วิชาสุขศึกษา พลศึกษา ( ทช 11002 )เล่ม 1

93 - ใสแ วน กนั แดด หากมองแสงสวางไมไ ด - อยา ใส contact lens ในระยะท่ตี าแดง ตาอักเสบ - เปลยี่ นปลอกหมอนทุกวัน เรื่องท่ี 8 ไขหวัดนก สาเหตุ โรคไขหวดั นก (Avian influenza หรือ Bird flu) เกิดจากเช้ือไวรัสเอเวียนอินฟลู เอนซา ชนดิ เอ (Avian influenza Type A) ทําใหเ กิดโรคขึน้ ไดทง้ั ในคนในสัตวเล้ียงลูกดวยนม และสัตว ปก อาการ ผูปวยจะมีอาการคลายกับไขหวัดใหญ มีระยะฟกตัวเพียง 1-3 วัน จะมีอาการ ไขสูง หนาวสั่น ปวดศีรษะ ปวดเมอื่ ยกลามเน้ือ ออ นเพลีย เจ็บคอ ไอ ตาแดง เหนื่อยหอบ หายใจลําบาก รายทรี่ นุ แรงเนือ่ งจากมีอาการปอดอักเสบรว มดวย โดยเฉพาะในเดก็ และผูสงู อายอุ าจทําใหเ สยี ชีวติ ได การตดิ ตอ เชอ้ื ไวรัสนี้จะถูกขับถา ยออกมากับมูลของนกท่มี ีเชื้อน้ีอยแู ละตดิ ตดิ ตอสูสัตว ปก ท่ไี วตอ การรบั เชื้อ ซงึ่ จะเกิดกบั ไก เปด หาน และนก คนจะตดิ ตอ มาจากสตั วอกี ตอ หน่ึงโดยการสัมผสั มูลสัตว น้ํามูก น้ําตา น้ําลาย ของสัตวที่ปวยหรือตาย ปจจุบันยังไมพบวามีการติดตอจากคนสูคน ผทู ่ีทาํ งานในฟารมสตั วป ก โดยเฉพาะในพน้ื ทท่ี ่ีมกี ารระบาดของโรคไขห วัดนก มโี อกาสติดโรคไขหวัด นกสูง การปอ งกัน โดยการปฏิบตั ิดงั น้ี 1. หลกี เลย่ี งการสัมผัสกบั สตั วปกที่ปว ยเปน โรคอยู 2. ลา งมอื ใหสะอาดดว ยน้าํ และสบูทุกครง้ั หลงั หยบิ จบั เน้อื สัตวปก หรือไขดบิ และอาบน้าํ หลงั จับตอ งหรือสัมผสั สัตว โดยเฉพาะสัตวป กที่ปวยหรือตาย 3. ดูแลรกั ษารา งกายใหแ ขง็ แรงเพื่อเพิ่มภูมิตา นทานโรค 4. ถามีไข ปวดศีรษะ หนาวสั่น เจ็บคอ ไอ โดยเฉพาะผทู ค่ี ลุกคลีกับสัตวปกท้ังท่ีมีชีวิต และไมม ชี ีวติ ควรรบี ไปพบแพทย 5. รบั ประทานอาหารประเภทไกแ ละไขท ่ีปรงุ สุกเทานน้ั งดรับประทานอาหารทีป่ รงุ สุก ๆ ดบิ ๆ โดยเฉพาะในชว งท่มี ีการระบาดของโรค 6. ลา งเปลือกไขดวยน้ําใหส ะอาดกอ นปรุงอาหาร

94 บทที่ 5 ยาสามัญประจําบาน สาระสาํ คญั ยาสามญั ประจําบานเปน ยาท่ปี ระชาชนทกุ คนควรจะมีไวใ ชในครอบครวั เพื่อใชสําหรับบรรเทา อาการเจ็บปวยเบื้องตนของสมาชิกในครอบครัว เวลาท่ีเกิดอาการเจ็บปวย หลังจากน้ันจึงนําสง สถานพยาบาลตอ ไป ผลการเรียนรูท่ีคาดหวงั 1. อธิบายสรรพคณุ และวธิ ีการใชย าสามญั ประจาํ บา นไดถูกตอ ง 2. อธิบายถึงอันตรายจากการใชย าสามัญประจาํ บาน 3. อธบิ ายถงึ ความเช่ือทีผ่ ดิ ๆ เกี่ยวกับการใชย า ขอบขายเนือ้ หา เร่อื งที่ 1 หลกั การและวธิ กี ารใชย าสามญั ประจาํ บา น เรือ่ งท่ี 2 อันตรายจากการใชย า และความเชื่อทผ่ี ดิ เก่ยี วกบั ยา

95 ยาสามัญประจําบานเปนท่ีประชาชนท่ัวไปสามารถหาซ้ือและจําหนายไดโดยไมตองมี ใบอนุญาตจากแพทย ซงึ่ องคการเภสัชกรรม กระทรวงสาธารณสขุ ไดผ ลิตยาตาง ๆ ทีม่ ีคุณภาพดี ราคาถูก และไดม าตรฐานสาํ หรบั จําหนายใหแ กป ระชาชนทว่ั ไป ยาสามัญประจําบานเปนยาแผนปจจุบันหรือแผนโบราณท่ีใชรักษาอาการเจ็บปวยเล็ก ๆ นอ ย ๆ เชน ไอ ปวดศีรษะ ปวดทอ ง ของมคี มบาด แผลพุพอง เปนตน หากใชแลวอาการไมดีข้ึนควรไป ปรึกษาแพทยเพื่อรบั การรกั ษาตอ ไป ตัวอยา งยาสามญั ประจําบา นควรมไี วไดแก 1. ยาแกป วดแกไข 2. ยาแกแพ 3. ยาถาย ยาระบาย 4. ยาสาํ หรับกระเพาะอาหารและลาํ ไส - ยาลดกรด - ยาธาตุนาํ้ แดง - ผงน้ําตาลเกลือแร - ทงิ เจอรม หาหิงคุ 5. ยาสาํ หรบั สูดดมและแกลมวิงเวียน 6. ยาแกไ อ แกเ จ็บคอ 7. ยาสําหรบั โรคผิวหนัง 8. ยารักษาแผล - ยาใสแ ผลสด - แอลกอฮอลเ ช็ดแผล เร่อื งที่ 1 หลกั การและวธิ กี ารใชยาสามญั ประจาํ บาน หลักและวิธกี ารใชยา ยารักษาโรคน้ันมีท้ังคุณและโทษ ดังน้ันเพ่ือใหเกิดความปลอดภัย เราควรคํานึงหลักการ ใชย าดงั นี้ 1. ใชย าตามคําส่ังแพทย เทา น้ัน เพือ่ จะไดใ ชยาถูกตอ งตรงกับโรค ไมควรใชย าตาม คํา โฆษณา เพราะการโฆษณานั้นอาจแจง สรรพคุณยาเกนิ ความจรงิ

96 2. ใชยาใหถูกวธิ ี เนอ่ื งจากการจะนํายาเขาสูรางกายมีหลายวิธี เชน การกิน การฉีด การทา การหยอด การเหน็บ เปนตน ซ่ึงการจะใชวิธีใดก็ข้ึนอยูกับคุณสมบัติของตัวยานั้นๆ ดังน้ันกอนใชยา จงึ จาํ เปนตอ งอา นฉลาก ศึกษาวิธีการใชใหละเอียดกอนใชทุกคร้งั 3. ใชยาใหถ กู ขนาด คือการใชยารักษาโรคจะตองไมมากหรอื นอ ยเกินไป ตองใชใ หถ ูกขนาด ตามทีแ่ พทยสัง่ จงึ จะใหผลดีในการรักษา เชน ใหกนิ ครัง้ ละ 1 เม็ด วันละ 3 คร้ัง ก็ไมควรกิน 2 เม็ด หรือ เพมิ่ เปน วันละ 4 - 5 คร้ัง เปน ตน และการใชยาในแตล ะคนก็แตกตางกันโดยเฉพาะเด็กจะมีขนาดการใช ทแี่ ตกตา งจากผใู หญ 4. ใชยาใหถ ูกเวลา คือ ชวงเวลาในการรับประทานยาหรือการนาํ ยาเขา สูรางกายดว ยวิธี ตา ง ๆ เชน หยอด เหน็บ ทา ฉดี เปน ตน เพอื่ ใหป ริมาณของยาในกระแสเลือดมีมากพอในการบําบัดรักษา โดยไมเ กดิ พิษและไมน อยเกนิ ไปจนสามารถรักษาโรคได ซึ่งการใชย าใหถกู เวลาควรปฏิบัติดังนี้ - การรับประทานยากอนอาหาร ยาท่ีกําหนดใหรับประทานกอนอาหารตองกินกอน อาหารอยางนอย ½ - 1 ชั่วโมง ซ่ึงมีจุดมุงหมายเพ่ือใหยาถูกดูดซึมไดดี ถาลืมกินยาในชวงใดก็ใหกิน หลงั อาหารมื้อน้ันผานไปแลว อยา งนอย 2 ช่วั โมง เพราะจะทาํ ใหยาถูกดดู ซึมไดด ี - การรับประทานยาหลังอาหาร ยาที่กําหนดใหรับประทาน “หลังอาหาร” โดยทั่วไป จะใหรบั ประทานหลังอาหารทนั ที หรือหลังจากกินอาหารแลว อยา งนอย 15 นาที เพื่อใหย าถูกดดู ซึมเขาสู กระแสเลือดรวมกบั อาหารในลาํ ไสเลก็ - การรับประทานยากอนนอน ยาที่กําหนดใหรับประทาน “ กอนนอน” ใหกินยาน้ัน หลังจากกินอาหารม้อื เย็นเสร็จแลว ไมต าํ่ กวา 4 ชั่วโมง กอนเขานอน 5. ใชยาใหถกู มาตรฐาน คือใชยาทีม่ ตี ัวยาครบทง้ั ชนิดและปริมาณไมใชย าเสื่อมคณุ ภาพหรือ หมดอายุ ซ่ึงสามารถดไู ดจ ากวนั ,เดอื น,ป ท่รี ะบไุ ววา ผลติ เมื่อใด หมดอายเุ มอ่ื ใด เปน ตน 6. ใชยาใหถูกกับคน คือ ตองดูใหละเอียดกอนใชวา ยาชนิดใดใชกับใคร เพศใด และอายุ เทา ใด เพราะอวัยวะตา งๆ ในรางกายของคนแตละเพศแตละวัยมีความแตกตางกัน เชน เด็กจะมีอวัยวะ ตางๆ ในรางกายทีย่ งั เจริญเติบโตไมเ ตม็ ทีเ่ มอื่ ไดรบั ยาเด็กจะตอบสนองตอ ยาเร็วกวาผูใหญมาก และสตรี มคี รรภก็ตอ งคาํ นึงถงึ ทารกในครรภด วยเพราะยาหลายชนิดสามารถผานจากแมไปสูเด็กไดทางรกอาจมี ผลทําใหเ ดก็ ทีค่ ลอดออกมาพิการไดก ารใชย าในเดก็ และสตรมี ีครรภจ ึงตองระมดั ระวงั เปน พิเศษ 7. ใชยาใหถูกโรค คือ ใชยาใหตรงกับโรคที่เปน ซึ่งจะเลือกใชยาตัวใดในการรักษาน้ัน ควรจะใหแ พทย หรือเภสชั กรผูร ูเ ปนคนจดั ใหเราไมควรซื้อยา หรือใชยาตามคําบอกเลาของคนอื่น หรือ หลงเช่ือคําโฆษณา เพราะหากใชยาไมถูกกับโรคอาจทําใหไดรับอันตรายจากยาน้ันได หรือไมไดผล ในการรักษาและยังอาจเกิดโรคอนื่ แทรกซอ นได

97 8. การใชยาท่ีใชภายนอก ยาท่ีใชภายนอก ไดแก ขี้ผ้ึง ครีม ยาผง ยาเหน็บ ยาหยอด โดยมีวธิ ีการดงั น้ี - ยาใชทาใหท าเพยี งบางๆ เฉพาะบริเวณทเ่ี ปน โรค หรอื บรเิ วณท่ีมอี าการ - ยาใชถนู วด ใหท าและถูบริเวณที่มอี าการเบา ๆ - ยาใชโรย กอนที่จะโรยยาควรทําความสะอาดแผลและเช็ดบริเวณท่ีจะทําใหแหง เสียกอ น ไมค วรโรยยาทีแ่ ผลสด หรอื แผลท่มี ีน้ําเหลืองเพราะผงยาจะเกาะกันแข็งปดแผล อาจเปนแหลง สะสมเชอ้ื โรคภายในแผลได - ยาใชห ยด จะมที ้ังยาหยอดตา หยอดหู หยอดหรือพน จมูก โดยยาหยอดตาใหใชหลอด หยอดยาท่ใี หม าโดยเฉพาะเวลาหยอดจะตองไมใหหลอดสัมผัสกับตา ใหหยอดบริเวณกลางหรือหางตา ตามจาํ นวนทีก่ ําหนดไวใ นฉลาก ยาหยอดยาเม่ือเปดใชแลว ไมค วรเก็บไวใ ชน านเกนิ 1 เดือน และไมควร ใชรว มกันหลายคน 9. การใชยาทีใ่ ชภ ายนอกและยาที่ใชภายใน คือยาทใี่ ชรับประทาน ไดแ ก ยาเม็ด ยาผง ยานํ้า โดยมีวธิ กี ารใชดงั นี้ - ยาเมด็ ทีใ่ หเคยี้ วกอ นรับประทาน ไดแ ก ยาลดกรดชนิดเม็ดยาที่หามเคี้ยว ใหกลืนลง ไปเลย ไดแก ยาชนิดที่เคลอื บนาํ้ ตาลและชนิดที่เคลือบ ฟลมบางๆ จับดูจะรสู กึ ลื่น - ยาแคปซูล เปน ยาที่หา มเคีย้ วใหก ลืนลงไปเลย ทงั้ ชนดิ ออน และชนดิ แขง็ ซงึ่ ชนิดแข็ง จะประกอบดวยปลอก 2 ขา งสวมกนั - ยาผง มอี ยหู ลายชนดิ และใชแตกตางกัน เชน ตวงใสชอนรับประทานแลวด่ืมน้ําตาม หรอื ชนิดตวงมาละลายนํา้ กอ น และยาผงที่ตองละลายน้ําในขวดใหไดปริมาตรที่กําหนดไวกอนที่จะใช รับประทาน นาํ้ ที่นาํ มาใชตอ งเปนนํ้าดมื่ ทีต่ ม สุกทง้ิ ใหเยน็ แลว และควรใชยาใหหมดภายใน 7 วันหลังจาก ผสมน้ําแลว 10. ใชยาตามคําแนะนําในฉลาก ปกติยาทุกชนิดจะมีฉลากยาเพื่อบอกถึงชื่อยา วิธีการใช และรายละเอียดอื่น ๆ ซึ่งเราจําเปนตองอานใหเขาใจโดยละเอียดเสียกอน วาเปนยาที่เราตองการใช หรือไม และปฏบิ ัตใิ หถกู ตองตามทฉ่ี ลากยาแนะนําเอาไว ลักษณะยา เน่ืองจากยามีหลายประเภท มที ั้งยากิน ยาทา ยาอมในแตล ะประเภทมีอีกหลายชนิดซึ่งมี วิธีการและขอ ควรระวังแตกตา งกัน จงึ จําเปน ตอ งเรียนรลู ักษณะและประเภทของยา

98 การจําแนกประเภทของยา ตามพระราชบัญญตั ยิ า ฉบบั ท่ี 3 พ.ศ. 2522 ไดใ หความหมายวา ยา หมายถึง สารที่ใชใน การวิเคราะห บําบดั รกั ษา ปองกนั โรคหรือความเจบ็ ปว ยของมนุษยและสัตว รวมทั้งใชในการบํารุงและ เสรมิ สรา งสุขภาพรางกายและจิตใจดวย สามารถจําแนกไดเปน 6 ประเภท ดงั น้ี 1. ยาแผนปจจบุ ัน หมายถึง ยาทใ่ี ชร ักษาโรคแผนปจ จุบนั ทั้งในคนและสัตว เชน ยาลด ไข ยาปฏิชีวนะ ยาแกป วด ยาแกแพ เปน ตน 2. ยาแผนโบราณ หมายถึง ยาท่ีใชรักษาโรคแผนโบราณทั้งในคนและสัตวยาชนิดน้ี จะตองข้ึนทะเบียนเปนตํารับยาแผนโบราณอยางถูกตอง เชน ยามหานิลแทงทอง ยาธาตุบรรจบ ยาเทพ มงคล ยาเขยี วหอม เปนตน 3. ยาอันตราย หมายถึง ยาที่ตองควบคุมการใชเปนพิเศษ เพราะหากใชยาประเภทนี้ ไมถ กู ตองอาจมอี นั ตรายถงึ แกชีวติ ได เชน ยาปฏชิ ีวนะชนิดตา งๆ ยาจําพวกแกค ลืน่ เหียนอาเจียน เปนตน 4. ยาสามญั ประจาํ บาน หมายถึง ยาทั้งท่เี ปนแผนปจ จบุ ันและแผนโบราณ ซงึ่ กาํ หนดไว ในพระราชบัญญัติยาวาเปนยาสามัญประจําบาน เชน ยาธาตุน้ําแดง ยาขับลม ยาเม็ดซัลฟากัวนิดีน ยาระบายแมกนเี ซยี ดเี กลอื ยาเมด็ พาราเซตามอล เปนตน 5. ยาสมนุ ไพร หมายถงึ ยาท่ีไดจากพืช สตั ว หรือแร ซึ่งยังไมไดนํามาผสมหรือเปล่ียน สภาพ เชน วา นหางจระเข กระเทยี ม มะขาม มะเกลือ นอแรด เข้ียวเสือ ดีงูเหลือม ดีเกลือ สารสม จุนสี เปนตน 6. ยาควบคมุ พเิ ศษ ไดแ ก ยาแผนปจจุบนั หรือยาแผนโบราณทร่ี ัฐมนตรีประกาศเปนยา ควบคมุ พิเศษ เชน ยาระงับประสาทตา ง ๆ รูปแบบของยา ยาที่ผลิตในปจจุบันมีหลายรูปแบบ เพ่ือสะดวกแกการใชยาและใหมีประสิทธิภาพสูงสุด ไดแก 1. ยาเม็ด มีทั้งยาเม็ดธรรมดา เชน พาราเซตามอล เม็ดเคลือบฟลม เชน ยาแกไอ ยาเม็ด เคลอื บนาํ้ ตาล เชน ไวตามิน เม็ดเคลอื บพิเศษ เพ่อื ใหยาแตกตวั ที่ลาํ ไส เชน ยาวณั โรค ยาแกป วด 2. ยาแคบซลู แคปซูลชนดิ แข็ง ไดแ ก ยาปฏิชีวนะตา ง ๆ แคปซูลชนิดออนไดแก นํ้ามันตับ ปลา วติ ามินอี ปลอกหมุ ของยานี้จะละลายในกระเพาะอาหาร เพราะมรี สขมหรอื มีกลิ่นแรง 3. ยานํ้า มหี ลายชนดิ เชน ยาแกไอน้ําเชอื่ ม ยาแกไขห วัดเด็ก 4. ยาฉีด ทําเปน หลอดเลก็ ๆ และเปน ขวด รวมทงั้ นํา้ เกลือดวย

99 นอกจากน้ยี ังมยี าขผี้ ึ้งทาผิวหนงั บดผง ยาเหน็บ ยาหยอดตา ยาหยอดหู ยาหยอดจมูก ยาอม รปู แบบของยาข้นึ อยูกับจดุ มุง หมายผใู ช การเก็บรักษา เมื่อเราทราบถงึ วธิ ีการใชย าท่ถี กู ตองแลว กค็ วรรูถงึ วิธีการเก็บรักษาที่ถกู ตอ งดวย เพอื่ ใหยามี คุณภาพในการรักษา ไมเ สื่อมคณุ ภาพเร็ว โดยมวี ธิ กี ารเก็บรักษา ดังนี้ 1. ตยู าควรต้ังอยใู นทที่ ี่แสงแดดสองเขา ไปไมถึง ควรต้ังใหพนจากมือเด็ก โดยอยูในระดับ ท่ีเด็กไมสามารถหยิบถึง เพราะยาบางชนิดมีสีสวย เด็กอาจนึกวาเปนขนมแลวนํามารับประทาน จะกอ ใหเ กดิ อันตรายได 2. ไมตัง้ ตยู าในท่ชี ้ืน ควรตง้ั อยูใ นที่ทีอ่ ากาศถายเทไดสะดวก ควรเก็บยาใหห างจากหองครัว หองนา้ํ และตนไม 3. ควรจดั ตูยาใหเปนระเบยี บ โดยแยก ยาใชภายนอก ยาใชภายใน และเวชภัณฑ เพื่อปอ งกนั อันตรายจากการหยิบยาผดิ อันตรายจากการหยบิ ยาผดิ 4. เก็บรักษาไมใหถ กู แสงสวาง เพราะยาบางชนิดหากถูกแสงแดด จะเสื่อมคุณภาพจึงตอง เกบ็ ในขวดทึบแสงมักเปนขวดสีชา เชน ยาหยอดตา ยาวิตามนิ ยาปฏิชวี นะ และยา แอดดรีนาลินท่ีสําคัญ ควรเก็บยาตามท่ีฉลากกําหนดไวอ ยางเครง ครัด แตถาฉลากไมไดบง ไวกเ็ ปน ท่เี ขาใจวา ใหเ ก็บในท่ีปอ งกนั ความชน้ื ไดดี ไมเกบ็ ยาในทอ่ี ณุ หภูมสิ งู เกนิ ไป หรือไมน ํายาไปแชแ ข็ง การเก็บรักษายาท่ีถูกตอง ยอมได ใชย าทมี่ ีประสทิ ธภิ าพ และยาก็ไมเ ส่ือมคณุ ภาพเร็วซง่ึ จะใหผ ลในการรกั ษาเต็มที่ การสงั เกตยาทเ่ี สือ่ มสภาพ ยาเส่ือมสภาพ หมายถึง ยาที่หมดอายุ ไมมีผลทางการรักษาและอาจกอใหเกิดปญหา ตอสขุ ภาพ กอนการใชย าและเวชภัณฑท กุ ชนดิ จะตองสังเกตลักษณะของยาวามีการเส่ือมสภาพหรือยัง โดยมขี อสงั เกตดงั ตอ ไปน้ี 1. ยาเมด็ ธรรมดา เปนยาทีจ่ ะเกดิ การเปลยี่ นสภาพไดง า ยเม่ือถูกความช้ืนของอากาศ ดังนั้น ทุกครง้ั ทีเ่ ปด ขวดใชยาแลว ควรปดใหแ นน ถาพบวายามีกล่ินผดิ ไปจากเดมิ เม็ดยามีผลึกเกาะอยู แสดงวา ยาเส่ือมสภาพไมค วรนํามาใช 2. ยาเม็ดชนดิ เคลอื บนํา้ ตาล จะเปลีย่ นแปลงงายถาถูกความรอนหรือความช้ืน จะทําใหเม็ด ยาเย้ิมสีละลาย ซีดและดางไมเสมอกัน หรือบางครั้งเกิดการแตกรอนได ถาพบสภาพดังกลาวก็ไมควร นํามาใช 3. ยาแคปซลู ยาชนดิ แคปซูลท่ีเส่ือมสภาพสามารถสังเกตไดจากการท่ีแคปซูลจะพองหรือ แยกออกจากกัน และยาภายในแคปซลู กจ็ ะมีสเี ปลยี่ นไปไมควรนาํ มาใช

100 4. ยาฉีด ยาฉีดท่ีเส่ือมสภาพจะสังเกตไดงายโดยดูจากยาท่ีบรรจุในขวดหรือหลอด ยาฉีด ชนดิ เปนผง ถามลี ักษณะตอ ไปนแ้ี สดงวา เสือ่ มสภาพ - สขี องยาเปลย่ี นไป - ผงยาเกาะตดิ ผนงั หลอดแกว - ผงยาเกาะตัวและตอ งใชเ วลาทาํ ละลายนานผดิ ปกติ - เมอื่ ดดู ยาเขาหลอดฉีดยาทาํ ใหเ ขม็ อุดตนั 5. ยานา้ํ ใส ลกั ษณะของยานา้ํ ใสท่เี สือ่ มสภาพสงั เกตไดง า ยดังนี้ - สขี องยาเปลยี่ นไปจากเดิม - ยาขุน ผดิ ปกติและอาจมีการตกตะกอนดว ย - ยามกี ล่ินบูดเปรยี้ ว 6. ยานาํ้ แขวนตะกอน ลักษณะของยานํ้าแขวนตะกอน ที่เส่ือมสภาพจะสังเกตพบลักษณะ ดงั นี้ - มีสี กลิน่ และรสเปลย่ี นไปจากเดิม - เมื่อเขยา ขวดแลว ยาทั้งขวดไมเปน เนอ้ื เดียวกนั หรือยามีตะกอนแข็งเขยาไมแตก 7. ยาเหนบ็ ลกั ษณะของยาเหน็บทีเ่ สอื่ มสภาพและไมค วรใชม ีดังน้ี - เมด็ ยาผดิ ลกั ษณะจากรปู เดิมจนเหนบ็ ไมไ ด - ยาเหลวละลายจนไมส ามารถใชได 8. ยาขผี้ ึง้ เมื่อเส่ือมสภาพจะมลี ักษณะที่สังเกตไดง า ยดังน้ี - มกี ารแยกตัวของเนอ้ื ยา - เนือ้ ยาแข็งผดิ ปกติ - สีของขี้ผ้ึงเปลยี่ นไปและอาจมจี ดุ ดา งดาํ เกิดขน้ึ ในเนอ้ื ยา เรอ่ื งท่ี 2 อนั ตรายจากการใชย า และความเชอื่ ท่ีผิดเกย่ี วกบั ยา ยาเปนสิง่ ที่มปี ระโยชนถาใชอยางถูกตองและเหมาะสมในขณะเดียวกัน ถาใชยาไมถูกตอง ก็จะมีโทษมหันต ทาํ ใหไมหายจากการเจบ็ ปว ยและอาจมอี ันตรายถึงชีวิต 1. อันตรายเกดิ จากการใชย าเกินขนาด เกิดจากการรับประทานยาชนิดเดียวกันในปริมาณ มากกวาทีแ่ พทยกาํ หนด ซงึ่ กอ ใหเกิดอันตรายตอ รางกายจนถึงขั้นเสยี ชวี ติ ได

101 2. อนั ตรายเกดิ จากการใชยาเสื่อมคณุ ภาพ เชน การรับประทานยาหมดอายุ นอกจากอาการ เจบ็ ปว ยไมหาย แลว ยังอาจทาํ ใหอ าการทรดุ หนกั เปน อนั ตรายได 3. อนั ตรายจากการใชยาติดตอกันเปนเวลานาน ยาบางชนิดเม่ือใชติดตอกันเปนเวลานาน อาจสะสมทําใหเปนพษิ ตอระบบตาง ๆ ของ รา งกาย นอกจากนั้นการใชย าติดตอ กนั นาน ๆ อาจทําใหเกดิ การตดิ ยา เชน ยาแกปวดบางชนิด 4. อันตรายจากการใชยาจนเกิดการดื้อยา เกิดจากการรับประทานยาไมครบจํานวน ตามแพทยส ั่ง หรอื ยงั ไมท นั จะหายจากโรค ผปู ว ยก็เลกิ ใชย าชนิดนั้น ท้งั ๆ ที่เชื้อโรคในรางกายถูกทําลาย ไมหมด ทําใหเ ช้ือโรคนน้ั ปรบั ตัวตอ ตา นฤทธ์ิยา ทําใหยารกั ษาไมไดผล 5. อันตรายท่ีเกิดจากการใชยา โดยไมทราบถึงผลขางเคียงของยาบางชนิด มีผลขางเคียง ตอรางกาย เชน ยาแกห วดั ชว ยลดนํ้ามูกและลดอาการแพต างๆ แตมีผลขางเคียงทําใหผูใช รูสึกงวงนอน ซมึ เซา ถาผใู ชไมทราบ และไปทํางานเก่ียวกับเครื่องจักร หรือ ขับขี่ยานพาหนะ ก็จะกอใหเกิดอุบัติเหตุ ไดงาย ขอแนะนาํ การใชย า 1. ควรใชยาท่รี ูจักคณุ และโทษเปน อยางดีแลว 2. เลอื กใชย าเปน ตัว ๆตามอาการและสาเหตุของโรค 3. ควรกินยาใหไดขนาด (เทียบตามอายุ) และเม่ืออาการดีข้ึนแลวก็ตองกินใหครบตาม กําหนดระยะเวลาของยาแตละชนดิ โดยเฉพาะกลมุ ยาปฏชิ วี นะ 4. เมอื่ กนิ ยาหรอื ใชยาแลวอาการไมดีข้นึ หรอื มีอาการรนุ แรงขึ้น ควรไปหาหมอโดยเรว็ 5. เม่ือกินยาหรือใชยาแลวมีอาการแพ (เชน มีลมพิษผ่ืนแดง ผ่ืนคัน หนังตาบวม หายใจ หอบแนน) ควรหยุดยาและปรึกษาหมอ ผูที่มีประวัติแพยา กอนใชยาคร้ังตอไปควรปรึกษาแพทยหรือ เภสัชกร 6. ควรซือ้ ยาจากรา นขายยาทร่ี ูจกั กันและไวใจได 7. เวลาซอื้ ยาควรบอกชอื่ ยาทต่ี อ งการเปน ตวั ๆ อยา ใหคนขายหยบิ ยาชดุ ยาซอง หรือยาที่ไมร ูจ ักสรรพคุณให เพราะอาจเปน อันตรายไดโ ดยเฉพาะยากลมุ สเตยี รอยด (เพร็ดนิโซโลน เดกซาเมโซน) และยาปฏชิ วี นะ 8. เด็กเล็ก หญิงต้ังครรภและหญิงที่เล้ียงลูกดวยนมตัวเอง ตองเลือกใชยาท่ีไมมี อนั ตราย ตอเด็กหรอื ทารกในทอง

102 ยาทีห่ ญิงตั้งครรภไ มควรใช 1. เหลา 2. บุหร่ี 3. ยาเสพตดิ (เชน ฝน เฮโรอนี ฯลฯ) 4. ยานอนหลับ 5. แอสไพริน 6. ฮอรโ มนเพศ (เชน เอสโตรเจน โปรเจสเตอรโรน,แอนโดรเจน ฯลฯ) 7. สเตยี รอยด (เชน เพร็ดนโิ ซโลน เดกซาเมธาโซน ฯลฯ) 8. ซัลฟา 9. เตตราไซคลนี 10. ไดแลนติน (ใชรกั ษาโรคลมชัก) 11. ยาแกค ลื่นไสอ าเจยี น (ถา จําเปนใหใ ชว ติ ามินบี 6 ) 12. ยาขบั เลอื ดพวกเออรก อต ยาที่หญงิ เลี้ยงลกู ดว ยนมตวั เองไมควรใช 1. ยารกั ษาโรคคอพอกเปน พษิ 2. ยาขบั เลอื ดพวกเออรก อต 3. แอสไพรนิ 4. ยานอนหลับและยากลอมประสาท 5. ซลั ฟา 6. เตตราไซคลีน 7. ยาระบาย 8. ยาคุมกาํ เนดิ 9. รีเซอรพนี (ใชร กั ษาความดันเลอื ดสงู ) ยาทท่ี ารกไมควรใช 1. เตตราไซคลนี 2. คลอแรมเฟนคิ อล 3. ซัลฟา. 4. แอสไพริน 5. ยาแกหวัด แกแพ (ในชว งอายุ 2 สปั ดาหแรก)

103 6. ยาแกท อ งเสยี –โลโมติล (Lomotill) ในทารกตาํ่ กวา 6 เดอื น อิโมเดียม (Imodium) ในทารก ต่าํ กวา 1 ป วิธีการใชย าเพอื่ ดแู ลรกั ษาตนเอง วิธกี ารใชยาเพือ่ ดแู ลรกั ษาตนเองมีดังน้ี 1. ควรมีความรูเร่ืองยาชนิดน้ัน ดีพอ และใชยารักษาตนเองในระยะสั้น หากอาการไมดีข้ึน ควรไปพบแพทย 2. ไมค วรใชย าผสมหลายชนิด ควรเลอื กใชยาท่ีมสี ว นประกอบเปนตวั ยาเด่ียว ๆ เชนการใชยา แกปวด ควรใชยาทมี่ ีแอสไพรนิ หรือพาราเซตามอลอยา งเดียว ไมควรใชย าทผ่ี สมอยกู ับยาชนดิ อ่ืน ๆ 3. หากเกดิ อาการผิดปกติและสงสัยวาแพยาใหหยดุ ยาทันทแี ละรบี ไปพบแพทย 4. อยา ซื้อยาท่ไี มมฉี ลากยาและวิธกี ารใชย ากํากับ 5. อยา หลงเชื่อและฟง คาํ แนะนําจากผูท่ไี มม คี วามรูเรอ่ื งยาดพี อเปนอันขาด 6. ควรเก็บยาไวใ นที่มดิ ชดิ ไกลจากมือเดก็ และไมมีแสงแดดสองถงึ กจิ กรรมทา ยบท 1. ใหผ ูเรียนบอกชื่อยาสามญั ประจําบานและยาสมุนไพรมาอยา งละ 5 ชือ่ และนําเสนอ หนา ช้นั เรยี น 2. ใหผ ูเรียนแบงกลมุ บอกถงึ อนั ตรายจากการใชย าที่เคยพบ วธิ ีแกไ ขเบื้องตนและ อภปิ รายรวมกัน

104 บทที่ 6 สารเสพติดอนั ตราย สาระสาํ คญั มีความรแู ละความเขา ใจเก่ียวกับปญ หา ประเภท และลักษณะของสารเสพติดตลอดจนอันตราย จากการติดสารเสพตดิ ผลการเรยี นรูทีค่ าดหวัง 1. อธบิ ายและบอกประเภทของสารเสพตดิ ได 2. อธิบายและบอกถงึ อันตรายจากการติดสารเสพติด ขอบขา ยเนอ้ื หา เร่อื งท่ี 1 ความหมาย ประเภท และลักษณะของสารเสพติด เร่ืองที่ 2 อันตรายจากสารเสพตดิ

105 ปจจบุ นั ปญหาการแพรร ะบาดของสารเสพตดิ มแี นวโนม เพ่ิมสูงขึ้น ในหมูวัยรุนและนักเรียนที่มี อายุนอ ยลง โดยสารเสพตดิ ทีแ่ พรระบาดมรี ปู แบบท่ีหลากหลาย ยากแกการตรวจสอบมากข้ึน สงผลให เด็กและเยาวชนมีความเสี่ยงตอภัยของสารเสพติดมากข้ึน จึงควรศึกษาและระมัดระวังเพ่ือปองกัน อนั ตรายดังกลาว เร่อื งที่ 1 ความหมาย ประเภท และลักษณะของสารเสพตดิ องคก ารอนามัยโลกไดใ หค วามหมายไวว า สารใดกต็ ามท่ีเสพเขาสูรางกายโดยการ ฉีด สูบ หรือ ดม จะทาํ ใหม ีผลตอ จติ ใจและรา งกาย 4 ประการ 1. เมือ่ เสพติดแลวจะมีความตอ งการท้งั รา งกายและจติ ใจ 2. ผทู ใี่ ชย าแลวตอ งเพ่มิ ปรมิ าณการเสพขน้ึ เร่ือย 3. เมือ่ หยดุ ใชยาจะเกิดอาการอดหรอื เลิกยาทเ่ี รยี กวา อาการเสย่ี น หรอื ลงแดง 4. ใชไ ปนาน ๆ เกิดผลรา ยตอ สขุ ภาพ ประเภทและลกั ษณะของสารเสพติด เราสามารถแบง สารเสพติดชนิดตาง ๆ ออกไดเปน 4 ประเภทตามฤทธิ์ที่มีตอรางกายผูเสพ ดังนี้ 1. ประเภทออกฤทธกิ์ ดประสาท ประเภทน้ีจะมีฤทธ์ิทําใหสมองมึนงง ประสาทชา งวงซึม หมดความเปน ตัวของตัวเองไปชวั่ ขณะ สารเสพติดทจ่ี ดั อยูใ นประเภทนี้ คอื 1.1 ฝน ทาํ มาจากยางของผลฝน นาํ มาเค่ียวจนมสี ีดํา เรียกวา ฝน สุก มีรสขม กลิ่นเหม็น เขยี ว ละลายนํ้าไดด ี สามารถเสพไดหลายวธิ ี โทษของฝน จากแอลคาลอยด ออกฤทธ์กิ ดประสาท ทาํ ใหส มองมึนชา อารมณ และ จติ ใจเฉือ่ ยชา รูสึกเย็นขนลุกสลับกับรอน ปวดท่ีรางกาย เบ่ืออาหาร ทองผูก รางกายทรุดโทรม ติดเชื้อ โรคงา ย อาการ แสดงของการขาดยา คอื หงุดหงดิ ตน่ื เตน ทรุ นทรุ าย หาว นํ้าตาไหล ปวดที่ รา งกาย อาเจยี น ถายอุจจาระเปน เลือด 1.2 เฮโรอนี ผลิตจากมอรฟ น โดยกรรมวธิ ที างเคมี จงึ มีชื่อทางเคมีวาไดเคทฟล มอรฟน มี 2 ชนดิ คือ

106 - เฮโรอีนบริสุทธิ์ ลกั ษณะเปนผงสขี าว รสขม - เฮโรอีนผสม ลักษณะเปนเกรด็ สนี ํา้ ตาล ชมพู เหลอื ง มวง - สารที่ผสมมักเปน พวกสารหนู สตริกนิน ยานอนหลับ ยาควินนิ ฯลฯ โทษของเฮโรอนี เปน เชน เดยี วกับฝน โดยแรงกวา ฝน ประมาณ 30 - 100 เทา การเสพเขาสรู า งกาย โดยการฉีดและสดู หายใจไอระเหยเขา สรู างกาย 1.3 ยานอนหลับ จัดอยูในพวกบารบิตูเรท เปนอนุพันธของกรดบารบิตูเรทมีท้ังชนิด ออกฤทธ์ิชา และออกฤทธ์ิเร็ว ไดแก เซโคบารบิทาล หรือเซโคนาล คนทั่วไปมักเรียกวา นาตาลีฟา สีเหลือง เหลา แหง ไกแดง หรือปศาจแดง มีลกั ษณะเปนเมด็ สีขาว หรือแคปซลู สตี างๆ เชน สีฟา สีเหลือง สแี ดง โทษของยานอนหลับ เปนยาออกฤทธ์ิ กดประสาทสวนกลาง ถาใชมากจะมึนเมา พูดไมชดั เดินโซเซ อารมณหงุดหงดิ เกิดความกลา บาบิ่นรุนแรงจนสามารถทํารา ยตนเองได ชอบทะเลาะ วิวาท กา วราว เมอ่ื ขาดยาจะมอี าการชักกระตุก ตวั เกรง็ กระวนกระวาย คล่ืนไส ประสาทหลอน 2. ประเภทออกฤทธิ์กระตุนประสาท ประเภทน้จี ะทาํ ใหเกิดอาการตนื่ เตน ตลอดเวลา ไมรูส ึกงวงนอน แตเ มอื่ หมดฤทธย์ิ าแลว จะหมดแรงเพราะรา งกายไมไดรับการพักผอน สารเสพติดที่จัด อยูในประเภทน้ี ไดแ ก 2.1 กระทอม เปน ไมยืนตนขนาดกลาง มลี กั ษณะใบคลายใบกระดังงาไทย แตเสนใบมี สแี ดงเร่ือ สารเสพตดิ ใบกระทอม ชอื่ มิตราจินิน โทษของกระทอ ม ออกฤทธ์ิกระตนุ ประสาท ทาํ ใหอ ารมณราเริง แจมใส มีเรี่ยวแรง และมีความอดทนเพ่ิมขึ้น ทํางานไดนาน ไมอยากอาหาร อยูกลางแดดไดนานๆ แตกลัวฝน ทองผูก รางกายทรดุ โทรม และอาจเปนโรคจติ ได 2.2 แอมเฟตตามีน (ยามาหรือยาบา ) เปนยากระตุนประสาทมีลักษณะเม็ดสีขาว สีแดง หรอื บรรจุในแคปซลู บางครั้งอาจเปน ผง เสพโดยรับประทานหรอื ผสมเครอ่ื งด่ืม โทษของยามา จะไปกระตุนใหหัวใจเตนเร็ว ความดันโลหิตสูง หายใจถี่ พูดมาก ริมฝป ากแหง มอื ส่ัน เสพนาน ๆ รา งกายจะหมดกําลัง กลามเน้ือออนลา ประสาทและสมองเส่ือม มึนงง อาจเกิดภาพหลอน ทําใหตัดสินใจผิดพลาดผเู สพจะมคี วามผิดปกติของจิตใจ ความคิดเลื่อนลอย เพอฝน คมุ สตไิ มได เมอ่ื ขาดยา จะมีอาการถอนยาอยางรนุ แรง

107 2.3 ยากลอมประสาท ไมใชยาเสพติดโดยตรง แตอาจทําใหเสพติดไดจากความเคยชิน เม่อื ใชยาบอ ยและเพิ่มขนาดขึ้นเรอ่ื ย ๆ ยากลอ มประสาทมที ้งั ชนดิ ออน เชน ไดอาซแี พม ชนดิ ที่มฤี ทธ์ิรุนแรง เชน คลอโปรมาซนี และไฮโอรด าซนี ชอ่ื ทางการคา วา ลาแทกตลิ เลมลารลิ เปนตน โทษของยากลอมประสาท ยาประเภทน้ีสามารถกลอมประสาทใหหายกังวล หายหงุดหงดิ หายซมึ เศรา แตถ า ใชม ากเกินความจําเปน อาจมอี ันตรายตอ ประสาทและสมองได 3. ประเภทออกฤทธิ์หลอนประสาท ประเภทนี้จะทําใหเกิดอาการประสาทหลอนเห็นภาพ ลวงตา หูแวว อารมณแปรปรวน ควบคุมอารมณตัวเองไมได อาจทําอันตรายตอชีวิตตนเองและผูอื่น ไดส ารเสพติดประเภทนี้ไดแ ก 3.1 สารระเหย จัดเปนพวกอินทรียเคมี มีกล่ินเฉพาะ ระเหยไดงาย เชน น้ํามันเบนซิน ทินเนอร แลกเกอร นาํ้ มนั กา ด กาววทิ ยาศาสตร แอลเอสดี เมลลาลีน เห็ดข้ีควายเปน ตน โทษอันตรายของสารระเหย ไดแก กดประสาทสวนกลางทําใหสมองพิการ สติปญญาเสอื่ ม มึนเมา เวยี นศีรษะ เดินเซ ตาพรา งวงซึม เบ่ืออาหาร ทําใหไตอักเสบ ตับอักเสบ ตับโต และพกิ าร สดู ดมมาก ๆ ทําใหห ัวใจเตนชาลง หมดสติ หยุดหายใจ และตายได 4. ประเภทออกฤทธิ์หลายอยา ง ประเภทนอี้ อกฤทธิต์ อ รา งกายหลายอยางท้งั กดประสาทและ หลอนประสาท ซึ่งทําใหมีอาการหลงผิด เกิดความเส่ือมโทรมท้ังสุขภาพกายและทางจิตใชไปนาน ๆ จะทาํ ลายประสาท เกิดประสาทหลอนและมีอาการทางจิต สารเสพติดประเภทน้ี ไดแ ก กัญชา เปนพืชลมลกุ ขึน้ งา ยในเขตรอ น มลี กั ษณะเปนใบหยกั เรียวแหลม ภายในใบและ ยอดดอกมยี างมากกวา สว นอืน่ ของตน ยางน้ีเองมสี ารท่ีทาํ ใหเ สพตดิ ชือ่ เตตระไฮโดรคานาบนิ อล โทษของกัญชา ออกฤทธิ์หลายอยาง ทั้งกระตุนประสาท กดประสาทสวนใน เกิดประสาทหลอน กลา มเนื้อส่ัน หัวใจเตน เรว็ หายใจไมสะดวก ความคดิ สับสน อารมณเ ปล่ยี นแปลงงา ย เกิดภาพหลอน เมอ่ื เสพนานอาจเปนโรคจิตได อาการขาดกัญชา จะมีอาการหงุดหงิด กระวนกระวาย ปวดศีรษะและปวดทองอยาง รุนแรง และอาจหมดสติได

108 เร่ืองท่ี 2 อันตรายจากสารเสพตดิ โทษของสารเสพติดท่เี ปน อันตรายตอ ตนเอง ครอบครวั และสังคม จาํ แนกไดดงั น้ี 1. โทษตอรา งกายและจิตใจ ทําใหการทํางานของระบบตาง ๆ ในรางกายเส่ือมลง สุขภาพ ทรดุ โทรม ผายผอม ไมมีเร่ียวแรง ทําใหบุคลิกภาพแปรปรวน อารมณไมปกติกระวนกระวายคลุมคลั่ง บางครง้ั เงยี บเหงา เศรา ซึม ปลอยตัวสกปรก เปน ทรี่ ังเกยี จแกผ พู บเหน็ และภมู ติ า นทานของรางกายลดลง 2. โทษทางเศรษฐกจิ สิน้ เปลืองเงินทองในการซื้อสารเสพตดิ เมือ่ สุขภาพทรุดโทรม ไมส ามารถทาํ งานได ทําใหข าดรายได สูญเสยี เงินทองท้ังของตนเอง ครอบครวั และรัฐบาล 3. โทษทางสังคม บ่ันทอนความสุขในครอบครัว ทําใหมีปญหา เปนท่ีรังเกียจของบุคคล ทวั่ ไป เปน หนทางไปสูอาชญากรรม ตั้งแตลักเล็กขโมยนอย ไปจนถึงปลน ทํารายและฆาชิงทรัพยเพ่ือ ตองการเงินไปซื้อยาเสพติด ทําใหเปน ภาระของสังคม เนื่องจากผูตดิ ยามักไรค วามสามารถในการทาํ งาน 4. โทษทางการปกครอง เปนภาระของรฐั บาลในการบําบัดรกั ษาและฟน ฟู เปนภาระในการ ปราบปราม ตอ งเสยี งบประมาณในการปราบปราม เนือ่ งจากปญหาอาชญากรรมท่ผี เู สพกอเพมิ่ ขน้ึ หลกั ท่ัวไปในการหลกี เลี่ยงและปอ งกนั การตดิ สารเสพตดิ 1. เชอ่ื ฟง คําสอนของพอ แม ญาติผูใ หญ ครู และผูทนี่ า นบั ถอื และหวังดี 2. เม่อื มปี ญ หาควรปรกึ ษาผูป กครอง ครู หรอื ผูใหญท ่ีนบั ถอื และหวงั ดไี มค วรเก็บปญ หา น้นั ไว หรือหาทางลืมปญ หานนั้ โดยใชส ารเสพติดชว ย หรอื ใชเ พื่อการประชด 3. หลีกเลย่ี งใหห างไกลจากผูทต่ี ดิ สารเสพติด ผูจําหนา ยหรอื ผลติ ยาเสพติด 4. ถาพบคนกําลังเสพสารเสพติด หรือพบคนจําหนาย หรือแหลงผลิต ควรแจงใหผูใหญ หรอื เจาหนา ท่ีทราบโดยดว น 5. ตองไมใหความรว มมอื เขาไปเกี่ยวขอ งกบั เพอ่ื นทีต่ ดิ สารเสพติด เชน ไมใ หย มื เงิน ไมใหยืมสถานที่ เปนตน แตควรแนะนาํ ใหเพื่อนไปปรึกษาผูปกครอง เพือ่ หาทางรกั ษาการติดสารเสพติด โดยเรว็ 6. ศึกษาใหมีความรู ความเขาใจ เกี่ยวกับโทษและอันตรายของสารเสพติด เพื่อท่ีจะได สามารถปองกนั ตนเองและผูใกลช ิดจากการตดิ สงิ่ เสพตดิ 7. ไมห ลงเชอ่ื คาํ ชักชวนโฆษณา หรอื คําแนะนาํ ใด ๆหรอื แสดงความเกงกลาเกีย่ วกบั การเสพ สารเสพติด 8. ไมใ ชย าอนั ตรายทกุ ชนดิ โดยไมไ ดรับคาํ แนะนําจากแพทยสัง่ ไวเ ทาน้นั 9. หากสงสัยวาตนเองจะตดิ สง่ิ เสพติดตองรบี แจงใหผ ใู หญห รอื ผปู กครองทราบ

109 10. ยึดม่ันในหลักคําสอนของศาสนาที่นับถือ เพราะทุกศาสนามีจุดมุงหมายใหบุคคล ประพฤตแิ ตส ิง่ ดีงามและละเวน ความชั่ว กิจกรรมทายบท 1. ใหผเู รยี นบอกโทษของสารเสพติดมาคนละ 10 ขอ 2. ถา เพื่อนของผเู รียนกาํ ลงั คดิ จะทดลองยาเสพตดิ ผูเรยี นจะมคี าํ แนะนําอยา งไร พรอมอภปิ ราย 3. ผเู รียนบอกวิธปี ฏิบัตแิ ละดูแลตวั เองใหห ลกี เลี่ยงกบั ยาเสพติดมาคนละ 5 ขอ