6.6.3งานประวัติศาสตร์ไทย

สมเด็จพระมหาสมณเจา้ กรมพระยาวชริ ญาณวโรรส จัดทําโดย น . ส . ณั ฐ ฐ า ศ รี พั ฒ โ น ทั ย ม .ุ 6 / 6 เ ล ข ที 1 6 น . ส . พิ ม พ์ ช ลั ย ศ รี จ อ ม ข วัญ ม .ุ 6 / 6 เ ล ข ที 2 1

สารบญั หน้า 1 ประวัติ พระกรณียกิจ 4 บรรณายุกรม 7

1 ประวตั ิ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ทรงครอง วัดบวรนิเวศวิหาร สืบต่อมาตังแต่ พ.ศ.๒๔๓๕ ทรงเปนพระราชโอรส พระองค์ที ๔๗ ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที ๔ ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาแพ เมือพ.ศ.๒๔๐๓ มีพระนามเดิมว่าพระองค์ เจ้ามนุษยนาคมานพ ก า ร ศึ ก ษ า ใ น เ บื อ ง ต้ น ทรงศึกษาอักขรสมัยเบืองต้นในสาํ นักของท่านนกธิดาพระศรีวิโรจน์ พระชนมายุ ๘ พรรษา ทรงศึกษาอักษรขอม ภาษาบาลี และแปล ธัมมปทัฏฐกถาจนถึงบันปลายกับพระยาปริยัติธรรมธาดา(เปยม) ทรงศึกษาวิชาเลขในสาํ นักพระเจ้าอัยยิกาเธอ กรมหลวงวรเสรฐ พระราชธิดาในพระบาทสมเด็จพระนังเกล้าเจ้าอยู่หัว พระชนมายุ ๑๒ พรรษา ทรงศึกษาภาษาอังกฤษ โดยมีนายฟราน ซิส ยอช แปตเตอสัน เปนพระอาจารย์

2 ลําดับเรืองทีสาํ คัญต่างๆ พ.ศ. ๒๔๑๖ พระชนมายุ ๑๔ พรรษา ทรงผนวชเปนสามเณร ประทับ ณ วัดบวรนิเวศวิหาร เปน เวลา ๗๘ วัน จึงทรงลาผนวช พ.ศ.๒๔๒๐ พระชนมายุ ๑๘ พรรษา ทรงรับราชการประจาํ ในกรม ราชเลขา ตําแหน่งเจ้าพนักงานสารบบฎีกาหรือราชเลขานุการในทาง อรรถคดี มีหน้าทีรวบรวมยอดอรรถคดีต่างๆทรงรับราชการอยู่ ๒ ป เต็ม โดยมิได้รับพระราชทานเงินเดือน แต่เพิมเงินปขึนอีก ๕ ชัง เปน ปละ ๑๒ ชัง พ.ศ. ๒๔๒๒ พระชนมายุ ๒๐ พรรษาบริบูรณ์ ทรงผนวชเปน พระภิกษุ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ วัด บวรนิเวศวิหาร ทรงเปนพระอุปชฌาย์ พระจันทรโคจรคุณ(จนฺทรํสี ยิม) วัดมกุฏกษัตริยาราม เปนพระกรรมวาจาจารย์ ประทับ ณ วัด บวรนิเวศวิหาร พ.ศ. ๒๔๒๔ พระชนมายุได้ ๒๒ พรรษา ทรงเข้าแปลพระปริยัติ ธรรมสนามหลวง ณ วัดพระศรีรัตน ศาสดาราม ได้ ๕ ประโยค พ.ศ. ๒๔๒๔ พระชนมายุได้ ๒๒ พรรษา ทรงรับพระสมณศักดิ สถาปนาเลือนตําแหน่งพระอิสริยยศเปนพระเจ้าน้องยาเธอกรมหมืน วชิรญาณวโรรส พ.ศ. ๒๔๔๙ พระชนมายุ ๔๗ พรรษา ทรงรับสถาปนาเลือนพระ อิสริยยศเปนพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงวชิรญาณวโรรส พ.ศ.๒๔๕๓ พระชนมายุ ๕๑ พรรษา ทรงได้รับมหาสมณุต ตมาภิเษก คือทรงได้รับสถาปนาขึนเปน สมเด็จพระสังฆราช สกลมหา สังฆปริณายก (นับเปนสมเด็จพระสังฆราช องค์ที ๑๐ แห่งกรุง รัตนโกสินทร์) แต่โดยทีพระองค์ทรงเปนเจ้านายชันสูง จึงเปลียนเรียก เปนพิเศษว่า \"สมเด็จพระมหาสมณะ \" และทรง ได้รับ สถาปนาเลือน พระอิสริยยศขึนเปนสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระยาวชิรญาณวโร รส พ.ศ. ๒๔๖๔ พระชนมายุ ๖๒ พรรษา ทรงรับสถาปนาเปลียนคํานาํ พระนามเปน สมเด็จพระมหาสมณเจ้า

3 ด้ า น ก า ร ศึ ก ษ า สอบไล่พระปริยัติธรรมสนามหลวง ณ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม พ.ศ.๒๔๓๖ พระชนมายุ ๓๔ พรรษา ทรงจัดตังมหามกุฏราช วิทยาลัย ซึงเปนสถานศึกษาวิชาการแบบ ใหม่สาํ หรับคณะสงฆ์ธรรมยุต และกุลบุตรทัวไปตามพระบรมราชโองการในพระบาทสมเด็จพระจุลจอม เกล้าเจ้าอยู่หัว พ.ศ. ๒๔๓๗ ทรงจัดการออกหนังสือธรรมจักษุ เปนหนังสือ นิตยสารเผยแพร่ธรรม เพือเปนของสมนาคุณแก่ผู้บาํ รุงมหามกุฏราช วิทยาลัย พ.ศ. ๒๔๔๑ พระชนมายุ ๓๙ พรรษา ทรงรับภาระอํานวยการ ศึกษาของกุลบุตรในหัวเมือทัวพระราช อาณาจักร ถึง พ.ศ. ๒๔๔๕ เปนเหตุให้มีโรงเรียนประถมและมัธยมสาํ หรับกุลบุตรในหัวเมืองในลําดับ มา ดังปรากฏอยู่ในปจจุบัน พ.ศ. ๒๔๔๕ พระชนมายุ ๔๓ พรรษา ทรงจัดให้มีการสอบความรู้ นักธรรมขึนเปนครังแรก เมือเดือนตุลาคม ๒๔๕๔ เรียกว่า\"องค์ของ สามรเณรผู้รู้ธรรม\" เพือเปนหลักเกณฑ์สาํ หรับสามเณรผู้ควรได้รับการ ยกเว้นการถูก เรียกเปนทหารตามพระราชบัญญัติเกณฑ์ทหาร ร.ศ. ๑๒๔ ซึงต่อมาเรียกว่า \"นักธรรม\" มี ๓ ชัน คือ นักธรรม ชันตรี นักธรรมชันโท และนักธรรมชันเอก อันเปนการศึกษาขันมูลฐานของ พระภิกษุสามเณรในประเทศไทย อยู่ปจจุบันนี และต่อมาได้ขยายออกไป ถึงคฤหัสถ์ เรียกว่า ธรรศึกษาตรี-โท-เอก พ.ศ.๒๔๕๖ พระชนมายุ ๕๔ พรรษา ทรงรวมความรู้องค์นักธรรม ประโยค ๑-๒ เข้าเปน \"นักธรรมชันตรี\" และสอบสนามหลวง ณ วัด เบญจมบพิตร เปนครังแรก พ.ศ. ๒๔๕๖ ทรงแก้ไขการสอบพระปริยัติธรรมสนามหลวง จาก การแปลปาก เปนแปลด้วยวิธีเขียน พ.ศ. ๒๔๕๖ ทรงปรับปรุงเปลียนแปลงหลักสูตรบาลีประโยค๕-๖ พ.ศ. ๒๔๕๗ พระชนมายุ ๕๕ พรรษา ทรงขยายการสอบความรู้ องค์นักธรรมไปหัวเมือง พ.ศ. ๒๔๕๙ พระชนมายุ ๕๗ พรรษา ทรงประกาศตังหลักสูตร \"นักธรรมชันโท\"และมีการสอบเปน ครังแรกเมือ พ.ศ. ๒๔๖๐ พ.ศ.๒๔๖๐ ทรงปรับปรุงเปลียนแปลงหลักสูตรบาลีประโยค ๗-๘-๙ หมายเหตุ สาํ หรับการศึกษาด้านภาษาบาลี ได้ทรงปรับปรุงและ เปลียนแปลงมาเรือยๆ เปนระยะๆ เปนการทดลอง เมือทรงเห็นว่าได้ผล เปนอย่างดีแล้ว จึงทรงประกาศใช้เปนทางราชการ

4 พระกรณยี กิจ คือ ประทับเปนองค์ประธานในทีประชุมเถรสมาคมทังสองนิกาย ทรงปรึกษาและแนะนาํ ในวิธีการปกครองคณะสงฆ์ ทรงวางแผนในการ บริหารคณะสงฆ์ ทรงออกพระมหาสมณาณัติ บังคับบัญชา ทรงเลือก และแต่งตังพระเถระผู้ดาํ รงตําแหน่งทางการคณะสงฆ์ ประทานพระมหา สมณวินิจฉัยในอธิกรณ์ ปญหาทางพระวินัย ทางการปกครองคณะสงฆ์ และการพระศาสนาทัวไป พ.ศ. ๒๔๕๓ พระชนมายุ ๕๑ พรรษา ทรงรับมหาสมณุตมาภิเษก เปนองค์สกลมหาสังฆปริณายกื ทรงปกครองคณะสงฆ์ทัวพระราช อาณาจักรโดยเรียกคํานาํ หน้าว่า \"สมเด็จพระมหาสมณะ\" แทน \"สมเด็จ พระสังฆราช\" พ.ศ. ๒๔๕๕ พระชนมายุ ๕๓ พรรษา เสด็จตรวจการคณะสงฆ์ มณฑลปกษ์ใต้ ๗ จังหวัด คือ ประจวบคีรีขันธ์,ชุมพร,สุราษฎร์ธานี, นครศรีธรรมราช,สงขลา,พัทลุง,และตรัง พ.ศ. ๒๔๕๖ พระชนมายุ ๕๔ พรรษา เสด็จตรวจการคณะสงฆ์ มณฑลฝายเหนือ ๙ จังหวัด คือ นครสวรรค์,กําแพงเพชร,ตาก, อุ ทั ย ธ า นี , ชัย น า ท , สิง ห์บุ ร ี, อ่ า ง ท อ ง , อ ยุ ธ ย า , แ ล ะ ป ทุม ธ า นี พ.ศ.๒๔๕๖ ทรงจัดการให้ออกหนังสือแถลงการณ์คณะสงฆ์สาํ หรับ แถลงข่าวและประกาศต่างๆของทางการคณะสงฆ์ ลักษณะคล้ายกับ หนังสือราชกิจจานุเบกษาของทางราชการ และยังคงเปนหนังสือสาํ คัญ ของคณะสงฆ์มาจนปจจุบันนี พ.ศ.๒๔๕๗ พระชนมายุ ๕๕ พรรษา เสด็จตรวจการคณะสงฆ์ มณฑลฝายเหนืออีก ๖ จังหวัด คือ พิษณุโลก,อุตรดิตถ์,แพร่, สุโขทัย,พิจิตร,นครสวรรค์ พ.ศ. ๒๔๕๗ เสด็จตรวจการคณะสงฆ์มณฑลกรุงเก่า ๖ จังหวัด คือ ลพบุรี,สระบุรี,อยุธยา,อ่างทอง,ปทุมธานี,และนนทบุรี พ.ศ. ๒๔๕๘ พระชนมายุ ๕๖ พรรษา เสด็จตรวจการคณะสงฆ์ มณฑลราชบุรี ๕ จังหวัดคือ สมุทรสงคราม,ราชบุรี,กาญจนบุรี, เพชรบุรี,และประจวบคีรีขันธ์ พ.ศ. ๒๔๕๙ พระชนมายุ ๕๗ พรรษาเสด็จตรวจการคณะสงฆ์ มณฑลปราจีนบุรี ๖ จังหวัด คือ ปทุมธานี,นครนายก,ปราจีนบุรี, ฉะเชิงเทรา,ชลบุรี และสมุทรปราการ พ.ศ. ๒๔๕๙ เสด็จตรวจการคณะสงฆ์จังหวัดสุพรรณบุรี โดยผ่าน จังหวัดต่างๆ คือ นครปฐม,สุพรรณบุรี ชัยนาท,สิงห์บุรี,และลพบุรี

5 พ . ศ . ๒ ๔ ๖ ๐ พ ร ะ ช น ม า ยุ ๕ ๘ พ ร ร ษ า เ ส ด็ จ ต ร ว จ ก า ร ค ณ ะ ส ง ฆ์ ม ณ ฑ ล พิ ษ ณุ โ ล ก ๔ จั ง ห วั ด คื อ พิ จิ ต ร , สุ โ ข ทั ย , อุ ต ร ดิ ต ถ์ แ ล ะ พิ ษ ณุ โ ล ก พ . ศ . ๒ ๔ ๕ ๖ ท ร ง ป รับ ป รุ ง เ ป ลี ย น แ ป ล ง ห ลั ก สู ต ร บ า ลี ประโยค๕-๖ พ . ศ . ๒ ๔ ๕ ๗ พ ร ะ ช น ม า ยุ ๕ ๕ พ ร ร ษ า ท ร ง ข ย า ย ก า ร ส อ บ ค ว า ม รู้อ ง ค์ นั ก ธ ร ร ม ไ ป หัว เ มื อ ง พ . ศ . ๒ ๔ ๕ ๙ พ ร ะ ช น ม า ยุ ๕ ๗ พ ร ร ษ า ท ร ง ป ร ะ ก า ศ ตั ง ห ลั ก สู ต ร \" นั ก ธ ร ร ม ชั น โ ท \" แ ล ะ มี ก า ร ส อ บ เ ป น ค รัง แ ร ก เ มื อ พ.ศ. ๒๔๖๐ พ . ศ . ๒ ๔ ๖ ๐ ท ร ง ป รับ ป รุ ง เ ป ลี ย น แ ป ล ง ห ลั ก สู ต ร บ า ลี ประโยค ๗-๘-๙ ห ม า ย เ ห ตุ สาํ ห รับ ก า ร ศึ ก ษ า ด้ า น ภ า ษ า บ า ลี ไ ด้ ท ร ง ป รับ ป รุ ง แ ล ะ เ ป ลี ย น แ ป ล ง ม า เ รือ ย ๆ เ ป น ร ะ ย ะ ๆ เ ป น ก า ร ท ด ล อ ง เ มื อ ท ร ง เ ห็น ว่ า ไ ด้ ผ ล เ ป น อ ย่ า ง ดี แ ล้ ว จึ ง ท ร ง ป ร ะ ก า ศ ใ ช้ เ ป น ท า ง ร า ช ก า ร ง า น พ ร ะ ร า ช นิ พ น ธ์ ป ร ะ เ ภ ท ห ลั ก สู ต ร ห ลั ก สู ต ร นั ก ธ ร ร ม ชั น ต รี ๘ เ ล่ ม ห ลั ก สู ต ร นั ก ธ ร ร ม ชั น โ ท ๖ เ ล่ ม ห ลั ก สู ต ร นั ก ธ ร ร ม ชั น เ อ ก ๗ เ ล่ ม ห ลั ก สู ต ร บ า ลี ไ ว ย า ก ร ณ์ ๖ เ ล่ ม ป ร ะ เ ภ ท ทั ว ไ ป พ ร ะ ธ ร ร ม เ ท ศ น า ๘ ๐ กั ณ ฑ์ ท ร ง แ ป ล พ ร ะ สู ต ร ต่ า ง ๆ ๔ ๗ สู ต ร ว ร ร ณ า ( อ ธิบ า ย ) พ ร ะ สู ต ร ๒ ๕ เ รือ ง พ ร ะ โ อ ว า ท แ ล ะ ธ ร ร ม ค ดี ๗ ๐ เ รือ ง พ ร ะ นิ พ น ธ์ ภ า ษ า บ า ลี ๑ ๕ เ รือ ง ง า น ด้ า น ท ร ง ชาํ ร ะ ท ร ง ชาํ ร ะ พ ร ะ ไ ต ร ป ฎ ก ๑ ๐ เ ล่ ม

6 คัมภีร์และปกรณ์ต่าง ๆ หลักสูตรบาลีประโยค ๓ ธัมมปทัฏฐกถา ๘ เล่ม หลักสูตรบาลีประโยค ๔ มังคลัตถทีปนีอภาค ๑ ๑ เล่ม หลักสูตรบาลีประโยค ๕ มังคลัตถทีปนี ภาค ๒ ๑ เล่ม หลักสูตรบาลีประโยค ๖ สมันตปาสาทิกา ภาค ๓ ๑ เล่ม หลักสูตรบาลีประโยค ๗ สมันตปาสาทิกา ภาค ๑,๒ ๒ เล่ม รวมงานพระนิพนธ์และทรงชาํ ระมากกว่า ๓๐๐ เรือง พระกรณียกิจพิเศษ ทรงเปนพระราชอุปชฌาย์ ของพระมหากษัตริย์ ๒ พระองค์ คือ - พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที ๖ เมือ พ.ศ. ๒๔๔๗ - พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที ๗ เมือ พ.ศ. ๒๔๖๐ ทรงเปนพระอุปชฌาย์ของสมเด็จเจ้าฟา และสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟา และพระเจ้าลูกยาเธอ ใน รัชกาลที ๕ อีกหลายพระองค์ สินพระชนม์ - เมือวันที ๒ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๖๔ ณ พระตําหนักเดิม วัด บวรนิเวศวิหาร พระชนมายุได้ ๖๒ พรรษา - ทรงเปนสมเด็จพระมหาสมณเจ้าองค์สกลมหาสังฆปริณายก ๑๒ ป - ทรงครองวัดบวรนิเวศวิหาร ๒๘ ปย์

7 บรรณานุกรม http://www.gongtham.net/my_data/mydata_mahasa mana/index.php http://www.watbowon.com/Monk/ja/03/