วิธีปลูกผักหวานป่า

เอกสารทางวชิ าการ เรื่อง การปลกู ผักหวานปา่ จังหวัดสระบุรี นายสงบ เจรญิ สุข สํานักงานเกษตรจังหวัดสระบรุ ี กรมสง่ เสรมิ การเกษตร

บทที่ 1 ถน่ิ กําเนิด และการแพรก ระจาย ถิน่ กําเนดิ ผักหวานปามชี ่ือทางวิทยาศาสตรว า Melientha suavis Pierre อยใู นวงศ Opiliaceae สันนิษฐานวามีถ่ินกําเนดิ ในแถบประเทศเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต เปนพืชพนื้ เมอื งของประเทศไทย กัมพูชา ลาว เวยี ดนาม มาเลเซีย และฟลิปปนส ซึง่ มชี ่อื เรยี กในทอ งถน่ิ ตางๆ คือ ประเทศกมั พูชา เรยี กวา daam prec ประเทศลาว เรียกวา hvaan ประเทศเวยี ดนาม เรยี กวา rau ประเทศมาเลเซีย เรยี กวา tangal ประเทศฟล ิปปน ส เรยี กวา malatado ภาพท่ี 1 แสดงลกั ษณะทรงตน สวนผกั หวานปา

2 การแพรกระจาย ประวตั กิ ารแพรก ระจายของผกั หวาน ยงั ไมม ผี ลการศึกษาคน ควา แตเปน พืชท่ีพบเห็นได แทบทุกประเทศ ในเขตเอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต สาํ หรบั ประเทศไทย พบเหน็ ไดท ุกภาค เชน ภาคเหนือ ทจ่ี งั หวัดเชียงใหม ตาก ลาํ ปาง เชียงราย และลําพูน ภาคกลาง ในเขตจังหวดั สระบุรี ลพบรุ ี อทุ ยั ธานี และกาญจนบุรี ภาคตะวนั ออกเฉียงเหนอื ที่จงั หวดั สกลนคร อุดรธานี นครพนม และนครราชสมี า ภาคใต ทจ่ี งั หวดั สรุ าษฎรธานี เปนตน สําหรบั การแพรกระจายสามารถแบง ออก ไดเ ปน 2 แนวทาง คือ 1) การแพรก ระจายตามธรรมชาติ ผกั หวานปาเกดิ และพบตามธรรมชาติในปาทกุ ชนดิ พบมากในปาเต็งรงั ทีร่ ะดับ ความสูง 300-900 เมตรจากระดับนา้ํ ทะเล ผักหวานปา จะออกดอกและการบานของดอก (flowerring) ระหวา งเดอื นธนั วาคม-มีนาคมของปถ ดั ไป การตดิ ผล (fruiting) ในเดอื นเมษายน- สิงหาคม โดยใชแมลงชว ยผสมเกสรตามธรรมชาติ การแพรก ระจายของเมล็ด อาศัยนก สตั วปา ซ่ึง บรโิ ภคผลสุกแลว นําเมล็ดตดิ ไปดว ย นอกจากนแี้ ลว นํา้ ยังเปน สว นที่ชวยแพรก ระจายพนั ธุไดดอี กี ทางหนึง่ โดยผลสกุ รวงหลนแลวน้ําจะพดั พาไปทีต่ า งๆ 2) การแพรก ระจายโดยมนษุ ย ผักหวานปา จะมขี ึน้ ตามปา ธรรมชาติ พบเห็นโดยทว่ั ไปในพน้ื ท่ีปาไมธ รรมชาติ ทสี่ มบูรณ เชน ปาไมก าญจนบรุ ี สกลนคร และเชยี งใหม ปจจบุ ันมีเกษตรกรหลายพื้นทเ่ี กบ็ ผกั หวานปา มาเพาะจาํ หนา ยพนั ธุเ ปนการคา โดยเฉพาะในทองทอ่ี ําเภอบา นหมอ จังหวดั สระบุรี สมยั กอ น ผกั หวานปาจะมขี ึน้ เองตามธรรมชาติในเขตปา อําเภอบานหมอและอําเภอใกลเ คยี ง ดไู ดจากบางบา นของเกษตรกรอําเภอบา นหมอมีตน ผกั หวานปาอายุมากกวา 100 ป เหลืออยใู หเหน็ เกษตรกรอําเภอบานหมอได พนั ธุผกั หวานปามาจากปาแถบดงั กลา ว ปลูกและขยายพนั ธตุ อ ๆ ไป โดยมีการพยายามจะเอาพันธุและขยายพนั ธุผกั หวานปา ทมี่ ีอยูในปา มาปลกู ขยายพนั ธใุ นบริเวณ สวนบานใหไ ดต ลอดมา มีท้งั การขุดตน ใหญแ ละตนเล็กมาปลูก เอาเมล็ดมาเพาะ ปรากฏวา การขดุ ตนมาปลูก ตนผกั หวานปาจะตายหมด แตการเอาเมลด็ มาเพาะมีการรอดตายสงู นอกจากนีย้ งั มผี ทู ดลองขยายพนั ธผุ ักหวานปา ดว ยวธิ ตี างๆ เชน การตอนกิง่ การตัดชํา การตัดราก แตก ไ็ ม ประสบผลสําเร็จ ผกั หวานปา จะตายเร็ว เพราะไมมีรากแกว ดว ยภมู ิปญ ญาทอ งถ่นิ ของเกษตรกรใน อาํ เภอบานหมอ จังหวดั สระบรุ ี และการอนุรักษธ รรมชาติ ของบรรพบรุ ษุ หลายชวงอายุคน เกษตรกรในปจ จบุ ันสามารถเพาะเมล็ดขยายพนั ธุผ ักหวานปา ไดใ นทองทอี่ าํ เภอบานหมอจงั หวัด สระบรุ ี มีพื้นที่ปลกู ประมาณ 839ไรแ ละขยายกระจายพันธุในเขตอาํ เภอและจงั หวดั อ่นื ๆ อกี จาํ นวน มาก หลายคนมกั จะบอกวา ผักหวานปา เปนพชื ท่ีปลูกยาก แตเ ม่อื ปลูกเปนตน และไมต ายแลว

3 จัดเปนพชื ท่มี อี ายยุ ืนยาวนานจนบางคนเรยี กวา พืชอมตะ ผกั หวานปา ท่ีมปี ลกู อยใู นบรเิ วณสวนปา อําเภอบา นหมอ จงั หวดั สระบุรนี นั้ ปลูกตั้งแตสมยั ปยู า ขณะน้อี ายุได 137 ป อีกหลายตน ทีป่ ลกู ชว ง หลัง อายปุ ระมาณ 110 ป ก็ยังคงยนื ตน ใหเ กษตรกรเกบ็ ยอดจาํ หนา ยไดทกุ ป โดยยงั รักษาสภาพเดิม ไวไ ดทกุ ประการ ประโยชนข องผกั หวานปา ผกั หวานปา เปน พืชสมุนไพรพชื ผักพื้นบานท่มี ชี ือ่ เสียงมาก มอี ายยุ ืนยาวนานเปน รอ ยๆ ป ใชป ระโยชนไ ดท ้งั ใบออ น ยอดออน และชอ ผล มาบริโภค เปนเวลานานแลว เพราะ ผักหวานปามี รสชาตทิ ี่อรอย หวาน มัน กรอบ ปลอดภยั จากสารพิษ สามารถนําไปประกอบอาหาร ไดเกอื บทกุ อยางและจะอดุ มดวยคุณคา ทางอาหารท่เี ปน ประโยชน อาทิ สารเบตา -แคโรทนี วิตามินซี และ วิตามนิ บี 2 เปน ตน คณุ คาทางโภชนาการของผกั หวานปา คุณคาสารอาหารของยอดออ นและใบออนผกั หวานปา ในสว นทีก่ นิ ได 100 กรัม และ สารอาหารท่มี ปี ระโยชนตอรา งกาย ประกอบดวยคณุ คาสารอาหารตา งๆ ตามตารางที่ 1 ตารางที่ 1 ตารางแสดงปรมิ าณคุณคา สารอาหารของผกั หวานปา (100 กรมั ) สารอาหาร ยอดออ น / ใบออ น หนว ย พลงั งาน 39 กโิ ลแคลอรี่ น้ํา 87.1 กรมั คารโ บไฮเดรต 8.3 กรมั โปรตีน 0.1 กรัม ไขมัน 0.6 กรมั กาก 2.1 กรัม ใยอาหาร ยงั ไมม กี ารรายงาน กรัม เถา (Ash) 1.8 กรมั แคลเซีย่ ม 24 มลิ ลกิ รมั ฟอสฟอรัส 68 มลิ ลกิ รมั เหลก็ 1.3 มิลลิกรัม วติ ามินเอ 8500 หนว ยสากล (I.U.) วิตามนิ บี 1 0.12 มิลลกิ รมั

ตารางท่ี 1 (ตอ ) ยอดออน / ใบออ น 4 สารอาหาร 1.65 วติ ามิน บี 2 168 หนว ย วิตามีนซี 3.6 มิลลกิ รมั ไนอะซิน มิลลิกรมั มิลลิกรมั ท่ีมา : กองโภชนาการ กรมอนามัย , 2535 ภาพที่ 2 แสดงลกั ษณะยอดผักหวานปา ใชส ําหรับบริโภค หรอื จําหนาย การบรโิ ภคผักหวานปา ควรปรุงหรอื ทําใหส กุ เสยี กอน เนอ่ื งจากถาบรโิ ภคผกั หวานปา สดๆ ในปริมาณมากๆ อาจทาํ ใหเ กดิ อาการเบื่อ เมา เปนไข หรืออาเจียนได การนําผกั หวานปา มาปรงุ อาหาร สามารถใชไ ดท ั้งสว นท่ีเปนยอด ใบออน ชอดอก และผลแก โดยลอกเนอ้ื ทง้ิ กอนแลวนําไป ตม รับประทานได เชน เดยี วกบั เม็ดขนนุ มีรสมนั ผกั หวานปา ยงั นาํ ไปประกอบอาหารไดอ กี หลายชนดิ เชน ลวกจ้ิมนาํ้ พริก ทาํ แกงสม แกงเลยี ง ตม จืด ยําผักหวานปา ผักหวานปาผดั ไฟแดง ไขเจยี วผกั หวานปา กว ยเตยี๋ วผกั หวานปา ฯลฯ

5 จากการศึกษาของสถาบันวจิ ัยโภชนาการ มหาวิทยาลยั มหิดลระบุวา ผกั หวานปา เปนพืชผกั ที่ให โปรตีน วติ ามนิ และเกลือแร หลายชนิด เชน เบตา แคโรทนี วติ ามนิ ซี และวติ ามิน บี 2 หรอื ไรโบฟลาวนิ ทีบ่ างคนเรยี ก “ วติ ามินลดความอวน ” เพราะมีสวนประกอบทีส่ ําคัญชวยในการ เผาผลาญ กรดอะมิโน จากโปรตีน คารโ บไฮเดรท และไขมันเพอ่ื ใหพ ลังงานสาํ หรบั รางกาย ผทู ข่ี าดวิตามนิ บี 2 จะทาํ ใหเ ปน โรคปากนกกระจอก ถา ขาดในวยั เด็ก จะทําใหการเจริญเตบิ โต หยดุ ชะงัก กลายเปน เดก็ แคระแกรน และทส่ี าํ คญั วิตามนิ ลดความอว นตวั นย้ี ังมีความทนทาน ตอ ความรอนจากการหุงตมไดด ี โดยเฉพาะ วติ ามิน เอ และ ดี หากรับประทานเปนปรมิ าณสงู จะชว ย ลด การเปนโรคมะเร็งได สรรพคณุ ทางสมุนไพร ภาคกลาง ใชรากระงบั พษิ แกพ ิษรอ น กระสับกระสา ย แกน า้ํ ดีพกิ าร แกรอ นใน กระหายนํ้า ภาคอีสาน ตม น้าํ ด่ืม เปนยาลดไข ยางจากใบผกั หวานปาใชกวาดคอเดก็ และแกล ิ้นเปนฝาขาว ภาพที่ 3 แสดงลกั ษณะ อาหารชนดิ ตาง ๆ ท่ีประกอบจากผักหวานปา

6 บทที่ 2 ลกั ษณะทางพฤษศาสตร และสภาพแวดลอ มตอการเจริญเติบโต ลกั ษณะทางพฤษศาสตร ผักหวานปา จดั เปนไมย ืนตน ขนาดกลาง สงู 5-10 เมตร ตนที่โตเต็มทสี่ ูงถงึ 13 เมตร ที่พบ ท่วั ไปมักมลี ักษณะเปน ไมพ มุ ใหญ อายุหลายป เน่อื งจากมกี ารตดั แตงกง่ิ การหกั กิง่ เดด็ ยอด เพอื่ กระตุน ใหเ กิดก่ิงและยอดออ น ซง่ึ เปนสวนทใ่ี ชบรโิ ภค ผกั หวานปา เปน พชื ทม่ี ี ดอกตวั ผู และดอก ตัวเมยี แยกกนั อยูคนละตน (dioecious) ปลายของลําตนเปนทรงกระบอก (cylindrical) ใบ (leaf) ผักหวานปา เปน พชื ใบเดย่ี ว (simple leaf) การเรยี งของใบเปนแบบ สลับกนั คนละขา ง(alternate)ใบออนมีรปู รา งเรยี วแคบ(lanceolate)ปลายใบแหลม(acuminate)สเี ขยี วอมเหลือง ใบแกเ ต็มที่ รุปรางรกี วา งถงึ รปู ไข (elliptical to ovate or obovate) สีเขียวเขม เนอื้ ใบกรอบ เนอ้ื มาก ขอบในเรียบ ปลายใบปาน (obtuse) บางครงั้ มนออกแหลม (acute-acuminate) ฐานใบเรยี ว สอบถงึ แหลม (cuneate-attenuate) มเี สน ใบ 5-8 คู ขนาดของใบประมาณ 2.5-5 x 6-12 เซนตเิ มตร กา นใบยาวประมาณ 5 มลิ ลเิ มตร ภาพที่ 4 แสดงลักษณะ ใบเด่ยี วผกั หวานปา

7 Alternate ภาพที่ 5 แสดงลกั ษณะ การเรยี ง ตัวของใบ ผกั หวานปา ภาพที่ 6 แสดงลกั ษณะ รปู รางใบแบบตา งๆ ของผักหวานปา Acute Acuminate ภาพท่ี 7 แสดงลกั ษณะ รปู รางปลายใบ แบบตางๆ ของผักหวานปา

8 ลําตน (stem) เปน ไมเ นือ้ แขง็ กง่ิ กานเกล้ยี ง ผิวเปลอื กเรียบ ก่ิงออนเปลือกมีสีเขียวเขม และ จะเปลีย่ นเปน สเี ทาออนอมน้าํ ตาล ผวิ ขรขุ ระ เมื่อมีอายุมากขึน้ อายุ 10 ป อายุ 100 ป ภาพท่ี 8 แสดงลกั ษณะ ลําตนผักหวานปา ท่มี ีอายุหลายป

9 ดอก ( flower ) ชอดอกเปนแบบ panicle เกดิ ตาม กงิ่ แกห รอื ตามลาํ ตน ท่ใี บรว งหมดแลว แกนกลาง ชอ ดอก (rachis) ยาว 15-20 เซนติเมตร ดอกมขี นาดเล็ก เปน ตมุ สเี ขยี วอดั แนนเปน กระจกุ ขณะยงั ออน ดอกตัวผู (male flower) ไมมกี า นดอก (sessile) อาจเปนดอกเดี่ยวหรือเปน กลุม 3-5 ดอก กา นชเู กสรตวั ผู (filament) สน้ั มาก เกือบตดิ กบั ฐานของ tepal อบั เกสรตัวผู (anther) คอนขาง ใหญ สวนดอกตัวเมยี กา นดอก (pedicel) ยาวประมาณ 3-7 มลิ ลเิ มตร มักจะเกิดดอกเดยี่ ว แตบ างครง้ั อาจพบเปนกลมุ ประมาณ 3-4 ดอก การผสมเกสร (pollination) ของผกั หวานปา เปนการผสมขา ม เนอ่ื งจากดอกตัวผูแ ละดอก ตัวเมียแยกกนั อยูค นละตน Panicle ภาพท่ี 9 แสดงลกั ษณะ ชอดอกและการเรียงตัวของชอ ดอก ภาพ A แสดงลกั ษณะดอกตวั เมยี ของผักหวานปา B แสดงภาพตดั ขวางของดอกตัวเมยี ภาพท่ี 10 แสดงลักษณะ ดอกผกั หวานปา

10 ผล ( fruit ) เปน ผลเด่ียวท่มี รี ปู ไข ถงึ คอ นขางกลม (ellipsoid to slightly ovoid or obvoid) มี ขนาด 2.3-4.0 เซนติเมตร x 1.5-2.0 เซนติเมตร ผลออนสเี ขยี ว มีนวลเคลอื บโดยรอบ และตอ มาจะ เปลีย่ นเปน สเี หลอื งครมี หรือเหลืองอมสม เม่อื แก เปลอื ก (pericarp) บาง เน้อื มคี วามฉาํ่ นาํ้ มเี มลด็ เดย่ี ว ภาพที่ 11 แสดงลักษณะ ผลของ ผักหวานปา สุกแก เมล็ด (seed ) ประกอบดว ยสวนสําคญั 3 สวน ไดแก 1. เปลอื กหุมเมลด็ (seed covering) 2. คพั ภะ (embryo) ประกอบดวย 2.1 ใบเลี้ยง (cotyledon) 2.2 ตายอด (plumule) 2.3 ตนออ น (hypocotyl) 2.4 ราก (radicle) 3. อาหารสะสมภายในเมล็ด (food storage tissue) ภาพ C แสดงภาพตดั ขวางของเมล็ด D แสดงลักษณะผลของผกั หวานปา ภาพที่ 12 แสดงลักษณะ เมล็ดของผกั หวานปา

11 สภาพแวดลอมทเ่ี หมาะสมตอ การเจรญิ เตบิ โต ผกั หวานปา เปนพชื ทที่ นแลง ไมช อบแดดจดั ไมช อบนํา้ มาก ชอบทโ่ี ลง ดินรว นปนทราย ตามธรรมชาติ พบตามจงั หวดั ที่มปี าไม เชนภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ภาคเหนอื ภาคตะวันตก บริเวณท่สี ูงเชงิ เขา ปา เชงิ เขา หรอื ปา โปรง สําหรบั แหลง ทพี่ บเปน การคาไดแ ก จงั หวดั สระบุรี จงั หวดั ลาํ พนู จังหวดั เชยี งใหม จงั หวดั สกลนคร จงั หวดั กาญจนบรุ ี จังหวดั ขอนแกน และอืน่ ๆที่มี พน้ื ทีป่ าอุดมสมบรู ณ สําหรับอําเภอบานหมอ จงั หวดั สระบรุ ี เปน แหลง ท่ีปลูกมากทสี่ ุดในประเทศ ไทย มจี าํ นวนหลายหมืน่ ตน ใชพน้ื ที่ปลกู เกอื บ 1,000 ไร ผกั หวานปา จะชอบแสงแดดรําไร ประมาณ 50% ชอบรมเงาไมใหญ เชน รมตน มะขามเทศ ,สะเดา ,ชะอม และมะเขือ เปน ตน ผกั หวานปาทนี่ าํ ไปปลกู ในทแี่ จง กลางแดด ไมมีรว มเงา จะตายหมด ถา จะปลูกในพน้ื ทโี่ ลงแจง จะตอ งปลกู ไมพ เี่ ลี้ยง ไวข า งๆหลมุ ปลูกเพ่อื ใหเปน รมแกผกั หวานปา กอ น พชื ผักอายุส้ัน เปน ตน เม่ืออายุสกั 1 ป ผกั หวานปา จะเริ่มทนตอ แดดไดบา ง แตไ มพ ่เี ล้ียงยงั จะตองปลูกใหรมเงาไวส กั 2-3 ปกอ น ผกั หวานปา ชอบอากาศรอ น ชว งเดือนมนี าคม-เมษายน ผกั หวานปา จะใหยอดดี แตก ยอดมาก แตเมื่อฝนตกลงมา ผกั หวานปา จะหมดยอด และเรมิ่ พกั ตน สะสมอาหาร สรา งการ เจรญิ เติบโตทางลําตน ตอ ไป ภาพท่ี 13 แสดงลักษณะ ตน ผกั หวานปา และการหักตดั แตง ก่งิ

12 บทที่ 3 พันธุ และ การขยายพันธผุ กั หวานปา ผกั หวานปาในประเทศไทย สามารถปลูกและพบไดทว่ั ไป แทบทกุ ภาคของประเทศ ตัง้ แต ภาคเหนอื ภาคตะวันออก ภาคตะวันออกเฉียงเหนอื ภาคตะวันตก รวมทง้ั ภาคกลาง โดยเฉพาะท่ี อาํ เภอบานหมอ จงั หวดั สระบรุ ี สว นพนั ธนุ น้ั ยงั ไมม กี ารสํารวจ วจิ ัย หรือเปรยี บเทยี บตามหลกั วชิ าการ คงใชเ พียงวธิ สี ังเกตจดจาํ ตามลักษณะการพบเหน็ พันธุและการจาํ แนกพันธุ มีรายงานวามพี ชื อกี ชนิดหน่งึ เรียกวา ผักหวาน ดว ยเชน กัน พืชชนดิ นมี้ ีเมล็ด 3-6 เมลด็ รับประทานยอดออ น และ มีช่อื เรียกอน่ื ๆ เชน มะยมปา ผกั หวาน ผักหวานบา น ผักหวานใตใ บ เปน ตน ชนดิ หนึง่ มีลักษณะยอดออนเหมอื นผกั หวานปา มาก จนมกี ารเกบ็ ผิดอยเู สมอ และเม่อื กนิ เขา ไปจะเกิดอาการเมา เบ่ือ พืชชนดิ นมี้ ีชอ่ื วิทยาศาสตรวา Urobotrya siamensis Hiepko คนลําปางเรยี ก แกกอ ง หรือ นางแยม ชาวเชียงใหมเ รยี ก นางจุม จันทบรุ ี เรียก ผักหวานเขา กาญจนบุรี และชลบรุ ี เรยี ก ผกั หวานดง สระบรุ ี เรียก ผักหวานเมา หรอื ซาผักหวาน ภาคอสี านเรยี ก เสน หรอื เสม สวน ทางประจวบครี ีขนั ท เรียก ดีหมี อยา งไรกต็ าม หากสงั เกตตน และใบทีแ่ กจะมีลักษณะแตกตา งกนั เห็นไดชดั แสดงตามตารางที่ 2 ดังนี้ ตารางที่ 2 ตารางลกั ษณะความแตกตางผักหวานปา กบั เสน หรือ ผกั หวานเมา ลักษณะ ผกั หวานปา เสน (ผักหวานเมา) รูปรางใบแก รปู ไขค อ นไปทางกลมกวาง รปู รีขอบหนา ปลายใบ มนหรือบุม มตี งิ่ ตรงปลาย แหลมถึงปานเลก็ นอ ย เนื้อใบสด กรอบเปราะ เมื่อบีบดว ยอุง มือ นมุ เหนยี วไมห ักงา ย ไดยนิ เสียงดังกรอบ แกรบ ผิวใบดานบน เขยี วเขม เปนมนั เขยี วเขมผวิ ดาน ชอดอก เกิดตามก่ิงหรอื ลาํ ตน แกๆ ไมม ีใบตดิ เกดิ ตามซอกใบ ลกั ษณะชอ แตกก่ิงกาน ไมแ ตกกง่ิ ดอก เปน กระจกุ แนน ไมม ใี บประดับรองรบั ดอกมใี บประดบั รองรบั เปนช้นั ๆ เปนระเบยี บ ผล ใหญ เสนผาศนู ยกลาง 1.5 ซม. เมือ่ สุก ประมาณ 5 มม.เมอ่ื สกุ มสี ีสม ถึงแดงจัด มสี ีเหลือง ทมี่ า : ธงชัย สถาพรวรศกั ดิ์ . 2544

13 ผักหวานปา เสน (ผกั หวานเมา) ผกั หวานบา น ภาพที่ 14 แสดงลักษณะ ตน ผักหวานปา , เสน ( ผกั หวานเมา ) และผักหวานบาน ผกั หวานปา เสน (ผกั หวานเมา) ผักหวานบาน ภาพที่ 15 แสดงลกั ษณะ ใบยอดผกั หวานปา , เสน(ผักหวานเมา) และผกั หวานบาน

14 การจาํ แนกผักหวานปา การจาํ แนกผกั หวานปา สามารถแบง ผกั หวานปา ท่ปี ลกู ในทองท่ีอําเภอบานหมอ และ ท่พี บเห็นโดยการสงั เกต การเจรญิ เตบิ โต และลักษณะของยอด แบงไดเปน 2 สายพันธุ คือ 1. พันธุยอดสีเหลือง จะมีการเจริญเติบโต คอนขางชากวา และทรงพุมจะเต้ียกวาพันธยอด สเี ขยี ว 2. พันธยอดสเี ขยี ว จะมกี ารเจริญเตบิ โตดี คอนขา งเรว็ กวา พันธุย อดสเี หลือง ภาพท่ี 16 แสดงลักษณะ ตน และยอดของผกั หวานปา พนั ธยุ อดสเี ขยี ว ภาพท่ี 17 แสดงลักษณะ ตน และยอดของผักหวานปา พนั ธุย อดสีเหลอื ง ทั้งสองพันธจุ ะไมม ีความแตกตางกนั มากนกั ทั้งรปู ทรงตน กงิ่ และแขนงใบ หากขาดการ สงั เกต รวมทั้งผลผลติ ท่ีเกบ็ มาและวางจําหนา ยโดยทว่ั ไป กจ็ ะปะปนกนั จนบางครงั้ ไมสามารถแยกได

15 ภาพท่ี 18 แสดงลกั ษณะ แปลงปลกู ผกั หวานปา เชงิ การคา

16 การขยายพนั ธพุ ืช การขยายพันธุพืช หมายถึง ขบวนการที่ทําใหเกิดการเพ่ิมปริมาณจํานวนตนพืชใหมากขึ้น โดยมีวัตถุประสงคเพื่อดํารงสายพันธุพืชชนิดนั้นไวมิใหสูญพันธุ เปนการกระจายพันธุพืชพันธุดี เพ่อื ใหเ พ่ิมปริมาณและคณุ ภาพของผลผลติ ทงั้ นีร้ วมถึงการผสมพันธุพ ืชพนั ธดุ ีเปนการคา ดว ย การขยายพันธุพืชเปนความละเอียดออน เกษตรกรจะตองมีความรูและความชํานาญอีกท้ัง การปฏิบัติดูแลรักษาที่ถูกวิธี จึงจะทําใหการขยายพันธุพืชน้ันประสบผลสําเร็จ การขยายพันธุพืช สามารถทาํ ไดห ลายวธิ ี แตละวธิ ที ี่มคี วามเหมาะสมกับชนดิ ของพืชแตกตา งกนั ถาเกษตรกรสามารถ ทําการขยายพันธุพืชอยางหนึ่งไดผลแลวจะชวยลดตนทุนในการปลูกพืช และยังสามารถดําเนินการ ผลติ ขยายพนั ธพุ ชื เปน การคา เพื่อเพ่ิมรายได ใหแ กเ กษตรกรไดอีกทางหนงึ่ ดวย ในอดีตการขยายพันธุพืช สวนใหญมักจะใชวิธีการเพาะเมล็ดเปนหลัก ทําใหพืชท่ีเกิดข้ึน ใหมม ลี ักษณะผนั แปรไมค อยเหมือนกับพอ แม แตก็มีพืชบางชนิดที่ใชวิธีการขยายพันธุโดยการเพาะ เมลด็ แลว ไมมกี ารเปลย่ี นแปลงสายพันธุเ ชน มงั คุด นอกจากจะไมพ บการเปลี่ยนแปลงทางสายพันธุที่ เกิดขึ้นกับตนพืชท่ีขยายพันธุโดยการเพาะเมล็ดแลว ยังพบวาตนพืชท่ีไดจากการเพาะเมล็ดจะใหผล ชาและมลี กั ษณะสงู ใหญกวา ทําใหเกิดความยุงยากในการเก็บเก่ียว และปฏิบัติดูแลรักษา ในปจจุบัน เทคโนโลยี และวิทยาการใหมๆในการปลูกพืชมีการพัฒนาและกาวหนาจึงไดมีการเปลี่ยนวิธีการ ขยายพันธุพืช จากการเพาะเมล็ด มาใชวิธีการขยายพันธุแบบไมใชเพศแทน ไดแก การตอน การติด ตา การตอก่ิง การทาบก่ิง ฯลฯ อยางไรก็ตามการขยายพันธุโดยวิธีการเพาะเมล็ดก็ยังใชอยู เฉพาะ บางวัตถุประสงค เชน เพาะเมล็ดเพื่อใหไดตนพืชใหมมาใชเปนตนตอในการขยายพันธุ แบบติดตา ทาบก่ิง ตอก่ิง รวมทั้งเพ่ือขยายพันธุพืชบางชนิดที่ไมสามารถใชการขยายพันธุแบบไมใชเพศได หรอื ใชไดแ ตไ ดผลไมดเี ทาทค่ี วร เชน มะปราง หมาก มงั คุด รวมท้งั ผักหวานปา ดวย บางครั้งตนพืช ท่ีไดจากการเพาะเมล็ด จะมีลักษณะดีกวาแมพันธุเดิม จึงเปนวิธีการท่ีนํามาใชในการปรับปรุงพันธุ เพ่อื ใหไดส ายพันธุใหมๆ ดวย ภาพที่ 19 แสดงลกั ษณะผักหวานปางอกงามในถุงเพาะชํา

17 วิธกี ารขยายพนั ธุผ ักหวานปา การขยายพนั ธผุ กั หวานปา สามารถดําเนนิ การได 2 วิธี คือ 1. แบบใชเพศ หมายถึง การขยายพันธุผักหวานปา เพื่อใหไดตนผักหวานปา เกิดข้ึนใหม โดยใชวธิ ีการเพาะเมล็ด 2. แบบไมใชเพศ หมายถงึ การขยายพนั ธพุ ชื เพ่ือใหไดต นพชื ใหมจากสว นตางๆ ของพชื ไดแ ก กง่ิ ลําตน และราก ซึง่ การขยายพนั ธุผกั หวานปา แบบไมใ ชเ พศนี้ มวี ิธีการขยายพันธไุ ดห ลาย วิธดี ว ยกนั เชน การตอน การตดั ราก ปกชาํ และการสกดั ราก เปนตน การขยายพนั ธุผกั หวานปา เกษตรกรอําเภอบา นหมอ ไดม กี ารลองผดิ ลองถกู ในการหา วิธีการขยายพนั ธุและการนาํ ตนผักหวานปา จากแหลง ธรรมชาตมิ าปลูกโดยขดุ ตนเล็ก หรอื วธิ กี าร สกัดราก แมแ ตก ารขยายพันธุดว ยการตอนกิง่ ปกชํา หรือเพาะเมล็ด ไดข อสรุปวา วธิ กี ารขยายพนั ธุ แบบนาํ เมลด็ มาเพาะนา จะเปน วิธีการท่ดี ที สี่ ดุ ในขณะน้ี และหวั ใจสําคัญของการปลูกผักหวานปา ให รอดตาย คอื อยา ใหร ากของผกั หวานปา ไดรบั การกระทบกระเทอื น จนรากขาดอยา งเดด็ ขาด จาก ประสบการณข องเกษตรกรพบวา ตนกลาผกั หวานปา จะมีอตั ราการรอดตายทสี่ งู โดยระยะที่ เหมาะสมในการยายกลา ทีไ่ ดจากการเพาะเมล็ด คอื เมื่อกลาผกั หวานปาอายุได 2-3 เดอื น หลังจาก การเพาะเมลด็ จากทีผ่ ักหวานปาแตกยอดออ นแลว การยายกลาลงหลมุ ปลกู ตองระมัดระวงั ควรใช กรรไกรตัดถุง อยาใหต ุมดินแตก ถา ใชม อื ถอดถุงออก ตมุ ดินอาจจะแตกหรือเสยี หาย ราก กระทบกระเทอื น ผกั หวานปา ตายไดง า ย อกี วธิ หี นงึ่ คอื เมื่อเห็นรากเรมิ่ แทงออกมาจากเมล็ดเลก็ นอ ย (ปกติรากจะงอกออกกอ นตน ) ก็ยา ยลงปลกู ในแปลงเลยเกษตรกรสวนใหญจะนยิ มปลกู ผกั หวานปา โดยการเพาะเมล็ด เพราะจะมีระบบรากแกว ทด่ี ีกวา การขยายพันธผุ กั หวานปา สามารถทําได หลายวิธี คือ 1. การเพาะเมล็ด เปนวิธีการขยายพันธุ ผักหวานปา แบบใชเพศ ที่เหมาะสมเพราะ ไดผลดีมาก ปจจุบันเกษตรกรนิยมมากท่ีสุด เกษตรกรอําเภอบานหมอ จะเก็บเมล็ดพันธุผักหวานปา ทแ่ี กจ ดั สุกรวงหลนบริเวณโคนตน แลว นํามาเพาะเปน กลา เพื่อจาํ หนายหรอื ใชปลูก ในแปลงเพาะปลกู ตอ ไป การงอกของเมล็ด (seed germination) เมลด็ พืชประกอบดวยสว นท่เี ปน คัพภะ สวนที่เปน อาหารสะสมภายในเมล็ดและ เปลอื กหุม เมลด็ หลังจากเมลด็ สุกแกหลดุ จากตน พนั ธแุ ม เมล็ดผกั หวานปา จะอยใู นสภาพหยุดพกั การเจรญิ เติบโต ชวงระยะเวลาหนึ่ง เมอ่ื เอาเมล็ดพันธุมาไวในสภาพแวดลอ มที่เหมาะสม คพั ภะทีอ่ ยู ภายในจะเจรญิ เตบิ โตเปน ตน พืชใหม กระบวนการทคี่ พั ภะภายในเมล็ดเจริญเตบิ โตเปน ตนใหมน้ี

18 เรยี กวา การงอก (germination) ตน พชื ท่เี จรญิ เติบโตจากคพั ภะ ในขณะเปนตนออนอยตู อ งอาศัย อาหารที่เก็บในเมล็ดเรียกวา “ตน กลา ” (seedling) ปจจยั ในการงอกของเมลด็ เมล็ดผกั หวานปา ทีจ่ ะงอกไดด ตี องมีปจจยั ทีเ่ หมาะสมทัง้ ภายในและภายนอก ดงั น้ี 1. การมชี ีวติ ของเมลด็ เปนปจ จยั สําคญั ในการเพาะเมล็ด ถาเมลด็ มชี ีวิตอยนู อย อาจเน่ืองจากการเจรญิ เติบโตของเมล็ดไมดไี มเ หมาะสมในขณะยังอยบู นตน แม หรือเนือ่ งจากไดรบั อาหารขณะทาํ การเก็บเกย่ี วหรือกระบวนการผลิตเมลด็ พนั ธไุ มด พี อ ก็จะทําใหการงอกไดไ มดี 2. สภาพแวดลอ มภายนอก จะตอ งอยใู นสภาพแวดลอมภายนอกเหมาะสม ดังน้ี 2.1 นํา้ (Water) เปน ตัวทาํ ใหเปลอื กเมลด็ ออนตัวและเปน ตวั ละลายอาหารทสี่ ะสม ภายในเมลด็ ทมี่ อี ยใู นสภาวะท่เี ปน ของแขง็ ใหเปลย่ี นเปนของเหลวและเคลื่อนทีไ่ ด ทาํ ใหจุดเจรญิ ของเมล็ดนําไปใชป ระโยชนได 2.2 อณุ หภูมิ (Temperature) อณุ หภมู ิทีเ่ หมาะสมชว ยใหเ มลด็ ดูดนาํ้ ไดเ รว็ ขึ้น กระบวนการในการงอกของเมล็ดเกิดขึน้ เรว็ และชว ยใหเมลด็ งอกไดเ รว็ ขน้ึ อณุ หภูมิทเี่ หมาะสม สําหรบั พืชแตล ะชนดิ จะไมเทา กัน ผกั หวานปา ยอมตอ งการอณุ หภูมิสงู กวา พชื เมอื งหนาวเสมอ 2.3 แสง (Light) เมลด็ เมือ่ เร่ิมงอก จะมที งั้ ชนิดท่ตี อ งการแสงและไมต อ งการแสง สว นใหญเ ม่ือเมล็ดเรมิ่ งอกจะไมต อ งการแสงดังน้นั การเพาะเมล็ดโดยทว่ั ไปจงึ มกั กลบดินปดเมลด็ เสมอ แตแ สงจะมคี วามจาํ เปน หลังจากท่เี มลด็ งอกแลว ขณะทีเ่ ปน ตนกลา แสงทพี่ อเหมาะจะทาํ ให ตน กลาแข็งแรง และเจริญเตบิ โต 2.4 ออกซเิ จน (Oxygen) เมอื่ เมล็ดเริ่มงอกจะเรมิ่ หายใจมากขึน้ จึงตองใชอ อกซิเจน ไปเผาผลาญอาหารภายในเมล็ดใหเปน พลังงานในการงอกย่ิงเมลด็ ที่มมี นั (Fatty seed)มากก็ยงิ่ ตอ งการใชอ อกซเิ จนมากขน้ึ ดงั นั้นการกลบดินทับเมล็ดหนาเกนิ ไปหรือใชด นิ เพาะเมล็ดทสี่ ามารถ ถายเถอากาศไมดี จะมีผลในการยบั ย้ังการงอก หรอื ทาํ ใหเ มล็ดงอกชาลงหรอื ไมง อกเลย การพักตวั ของเมล็ด(Seed domancy) การพกั ตวั ของเมล็ดหมายถึงชวงทเี่ มล็ดพืชยังไมพรอมทจ่ี ะงอกเปน ตน พืชตน ใหม ดังน้ันการเพาะเมลด็ พืชบางชนิด ตอ งทําลายการพักตัวของพชื กอน เพอ่ื ใหเมล็ดงอกไดด ีเรว็ ขน้ึ วธิ กี ารทําลายการพักตวั ของเมลด็ ผักหวานปา 1. การลอกเปลือกหมุ เมลด็ ออก วธิ นี ีจ้ ะทําใหเมลด็ งอกเรว็ กวาวธิ กี ารเพาะเมล็ดทง้ั เปลอื กหุม การลอกเปลือกหมุ เมล็ดออกทาํ ได โดยการใชตะแกรงลางใหสะอาด อยา งระมดั ระวังไม ทาํ ใหเ มลด็ กระทบกระเทือนมาก เพราะอาจทําใหก ารงอกสูญเสยี ไปได

19 2. การฝนเมล็ด เปน การทาํ ใหเ ปลือกแข็งหมุ เมลด็ เกดิ เปนรอยรา วโดยการฝน เมลด็ บนกระดาษทรายหรือหนิ ฝน ไมฝ นลกึ เกินไป และไมฝนตรงจดุ ท่อี ยูของคัพภะ วิธีนี้จะชว ยทาํ ใหเ ปลอื กเมลด็ ผกั หวานปาออ นตัวและเมล็ดดูดนํา้ ไวเ ตม็ ที่ ทาํ ใหเมลด็ งอกไดเ รว็ ขนึ้ 3. การแชน้ํา วิธีน้ีจะทําใหเปลือกเมล็ดออนตัวลง และผักหวานปางอกไดเร็วข้ึน การแชตองระวังอยางแชนานเกินไป จะทําใหเมล็ดเนาเสียหายได และควรใชนํ้าอุนเพื่อให ผักหวานปา งอกดขี ึน้ ภาพท่ี 20 แสดงลกั ษณะเมลด็ พนั ธุผกั หวานปา งอกพรอ มปลกู ในหลมุ หรอื ถุงเพาะชาํ ขน้ั ตอนการเพาะเมลด็ ผักหวานปา 1.1. การเตรียมดินเพาะเมล็ด ถงุ บรรจสุ ําหรบั เพาะเมล็ด ควรเปน ถุงพลาสติกดาํ ขนาด 4x4 น้วิ ไมเ จาะรู ระบายนาํ้ ตรงกนถงุ เพ่อื กนั รากแทงลงดนิ ดนิ เพาะควรประกอบดว ย ดินลกู รัง ทรายหยาบ และปยุ คอกเกาๆ หรอื ใบไมผ ุ รอ นดว ยตะแกรงตาถข่ี นาดครง่ึ เซนตเิ มตรผสมกันในอตั ราสว น 1:1:1 โดย ปริมาตร นํามาคลุกเคลาใหเ ขากันแลวกรอกใสถงุ เพาะ 1.2 การเตรียมแปลงเพาะเมล็ด วสั ดุทใ่ี ชในการเพาะเมล็ดผกั หวานปา ควรเปน ทรายลว นๆ ฝงเมล็ดเปนแถวใหล ึก ประมาณ 2 เซนตเิ มตร แปลงเพาะเมลด็ ควรมีความชืน้ พอประมาณ หลังจากทําการเพาะเมลด็ ไปได 20-30 วัน รากของผักหวานปา จะงอกออกมาจากเมลด็ กอ นแลว จึงแตกใบออน ใชเ วลาอยา งนอ ย 4 เดือน

20 1.3 ข้ันตอนการเตรียม คดั เลือกเมลด็ ผกั หวานปา การคดั เลือกเมลด็ จากตน ทม่ี ีอายุมากๆ ความสมบูรณข องเมล็ดรวมทง้ั เปอรเซ็นต การงอกกจ็ ะดมี ากดว ย ธรรมชาติของผักหวานปา จะออกดอกตดิ ผลคือออกดอกตามลาํ ตน ผล เปนพวง เม่ือสกุ จะมีสีเหลอื ง ขัน้ ตอนการเตรยี ม คดั เลือกเมล็ด มีดงั น้ี 1. คดั เลือกผลผกั หวานปาทแ่ี กสุกและสดเทานั้นโดยดจู ากผลจะออกสีเหลอื งซึง่ ปกติเกบ็ เกยี่ วในชว งเดอื น มนี าคม-พฤษภาคม เมื่อไดเ มลด็ ควรเพาะภายใน 7 วัน เน่อื งจากเมล็ด ตนผกั หวานปา ทเ่ี กบ็ ไวนานเปอรเ ซ็นตค วามงอกจะลดลงเร่ือยๆ 2. แยกเนื้อหมุ เมลด็ ท้ิง ควรใชถ งุ มือขณะทาํ งานเนอ่ื งจากเนอื้ หมุ เมล็ดมสี ารที่ ระคายเคืองตอ ผวิ หนงั ขดั ลา งเมลด็ ใหสะอาดดวยตะแกรงหรอื ภาชนะที่มีผวิ หยาบ เชน ใน กระดงหรือเขงไมไ ผ 3. นาํ เมล็ดที่ขดั สะอาดแลว แชน า้ํ แยกเมลด็ ท่สี มบรู ณไวเ พาะเมล็ดทีส่ มบรู ณ จะ จมนาํ้ สวนเมลด็ ทีล่ อยนํา้ ควรแยกท้ิง 4. นําเมลด็ ท่จี มน้ําข้ึนผึ่งพอสะเด็ดน้ํา คลกุ ดวยสารเคมปี อ งกันเช้อื ราใหท วั่ แลว เกลี่ยตากในกระดง หรอื ตะแกรงเปนชั้นหนาไมเกนิ 1 นว้ิ คลุมดว ยกระสอบปา นที่ชบุ นา้ํ หมาดๆ เกบ็ ไวใ นรม 2-3 วัน 5. นาํ เมลด็ มาบมเพาะใหเกดิ การงอกกอน โดยเฉพาะในวตั ถุ เชน ขเ้ี ถา แกลบดาํ จากนัน้ โปรยเมล็ดผกั หวานปาใหท ัว่ แลว นาํ ขเ้ี ถา แกลบกลบทับหนาประมาณ 1 นิ้ว รดน้าํ ในชุม ประมาณ 4-5 วนั มาคุย ดเู ลอื กเมล็ดทก่ี าํ ลังงอก โดยสังเกตเปลือกเมล็ดจะเรม่ิ แตกรา ว ยาย ตน กลา ลงปลูกในถุงพลาสติกเพาะชํา หรอื แปลงปลูก 1.4 การยา ยกลา ผักหวานปาลงถุงชํา ผักหวานปาเปนพืชทไี่ มท นทานตอการเคลอื่ นยา ย หากระบบรากกระทบกระเทือน หรือรากขาด จะตายโดยงา ย ดงั นั้นการยา ยกลาผกั หวานปา ควรทาํ ดว ยความระมดั ระวงั ซงึ่ วิธีการยา ย กลาผกั หวานปาลงถงุ ชํา สามารถดาํ เนนิ การได 2 ระยะ คือ 1. ระยะเวลาท่ีเหมาะสมและปลอดภัยที่สุดในการยายกลาผักหวานปาคือ 2-3 เดือน หลังจากทาํ การเพาะเมลด็ หรอื หลงั จากเห็นใบออนของตนผกั หวานปาแลว 2. เม่ือเห็นรากเรมิ่ แทงออกมาเลก็ นอ ย และเห็นวาเมล็ดนงี้ อกแนน อนกส็ ามารถยาย กลา ลงถงุ ชาํ ไดเ ชนกนั แตถา รากงอกออกมามากแลว ไมแ นะนาํ ใหยายเดด็ ขาด เพราะกลา ผกั หวานจะ ตายเกือบหมด แตถาจะใหไดผลแนน อน ควรใหเ หน็ ใบออ นเสียกอ นแลวจงึ ยาย

21 ภาพที่ 21 แสดงลักษณะ ผลผกั หวานปา สุกแกเ ตม็ ท่ี ภาพที่ 22 แสดงลกั ษณะ เมล็ดพันธผุ ักหวานปา งอกพรอ มลงถุงเพาะชาํ ภาพท่ี 23 แสดงลักษณะ เมลด็ ผกั หวานปางอกเจรญิ ในถงุ เพาะชาํ

22 1.5 การยายกลาแบบลางราก จาํ แนกตน กลา เพาะเมลด็ เปน จํานวนมาก มปี ญ หาในการขนสง เคล่อื นยาย เนอ่ื งจากนํ้าหนักมากและเปลืองพ้ืนที่ จงึ มกี ารทดลองหาแนวทางการสงกลาใหไดจาํ นวนมาก และมี อตั รารอดตายสูง ดงั นี้ 1. เพาะตนกลา ในแปลงที่ทําดวยอฐิ กอ ขนาด 1x5 เมตร ลกึ 60 เซนติเมตร ใชว ัสดุ เพาะดนิ ลกู รัง ทรายหยาบ และปยุ หมกั อตั ราสว น 1:1:1 หรอื 1:1:2 โดยปริมาตร รอ นตะแกรง ที่ขนาดคร่งึ เซนติเมตร ผสมกนั คลมุ แปลงเพาะใหไดร ับแสงปรมิ าณ 40-50% 2. เม่ือกลาผกั หวานปา งอกสูงประมาณ 5-10 เซนตเิ มตรหรือกอนการสงกลาให ลกู คาประมาณ 2 อาทิตย ใหเ สรมิ กระตนุ ใหก ลาแข็งแรงเชนเดยี วกบั กอ นยา ยปลกู ลงหลุม 3. เมือ่ ครบกาํ หนดใหขุดตน กลาออกจากแปลง ระวังอยา ใหร ากขาด ลา งดนิ ออก จากรากใหสะอาด โดยใชส ายยางฉดี นํ้าพรอ มกับตัดสว นเหนือดนิ ทงิ้ ใหเ หลอื ตอ สงู ประมาณ 5 เซนติเมตร 4. นําตนกลาที่ลางรากและตัดตนท้ิงแลวไปแชในนํ้ายากันเชื้อรา ประมาณ 15-20 นาที นําข้นึ ผึง่ พอหมาด 5. นํากระดาษหนังสอื พิมพท ีซ่ มึ ซบั นํา้ ไดดมี าแบงเปนคๆู ซอนกัน 2 ชน้ั โรยดวย ขุยมะพราวช้นื หรอื แกลบดาํ ที่ปราศจากโรค (โดยผานการอบหรือนงึ่ หรือราดดว ยยากันรามาแลว ) ใหเ ปนแถบบางๆความยาวของแถบเทา กับความยาวของรากตน กลา ตอ งระมัดระวังวสั ดทุ ใ่ี ชอยาใหแฉะ 6. นาํ กลา ผกั หวานปา ประมาณ 50 กลา วางเรยี บบนแถบวสั ดรุ กั ษาความชนื้ ระวงั อยา ใหก ลาซอ นกนั 7. มว นกระดาษหนงั สอื พมิ พห อ ตน กลาใหเปน แทง กลมพอหลวมๆ เหมือนหอ โรตี ปด หัวทาย ฉดี ดว ยยากนั เช้ือราใหกระดาษเปย กพอหมาดๆ 8. บรรจใุ นถงุ พลาสตกิ ทเี่ จาะระบายอากาศ ปดปากหลวมๆ แลวบรรจุลงกลอง กระดาษลูกฟกู ซ่ึงเจาะรดู า นขางและกน้ั เปน ชองๆ ภายในกระดาษลกู ฟกู โดยวางในแนวต้ังพอหลวมๆ 9. ผนึกภายในลังตรงรอยตอดวยเทปกระดาษ โดยเวนชองระบายอากาศไว เสร็จ พรอมนําสง ทางไปรษณยี  10. การสงแบบลางรากเชน น้ี ตนกลา จะทนทานไดน านประมาณ 8-10 วัน โดยมี อตั ราการรอดตายสงู 80% ท้งั น้ีเมอื่ ไดตน กลาแลวตองรีบชาํ ทันที และเลีย้ งในสภาพแสง 40-50% พรอมกับใหความชืน้ อยางสมา่ํ เสมอในระยะเวลาแรกๆ 11. หลังยายชาํ แลว อาจราดดว ยสารสตารท เตอร (B1) ซึง่ มีขายท่ัวไปในทอ งตลาด

23 12. การสงกลา แบบนี้ จะตอ งระวังเรือ่ งความสะอาดเปนพเิ ศษ และรากตองไมข าด การหอและการบรรจตุ องไมแนน เกนิ ไปและตองเจาะชอ งระบายอากาศดว ย การขยายพนั ธผุ กั หวานปา นนั้ ทาํ ไดไ มยาก แตเมอื่ ปลกู ไปแลว มกั แกรน็ ไมเ ตบิ โต และ ตายในท่สี ดุ จดุ สาํ คัญอยทู ี่ระบบรากของผกั หวานปา หามกระทบกระเทอื น ดงั นน้ั กลาผกั หวานปา เม่ือเวลานาํ ไปปลูกจึงตองระวังอยาใหต ุมดนิ แตก ถาตุมดนิ แตกหรอื รากขาดผักหวานปา ตน นน้ั จะไม แขง็ แรง เจริญเติบโตชา ผกั หวานปา เปน ไมยนื ตนท่ีมีอายุยนื ตน เปนรอยป เพยี งแตต น จะไมใ หญเทา ไมย นื ตน อื่นๆ เพราะผักหวานปาเตบิ โตชา เชน อายุ 1 ป อาจสูงไมเ กนิ 1 ฟุต เทานน้ั ผกั หวานปา ในชว งแรกจะมกี ารพัฒนาของระบบรากอยางรวดเร็วเมอื่ เดอื นท่ี 2 จงึ จะงอกขึน้ พน ดนิ ใหเหน็ บา ง หลงั จากเพาะได 2 เดอื นครึง่ ตนผกั หวานปา จะเจรญิ งอกงามสูงประมาณ 5-10 เซนตเิ มตร มี ขอ สังเกตวา การเจริญเติบโตของลําตน ผกั หวานปาในปแ รกจะชา มาก 2. การตอนกงิ่ (layering) ในความพยายามเกษตรกรท่ีจะตอนกิ่ง พบวา ก่งิ ตอนเจริญเติบโต เรว็ กวาตน ท่เี พาะเมล็ด ซง่ึ รวมถึงการเก็บยอดของผักหวานปา ขายไดเรว็ กวา แตมกั ประสบปญ หา รากออกยากมาก ทงั้ ๆ ที่ใชฮอรโมนเรงราก นายศรแกว คาํ นงึ เกษตรอาํ เภอบานโฮง จงั หวดั ลําพนู ผูมปี ระสบการณกับผักหวานมานาน ใหข อ มูลวา การนําฮอรโ มนธรรมชาติมาใชแทนไดผลเปน ทีน่ า พอใจ สตู รฮอรโ มนธรรมชาติ จากการหมกั 1. กลวยนาํ้ วา สกุ 2 กิโลกรัม 2. ฟกทองสกุ 2 กโิ ลกรมั 3. มะละกอสุก 2 กิโลกรมั 4. จลุ นิ ทรยี อ ีเอ็ม (ชนิดไมข ยาย) 20 ซซี ี 5. กากน้าํ ตาล 20 ซีซี นาํ กลว ยนํ้าวา ฟก ทอง และมะละกอมาสับ ใสล งในวสั ดทุ ่ไี มใชโ ลหะ เพราะจะเกิด สนิม เตมิ นาํ้ สะอาด 10 ลิตร ใสจลุ นิ ทรยี อีเอ็มชนดิ ไมขยายตวั ลงไป 20 ซีซี ปด ผาหมกั เมอื่ หมกั เสร็จ จะสังเกตเหน็ นํา้ สีเหลอื งลอยขนึ้ มา ตกั เอาเฉพาะนํ้าท่ีมีสเี หลืองลอยอยบู น ไปใชใ นการตอนตน ผกั หวานปา โดยทาบริเวณรอบรอยคว่ัน จะชว ยใหรากผักหวานออกเร็วขนึ้ ภายใน 2-3 เดอื นก็ สามารถตัดกงิ่ ตอนชําไดแลว แตจ ุดสาํ คญั คอื จะตอ งทาํ การตอนโดยควนั่ กง่ิ ตรงขอ ผกั หวานปา และ ทําในชวงฤดูฝน

24 เกษตรกรอําเภอบา นหมอ จังหวดั สระบรุ ี รายหนง่ึ คือ นายรบั พรหมมา ผใู หญบา นหมูท่ี 7 ตาํ บลหนองบวั อาํ เภอบา นหมอไดใ ช กะป แทนสารเรงราก โดยเอา กะปผสมน้ําใหพ อขน ๆ (ทากง่ิ แลว ไมห ลุด) วิธกี ารตอนปฏิบัติเหมือนการตอนตน ไมอ น่ื ๆท่ัวไป การเลือกกง่ิ ตอนตอ งไมแก ไมออ นเกินไป กิ่งอายุ 1-2 ปมสี ขี าวออกน้าํ ตาล (ถา กิง่ แกจ ดั รากจะไมค อ ยออก) วธิ กี ารสงั เกตวาราก เจรญิ ดีหรอื ยงั ดูที่สีของรากท่ีออกจากการตอน รากทอี่ อกมาครงั้ แรกจะมีสีขาว เมอื่ รากเปลยี่ นเปน สีเขียวและนํา้ ตาล ใหต ดั กิ่งตอนชําได การชาํ ตองทาํ ดว ยความระมดั ระวงั อยาใหรากผกั หวานปา ขาด เสยี หาย หรอื กระทบกระเทอื นได 3. การตัดชาํ ( Cutting ) นําสวนตา งๆ ของผักหวานปาทีต่ องการขยายพันธมุ าตดั แลว ปกชาํ ในวสั ดเุ พาะชาํ เพื่อใหไ ดตนผกั หวานปา ตน ใหมจ ากสวนที่นํามาปกชาํ วธิ กี ารตัดชาํ นี้จะทาํ ให ชิ้นสว นของพชื ทอี่ ยูใ นวสั ดุเพาะชํา สามารถสรา งรากพรอมกับพัฒนาสว นยอดหรอื ตน ออ นข้ึนใหม เมอ่ื ทง้ั สองสวนน้เี จรญิ สมบรู ณแ ขง็ แรงดแี ลว กส็ ามารถยายตนพชื ใหมไ ปปลกู ตอไป แตในบางครง้ั พบวาการตดั ชาํ มักไมประสบความสําเรจ็ คอื สว นลางทอ่ี ยูในวสั ดุเพาะชําไมออกรากหรือออกราก นอ ยและชา จาํ เปน ตอ งใชฮ อรโมนเรง รากชวยเรง ในการออกรากใหเ รว็ ยงิ่ ขึน้ ซึง่ ความเขม ขน ของ ฮอรโ มนที่ใชย อ ม แตกตางกนั ไปแลวแตละชนิด (1) การตดั ชาํ กิ่ง (Stem cutting) ตัดกงิ่ แกท่ีไมม ีใบติดแตต องเปน กิ่งท่ีมีอาหารสะสมอยู ก่ิงที่ ตัดชําตองเปนก่ิงที่ไมมีตาขางที่กําลังแตกออกมาใหม ความยาวของก่ิงท่ีตัด ประมาณ 15-20 เซนติเมตร ควรตัดเฉียงเปนรูปปากฉลาม ทํามุมประมาณ 45-60 องศา ท้ังดานบนและดานลางโดย สวนดานลางของก่ิงท่ีเปนสวนปกชําในวัสดุเพาะชํานั้นตองพยายามตัดใหปากแผลชิดกับขอ สวน ดานบนควรตัดเหนือตาสุดทายของก่ิง หางประมาณ 1.0 -1.5 เซนติเมตร เพราะตาสวนบนของก่ิงที่ ปกชําจะแตกกอนตาท่ีอยูดานลางและควรชุบสารเคมีปองกันเชื้อรา เพื่อปองกันเชื้อราเขาทางปาก แผล แลวจึงนําไปปกชําในกระบะปกชําท่ีมีวัสดุพรางแสง รดนํ้า เชา-เย็น สังเกตุดูหากวัสดุเพาะชํา แหงควรเพ่ิมชวงการใหนํ้าใหถ่ีขึ้น เม่ือปกก่ิงชําเร่ิมการแตกตาเปนยอดออน รวมทั้งระบบรากที่เกิด ใหมเร่ิมแกและแข็งแรงแลว จึงทําการยายตนพืชใหมลงปลูกในภาชนะที่เตรียมไว ชวงนี้ควรนําไป ไวใ นรม รําไรสักระยะหน่ึงกอ นจนกวาตนพชื ใหมจ ะแข็งแรงดีจึงใหร ับแสงเตม็ ท่ี (2) การตัดรากปก ชําหรอื การสกัดราก ( Root Cutting) รากผกั หวานปา จะเจรญิ แผไปไกล จากตนแม (ตน หลกั ) เมื่อมสี ภาพแวดลอ มทเี่ หมาะสมรากก็จะสามารถเจรญิ เปนตน ได จึงพบเสมอ วาผักหวานปา ทเ่ี จริญเตบิ โตอยูใ นปาจะพบเปน ดง จากการที่รากผักหวานปาสามารถเจรญิ เปน ตน ไดเ องในธรรมชาติ

25 วธิ กี ารตัดรากผักหวานปา โดยการขดุ ตน ออ นผักหวานปา ทเี่ กิดจากตนแม หรอื ตัดราก ผักหวานปาทอี่ ยูใ นดิน ซ่ึงเปน รากทขี่ ยายจากตนแมเ ปน ทอ นๆ ยาวประมาณทอ นละ 5-6 นิ้ว มาจมุ ในสารละลายฮอรโมนเรงราก หลังจากน้ันนาํ รากไปชาํ ในแปลงเพาะทใี่ ชทรายลว นๆ วางราก ผักหวานปา ตามแนวนอนฝง ลึกประมาณ 2 เซนติเมตร ประมาณ 1 เดือน หรือเม่อื เรมิ่ เห็นแตกกง่ิ และ ใบกส็ ามารถยา ยกลา ลงถงุ เพ่อื นําไปเล้ียงตอ ไป (3) การขุดยายตน ผักหวานปา นายประสิทธ์ิ หาญสนี าจ เกษตรกรอาํ เภอปญ จาศิริ จงั หวดั ขอนแกนแนะนาํ เทคนิคการขดุ ยายผกั หวานปา โดยเร่ิมจาก ออกไปตะเวนหาตน ผักหวานปา ตามท่ีตางๆ และเลอื กตนทีม่ คี วามสงู จากพนื้ ดินประมาณ 1 คบื ถงึ 1 เมตร แลว ขุดทัง้ รากทง้ั ตนข้ึนมา รากผกั หวานปา จะไมอ ยลู ึก แตม ักอยขู นานกับพ้นื โดยขดุ รากยาวเทาไรยงิ่ ดี หากตนสงู เทา ไร ก็ควร จะขดุ ใหรากยาวพอๆ กบั ความสงู ของตน เชน ตน สูงหนงึ่ ศอกก็ควรขุดรากยาวหนึง่ ศอก เมื่อไดต าม ตองการแลว กน็ ํารากมาแชนาํ้ ไวเพื่อใหต น ผกั หวานปาดดู ซึมนาํ้ เต็มท่ี จากน้ันเตรียมหลุมปลูก โดยไมตองขุดหลุมใหญ หรอื ลึกเหมือนไมผลไมย ืนตน ท่ัวไป ขุดหลมุ ลกึ ประมาณ 1 ฝามือ ความยาว ขน้ึ อยกู บั ความยาวของราก เมอื่ ขดุ หลมุ เสรจ็ ใหน าํ ผกั หวานปา ลงปลกุ โดยตง้ั ตน ใหตรง แลววางราก ขนานไปตามพ้ืนดนิ จากนน้ั ใชดนิ กลบใหแ นน ใชหลกั ปกและเชือกผูกยดึ ใหแ นน หลังปลูกรดนา้ํ ทกุ วัน และใสท างมะพรา วบงั แสงแดดไวจ นกลาผกั หวานปา ตั้งตัวไดการปลกู ผักหวานปา ตามวธิ ีนี้ ไมต อ งใสปุยคอกหรอื ปุยเคมแี ตอ ยางได ระยะปลกู หางประมาณ 2-3 เมตร ชวงเวลาท่เี หมาะสมใน การปลกู คือ เดอื นมนี าคม – เมษายน หลังปลกู เสร็จใชเวลาประมาณ 3 ป ผกั หวานปาจะเจรญิ เตบิ โต แตกกิง่ กานสาขาพรอมจะเกบ็ เก่ียวได ภาพท่ี 24 แสดงลักษณะ ตน ผักหวานปาทีป่ ลูกเปนสวนแซมพชื อ่นื

26 บทที่ 4 การปลูกดูแลรกั ษาผักหวานปา ผกั หวานปา สามารถปลกู เจรญิ เติบโตไดด ีในดนิ แทบทุกชนิด แตจ ะเจรญิ เติบโตไดดี และ เจรญิ งอกงามเร็วในดนิ ทมี่ มี อี นิ ทรียวตั ถุตามธรรมชาติ (ฮิวมสั ) สงู การปลูกผักหวานปาท่เี กษตรกร ในทองถิ่นอาํ เภอบานหมอ จงั หวดั สระบรุ ี นิยมปลกู สามารถทาํ ได 2 ลักษณะ คอื 1. ปลูกเปนพชื แซมในสวน เน่อื งจากผักหวานปา ชอบรม เงาแสงรําไรปริมาณแสงประมาณ 50 % จึงตองอาศัยรม เงาของไมใหญเชน ตน มะขามเทศ ชะอม และปลกู ไมท าํ รมเงา เชน สะเดา นอ ยหนา ชะอม ทองหลาง เปน ตน เพือ่ ชวยการเจริญเตบิ โตในชว งระยะแรก 2. ปลูกในที่โลง แจง วธิ ีน้เี กษตรกรจะตองทํารม ใหระยะแรกและปลกู ไมทํารมเงา เชน สะเดา ชะอม ทองหลาง ใหผ ักหวานปา ตน เล็กๆ เจริญงอกงามกอ นในระยะแรก การเตรยี มดนิ เตรียมดิน และหลมุ ปลูกผกั หวานปา ควรปลกู ในชว งปลายเดือนเมษายนหลงั สงกรานต โดยขดุ หลุมปลูกขนาด 50x50x50 เซนตเิ มตร ระยะหา งของตน 2x2 เมตร พืน้ ที่ 1 ไรจ ะปลกู ได 400 ตน รองกนหลุมดว ยปยุ คอกหรอื ปุย หมักท่ีสลายตวั ดีแลว ประมาณ 5 กโิ ลกรมั /หลุม (คร่ึงปป ) คลกุ เคลา ผสมกลบหนาดนิ โดยเตรยี มหลมุ ทงิ้ ไวล ว งหนา 2-3 อาทิตยก อ นปลกู การปลูก เม่ือกลา ผักหวานปา อายไุ ด 3-4 เดอื นหรอื ตน ผักหวานปาสูงประมาณ 15-25 เซนตเิ มตร สามารถยา ยปลูกได ควรงดใหน ํา้ 1 วนั กอ นยายปลกู โดยนําถงุ กลา ผกั หวานปามาฉกี พลาสติกออก ระวังอยา ใหด นิ แตกและอยาใหรากกลาผักหวานปา ขาด เพราะจะทาํ ใหต นกลาชะงกั การจริญเตบิ โต การปลกู ควรใหตนกลา สูงจากปากหลุมประมาณ 5 เซนติเมตร แลวพนู ดนิ กลบโดยรอบเพ่อื ปอ งกนั ไมใหน ้ําขงั ในหลุมปลกู เม่อื มีการใหน้าํ หรอื ฝนตก จากนั้นรดนํ้าใหชมุ การยา ยตน กลาควรทาํ ใน เวลาเยน็ ระวงั อยาใหส ัตวเขาเหยยี บยา่ํ และหามพรวนดนิ รอบตน ผักหวานปา ในขณะท่ผี กั หวานปา ยังตนเลก็ อยเู พราะอาจทาํ ใหรากตน ผกั หวานปากระทบกระเทือนและตายได จากการปลูกผกั หวานปา มานานเกนิ กวา 20 ป ผกั หวานปารุนแรกอายุ 20 ป พบวา แลวยงั เกบ็ ยอดไดดี ผกั หวานปา ถือวาเปน พชื ดแู ลนอ ยมาก มีการใหน้ําบา ง แตเปน พชื ทนแลง ไดดี ในชว ง เกบ็ ยอด จะตอ งใหน ้ําบอ ยหนอย และควรใสปยุ คอกใหผ ักหวานปาอยางนอ ยปละ 2 ครั้ง คอื ครั้ง แรก กอ นจะแตกยอดและออกดอก ครงั้ ทส่ี องหลังจากเกบ็ ยอดผักหวานหมดแลว บํารงุ รกั ษาตนให ดี ปยุ ทใ่ี ชตองใสปยุ ขี้ววั หมกั ดีแลว ใสรอบๆ หา งตนสัก 1 ศอก สวนปยุ เคมไี มเ คยใสเลย เคยมคี น

27 เอาปยุ ยูเรยี ใสด ู ปรากฏวา ใบรวง ตายหมด ใสแตปยุ คอกก็เพยี งพอแลว การกาํ จดั วชั พชื กจ็ ะทํา ในชวงฝนชกุ เทานน้ั อาจดูสวนรกไปหนอ ย แตเปรียบเทยี บแลว ไมม ผี ลกระทบตอผกั หวานปา เทา ไร การกาํ จัดหญา ควรใชม ือหรอื เคร่อื งมือตัดหญา ตัดแลว เอาคลมุ โคนตน ผักหวานปา ไวไดเ ลย ไมแ นะนาํ ใหใชจ อบถากหญา เพราะจะทาํ ใหราก กระเทอื น เสยี หาย เชน เดยี่ วกับ ไมตองการไถ กลบพรวนดนิ ทง้ั นี้เพอ่ื ไมใ หก ระทบกระเทือนระบบรากของผกั หวานปาตลอดอายุ ผกั หวานปาในสภาพธรรมชาติ มศี ัตรธู รรมชาติคอ นขา งนอยอยแู ลว นานๆ จะมหี นอนและ แมลง หรือดว งปก แขง็ รบกวน แตไ มถ ือวา เปน ความเสยี หาย หนแู ละตัวตุนอาจมาขดุ กนิ รากบาง แต สิ่งเหลา นีไ้ มสรางปญหาใหผปู ลูก ดงั นัน้ เมอื่ นาํ ผักหวานปามาปลูกเปน การคา จึงเปน พืชทปี่ ลูกงาย การใชสารเคมี ปอ งกนั กําจัดโรคแมลงนอ ยมาก หรือ ไมมีความจําเปน ตอ งใช นับไดวา ผักหวานปา เปนพืชผักพนื้ บา นที่ ปลอดภัยจากสารพษิ อยา งไรกต็ าม หากจะปลกู ผักหวานปาเปน การคาจะตอ ง มกี ารดแู ลรกั ษามากขึ้น เพอ่ื ประโยชนในเชิงการคา โดยเฉพาะการใชปยุ การกาํ จดั วชั พืช การใหนาํ้ การปอ งกันกาํ จัดศัตรูพืชเปน ตน เพอ่ื ใหไ ดร บั ผลตอบแทนทสี่ งู สดุ ดว ย ภาพที่ 25 แสดงแปลงปลกู ผกั หวานปา ปลกู แซมพืชอ่ืนของเกษตรกร

28 การใสปุย ผักหวานปาตอ งใชเวลาปลกู ไมตํ่ากวา 3 ป จึงจะเจรญิ เติบโตถึงระยะเรม่ิ เกบ็ ผลผลิตได การใชปุย คอก หรือปยุ หมกั ท่ีสลายตวั แลว หวา นรอบโคนตน ในรศั มี 50 เซนติเมตร ตนละ 10 กิโลกรมั (ประมาณ 1 ปป) ในชวงฤดูฝนปล ะคร้งั และหลังจากตน ผักหวานปาเจริญเติบโต จน สามารถเก็บเกยี่ วผลผลติ ไดแ ลว ใสปยุ ปล ะ 2 คร้ัง ครั้งแรก ใชก อนแตกยอดและออกดอก ครง้ั ท่ีสอง ใสหลังเกบ็ ยอดหมดแลวเพื่อบาํ รงุ ตน ตน ละ 10-20 กิโลกรัม ( ประมาณ 1-2 ปป ) แลว รดนา้ํ ใหช มุ การกาํ จัดวัชพชื การกําจดั วัชพชื รอบโคนตน วัชพชื จะมมี ากในชว งฤดูฝน การกําจดั วชั พชื ไมควรใชจ อบ ถากถาง จะทาํ ใหรากผกั หวานปา กระทบกระเทือนเสียหาย และชะงักการเจริญเติบโตหรอื ตายได ควรใชว ธิ กี ารถอนหรือตดั ตน วชั พชื ออกเพ่ือหลกี เลย่ี งการกระทบกระเทอื นระบบรากดังกลา ว ภาพ 26 แสดงลักษณะทรงพมุ ผักหวานปา และการดแู ลรักษา การใหน ้าํ การดแู ลรักษาตน ผกั หวานปา ในชว ง 2 ปแ รกจะตองดแู ลอยา งใกลชิด ชว งแรกจะใหนา้ํ 2 วัน/ครั้ง หลงั จากนน้ั จะให 7-10 วัน/คร้งั และหยุดการใหนาํ้ ในชว งผกั หวานปาพักตวั ตามธรรมชาติ หลังเกบ็ ยอดแลวราวเดือน พฤศจกิ ายน-มกราคม การใหน ํา้ จะเปน การกระตนุ ใหผกั หวานปา แตกยอดออ นดว ย โดยหลงั จากริดใบแกอ อก หรือหกั ยอดแลว ควรมกี ารใหน ํา้ ทุก 7-10 วนั

29 บทที่ 5 โรคแมลงศตั รผู ักหวานปา และการปองกันกําจดั ผักหวานปาเปน พชื ผกั พน้ื บา นทีด่ ูแลรักษางาย ใชตนทนุ ตํ่า ปลกู เพยี งครัง้ เดียวกส็ ามารถ เก็บผลผลติ ไดช่วั ลูกชั่วหลาน บางตนพบวา มอี ายุเปนรอ ยป ผักหวานปา จัดเปน พชื ผกั ปลอดภยั จาก สารพษิ ชนดิ หนึ่งเนือ่ งจากมศี ัตรโู รคแมลงรบกวนนอยมาก และไมจ ําเปน หรือตองใชส ารเคมีใน การปลกู ผักหวานปา หากมรี อ งรอยการทําลายของโรคแมลง ควรปลอ ยไวส ักพัก อาการที่ปรากฏ กจ็ ะหายหรอื บรรเทาลงได ตามสภาพธรรมชาติ โรคท่ีสาํ คญั 1. โรคแอนแทรกโนส เปน สาเหตทุ าํ ใหเกดิ โรคผลเนา จะพบเหน็ มบี างเล็กนอยชว งผลสุก แตท ่ใี บและยอดออนยงั ไมเ คยพบ ถาผกั หวานปา แสดงอาการ จะไมร นุ แรงนกั ปลอ ยท้ิงไวสักระยะ ก็จะทุเลาและหายเอง แมลงศตั รทู ีส่ ําคัญ 1. ดว งปกแขง็ บางชนดิ พบบา งในบางทอ งท่ี โดยปรากฏรอ งรอยการกัดแทะใหเ หน็ แตไม กอใหเ กดิ การเสียหายกบั ผกั หวานปา 2. หนอน อาจพบเห็นกัดกนิ ยอดออ นบางชนดิ แตไ มพบบอ ยนัก สตั ว ศตั รทู ีส่ ําคัญ 1. พวกหนู ตวั ตนุ มีพบบางพน้ื ที่ ขุดกดั กินรากผกั หวานปา 2. หอยทาก มีลักษณะเปลอื กบางสีขาว อาศยั อยตู ามพืน้ ดนิ ท่ีมีความชุมชนื้ จะเขา ไปกดั กินใบ ยอดออนและตนกลา ออ นในระยะตน กลาถา มีมากจะทําความเสยี หายได การปองกันกาํ จดั หอยทาก 1. ใชส า เหลา รดรอบๆ 2-3 วัน/คร้ัง 2. ใชปนู ขาวโรยโดยรอบแปลงเพาะกลา เพ่ือปองกันหอยเขา ทาํ ลาย กดั กนิ ตนกลา ที่เพาะไว

30 การปอ งกนั กาํ จดั ศัตรพู ืช ผกั หวานปา มโี รคและแมลงศตั รพู ชื นอ ย จงึ ไมแ นะนาํ ใหใ ชส ารเคมี ทุกชนดิ ในการ ปอ งกนั กําจดั ศตั รพู ชื แตควรใชสารสกัดจากธรรมชาติ หรือปยุ หมกั นา้ํ ชวี ภาพ ในการดาํ เนินการ ปลกู เพ่อื ใหผ ลผลติ ผกั หวานปามีคณุ ภาพ ปลอดภัยจากสารเคมี ควรคาแกก ารซื้อมาบริโภคและ สงเสริมการปลูก เชิงอนุรกั ษห รอื ในเชงิ การคา

31 บทท่ี 6 การเกบ็ เกี่ยวและเทคนิคการใหแตกยอดตลอดป การเก็บเกี่ยว ผักหวานปา เมอื่ อายุ 3 ป จะเรม่ิ ใหผ ลผลติ โดยในปแ รกๆ จะมปี รมิ าณนอ ย แตล ะมากขึน้ เรอ่ื ยๆ ตามอายุและขนาดของทรงพุมของผกั หวานปาทเี่ พิ่มมากขน้ึ ในการเกบ็ เกยี่ วผลผลิต เกษตรกรสามารถตดั ยอดออนผักหวานปาท่แี ตกออกมาความยาวประมาณ 15-25 เซนตเิ มตร เพอื่ นํามาบรโิ ภคหรือจําหนา ย แตต องระมดั ระวงั อยา เกบ็ ยอดผกั หวานปา ทตี่ นอายไุ มถงึ 2 ปเพราะจะ ทําใหผ กั หวานปาตาย หรอื ชะงักการเจรญิ เตบิ โต ปรมิ าณผลผลติ ของผกั หวานปานอกจากจะขน้ึ กับ อายแุ ละขนาดของแลว ยงั ขนึ้ กับจํานวนครง้ั ท่ีทาํ การเกบ็ เกี่ยวในแตล ะปด วย การเก็บยอดผักหวาน ปา จะเกบ็ ในชว งเชา ของทุกๆวันและจะเกบ็ กอนเวลาเทย่ี งวัน เพราะอากาศรอ นยอดผกั หวานจะขด ไมส ดชืน่ การเกบ็ เกย่ี วจะใชม ือเด็ดยอดออน จะเลอื กยอดที่ยาวประมาณ 1 คบื มือ และหกั ยอดเพอ่ื ชว ยกระตนุ กงิ่ ใหแ ตกยอดออกมาใหม ถา ตน ไหนสงู มาก ก็ใชม ดี ฟน ตดั ไดเ ลย แตมักไมน ยิ มใช กรรไกร ตดั ก่ิง เพราะ ผกั หวานจะไมแ ตกยอด สําหรับราคาจาํ หนายยอดผกั หวานปา ขนึ้ อยูกับฤดูกาล โดยผลผลติ นอกฤดูกาล ราวเดือน มกราคม-มนี าคม ราคากโิ ลกรมั ละ 100-250 บาท และผลผลิตในฤดกู าล ราวชวงเดือนมนี าคม- พฤษภาคม จะมีราคาเฉลย่ี ประมาณกโิ ลกรมั ละ 40-80 บาท ภาพที่ 27 แสดงลกั ษณะผลผลิตผกั หวานปาท่ีเกษตรกรเกบ็ มาเพ่อื รอการจาํ หนา ย

32 การกระตุนยอดออ นเพื่อการเก็บจําหนาย เมื่อผักหวานปา เจรญิ เตบิ โตเต็มที่ กเ็ รม่ิ ทาํ การตดั แตง กง่ิ โดยหกั ปลายกง่ิ แขนงทงิ้ ใหเ หลอื ยาวประมาณ 15-20 เซนตเิ มตร รูดใบแกบ างสว นท้งิ ใหเหลือใบตดิ กงิ่ ละ 3-4 ใบ พรอ มๆ กับการให นํ้าพอใหด ินชนื้ เมือ่ ยอดแตกออกมายาวประมาณ 15-25 เซนตเิ มตร กส็ ามารถเกบ็ เกย่ี วและมัดเปน กาํ เพือ่ สงจาํ หนายได หลังจากตัดยอดออกจาํ หนายแตล ะครง้ั ควรหวา นปยุ คอกโดยใสป ุยตน ละ 10-20 กโิ ลกรัม หวา นรอบโคนตน พรอมกบั ใหน้าํ เพอื่ บาํ รุงตนใหสมบรู ณโดยเรว็ ตอ ไป ภาพท่ี 28 แสดงยอดผักหวานปา ท่แี ตกยอดพรอมเกบ็ เกย่ี ว ภาพท่ี 29 แสดงผกั หวานปา ทีม่ ดั เปนกาํ เรยี บรอยพรอ มจาํ หนา ย

33 เทคนิคการทําใหผักหวานปา ออกยอดนอกฤดู ผกั หวานปาทําใหออกดอกนอกฤดู ไดงา ย ไมย ากเลย โดยเฉพาะในชว งปใ หม ราคาผกั หวาน ปา จะแพงมาก โดยแบง ตน ผักหวานปา สวนหนงึ่ ใหอ อกยอดกอน การทําใหออกกอนหรือหลัง มี เทคนคิ คือ กาํ หนดวนั ทีจ่ ะใหผ ักหวานออกยอดออนจําหนา ยได โดยตัดแตงกง่ิ ผกั หวานปา ทั้งตน เพ่อื เปนการกระตนุ รูดใบแกบ นตนออกเกอื บหมด หรอื เหลือตดิ กงิ่ บางเลก็ นอย จากนั้นใหหักก่งิ แขนง ออกคร่ึงหนึ่งของความยาวกงิ่ ถาหากหกั กง่ิ ไวย าวเกนิ ไป จะทําใหย อดไมสวยงาม และออกยอดนอ ย ได หลงั จากตดั แตงกงิ่ แลวควรใหน าํ้ บอยครัง้ ขึน้ 3-5 วนั ตอคร้ัง กอ นหนา น้นั ถามีการใหป ยุ คอก มากๆ ก็จะยงิ่ ดี ประมาณ 27 วัน ผกั หวานปา ก็จะมยี อดใหเกบ็ ขาย ประมาณ 3-4 รุน โดยแตล ะรนุ จะ แทงยอดออกมาทกุ 7 วนั ดังนนั้ ถา จะขายยอดผักหวานปาชว งปใ หม ก็ตดั แตง ก่งิ ผกั หวานปา ชวงเดือนพฤศจกิ ายน-ธนั วาคม เมอ่ื เก็บผักหวานปาหมดยอดแลว ตอ งใหต น ผักหวานพกั ตน เลย บาํ รงุ น้ําและปยุ คอกใหผักหวานดวย ในปจจบุ ัน อาํ เภอบา นหมอ จะสามารถมยี อดผักหวานปา จําหนา ย ตลอดทง้ั ป การผลิตผักหวานปา นอกฤดู เชน - ทาํ การริดใบแก เดอื นมกราคม หลกั จากนัน้ 14 วนั ผกั หวานปา ก็เร่ิมจะแตกยอดและ ใบออน เกษตรกรสามารถเก็บขายไดช ว งเดอื นกมุ ภาพันธ- เมษายน - ทาํ การริดใบแกเดอื นพฤษภาคม หลงั จากนั้น 14 วนั ผักหวานปา จะเริม่ แตกยอดและ ใบออน เกษตรกรสามารถเก็บขายได ชว งเดือนมถิ นุ ายน-สิงหาคม - หยุดพกั ตวั ตน ผักหวานปา เดอื น กนั ยายน-ธันวาคม เกษตรกรจําเปนตอ งปลอ ยให ผกั หวานปาพกั ตัวและสะสมอาหาร สรา งความแขง็ แรง และมีการเจรญิ เตบิ โตทางลาํ ตน ภาพที่ 30 แสดงลักษณะยอดผักหวานปา เก็บเกยี่ วพรอ มจาํ หนาย

34 บทท่ี 7 การลงทุน และผลตอบแทน ตนทนุ ตน ทนุ การผลิตผกั หวานปาคอ นขางต่ํา เม่อื เทียบกับการลงทนุ ทําการเกษตรปลูกพืชผกั พืน้ บา นชนดิ อน่ื ๆ แตผกั หวานปา ใหผ ลผลติ ทยี่ าวนานสามารถใหผลผลิตเกบ็ เกยี่ วไดเ ปนรอยๆ ป จนชัว่ ลกู ชว่ั หลาน และราคาทีเ่ กษตรกรจาํ หนา ยไดคอ นขา งดี สูงกวาผกั พ้ืนบานทกุ ชนดิ มีความ ปลอดภัยจากสารพิษท้งั ตอ ผบู ริโภคและผผู ลติ อยางมาก ตนทนุ การผลิตผกั หวานปา ยงั ไมม กี ารวิเคราะหตามหลักวชิ าการ เน่ืองจากในอดตี การปลูก ผกั หวานปาไมมกี ารปลกู เปน อาชีพหลกั หรือเปนการคา สว นใหญเ กษตรกรจะปลกู ไวเ พือ่ ใชบริโภค ภายในครอบครวั หรอื เปน รายไดเ สรมิ แตป จจุบนั มีการนาํ มาปลูกเปนสวนแขงการคา สาํ หรับการ เกบ็ เกยี่ วผลผลติ ซ่งึ สรา งรายไดแ กเกษตรกรคอ นขา งสูง และจากความนิยมการบริโภคผักพืน้ บาน จึงมผี สู นใจขอ มลู มากข้ึน ดังนนั้ ในการคํานวณคิดเปน ตน ทนุ ราคาผลผลิตและผลตอบแทน ผกั หวานปา จงึ มักเปน ตวั เลขเงินสด ไมคดิ ตน ทนุ ดานแรงงาน คาโอกาสลงทุน และคา เสอื่ มอปุ กรณ การเกษตรตา งๆ รายละเอียดตามแสดง ในตารางที่ 3 ตารางท่ี 3 ตารางแสดงตน ทนุ การผลิต และผลตอบแทนผักหวานปา เฉลย่ี ป 1 – 5 รายการ ปที่ 1 ปท ่ี 2 ปท่ี 3 ปท่ี 4 ปท ี่ 5 เฉล่ยี 5 ป ตน ทุนการผลติ (บาท/ไร) - คา พันธุ 4,000 - - - - 800 - คา ปุยคอก ปยุ หมกั 3,000 3,000 4,500 6,000 6,000 4,500 ตน ทนุ การผลิต 7,000 3,000 4,500 6,000 6,000 5,300 รายได (บาท/ไร/ ป) -ผลผลิตเฉลยี่ (กก./ไร/ ป) - - 100 200 300 120 -ราคาผลผลิตเฉลย่ี (บาท/กก.) 100 100 100 100 100 100 รายไดผ ลผลิต x ราคาผลผลิต - - 10,000 20,000 30,000 12,000 ผลตอบแทนตอป -7,000 -3,000 5,500 14,000 24,000 6,700 ผลตอบแทนสะสม -7,000 -10,000 -4,500 9,500 33,500 4,300 B/C ratio ตอป -1 -1 1.22 2.33 4 1.26 ทม่ี า = สาํ นกั งานเกษตรอําเภอบานหมอ , 2546 (อดั สําเนา)

35 การตลาดผกั หวานปา ตลาดในแตล ะจงั หวดั สามารถแบงได 3 ประเภทคอื 1. ตลาดทองที่ เปน ตลาดท่รี บั ผลผลิตระดับแรก จากจงึ ตองอยใู นแหลง ผลิตหรอื ใกลแหลง ผลติ ที่อยใู นหมบู า นหรอื ตําบล ปกตพิ อคา คนกลางทมี่ ีอยจู ะทําการคาผลผลิตอยางใดอยา ง หน่ึง ฉะนั้นการซ้ือขายอาจจะเปนทสี่ วน ไรนา หรือรา นคาของผูซอ้ื ขาย การซ้อื ขายผลผลติ แบบนี้ จะมแี ละทํากนั ในแหลง ผลิตท่ีสําคญั 2. ตลาดรบั ทองถิ่น ตลาดชนดิ นี้ จะทาํ การซอื้ ขายผลผลิตจากตลาดทองที่เปนหลัก แลว จงึ ขายตอไปยงั แหลงอนื่ ๆ ปกติจะอยใู นศนู ยร บั การขนสง ท่สี ําคัญของจาํ นวนและรับอยใู นเขต เทศบาลเมือง ดงั นั้น จงึ อยใู นอาํ เภอที่เปน ศนู ยก ารคาและเปน การคา ท่ีมปี รมิ าณมากๆ พอคามี ปริมาณการคา มาก ไมไ ดซอื้ ขายผลผลติ อยา งใดอยา งหนง่ึ โดยเฉพาะ แตมกั จะซ้อื ขายผลิตผลหลาย ชนดิ 3. ตลาดปลายทาง ในที่นม้ี คี วามหมายถงึ ตลาดท่ขี ายผลผลิตเพื่อการบรโิ ภค โดยตรงเทานน้ั และตลาดกรุงเทพมหานคร ซง่ึ ในตลาดรับผลผลติ และสงออกไปในตา งประเทศ หรอื สงยังจังหวัดอ่ืนๆ และตลาดตามความหมายขางตนดว ย ดา นการตลาด ผักหวานปา ทีป่ ลูกในพน้ื ทอ่ี ําเภอบานหมอ จงั หวดั สระบรุ ี เปน เชิงการคา โดยทั่วๆ ไป จะมีพอ คา คนกลางมารบั ซอ้ื ถงึ สวนของเกษตรกรในพ้ืนที่ และซอ้ื ขายจายเปนเงนิ สด แลวนาํ ไปสง ขายตอ ที่ตลาดใหญๆ ที่สาํ คัญอีกตอหนึง่ หรือสงตอไปยงั พอ คา ท่สี งจาํ หนา ยยังตลาด ตา งประเทศหรือซปุ เปอรม าเก็ต ตอ ไป นอกจากนผ้ี ลผลิตผักหวานปา ในฤดูทเี่ กบ็ ไดจากแหลง ธรรมชาติสว นใหญ ผูห าผไู ปเกบ็ จะ นํามาวางขายในตลาดทองถิ่น หรอื มพี อ คาคนกลางมารับซอไปขายอกี ทอดหนึ่ง ตลาด แหลงจาํ หนา ยผลผลติ ทส่ี าํ คญั ตลาดซื้อขายผลผลิตผกั หวานปา ท่สี าํ คญั ของบา นเรา คือ ตลาดหลกั ๆ ของประเทศไทย ที่ สามารถรับซื้อผลผลิตได ในปริมาณมากๆ ท่ีสาํ คญั ไดแ ก 1. ตลาดปากคลองตลาด 2. ตลาดสีม่ มุ เมอื ง 3. ตลาดไท 4. ตลาดสาํ คัญ ในตางจงั หวดั เชน - ตลาดสุวพนั ธ จังหวดั อางทอง - ตลาดเทศบาล จงั หวดั สระบุรี - ตลาดศรเี มือง จงั หวดั ชลบุรี

36 - ตลาดโอเดียน จงั หวดั นครปฐม - ตลาดเทศบาลเมอื ง จงั หวดั นครราชสีมา - ตลาดสุรนคร จังหวดั นครราชสมี า - ตลาดเทศบาล จังหวดั เชยี งใหม - ตลาดหัวอิฐ จงั หวดั นครศรธี รรมราช 5. ตลาดในทอ งถ่นิ ตลาดผกั หวานปา การผลิตผักหวานปาสว นใหญเกษตรกรทีผ่ ลติ จะอาศยั ตลาดในทองถิ่น เปน หลัก อาํ เภอบานหมอ จังหวดั สระบุรี จะมแี หลง รับซ้อื รวบรวมผกั หวานปาในทองถ่นิ สง จําหนา ยตลาดใหญๆ ตอ อีกทอดหนึง่ ราคาผลผลิตผกั หวานปา ป 2546-2547 รายละเอยี ดแสดงตาม ตารางท่ี 4 ตารางที่ 4 ตารางแสดงราคาผลผลิตผกั หวานปา ในรอบป 2546-2547 เดือน ม.ค.-ม.ี ค. มี.ค.-พ.ค. มิ.ย.-ส.ค. ก.ย.-ธ.ค. ราคา ป 2546 200-250 40-120 120-200 พักตัว ราคา ป 2547 200-250 50-150 100-180 พกั ตัว ที่มา : สาํ นักงานเกษตรอาํ เภอบา นหมอ. 2548 เกษตรกรอาํ เภอบา นหมอ 562 ครอบครัว มีพื้นที่ปลูกผักหวานปา 839 ไรใ นป 2546 ทผ่ี า นมา ผกั หวานปา ใหผลผลติ เฉลยี่ ประมาณ 200 กโิ ลกรมั /ไร ราคาที่เกษตรกรขายไดเฉลยี่ 75 บาท/กิโลกรัม คดิ เปน มูลคาประมาณ 12.5 ลานบาท/ป นอกจากนีเ้ กษตรกรอําเภอบา นหมอสามารถมรี ายไดจ ากการ เพาะเมล็ดผกั หวานปา และขายตนกลา ใหแ กผสู นใจทจ่ี ะปลกู ผักหวานปา ในเขตพนื้ ที่อาํ เภอใกลเคียง และจงั หวดั ใกลเคียงที่จะปลกู ผกั หวานปา ประมาณปละ 200,000 ตน ราคาขายตน ละ 15 บาท คดิ เปน มูลคา ขายตนกลา ผกั หวานปา ไดป ละประมาณ 3 ลา นบาทเศษ (สํานักงานเกษตรอาํ เภอบา นหมอ.2547) เกษตรกรอาํ เภอบานหมอ ทปี่ ลกู ผักหวานปา และประสบผลสาํ เร็จมอี ยูหลายทาน ทห่ี ยบิ ยก มากลา วในทนี่ ี้ เปน เพียงสว นหนึ่ง คอื นายลงุ สงั วาล เจริญสุข บานเลขท่ี 74 หมู 3 ตาํ บลสวางโคก อาํ เภอบา นหมอ จงั หวดั สระบุรี โทรศัพท 036-300385 เกษตรกรท่ีคลกุ คลีกบั ผักหวานปา ตง้ั แตเด็ก กนิ ผักหวานมาตั้งแตจําความได และปลกู ผกั หวานปา ไดประมาณ 15 ไรเศษ มีตน พันธุผกั หวานปา อายุเกนิ 100 ป ซ่ึงยงั ใหผ ลผลิต และสามารถเก็บเก่ยี วขายไดเปน ประจําทกุ ป นายสังวาล เจริญสุข ประสบความสาํ เรจ็ ในการปลูกผกั หวานปา เปนอาชพี มีแนวคดิ และแนวทางการดาํ เนินการปลกู ผกั หวานปา ดงั น้ี

37 1. ผกั หวานปา เปนพชื ใหผ ลตอบแทนดี ปลกู ครง้ั เดียวเกบ็ ผลผลติ ไดห ลายสิบป ชวั่ ลกู ชั่วหลาน 2. ราคาผกั หวานปา ดี ทาํ ใหม รี ายไดด ี 3. ขายงา ย ตลาดตอ งการสงู ไมเพยี งพอกบั ความตองการของตลาด 4. ปลกู ดแู ลรกั ษางา ย ไมมีโรคแมลงรบกวน 5. สะอาด ปลอดภัย ไมต อ งใชส ารเคมี ปลอดภัยจากสารพษิ 6. สามารถวางแผนใหผ ักหวานปา แตกยอดเกบ็ ขายได ชว งมีราคาดี หากราคาตก สามารถ ปลอ ยใหผ กั หวานเจรญิ งอกงามได 7. สามารถสง เสริมการปลูกผกั หวานปา เพอื่ การดํารงชพี อยางเพยี งพอ เหมาะสม สรา ง รายไดอยา งเพยี งพอในครอบครัว 8. เปน การอนรุ ักษพนั ธผุ กั พ้ืนบา นและภูมิปญ ญาของไทย แหลง ผลิตผักหวานปา ทสี่ ําคัญ เกษตรกรหลายทา นประสบความสําเร็จในการนาํ ปลูกผกั หวานปาจากแหลงธรรมชาตมิ าปลูก โดยการขุดบอนตน ขุดตน เลก็ ขดุ สกดั ราก หรอื นําเมลด็ มาเพาะเพอ่ื ปลกู ไวบริเวณรอบบา นหรอื สรา ง เปน สวนปา จนสามารถปลูกผกั หวานปา เปน การคาไดส าํ เรจ็ ตัวอยางเกษตรกรทป่ี ระสบความสําเรจ็ ในหลายจังหวัด มีดงั นี้ 1. เกษตรกรตาํ บลสรางโคก ตาํ บลหนองบัว ตําบลบางโขมด ตําบลตลาดนอ ย อําเภอบานหมอ จงั หวดั สระบรุ ี เน้อื ที่ 839 ไร สามารถตดิ ตอ สอบถามรายละเอียดไดที่ สํานกั งาน เกษตรอําเภอบานหมอ หรอื สํานักงานเกษตรจงั หวัดสระบุรี 2. เกษตรกรในเขตอาํ เภอบา นโฮง จังหวดั ลําพนู มกี ารปลูกเปนการคา พน้ื ที่ มากกวา 100 ไร สามารถติดตอสอบถามรายละเอยี ดไดท ี่สาํ นกั งานเกษตรอําเภอบา นโฮง หรอื สํานกั งานเกษตรจงั หวดั ลําพนู 3. เกษตรกรในจงั หวดั เชียงใหม มีการปลกู ผกั หวานปาบาง แตไมทราบจาํ นวน ชดั เจน สามารถตดิ ตอ สอบถามรายละเอียดไดท ี่สํานักงานเกษตรจังหวดั เชยี งใหม 4. เกษตรกรในจังหวดั สกลนคร มกี ารปลูกผักหวานปาบา ง แตไมทราบจํานวน ชดั เจน สามารถตดิ ตอสอบถามรายละเอยี ดไดท ่สี าํ นักงานเกษตรจังหวดั สกลนคร ผกั หวานปาทมี่ ีขึ้นในแหลง ธรรมชาติ เทาท่ีทราบ ยงั มีปลูกและเกบ็ ผกั หวานปามาขายหลาย จงั หวดั เชน จงั หวัดสระบุรี สกลนคร ลําพนู เชยี งใหม ฯลฯ ซง่ึ จะมีผลผลติ และตนพนั ธจุ ําหนา ยดว ย

38 บทที่ 8 อาหารจากผกั หวานปา อาหารการกนิ ของคนไทย เปนศาสตรและศลิ ปอ ยางหน่งึ ทแ่ี สดงออกถึงภูมิปญญาของคน ไทย อาหารบางอยางจะมีสรรพคุณเปน ยา อาหารบางอยา งมีใหกนิ เฉพาะในบางฤดกู าลเทา นั้น ผักหวานปาเปน พืชอีกชนดิ หนง่ึ ทีจ่ ะหารบั ประทานคอนขางยากเพราะปห นึ่งๆ จะออกเปนเพยี ง ฤดกู าลเทา นั้น ผลผลิตผกั หวานปาจะเร่ิมออกจาํ หนายในเดือน กุมภาพนั ธุ ซงึ่ เปนเดอื นท่ยี า งเขาสู ฤดรู อ น ราคาซอ้ื ขายจะคอ นขา งแพง หากไมเ คยซอ้ื ผักหวานมาลองลน้ิ ชมิ รส ก็ควรทีจ่ ะซ้ือหามา รับประทานไดแลว จะทําใหร สู ึกถงึ รสชาติผกั หวานปา ที่หวาน กรอบ อรอ ย ตามคาํ ราํ่ ลือวาเปน จรงิ หรอื ไม ผักหวานปาทนี่ าํ มารับประทาน ไดแก ยอดออน ใบออ น ดอกออ น สวนใหญท ีข่ าย ในตลาดจะ เปนยอดออนและใบออน ในชวงมีนาคม-พฤษภาคม สามารถซ้ือผกั หวานปา มาปรงุ อาหารไดมากมาย หลายชนดิ คณุ สมบัตพิ ิเศษของผักหวานปา คือ เม่อื สุกดีแลวเนือ้ จะนมิ่ ไมเละ นอกจากนี้ผักหวานปายงั มสี รรพคุณเปน พืชสมนุ ไพรทางยา เมนอู าหารจานเดด็ ทแ่ี นะนาํ ตอไปน้ี เปนภมู ิปญ ญาท่ีถายทอดมาจาก บรรพบรุ ุษหรือเกษตรกรประยุกตด ัดแปลง สรรหาวิธกี ารบริโภคโดยใชผ ักหวานปา เปนวัตถดุ บิ ได อยางเหมาะสม ดงั น้ี แกงผกั หวานปาใสไ ขมดแดง เคร่ืองปรุง ผักหวานปา 300 กรมั ไขม ดแดง 150 กรัม หอมแดงทบุ 3 หวั นํ้าปลา ½ ชอนโตะ นํ้าปลารา 2 ชอนโตะ น้าํ 2 ½ ถว ย เครอื่ งแกง พริกขหี้ นแู หงหรอื พรกิ ขีห้ นแู ดง 3-4 เมด็ หอมแดงซอย 3 หัว โขลกเคร่ืองแกงทั้งหมดรวมกนั ใหละเอยี ด

39 วธิ ที ํา 1. ลางผกั หวานปา ใหส ะอาด เดด็ เอาแตใ บและยอดออ น ใสก ระชอนพกั ผ่งึ ไวให สะเดด็ นํ้า 2. ลางไขม ดแดงใหสะอาด ใสก ระชอนไวใหส ะเด็ดน้ํา 3. ใสน้าํ ในหมอ ต้งั ไฟใหเดอื ด ใสเ คร่อื งแกง สักครูใสผักหวานปา ใขม ดแดง น้ําปลารา น้ําปลา ชิมรส เสรจ็ ปด ไฟ แกงผกั หวานปา กับปลายา ง เครอื่ งปรงุ ปลาชอนยา ง หรือปลาแหง 1 ตวั ผักหวานปา 2 ขดี วุนเสน 100 กรัม พริกแหง 50 กรมั หอมแดง 3 หวั กระเทยี ม 2 หวั ขา 1 ชอนโตะ ตะไคร 2 ชอนโตะ กะป 1 ชอ นโตะ วธิ ที ํา 1. โขลกพริกแดง หอมแดง กระเทยี ม ขา ตะไคร ใหล ะเอียดg-hkdyo 2. นําปลาชอนหรอื ปลาแหง มาแกะเนือ้ ออก 3. ตม น้ําใหเ ดอื ด ใสเครือ่ งแกงตง้ั ไฟใหเดือดอกี ครัง้ ใสเน้ือปลาท่ีแกะไว ตม เพยี งสักครู ใหปลาออนนมิ่ จากนน้ั ใสว นุ เสน ผักหวานปา ปรงุ รสตามใจชอบ ยกเสรฟิ ได จากอาหาร 2 สูตรเด็ดนี้ เม่ือถงึ ฤดูการผกั หวานปาออก เชอ่ื วาคงตองหาผกั หวานปามา ประกอบอาหารรบั ประทานใหได ผกั หวานปา ยังสามารถดัดแปลงประกอบอาหารอน่ื ๆ ไดอกี มากมายหลายชนดิ เชน สม ตาํ ลาบ ทอดมัน ฯลฯ นอกจากการบรโิ ภคผกั หวานปาจะอรอ ย ปลอดภยั แลว ยงั จะชว ยใหเกษตรกรไทยมีรายไดแ ละสงเสริมการอนรุ กั ษภ ูมปิ ญ ญาของบรรพบุรษุ ท่ีเปน มรดกตกทอดมาเปนเวลายาวนานอยางดีอกี ดว ย

40 แกงผักหวานปา ลาบ ยําผักหวานปา ทอดมันผกั หวานปา แกงเลยี งผักหวานปา ภาพที่ 31 แสดงอาหารตา งๆ ท่ปี ระกอบจากผักหวานปา

41 การแปรรูป ผกั หวานปาสามารถนําไปแปรรูปไดหลายอยา ง เชน “ชาผกั หวานปา ” เปนเคร่อื งด่มื สมนุ ไพร ซึ่งไดรับความนยิ มไมน อยแตในการพฒั นา ไมห ยดุ แคน น้ั กลมุ แมบ านเกษตรกรตําบลหนองบวั อาํ เภอบา นหมอ จงั หวดั สระบรุ ี ไดนําผกั หวานปา มาผลติ เปน “นํา้ ผกั หวานปา ” ออกจําหนาย ขายไดดี วธิ ีการทาํ ทางกลุม ไมสงวนลขิ สทิ ธ์ิ แตอยา งไร สูตรสวนผสมคือ ชาผกั หวาน 200 กรัม นาํ้ ตาลทราย 1 กิโลกรมั นํ้าสะอาด 2 ลิตร เมอ่ื ไดสวนผสม พรอมแลว ทาํ การแปรรูป โดยตม ชาผักหวานปาจนเดอื ดจนสชี าออก (คลา ยกับสนี าํ้ เกก ฮวย) แลว เติม นํ้าตาลลงจนและวางหมอในนา้ํ ตม ไปใหเ ดือด สักพกั แลวหรี่ไฟออน ประมาณ 20 นาที ทง้ิ ไวใ หเยน็ จากนัน้ เอาผาขาวบาง 2 ชนั้ กรองเอาเหมาะสมนาํ้ ผกั หวานปา บรรจขุ วด แชตเู ย็นพรอมจาํ หนาย ผกั หวานปามสี ารท่เี ปน ประโยชนต อ รา งกายสงู หลายชนิด เชน โปรตนี แคลเซยี ม ฟอสฟอรสั วติ ามนิ ซี เบตา แคโลทนี ซงึ่ ชวยตา นมะเรง็ ตานโรค บาํ รงุ รางกาย ทาํ ใหรา งกายกระชุม กระชวย และชว ยลด ความอวน ใหแกรา งกาย และบาํ รุงสายตา นอกจากน้ียังมีการนําผกั หวานปาไปแปรรูปเปน ผลติ ภัณฑ ไวนผ ักหวานปา ดวย ภาพที่ 32 แสดงผลิตภณั ฑแ ปรรปู จากผักหวานปา

42 บทสรุป ผักหวานปา เปนพืชผกั สมุนไพรพ้นื บา นท่เี กษตรกรทวั่ ไปสามารถปลูกไวใ นบริเวณบา น หรือ ปลกู แซมในสวน เปนการเสรมิ สรา งแหลง อาหารทีอ่ ุดมสมบูรณ คุณคา ทางอาหารและสะอาดปลอด สารพิษแกค รอบครัว นอกจากน้ีถาปลูกผกั หวานปา เปน จาํ นวนมาก กจ็ ะสามารถสรางรายไดเ สรมิ ใหก บั ครอบครวั ไดหรอื จะปลกู ผกั หวานปา เปน อาชีพหลกั กส็ ามารถทาํ รายไดใหครอบครัวเปน อยา งดี ผักหวานปา เปน พืชปลูกงา ย ขยายพนั ธุไ ดด ีทสี่ ุดโดยการเพาะเมล็ด การปลกู ผกั หวานปา หากปฏิบตั ิ ถกู ตองไมใหรากกระทบกระเทือนเสียหาย จะทาํ ใหต น ผกั หวานปาเจรญิ เตบิ โตแข็งแรง มีรากแกว สมบูรณ มอี ายยุ าวนานการปลูกดแู ลรักษาผักหวานปา ทาํ ไดงาย เปน พชื ชอบอากาศรอ นไมช อบนํา้ มาก ใหผ ลผลิตในฤดทู ้งั ยอดออนและใบออ น ประมาณเดอื นมีนาคม-พฤษภาคม และสามารถบงั คบั ให ผักหวานปา ออกยอดใหผ ลผลิตนอกฤดกู าลได โดยการหักตดั แตง ก่ิง และเดด็ ใบผกั หวานปา ทงิ้ พรอ ม ใหน ํ้าบังคับนอกฤดู ผักหวานปา กจ็ ะใหย อดสามารถเกบ็ ผลผลติ จําหนายไดร าคาดี ยอดผกั หวานปา นอกฤดจู ะขายไดราคาดี ราคากโิ ลกรัมละ 100-200 บาท สว นในฤดรู าคาเฉลยี่ ประมาณ 40-80 บาท นบั วาเปน พชื ผักทขี่ ายไดราคาดี ประชาชนทวั่ ไปนยิ มบรโิ ภคเพราะมรี สชาติหวาน กรอบ อรอ ย และ เปน พชื ผักทสี่ ะอาด ปลอดสารพิษดว ย ผูส นใจสามารถสอบถามรายละเอยี ดไดท่ี สํานักงานการเกษตรอาํ เภอบานหมอ และ สํานกั งานเกษตรจังหวดั สระบุรี สามารถแวะซื้อหายอดผกั หวานปา ทอี่ รอ ย หวาน มนั กรอบ ในทองท่อี ําเภอบา นหมอ จงั หวดั สระบุรี นอกจากนี้ เกษตรกรอําเภอบานหมอยังไมหวงพนั ธุ ผักหวานปา ทาํ การเพาะกลาผกั หวานปาจําหนา ยตลอดป ราคาตามความเหมาะสม ตามขนาดของ ตนผกั หวานปา ท่ีเพาะชาํ ไวในถุงพลาสตกิ และพรอมท่จี ะใหค าํ แนะนาํ การปลกุ ดแู ลผกั หวานปา ได ตลอดเวลา

43 บรรณานุกรม กรมสง เสริมการเกษตร . 2542 . ผักพืน้ บา น . กรุงเทพฯ. เกษม พลึ ึก ย่ิงยง ไพสุขศาสตวิ ัฒนา จาํ ลอง เจียมจํานรรจา ฉลองชยั แบบประเสรฐิ รักเกยี รติ ชอบเก้อื พนิ ิจ กรินทธญั ญกจิ และปย ะ วฒุ ิ พูลสงวน . 2536 . “ผกั หวานปา ” . เอกสารเผยแพร โครงการวิจยั KIP 17.36 . แหลง ทีม่ า http://web.ku.ac.th/agri/melientha/p17_1.htm , 26 กันยายน 2547 ทวศี กั ด์ิ ชยั เรอื งยศ . 2548 . “ภมู ปิ ญ ญาเมลด็ พันธผุ ักหวานปา เปน พืชเศรษฐกิจ” . เทคโนโลยชี าวบา น . ปท ่ี 17 . ฉบับที่ 358 , 1 พฤษภาคม 2548. ธงชยั สถาพรวรศักด์ิ . 2544 . ผักหวานปา . กรงุ เทพฯ . รชั รุจิวรรธน .2548 . “ผกั หวาน” . เกษตรควิ เซ . กมุ ภาพนั ธุ . รับ พรหมมา . 2547 . ผูใหญบ า นหมูท่ี 7 ตาํ บลหนองบวั อาํ เภอบา นหมอ , จงั หวดั สระบุรี . สมั ภาษณ , 15 พฤษภาคม 2547. สมบตั ิ ทพั พระจันทร . 2547 . การผลติ และการตลาดผักหวานปา (Melentha suavis Pierre) ของ เกษตรกรในอาํ เภอบา นหมอ จังหวดั สระบรุ ี . วิทยานพิ นธ ปรญิ ญาเกษตรศาสตร มหาบณั ฑติ มหาวทิ ยาลยั สโุ ขทยั ธรรมาธริ าช . สํานักงานเกษตรอําเภอบา นหมอ . ไมปรากฏปท ่ีพิมพ . การปลกู ผกั หวาน . (อดั สาํ เนา) . สาํ นักงานเกษตรจังหวดั สระบรุ ี . 2546 . งานผกั หวานปาอาํ เภอบานหมอ . (อดั สําเนา) . สังวาล เจรญิ สุข . 2548 . เกษตรกรอําเภอบานหมอ , จงั หวัดสระบุรี .สมั ภาษณ , 10 เมษายน 2548 อําพน ศริ ิคํา . 2548 . “ขุดยา ยผกั หวานปา เทคนคิ ของ ประสทิ ธิ์ หาญสีนาจ”. เทคโนโลยี ชาวบาน . ปท ี่ 17 .ฉบับที่ ช358 , 1 พฤษภาคม 2548 .

44 ภาคผนวก