สำนวนไทย

สานวนเป็ นเรื่องสาคญั เรื่องหน่ึงของภาษาไทย เพราะเป็ นคาพดู ทก่ี ลน่ั กรองขนึ้ เพ่ือความสละสลวยของภาษาเป็ นถ้อยคาทคี่ มคายกว่าคาพดู ธรรมดา เป็ นคาพูดทรี่ วมใจรวมความยาวๆให้ส้ันลงได้ กจ็ ะทาให้ผู้ฟังสามารถเข้าใจง่าย ๆ ฉะน้ันการศึกษาถ้อยคาประเภทนีไ้ ว้ เพ่ือใช้ให้ถูกต้องเหมาะสมกบั เนื้อเร่ืองทจี่ ะพูดจงึ มคี วามจาเป็ น

๑.) เกดิ จากธรรมชาติ เช่น ตื่นแต่ไก่โห่ นา้ ซึมบ่อทราย ลูกไม้หล่นไม่ไกลต้น ปลาหมอตายเพราะปาก , แมลงเม่าบินเข้ากองไฟ เป็ นต้น๒.) เกดิ จากการกระทา เช่น แกว่งเท้าหาเสี้ยน ปลูกเรือนคร่อมตอ พายเรือคนละที ชุบมือเปิ บ ปากว่ามือ ถึง ปิ ดทองหลงั พระ เป็ นต้น๓.) เกดิ จากศาสนา เช่น ขนทรายเข้าวดั ตักบาตรถามพระ ทาคุณบูชาโทษ ควา่ บาตร ผ้าเหลืองร้อน แพ้ เป็ นพระ ชนะเป็ นมาร เป็ นต้น๔.) เกดิ จาก นิยาย นิทาน ตานาน และ พงศวดาร เช่น ลูกทรพี ปากพระร่วง กบเลือกนาย กระต่ายต่ืน ตูม เห็นกงจักรเป็ นดอกบัว ชักแม่นา้ ท้งั ห้า กงิ้ ก่าได้ทอง เป็ นต้น๕.) เกดิ จากแบบแผนประเพณแี ละความเช่ือ เช่นผซี ้าดา้ พลอย กงกากงเกวยี น กระดูกร้องได้ กรรมตามทัน คนตายขายคนเป็ น เป็ นต้น๖.) เกดิ จากอุบัติเหตุ เช่น ตกกระไดพลอยโจน ตกนา้ ไม่ไหลตกไฟไม่ไหม้ ดบั ไฟต้นลม เป็ นต้น๗.) เกดิ จากการละเล่นหรือกฬี า เช่น รุกฆาต ไม่ดูตาม้าตาเรือ เข้าตาจน ไก่รองบ่อน เป็ นต้น๘.) เกดิ จากความประพฤติ เช่น หาเช้ากนิ คา่ กนิ ข้าวร้อนนอนต่ืนสาย ตาข้าวสารกรอกหม้อ ขเี้ กยี จสัน หลงั ยาว เป็ นต้น๙.) เกดิ จากอวยั วะ เช่น เส้นใหญ่ ตาเหลือง ตนี แมว ปากบอน ตนี เท่าฝาหอย หัวหกก้นขวดิ เป็ นต้น

ลกั ษณะของสานวน สานวนไทยไม่ว่าจะเป็ นสานวนทวั่ ไป สุภาษิตหรือคาพงั เพยล้วนมีความไพเราะสละสลวยอย่ใู นตัว ถ้อยคาที่นามาเรียบเรียงเป็ นสานวน มักใช้คาทค่ี ล้องจองกนั ฟังดูเหมือนกบั บทร้อยกรอง หรือบทเพลง เช่น การกนิ การอยู่ใครไม่สู้พ่อการพ่ายการถ่อพ่อไม่สู้ใคร นา้ มาปลากนิ มดนา้ ลดมดกนิ ปลา เป็ นต้น ธรรมชาตขิ องภาษาไทย เป็ นภาษาทม่ี ีวรรณยุกต์ หรือมี\"ระดับเสียง\" คือมีเสียงสูงเสียงต่า เป็ นระดับเหมือนเสียงดนตรี ดังน้ันเมื่อเวลาพดู คนทม่ี าจาก ภาษาทไ่ี ม่มรี ะดับเสียง เขาจึงฟังภาษาของเราว่าคล้ายกบั ภาษาเสียงดนตรี คือมีเสียงสูง เสียงตา่ หลายระดับ ซึ่งแตกต่างจากภาษาอื่นๆ เช่นภาษาองั กฤษ เป็ นต้น ในภาษาองั กฤษ เขาไม่มีวรรณยกุ ต์บอกระดบั เสียงสูงเสียงต่า เขาจึงใช้การเน้นพยางค์ในคา หรือเน้นคาในประโยคเพื่อให้เกดิ ความเข้าใจ ฝร่ังใช้การพดู ของเขาเช่นน้ัน ดงั น้ันเวลาที่เราจะพดู ภาษาองั กฤษ เราจาเป็ นต้องเลกิ นึกถึงเสียงสูงเสียงต่า แล้วคดิ ถึงแต่การเน้นคาเน้นพยางค์แทน จึงจะพดู กบั เขารู้เรื่อง การพูดภาษาไทยน้ัน ไม่ได้ใช้คาคล้องจองเพ่ือความไพเราะเพราะพริ้งอย่เู ฉพาะเพยี งสานวนเท่าน้ัน แม้ในการพดู จาปรกตธิ รรมดาทวั่ ไป คนไทยสมัยก่อนกม็ ักจะใช้คาคล้องจองโดยการเติมสร้อยคาเข้าไป เช่น เมื่อต้องการพูดคาว่า \"บ้าน\" กพ็ ดู ว่า บ้านช่อง หรือ บ้านช่องห้องหอ ฯลฯ ลกั ษณะการพดูแบบนีเ้ ป็ นการพูดปกติวสิ ัยของคนทั่วไป แต่ในปัจจุบัน ลกั ษณะการพูดแบบนีไ้ ด้ลดน้อยลงและสูญหายไปเกือบหมดแล้ว ยงั อาจพบได้บ้างตามหมู่บ้านในชนบท ซึ่งน่าเสียดายเป็ นอย่างยงิ่ สมัยก่อนเมื่อได้ฟังคนเฒ่าคนแก่น่ังคุยกนั ทาให้รู้สึกว่าฟังไม่น่าเบ่ือ ไม่ใช่เพราะว่าคนแก่เหล่าน้ันพดู เสียงอ่อนเสียงหวาน แต่ท่านพูดกนั ด้วยถ้อยคาสานวนแบบไทยๆ ฟังรื่นหูกว่าภาษาใดๆในโลกนี้ หากพวกเราช่วยกนัอนุรักษ์เอาไว้ให้อย่ยู ืนยาวไปได้ กเ็ สมือนหน่ึงเราได้ช่วยกนั รักษาเอกลกั ษณ์ความเป็ นไทย ซ่ึงเป็ นส่วนสาคญั เอาไว้ได้น้ันเอง ชาตไิ ทยเรากค็ งจะไม่ถูกกลืนโดยวฒั นธรรมของต่างชาตเิ ป็ นแน่

บอกหนังสือสังฆราชความหมาย : สอนหนังสือหรือสอนสิ่งต่างๆ ทค่ี นรู้ดอี ยู่แล้ว โดยเราไม่รู้ว่าผู้น้ันมีความรู้ดกี ว่าเรา ใช้เปรียบเทยี บคนทไ่ี ม่รู้ว่าอกี คนหน่ึงน้ันทตี่ วั เองสอนอยู่เป็ นผู้ทม่ี ีความรู้ความสามารถในเร่ืองทส่ี อนอยู่แล้ว เช่น ตูนนายรู้ม้ยั คนทน่ี ายสอนให้เค้าตเี ทนนิสคนน้ันนะเป็ นใคร เค้าเป็ นโค้ชทมี ชาตเิ ลยเชียวนะ กล้าสอนหนังสือสังฆราชเลยเชียวนะนาย

เนื้อเต่า ยาเต่าความหมาย : นาเอาทรัพย์สินส่วนทเ่ี ป็ นกาไรหรือดอกเบีย้ กลบั ไปลงทุนอกี คร้ัง โดยไม่ต้องใช้ทุนเดมิ

หัวล้านได้หวีความหมาย : ไดใ้ นส่ิงท่ีไม่มีประโยชน์แก่ตน

ตกั น้าลดหัวตอความหมาย : พดู อยา่ งไรกไ็ ม่รู้เรื่องหรือสิ่งที่ตนนาไปใชป้ ระโยชนไ์ ม่ได้

ตาบอดได้แว่นความหมาย : ไดใ้ นส่ิงที่ไม่เป็นประโยชนแ์ ก่ตนเอง

จับงูข้างหางความหมาย : ทาอะไรโดยขาดความระมดั ระวงั จะไดร้ ับอนั ตราย

หักด้ามพร้าด้วยเข่าความหมาย : ทาอะไรรุนแรง ไม่คิดหนา้ คิดหลงั เอาแต่ใจตวั เอง ทาการ ดว้ ยอานาจไม่สนใจใครท่ีจะไดร้ ับความเดือดร้อน

ววั ไม่กนิ หญ้าอย่าข่มเขาความหมาย : อยา่ บงั คบั หรือขืนใจคนอ่ืน ถา้ เจา้ ตวั ไม่ปรารถนาท่ีจะทาส่ิงน้นั

อย่าเล่นกบั ไฟความหมาย : อยา่ เผชิญกบั สิ่งที่ร้อน อาจไดร้ ับอนั ตรายได้

สร้างวมิ านในอากาศความหมาย : คิดวาดภาพอนั สวยสดงดงาม ซ่ึงไม่อาจจะเป็นจริงไปได้

ช้างตายท้งั ตัวเอาใบบัวมาปิ ดความหมาย : ความชวั่ หรือความผดิ ที่ร้ายแรง ซ่ึงคนทว่ั ไปรู้กนั ทวั่ แลว้ จะปิ ดอยา่ งไรกป็ ิ ดไม่มิด

ววั แก่เคยี้ วหญ้าอ่อนความหมาย : คนแก่อายมุ ากแลว้ แต่งงานกบั เดก็ สาว เช่น ลุงชาตรีอายจุ ะ60 ปี แลว้ แต่ไดแ้ ฟนเดก็ อายุ 20 ปี เหมือนววั แก่ท่ีชอบกินหญา้ อ่อน

หมาหวงก้างความหมาย : บุคคลท่ีหวงในสิ่งที่แมแ้ ต่ตนเองกไ็ ม่ตอ้ งการ หรือใช้ประโยชนไ์ ม่ไดแ้ ลว้ , คนที่หวงของท่ีตนเองไม่สามารถเอาได้ เช่น แมวไม่ใชด้ ินสอแลว้ แต่ไม่ยอมใหเ้ พ่อื นเพราะหวงเอาไวค้ นเดียวไม่ยอมแบ่งเพ่ือนใชด้ ว้ ย

ชักแม่นา้ ท้งั ห้าความหมาย : ชักแม่นา้ ท้งั ห้าหมายความว่า พดู จาหว่านล้อม สรรเสริญยกย่องบุญคุณเพ่ือขอส่ิงทีต่ นปรารถนาหรือมีความประสงค์อยากจะได้โอกาสที่ใช้ : มักใช้กล่าวตาหนิบุคคลทช่ี อบพูดอ้อมค้อม ไม่พูดให้ตรงไปตรงมา ทาให้เสียเวลามากกว่าทจี่ ะรู้เรื่องได้ว่าผู้พูดน้ันต้องการอะไรสานวนนีม้ ีท่มี าจากมหาเวสสันดรชาดก เร่ืองราวนีเ้ ป็ นเรื่องเกยี่ วกบั ชูชก ท่ีได้ไปทูลขอพระกมุ ารท้ังสองจากพระเวสสันดร ชูชกน้ันฉลาดมีเล่ห์เหลย่ี มแพรวพราว ด้วยรู้ว่าการทต่ี นจะไปขอลกู ของใครมาน้ันไม่ใช่เร่ืองง่ายเลย แม้ผู้น้ันจะมีใจเอือ้ เฟื้ อปานใดกต็ าม เพราะความเป็ นพ่อเป็ นแม่ ต้องมีความรักในตัวลกู มากเป็ นธรรมดาเม่ือชูชกคิดได้ดงั นี้ จึงหาทางวธิ ีพดู ให้พระเวสสันดรปลาบปลืม้ ใจ โดยชักเอาแม่นา้ ท้งั ๕ คือ คงคา ยมุนา อจริวดี มหิ และสรภู ในประเทศอนิ เดยี มาเปรียบกบั นา้ พระทัยของพระองค์ทที่ รงแผ่ประโยชน์แก่มวลมนุษย์ เหมือนแม่นา้ ท้งั ๕ ทีเ่ ลยี้ งชีวติ ผู้คนมาไม่รู้กศี่ ตวรรษแล้ว คร้ันเม่ือพระเวสสันดรได้ฟังกป็ ลืม้ ใจจงึ ยอมยกลกู ให้อย่างง่ายดายอย่างนี้ สานวนชักแม่นา้ ท้งั ๕ จึงมาเปรียบกบั คนทอ่ี ยากจะได้อะไรต้องการหรือปรารถนาจะทาการส่ิงใดต้องพูดกล่าวอ้างถงึ ส่ิงโน้นส่ิงนีใ้ ห้ผู้อ่ืนเชื่อถือ

หมาเห่าใบตองแห้งความหมาย : หมาเห่าใบตองแหง้ หมายความวา่ คนท่ีเก่งแต่พดู แต่กลบั ทาอยา่ งท่ีพดู ไม่ได้ แลว้ไม่กลา้ ทาอยา่ งท่ีพดู เอาไว้ หมาเห่าใบตอ้ งแหง้ คือลกั ษณะอาการส่งเสียงเห่าของหมา เน่ืองจากไดย้ นิ เสียงดงั ท่ีเห่ากนั เพราะตกใจกลวั กบั สิ่งท่ีไดย้ นิในเวลาท่ีลมพดั น้นั ใบตองที่ติดกบั ตน้ กลว้ ยจะเสียดสีกนั ทาใหเ้ กิดมีเสียงดงั แกรกกราก หมาได้ยนิ กจ็ ะเห่าเพราะหูของมนั ไวต่อเสียงมากและจะไดย้ นิ เสียงก่อนมนุษย์ และจะเห่าไม่ยอมหยดุเพราะกลวั อนั ตรายท่ีมีขา้ งหนา้ เรียกวา่ เห่าเพราะกลวัโอกาสทใี่ ช้ : ใชเ้ ปรียบเทียบกบั คนที่อวดตนวา่ เก่งกาจสามารถ แต่จริงๆ แลว้ เป็นคนท่ีข้ีขลาดไม่กลา้ เผชิญหนา้ กบั ศตั รู เช่น คุณกอ้ งกงั วาลเขาเป็นคนประเภทหมาเห่าใบตองแหง้ ท่ีดีแต่พดู แต่เวลาจริงแลว้ กลบั ไม่กลา้ ทา เขาเป็นพวกข้ีขลาดตาขาว

เรือล่มในหนองทองจะไปไหนความหมาย : พีน่ อ้ งวงศญ์ าติแต่งงานกนั ทรัพยส์ มบตั ิที่มีไม่ร่ัวไหลไปไหน

ดูววั ให้ดูหาง ดูนางให้ดูแม่ความหมาย : แม่มีอุปนิสยั เป็นอยา่ งไร ลูกสาวมกั เป็นเช่นน้นัเช่น มาลีเป็นเดก็ ขยนั ทางานบา้ นเก่งเหมือนแม่ของมาลีเลย

หอกข้างแคร่ความหมาย : ส่ิงใกลเ้ คียงท่ีอาจจะทาอนั ตรายใหเ้ จบ็ ปวดได้

ตงี ูให้กากนิความหมาย : ทาส่ิงที่ตนคิดวา่ ควรไดร้ ับประโยชน์ แต่กลบั ไม่ได้

หมาหยอกไก่ความหมาย : ทาทีเล่นทีจริง พอชะล่าใจกเ็ ล่นงาน หรือเอาจริงๆ

หมาหมู่ความหมาย : คนหลายหลายคนที่ชอบรุมทาร้ายคนๆเดียว ที่ไม่มีทางสู้ หรือคนที่มีจานวนนอ้ ยกวา่

เหยยี บเรือสองแคมความหมาย : ทาทีเขา้ ดว้ ยท้งั สองฝ่ าย โดยไม่ใหฝ้ ่ ายใดฝ่ ายหน่ึงรับรู้

เห็นกรงจกั รเป็นดอกบวัความหมาย : พบเห็นของช่ัว สิ่งช่ัวร้ายว่าเป็ นของดี ส่ิงดี หรือเห็นผดิ เป็ นชอบ

สอนจระเขใ้ หว้ า่ ยน้าความหมาย : สอนผู้ทเ่ี ขามีความสามรถยง่ิ กว่าตน

รักววั ใหผ้ กู รักลูกใหต้ ีความหมาย : รักส่ิงใดกต็ ้องรู้จักระมดั ระวงั ให้ดี อย่าปล่อยตามใจ มิฉะน้ันต้องเสียใจภายหลงั

ไก่เห็นตีนงู งูเห็นนมไก่ความหมาย : ต่างฝ่ ายต่างกร็ ับรู้ความลบั ของกนั และกนั

หวานคอแร้งความหมาย : ทาอะไรไดง้ ่ายอยา่ งสะดวกสบาย อยา่ งช่ืนชอบใจ คล่อง กิน ไดง้ ่าย ทาไดง้ ่าย ไม่ตอ้ งออกแรงหรือออกหวั คิดอะไรเลย

อยบู่ า้ นท่านอยา่ น่ิงดูดาย ป้ันววั ป้ันควายใหล้ ูกท่านเล่น ความหมาย : อยู่บ้านผู้อื่นไม่ควรทาตัวเป็ นคนอยู่เฉยๆ ควรช่วยเหลืองานในบ้านเท่าท่จี ะทาได้ เป็ นการแบ่งเบาภาระของเจ้าของ บ้าน เช่น ตุ๊กตาไปพกั อยู่กบั น้าชายที่บ้าน ตุ๊กตาต้องช่วยน้าชายทา ความสะอาดบ้านและงานบ้านทที่ าได้ อย่าอยู่เฉยๆ เป็ นต้น

เล่นกบั หมาหมาเลียปาก เล่นกบั สากสากตีหวัความหมาย : ถา้ ลดตนไปเล่นกบั คนช้นั ต่ากวา่ เขากอ็ าจตีเสมอ ทาลวนลาม เอาสากในที่น้ีหมายถึงสากตาขา้ วที่เขาพิงไวข้ า้ งฝาหรือ ขา้ งเสาใครซุกซนไปเล่นอาจถูกสากทบั

ขอบคุณค่ะ