ภัยพิบัติทางธรณีภาค

ชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้ เรอื่ ง การเปล่ียนแปลงทางกายภาพของโลกและภยั พบิ ัตทิ างธรรมชาติ กลมุ่ สาระการเรยี นรสู้ งั คมศกึ ษา ศาสนา และวฒั นธรรม รายวชิ าสงั คมศกึ ษา 5 (ภมู ิศาสตร)์ รหสั วชิ า ส33101 ชน้ั มัธยมศกึ ษาปที ่ี 6 เรอ่ื ง การเปลยี่ นแปลงทางกายภาพของโลกและภยั พบิ ตั ทิ างธรรมชาติ นายรมยร์ วนิ ท์ เชดิ ชู ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครชู านาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบต็ ตด้ี เู มน 2 ชอ่ งเม็ก อาเภอสริ ินธร จังหวดั อุบลราชธานี องคก์ ารบรหิ ารสว่ นจงั หวดั อบุ ลราชธานี

ชุดท่ี 5 ภัยพบิ ตั ิธรรมชาติทางธรณีภาค คำนำ ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ เร่ือง การเปลี่ยนแปลงทางกายภาพของโลกและภัยพิบัติ ทางธรรมชาติ ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 จัดทาขึ้นเพื่อเป็นส่ือนวัตกรรมประกอบการจัดกิจกรรม การเรียนการสอน รายวิชาสังคมศึกษา 5 (ภูมิศาสตร์) รหัสวิชา ส33101 เพื่อให้ผู้เรียนใช้ ประกอบกิจกรรมการเรียนการสอนและสามารถเรียนรู้ด้วยตนเอง นาไปใช้ในการเรยี นการสอน ซ่อมเสริมได้ หรือใช้ในการสอนแทนไดเ้ ปน็ อยา่ งดี เพ่ือใหผ้ ู้เรยี นมีความรู้ ความเขา้ ใจและพัฒนา ผลสัมฤทธ์ิทางการเรียนของผู้เรียนกลุ่มสาระการเรียนรู้สังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม เป็นนวัตกรรมท่ีช่วยลดบทบาทของครูตามแนวทางการปฏิรูปการเรียนรู้ท่ียึดผู้เรียนเป็นสาคัญ เป็นกิจกรรม การเรียนรู้ที่ส่งเสริมให้ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้ได้ด้วยตนเอง ทาเป็น คิดเป็น แก้ปัญหาได้ สามารถพัฒนาตนเอง ได้เต็มตามศักยภาพ ซ่ึงสอดคล้องกับหลักสูตรแกนกลาง การศกึ ษาขน้ั พื้นฐาน พุทธศักราช 2551 (ฉบับปรับปรุง พ.ศ.2560) ท่ีมุ่งเน้นให้ผเู้ รียนได้รับการ พัฒนาท้ังด้านความรู้ กระบวนการคิด กระบวนการสืบเสาะหาความรู้ การ แก้ปัญหา ความสามารถในการสอื่ สาร การตดั สินใจ การนาความรไู้ ปใช้ในชีวติ ประจาวนั ตลอดจนสง่ เสริม ให้ผู้เรยี นมจี ิตสังคมศกึ ษาคุณธรรมและค่านยิ มทถ่ี ูกต้องเหมาะสม ผู้จัดทาหวังเป็นอย่างยิ่งว่า ชุดกิจกรรมการเรียนรู้น้ีจะเป็นประโยชน์ต่อผู้เรียน ทาให้มีความรู้ ความเข้าใจในเรื่องการเปล่ียนแปลงทางกายภาพของโลกและภัยพิบัติทาง ธรรมชาติได้เป็นอย่างดี และมีผลสัมฤทธ์ิทางการเรียนสูงข้ึน สามารถใช้เพื่อศึกษาค้นคว้าด้วย ตนเองเป็นสื่อท่ีมีประสิทธิภาพ สามารถอานวยประโยชน์ต่อการเรียนการสอนให้บรรลุ วัตถุประสงค์ของหลกั สูตรได้ รมย์รวินท์ เชิดชู โดย นายรมย์รวินท์ เชิดชู ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครชู านาญการพิเศษ ก

ชุดที่ 5 ภยั พบิ ตั ิธรรมชาติทางธรณีภาค สำรบัญ เร่ือง หน้ำ คำนำ ก สำรบญั ข คำช้ีแจงเก่ียวกบั กำรใชช้ ดุ กิจกรรมกำรเรยี นรู้ ค แผนภมู ลิ ำดบั ขน้ั ตอนกำรใชช้ ดุ กิจกรรมกำรเรียนรู้ ง คำช้แี จงกำรใชช้ ดุ กจิ กรรมกำรเรยี นรู้สำหรบั ครู จ คำชีแ้ จงกำรใชช้ ุดกจิ กรรมกำรเรยี นรู้สำหรบั นกั เรียน ฉ 1 มาตรฐานการเรยี นรู้/ตวั ชว้ี ดั /จุดประสงค์การเรยี นรู้สตู่ ัวช้วี ดั 2 สาระสาคญั 3 แบบทดสอบกอ่ นเรยี น 6 บัตรเน้ือหา ชุดที่ 5 เร่อื ง ภยั พิบตั ิธรรมชาติทางธรณีภาค 31 บัตรกิจกรรมท่ี 5.1 เร่อื ง ธรณีพบิ ตั ิภยั 33 บัตรกจิ กรรมที่ 5.2 เรอ่ื ง ภัยพบิ ัติธรรมชาตทิ างธรณภี าค 35 บัตรกจิ กรรมที่ 5.3 ผังมโนทศั น์ เรอ่ื ง ภัยพิบัติธรรมชาติทางธรณีภาค 36 แบบทดสอบหลังเรยี น 39 กระดาษคาตอบแบบทดสอบก่อนเรียนและหลงั เรียน 40 บรรณำนุกรม 42 ภำคผนวก 43 เฉลยบัตรกจิ กรรมที่ 5.1 เรอ่ื ง ธรณพี ิบัติภยั 45 เฉลยบตั รกจิ กรรมท่ี 5.2 เร่อื ง ภัยพบิ ัติธรรมชาตทิ างธรณภี าค 47 เฉลยบตั รกิจกรรมท่ี 5.3 ผังมโนทัศน์ เร่ือง ภยั พบิ ตั ธิ รรมชาตทิ างธรณภี าค 48 เฉลยแบบทดสอบก่อนเรยี นและหลงั เรยี น 49 ประวตั ยิ ่อผู้จดั ทำ โดย นายรมย์รวนิ ท์ เชดิ ชู ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครชู านาญการพเิ ศษ ข

ชุดท่ี 5 ภยั พิบัติธรรมชาติทางธรณภี าค คำช้ีแจงเกีย่ วกับชดุ กจิ กรรมกำรเรียนรู้ 1. ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ หน่วยการเรียนรู้ท่ี 2 เร่ือง การเปล่ียนแปลงทางกายภาพของ โลกและภัยพิบัติทางธรรมชาติ กลุ่มสาระการเรียนรู้สังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม เพ่ือใช้ ประกอบการจัดการเรียนรู้ รายวิชาสังคมศึกษา 5 (ภูมิศาสตร์) รหัสวิชา ส33101 ชั้นมัธยมศึกษา ปที ่ี 6 โดยสอดคล้องตามหลักสตู รแกนกลางการศกึ ษาขั้นพืน้ ฐาน พทุ ธศกั ราช 2551 (ฉบับปรบั ปรุง พ.ศ. 2560) กระทรวงศึกษาธิการ หลักจิตวิทยาการเรียนรู้ ยึดแนวทางการฝึกท่ีเหมาะสมกับระดับ และวัย เพ่ือให้นักเรียนเกิดความกระตือรือร้น มีความสุขในการทากิจกรรมการเรียนรู้ และเพื่อ ส่งเสริมเจตคติท่ีดี นักเรียนจะได้พัฒนากระบวนการคิด กระบวนการตัดสินใจ กระบวนการ แก้ปัญหา และสามารถนาความรู้ไปใช้ในชีวิตประจาวันได้ มุ่งเน้นพัฒนาผู้เรียนให้เกิดการเรียนรู้ ซ่ึงประกอบดว้ ยชดุ กิจกรรมการเรียนรู้ จานวน 8 ชุด ดงั นี้ ชุดที่ 1 เรอ่ื ง การเปลี่ยนแปลงทางธรณภี าค ชดุ ที่ 2 เรื่อง การเปลย่ี นแปลงทางบรรยากาศภาค ชดุ ท่ี 3 เรือ่ ง การเปล่ียนแปลงทางอุทกภาค ชุดท่ี 4 เรอ่ื ง การเปล่ยี นแปลงทางชีวภาค ชุดที่ 5 เร่อื ง ภัยพบิ ตั ธิ รรมชาตทิ างธรณภี าค ชดุ ที่ 6 เรอ่ื ง ภัยพบิ ตั ธิ รรมชาติทางบรรยากาศภาค ชุดที่ 7 เรอ่ื ง ภัยพบิ ตั ธิ รรมชาติทางอทกภาค ชดุ ท่ี 8 เรอ่ื ง ภัยพบิ ัติธรรมชาติทางชวี ภาค 2. ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ ชุดนี้เป็น ชุดที่ 5 เรื่อง ภัยพิบัติธรรมชำติทำงธรณีภำค เวลำ 2 ชัว่ โมง 3. ผู้ใช้ชุดกิจกรรมการเรียนรู้นี้ควรศึกษาข้ันตอนการใช้ชุดกิจกรรมการเรียนรู้อย่าง ละเอียดกอ่ นใช้ ผู้จัดทาหวังเป็นอย่างยิ่งว่า ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ชุดนี้ จะมีประโยชน์ต่อนักเรียนและ ผู้สนใจท่ีจะนาไปใช้สอนและฝึกเด็กในปกครองในการพัฒนากระบวนการเรียนรู้ให้มีคุณภาพมาก ยง่ิ ข้ึนตอ่ ไป โดย นายรมย์รวินท์ เชดิ ชู ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพิเศษ ค

ชดุ ที่ 5 ภัยพิบัติธรรมชาติทางธรณีภาค แผนภมู ลิ ำดับขนั้ ตอนกำรใช้ชุดกิจกรรมกำรเรียนรู้ อา่ นคาชี้แจงและคาแนะนาในการใช้ชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้ ศึกษาตัวชวี้ ัดและจดุ ประสงค์การเรียนรู้ เสรมิ พ้ืนฐำน ทดสอบก่อนเรียน ผู้มพี ื้นฐำนตำ่ ศึกษาชุดกจิ กรรมการเรียนรู้ตามข้ันตอน ประเมนิ ผลการจดั กจิ กรรมการเรียนร้จู ากชดุ กจิ กรรม ไม่ผำ่ น ทดสอบหลังเรยี น กำรทดสอบ ผำ่ นกำรทดสอบ ศกึ ษาชุดกจิ กรรมการเรียนรู้เรือ่ งตอ่ ไป แผนภมู ิลำดับขนั้ ตอนกำรเรยี นโดยใช้ชุดกจิ กรรมกำรเรยี นรู้ ชุดท่ี 5 เรอ่ื ง เรื่อง ภยั พิบัติธรรมชำติทำงธรณีภำค โดย นายรมยร์ วินท์ เชิดชู ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ ง

ชดุ ท่ี 5 ภัยพิบตั ธิ รรมชาติทางธรณีภาค คำช้ีแจงกำรใช้ชดุ กิจกรรมกำรเรยี นรสู้ ำหรบั ครู ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ที่ครูผู้สอนได้ศึกษาต่อไปนี้คือ ชุดที่ 5 เร่ือง เร่ือง ภัยพิบัติ ธรรมชำติทำงธรณภี ำค เวลำ 2 ช่ัวโมง ซงึ่ นกั เรยี นจะได้สารวจ สังเกตและรวบรวม ขอ้ มูลมาสรุป เป็นองค์ความรู้ โดยใช้กระบวนการคิด กระบวนการสืบค้นข้อมูล กระบวนการทางสังคม กระบวนการเผชิญสถานการณ์และแกป้ ัญหา ผ่านทางกระบวนการกลุ่ม เพื่อช่วยใหก้ ารดาเนินการ จัดกิจกรรมการเรียนร้บู รรลุจดุ ประสงคแ์ ละมีประสทิ ธภิ าพ ครูผ้สู อนควรดาเนินการดังนี้ 1. ครูผู้สอนต้องศึกษาและทาความเข้าใจเก่ียวกับคาชี้แจงการใช้ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ สาหรับครู และแผนการจดั การเรียนรู้ เพอื่ ท่ีครูผู้สอนสามารถนาชุดกิจกรรมการเรยี นรู้ไปใช้ในการ จัดกจิ กรรมการเรียนรูไ้ ด้อย่างมปี ระสทิ ธิภาพ 2. ครผู สู้ อนเตรยี มสอ่ื การเรยี นการสอนให้พร้อม 3. ก่อนดาเนินการจัดกิจกรรมการจัดการเรียนรู้ ครูต้องเตรียมชุดกิจกรรมการเรียนรู้ไว้ บนโต๊ะประจากลุ่มให้เรียบร้อยและเพียงพอกับนักเรียนในกลุ่มซึ่งนักเรียนจะได้รับคนละ 1 ชุด ยกเว้นส่อื การสอนที่ต้องใช้รว่ มกนั 4. ครูต้องช้ีแจงใหน้ ักเรียนรู้เกี่ยวกับบทบาทของนักเรียนในการใช้ชุดกจิ กรรมการเรียนรู้ ดงั นี้ 4.1 ศกึ ษาบทบาทของนกั เรียนจากการปฏิบัติกจิ กรรมให้เข้าใจก่อนการเรยี นรู้โดยใช้ ชดุ กจิ กรรมการเรียนรู้ 4.2 ปฏิบัติกิจกรรมตามลาดับขั้นตอน อ่านคาชี้แจงจากใบกิจกรรม เพื่อจะได้ทราบ วา่ จะปฏบิ ตั ิกิจกรรมอะไร อยา่ งไร 4.3 นักเรียนต้องตั้งใจปฏิบัติกิจกรรมอย่างเต็มความสามารถ ต้องให้ความร่วมมือ ช่วยเหลือซึ่งกันและกัน ไมร่ บกวนผู้อ่ืน และไมช่ กั ชวนเพื่อนใหอ้ อกนอกล่นู อกทาง 4.4 หลังจากปฏิบัตกิ ิจกรรมแล้ว นักเรียนจะตอ้ งจดั เก็บอุปกรณ์ทกุ ชิน้ ให้เรยี บรอ้ ย 4.5 เมื่อมกี ารประเมินผลนักเรียนตอ้ งปฏิบตั ติ นอยา่ งต้งั ใจและรอบคอบ 5. ขณะที่นกั เรียนทุกกลมุ่ ปฏิบตั ิกิจกรรม ครูไม่ควรพูดเสียงดัง หากมีอะไรจะพูดต้องพูด เปน็ รายกลมุ่ หรือรายบคุ คล ต้องไม่รบกวนกจิ กรรมของนักเรียนกลุม่ อืน่ 6. ครูผู้สอนต้องเดินดูการทางานของนักเรียนแต่ละกลุ่มอย่างใกล้ชิด หากมีนักเรียนคน ใดหรือกลุ่มใดมีปัญหาควรเขา้ ไปให้ความช่วยเหลอื จนปญั หานนั้ คล่คี ลายลง 7. การสรุปผลที่ไดจ้ ากกิจกรรมการเรียนรู้ควรเป็นกิจกรรมร่วมของนักเรียนทุกกลุ่มหรือ ตวั แทนของกลมุ่ รว่ มกนั ครคู วรเปดิ โอกาสใหน้ ักเรยี นแสดงออกใหม้ ากทสี่ ุด 8. ประเมินผลการเรยี นร้ขู องนักเรยี น เพ่ือตรวจสอบผลการเรยี นรขู้ องนักเรียน โดย นายรมยร์ วนิ ท์ เชิดชู ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครูชานาญการพิเศษ จ

ชุดที่ 5 ภัยพิบัติธรรมชาติทางธรณีภาค คำช้ีแจงกำรใช้ชดุ กิจกรรมกำรเรยี นรสู้ ำหรบั นักเรียน ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ท่ีนักเรียนได้ศึกษาต่อไปนี้คือ ชุดท่ี 5 เร่ือง เร่ือง ภัยพิบัติ ธรรมชำติทำงธรณภี ำค ซึง่ นกั เรียนจะได้สารวจ สงั เกต และรวบรวมข้อมลู มาสรุปเปน็ องคค์ วามรู้ โดยใช้กระบวนการคิด กระบวนการสืบค้นข้อมูล กระบวนการทางสังคม ทักษะกระบวนการทาง สังคมศึกษา กระบวนการเผชิญสถานการณ์ และแก้ปัญหา ผ่านทางกระบวนการกลุ่ม เพ่ือให้เกิด ประโยชนส์ ูงสุด นักเรียนควรปฏบิ ัตติ ามคาชแี้ จง ดังตอ่ ไปนี้ 1. ชุดกจิ กรรมการเรียนรู้สังคมศึกษา ชุดที่ 5 เร่ือง เรื่อง ภยั พิบตั ิธรรมชำตทิ ำงธรณี ภำค ใช้เวลำในกำรทำกิจกรรม 2 ชว่ั โมง 2. นักเรยี นทาแบบทดสอบก่อนเรยี น จานวน 10 ขอ้ 3. นกั เรยี นทากจิ กรรมเป็นรายกลมุ่ และศกึ ษาวธิ ีดาเนนิ กจิ กรรมใหเ้ ข้าใจ 4. นกั เรียนปฏิบัตกิ ิจกรรมในชุดกิจกรรมการเรยี นรู้สงั คมศึกษา 5. นกั เรียนทากิจกรรมในชุดกจิ กรรมการเรยี นร้ใู หค้ รบ 6. นักเรียนทาแบบทดสอบหลงั เรยี น จานวน 10 ข้อ โดย นายรมยร์ วินท์ เชดิ ชู ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครชู านาญการพิเศษ ฉ

ชดุ ท่ี 5 ภยั พบิ ัตธิ รรมชาติทางธรณภี าค มาตรฐานการเรียนรู้ / ตัวชว้ี ัด จดุ ประสงคก์ ารเรยี นรู้สตู่ วั ช้วี ัด / สาระสาคญั  ชุดท่ี 5  เรอ่ื ง ภยั พิบตั ธิ รรมชาติทางธรณภี าค สาระ ภมู ศิ าสตร์ มาตรฐานการเรียนรู้ 5.1 เข้าใจลักษณะทางกายภาพของโลกและความสัมพันธ์ของสรรพส่ิงซ่ึงมีผลต่อกัน ใช้แผนท่ีและเครื่องมือทางภูมิศาสตร์ในการค้นหา วิเคราะห์ และสรุปข้อมูลตาม กระบวนการทางภมู ศิ าสตร์ ตลอดจนใช้ภูมิสารสนเทศอย่างมปี ระสทิ ธิภาพ ตัวชว้ี ดั ม.4 – 6/2 วิเคราะห์ลักษณะทางกายภาพ ซ่ึงทาให้เกิดปัญหาและภัยพิบัติทางธรรมชาติใน ประเทศไทยและภมู ิภาคต่าง ๆ ของโลก มาตรฐานการเรยี นรู้ 5.2 เข้าใจปฏสิ ัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับส่ิงแวดล้อมทางกายภาพทกี่ ่อให้เกิดการสร้าง สรรค์วิถีการดาเนินชีวิต มีจิตสานึกและมีส่วนร่วมในการจัดการทรัพยากร และ สงิ่ แวดล้อมเพ่ือการพัฒนาทย่ี ั่งยืน ตัวช้วี ัด ม.4 – 6/2 วิเคราะห์สถานการณ์ สาเหตุ และผลกระทบของการเปล่ียนแปลงด้าน ทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสิง่ แวดลอ้ มของประเทศไทยและภูมภิ าคตา่ ง ๆ ของโลก จดุ ประสงคก์ ารเรียนรู้สู่ตัวช้ีวดั 1. วิเคราะห์ลักษณะทางกายภาพท่ที าใหเ้ กิดปัญหาหรอื ภยั พิบัติธรรมชาติทางธรณภี าคใน ประเทศไทยและภมู ภิ าคต่าง ๆ ของโลกได้ (K) 2. วเิ คราะหผ์ ลกระทบท่เี กิดจากภยั พบิ ัตธิ รรมชาติทางธรณภี าคได้ (K) โดย นายรมยร์ วินท์ เชดิ ชู ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ 1

ชดุ ท่ี 5 ภัยพบิ ตั ธิ รรมชาติทางธรณภี าค 3. เสนอแนวทางป้องกนั ในการป้องกันตนเองและระวังภยั พิบัติธรรมชาติทางธรณีภาคได้ (P) 4. สนใจศกึ ษาเกยี่ วกบั ภัยพิบตั ิธรรมชาติทางธรณีภาคเพือ่ นามาปรับใชใ้ นชีวิตประจาวัน เพิ่มมากข้ึน (A) 5. มีความสนใจใฝ่เรียนรู้หรืออยากรอู้ ยากเห็น ทางานร่วมกับผ้อู ืน่ อยา่ งสร้างสรรค์ ยอมรับ ความคดิ เหน็ ของผู้อื่นได้ (A) สาระสาคัญ ภัยพิบตั ิทางธรรมชาติเป็นปรากฏการณท์ ีเ่ กิดขน้ึ ตามธรรมชาติบนเปลือกโลก มีการเกิด แบบช้า ๆ ทาให้มีเวลาเตรียมรับมือได้ แต่บางภัยเกิดขึ้นอย่างรวดเร็วจนไม่มีเวลาเตรียมการรองรับ และมที ง้ั ระดับที่ไม่รุนแรงจนถึงระดับท่ีเป็นอนั ตรายจนทาให้เกิดการบาดเจ็บและสูญเสียชีวิต อาคาร บ้านเรือนและทรัพย์สินเสียหายจานวนมาก เมื่อเกิดขึ้นแล้วย่อมส่งผลต่อการดาเนินชีวิต การประกอบอาชพี และเศรษฐกิจในพื้นท่ที ่ปี ระสบภัย ทง้ั ในระยะส้นั และระยะยาว ภัยพิบัติทางธรณีภาคเป็นปรากฏการณ์ทางธรรมชาติท่ีเกิดข้ึนเป็นประจาจากพลังงาน ภายในโลกที่มีต่อการเปล่ียนแปลงของเปลือกโลก ที่สาคัญ เช่น แผ่นดินไหว ภูเขาไฟปะทุ สึนามิ แผน่ ดินถล่ม โดย นายรมยร์ วนิ ท์ เชิดชู ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ 2

ชุดที่ 5 ภยั พบิ ตั ธิ รรมชาติทางธรณภี าค แบบทดสอบก่อนเรยี น เร่อื ง ภัยพิบัติธรรมชาติทางธรณภี าค กลุ่มสาระการเรียนรสู้ ังคมศึกษา ฯ รายวิชาสังคมศึกษา 5 (ภมู ศิ าสตร)์ รหัสวิชา ส33101 ช้นั มัธยมศกึ ษาปีท่ี 6 คาช้ีแจง 1. แบบทดสอบฉบับน้ี จานวน 10 ข้อ คะแนนเตม็ 10 คะแนน เวลาทใี่ ช้ 10 นาที 2. จงเลือกคาตอบที่ถกู ต้องทส่ี ดุ แลว้ เขียนเคร่อื งหมาย  ลงในกระดาษคาตอบ 1. ข้อใดไมใ่ ชธ่ รณพี ิบตั ภิ ัย ก. หลมุ ยุบ สึนามิ ข. ไฟป่า วาตภัย ค. ดนิ ถลม่ แผน่ ดนิ ไหว ง. ภูเขาไฟระเบดิ ดินถลม่ 2. ขอ้ ใดมคี วามเสย่ี งทจี่ ะประสบภัยดนิ โคลนถลม่ ก. บ้านนายซีอยรู่ มิ หาด ข. บ้านนางนอ้ ยอยูท่ ี่ราบลุม่ ค. บา้ นนายสูงอยูท่ ีล่ าดเชิงเขา ง. บา้ นนางหนูดีอยู่ท่ีราบสงู 3. ถา้ มีเหตจุ าเปน็ ต้องเดินทางไปในท่ีท่ีมีโอกาสเกดิ ดินโคลนถลม่ ข้อใดเปน็ การเฝา้ ระวงั อนั ตรายทด่ี ที ่ีสดุ ก. ถา้ ได้ยนิ เสยี งดัง และนา้ ในลาหว้ ยเพิ่มขน้ึ อยา่ งรวดเร็วและมีสีของดนิ ให้รบี หลบให้ พน้ ทางน้า ข. ตดิ ตามรับฟังข่าวสารจากหน่วยงานราชการ ค. โทรศพั ทส์ อบถามเจ้าหน้าท่ีของกรมปา่ ไม้ ง. พจิ ารณาจากปริมาณนา้ ฝน 4. ขอ้ ใดมักเกิดพร้อมดินถล่ม ก. แผน่ ดินไหว ข. อทุ กภยั ค. ลมแรง ง. น้าป่า โดย นายรมยร์ วนิ ท์ เชิดชู ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครชู านาญการพเิ ศษ 3

ชุดท่ี 5 ภัยพิบัตธิ รรมชาติทางธรณีภาค 5. หลุมยุบมักจะเกิดในหนิ ชนิดใด ก. หินปูน ข. หนิ ทราย ค. หินแกรนิต ง. หินกรวดมน 6. ข้อใดเป็นสัญญาณเตือนการเกดิ สึนามิ ก. น้าทะเลมสี ผี ดิ ปกติ ข. น้าทะเลมีคลนื่ ลมสงบ ค. นา้ ทะเลลดระดับลงอยา่ งรวดเรว็ ง. นา้ ทะเลมีคล่นื ลมแรง 7. ข้อใดคือวธิ กี ารเอาตัวรอดท่ดี ีท่สี ุดจากแผ่นดินไหว ก. ถา้ อยู่นอกอาคารใหพ้ ยายามออกให้ห่างจากอาคารใหม้ ากที่สุด ข. ถ้าอย่ภู ายในอาคารให้หลบอยู่ใต้โต๊ะ ค. ไม่ใชล้ ฟิ ต์ ง. ถกู ทุกข้อ 8. ภเู ขาไฟทย่ี งั มีพลังส่วนใหญต่ ง้ั อยู่ทใ่ี ด ก. ทวีปอเมริกา ข. ประเทศญ่ีปุ่น ค. วงแหวนแหง่ ไฟ ง. รอบคาบสมุทรแอตแลนติก 9. ขอ้ ใดต่อไปนี้ไม่ใช่สาเหตุการเกิดสนึ ามิ ก. การทดลองระเบิดปรมาณูใตน้ ้า ข. ภเู ขาไฟใตน้ า้ ระเบิด ค. แผน่ ดินไหว ง. ลมพายุ โดย นายรมยร์ วนิ ท์ เชดิ ชู ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูชานาญการพิเศษ 4

ชุดท่ี 5 ภยั พิบตั ธิ รรมชาติทางธรณภี าค 10. ขอ้ ใดเป็นการปฏิบตั ิตัวท่ีไม่ถูกตอ้ งในภาวะการเกดิ แผน่ ดินไหว ก. ถ้าอยภู่ ายนอกใหร้ บี ออกหา่ งจากอาคารสงู ข. ใชล้ ิฟต์และออกมาจากตวั อาคารอย่างรวดเรว็ ค. ตง้ั สตแิ ละหลบอยู่ใต้โต๊ะจนกวา่ การสน่ั สะเทือนหยดุ ลง ง. ถา้ ขบั รถอยู่ ให้พยายามจอดในทร่ี าบและรอจนกวา่ การสั่นสะเทอื นจะหยุด โดย นายรมย์รวินท์ เชดิ ชู ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครูชานาญการพิเศษ 5

ชุดท่ี 5 ภัยพบิ ตั ธิ รรมชาติทางธรณภี าค บัตรเนอ้ื หา ชดุ ที่ 5 ภยั พบิ ตั ิธรรมชาติทางธรณีภาค ภยั พิบตั ธิ รรมชาติทางธรณีภาค ภัยพิบัติทางธรณีภาคเป็นปรากฏการณ์ทางธรรมชาติท่ีเกิดขึ้นเป็นประจาจากพลังงาน ภายในโลกที่มีต่อการเปล่ียนแปลงของเปลือกโลก ท่ีสาคัญ เช่น แผ่นดินไหว ภูเขาไฟปะทุ สึนามิ แผ่นดนิ ถลม่ 5.1 แผน่ ดินไหว (earthquake) 1) คาจากัดความ แผ่นดินไหวเกิดจากการส่ันสะเทือนของเปลือกโลกในระดับขนาด แตกต่างกัน หากมีขนาดมากกว่า 5 จะเป็นการสั่นสะเทือนท่ีรุนแรง ทาให้เกิดการสูญเสียชีวิตและ ทรัพย์สินจานวนมาก ในแต่ละปีทั่วโลกมีแผ่นดินไหวเกิดข้ึนเป็นแสนครั้งและแต่ละวันเกิดเป็นหลาย รอ้ ยครง้ั 2) กระบวนการเกิดแผน่ ดนิ ไหว เกิดขน้ึ เม่ือ  มีการเคลื่อนตวั ของรอยเลื่อน มีพลังในแผ่นธรณีภาค เกิดการสะสมแรงเคน้ และ ความเครียดอย่างช้า ๆ ใต้เปลือกโลก เม่ือเกิดการเปลี่ยนแปลงอย่างฉบั พลนั รอยเลื่อนในแผ่นเปลือก โลกจะปลดปลอ่ ยพลงั งานทสี่ ะสมใต้เปลือกโลกเป็นคลน่ื ไหวสะเทอื น เกดิ การสั่นสะเทือนของแผ่นดิน รูปท่ี 5.1 การเคล่อื นทีข่ องคลืน่ แผ่นดนิ ไหวออกไปโดยรอบ ทีม่ า : หนงั สอื เรียนรายวิชาพืน้ ฐานสงั คมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ภูมศิ าสตร์ ชัน้ มธั ยมศกึ ษาปีท่ี 4 – 6 บริษทั อักษรเจริญทศั น์ อจท. จากัด (หน้า 159) โดย นายรมย์รวนิ ท์ เชดิ ชู ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพิเศษ 6

ชดุ ท่ี 5 ภัยพบิ ัตธิ รรมชาติทางธรณภี าค  เม่ือเกิดการปะทุของภูเขาไฟที่แมกมาแทรกดันข้ึนมาตามรอยแตก หรือปล่อง ภูเขาไฟ ทาให้เกิดแรงสั่นสะเทือนที่มีระดับความรุนแรงแตกต่างกัน การปะทุของภูเขาไฟใต้ มหาสมทุ รเปน็ อีกกระบวนการหนึง่ ทท่ี าให้เกดิ แผน่ ดนิ ไหว หรอื สนึ ามิขนึ้ 3) ประเภทของรอยเลอื่ นมีพลัง มี 3 ประเภทหลัก ดงั นี้ รูปที่ 5.2 รอยเลือ่ นแบบตา่ ง ๆ ท่ีมา : หนงั สือเรียนรายวชิ าพืน้ ฐานสังคมศกึ ษา ศาสนา และวฒั นธรรม ภมู ิศาสตร์ ช้นั มัธยมศกึ ษาปที ่ี 4 – 6 บริษัทอักษรเจรญิ ทัศน์ อจท. จากัด (หน้า 159) 4) สาเหตุการเกดิ แผ่นดินไหว การเกดิ แผ่นดนิ ไหวมีสาเหตุหลัก 2 ประการ ดงั นี้ 4.1) การเคลื่อนตัวฉับพลันของรอยเลื่อนมีพลัง ท้ังขนาดใหญ่และขนาดเล็กเกิดข้ึน ในช้ันเปลอื กโลก ซึ่งยังคงมกี ารเคล่ือนที่หรือเปลีย่ นแปลงอยเู่ สมอ แผ่นดินไหวจะเกิดข้นึ เมอื่ พลงั งาน จากความเครียดที่สะสมบริเวณรอยเล่ือนมีมากจึงเกิดการปรบั สมดุลใหม่ แผ่นดินไหวท่ีมคี วามรุนแรง มากมกั เกดิ ในบรเิ วณการเคลอื่ นท่ขี องเปลือกโลกเขา้ หากนั 4.2) การปะทขุ องภเู ขาไฟอยา่ งรนุ แรง เช่น การปะทุของแกส๊ ไอน้า การไหลพุ่งของ ลาวาออกสภู่ ายนอกปล่องภูเขาไฟหรอื บรเิ วณรอยแยกของเปลือกโลก 5) ขนาดและความรุนแรงของแผ่นดินไหว มาตรวัดขนาดและความรุนแรงของการ ส่ันสะเทอื นของแผน่ ดนิ ไหวทนี่ ิยมใช้ ไดแ้ ก่ 5.1) ขนาดของแผ่นดินไหว (magnitude) เป็นการวัดพลังงานของแผ่นดินไหวที่ ปลดปล่อยออกมา เป็นการคานวณปริมาณพลังงานที่ถูกปล่อยออกมาจากศูนย์กลางการเกิด แผ่นดินไหวท่ีวัดได้จากความสูงของคลื่น (amplitude) จากเส้นไซสโมแกรม หากมีความสูงมาก แสดงว่าพื้นดินจะมีการสั่นสะเทือนมาก หรือแสดงว่ามีแผ่นดินไหวรุนแรงมาก มาตรวัดขนาด แผ่นดินไหวท่ีสาคัญ ได้แก่ มาตราริกเตอร์ (Richter Scale) นิยมใช้กับแผ่นดินไหวที่มีขนาดเล็กกว่า โดย นายรมยร์ วนิ ท์ เชดิ ชู ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครชู านาญการพิเศษ 7

ชดุ ท่ี 5 ภัยพิบัตธิ รรมชาติทางธรณภี าค หรือเท่ากับ 6 ถ้ามากกว่านั้นใช้ มาตราโมเมนต์ (Moment Scale) เนื่องจากมีความละเอียดและ แมน่ ยากว่า ขนาดแผน่ ดนิ ไหวแสดงในตาราง ดังน้ี ขนาดตาม ระดบั ผลกระทบ มาตราริกเตอร์ 0 -3.0 ขนาดเล็กมาก (micro) ผู้คนเร่ิมรสู้ กึ ถึงการส่นั ไหว 3.0-3.9 ขนาดเล็ก (minor) ผู้คนท่ีอย่ใู นอาคารรู้สึกเหมอื นรถไฟวิง่ ผ่าน 4.0-4.9 ขนาดเบา (light) ผู้คนรู้สึกถึงการสั่นสะเทือน วัตถุท่ีห้อยแขวน แกว่งไกว 5.0-5.9 ขนาดปา่ นกลาง (moderate) สั่นไหวรุนแรงเป็นบริเวณกว้าง เครื่องเรือน และวตั ถุมกี ารเคลอื่ นท่ี 6.0-6.9 ขนาดรนุ แรง (strong) ส่ันไหวรุนแรงมาก อาคารเริ่มเสียหาย พงั ทลาย 7.0-7.9 ขนาดรุนแรงมาก (major) สิ่งก่อสร้างเสียหายมาก แผ่นดินแยก วัตถุท่ี พืน้ ถูกเหวย่ี งกระเด็น 8.0 ขึ้นไป ขนาดใหญ่มาก (great) สง่ิ กอ่ สร้างถกู ทาลายหมด 5.2) ความรุนแรงของแผ่นดินไหว (intensity) เป็นการวัดจากความรู้สึกท่ีรับรู้และ ผลกระทบจากความเสียหายที่มีต่อคน โครงสร้าง อาคาร และพ้ืนดิน ใช้มาตราเมอร์คัลลี ปรับปรุง ซ่งึ มีค่าระหวา่ ง I – XII ความรุนแรงมผี ลกระทบ ดงั ตาราง ขนาด ความรนุ แรง ผลกระทบ นอ้ ยกวา่ 3.0 I – II ประชาชนไมร่ ู้สกึ ตรวจวัดได้เฉพาะเคร่ืองมือ III คนอยใู่ นบา้ นเท่านั้นรสู้ กึ 3.0-3.9 IV – V ประชาชนส่วนใหญร่ ู้สึกได้ 4.0-4.9 VI – VII ประชาชนทุกคนรสู้ ึก และอาคารเสียหาย 5.0 - 5.9 ประชาชนตื่นตกใจ และอาคารเสยี หายปานกลาง 6.0-6.9 VII – VIII อาคารเสียหายอย่างมาก 7.0-7.9 IX – X อาคารเสียหายเกือบท้งั หมด มากกว่า 8.0 XI – X \\II โดย นายรมยร์ วินท์ เชดิ ชู ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครชู านาญการพิเศษ 8

ชุดที่ 5 ภยั พบิ ัตธิ รรมชาติทางธรณภี าค 6) การกระจายการเกิดแผ่นดนิ ไหวของโลก แผนทแ่ี สดงการกระจายการเกิดแผน่ ดินไหวของโลกในช่วง พ.ศ. 2543 – 2561 รปู ท่ี 5.3 การกระจายการเกิดแผ่นดนิ ไหว ทีม่ า : หนงั สือเรยี นรายวชิ าพ้นื ฐานสังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ภมู ศิ าสตร์ ชน้ั มัธยมศึกษาปที ่ี 4 – 6 บริษทั อักษรเจริญทัศน์ อจท. จากัด (หน้า 161) จากแผนที่ ระดับความลกึ ของจุดศนู ย์กลางแผ่นดนิ ไหวส่วนใหญ่อยู่บริเวณวงแหวนแห่งไฟ ในบรเิ วณแนวรอยต่อแผ่นเปลอื กโลกแปซิฟกิ ทีม่ ีการขยายตัวตลอดเวลา ซึง่ ระดับความลกึ ของจุด ศนู ยก์ ลางแผน่ ดนิ ไหวจะสง่ ผลกระทบต่อชีวติ และทรัพย์สินของมนษุ ย์ เชน่ แผน่ ดนิ ไหวทป่ี ระเทศเปรู เม่ือเดือนสงิ หาคม พ.ศ. 2555 มีขนาด 6.1 บรเิ วณที่เกิดแผ่นดนิ ไหวมีประชากร อาศัยอยู่หนาแน่น แต่ไม่มีความเสียหาย เนื่องจากระดับความลึกของจุดศูนย์กลาง แผ่นดินไหวอยู่ในระดับปานกลาง 143 กิโลเมตรจากพื้นดิน ขณะท่ีเดือนเดียวกันท่ีเมืองตาบริซ ประเทศอิหรา่ นเกดิ แผ่นดินไหวขนาด 6.4 ระดับความลึกของจุดศูนย์กลางแผ่นดนิ ไหว 9.9 กิโลเมตร ซง่ึ อยู่ในระดับตื้น ส่งผลให้หมู่บ้านเสียหาย มีผู้เสียชีวิตและได้รับบาดเจ็บจานวนมาก แสดงว่าระดับ ความลึกของจุดศูนย์กลางแผ่นดินไหวในระดับต้ืนจะอันตรายมากกว่าระดับลึก แผนที่การเกิด แผ่นดินไหวในประเทศไทย เกิดจากการปลดปล่อยพลังงานท่ีสะสมของรอยเลื่อนมีพลัง จานวน 14 กลุ่ม พบอยู่ในภาคเหนือ ภาคตะวันตก และภาคใต้ของประเทศ เน่ืองจากเป็นรอยเลื่อนขนาดเล็ก ทาให้เกิดแผ่นดินไหวไม่รุนแรงมาก แผ่นดินไหวท่ีเกิดรุนแรง เช่น แผ่นดินไหวที่มีจุดเหนือศูนย์เกิด โดย นายรมยร์ วนิ ท์ เชดิ ชู ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครชู านาญการพิเศษ 9

ชุดท่ี 5 ภยั พบิ ัตธิ รรมชาติทางธรณีภาค แผ่นดินไหวอยู่ที่อาเภอแม่ลาว จังหวัดเชียงราย เม่ือวันท่ี 5 พฤษภาคม พ.ศ. 2557 เนื่องจากมีแนว รอยแยกเป็นจานวนมาก กรมอุตุนิยมวิทยารายงานว่าแผ่นดินไหวครั้งน้ีมีขนาด 6.3 ลึก 7.4 กม. ซึ่งไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อนในรอบ 100 ปี ศูนย์กลางแผ่นดินไหวขนาดใหญ่และมีผลต่อไทย มักอยู่ บริเวณหมู่เกาะอนั ดามัน อนิ โดนเี ซยี เมียนมา ทางตอนใต้ของจีน และทางตอนเหนือของลาว รูปที่ 5.4 รอยเล่ือนมีพลงั ในประเทศไทย ที่มา : https://www.pptvhd36.com/news/98724 โดย นายรมยร์ วินท์ เชิดชู ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ 10

ชุดท่ี 5 ภัยพิบัตธิ รรมชาติทางธรณีภาค 7) ภยั ตา่ ง ๆ ที่เกดิ จากแผน่ ดนิ ไหวรนุ แรง 1. เกิดแรงสั่นสะเทือนของแผ่นดินรุนแรง ทาให้สิ่งก่อสร้างพัง แผ่นดินแยกหรือ แผ่นดินทรดุ ผู้คนได้รบั บาดเจ็บหรือเสยี ชีวติ 2. เกิดไฟไหม้ การเกิดแผ่นดินไหวรุนแรงในพื้นที่ชุมชนที่มีการใช้แก๊สหุงต้มเมื่อท่อ แก๊สรวั่ จะทาให้เกดิ ไฟไหมอ้ ย่างรนุ แรงและอาจทาใหม้ ีการเสียชีวติ ตามมาดว้ ย 3. เกิดสึนามิ จากการเกิดแผ่นดินไหวรุนแรงใต้ทะเล หรือมหาสมุทรซึ่งทาลาย อาคาร สงิ่ กอ่ สรา้ ง ทรัพย์สิน และชวี ติ มนษุ ยจ์ านวนมากบริเวณชายฝง่ั ทะเล 4. เกิดแผ่นดินถล่มในพื้นท่ีเทือกเขาหรือพ้ืนท่ีลาดชัน ทาให้อาคารบ้านเรือนท่ีอยู่ เชงิ เขาพงั ทลายและอาจมีการเสยี ชวี ิตของผ้คู นจานวนมากได้ รปู ที่ 5.5 แผ่นดนิ แยกและทรุดตัวลงจากแรงสน่ั สะเทือนของแผ่นดนิ ไหวรนุ แรง ท่ีมา : หนงั สอื เรียนรายวชิ าพ้นื ฐานสังคมศกึ ษา ศาสนา และวัฒนธรรม ภมู ศิ าสตร์ ชั้นมัธยมศึกษาปีท่ี 4 – 6 บริษทั อักษรเจริญทศั น์ อจท. จากัด (หนา้ 163) 8) เหตุการณแ์ ผน่ ดนิ ไหวทรี่ ุนแรง ครั้งสาคญั เชน่ เหตกุ ารณแ์ ผ่นดนิ ไหวในประเทศเนปาล พ.ศ. 2558 สาเหตุ : เม่ือวันที่ 25 เมษายน พ.ศ. 2558 ได้เกิดแผ่นดินไหวบนบก ขนาด 7.8 ท่ี ระดับความลึก 15 กิโลเมตร จากผวิ โลก จดุ ศนู ยก์ ลางเกดิ ห่างจากกรุงกาฐมาณฑุ ไปทางทศิ ตะวันตก เฉียงเหนือประมาณ 77 กิโลเมตร สาเหตุเกดิ จากแผ่นเปลือกโลกอนิ เดียมุดตัวใต้แผ่นเปลือกโลกยูเร เชีย ในลักษณะรอยเลื่อนย้อนมมุ ต่า (thrust faut) ไปในทางทิศเหนือโดยประมาณ โดย นายรมยร์ วนิ ท์ เชิดชู ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพิเศษ 11

ชดุ ท่ี 5 ภยั พิบตั ธิ รรมชาติทางธรณีภาค รูปที่ 5.6 สภาพความเสยี หายอย่างรุนแรงจากเหตแุ ผน่ ดนิ ไหวประเทศเนปาล ทีม่ า : หนังสอื เรียนรายวิชาพื้นฐานสังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ภูมิศาสตร์ ชน้ั มัธยมศกึ ษาปีที่ 4 – 6 บริษทั อักษรเจรญิ ทัศน์ อจท. จากัด (หนา้ 163) ผลกระทบ : ส่งผลให้อาคารบ้านเรือน ระบบสาธารณูปโภคเสียหายจานวนมาก โบราณสถานหลายแห่งที่มีอายุหลายร้อยปี เช่น หอภีมเสน หนึ่งในสถานท่ีท่องเที่ยวสาคัญในกรุง กาฐมาณฑุถูกทาลายเสียหายจนไม่เหลือสภาพเดิม สหประชาชาติประเมินว่าบ้านเรือนกว่า 70,000 หลัง เสียหายจนไม่สามารถซ่อมแซมได้ อีกกว่า 530,000 หลังเสียหาย คาดว่ามีผู้เสียชีวิตมากกว่า 8,000 น บาดเจ็บมากกว่า 17,800 คน และจากการประเมินเบ้ืองต้นของสานักงานสารวจด้าน ธรณีวิทยาของสหรัฐอเมริกาดาดว่าความสูญเสียทางเศรษฐกิจของเนปาลประมาณ 1,000 - 10,000 ล้านดอลลาร์สหรัฐ 9) การจัดการภัยพิบัติแผ่นดินไหว แผ่นดินไหวเกิดขึ้นฉับพลัน ดังนั้น จึงควรมี มาตรการเตรยี มตวั วิธีปอ้ งกัน และการปฏิบตั ิตนให้รอดจากภัยพบิ ัติ ดงั นี้ 9.1) มาตรการ ในกรณีทอ่ี ยูใ่ นพ้นื ท่เี ส่ียงภัยมีมาตรการ ดงั นี้ 1. สนบั สนนุ ให้มีการตรวจสภาพของอาคารสิ่งกอ่ สรา้ ง หากไม่แขง็ แรงใหท้ าการ เสริมความแข็งแรง 2. จัดใหม้ ีการซกั ซอ้ มการหลบภัยจากแผ่นดินไหว 3. เผยแพร่ความรูเ้ กีย่ วกบั แผ่นดนิ ไหวทางส่อื สาธารณะให้ประชาชนรบั รู้ โดย นายรมยร์ วนิ ท์ เชดิ ชู ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ 12

ชุดท่ี 5 ภยั พบิ ัตธิ รรมชาติทางธรณีภาค 9.2) วิธปี อ้ งกัน ทาได้ ดังนี้ 1. ออกแบบอาคารและส่งิ ก่อสรา้ งใหส้ ามารถรับแรงแผ่นดินไหวขนาดใหญ่ได้ 2. ศึกษาข้อมูลภัยพิบัติแผ่นดินไหวจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง และเข้าร่วมการ หลบภยั ในพ้ืนทเ่ี ส่ียงแผ่นดนิ ไหว 3. ตรวจสอบสภาพอาคารที่อยอู่ าศัยและเครอ่ื งใช้ภายในบ้าน ทาการยึดเครอ่ื ง เรือนใหม้ น่ั คง และไมค่ วรวางสิ่งของทม่ี นี า้ หนักมากไวบ้ นท่ีสูง 9.3) การปฏิบัติตน ทาได้ ดงั นี้ รปู ที่ 5.7 ท่มี า : หนงั สอื เรียนรายวชิ าพ้ืนฐานสงั คมศกึ ษา ศาสนา และวัฒนธรรม ภูมศิ าสตร์ ช้ันมธั ยมศึกษาปีที่ 4 – 6 บริษทั อักษรเจริญทศั น์ อจท. จากัด (หน้า 164) 5.2 ภูเขาไฟปะทุ (volcanic eruption) 1) คาจากัดความ ภูเขาไฟปะทุเป็นปรากฏการณ์ทางธรณีวิทยาท่ีมีความรุนแรง แตกต่างกันไปตามลักษณะการปะทุและประเภทของการปะทุ ท่ัวโลกมีภูเขาไฟมีพลังประมาณ 1,500 ลูก ส่วนใหญ่อยู่ตามแนววงแหวนแห่งไฟในบริเวณมหาสมุทรแปซิฟิก การปะทุของภูเขาไฟมี หลายแบบ เช่น แบบแมกมาแทรกดันหรือพุขึ้นมาตามรอยแตก หรือปะทุจากปล่อง จนเหนือพัน พื้นผิวเปลือกโลก หรือเกิดการปะทุอย่างรุนแรงทาให้ฝุ่น เถ้าธุลี แก๊ส ไอน้า และเศษหินภูเขาไฟ จานวนมากปะทสุ งู ขนึ้ ไปในอากาศเปน็ ระยะ 5 - 20 กิโลเมตร โดย นายรมย์รวินท์ เชดิ ชู ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครชู านาญการพเิ ศษ 13

ชุดที่ 5 ภยั พิบัตธิ รรมชาติทางธรณภี าค 2) กระบวนการเกิดภูเขาไฟปะทุ ภายใต้เปลือกโลกมีการไหลเวียนของแมกมาอยู่ ตลอดเวลา เม่ือเปลือกโลกมีจุดอ่อน เช่น รอยต่อระหว่างเปลือกโลก การเคล่ือนที่ของเปลือกโลกใน บรเิ วณรอยต่อดังกลา่ ว เชน่ การมุดเข้าหากัน หรอื แยกออกจากกัน ทาให้แมกมาท่อี ยู่ภายใต้มแี รงดัน ที่สูงจึงเคล่ือนตัวข้ึนสู่ผิวโลกผ่านรอยแตกของชั้นหินต่าง ๆ ลักษณะการปะทุข้ึนอยู่กับองค์ประกอบ ของแมกมาในบริเวณนน้ั รปู ท่ี 5.8 ประเภทของภเู ขาไฟ ทมี่ า : หนังสือเรียนรายวชิ าพ้ืนฐานสงั คมศกึ ษา ศาสนา และวฒั นธรรม ภมู ศิ าสตร์ ชนั้ มธั ยมศึกษาปที ี่ 4 – 6 บริษทั อักษรเจริญทศั น์ อจท. จากดั (หนา้ 165) 3) ประเภทการประทุของภูเขาไฟ ตามลักษณะขงความรุนแรงของการประทุ มดี ังนี้ โดย นายรมยร์ วนิ ท์ เชิดชู ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครชู านาญการพิเศษ 14

ชุดท่ี 5 ภัยพิบัตธิ รรมชาติทางธรณีภาค รปู ที่ 5.9 ประเภทการประทุของภเู ขาไฟ ทีม่ า : หนังสอื เรียนรายวิชาพืน้ ฐานสังคมศกึ ษา ศาสนา และวัฒนธรรม ภูมศิ าสตร์ ชัน้ มัธยมศกึ ษาปีท่ี 4 – 6 บริษัทอักษรเจรญิ ทัศน์ อจท. จากัด (หน้า 166) 4) สาเหตกุ ารเกิดภเู ขาไฟปะทุ มดี ังนี้ 4.1) เกิดจากการเคลื่อนท่ีของแมกมา มีแรงดันปะทุขน้ึ เหนือแผ่นดนิ ตามรอยตอ่ ะห ว่างแผ่นเปลอื กโลก รอบวงแหวนแหง่ ไฟ เช่น ภูเขาไฟกรากะตัว ภเู ขาไฟซีนาบุง ประเทศอินโดนีเซยี 4.2) เกิดจากจุดร้อนนอกรอยต่อระหว่างแผ่นเปลือกโลก ใต้แผ่นเปลือกโลกมีจุด ร้อนที่มีแมกมารอ้ นจัดพร้อมที่จะปะทุขึ้นมาเหนือผิวโลก เช่น บริเวณกลางแผ่นเปลือกโลกแปซิฟิกมี จุดรอ้ นท่ีหมูเ่ กาะฮาวาย โดย นายรมยร์ วนิ ท์ เชิดชู ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ 15

ชดุ ที่ 5 ภยั พบิ ตั ธิ รรมชาติทางธรณีภาค 5) การกระจายของภูเขาไฟมีพลังของโลก แผนท่ีแสดงการกระจายของภูเขาไฟ บริเวณวงแหวนแหง่ ไฟ รูปที่ 5.10 แผนท่แี สดงการกระจายของภเู ขาไฟบรเิ วณวงแหวนแหง่ ไฟ ทมี่ า : หนงั สอื เรียนรายวิชาพนื้ ฐานสงั คมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ภมู ิศาสตร์ ชน้ั มธั ยมศึกษาปที ่ี 4 – 6 บริษัทอักษรเจรญิ ทศั น์ อจท. จากัด (หนา้ 167) จากแผนที่ การกระจายของภูเขาไฟอยู่บริเวณวงแหวนแห่งไฟในมหาสมุทรแปซิฟิกซึ่งเป็น บริเวณที่มีรอยต่อของแผ่นเปลือกโลกแปซิฟิกกับแผ่นเปลือกโลกอเมริกาเหนือด้านตะวันออก และแผน่ ฟิลิปปีน แผ่นอนิ โด-ออสเตรเลียดา้ นตะวันตก โดยแผน่ เปลือกโลกแปซิฟิกด้านตะวันออกจะ มดุ เข้าไปใต้แผ่นอเมริกา ขณะท่ีแผ่นฟิลิปปีนและแผ่นอินโด-ออสเตรเลียมุดเข้าไปใต้แผ่นเปลือกโลก แปซิฟิก การเคลื่อนที่ของแผ่นเปลือกโลกทาให้รอยต่อเกิดจุดอ่อนที่ส่งผลให้แมกมาไหลข้ึนเหนือผิว ดินได้ 6) ภัยต่าง ๆ ทเี่ กดิ จากภูเขาไฟประทุรนุ แรง โดย นายรมย์รวินท์ เชดิ ชู ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพิเศษ 16

ชุดท่ี 5 ภยั พบิ ตั ธิ รรมชาติทางธรณภี าค รูปท่ี 5.11 ภยั ตา่ ง ๆ ทเ่ี กิดจากภูเขาไฟประทรุ นุ แรง ท่มี า : หนงั สือเรยี นรายวชิ าพ้ืนฐานสงั คมศึกษา ศาสนา และวฒั นธรรม ภมู ิศาสตร์ ช้นั มัธยมศกึ ษาปีที่ 4 – 6 บริษัทอักษรเจริญทศั น์ อจท. จากดั (หน้า 168) โดย นายรมย์รวินท์ เชดิ ชู ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครชู านาญการพเิ ศษ 17

ชดุ ท่ี 5 ภัยพิบตั ธิ รรมชาติทางธรณภี าค 7) เหตกุ ารณ์ภูเขาไฟปะททุ ร่ี ุนแรง คร้งั สาคญั เช่น เหตุการณ์ ภเู ขาไฟเมอราปปี ะทุในประเทศอนิ โดนเี ซยี พ.ศ. 2553 รูปที่ 5.12 ทม่ี า : หนังสอื เรยี นรายวชิ าพนื้ ฐานสังคมศึกษา ศาสนา และวฒั นธรรม ภูมิศาสตร์ ช้ันมธั ยมศึกษาปที ี่ 4 – 6 บริษทั อักษรเจรญิ ทัศน์ อจท. จากัด (หน้า 169) สาเหตุ : เกิดจากแมกมาใต้เปลือกโลก ส่งผลให้หินหนืดนั้นถูกดันขึ้นมาตามรอย แยกของแผ่นเปลือกโลก และด้วยพลังงานมหาศาล จึงทาให้ภูเขาไฟเมอราปีปะทุข้ึนเม่ือวันที่ 26 ตุลาคม พ.ศ. 2553 ผลกระทบ : ทาให้มีกลุ่มควันสีขาวพุ่งขึ้นสู่ท้องฟ้าในระดับความสูงมากกว่า 6,000 เมตร รวมทั้งมีลาวาและเถ้าถ่านไหลลงมาตามที่ลาดเชิงเขาส่งผลให้มีผู้เสียชีวิตมากกว่า 300 คน ประชาชนเหตุการณ์การปะทุอย่างรุนแรงของภูเขาไฟเมอราปีบนเกาะชวา ประเทศอินโดนีเซียราว 90,000 คน ต้องอพยพออกจากพนื้ ท่ีเส่ียงภัยและมที รัพย์สินเสยี หายเปน็ จานวนมาก โดย นายรมย์รวนิ ท์ เชิดชู ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครชู านาญการพิเศษ 18

ชุดที่ 5 ภยั พบิ ตั ธิ รรมชาติทางธรณภี าค เหตุการณ์ ภเู ขาไฟโวลกนั เดฟวยโกปะทุในประเทศกวั เตมาลา พ.ศ. 256 รปู ท่ี 5.13 ท่ีมา : หนงั สอื เรียนรายวิชาพน้ื ฐานสังคมศกึ ษา ศาสนา และวัฒนธรรม ภูมิศาสตร์ ช้นั มัธยมศกึ ษาปที ี่ 4 – 6 บริษัทอักษรเจริญทัศน์ อจท. จากัด (หนา้ 169) สาเหตุ : เกดิ ในบริเวณการมดุ ตวั ของแผน่ เปลือกโลกทาใหม้ ีการเคล่อื นไหลของแมก มาข้นึ สผู่ ิวโลกตามรอยแตกของแผ่นเปลือกโลก ภูเขาไฟโวลกัน-เดฟวยโก (Volcan de Fuego) เป็น ภูเขาไฟมีพลังมีความสูง 3,763 เมตร เคยปะทุรุนแรงมามากกว่า 60 คร้ัง และได้ส่งสัญญาณการ สั่นสะเทอื นดว้ ยการพ่นแก๊สและลาวาจากปลอ่ งต่อเนื่องมานานโดยแตล่ ะปยี งั คงมีการคกุ รุ่นและปะทุ เป็นระยะเถ้าภูเขาไฟจากการปะทุของภูเขาไฟโวลกันเดฟวยโกและในเดือนพฤษภาคม - มิถุนายน พ.ศ. 2561 ทว่ มทับชมุ ชนทีป่ ระสบภัยพิบตั กิ ็มกี ารปะทุที่รุนแรงอีกครง้ั ผลกระทบ : ทาให้มีการปะทุของแก๊ส เถ้าธุลี และเศษหินภูเขาไฟที่มีอุณหภูมิสูง การปะทุครั้งนี้ทาให้มีผู้เสียชีวติ มากกว่า 100 คน สญู หายอีกกวา่ 200 คน แม้จะมกี ารอพยพชมุ ชนที่ อาศัยอยู่ใกล้ภูเขาไฟให้ออกห่างจากเขตอันตราย แต่อาคารที่อยู่อาศัยและทรัพย์สินต้องสูญเสียเป็น จานวนมาก 8) การจัดการภยั พบิ ตั ิภเู ขาไฟปะทุ 8.1) มาตรการ ทส่ี าคัญ มดี งั น้ี 1. ตอ้ งมีการเตือนภยั ล่วงหน้าว่าภูเขาไฟจะเกิดการปะทุ จะเกิดขึ้นเมื่อไรจะต้องมี การอพยพหรือไม่ จะช่วยลดจานวนผู้บาดเจ็บและเสียชีวิต การสูญเสียทรัพย์สินจากการปะทุของ ภูเขาไฟไดม้ ากทสี่ ดุ โดย นายรมยร์ วนิ ท์ เชดิ ชู ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ 19

ชุดท่ี 5 ภัยพบิ ตั ธิ รรมชาติทางธรณภี าค 2. ต้องมีการประชาสัมพันธ์ความรู้เก่ียวกับภัยแผ่นดินไหวและภูเขาไฟปะทุทาง สือ่ สาธารณะให้ประชาชนรับรู้อยา่ งทว่ั ถงึ 3. เตรียมแผนรับมือและมีแผนสารองแม้ยามเกิดเหตุฉุกเฉิน ซักซ้อมการอพยพ และชว่ ยเหลอื กรณเี กิดภัยพิบัติ 8.2) วธิ ีป้องกัน ทาได้ ดงั นี้ 1. ให้ความรูแ้ กป่ ระชาชน ท้ังกอ่ น ระหวา่ ง และหลังประสบภัยพิบตั ิ 2. จัดเตรียมศูนย์อพยพชั่วคราวในพ้ืนที่เสี่ยงภัย เพ่ือช่วยเหลือผู้ประสบภัยใน ชมุ ชน 3. เตรียมสิ่งของที่จาเป็นให้พร้อม เช่น น้าดื่ม อาหารกระป้อง ยารักษาโรควิทยุ ส่ือสาร หน้ากากกนั ฝ่นุ หรอื หน้ากากอนามัย หรอื แวน่ ตา เพ่ือป้องกนั เถา้ ภเู ขาไฟ 8.3) การปฏบิ ัตติ น ทาได้ ดังน้ี รูปท่ี 5.14 ท่มี า : หนงั สอื เรียนรายวิชาพ้นื ฐานสงั คมศึกษา ศาสนา และวฒั นธรรม ภูมศิ าสตร์ ชน้ั มัธยมศกึ ษาปที ่ี 4 – 6 บริษัทอักษรเจรญิ ทศั น์ อจท. จากดั (หน้า 170) 5.3 สนึ ามิ (tsunami) 1) คาจากัดความ สึนามิ คือ คล่ืนท่ีเกิดจากแผ่นดินไหวและภูเขาไฟปะทุรุนแรงใต้ ทะเลหรือมหาสมุทร และเคล่ือนท่ีด้วยความเร็ว 500 - 700 กิโลเมตรต่อชั่วโมง หรือมากกว่าเข้าสู่ ชายฝั่ง เมื่ออยู่ในทะเลเปิด คล่ืนจะมีความสูงน้อย แต่มีความยาวคลื่นมาก เมื่อคล่ืนเคลื่อนเข้าสู่ ชายฝั่งน้าต้ืนจะมีความเร็วและความยาวคล่ืนลดลง แต่ความสูงคลื่นเพิ่มขึ้น ทาให้คลื่นมีอานาจการ โดย นายรมยร์ วนิ ท์ เชดิ ชู ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ 20

ชดุ ที่ 5 ภัยพบิ ตั ธิ รรมชาติทางธรณภี าค ทาลายสูงท้ังชีวิต อาคารที่อยู่อาศัย และทรัพย์สิน สนึ ามเิ กิดบ่อยบนพ้ืนที่ชายฝ่ังในประเทศญี่ป่นุ ท่ีมี เรือจอดอยู่จานวนมากทางด้านมหาสมุทรแปซิฟิก จึงเป็นท่ีมาของชื่อ \"สึนามิ\" ที่แปลว่า คลื่นท่าเรือ (\"nami\" แปลว่า คลื่น และ \"เรน\" แปลว่า ทา่ เรอื ) 2) กระบวนการเกดิ สึนามิ มีดังน้ี ㆍเกิดแผ่นดินไหวหรือภูเขาไฟปะทุใต้ทะเลหรอื มหาสมทุ รอย่างรุนแรง ทาใหน้ ้าทะเล กระเพือ่ มตัวข้นึ สผู่ วิ นา้ ㆍ ขณะที่อยู่ในทะเล คลื่นมีความสูงน้อยกว่า 1 เมตร แต่มีความยาวคลื่นประมาณ 100 - 200 กโิ ลเมตร ㆍ คล่ืนเคล่ือนตัวเข้าสู่ชายฝั่งด้วยความเร็วมากกวา่ 700 กโิ ลเมตรตอ่ ชั่วโมงและเม่ือ เข้าใกล้ชายฝ่ัง คลื่นจะสูงมากข้ึนถึง 10 เมตรหรือมากกว่า ดล้ายกาแพงน้าชัดเข้าสู่ชายฝั่งด้วย ความเร็ว รูปที่ 5.15 การเกดิ สึนามิ ท่ีมา : หนังสอื เรยี นรายวชิ าพ้ืนฐานสังคมศึกษา ศาสนา และวฒั นธรรม ภูมิศาสตร์ ช้นั มธั ยมศึกษาปที ่ี 4 – 6 บริษทั อักษรเจรญิ ทัศน์ อจท. จากดั (หนา้ 171) 3) ประเภทของสนึ ามิ สึนามิแบ่งออกเป็น 2 ประเภทหลกั ได้แก่ 3.1) สึนามิระยะใกล้ หรือสึนามิท้องถ่ิน (local tsunami) เป็นสึนามิท่ีมีแหล่งกาเนิด อยใู่ กล้ชายฝั่ง คลื่นจะใชร้ ะยะเวลาเคลอ่ื นทีเ่ ข้าสู่ชายฝ่ังประมาณ 30 - 60 นาที โดย นายรมยร์ วินท์ เชิดชู ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ 21

ชดุ ที่ 5 ภยั พบิ ตั ธิ รรมชาติทางธรณภี าค 3.2) สึนามิระยะไกล (distant tsunami) มีแหล่งกาเนิดสึนามิอยู่ห่างไกลจากชายฝั่งที่ ได้รบั ผลกระทบ คลื่นจะใชเ้ วลาในการเดนิ ทางเคลอื่ นที่ถงึ ชายฝัง่ 4 - 8 ชว่ั โมง หรือมากกว่า 4) สาเหตกุ ารเกิดสึนามิ ที่สาคญั มดี ังน้ี 4.1) แผ่นดินไหวใต้ทะเล หรือมหาสมุทรอย่างรุนแรง มักเกิดจากการเคล่ือนตัวของ แผน่ เปลือกโลก ทาให้เกิดแรงสั่นสะเทือนจากศูนย์กลางแผ่นดินไหวจนนา้ กระเพ่อื มข้นึ สู่ผวิ นา้ และทา ใหเ้ กิดสนึ ามิตามมา 4.2). เกาะภูเขาไฟปะทุ หรือภูเขาไฟใต้ทะเลปะทุอย่างรุนแรง ทาให้เกิดการ ส่ันสะเทือนและแรงผลกั ดันน้าทะเลขนึ้ ส่ผู วิ นา้ จนเกดิ สึนามิตามมา 4.3) แผ่นดินถล่มขนาดใหญ่ใต้ทะเล โดยเฉพาะบริเวณรอยต่อของไหล่ทวีปกับที่ลาด ทวีป การเกิดดินถล่มท่ีรุนแรงทาให้กองดินทรายไหลลงสู่ท่ลี าดทวีปอย่างรวดเร็วจนน้าทะเลปั่นป่วน และเกดิ เป็นสนึ ามติ ามมา 4.4) อุกกาบาตขนาดใหญ่ตกในทะเล เป็นสาเหตุหน่ึงท่ีทาให้เกิดสึนามิได้ แม้จะมี โอกาสการเกิดไม่มากนัก รูปที่ 5.16 ทมี่ า : หนงั สือเรียนรายวชิ าพื้นฐานสงั คมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ภูมศิ าสตร์ ชัน้ มธั ยมศึกษาปที ี่ 4 – 6 บริษัทอักษรเจริญทศั น์ อจท. จากัด (หน้า 172) โดย นายรมยร์ วนิ ท์ เชิดชู ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ 22

ชดุ ท่ี 5 ภยั พบิ ัตธิ รรมชาติทางธรณีภาค 5) การกระจายการเกดิ สึนามิของโลก แผนทีแ่ สดงพน้ื ท่เี ส่ียงการเกิดสนึ ามขิ องโลก รปู ที่ 5.17 แผนท่ีแสดงพื้นทีเ่ สีย่ งการเกดิ สนึ ามิของโลก ที่มา : หนังสอื เรียนรายวิชาพืน้ ฐานสงั คมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ภมู ศิ าสตร์ ชั้นมธั ยมศกึ ษาปีท่ี 4 – 6 บริษทั อักษรเจรญิ ทศั น์ อจท. จากัด (หน้า 173) จากแผนท่ี พ้ืนท่ีชายฝั่งทะเลท่ีมีความเสี่ยงต่อการเกิดสึนามิ เช่น ชายฝ่ังของประเทศใน มหาสมุทรแปซิฟิก ซ่ึงมีระดับความเส่ียงต้ังแต่เส่ียงมาก พบตามชายฝ่ังประเทศรอบวงแหวนแห่งไฟ แปซิฟิก เสี่ยงปานกลาง เช่น ชายฝั่งประเทศออสเตรเลียและแอฟริกา และเสี่ยงน้อย เช่น ชายฝั่ง ด้านตะวันออกของทวปี อเมริกาเหนือ ทวีปอเมริกาใต้ และตอนใต้ของทวีปแอฟรกิ า โดยสาเหตุหลัก ทท่ี าให้เกิดสึนามิ คือ แผ่นดินไหวและการปะทุของภูเขาไฟใต้มหาสมุทรอย่างรุนแรง มักเกิดขึ้นตาม รอยตอ่ ของแผน่ เปลอื กโลกในมหาสมทุ ร 6) ภยั ต่าง ๆ ทีเ่ กดิ จากสึนามิรุนแรง โดยสรุป มดี ังน้ี 1. เกิดความเสียหายแก่ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม เช่น ปะการงั หรือป่าชาย เลนทีถ่ ูกคล่นื ซัดจนหกั โดน่ หรือหลุดลอยไปกบั มวลน้า เกิดการเปลี่ยนแปลงสภาพภมู ปิ ระเทศชายฝ่ัง ทะเล ท้งั ชายฝง่ั ทะเลทถี่ ูกทาลายและมีการทบั ถมสรา้ งแนวชายฝ่งั ใหม่ 2. ทาใหน้ ้าทะเลทว่ มเขา้ ไปในชายฝง่ั ทะเล สง่ ผลใหน้ า้ เค็มเข้าไปผสมในแหลง่ น้าจดื 3. ทาลายอาคาร ส่ิงก่อสรา้ งทม่ี ีโครงสร้างไม่ม่ันคงแขง็ แรงจานวนมาก ตลอดจนระบบ สาธารณูปโภคตา่ ง ๆ กอ่ ใหเ้ กดิ ความเสยี หายทางเศรษฐกิจอย่างมหาศาล 4. เกิดการสูญเสยี ชวี ติ ของมนษุ ย์ สตั ว์เลี้ยง และสตั ว์ปา่ จานวนมาก โดย นายรมย์รวนิ ท์ เชิดชู ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครชู านาญการพเิ ศษ 23

ชดุ ที่ 5 ภยั พบิ ัตธิ รรมชาติทางธรณภี าค 7) เหตุการณส์ ึนามทิ รี่ ุนแรง ครั้งสาคัญ เชน่ รปู ที่ 5.18 ท่ีมา : หนังสอื เรยี นรายวิชาพื้นฐานสงั คมศกึ ษา ศาสนา และวฒั นธรรม ภมู ิศาสตร์ ช้ันมัธยมศกึ ษาปที ่ี 4 – 6 บริษทั อักษรเจรญิ ทศั น์ อจท. จากดั (หนา้ 174) โดย นายรมย์รวนิ ท์ เชดิ ชู ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพิเศษ 24

ชุดที่ 5 ภยั พิบตั ธิ รรมชาติทางธรณภี าค 8) การจดั การภัยพิบตั ิสึนามิ มดี ังนี้ 8.1) มาตรการ ทสี่ าคญั มีดงั นี้ 1. การติดต้ังระบบเตือนภัยล่วงหน้าด้วยการวางทุ่นลอยในพื้นท่ีเสี่ยงภัย เช่น ใน มหาสมุทรอินเดีย หรือในชายฝ่ังอันดามันของประเทศไทย เพ่ือตรวจจับการเกิดแผ่นดินไหวใต้ท้อง ทะเล และเมื่อพบการส่ันสะเทือนใต้ท้องทะเลเกินกว่า 5 - 7 ตามมาตราริกเตอร์ขึ้นไปศูนย์เตือนภัย จะแจ้งใหป้ ระชาชนทราบ 2. ต้องมีการซ้อมรับภัยจากสึนามิในพ้ืนท่ีเส่ียงภัย รวมท้ังติดต้ังป้ายบอกเส้นทาง อพยพหนีภัยไปยังจุดปลอดภยั ที่อยูใ่ กล้ท่ีสุด เพ่อื รับมอื กับสนึ ามทิ อ่ี าจเกดิ ข้ึนเม่ือใดกไ็ ด้ 3. ต้องมีการเผยแพร่ข้อมูลแผ่นดินไหวและสึนามิ และระบบเตือนภัยจากสึนามิ ใหป้ ระชาชนได้รับทราบผ่านส่อื ตา่ ง ๆ 8.2) วธิ ีป้องกนั ทาได้ ดังน้ี 1. ศึกษาความรู้เรื่องภัยพิบัติจากแผ่นดินไหวและสึนามิ สัญญาณเตือนภัยสึนามิ รวมถึงติดตามขา่ วสารอยา่ งใกล้ชดิ 2. ฝึกซ้อมรับภัยสนึ ามิ วางแผนการอพยพผ้คู น เตรียมท่ีพักอาศัยชว่ั คราว 3. หลกี เล่ียงการกอ่ สร้างใกลช้ ายฝ่ังทะเลในเขตทีม่ ีความเส่ียงภัยจากสนึ ามสิ ูง 8.3) การปฏิบตั ติ น ทาได้ ดังนี้ รูปที่ 5.19 ทีม่ า : หนงั สือเรียนรายวชิ าพ้ืนฐานสงั คมศกึ ษา ศาสนา และวฒั นธรรม ภูมิศาสตร์ ช้ันมัธยมศกึ ษาปีท่ี 4 – 6 บริษัทอักษรเจรญิ ทศั น์ อจท. จากัด (หนา้ 175) โดย นายรมยร์ วินท์ เชิดชู ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ 25

ชุดท่ี 5 ภัยพบิ ัตธิ รรมชาติทางธรณภี าค 5.4 แผน่ ดินถลม่ (landslide) 1) คาจากัดความ แผ่นดินถล่มเป็นภัยท่ีเกิดจากการเคล่ือนที่ของมวลดินและเศษหิน ด้วยแรงโน้มถ่วงของโลกโดยมีน้าหรือแรงส่ันสะเทือนเป็นตัวกระตุ้นให้เกิดการเคลื่อนท่ีตามบริเวณ พื้นที่ลาดชันของภูเขา อาจเกิดข้ึนอย่างช้า ๆ หรืออย่างฉับพลัน ก่อให้เกิดความเสียหายต่อชีวิตและ ทรพั ย์สิน 2) กระบวนการเกดิ แผ่นดินถลม่ มีดงั น้ี ㆍ มีการสั่นสะเทือนในพ้ืนที่ เช่น แผ่นดินไหว ทาให้เศษหิน ดิน ร่วงหล่นลงมาตาม แรงโน้มถว่ งของโลก หรือมฝี นตกหนกั ต่อเน่ืองในพืน้ ทล่ี าดชนั บนภูเขา หรอื เทอื กเขา ㆍ พน้ื ท่ีลาดชันไม่สามารถรับน้าหนักได้ทาให้เกิดดินถล่มลงมา การเคลื่อนท่ีของมวล ดนิ หิน มที ้ังความเรว็ ปานกลางและความเรว็ มาก โดยมีนา้ เปน็ ตวั ขบั เคลือ่ น ㆍ ในพ้ืนท่ีเทือกเขาหินปูนที่มโี พรงใต้ดิน อาจเกดิ แผ่นดินถล่มหรือหลุมยุบขนาดใหญ่ ได้ รปู ท่ี 5.20 ที่มา : หนังสือเรียนรายวชิ าพ้ืนฐานสังคมศกึ ษา ศาสนา และวัฒนธรรม ภมู ศิ าสตร์ ชั้นมธั ยมศึกษาปีท่ี 4 – 6 บริษทั อักษรเจริญทัศน์ อจท. จากัด (หน้า 176) โดย นายรมยร์ วนิ ท์ เชิดชู ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครูชานาญการพิเศษ 26

ชดุ ที่ 5 ภัยพบิ ตั ธิ รรมชาติทางธรณีภาค 3) ประเภทของแผ่นดินถล่ม ตามความเร็วในการเคลื่อนท่ีและในสภาพท่ีมีน้า หรือ ไม่ มีนา้ ทสี่ าคญั เช่น ประเภทของแผ่นดินถล่ม ลกั ษณะ เปน็ แผน่ ดินถล่มบนพน้ื ทท่ี มี่ ีความลาดชันมาก น้าหนักของหนิ หรือ แรงสัน่ สะเทอื นทาให้หินรว่ งหล่นลงมา เป็นการเคลื่อนที่ของมวลหินหรือเศษดินเศษหินลงมาตามความ ลาดชันโดยเคลื่อนท่ีหรือทรุดตัวหมุนเป็นบล็อกตามระนาบโค้งเว้า มกั เกิดบรเิ วณหน้าผาหรอื ไหล่เขา เป็นการเล่ือนไถลของดินอย่างช้า ๆ ลงไปตามลาดเขาในเขต อากาศหนาว เกิดเนื่องจากน้าแข็งและหิมะท่ีละลายในฤดรู ้อนไหล ซึมลงไปในดินช้ันบน ทาให้ดินช้ันแฉะ ในขณะท่ีดินช้ันล่างยังคงมี อุณหภมู ทิ ี่จดุ เยอื กแขง็ อยู่ ดินชัน้ บนจงึ คอ่ ย ๆ ไหลเลื่อนลงไป เป็นการเคล่ือนท่ีแบบเลื่อนไถลอย่างช้า ๆ ลงมาตามลาดเขาของ ดินหรือหินผุเนื่องจากแรงดึงดูดของโลกและมีน้าในดินระดับปาน กลาง เป็นการไหลของมวลตะกอนขนาดเลก็ มปี ริมาณน้ามากจนเป็นดิน โคลนเหลวไหลลงไปตามร่องธารและที่ลาดเชิงเขาอย่างรวดเร็ว มี พลงั งานท่จี ะทาลายสิ่งกีดขวางตามทางทผี่ า่ นไป 4) สาเหตุการเกิดแผ่นดินถล่ม มีทั้งสาเหตุจากธรรมชาตแิ ละจากมนุษย์ ดงั น้ี 4.1) สาเหตุจากธรรมชาติ เช่น การเกิดแผ่นดินไหวท่ีรุนแรง ส่งผลให้แผ่นดินบริเวณ ลาดเขาที่มีความชันเกิดการเคลื่อนที่ลงมาตามแรงดึงดูดของโลก การมีฝนตกหนักต่อเน่ืองน้าฝนจะ ซมึ ไปสะสมอย่ใู นดิน เมื่อดินไม่สามารถอมุ้ น้าไว้ได้จะลื่นไถลลงตามความลาดชนั และมักมตี ้นไม้ เศษ หินเล่ือนไหลตามไปด้วยนอกจากน้ี ยังเกิดจากปัจจัยอ่ืน ๆ เช่น ภูเขาไฟปะทุ หมิ ะถล่ม น้าแข็งใต้ดิน ละลาย 4.2) สาเหตุจากมนุษย์ เช่น การเพาะปลูก การปลูกสิ่งก่อสร้างบนพื้นที่ลาดชันการตัด ไมท้ าลายป่าเพ่อื ทาไร่ ทาสวน การตดั ถนนตามไหลเ่ ขา โดย นายรมย์รวินท์ เชดิ ชู ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ 27

ชุดท่ี 5 ภัยพิบตั ธิ รรมชาติทางธรณีภาค 5) การกระจายการเกิดแผน่ ดนิ ถล่มของโลก รปู ที่ 5.21 แผนท่แี สดงการเกดิ แผ่นดินถล่มของโลก ที่มา : หนงั สอื เรียนรายวชิ าพ้นื ฐานสังคมศกึ ษา ศาสนา และวัฒนธรรม ภูมิศาสตร์ ช้ันมัธยมศึกษาปีท่ี 4 – 6 บริษทั อักษรเจริญทัศน์ อจท. จากัด (หน้า 178) จากแผนที่ พื้นทเ่ี กดิ แผ่นดินถล่มมกั เปน็ บรเิ วณที่ลาดเชงิ เขา หรือพนื้ ที่ราบด้านหนา้ ภูเขาท่ีมี การพังทลายของดนิ สูง หรือพ้ืนท่ีตันน้าท่ีมีการทาลายป่ามาก หรือเกิดบริเวณหนา้ ผาที่เป็นหินชนิดผุ พังง่าย โดยหินน้ันรองรับช้ันดินท่ีมีความลาดเทสูงและน้าซึมผ่านได้สะดวก เมื่อเกิดพายุฝนตกหนัก ทาให้เกิดน้าป่าไหลหลาก และเกิดแผ่นดินถล่มได้ง่าย บริเวณที่เกิดแผ่นดินถล่มบ่อย เช่น ชุมเขายูน นานและชุมเขาปามีร์ในทวีปเอเชีย เทือกเขาแอลป์ในทวีปยุโรป เทือกเขาร็อกกีทางตะวันตกของ ทวีปอเมริกาเหนือ เทือกเขาแอนดีสในทวีปอเมริกาใต้สาหรับประเทศไทย แผ่นดินถล่มมีสาเหตุ สาคัญมาจากการมีฝนตกหนักและมีฝนตกต่อเน่ืองหลายวัน ถ้ามีปริมาณฝนภายใน 24 - 48 ช่ัวโมง มากกวา่ 300 มิลลิเมตร โดยเฉพาะภาคเหนือและภาคใต้มีโอกาสเกิดแผ่นดินถล่มได้มาก เนื่องจากมี สภาพพ้ืนทีเ่ ปน็ ภเู ขาสงู และเนินเขาเปน็ จานวนมาก 6) ภัยตา่ ง ๆ ทเี่ กดิ จากแผ่นดนิ ถล่มรนุ แรง มดี ังนี้ 1. ทาให้บ้านเรอื นพังทลายเสยี หาย เนอื่ งจากถกู ดินไหลเลอ่ื นถลม่ ทบั 2. ทาให้ผคู้ นและสตั วเ์ ลี้ยงบาดเจ็บลม้ ตายและสูญหาย โดย นายรมยร์ วินท์ เชดิ ชู ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครูชานาญการพิเศษ 28

ชุดท่ี 5 ภยั พบิ ัตธิ รรมชาติทางธรณีภาค 3. ทาใหพ้ ืน้ ที่เกษตรและพืชผลทางการเกษตรเสยี หาย 4. เส้นทางคมนาคมต่าง ๆ ถูกทาลาย ซ่ึงต้องใช้เงินจานวนมากในการซ่อมแซมให้ดี ดังเดมิ นอกจากนี้ เส้นทางคมนาคมท่ชี ารุดอาจถกู ปดิ 7) เหตกุ ารณ์แผ่นดินถล่มที่รนุ แรง ครง้ั สาคัญ เช่น รูปที่ 5.22 ท่ีมา : หนงั สอื เรียนรายวชิ าพื้นฐานสงั คมศกึ ษา ศาสนา และวฒั นธรรม ภมู ศิ าสตร์ ชัน้ มัธยมศกึ ษาปีที่ 4 – 6 บริษทั อักษรเจริญทศั น์ อจท. จากัด (หนา้ 179) โดย นายรมย์รวนิ ท์ เชิดชู ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครชู านาญการพิเศษ 29

ชดุ ที่ 5 ภยั พิบตั ธิ รรมชาติทางธรณีภาค 8) การจดั การภัยพบิ ัตแิ ผน่ ดนิ ถล่ม มดี งั น้ี 8.1) มาตรการ ท่สี าคัญ มีดงั น้ี 1. จัดทาระบบเตือนภัยแผ่นดินถล่ม ซ่ึงหน่วยงานท่ีเก่ียวข้องได้ติดต้ังไว้ในพ้ืนท่ี เสยี่ งภัย และออกประกาศเตือนทางสือ่ ต่าง ๆ เพ่ือให้ประชาชนในพืน้ ท่ีเฝ้าระวังและเตรยี มตวั อพยพ 2. มีอาสาสมัครหมู่บ้าน หากในพ้ืนท่ีเส่ียงภัยเกิดภัยพิบัติข้ึน ให้ส่งสัญญาณเดือน ส่งตอ่ เปน็ ระยะ พรอ้ มทัง้ จดั เวรยามเฝ้าระวงั ภัย 3. ดแู ลไม่ให้มกี ารถางป่าในบริเวณต้นน้า เสริมสร้างความแข็งแรงบริเวณไหล่เขา และลาดเขาท่ีอาจเกดิ แผน่ ดนิ ถลม่ หรอื โคลนไหลได้ 8.2) วิธปี ้องกนั ทาได้ ดงั นี้ 1. ปลูกพืชคลุมดนิ หรือหญ้าแฝกบริเวณทล่ี าดเชิงเขา เพ่อื ให้ช่วยยึดเกาะหนา้ ดิน ไมใ่ ห้เลื่อนหรอื ไหลลงมา 2. ไม่ตดั ไมท้ าลายปา่ และปลูกตน้ ไมบ้ รเิ วณปา่ ต้นน้าเพื่อชะลอความแรงของนา้ 3. ซักซอ้ มอพยพหนีภยั ในพน้ื ทีเ่ ส่ียง 8.3) การปฏิบตั ิตน ทาได้ ดงั น้ี รปู ที่ 5.23 ที่มา : หนงั สือเรียนรายวชิ าพนื้ ฐานสงั คมศกึ ษา ศาสนา และวัฒนธรรม ภูมิศาสตร์ ชัน้ มัธยมศกึ ษาปีท่ี 4 – 6 บริษัทอักษรเจรญิ ทศั น์ อจท. จากดั (หนา้ 180) โดย นายรมย์รวินท์ เชิดชู ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครชู านาญการพเิ ศษ 30

ชดุ ท่ี 5 ภยั พิบตั ธิ รรมชาติทางธรณีภาค บตั รกจิ กรรมที่ 5.1 เรอื่ ง ธรณพี ิบตั ิภัย คาช้แี จง : ใหน้ กั เรียนสืบคน้ ข้อมูลในรอบ 10 ปที ี่ผา่ นมา เก่ยี วกบั การเกิดธรณีพิบตั ิภัยในภมู ิภาค ต่าง ๆ ในโลก โดยยกตวั อยา่ งมา 1 เหตุการณ์ แล้วตอบคาถามในประเด็นตอ่ ไปน้ี เหตุการณน์ ้ี คือ …………………………………………………………………………………………………………………… 1. ลกั ษณะทางกายภาพมผี ลตอ่ การเกิดธรณภี ยั พบิ ัตินี้อย่างไร …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… โดย นายรมยร์ วินท์ เชิดชู ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ 31

ชุดที่ 5 ภยั พิบตั ธิ รรมชาติทางธรณภี าค 2. ธรณีภัยพบิ ตั นิ สี้ ่งผลกระทบอยา่ งไร …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3. เราสามารถป้องกันตนเองและระวังภัยจากธรณีภัยพบิ ตั ิไดอ้ ยา่ งไร …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… โดย นายรมยร์ วนิ ท์ เชิดชู ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพิเศษ 32

ชดุ ที่ 5 ภยั พิบัตธิ รรมชาติทางธรณีภาค บตั รกิจกรรมที่ 5.2 เร่อื ง ภยั พิบตั ิธรรมชาติทางธรณภี าค คาชี้แจง : ให้นักเรียนร่วมกันวิเคราะห์และเชื่อมโยงความรู้เพิ่มเติมเก่ียวกับธรณีพิบัติภัย ได้แก่ แผ่นดินไหว ภูเขาไฟปะทุ สึนามิ และแผ่นดินถล่ม โดยตอบคาถามต่อไปนี้ 1. พ้นื ทใี่ นภาคใดของประเทศไทยเสี่ยงต่อการเกิดแผน่ ดินไหวมากทส่ี ดุ เพราะเหตใุ ด …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2. ประเทศใดในภมู ิภาคเอเชยี ตะวันออกเฉียงใต้ทีม่ กั ประสบกบั ภยั ภูเขาไฟปะทุ …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3. ภาษาทใี่ ช้ในการตัง้ ชอื่ การเกิดสึนามสิ มั พันธ์กับแหลง่ ทม่ี กั เกิดสนึ ามิอย่างไร …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… โดย นายรมยร์ วนิ ท์ เชดิ ชู ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครชู านาญการพเิ ศษ 33

ชดุ ที่ 5 ภยั พบิ ตั ธิ รรมชาติทางธรณภี าค 4. ประเทศไทยได้รบั ผลกระทบจากการเกิดสนึ ามอิ ย่างไร …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 5. ปจั จัยทางธรรมชาตทิ ท่ี าใหเ้ กดิ แผ่นดินถล่มได้แก่อะไรบา้ ง …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 6. การประกอบกิจกรรมของมนุษยเ์ ป็นปจั จัยที่ทาใหเ้ กิดแผ่นดินถล่มได้อยา่ งไร …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… โดย นายรมยร์ วินท์ เชดิ ชู ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพิเศษ 34

ชุดที่ 5 ภัยพิบัตธิ รรมชาติทางธรณีภาค บตั รกิจกรรมที่ 5.3 แผนผงั มโนทัศน์ เรือ่ ง ภัยพบิ ตั ิธรรมชาติทางธรณีภาค คาชี้แจง ให้นักเรียนสรุปความรู้ท่ีเกี่ยวกับ “ภัยพิบัติธรรมชาติทางธรณีภาค” เป็นแผนผังมโน ทัศน์ (Concept Mapping) ในกระดาษที่แจกให้แล้วนาเสนอผลงานหนา้ ชั้นเรยี น โดย นายรมยร์ วินท์ เชิดชู ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครชู านาญการพเิ ศษ 35

ชดุ ท่ี 5 ภยั พบิ ัตธิ รรมชาติทางธรณภี าค แบบทดสอบหลังเรยี น เร่ือง ภัยพิบัติธรรมชาตทิ างธรณภี าค กลุ่มสาระการเรยี นรู้สังคมศกึ ษา ฯ รายวิชาสังคมศึกษา 5 (ภูมิศาสตร)์ รหัสวชิ า ส33101 ชน้ั มัธยมศกึ ษาปีท่ี 6 คาชแี้ จง 1. แบบทดสอบฉบบั น้ี จานวน 10 ข้อ คะแนนเต็ม 10 คะแนน เวลาที่ใช้ 10 นาที 2. จงเลือกคาตอบท่ถี กู ต้องทสี่ ุด แลว้ เขยี นเครอื่ งหมาย  ลงในกระดาษคาตอบ 1. บริเวณใดตอ่ ไปน้เี ปน็ จดุ เส่ยี งต่อการเกดิ แผ่นดินไหว ก. ท่รี าบสูง ข. หบุ เขาลกึ ค. เชงิ เขาลาดชนั ง. รอยเลอื่ นมีพลงั 2. แผ่นดนิ ที่ราบลมุ่ จานวนมากท่ไี ด้รบั ผลกระทบจากการเกดิ แผ่นดินไหวในหมเู่ กาะของ ประเทศญี่ปุ่น จนทาใหเ้ กดิ คลื่นยักษส์ นึ ามิ คือข้อใด ก. เกดิ โคลนถลม่ ทบั หมบู่ ้านชาวประมง ข. เกิดน้าทว่ มฉับพลันในหมู่บา้ นชายทะเล ค. เกิดวาตภยั อย่างรนุ แรงทาให้ท้องทะเลปน่ั ปว่ น ง. เกิดพายุฝนกระหนา่ ทาให้บ้านเรือนไดร้ บั ความเสียหาย 3. ข้อใดเสี่ยงต่อการเกิดดนิ ถล่มในพืน้ ท่ลี าดชนั ก. ตดั ไมท้ าลายปา่ ข. สร้างเขอื่ นกนั้ นา้ ค. ปลกู พชื เมอื งหนาว ง. เกบ็ ของปา่ และล่าสตั ว์ 4. เพราะเหตุใดแผ่นดินไหวในประเทศไทยจงึ มผี ลกระทบคอ่ นขา้ งน้อย ก. พ้ืนทีส่ ว่ นใหญเ่ ปน็ หนิ ทราย ข. อย่ไู กลจากมหาสมทุ รแปซิฟกิ ค. อยหู่ ่างจากรอยตอ่ ของแผ่นเปลือกโลก ง. แผน่ ดนิ เป็นทีร่ าบลุ่มจานวนมากจงึ มีความยืดหยนุ่ โดย นายรมยร์ วินท์ เชิดชู ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ 36

ชดุ ที่ 5 ภยั พิบัตธิ รรมชาติทางธรณภี าค 5. สาเหตกุ ารเกิดแผน่ ดินถลม่ ข้อใดมาจากการกระทาของมนษุ ย์ ก. แผ่นดนิ ไหว ข. การขดุ ดินบรเิ วณไหล่เขา ค. ฝนตกหนักบริเวณเชิงเขา ง. การกัดเซาะของริมฝ่ังแม่น้า 6. ถา้ เกิดแผน่ ดินไหวอย่างรุนแรงในขณะที่นักเรยี นยืนอยู่กลางห้องโล่ง นักเรยี นจะปฏิบตั ติ น อย่างไร ก. ยนื น่ิง ๆ อยู่กลางหอ้ ง ข. รบี วิ่งลงลิฟต์ให้เร็วทส่ี ุด ค. ยืนชิดเสาบรเิ วณมุมหอ้ งใหม้ ากทสี่ ุด ง. รบี หลบสงิ่ ของทจี่ ะพงั ลงมาไปรอบ ๆ ห้อง 7. การมปี รากฏการณ์ภูเขาไฟปะทุอย่างตอ่ เนอื่ ง สอดคล้องกับข้อความใด ก. ใตด้ นิ ร้อนจงึ ต้องระบายความร้อน ข. เมื่อรอยแยกไดร้ บั ความร้อนจะระเบดิ ค. ภายในโลกได้รับความร้อนสงู จึงเกดิ แรงระเบดิ ง. ภายในเปลือกโลกยงั มหี นิ หนืดหลอมละลายอย่แู ละพยายามระบายความรอ้ น 8. สถานการณ์ภูเขาไฟปะทุข้อใดสัมพันธ์กับแหลง่ ทเ่ี กดิ ก. ภูเขาไฟมาโยน–ฟิลิปปินส์ ข. ภเู ขาไฟเมอราปี–มาเลเซยี ค. ภเู ขาไฟกรากะตัว–จาการ์ตา ง. ภเู ขาไฟเตอรเ์ รยี ลบา–อินโดนีเซีย 9. ลกั ษณะทางกายภาพแบบใดบ่งบอกว่าอาจเกิดสนึ ามิ ก. ชายฝงั่ ปราศจากคลน่ื ข. ชายฝ่งั ทะเลเว้าแหว่งเกนิ ไป ค. การลดระดบั น้าทะเลทีผ่ ดิ ปกติ ง. การเพิ่มระดับน้าทะเลอยา่ งรวดเร็ว โดย นายรมย์รวนิ ท์ เชิดชู ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูชานาญการพิเศษ 37

ชดุ ที่ 5 ภัยพบิ ัตธิ รรมชาติทางธรณีภาค 10. ถ้าเราอยูใ่ นเรือทจ่ี อดอยู่ในอ่าวรมิ ฝ่ังทะเล เราควรทาอยา่ งไรเม่ือเกิดสึนามิ จงึ จะ ปลอดภัยท่สี ดุ ก. ทง้ิ เรือแล้ววิ่งหนีข้นึ ฝัง่ ข. รีบนาเรอื ออกจากฝั่งทันที ค. นาเรือขึ้นฝั่งแลว้ หลบอย่ใู นเรอื ง. แจง้ เจา้ หน้าท่ีเพื่อขอความช่วยเหลือ โดย นายรมย์รวนิ ท์ เชิดชู ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครชู านาญการพิเศษ 38

ชุดท่ี 5 ภยั พิบตั ธิ รรมชาติทางธรณีภาค กระดาษคาตอบ แบบทดสอบกอ่ นเรยี นและหลงั เรยี น ชดุ ท่ี 5 ภัยพบิ ตั ธิ รรมชาตทิ างธรณภี าค แบบทดสอบกอ่ นเรยี น ง แบบทดสอบหลงั เรยี น ง ข้อ ก ข ค ขอ้ ก ข ค 1 1 2 2 3 3 4 4 5 5 6 6 7 7 8 8 9 9 10 10 คะแนนเต็ม 10 คะแนน คะแนนเต็ม 10 คะแนน ได้ ...................คะแนน ได้ ...................คะแนน โดย นายรมย์รวนิ ท์ เชดิ ชู ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ 39

ชุดที่ 5 ภยั พบิ ตั ธิ รรมชาติทางธรณภี าค บรรณานุกรม กรมทรพั ยากรธรณี. 2544. ธรณีวิทยาประเทศไทยเฉลมิ พระเกยี รติพระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยู่หัว เนือ่ งในวโรกาสพระราชพธิ ีมหามงคลเฉลมิ พระชนมพรรษา 6 รอบ 5 ธันวาคม 2542. (พิมพ์ครัง้ ท่ี 1). กรงุ เทพฯ : กองธรณีวิทยากรมทรพั ยากรธรณี. กรมทรพั ยากรธรณี. 2550. ธรณีวิทยาประเทศไทย. (พิมพค์ รัง้ ที่ 2). กรงุ เทพฯ : โรงพิมพ์ดอกเบย้ี . คณะกรรมการวชิ าส่งิ แวดล้อม เทคโนโลยแี ละชีวิต ศนู ยว์ ชิ าบรู ณาการ หมวดวิชาศกึ ษาท่วั ไป มหาวทิ ยาลัยเกษตรศาสตร์, 2549. สิง่ แวดล้อมเทคโนโลยีและชวี ติ . กรุงเทพมหานคร: มหาวิทยาเกษตรศาสตร์. ภาควิชาปฐพวี ทิ ยา มหาวิทยาลยั เกษตรศาสตร์. 2548. ปฐพวี ทิ ยาเบอื้ งตน้ . กรุงเทพมหานคร: มหาวทิ ยาลัยเกษตรศาสตร์. ภาควชิ าภมู ศิ าสตร์ คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลยั รามคาแหง. 2535. ภูมศิ าสตรเ์ ศรษฐกิจ. กรุงเทพมหานคร : มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร์. ชัชพล ทรงสุนทรวงศ.์ 2546. มนษุ ย์กับสง่ิ แวดล้อม. กรุงเทพมหานคร : จุฬาลงกรณม์ หาวิทยาลยั . ดาภา ไชยพรธรรม. 2537. สึนามิแผ่นดินไหวภยั ใกลต้ ัว. กรุงเทพมหานคร : ยโู รปา เพรส. เทพพรรณี เสตสุบรรณ. (ม.ป.ป. ). ภยั พิบตั จิ ากธรรมชาติในเขตรอ้ น. กรงุ เทพมหานคร : โอเดียนสโตร์. นวิ ตั ิ เรืองพานชิ . 2528. การอนรุ ักษท์ รพั ยากรและสง่ิ แวดลอ้ ม. กรุงเทพมหานคร : เฉลมิ ชาญ การพิมพ์. ประสทิ ธิ์ ทฆี พฒุ ิ และศภุ ฤกษ์ ตันศรรี ัตนวงศ.์ 2549. ค่มู อื เตอื นภยั พิบัติทางธรรมชาติ. กรุงเทพมหานคร : ดอกหญ้า กรปุ๊ . ระววิ รรณ ต้งั ตรงขนั ติ, พรวมิ ล สว่างชม และภาณุภทั ร วงศว์ รปญั ญา. 2564. แบบฝึกสมรรถนะ การคิด เนน้ Geo-Literacy ภมู ศิ าสตร์ ม.4-6. (พิมพ์ครง้ั ที่ 1) กรงุ เทพฯ : ไทยรม่ เกล้า, บรษิ ทั อักษรเจรญิ ทศั น์ อจท. จากัด ราชบัณฑติ ยสถาน. 2558. พจนานุกรมศัพทธ์ รณีวทิ ยา A-M. (พมิ พ์คร้ังที่ 2). กรุงเทพฯ : สานักพมิ พ์คณะรฐั มนตรีและราชกจิ จานุเบกษา. ราชบณั ฑิตยสถาน. 2558. พจนานกุ รมศัพทธ์ รณวี ทิ ยา N-Z. (พิมพ์ครงั้ ที่ 2). กรุงเทพฯ : สานกั พิมพ์คณะรัฐมนตรแี ละราชกจิ จานเุ บกษา. สถาบนั สง่ เสริมการสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี. 2551. หนงั สอื เรยี นรายวิชาพน้ื ฐาน วิทยาศาสตร์ ดวงดาวและโลกของเรา. (พมิ พค์ รงั้ ที่ 1). กรงุ เทพฯ : โรงพมิ พ์ สกสค. โดย นายรมยร์ วนิ ท์ เชดิ ชู ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครชู านาญการพิเศษ 40

ชุดท่ี 5 ภัยพิบตั ธิ รรมชาติทางธรณีภาค สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี. 2551. หนังสอื เรียนรายวิชาพ้ืนฐาน โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ. (พิมพค์ ร้งั ที่ 8). กรงุ เทพฯ : โรงพมิ พ์ สกสค. สถาบันส่งเสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี. 2554. หนังสอื เรยี นรายวิชาเพิม่ เติม โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ. (พมิ พค์ ร้ังท่ี 1). กรงุ เทพฯ : โรงพิมพ์ สกสค. สถาบนั ส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี. 2561. หนงั สอื เรียนรายวชิ าเพมิ่ เติม โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ เลม่ 1. (พมิ พค์ รง้ั ท่ี 1). กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ แห่งจฬุ าลงกรณ์มหาวิทยาลยั . อภสิ ทิ ธิ์ เอยี่ มหน่อ และคณะ. 2564. หนงั สือเรยี นรายวชิ าพื้นฐานสงั คมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ภมู ศิ าสตร์ ช้ันมัธยมศึกษาปที ี่ 4-6. (พิมพ์ครัง้ ที่ 8) กรุงเทพฯ : ไทยรม่ เกล้า, บริษทั อักษรเจริญทัศน์ อจท. จากัด https://www.pptvhd36.com/news/98724 โดย นายรมยร์ วนิ ท์ เชิดชู ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ 41

ชดุ ท่ี 5 ภัยพบิ ตั ธิ รรมชาติทางธรณีภาค โดย นายรมย์รวินท์ เชดิ ชู ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ 42

ชดุ ที่ 5 ภยั พบิ ัตธิ รรมชาติทางธรณภี าค เฉลยบัตรกจิ กรรมท่ี 5.1 เร่ือง ธรณพี ิบตั ภิ ยั คาชแี้ จง : ใหน้ ักเรียนสบื คน้ ขอ้ มูลในรอบ 10 ปีท่ผี ่านมา เก่ยี วกับการเกิดธรณพี บิ ตั ิภัยในภมู ิภาค ต่าง ๆ ในโลก โดยยกตวั อย่างมา 1 เหตกุ ารณ์ แล้วตอบคาถามในประเดน็ ต่อไปนี้ แนวคาตอบ เหตกุ ารณน์ ี้ คือ ……ก…าร…ป…ะ…ทุข…อ…ง…ภ…ูเข…าไ…ฟ…อ…าก…ุง…ป…ร…ะ…เท…ศ…อิน…โ…ด…น…ีเซ…ยี …ใน…ร…อ…บ…5…0…ป…ี ………………………… 1. ลกั ษณะทางกายภาพมีผลตอ่ การเกิดธรณภี ยั พิบัตนิ ี้อยา่ งไร ……แ…น…ว…ค…าต…อ…บ……………………………………………………………………………………………………………………… …………………ป…ร…ะเ…ท…ศ…อ…ิน…โด…น…ีเซ…ีย…ต…้ัง…อย…ู่บ…ร…ิเว…ณ…ร…อ…ย…ต…่อ…แผ…่น…เ…ป…ลือ…ก…โ…ล…ก…ท…า…ให…้เ…กิด…แ…ผ…่น…ด…ิน…ไห…ว…อ…ย…ู่ ……บ…่อ…ย…ค…รั้ง…แ…ผ…่น…ด…ิน…จึง…ย…ก…ต…ัวซ…้อ…น…ก…ัน…เป…็น…ภ…ูเข…า…สูง……แล…ะ…บ…า…งส…่ว…น…เป…็น…ภ…ูเข…า…ไฟ……เม…ื่อ…เก…ิด…แ…รง…ด…ัน…ขึ้น…ใ…ต…้ ……เ…ป…ลือ…ก…โ…ลก…จ…งึ ท…า…ใ…ห้เ…ก…ิดก…า…ร…ปะ…ท…ุข…อ…งภ…เู …ขา…ไ…ฟ…ขนึ้……………………………………………………………………… โดย นายรมย์รวินท์ เชิดชู ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครชู านาญการพเิ ศษ 43