ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับกฎหมายทั่วไป

1 40101 ความรเู บ้ืองตนเกย่ี วกับกฎหมายทัว่ ไป หนว ยที่ 1 พฒั นาการกาํ เนิดความคิดทางกฎหมาย 1. การทาํ ความเขาใจความหมายของ “กฎหมาย” ตองทําความเขา ใจในปรชั ญากฎหมายในสาํ นกั ความคิดตางๆ และจะทําใหผศู กึ ษามที ัศนะคตทิ ่ีกวางขน้ึ 2. สํานักความคดิ ตา งๆ หมายถึงแนวคดิ หรอื ทฤษฎที างกฎหมายที่นกั ปราชญก ฎหมายกลมุ หนงึ่ มคี วาม คิดเห็นหรือความเช่ือตรงกนั แมวาจะเกิดขึ้นตา งยุคตางสมัยกต็ าม 3. ปจจัยท่ีมีผลกระทบตอกฎหมายมสี ว นสาํ คญั หลายประการ ทั้งแนวความคดิ ทางศาสนา จารีตประเพณี ความคดิ เหน็ ของนักปรชั ญากฎหมาย เหตกุ ารณต างๆ ทเี่ กิดข้ึนลวนเปนปจ จัยท่ีสําคัญในการเกิดการ เปลย่ี นแปลง การใชและการพัฒนากฎหมาย 1.1 ประวตั ิสํานักความคดิ ตางๆ ในทางกฎหมาย 1. แนวความคดิ ของสาํ นักความคิดกฎหมายธรรมชาติ ใหความสําคญั อยูท ่ีการใชเหตผุ ลของมนุษยตาม ธรรมชาตขิ องมนษุ ย กฎหมายทีแ่ ทจริงคอื เหตุผลที่ถูกตอ ง สอดคลอ งกบั หลักธรรมชาติ ใชประโยชนให สอดคลอ งกบั การใชอํานาจโดยชอบธรรม เปน กระแสความคดิ หลักในระบอบเสรีประชาธปิ ไตยที่มุงเนนในการ คุม ครองสิทธแิ ละเสรีภาพของประชาชนและถกู ใชเ ปนเคร่อื งมอื ในการใชเ หตผุ ลในการโตแ ยง การใชอํานาจรฐั 2. แนวความคิดของสํานกั กฎหมายฝา ยบานเมอื ง เนน การมรี ะบบกฎหมายทแี่ นนอน มีระเบียบและมี ประสทิ ธิภาพ ทาํ ใหเกดิ การพฒั นาแนวความคดิ ทางการเมืองและทฤษฎีกฎหมายทจี่ ะสนับสนนุ ความชอบ ธรรมของการใชอ ํานาจโดยเด็ดขาดของรฐั ในการตรากฎหมายตางๆ ขน้ึ ใชบังคบั ในการปกครองประเทศอยาง ไมมีขอแมใดๆ 3. แนวความคิดของสํานกั ความคดิ ทางกฎหมาย ฝา ยคอมมวิ นสิ ตใ หความหมายของกฎหมาย คอื ปรากฏการณ อันหนึง่ ซง่ึ เปน ผลสะทอนมาจากการเมอื ง กลา วคอื เศรษฐกิจและการเมืองตอ งการจะแสดง คาํ ส่ังคาํ บัญชาอยา งไร ส่ิงที่แสดงออกมาคอื กฎหมาย 4. แนวความคดิ ของสาํ นักความคดิ ฝายสงั คมวทิ ยากฎหมายเหน็ วา หากกฎหมายมสี ภาพทีต่ รงตอความ จริงในสังคม ก็ควรมีการเปลย่ี นหลกั แหงกฎหมายทุกครั้งทีส่ งั คมเปล่ียนแปลง และหากผูใ ชกฎหมายเขาใจใน บริบทของสังคม การใชกฎหมายจะลดความขัดแยง รวมทง้ั ทาํ ใหมีการพัฒนากฎหมายใหด ขี น้ึ 1.1.1 ความหมายและความสําคญั ของสาํ นักความคิดในทางกฎหมาย การศกึ ษาและจาํ แนกความคดิ ในสํานักความคิดทางกฎหมายเปน ไปเพอื่ ประโยชนใด สํานักความคดิ ทางกฎหมายสาํ นกั ตางๆ เปน พยายามสกัดเอาอุดมคติหรือคณุ คา ท่แี ทจ รงิ หรอื แกน สารของกฎหมาย เพ่อื พยายามหาคาํ ตอบวาดว ยความมงุ หมายหรอื วัตถปุ ระสงคข องกฎหมาย หรือบทบาท และหนา ท่ีของกฎหมาย เพือ่ หาหลักการพนื้ ฐานของกฎหมาย โดยวิธีการแสวงหาคาํ ตอบท่ีแตกตา งกนั กลุม ที่มีความคดิ อยางเดยี วกนั ถึงแมจ ะเกิดข้ึนกอนหรือภายหลงั แตหากมคี วามคดิ เหน็ ทส่ี อดคลอ งไปในแนวทาง เดียวกันหรอื ใกลเ คียงกัน หรอื เพือ่ ใหท ราบถึงแนวความคิดท่ีสงผล หรอื มีอทิ ธพิ ลตอ ระบบกฎหมายหรอื หลกั กฎหมายทใี่ ชอ ยูในแตละยุคสมัย 1.1.2 สาํ นกั ความคิดกฎหมายธรรมชาติ (School of Natural Law) แนวความคิดสํานกั กฎหมายธรรมชาติสามารถใชประโยชนไดอยางไร สํานักความคดิ กฎหมายธรรมชาติ เนนการใชเหตุผลตามธรรมชาตเิ ปน หลกั การพน้ื ฐานในการตอ สู และปกปองสิทธขิ นั้ พน้ื ฐานของมนุษยสามารถใชประโยชน ใหส อดคลอ งกบั การใชอ าํ นาจโดยชอบธรรมใน ระบบเสรีประชาธิปไตยที่มุงเนน ในการคมุ ครองสิทธิและเสรีภาพของประชาชน และถกู ใชเปน เคร่อื งมอื ในการ ใชเ หตุผลในการโตแ ยงการใชอ ํานาจของรฐั 1.1.3 สํานกั ความคิดกฎหมายฝายบา นเมอื ง (School of Positive Law) ประเทศไทยรบั แนวความคิดสาํ หรับนักกฎหมายฝา ยบา นเมืองไดอ ยางไร และสงผลตอแนวความคดิ ของนกั กฎหมายไทยอยางไร การสงนักเรียนไทยไปศึกษาตอ ในประเทศอังกฤษในขณะทค่ี ําสอนของออสติน ไดเปน ที่ยอมรับอยา ง มากในวงการกฎหมายอังกฤษ ทาํ ใหม ีการนาํ สอนในประเทศไทย และสง ผลใหแ นวความคดิ ดงั กลาวเปนท่ี ยอมรับในระบบความคดิ ของนักกฎหมายไทยมาเปน เวลานาน พิจารณาไดจ ากการบรรยายความหมายของ กฎหมายทาํ ใหมีการวิพากษว ิจารณว า นักกฎหมายไทยหมกมุน กับการเลนในตวั อักษรมากกวา คณุ คาท่ีแทจริง ของกฎหมาย สอบซอมวนั ท่ี 5 กมุ ภาพันธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

2 1.1.4 สาํ นักความคดิ กฎหมายฝายคอมมวิ นสิ ต (School of Communist Jurisprudence) สํานกั ความคิดทางกฎหมายฝายคอมมิวนิสตเ ห็นวา กฎหมายมีลักษณะและบทบาทอยางไร กฎหมายเปน “ปรากฏการณ” (Phenomenon) และไมยอมรับวา กฎหมายเปน สง่ิ จําเปน สาํ หรบั สังคม ปรัชญากฎหมายของฝา ยคอมมิวนสิ ต คอื ความไมเ ชือ่ ในกฎหมาย ไมเชอ่ื ในกฎแหง ธรรมชาติ หรอื ส่งิ ทอี่ ยู นอกเหนือขอบเขตของกฎหมายฝายบา นเมือง และแมภายในขอบเขตของกฎหมายฝายบา นเมืองเอง ฝาย คอมมวิ นิสตกไ็ มเช่อื วาสูงสดุ หรอื เปนส่งิ สมบรู ณ (The Absoluteness) สําหรับบทบาทของกฎหมายมีขอสรุป หลายประการคือ 1. กฎหมายเปนผลผลติ หรอื ผลสะทอ นของโครงสรางทางเศรษฐกจิ หรือเงื่อนไขทางเศรษฐกจิ 2. กฎหมายเปน เสมือนหน่ึงเคร่อื งมือหรืออาวุธทีช่ นชัน้ ปกครองสรา งขึ้น เพ่ือปกปองอาํ นาจของตน 3. ในสงั คมคอมมิวนสิ ตท ่สี มบูรณ กฎหมายในฐานะทีเ่ ปนเครอ่ื งมือของการควบคุมสงั คมจะเหือด หายและสญู ส้ินไป 1.1.5 สํานกั ความคดิ กฎหมายฝายสังคมวทิ ยา (School of Sociological Jurisprudence) การศึกษาของสํานักความคิดทางกฎหมายฝา ยสงั คมวทิ ยา กฎหมายมีประโยชนอยางไร การศึกษาในทางสงั คมวทิ ยาจะชวยอธบิ ายเหตุผล ของกฎเกณฑและเหตุผลของพฤตกิ รรมของคนใน กลุม ผลประโยชนแ ละบริบทของสังคมเพอื่ ใชก ฎหมายใหสอดคลองกบั จารตี ประเพณี และวถิ ีชีวติ ของคนสวน ใหญเปน การลดความขดั แยง ระหวางกฎหมายกับความประพฤติของบุคคล เปนเคร่ืองชวยใหการใชก ฎหมาย เปนธรรมขนึ้ รวมทั้งชวยการพัฒนากฎหมายใหดีข้ึน โดยฝา ยนิตบิ ญั ญัติ 1.1.6 สํานักความคดิ กฎหมายฝา ยสัจจนยิ ม (School of Realist Jurisprudence) สํานกั ความคิดทางกฎหมายฝา ยสัจจนิยม มองกฎหมายอยา งไร สํานกั ความคดิ ทางกฎหมายฝายสัจจนิยม สนใจในความเปนจรงิ เพราะประเดน็ ขอวพิ ากษวิจารณ เก่ียวกบั กฎหมาย หรือเจา หนา ทขี่ องรัฐผูใชก ฎหมายกอใหเกดิ ประสบการณท ่ีส่งั สมกันทาํ ใหบุคคลผเู กีย่ วของ เกิดความสงสัยหรือคับของใจกับการหาเหตผุ ลของกฎหมาย จึงเกดิ แนวความ คิดที่พยายามอธิบายหรือหา คําตอบท่ีมุง แยกแยะหาเหตผุ ลตา งๆ วา เหตใุ ดกฎหมายจงึ บญั ญัตเิ ชน นัน้ หรอื ทําไมศาลจึงตัดสินเชนนน้ั โดย มกี ารนาํ วธิ กี ารในวชิ าอ่นื ๆ มาใชอ ธิบายเร่ืองตางๆ ในทางกฎหมายดว ย 1.1.7 สํานกั ความคิดกฎหมายฝายประวตั ิศาสตร (School of Historical Jurisprudence) ซาวินยมี ีความคดิ เกย่ี วกบั กฎหมายอยางไร ซาวินยีเห็นวา กฎหมายมิไดเ ปนเรือ่ งของเหตผุ ล แตเ พยี งอยางเดียว แตเ จอื ไปดวยวัฒนธรรม และ ความรสู ึกรวมกันเปน เอกลักษณข องชนชาตินั้นๆ ตามอารมณ ความรสู กึ ทางจติ ใจของแตละชนชาตมิ ีความ แตกตา งกนั อารมณ ความรูสึกทวี่ าน้คี ือ “จติ วญิ ญาณประชาชาต”ิ (Volksgeits หรือ The spirit of the people) และแสดงออกใหเหน็ ไดจากกฎหมายประเพณี (Gewohnheitsercht) และภาษา 1.1.8 แนวโนม ใหมๆ ในการพัฒนาความคิดทางกฎหมาย แนวโนมของการพัฒนา ความคดิ ทางกฎหมายในปจ จบุ นั มีแนวโนมเปนอยางไร แนวโนม ในปจจบุ นั คือการนาํ ปรชั ญากฎหมายธรรมชาตมิ าผสมกับปรัชญากฎหมายฝา ยบานเมอื งเพือ่ หาสว นทีล่ ะมายกันและเปน ประโยชนตอ สงั คมใหมากทสี่ ดุ ปรชั ญาใหมไ มม ีชอ่ื เรยี กเปน ทางการ บางคร้ัง เรียกวา ปรัชญากฎหมายฝา ยบานเมืองแผนใหม (The modern positive law) 1.2 ความคดิ ในเชงิ ปรัชญากฎหมาย 1. รัฎฐาธิปตย คือผมู อี ํานาจสูงสดุ ในรฐั แตตองเปนอาํ นาจดวยความเปนธรรม มิฉะนั้นอาจจะถูกลมลาง ได 2. ความยุตธิ รรม ตามความหมายโดยทั่วไปน้นั หมายถงึ ความถกู ตอ ง ชอบดว ยเหตผุ ล ความหมายของ ความยุติธรรมนน้ั ยากทจ่ี ะใหค ํานิยาม เพราะข้ึนอยูกบั คตินยิ ม ปรัชญาของแตล ะคน 3. ดลุ พนิ ิจของผูใ ชกฎหมาย ทาํ ใหเกดิ การบงั คับใชกฎหมาย และการเปลย่ี นแปลงในกฎหมาย 4. กฎหมายเปน เครื่องกําหนดระเบยี บวนิ ัยของสงั คม ประชาชนทั้งหลายจึงตองเคารพนับถือกฎหมาย ผบู รหิ ารประเทศยอ มไมมอี าํ นาจตามอําเภอใจ ตองเคารพกฎหมายเชนกัน 1.2.1 รัฎฐาธปิ ตย หลักนติ ริ ัฐและหลักการแบงแยกอํานาจมีผลตอ การจํากัดการใชอาํ นาจของรฎั ฐาธิปต ยอยางไร หลกั นติ ริ ฐั หมายถงึ รัฐทป่ี กครองตามหลกั แหง เหตผุ ลเพ่อื ใหก ารอาศยั อยูร ว มกันของมนษุ ยเ ปนไป ดว ยความสงบสขุ หลกั การแบง แยกอาํ นาจอธปิ ไตยเปนหลักการทก่ี าํ หนดขึน้ เพอื่ คุม ครองสิทธิและเสรีภาพ ของประชาชนจากการใชอํานาจอธิปไตยของรัฐ ประเทศที่ปกครองดวยหลกั การดังกลา วจะสง ผลใหร ฎั ฐาธิ ปตยไมสามารถใชอาํ นาจไดอยา งเตม็ ที่ สอบซอมวนั ท่ี 5 กมุ ภาพนั ธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

3 1.2.2 ความยุตธิ รรม อริสโตเตลิ ไดก ลาวถึงความยุตธิ รรมอยางไร อยตุ ธิ รรมยอ มเกิดขึน้ เมื่อความเทา กนั ถกู ทาํ ใหไ มทัดเทยี มกนั และเม่อื ความไมเทา กนั ถูกทําให กลายเปนความทดั เทียมกนั (In-just arises when equals are treated unequally, and also when unequals are treated equally) อริสโตเติลไมยอมรบั วาความยตุ ธิ รรมเปน คณุ ธรรมดังที่เปลโตเขา ใจ แต บอกวาความยตุ ธิ รรมเปนเรือ่ งของการจัดระเบยี บความสัมพนั ธของมนุษยในสงั คม โดยถือหลกั วา ส่ิงท่ี เหมอื นกันควรไดร บั การปฏบิ ัติเทา เทียมกนั 1.2.3 ดลุ พินจิ ของผใู ชก ฎหมาย การใชด ลุ พินจิ ของนักกฎหมายจะสอดคลอ งกบั ความยุตธิ รรมในสังคมคืออะไร การใชดุลพินจิ จงึ เปนส่งิ สาํ คัญสุดยอดขอหน่งึ ในการอาํ นวยความยุตธิ รรมเม่อื ใดท่ีกฎหมายเปด โอกาสใหใ ชด ลุ พินจิ นกั กฎหมายควรใชด ุลพนิ จิ ไปในทางสอดคลอ งตอ “มโนธรรม ศลี ธรรม และความ ตองการของสังคม” 1.2.4 การนบั ถือกฎหมาย ประเทศทีเ่ ปนนิตริ ฐั มีลกั ษณะอยางไร ประเทศทีเ่ ปน นิตริ ัฐน้ันจะตองมีลักษณะดังตอ ไปน้ี 1. ในประเทศนน้ั กฎหมายจะตองอยเู หนือส่ิงใดทงั้ หมด การกระทาํ ตางๆ ในทางปกครองโดยเฉพาะ อยางย่งิ การกระทําของตํารวจจะตอ งเปน ไปตามกฎหมายและชอบดวยกฎหมาย หลกั ประกันสิทธแิ ละเสรีภาพ ของราษฎรอยูทีก่ ฎหมาย ถา เจาพนกั งานของรฐั มากล้าํ กลายสิทธิและเสรภี าพของราษฎร โดยไมมกี ฎหมาย ใหอํานาจ เจา พนักงานก็ยอมมีความผดิ อาญา 2. ในประเทศท่เี ปน นิตริ ัฐ ขอบเขตแหง อํานาจหนาท่ีของรัฐยอ มกาํ หนดไวแนนอน เริม่ ตง้ั แตการ แบง แยกอาํ นาจและมขี อบเขตในการใชอ ํานาจทงั้ สามน้ี ถัดจากอาํ นาจรัฐ อาํ นาจของเจาพนกั งานทีล่ ดหลัน่ ลงมาเปน อํานาจทีว่ ดั วดั ได เปน อํานาจทม่ี ขี อบเขตเชน เดยี วกนั และตอ งมีการควบคมุ การใชอ ํานาจภายใน ขอบเขตเทา น้ัน 3. ในประเทศที่เปน นติ ิรัฐ ผูพพิ ากษาตองมีอสิ สระในการพจิ ารณาพพิ ากษาคดี โดยจะตองมี หลักประกันดงั กลา วไวในรฐั ธรรมนูญและเพียงแตรฐั ไดจดั ใหม ผี พู ิพากษาเปน อสิ สระสําหรบั พจิ ารณาคดแี พง และคดอี าญาเทา นั้น 1.3 ปจจยั ท่ีมีผลตอ การพัฒนาความคิดในทางกฎหมาย 1. ศาสนาเปน ปจ จัยทใี่ หก อใหเ กดิ กฎหมาย และมอี ิทธพิ ลตอ การเกดิ และการเปลีย่ นแปลงกฎหมาย 2. จารีตประเพณี เปน ปจจยั ทกี่ อใหเกดิ กกหมาย และมอี ทิ ธพิ ลตอการใชกฎหมาย 3. ความเหน็ ของนักกฎหมาย เปน ปจ จยั ทาํ ใหเกิดกฎหมาย และมอี ิทธิพลตอการใชก ฎหมาย 4. เหตุการณในสงั คม มสี วนทาํ ใหเกดิ กฎหมาย และมีอิทธพิ ลตอ การใชก ฎหมาย 1.3.1 ศาสนา กฎหมายตราสามดวงของประเทศไทยมีคตคิ วามเชอ่ื ในทางศาสนาอยา งไร กฎหมายตราสามดวงของประเทศไทยประกอบดวยสว นสาํ คญั 2 สว นคอื พระธรรมศาสตรแ ละพระ ราชศาสตร เปนกฎหมายที่ไดรบั อทิ ธพิ ลจากศาสนาในการกอ กําเนดิ ขน้ึ ผา นคติความเชอื่ ในศาสนาฮินดแู ละ ศาสนาพทุ ธ พระธรรมศาสตรเ ปน สว นทเี่ นนอุดมคตใิ นเร่ืองความยุตธิ รรม สวนพระราชศาสตรซ งึ่ เปน เร่ืองของ บรรดากฎหมาย อรรถคดี พระราชบญั ญตั ิ พระราชกําหนด และพระราชวินิจฉยั ของพระมหากษัตริยและยงั ได กลา วถงึ ลกั ษณะของการเปนผพู ิพากษาทด่ี ตี องยึดหลกั อินทภาษ คอื เวลาพิจารณาคดจี ะตอ งปราศจากอคติ 4 คอื ฉนั ทาคติ (รกั ) โทษาคติ (หลง) และภะยาคติ (กลวั ) ลวนแลวมคี วามสอดคลองกับความเชือ่ ในเรอ่ื ง สวรรคแ ละนรกในความเช่ือทางศาสนาท้ังสน้ิ 1.3.2 จารตี ประเพณี จารตี ประเพณกี อ ใหเ กิดกฎหมายไดอยางไร เม่ือจารตี ประเพณไี ดร บั การยอมรับและยึดถือปฏิบตั ิ ก็จะมีการนาํ มาบัญญัติในกฎหมายลายลักษณ อักษรข้นึ แตจารตี ประเพณอี กี สว นหน่ึงทีไ่ มไ ดม ีการบญั ญตั ิไวเปน ลายลกั ษณอักษร แตสังคมก็ยงั ยอมรับ ปฏิบตั ิกันตอมา มีผลในการยอมรบั ปฏิบัติเสมอื นเปนกฎเกณฑตามกฎหมาย 1.3.3 ความเหน็ ของนักปรัชญาทางกฎหมาย ความเห็นของนักปราชญทางกฎหมายมีอทิ ธพิ ลตอกฎหมายอยา งไร สอบซอ มวนั ท่ี 5 กุมภาพันธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

4 ความเหน็ ของนกั ปรชั ญาทางกฎหมายหรอื นักปราชญทางกฎหมาย หรือคาํ พพิ ากษาของศาลหรือ ระบบของกฎหมายอาจเกดิ ขน้ึ จากขอคิดเห็น ขอ โตแยงทีม่ ตี อ ตวั บทกฎหมายหรอื คําพพิ ากษาของศาล หรือ ระบบของกฎหมายไดสรางบทบาทและเปลี่ยนแปลงข้ึนในวงการกฎหมาย อาจสง ผลตอระบบกฎหมายของ ประเทศ ระบบศาล หรอื มกี ฎหมาย หรือแกไ ขกฎหมาย 1.3.4 เหตุการณ เหตุการณและสภาพปจ จยั แวดลอ มสง ผลกระทบตอ กฎหมายอยา งไร เหตกุ ารณแ ละสภาพปจ จัยแวดลอ มของสงั คมหรือของประเทศ มีสว นสาํ คญั อยางยิง่ ท่ีทําใหเ กดิ การ เปลยี่ นแปลงในตัวบทกฎหมายหรือมีบทกฎหมายขึน้ หรอื อาจสงผลตอ การใช การตคี วามกฎหมายดว ย ดงั เชน การนาํ เทคโนโลยีโดยเฉพาะอยา งยิง่ เครอ่ื งคอมพวิ เตอรมาใชใ นชีวิตประจาํ วัน การพฒั นาทาง เทคโนโลยที างคอมพวิ เตอรแ ละโทรคมนาคมกอใหเกิดระบบอนิ เทอรเนต สงผลใหต องมกี ารตรากฎหมายขึ้น รองรับ แบบประเมินตนเองหนว ยที่ 1 1. สํานักความคดิ ทางกฎหมายคอื แนวคดิ หรือทฤษฎที างกฎหมายของนกั คดิ ทงั้ หลายซ่งึ มคี วามคดิ เหน็ ตรงกัน แมว าแตละคนหรอื แนวความคิดแตละอยา งเกิดขน้ึ ตางสมัยกนั ก็ตาม 2. สาํ นักความคดิ กฎหมายธรรมชาติมแี นวคดิ เก่ยี วกบั กฎหมายคอื กฎหมายตองสอดคลองกบั ธรรมชาติและความมี เหตุผล 3. การถือวา “กฎหมายทส่ี มบรู ณใ ชการไดจ รงิ และเปนไปตามเจตจํานงของผมู อี าํ นาจรัฐ” เปนแนวคดิ ของสํานกั ความคดิ กฎหมายฝา ยบานเมือง 4. แนวความคดิ วา “กฎหมายคือปรากฏการณอ ันหน่งึ ซ่งึ เปนผลสะทอนทางการเมอื ง” เปน แนวคดิ ของสาํ นัก ความคดิ ทางกฎหมาย สาํ นกั ความคดิ กฎหมายฝา ยคอมมิวนิสต 5. การมงุ หาความจริงวา เพราะเหตุใดกฎหมายจงึ บญั ญัตเิ ชนนนั้ และทาํ ไมศาลจงึ ตดั สินคดีเชนนน้ั เปน แนว ความคดิ ของ สาํ นักความคดิ กฎหมายฝา ยสจั จะนิยม 6. สํานกั ความคดิ ทางกฎหมายใดท่เี ปน วา กฎหมายเปนสิง่ ที่คน พบ ไมไ ดถูกสรา งข้นึ มลี ักษณะเฉพาะเชน เดยี วกับ ภาษา เปน จิตวญิ ญาณของประชาชาติ สํานกั ความคดิ กฎหมายฝา ยนยิ มประวัติศาสตร 7. รัฐาธปิ ตย มีความหมายถุง ผมู อี ํานาจสงู สดุ ในรฐั 8. กฎหมายจะสามารถใชใ หเกดิ ความสงบสขุ ไดเ มอื่ ประชาชนและผูมอี าํ นาจตา งเคารพนับถอื กฎหมาย 9. ศาสนามีผลตอ กฎหมายคือ (1)เปนเครอื่ งกระตุนใหค นกระทาํ ในสง่ิ ทีเ่ หมาะสมหรือมคี วามประพฤตเิ หมาะสม (2) ศาสนาเปน เคร่อื งควบคมุ สงั คมเชน เดียวกับกฎหมาย (3) กฎหมายบางเรอื่ งมที ีม่ าจากหลักคาํ สอนทางศาสนา (4) การนับถือศาสนาสงผลใหคนปฏบิ ตั สิ อดคลอ งกับกฎหมาย 10. จารีตประเพณมี คี วามสําคญั ตอกฎหมายคอื จารีตประเพณเี ปนบอเกิดของกฎหมาย หนว ยที่ 2 วิวัฒนาการระบบกฎหมาย 1. กฎหมายนน้ั ไดววิ ฒั นาการมาจากระเบยี บ ความประพฤติ ศีลธรรม จารตี ประเพณี ศาสนา แลว กลายเปน มีสภาพบังคบั ได 2. ระบบกฎหมายไทยไดว วิ ัฒนาการมาเปนขัน้ ตอนตามสภาพความเปน เอกราชตลอดมา 3. ในการพฒั นาระบบกฎหมายไทยใหถ ึงเปาหมายนนั้ ยอมมปี ญหาและอปุ สรรคหลายประการ 2.1 ววิ ฒั นาการของระบบกฎหมายทส่ี าํ คัญของโลก 1. ในสมยั ดัง้ เดมิ นัน้ ยังไมม ีภาษาเขียน จงึ ตองใชค าํ ส่ังของหัวหนา ประเพณี ศลี ธรรม ศาสนา และความ เปนธรรมตามความรสู กึ ของมนษุ ย ใหม สี ภาพบังคับตามนามธรรมเปน กฎหมายได 2. เมือ่ มนษุ ยรูจกั ภาษาเขยี น ก็ไดเขยี นบันทึกสิง่ ที่บังคบั ตามนามธรรมข้นึ ใช และตอ มาก็ไดพฒั นาข้นึ ให เปน กฎหมายลายลักษณอักษรหรือประมวลกฎหมาย 3. ในบางประเทศ เชน ประเทศองั กฤษ ยังคงยึดจารีตประเพณที ี่ปฏิบัติมา เปน หลกั กฎหมายและ อาศัย คาํ พพิ ากษาของศาลทพ่ี พิ ากษาวางหลกั ใชเปนกฎหมายในระบบกฎหมายคอมมอนลอว 4. กฎหมายในระบบอื่น เชน กฎหมายสังคมนยิ ม กฎหมายอิสลาม ยอ มจัดอยใู นระบบประมวลกฎหมาย 5. เม่ือหลักกฎหมายของประเทศตางๆ คลายคลึงกัน ยอมใชกฎหมายฉบับเดียวกันได นักกฎหมายก็ สามารถใชก ฎหมายฉบบั เดียวกนั ไดทวั่ โลก กลายเปนหลกั สากลข้นึ 2.1.1 กฎหมายในสังคมบรรพกาล คําสั่งหัวหนา เผา เปน กฎหมายไดอยางไร สอบซอมวนั ท่ี 5 กมุ ภาพันธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

5 เมื่อมีกรณีพิพาทหรอื โตแยงเกิดขนึ้ ผทู เี่ ปนหัวหนา เผาจะตอ งเปนผชู ้ีขาด ซ่ึงตองอาศยั ความถกู ตอ ง ตามกฎเกณฑ การชีขาดดงั กลา วบงั คับแกคกู รณไี ด โดยจะตอ งปฏิบัตติ ามและเชือ่ ฟง คาํ ชีข้ าดและกฎเกณฑ เชน น้ันจงึ เปน กฎหมาย จารีตประเพณีเปนกฎหมายไดอยา งไร จารีตประเพณีเกิดจากพฤตกิ รรมการเลยี นแบบของมนุษยต ามความเคยชินทคี่ นในสังคมนั้นจะกระทาํ ตามคนสว นใหญ เมอื่ พฤตกิ รรมเหลานน้ั ไดม กี ารปฏิบตั ิตอเน่ืองกันมาเล่อื ยๆ เปน ระยะเวลาอันยาวนานหาก ผูใ ดฝา ฝน ไมย อมประพฤตหิ รอื ปฏิบตั ติ ามก็จะไดร บั การตําหนอิ ยางรนุ แรงจากสงั คม ในบางครัง้ กจ็ ะมสี ภาพ เปนการลงโทษ ในทส่ี ุดก็จะกลายเปน หลักบงั คับใชกับประชาชนในถ่นิ นัน้ ๆ และเปนกฎหมายจารตี ประเพณี โดยไมรตู ัว 2.1.2 วิวัฒนาการของระบบประมวลกฎหมาย ระบบประมวลกฎหมายน้ันจะมลี กั ษณะอยางไร จะมีลกั ษณะเปน รปู รา งของกฎหมาย 3 ประการคอื 1. เปน ระบบกฎหมายท่มี าจากกฎหมายโรมนั และใชก ันอยทู ั่วไปในยุโรป ซ่งึ แตกตางไปจาก กฎหมายจารตี ประเพณี 2. เปนการตัง้ หลกั เกณฑท ีใ่ ชบังคบั ถึงความสมั พนั ธร ะหวา งบุคคล ซ่ึงแตกตา งไปจากกฎหมาย มหาชนโดยเฉพาะอยางยงิ่ จะแตกตา งไปจากกฎหมายอาญา 3. เปน กฎหมายทมี่ ีสภาพบังคับซึง่ ตรงขา มกับกฎหมายพระหรอื ศาสนจกั ร 2.1.3 วิวฒั นาการของระบบคอมมอนลอว ทใ่ี หความเปน ธรรมแกค ูกรณี โดยคํานงึ ถงึ หลักเอ็คควตี ้ี (Equity) หมายความวาอยา งไร เปนการตัดสนิ ทีอ่ าศยั หลักมโนธรรม (Conscience) ประโยชนสุขและความยตุ ธิ รรมในสงั คมเปนใหญ 2.1.4 ววิ ฒั นาการของระบบกฎหมายอ่นื ๆ สตาลินไดเ ปลย่ี นหลกั การใหมของกฎหมายสงั คมนิยมวา อยา งไร สตาลนิ ไดเปลยี่ นหลกั การใหมข องกฎหมายสงั คมนิยมวา ความยุติธรรมมอี ยูเทาทก่ี ฎหมายกาํ หนด เทา น้ันและตองเปน กฎหมายทีร่ ฐั บาลชั้นกรรมาชพี ซงึ่ อยูภายใตการนาํ ของพรรคคอมมิวนสิ ตก าํ หนดขึ้น เทา น้ัน 2.1.5 แนวโนมของวิวฒั นาการของระบบกฎหมายในโลกปจจุบนั แนวโนม ของการวิวฒั นาการของระบบกฎหมายในโลกปจจุบันนจ้ี ะเปนอยา งไร แนวโนม ในการววิ ัฒนาการของระบบกฎหมายในโลกปจจุบันน้ี จะเปน การใชร ะบบกฎหมายซีวลิ ลอว ทงั้ หมด โดยสามารถจะจัดรปู แบบและพัฒนาไดโ ดยฝา ยนติ ิบญั ญัติ โดยนักนิติศาสตรข องประเทศตางๆกจ็ ะ นําความคดิ เหน็ ทเี่ ปนธรรมซ่งึ มีอยูโดยทั่วไป ไปบัญญตั ิใชใ นกฎหมายในประเทศของตนเพื่อใหเ กิดความ สอดคลอ งกัน ตอ ไปนานเขาหลกั เกณฑต างๆของกฎหมายก็จะคลา ยคลึงกันทุกประเทศในโลกเกือบจะ เรยี กวาใชกฎหมายฉบับเดียวกันกัน ซึง่ นกั กฎหมายก็จะสามารถใชก ฎหมายเรื่องเดียวกนั ไดท ว่ั โลก ถือวา เปน หลักสากล 2.2 ววิ ฒั นาการของระบบกฎหมายไทย 1. ระบบกฎหมายไทยกอ นทีย่ ังไมมภี าษาเขยี นเปนหนังสือ ซึง่ เรมิ่ ใชใ นสมัยพอขุนรามคาํ แหงมหาราช ในสมัยสโุ ขทัยตอนปลาย และสมยั กรงุ ศรีอยธุ ยาจงึ มีกฎหมายเปนลายลักษณอ กั ษรขึน้ 2. ในสมัยตนกรงุ รัตนโกสนิ ทรไ ดม ีการจดั ทาํ กฎหมาย ในรูปของประมวลกฎหมายไทยสาํ เรจ็ เรียกวา กฎหมายตราสามดวง 3. ในปจจุบันนีใ้ นประเทศไทยไดมีกฎหมายในรปู ของประมวลกฎหมายครบถวน 2.2.1 ระบบกฎหมายกอนกรงุ รตั นโกสนิ ทร ศลิ าจารึกพอขนุ รามคําแหงมหาราชเทียบไดกับกฎหมายอะไรท่ีสาํ คญั และนกั นติ ิศาสตรเ รียกวา กฎหมายอะไร ศิลาจารึกพอขุนรามคําแหงมหาราชเทยี บไดกบั มหากฎบัตร (Magna Carta) ของอังกฤษ ซ่ึงของ อังกฤษถือวา เปนรฐั ธรรมนญู ฉบับแรกขององั กฤษ เพราะในศลิ าจารึกมขี อความทเ่ี ปน หลกั ประกันสทิ ธแิ ละ เสรีภาพของราษฎรในสมยั นน้ั และนกั นิตศิ าสตรบ างทานเรียกวา “กฎหมายสี่บท” โดยเกีย่ วกับเรอ่ื งกฎหมาย มรดก กฎหมายทีด่ ิน กฎหมายวธิ ีพจิ ารณา และกฎหมายรอ งทุกข 2.2.2 ระบบกฎหมายตน กรุงรตั นโกสนิ ทร สอบซอ มวนั ท่ี 5 กมุ ภาพันธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

6 ในสมัยตน กรุงรตั นโกสินทร ประเทศไทยในระบบกฎหมายอะไร อยางไร ในสมยั ตนกรุงรัตนโกสินทร ประเทศไทยไดใ ชระบบประมวลกฎหมายหรอื กฎหมายลายลักษณอักษร เพราะพระบาทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ไดชาํ ระกฎหมายขน้ึ ใหมโดยจดั ทําเปนประมวล กฎหมายขึน้ เรยี กวา “กฎหมายตราสามดวง” หรือ “ประมวลกฎหมายรชั กาลท่ี 1” 2.2.3 ระบบประมวลกฎหมายในประเทศไทย ประเทศไทยในสมัยกรงุ สุโขทัย กรงุ ศรีอยธุ ยา และกรุงรัตนโกสินทร ใชกฎหมายระบบใด ในสมัยกรงุ สโุ ขทยั น้นั สมยั พอขนุ รามคําแหงมหาราชเปน การใชหลักกฎหมายทั่วไปทเ่ี หน็ วา เปน ธรรม และใชร ะบบกฎหมายในสังคมบรรพกาล ตอ มาในสมัยพญาเลอไท มีหลกั ฐานวาไดมกี ารจารกึ ในลักษณะเปน กฎหมายลายลกั ษณอกั ษร โดยปรากฏเปนเรื่องๆไป และหลกั ฐานยังปรากฏอีกวา ในสมยั กรงุ สโุ ขทยั ยงั มีการ ใชก ฎหมายพระธรรมศาสตร ซึ่งเปน คัมภีรทีส่ บื ทอดมาจากมนศู าสตรของชาวฮินดู นอกจากนี้ ก็ยงั ใชพระราช ศาสตร คือคาํ ส่งั ของพระมหากษตั รยิ เ ปนกฎหมายอีกดว ย ในสมยั กรุงศรีอยุธยา มหี ลักฐานปรากฏชดั วาไดใ ชกฎหมายลายลักษณอกั ษรอยางสมบูรณ กฎหมาย ทใ่ี ชก ค็ ือ พระธรรมศาสตร อนั เปน หลักกฎหมายท่ีมตี นกําเนิดมาจากอนิ เดีย นอกจากนี้ พระมหากษตั รยิ ไ ด ทรงตรากฎหมายขึน้ เพือ่ ใชบ ังคับแกร าษฎร เรียกวาพระราชศาสตร ซงึ่ มกี ฎหมายทเ่ี ปนลายลักษณอักษรอยู หลายเรอ่ื งดวยกัน ในสมัยตนกรงุ รัตนโกสินทรคงใชก ฎหมายเดมิ ของกรงุ ศรีอยุธยา แตตอมาไดมกี ารตรากฎหมายจดั ทาํ เปน ประมวลกฎหมายข้นึ เรียกวา “กฎหมายตราสามดวง” หรือ “ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1” ทัง้ นเ้ี พ่อื ปรบั ปรุงใหเกิดความยตุ ิธรรมยิง่ ขนึ้ จึงเปนการใชก ฎหมายลายลกั ษณอ ักษร โดยตรงตอมารชั กาลที่ 5 ไดเริม่ ดาํ เนนิ การชาํ ระกฎหมายข้ึนเปนหมวดหมูในลกั ษณะของระบบประมวลกฎหมาย ในปจจุบันนี้ประเทศไทยไดใ ชกฎหมายในระบบประมวลกฎหมายหรอื กฎหมายลายลักษณอ กั ษรตาม ระบบท่ตี า งประเทศยอมรับและพัฒนาแลว ซึง่ มีการออกกฎหมายเปนลายลกั ษณอ ักษรในระบบรัฐสภาอยาง สมบูรณ 2.3 ปญหาและอุปสรรคในการพฒั นาระบบกฎหมายไทย 1. ปจจบุ นั การศึกษาวชิ านติ ิศาสตรไดกระจายอยูในหลายสถาบัน ทําใหเกดิ แนวความคิดการใชกฎหมาย แตกตางกนั เปน ภัยตอแนวความคิดทางกฎหมายของประเทศเปน อยางย่งิ 2. การฝกอาชีพทางกฎหมายมแี ยกจากกนั แลว แตห นวยงานในอาชีพน้นั ไมอ าจจะพัฒนาความคิดทาง กฎหมายไปในแนวทางเดียวกนั 3. การรางกฎหมายในปจ จุบนั ไมเปนไปตามระบบของการรางกฎหมายที่ถกู ตอง จึงทําใหข ดั ตอ หลกั การ และกฎหมายอื่น 4. ประเทศไทยไมม รี ะบบตดิ ตามและประเมนิ ผลการบงั คบั ใชกฎหมาย จงึ มกี ฎหมายบางฉบบั ไมม ี ประชาชนปฏิบัตติ าม 2.3.1 ระบบการศกึ ษานติ ศิ าสตร การศึกษาทางนิติศาสตรที่จะทาํ ใหกฎหมายไดมกี ารพัฒนาไปโดยถูกทางจะทองทาํ อยา งไร ยอมขน้ึ อยกู บั การเรียนการสอนที่ถูกตอ งตามระบบของกฎหมายไทย โดยจะตองมีการเรยี น การสอน ไปในทางเดียวกัน ใหผ ูท าํ การศกึ ษากฎหมายมแี นวความคดิ เห็นของตนเองเปนอิสระ และตอ งปลูกฝงนัก กฎหมายใหม คี ุณธรรมในการรับใชป ระชาชน ไมใหมีการเอารดั เอาเปรยี บสังคม 2.3.2 สถาบันวชิ าชีพกฎหมาย การแยกฝกอาชพี นกั กฎหมายเปน แตล ะสาขาอาชพี มผี ลตอ การพัฒนากฎหมายอยา งไร การฝกอาชพี ทางกฎหมายแตล ะสถาบันไมอ าจจะพฒั นาแนวความคิดทางกฎหมายไปในทางเดยี วกัน ได เพราะแตล ะสถาบนั มีความคดิ เหน็ ของตนเอง จะเกิดความแตกตา งในการพัฒนากฎหมาย 2.3.3 กระบวนการนิตบิ ัญญตั ิ การบญั ญัติกฎหมายแตละฉบับนน้ั จะตอ งอาศยั หลักอะไร จะตองรา งกฎหมายดวยอาศยั หลักคณุ ธรรมและคาํ นึงถึงธรรมะเปน สําคัญ โดยไมออกกฎหมายเพือ่ รกั ษาผลประโยชนข องผหู น่ึงผใู ดหรือหนว ยงานใดหนว ยงานหนึง่ โดยเฉพาะ 2.3.4 ระบบการติดตามและการประเมินผลการบงั คับใชกฎหมาย เหตใุ ดที่ระบบกฎหมายไทยไมพ ัฒนาไปเทา ที่ควร เพราะฝา ยนติ บิ ัญญตั ิไมม รี ะบบการติดตามและประเมินผลการบงั คับใชก ฎหมายในประเทศไทยทาํ ให มีการออกกฎหมายและยกเลกิ กฎหมายตา งๆอยูเสมอ และบางครงั้ กฎหมายออกมามากแตละฉบับจะขดั แยง กนั สอบซอมวันท่ี 5 กุมภาพนั ธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

7 แบบประเมินตนเองหนว ยท่ี 2 1. ความคดิ เหน็ ทถ่ี ูกตองตามทาํ นองคลองธรรมเปน หลักกฎหมายท่ัวไป จนสามารถบังคบั ใชกับประชาชนใน 2. แบบอยางทปี่ ฏบิ ตั สิ อดคลองตอ งกันมาในทอ งถน่ิ ใดเปน เวลาชานาน ทองถน่ิ นน้ั เรยี กวา กฎหมายจารีตประเพณี 3. กฎหมายฮินดู ถือวา เปนกฎหมายศาสนา 4. ลกั ษณะของระบบประมวลกฎหมาย มาจากกฎหมายโรมัน ซงึ่ มีสภาพบังคับไดถงึ ความสมั พันธร ะหวา งบคุ คล 5. ประมวลกฎหมายฮัมมูราบี ถอื วาเปนวิวัฒนาการเบ้ืองตน ของระบบประมวลกฎหมาย 6. กฎหมายทีอ่ อกโดยรฐั อยา งสมบรู ณฉบบั แรกคอื กฎหมายสิบสองโตะ 7. หลักคอมมอนลอว เปน การตัดสินคดที ต่ี อ งมีเหตผุ ล 8. หลกั กฎหมายเอ็คครติ ี้ ใชค วบคกู นั ไปกบั หลกั คอมมอนลอว 9. พน้ื ฐานหลักกฎหมายคอมมอนลอว ไดม าจาก ผูพิพากษา 10. ในทางอาญา ในประเทศไทยใชก ฎหมายลักษณะ กฎหมายลายลกั ษณอักษร 11. กฎหมายเกิดจาก แนวความคิดเพ่อื สรา งหลกั เกณฑในการควบคมุ มนุษยท อ่ี ยูในสังคม 12. กฎหมายในสมยั บรรพกาลจะมลี กั ษณะ นามธรรม 13. จารีตประเพณีมาจากลกั ษณะของ การทค่ี นประพฤติปฏบิ ตั ติ ามแบบอยางทป่ี ฏบิ ตั สิ อดคลองตอ งกนั มาเปน เวลา ชา นาน หากผใู ดฝาฝน จะไดร บั การตําหนิอยา งรุนแรง 14. หลักกฎหมายท่วั ไป เปนกฎหมายดัง้ เดมิ ของมนุษยใ นสงั คม 15. พระเจาฮมั มรู าบี เปนคนคิดวาประชาชนไมส ามารถอยอู ยา งอสิ ระปลอดภัย โดยปราศจากกฎหมาย 16. กฎหมายสบิ สองโตะ ถือไดวา เปน การเริม่ ตน ของวชิ านติ ศิ าสตรดว ยหลกั การท่ีวา กฎหมายควรเปนสิง่ เปด เผยให คนทวั่ ไปไดร ไู ดเหน็ และศึกษาหาเหตผุ ลได 17. ในสมยั แองโกล-แซกซอน ศาลตัดสินโดยใชห ลัก กฎหมายจารตี ประเพณี 18. กฎหมายอสิ ลามจัดอยใู นสกุล กฎหมายศาสนา 19. แนวโนม ในการวิวฒั นาการของระบบกฎหมายในโลกปจ จบุ นั น้ีจะใชหลกั กฎหมายระบบ ประมวลกฎหมายหรอื ซี วิลลอว หนว ยที่ 3 ทีม่ า ประเภท และศกั ดข์ิ องกฎหมาย 1. ทมี่ าของกฎหมาย ในระบบกฎหมายลายลกั ษณอ ักษร ระบบกฎหมายไมเปน ลายลกั ษณอกั ษร ระบบ กฎหมายสงั คมนิยมนั้น ยอ มแตกตางกนั ทง้ั นี้ ข้นึ อยูกับพน้ื ฐานของระบบกฎหมายแตล ะระบบ 2. การแบงประเภทของกฎหมาย อาจแบงออกไดเปน หลายลกั ษณะ ทงั้ นีข้ ึ้นอยูก บั วา จะยดึ อะไรเปน เกณฑในการแบง 3. กฎหมายท่อี อกมาใชใ นสังคมนน้ั เกิดจากองคก รท่ีมอี ํานาจในการออกกฎหมายตา งกนั จึงมลี ําดบั ความสําคญั ไมเ ทา เทียมกัน 4. กฎหมายที่มศี ักดิ์สูงกวาหรอื มีศกั ดิ์เทา กันกบั กฎหมายอกี ฉบับหนึง่ ยอ มแกไขเพิ่มเติมหรอื ยกเลกิ กฎหมายฉบบั หลังนั้นได 3.1 ทมี่ าของกฎหมาย 1. ทีม่ าของกฎหมายยอมมคี วามหมายแตกตา งกนั ไปตามระบบกฎหมาย 2. ที่มาของกฎหมายในระบบลายลกั ษณอ กั ษรนัน้ ไดแก กฎหมายลายลักษณอ ักษร จารตี ประเพณี และ หลักกฎหมายทัว่ ไป 3. ทีม่ าของกฎหมายในระบบกฎหมายไมเ ปน ลายลกั ษณอักษร ไดแ ก จารีตประเพณี คําพิพากษาของ ศาล กฎหมายลายลักษณอ ักษร ความเหน็ ของนักนิตศิ าสตร และหลักความยตุ ธิ รรม 4. ที่มาของกฎหมายในระบบกฎหมายสังคมนิยม คือ กฎหมายลายลกั ษณอกั ษร 3.1.1 ทมี่ าของกฎหมายในระบบกฎหมายลายลักษณอักษร ลองบอกชอ่ื กฎหมายลายลักษณอ ักษร รูจักรปู แบบของกฎหมายดงั ตอ ไปน้ี 1) รฐั ธรรมนูญ เชน รฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2517 2) ประมวลกฎหมาย เชน ประมวลกฎหมายท่ดี ิน ประมวลรษั ฎากร 3) พระราชบัญญัติ เชน พระราชบญั ญัตคิ ุมครองสตั วป าสงวนแหง ชาติ พระราชบัญญัติบรษิ ัทมหาชน พระราชบญั ญัติสง เสรมิ พาณิชยน าวี 4) พระราชกฤษฎีกา เชน พระราชกฤษฎีกากาํ หนดเขตควบคุมศุลกากร เปนตน สอบซอ มวันที่ 5 กมุ ภาพันธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

8 จารตี ประเพณที ่ีกลายมาเปนกฎหมาย ตัวอยา งของจารีตประเพณที ี่กลายมาเปน กฎหมาย คอื การทบี่ ุตรตอ งอปุ การะเล่ียงดูบดิ ามารดาซ่งึ ได นาํ ไปบญั ญัติใน ป.พ.พ. มาตรา 1563 การใหสนิ สอดทฝ่ี า ยชายใหแกฝ ายหญงิ นน้ั เปนจารีตประเพณหี รอื ไม และฝา ยหญิงจะเรียกรอ งจาก ฝา ยชายไดเ สมอไปหรือไม การใหส นิ สอดเปนจารีตประเพณี เพราะเขา ตามหลกั เกณฑท้ัง 4 ประการ แตก ็มใิ ชเปน เรอ่ื งที่ฝา ย หญิงจะบังคับเอากับฝายชายได เพราะเปนเรื่องที่ฝา ยชายตองสมคั รใจใหแกฝ า ยหญิงเพอ่ื ตอบแทนการท่ี หญงิ ยอมสมรสดวย (ป.พ.พ. มาตรา 1437) ลองสาํ รวจดสู ภุ าษิตกฎหมายทเ่ี คยทราบมาแลว สุภาษิตกฎหมายที่เคยทราบมาแลว เชน 1) เปน หนาท่ีของศาลท่จี ะตอ งใหค วามยตุ ิธรรมแกค นท่เี ขา มาหาศาล (ขอ 13) 2) ผูพ พิ ากษาทด่ี ียอ มวินจิ ฉัยคดีตามหลักความยตุ ิธรรมและความถกู ตอง และถือความยุตธิ รรม สําคัญกวา กฎหมาย (ขอ 24) 3) ความทจุ ริตกบั ความยตุ ิธรรมอยูดว ยกันไมได (ขอ 59) 3.1.2 ทมี่ าของกฎหมายในระบบกฎหมายไมเ ปนลายลักษณอกั ษร จารีตประเพณีมคี วามสัมพนั ธตอ ระบบกฎหมายไมเ ปน ลายลักษณอ ักษรอยา งไร จารีตประเพณเี ปน ตนตอของกฎหมายไมเ ปนลายลักษณอกั ษร เมื่อสมยั เร่ิมแรกของระบบกฎหมายนี้ ศาลใชจ ารีตประเพณีเปน กฎหมายในการตดั สินคดจี ารีตประเพณจี งึ เปนทมี่ าพืน้ ฐาน ของระบบกฎหมายไมเ ปน ลายลักษณอ ักษร เหตุผลสนับสนนุ คํากลา วทีว่ า “กฎหมายทม่ี าจากคาํ พพิ ากษาของศาลเปนหลักเกณฑท ม่ี น่ั คง เชน เดียว กบั หลักท่เี กิดจากจารตี ประเพณ”ี คําพพิ ากษาของศาลในระบบกฎหมายไมเปน ลายลกั ษณอกั ษรเปนหลักเกณฑท ่ีม่ันคง เนอื่ งจากศาล ในระบบกฎหมายน้ียึดถือหลกั แนวบรรทัดฐานคาํ พิพากษาของศาล จงึ ทาํ ใหค ดที ่มี ีขอ เทจ็ จริงอนั เปน สาระสําคญั อยางเดียวกนั ไดร บั การตัดสนิ ใหมีผลอยา งเดยี วกัน เมอ่ื เวลาผานไปหลักเกณฑที่ศาลวางไวใ น การตดั สนิ คดยี อ มไดร ับการยอมรับมากย่ิงขึน้ และกลายเปน หลกั กฎหมายท่ีมัน่ คงในเวลาตอ มา ในปจ จบุ นั กฎหมายลายลักษณอกั ษรกลับมบี ทบาทสาํ คัญตอระบบกฎหมายไมเ ปน ลายลักษณอกั ษร ไมนอ ยกวา กฎหมายท่ีเกดิ จากจารตี ประเพณแี ละคาํ พพิ ากษาของศาลน้ันเปนความจรงิ เพยี งใด ในสมยั ทีโ่ ลกมคี วามเจรญิ กา วหนา การท่ีจะรอใหกฎหมายเกดิ ขน้ึ จากจารตี ประเพณหี รอื คําพพิ ากษา ของศาลในคดที ขี่ ึ้นสูศาลนั้นยอมจะไมทนั ตอความตอ งการ จึงตองออกกฎหมายลวงหนา เพ่อื วางระเบยี บและ กฎเกณฑใ นสังคม หากจะรอใหก ฎหมายเกดิ ข้นึ เองจะไมทันตอเหตุการณท เ่ี กิดขึน้ หรือเปลีย่ นแปลงไปอยาง รวดเรว็ เอคควิตีค้ อื อะไร เอคควิต้ี คือระบบกฎหมายทเี่ ปนสวนหน่ึงในระบบกฎหมายไมเ ปน ลายลักษณอ กั ษร เอคควติ ี้เปน ระบบ ที่ยึดถือหลกั ความยุตธิ รรม โดยมโนธรรมของผูพพิ ากษาเปนหลัก จงึ กอใหเ กิดความยดื หยนุ ในการตดั สินคดี ดวยความเปน ธรรม โดยไมต องอยูใ นกรอบของจารตี ประเพณีหรอื แนวบรรทัดฐานคําพพิ ากษาของศาล ศาลไทยยอมรบั นับถือคาํ พิพากษาของศาลในคดีกอนเพยี งใดหรอื ไม ศาลไทยอยูใ นระบบกฎหมายลายลกั ษณอกั ษร จึงไมถือวา คําพิพากษาเปนกฎหมายทศ่ี าลทําข้นึ ศาล คงยดึ ตัวบทกฎหมายเปน สําคัญในการตดั สนิ คดี แตก็คํานงึ ถึงผลและเหตุผลของคาํ พพิ ากษาในคดกี อนอยบู าง โดยเฉพาะคดที มี่ ขี อเทจ็ จริงเชน เดยี วกบั ทศ่ี าลสูงเคยตดั สนิ ไวแลว แตห ากศาลลา ง (ท่อี ยูในชัน้ ตํ่ากวา ) มี เหตุผลเปน อยางอน่ื กอ็ าจตัดสนิ ใหเ ปน อกี อยางหน่ึงกไ็ ด โดยไมตอ คํานงึ ถงึ คาํ พพิ ากษาในคดีกอ นๆน้ัน ความเหน็ ของนักนติ ศิ าสตรนน้ั จะไดรับการยอมรบั จากศาลในการพิจารณาพิพากษาคดเี พียงใด แมว าความเหน็ ของนกั นติ ศิ าสตรจ ะไมเปน ทม่ี าของกฎหมายในระบบกฎหมายลายลกั ษณอกั ษรแต ความเหน็ ของนกั นิตศิ าสตรผ ูท รงคุณวุฒิ ซ่งึ เปนท่ียอมรับในวงการกฎหมายโดยทวั่ ไป กอ็ าจจะมีอิทธิพลตอ การตดั สินใจคดีตอมา 3.1.3 ทม่ี าของกฎหมายในระบบกฎหมายสังคมนยิ ม พจิ ารณาวาการทีร่ ะบบกฎหมายสงั คมนยิ มมที มี่ าของกฎหมาย คอื กฎหมายลายลกั ษณอกั ษรแตเ พยี ง อยา งเดียวน้นั จะสามารถใหความยุตธิ รรมแกอ รรถคดตี างๆไดเ พยี งพอหรอื ไม สอบซอ มวนั ท่ี 5 กมุ ภาพนั ธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

9 ในระบบกฎหมายสงั คมนิยม ใชก ฎหมายลายลกั ษณอักษรเปน กลไกในการควบคุมสงั คมใหเ ปน ไป ตามทว่ี างเปาหมายไว ความยตุ ธิ รรมจะมเี พยี งใดยอ มขนึ้ อยคู วามเปน อสิ ระของศาลในการตดั สินคดี หากศาล ตองปฏบิ ัตติ ามนโยบายของพรรคคอมมิวนิสตอยางหลีกเลยี่ งไมไ ด โอกาสที่ประชาชนจะไดรบั ความยุตธิ รรม กย็ อมนอ ยลงไดต ามลาํ ดับ 3.2 ประเภทของกฎหมาย 1. การแบงประเภทของกฎหมาย อาจแบง ไดห ลายลักษณะทงั้ น้ีขึ้นอยูกบั วา จะยึดอะไรเปนเกณฑใน การแบง 2. กฎหมายนน้ั อาจแบงไดอยางคราวๆ เปน 2 ประเภทคือ กฎหมายภายในและกฎหมายภายนอก 3. กฎหมายภายในอาจแบง ไดเปน 1) กฎหมายลายลักษณอัก และกฎหมายท่ไี มเปน ลายลกั ษณอ กั ษร 2) กฎหมายทมี่ ีสภาพบงั คับทางอาญา และกฎหมายท่ีมสี ภาพบงั คับทางแพง 3) กฎหมายสารบัญญัติ และกฎหมายวธิ ีสบญั ญัติ 4) กฎหมายมหาชน และกฎหมายเอกชน 4. กฎหมายภายนอกอาจแบงออกไดเปน 1) กฎหมายระหวา งประเทศแผนกคดเี มอื ง 2) กฎหมายระวางประเทศแผนกคดบี ุคคล 3) กฎหมายระหวา งประเทศแผนกคดอี าญา 3.2.1 บทนาํ การแบง กฎหมายภายในแบบใดท่ีควรไดรับการยอมรบั มากทส่ี ดุ เพราะเหตใุ ดจงึ เปนเชน นน้ั การแบง กฎหมายภายในเปน กฎหมายมหาชนและกฎหมาเอกชน นา จะไดร บั การยอมรบั มากทสี่ ุด เพราะมผี ลในการพิจารณาใชห ลกั เกณฑในการใชแ ละการตคี วามกฎหมาย เพือ่ กอ ใหเ กิดความยตุ ิธรรมแตค ดี ตามลักษณะกฎหมาย 3.2.2 ประเภทของกฎหมายภายใน Unwritten Law คอื อะไร Unwritten Law คอื กฎหมายที่ยังมไิ ดถูกถา ยทอดออกมาเปน ลายลักษณอ ักษร การแบง กฎหมายตามสภาพบังคับนั้นมีประโยชนอยา งไรบาง การแบงกฎหมายตามสภาพบังคับมีประโยชนใ นการพิจารณาคดแี ยกคดีเพอื่ ฟอ งศาลไดถกู ตอ งเชน คดีแพง จะฟอ งศาลใดที่กฎหมายกาํ หนดไดบ า ง หรือคดอี าญาจะฟอ งศาลใดไดบ า ง ถาไมม ีกฎหมายวธิ ีสบัญญัตจิ ะเกดิ ผลประการใดบางตอระบบกฎหมายของไทยในปจจุบนั ถา ไมม ีกฎหมายวิธสี บัญญัติกไ็ มอาจดําเนนิ คดีในศาลตา งๆ ได การแบง กฎหมายออกเปน กฎหมายเอกชนและกฎหมายมหาชนน้นั มปี ระโยชนอยา งไรบา ง การแบงกฎหมายเปน กฎหมายเอกชนและกฎหมายมหาชนน้ัน ประเทศไทยยังไมอ าจมองเห็น ประโยชนไดอยา งชดั เจน เพราะประเทศไทยยังไมไ ดแ ยกคดที เี่ กีย่ วขอ งกับกฎหมายมหาชนใหข น้ึ ศาล ปกครอง ในปจ จุบนั คดีสวนใหญขนึ้ ศาลยุติธรรม ยกเวน บางคดที ่จี ดั ตง้ั ศาลพิเศษไวพ ิจารณาพิพากษาคดี โดยเฉพาะ 3.2.3 ประเภทของกฎหมายภายนอก กฎหมายระหวา งประเทศแผนกคดเี มอื งมีความสําคัญและมีบทบาทตอสงั คมประชาชาตเิ พียงใด กฎหมายระหวา งประเทศแผนกคดเี มอื งมีความสาํ คัญมาก เพราะเปน กฎหมายท่ีกําหนดกฎเกณฑท ีใ่ ห รัฐตางๆ ไดป ฏบิ ัติตามเพื่อความสงบสุขของสังคมประชาชาตแิ ตในปจจบุ นั กฎหมายนข้ี าดความศกั ดิ์สทิ ธิ์ เพราะไมมอี งคกรใดทจี่ ะกอ ใหเ กดิ สภาพบงั คับ จึงกลายเปนปญหาทกี่ อ ใหเกิดความไมส งบสุขขึ้นเสมอมา กฎหมายระหวา งประเทศแผนกคดีบุคคลมีบทบาทตอ สังคมปจ จุบันเพียงใด กฎหมายระหวา งประเทศแผนกคดบี คุ คลมบี ทบาทสาํ คญั ตอสงั คมยคุ ปจ จุบนั ที่ประชาชนในแตล ะรัฐมี โอกาสติดตอ กัน หรือความสมั พันธก ันในดา นตา งๆ ความสัมพันธร ะหวา งคนตางรฐั ยอ มมปี ญ หาทีจ่ ะใช กฎหมายของรฐั ใดบงั คบั จึงตอ งมกี ฎหมายระหวางประเทศแผนกคดบี คุ คลข้นึ เพื่อแกปญหาวาจะใชกฎหมาย ใดบงั คับแกความสมั พันธเหลา นัน้ สอบซอมวนั ที่ 5 กุมภาพันธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

10 การจเี้ คร่ืองบินจากประเทศอืน่ แลวมารอนลงในประเทศไทย แลว บังคับเครือ่ งบินใหเ ดนิ ทางตอ ไปยงั ประเทศทีส่ าม ประเทศไทยจะมสี ิทธเิ รยี กใหสง ผรู า ยขามแดน ตามกฎหมายระหวา งประเทศแผนกคดีอาญา หรอื ไม การจ้ีเครือ่ งบนิ เปน การกระทําผิดกฎหมายตามอาญากฎหมายไทย หากผูรายทกี่ ระทาํ ผดิ บงั คบั เครอ่ื งบินไปประเทศทีส่ าม และประเทศทส่ี ามมขี อตกลงท่จี ะรวมมอื กนั สงผูร า ยขามแดนกับประเทศไทย ก็ อาจจะมกี ารสง ผรู ายขามแดนได แตค วามผิดนโี้ ดยปกตยิ อมเปน ความผิดอาญาสากลซ่ึงประเทศท่สี ามก็ ยอมจะลงโทษไดอยูแลว เพราะเปน ความผดิ ที่กระทําอยตู อเนื่องในอาณาเขตของประเทศนัน้ ดวย 3.3 ศกั ดิ์ของกฎหมาย 1. กฎหมายท่ีออกมาใชในสังคมยอ มเกิดจากองคกรตา งกัน จงึ มีลําดบั ความสําคญั ไมเ ทา เทียมกนั รัฐธรรมนูญเปน กฎหมายทีส่ ูงท่ีสดุ จะมกี ฎหมายอ่นื มาขัดกับรฐั ธรรมนญู ไมไ ด 2. กฎหมายทอี่ อกโดยรฐั สภา หรือรฐั ธรรมนญู ไดม อบอํานาจใหต ราข้ึนไดในกรณีพิเศษ ตามความจาํ เปน และตามเงื่อนไขทีก่ าํ หนด ยอมมศี ักด์สิ งู รองลงมาจากรฐั ธรรมนญู 3. กฎหมายท่อี อกโดยฝายบริหาร โดยอาศยั อํานาจกฎหมายทีอ่ อกโดยรัฐสภา ยอ มเปน กฎหมายลาํ ดับ รองลงมาจากกฎหมายทีอ่ อกโดยรฐั สภา 4. กฎหมายที่ออกโดยองคก รปกครองตนเอง โดยอาศยั อํานาจกฎหมายอื่น ยอ มมีศักดิ์ตาํ่ กวากฎหมายที่ ออกโดยรัฐสภาหรือฝายบรหิ าร 5. การจัดลาํ ดบั ของกฎหมายตามศักด์ิ กเ็ พื่อใหทราบวา กฎหมายฉบับใดมคี วามสาํ คัญมากกวา กัน และ สามารถยกเลิกกฎหมายที่มีศกั ดเ์ิ ทา กนั หรือตา่ํ กวาได แตไ มสามารถยกเลิกกฎหมายทีม่ ีศกั ดส์ิ งู กวา ได 3.3.1 การจดั ลําดับความสาํ คัญของกฎหมาย เหตใุ ดจงึ ตองมกี ารจดั ลาํ ดบั กฎหมายตามศักดิ์ การจดั ลําดับของกฎหมายนน้ั ยอ มข้นึ อยูกับวา กฎหมายนน้ั ออกโดยองคกรใด และองคกรนน้ั มี ความสําคญั เพยี งใด เมือ่ ออกกฎหมายมาแลว กฎหมายทอี่ อกมาโดยองคก รที่มอี ํานาจออกกฎหมายทสี่ ูงกวา ยอ มมศี ักดิส์ งู กวา กฎหมายทีอ่ อกโดยองคกรทีต่ ่ํากวา ยอมไมสามารถยกเลกิ เพกิ ถอนกฎหมายท่อี อกโดย องคกรทสี่ ูงกวาซ่งึ มีศกั ดิ์สงู กวาได 3.3.2 ประโยชนของการจัดลาํ ดบั ของกฎหมายตามศักดิ์ หาตัวอยา งการออกกฎหมายแกไขเพ่ิมเติมกฎหมายระดบั เดยี วกนั มาอยางนอย 1 ตวั อยาง การแกไ ขเพ่ิมเตมิ ประมวลกฎหมายแพงและพาณชิ ย ลักษณะหุนบรษิ ทั โดยพระราชบญั ญัตแิ กไข เพิ่มเติมประมวลกฎหมายแพง และพาณิชย ฉบับที่ 9 (พ.ศ. 2521) หาตัวอยางการยกเลกิ กฎหมายระดบั เดยี วกันมาอยา งนอ ย 1 ตวั อยาง พระราชบัญญัติแกไขประมวลกฎหมายแพงและพาณชิ ย ฉบับท่ี 8 (พ.ศ. 2519) ยกเลิกประมวล กฎหมายแพง และพาณิชย บรรพ 5 แบบประเมินตนเองหนว ยท่ี 3 1. กฎหมายในระบบกฎหมายลายลักษณอักษรหรอื ซวี ลิ ลอว มที ่มี าจาก กฎหมายลายลักษณอกั ษร จารตี ประเพณี และหลักกฎหมายทว่ั ไป 2. ทมี่ าประการสําคัญของกฎหมายในระบบกฎหมายไมเ ปน ลายลกั ษณอักษร (Common Law System) คอื จารตี ประเพณแี ละคาํ พพิ ากษา 3. ที่มาของกฎหมายในระบบกฎหมายสังคมนยิ ม (Socialist Law System) คือ กฎหมายลายลกั ษณอักษร 4. ประมวลกฎหมายแพงและพาณชิ ยจ ดั อยใู นกฎหมายประเภท กฎหมายสารบญั ญัติ 5. ประมวลกฎหมายอาญาจดั อยใู นกฎเภท กฎหมายมหาชน 6. บริษทั ไทยตองการทาํ สญั ญาคา ขายกับบริษทั ญ่ปี ุน ตางฝายตางตอ งการใชก ฎหมายในประเทศของตนบังคบั ใน สญั ญาทท่ี าํ ข้ึนระหวา งกัน กฎหมายทค่ี วรจะใชบ ังคับกรณที ีม่ คี วามขัดแยง กนั นี้ คอื ประมวลกฎหมายระหวา งประเทศ แผนกคดีบคุ คล 7. นายต๋ี ถูกจับและดําเนนิ คดขี อ หาคายาเสพตดิ ระหวา งคมุ ขงั อยนู ายต๋ี เลด็ ลอดหนีขา มแดนออกไปมาเลเซียได ตอ มาตาํ รวจมาเลเซยี สงตัวนายตม๋ี าใหร ฐั บาลไทยดาํ เนินคดแี ละลงโทษตอ ไป รัฐบาลมาเลเซียปฏบิ ตั ติ าม กฎหมาย ระหวา งประเทศแผนกคดอี าญา 8. กฎบัตรสหประชาชาตหิ มายถงึ กฎหมายระหวา งประเทศแผนกคดเี มือง 9. การเรยี งลาํ ดับศกั ดขิ์ องกฎหมายจากสงู ไปต่าํ ควรเปน ดังนค้ี อื รฐั ธรรมนญู พระราชบัญญตั ิ พระราชกฤษฎกี า เทศบัญญัติ 10. รฐั ธรรมนญู มศี กั ดส์ิ งู กวา กฎหมายใดๆทง้ั ส้ิน สอบซอมวันที่ 5 กมุ ภาพนั ธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

11 หนว ยท่ี 4 ความสัมพันธร ะหวา งกฎหมายกับศาสตรอ นื่ ๆ 1. เหตกุ ารณในประวัติศาสตรมคี วามสาํ คญั ทจ่ี ะทําใหเ กดิ แนวความคดิ ในการยกรา ง ปรบั ปรงุ แกไ ข กฎหมาย ใหเปนกติกาท่ีจะกอ ใหเ กิดประโยชนต อสังคม 2. รฐั ศาสตรเ ปน ศาสตรท่ีจัดระบบกลไกการปกครอง โดยมกี ฎหมายเปน เครือ่ งมือในการปกครองและ การบริหารประเทศ 3. เศรษฐศาสตรเ ปน ศาสตรท ่ีอาศยั กฎหมายในการกําหนดทศิ ทางและควบคมุ ดแู ลระบบเศรษฐกิจของ ประเทศ เพอื่ สรา งความเปน ธรรมในสังคม 4. กฎหมายมบี ทบาทในการควบคมุ การศึกษาคน ควา พฒั นาวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี เพ่อื มิให เกิดผลกระทบทเ่ี ปนอนั ตรายตอ มนุษยโ ลก 4.1 กฎหมายกับประวัตศิ าสตร 1. เหตุการณที่เกิดข้นึ อันเปนประวตั ิศาสตรใ นสงั คมหนึ่งน้ัน ยอ มมีความสัมพันธเชอื่ มโยงกบั กฎหมายที่มี อยูใ นปจ จบุ นั และกฎหมายท่จี ะรางขึ้นมาใชในอนาคต 2. การศึกษาประวัติศาสตรในเชิงวเิ คราะหใ นเรื่องใดเร่อื งหนงึ่ ทจี่ ะนํามายกรางหรอื ปรบั ปรงุ แกไ ข กฎหมาย ยอ มจะทาํ ใหเกิดความชัดเจนในการยกรา งกฎหมาย หรอื ปรบั ปรงุ แกไขกฎหมายใหเ หมาะสม สอดคลอ งกับวิถขี องสังคมยง่ิ ขนึ้ และทําใหสังคมไดรบั ประโยชนจ ากกฎหมายมากยง่ิ ข้ึน 4.1.1 ความสัมพนั ธร ะหวางกฎหมายกบั ประวตั ศิ าสตร ยกตวั อยา งในอดีตทีม่ ผี ลตอ มาใหร ฐั ตองออกกฎหมายมาควบคุม ดูแล รวม 2 เรอ่ื ง 1) กรณปี น หุน ในตลาดหลกั ทรพั ยท าํ ใหร ัฐตอ งปรบั ปรงุ กฎหมายเดมิ คอื พระราชบญั ญัตติ ลาด หลักทรัพย พ.ศ. 2518 มาเปนกฎหมายใหม คือ พระราชบญั ญตั ิหลักทรพั ยและตลาดหลกั ทรัพย พ.ศ. 2525 ซึ่งจะมีการลงโทษผทู ่ปี นหุนทง้ั ทางแพง และทางอาญา 2) กรณที ี่ประชาชนถูกธนาคารและสถาบันการเงนิ เอาเปรียบในเรอ่ื งสัญญาตา งๆ ทที่ ํากบั ธนาคาร และสถาบนั การเงนิ จงึ มกี ารแกไขกฎหมายพระราชบญั ญัติคมุ ครองผูบ ริโภค พ.ศ. 2521 เพิ่มเติมหมวดท่ี คมุ ครองผูบริโภคดานสัญญา เพื่อใหเกดิ ความเปน ธรรมแกผบู ริโภคมากขน้ึ 4.1.2 การศึกษาประวตั ิศาสตรใ นเชงิ วเิ คราะหเ พ่อื ใชในการรา งและปรับปรุงกฎหมาย วจิ ารณก ารยกรา งกฎหมายโดยไมค าํ นึงถึงความเปน มาในทางประวัติศาสตร เกิดผลเสยี อยา งไร ยกตัวอยางมา 1 ตัวอยางดว ย กรณีเขยี นบทบัญญตั ใิ นรัฐธรรมนูญเรื่องคุณสมบัติของวุฒิสมาชิกหรือกรณกี ารใชกฎหมายแรงงานกับ รฐั วสิ าหกจิ 4.2 กฎหมายกบั รัฐศาสตร 1. กฎหมายกบั รัฐศาสตรม ีความสมั พนั ธกนั อยางใกลชดิ รฐั ศาสตรจ ัดระบบกลไกการปกครองโดยใหมี กระบวนการนติ บิ ัญญัติ ซึ่งกอ ใหเกดิ กฎหมายขน้ึ มาใชบ งั คับแกประชาชน และในขณะเดยี วกัน กฎหมายก็เปน เครือ่ งมือใหแ กการปกครองและการบรหิ ารประเทศ 2. กฎหมายท่ีเปนเครื่องมือในการปกครองนัน้ ไดแ ก รฐั ธรรมนูญแหงราชอาณาจกั รไทยซงึ่ เปนกฎหมาย สูงสดุ และกฎหมายรองลงมา คือ กฎหมายปกครอง และกฎหมายมหาชนอน่ื ๆ ท่ีจะชว ยใหการบรหิ ารแผน ดนิ บรรลุผลตามเปาหมาย อนั จะกอใหเกิดความสงบเรยี บรอย ความอยูดกี ินดี และความเปน ธรรมในสงั คมไทย 4.2.1 ความสัมพันธระหวางกฎหมายกับรัฐศาสตร วชิ ากฎหมายหรอื นติ ิศาสตรม คี วามสัมพนั ธกบั วิชารัฐศาสตรเ พียงใด ศาสตรท งั้ สองตัวตอ งพึ่งพาอาศยั กนั คือรฐั ศาสตรจะสรางระบบและกลไกในกระบวนการนิติบัญญตั ิ ของรฐั เพ่อื ออกกฎหมายใชบงั คับแกประชาชน ในขณะเดยี วกันกฎหมายก็จะเปนกลไกสําคญั ในการเมืองการ ปกครองที่จะใหอํานาจรฐั ในการออกกฎหมายภายใตความยินยอมของประชาชน 4.2.2 กฎหมายในฐานะเปนเครื่องมอื ในการปกครอง วเิ คราะหว า กฎหมายใดบางเปนเคร่อื งมอื ในการปกครอง และกฎหมายใดมีความสาํ คญั สูงสุดในฐานะ เปน เครอื่ งมอื ในทางปกครอง กฎหมายทเี่ ปนเครือ่ งมือในการปกครองคือ รัฐธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย กฎหมายปกครองและ กฎหมายมหาชนอ่นื ๆ กฎหมายที่มีความสําคญั สงู สุดในฐานะท่ีเปน เครอ่ื งมอื ในการปกครองคอื รฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจกั รไทย สอบซอ มวนั ท่ี 5 กมุ ภาพันธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

12 4.3 กฎหมายกบั เศรษฐศาสตร 1. เศรษฐศาสตรก บั กฎหมายตางเปนวชิ าทางสังคมศาสตรท่ีมคี วามเชือ่ มโยงกนั เศรษฐศาสตรตอง อาศยั ออกกฎหมายในการสรา งความเปน ธรรมใหแ กสังคม และกฎหมายก็ตอ งอาศยั หลักการในเศรษฐศาสตร มาประกอบการยกรา งกฎหมาย 2. กฎหมายเปนเครอ่ื งมือของรฐั ในการกาํ หนดทศิ ทางในดา นเศรษฐกิจของประเทศ และใชเ ปนกลไก ควบคมุ ดูแลระบบเศรษฐกิจ รวมทงั้ การสรา งความเปนธรรมใหแ กประชาชนท่ไี มถูกเอรัดเอาเปรยี บจากผู ประกอบธรุ กจิ 4.3.1 ความสัมพันธระหวางกฎหมายกบั เศรษฐศาสตร กฎหมายและเศรษฐศาสตรม คี วามสมั พันธกนั อยางไร กฎหมายมีสวนเปนกลไกสําคญั ในการควบคมุ ระบบเศรษฐกิจทง้ั ในระดบั เศรษฐกจิ มหภาค คือระบบ การเงินการคลังของประเทศและในระดับเศรษฐกิจจุลภาค คือกาํ กับดูแลใหความเปนธรรมระหวาง ผูประกอบการกับประชาชนผูบรโิ ภคสินคาและบรกิ าร 4.3.2 กฎหมายกับการกํากับ ดูแลระบบเศรษฐกิจ ยกตัวอยางกฎหมายท่กี าํ กบั ดแู ลเศรษฐกจิ มา 2 ฉบบั กฎหมายท่ีกาํ กบั ดแู ลระบบเศรษฐกิจ คือ ประมวลรษั ฎากร พระราชบัญญัติวาดว ยราคาสินคา และ บรกิ าร พ.ศ. 2542 พระราชบญั ญตั ศิ ุลกากร พทุ ธศักราช 2469 พระราชบัญญัตปิ องกนั และปราบปรามการ ฟอกเงนิ พ.ศ. 2542 พระราชบัญญัตสิ งเสรมิ การลงทนุ พ.ศ. 2520 พระราชบัญญตั สิ ถานสินเชือ่ ทองถน่ิ พ.ศ. 2518 พระราชบญั ญตั ิหามเรยี กดอกเบยี้ เกินอัตรา พทุ ธศกั ราช 2475 4.4 กฎหมายกับวทิ ยาศาสตรและเทคโนโลยี 1. วิทยาศาสตรแ ละเทคโนโลยเี ปน ศาสตรท ีม่ นษุ ยไดศ ึกษา คนควา และพฒั นา เพ่อื อธิบายความเปน ไป ของธรรมชาตแิ ละปากฎการณตา งๆ และนํามาใชประโยชนใ นดานตา งๆ ใหแกมนษุ ยจึงตอ งมีกรอบการใช ประโยชนท เ่ี หมาะสมแกสภาพสงั คม โดยอาศัยกฎหมายเปน ตวั กําหนดกรอบเพ่อื ใหสอดคลอ งกับวถิ ีชีวิตของ คนในสังคม 2. เม่อื มีเหตุการณเ รอื่ งใดท่เี กดิ ผลกระทบตอ สังคม กค็ วรจะตองนํากฎหมายมาชว ยควบคุม กาํ กบั ดูแล เพื่อชว ยแกไขปญ หาท่ีเกิดขนึ้ อนั จะชว ยใหเ กดิ ความสงบเรยี บรอยในสังคม 4.4.1 ความสัมพันธร ะหวางกฎหมายกับวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี กฎหมายมีบทบาทตอ วทิ ยาศาสตรและเทคโนโลยอี ยางไร กฎหมายมบี ทบาทตอ วิทยาศาสตรและเทคโนโลยีคือ 1) ในดานการควบคุมการศึกษาคนควาและพฒั นาวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยี ใหอยใู นกรอบท่ีไม เปนอันตรายตอมนุษย และอยใู นกรอบของศีลธรรมจรรยาอันกอ ใหเ กดิ ปญ หาแกสังคม และ 2) ในดา นการพสิ ูจนพ ยานหลกั ฐานในคดคี วาม 4.4.2 กฎหมายกับการกํากับดูแลผลกระทบตอสังคมอนั เกิดจากวิทยาศาสตร และเทคโนโลยี กฎหมายทก่ี ํากับดูแลผลกระทบตอสงั คมอนั เกิดจากวิทยาศาสตรแ ละเทคโนโลยยี กตัวอยา งมา 2 ฉบับ พระราชบัญญัตยิ า พ.ศ. 2510 พระราชบัญญัติโรคพษิ สนุ ขั บา พ.ศ. 2535 พระราชบัญญัติโรคตดิ ตอ พ.ศ. 2523 พระราชบญั ญัตวิ ัตถุออกฤทธิ์ตอจิตและประสาท พ.ศ. 2518 พระราชบญั ญัติเครอ่ื งสําอาง พ.ศ. 2535 พระราชบัญญัตคิ ุมครองพันธพุ ชื พ.ศ. 2542 พระราชบญั ญัตวิ ทิ ยคุ มนาคม พุทธศกั ราช 2498 พระราชบญั ญัตวิ ทิ ยุกระจายเสยี งและวิทยุโทรทัศน พ.ศ. 2498 และพระราชบญั ญตั วิ าดวยธรุ กรรมทาง อเิ ลก็ ทรอนิกส พ.ศ. 2544 เปนตน แบบประเมนิ ตนเองหนว ยที่ 4 1. การศกึ ษาประวตั ศิ าสตรมสี ว นชวยในการศกึ ษาวิชากฎหมายเพราะวา ชว ยใหเ ราเขาใจเหตุผลของเรอื่ งราวท่ี เกิดข้ึน 2. วิชาประวัตศิ าสตรมสี ว นเกยี่ วขอ งในการรางและปรับปรงุ กฎหมายคือ ใชประวตั ศิ าสตรม าประกอบการศกึ ษาและ พิจารณาในการยกรางกฎหมาย 3. แนวความคดิ ทว่ี า “เมื่อประชาชนมอบอาํ นาจของตนใหร ฐั แลว รฐั ตองมีหนา ทใ่ี นการใชอํานาจของรฐั เพือ่ อาํ นวย ประโยชน และกอใหเกิดความมน่ั คง ความผาสุกแกประชาชน” ขอ ความนห้ี มายถงึ ทฤษฎสี ญั ญาประชาคม 4. รัฐธรรมนูญ เปน กฎหมายทีม่ คี วามสําคญั สงู สดุ ในการบรหิ ารราชการแผน ดิน 5. ความสัมพนั ธระหวางวิชานิตศิ าสตรกับรัฐศาสตรน ้ันเปรยี บเทยี บกันแลวจดั วา เปน ลักษณะคแู ฝด สอบซอมวนั ที่ 5 กุมภาพนั ธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

13 6. กฎหมายกบั เศรษฐศาสตรมคี วามสัมพันธก ันคอื นําหลักเกณฑในทางวชิ าเศรษฐศาสตรม าใชเปนหลักการและ เหตผุ ลในการออกกฎหมาย 7. กฎหมายฉบบั ทด่ี แู ลสภาพคลองของการเงนิ ของประเทศคอื พระราชบญั ญตั ธิ นาคารแหง ประเทศไทย พ.ศ. 2485 8. กรณีทีเ่ ปนการพิสจู นหลักฐานในทางวทิ ยาศาสตรเชน การพสิ จู นส าเหตกุ ารตายของศพทพี่ บ 9. การที่นกั กฎหมายตอ งเรยี นรศู าสตรอนื่ ๆ นอกเหนอื จากวชิ ากฎหมายเพราะ ชว ยทาํ ใหนกั กฎหมายเขาใจศาสตร ตา งๆ และสามารถใชก ฎหมายไดอยา งมีประสทิ ธภิ าพ ใหความเปนธรรมไดด ยี ง่ิ ขน้ึ 10. กรณที ย่ี งั ไมมีกฎหมายใดทจ่ี ะชว ยลดผลกระทบตอคนไทยและมนุษยชาตไิ ดแ ก ภาวะเรอื นกระจกบนโลก หนว ยท่ี 5 การใชเ หตุผลในทางกฎหมาย 1. การนาํ กฎหมายมาใชบังคับอาจมผี ลกระทบหรือเกิดสภาพบังคับแกบุคคล จําเปน ตองมีการใหเ หตุผล ในการใชบ งั คบั กฎหมายทด่ี ี เปน ธรรม สมเหตุผล หรอื รับฟง ได เพือ่ ใหเ กิดการยอมรบั ของสังคม และแกไข ปญ หาไดตรงกบั สภาพปญหาทีแ่ ทจริง ซ่งึ จะทําใหก ฎหมายนั้นบรรลุวัตถปุ ระสงคแ ละประสบผล 2. เหตุผลในกฎหมายสามารถวเิ คราะหไ ดจากเหตุผลของผรู างกฎหมาย ความเปน ธรรมของตวั กฎหมาย นน้ั เองและนาํ ผลการวิเคราะหหาเหตผุ ลในกฎหมายมาใชประโยชนในการใชกฎหมาย 3. การใชเหตุผลในการวนิ ิจฉยั คดเี ปนเรือ่ งสําคญั ท่จี ะชวยรักษาความเปนธรรมใหแกค คู วาม โดยทฝ่ี า ย แพค ดีและสังคมยอมรบั การใชเ หตผุ ลในคดีมอี ยูใ นทุกข้นั ตอน ต้ังแตใ นการตอ สคู ดขี องคคู วาม การทาํ คาํ พพิ ากษา การทําความเหน็ แยง ในคาํ พิพากษา และในการใหค วามเห็นทางกฎหมายโดยทัว่ ไปดว ย 5.1 ความสาํ คัญของเหตผุ ลในทางกฎหมาย 1. เหตุผลของกฎหมายทีด่ แี ละเปน ธรรมท่ีมมี าจากแนวความคดิ ทางปรชั ญา โดยนักปรชั ญาและนักนิติ ปรัชญาไดพ ยายามพัฒนาแนวความคดิ เกยี่ วกับเหตผุ ลในการตรากฎหมาย และการใชก ฎหมายมาโดยตลอด เพอ่ื ใหไดกฎหมายท่ดี แี ละเปนธรรมทสี่ ดุ แกสังคม 2. การใชเหตุผลในทางกฎหมายทีด่ มี ีคุณลกั ษณะสําคญั ประการหนึ่งคอื ความสมเหตผุ ลในทาง ตรรกวิทยา ซึง่ ชว ยใหส ามารถตรากฎหมายและนํากฎหมายมาใชใ นการแกไ ขปญหาไดต รงกับสภาพปญ หาท่ี แทจ ริง ไมเ บี่ยงเบนไป 3. การใหเหตผุ ลในกฎหมายมีความสําคัญ เนือ่ งจากเหตุผลท่ดี ี เปนธรรม สมเหตุสมผล หรอื รบั ฟง ได กอ ใหเกดิ ความเปนธรรมและการยอมรับของบุคคลท่เี กี่ยวของและสังคม และแกไ ขปญหาไดตรงกับสภาพ ปญ หาทแ่ี ทจริง ซึง่ จะทาํ ใหก ฎหมายน้นั บรรลุวัตถุประสงคแ ละประสบผล 5.1.1 ปรชั ญากบั กฎหมาย ในปจจุบันมกี ารนาํ หลกั ทฤษฎีทางปรัชญาใดมาใชใ นการใหเหตุผลทางกฎหมายอยา งไร แนวความคดิ คดิ ทางนิตปิ รัชญาทีย่ งั คงใชอยใู นการใหเหตุผลทางกฎหมายในปจ จุบนั เชน แนวความคดิ เกีย่ วกบั หลกั นิติรัฐ (Legal State) ซึ่งปจ จุบันมกี ารใชเ หตผุ ลทางกฎหมายที่เกย่ี วกับการใช อํานาจของเจาหนา ทีข่ องรัฐวา เจาหนา ท่ีของรฐั จะใชอาํ นาจในทางทลี่ ิดรอนสทิ ธิและเสรภี าพของเอกชนไดก ็ ตอ เม่อื มกี ฎหมายใหอ ํานาจไวอ ยางชดั เจนเทานน้ั 5.1.2 ตรรกวิทยากับกฎหมาย การใชเ หตุผลในกฎหมายโดยใชห ลกั ตรรกวิทยามคี วามสาํ คัญอยางไร การใชเ หตผุ ลในกฎหมายโดยใชหลักตรรกวิทยามีความสําคญั เพราะทําใหเหตผุ ลท่ยี กข้ึนกลาวอา งมี ความสมเหตผุ ล และสามารถแกไ ขปญหาไดต รงตามสภาพของปญ หาที่แทจรงิ 5.1.3 แนวคดิ และความสาํ คัญของเหตุผลในกฎหมาย การใชเหตผุ ลในกฎหมายท่ดี มี คี วามสาํ คญั อยางไร การใชเ หตผุ ลในกฎหมายท่ดี ีมคี วามสําคญั คือ สามารถอาํ นวยความยุตธิ รรมแกผูเกยี่ วของไดตาม ความเหมาะสมแกก รณี และเปน ท่ียอมรับของบุคคลทั่วไป 5.2 การวิเคราะหหาเหตุผลในกฎหมาย 1. กฎหมายสรางข้นึ โดยผรู า งกฎหมายดวยเหตผุ ลหรือเจตนารมณอ ยางใดอยา งหนง่ึ โดยผรู างกฎหมาย จะกําหนดโครงสรางและกลไกของกฎหมาย และเขยี นบทบัญญตั เิ พ่ือใหก ฎหมายบรรลเุ จตนารมณต ามท่ีได มุงหมายไว การจะหย่ังทราบเหตุผลในกฎหมายจงึ สามารถกระทําไดโ ดยการคน หาเหตุผลของผูร างกฎหมาย ไดท างหนึง่ สอบซอ มวันที่ 5 กมุ ภาพนั ธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

14 2. เม่ือกฎหมายไดถูกตราขน้ึ แลว นักกฎหมายฝา ยหนง่ึ เห็นวาตวั กฎหมายนัน้ เองเปนส่งิ แสดงเจตนารมณ หรอื เหตผุ ลในตัวเอง การวิเคราะหห าเหตผุ ลของกฎหมายจงึ พิจารณาไดจากความเปนธรรมของกฎหมาย นน้ั เอง 3. เหตผุ ลในกฎหมายจะถูกนาํ มาใชเ มื่อมกี ารใชก ฎหมาย เมื่อผใู ชกฎหมายไดทําการวเิ คราะหเ พือ่ หา เหตผุ ลในกฎหมายไดโ ดยอาศัยกระบวนการตา งๆ แลว จะสามารถนําเหตผุ ลนั้นมาใชอธิบายคาํ วนิ จิ ฉัยของตน ทง้ั ในการพิจารณาคดี และการใหค วามเหน็ ทางกฎหมายโดยทวั่ ไปอยางสมเหตสุ มผลและมีความเปนธรรม 5.2.1 เหตผุ ลของผูรา งกฎหมาย การวิเคราะหห าเหตุผลของผรู า งกฎหมายมีประโยชนในการใชเหตผุ ลในกฎหมายอยางไร การวเิ คราะหห าเหตุผลของผรู างกฎหมายมปี ระโยชนในการใชเหตุผลในกฎหมายเพราะจะทาํ ให วนิ จิ ฉัยคดไี ดต รงตามเจตนารมณของกฎหมาย มิใชเ ปน เหตุผลทผี่ ใู ชกฎหมายนกึ คดิ ขึ้นเอง 5.2.2 ความเปนธรรมของกฎหมาย การวิเคราะหห าเหตผุ ลจากความเปน ธรรมของกฎหมายสามารถพจิ ารณาไดจ ากสิง่ ใด การวเิ คราะหเหตผุ ลจากความเปน ธรรมของกฎหมาย สามารถพจิ ารณาไดจ ากตวั บทบัญญตั ิของ กฎหมายนนั้ เองตามทฤษฎีอําเภอการณ อยา งไรก็ดี ในการใชก ฎหมาย นักกฎหมายสวนใหญม กั พิจารณา ประกอบกับเหตุผลของผูรา งกฎหมายและหลักการตีความกฎหมายตา งๆดว ย 5.2.3 การนําผลการวเิ คราะหหาเหตุผลในกฎหมายมาใชป ระโยชน เหตุผลในกฎหมายที่วิเคราะหไ ดส ามารถนาํ มาใชไ ดเ ฉพาะในการพิจารณาคดีหรอื ไม เหตผุ ลในกฎหมายทว่ี ิเคราะหไ ดไ มเพยี งสามารถใชไดใ นการพิจารณาคดีเทา นน้ั แตสามารถนําไปใช ในการใหค วามเห็นทางกฎหมายของนักกฎหมายโดยทว่ั ไปได 5.3 เหตผุ ลในการวนิ ิจฉยั คดีและการใหค วามเหน็ ทางกฎหมาย 1. เมอื่ บุคคลมขี อ พพิ าททางกฎหมายตอ เสนอคดีตอ ศาลเพือ่ ใหมีการวนิ ิจฉัยชีข้ าด คคู วามแตละฝาย ตางมีสิทธยิ กเหตุผลทตี่ นเหน็ วาดีท่ีสดุ ในการตอ สูคดเี พอื่ โนม นา วใหศาลเห็นวาฝา ยตนสมควรชนะคดี 2. ประเทศไทยเปนระบบที่ใชประมวลกฎหมาย (Civil Law) ตามหลักแลวตอ งพิจารณาขอ กฎหมายตาม ตัวบทกฎหมายโดยไมจ าํ เปน ตองยึดถือแนวคาํ พพิ ากษาหรอื คําวนิ จิ ฉยั เปนบรรทดั ฐาน อยางไรก็ดี ในทาง ปฏิบตั ิ คาํ พิพากษาที่มกี ารใชเ หตผุ ลทด่ี ี สมเหตสุ มผล และเปน ธรรม สามารถนาํ มาเปนแนวทางในการใช เหตุผลในกฎหมายไดในกรณที ีม่ ีขอ เทจ็ จรงิ คลายคลึงกนั 3. การใหเหตุผลในการเขยี นคาํ พพิ ากษาหรอื การใหความเห็นทางกฎหมาย มีหลักการซง่ึ ตอ งคาํ นึงถงึ หลายประการ เชน หลกั หรอื ทฤษฎกี ฎหมาย หลักการรางกฎหมาย หลกั การตคี วามกฎหมายและการอุด ชองวางกฎหมาย และหลกั อน่ื ๆ เชน หลักตรรกวิทยา สามญั สํานึก และศีลธรรมเปนตน 4. ในองคคณะผูพิจารณาคดีหรอื ผใู หค วามเหน็ ทางกฎหมายอาจมผี ูไมเห็นดวยกบั ความเห็นของอกี ฝาย หนงึ่ ซงึ่ เปนฝา ยขางมาก กฎหมายใหสทิ ธิฝายขางนอ ยในการแสดงความเห็นแยง เพ่ือประโยชนใ นการ ทบทวน หรือตรวจสอบคําพิพากษา หรือความเห็นทางกฎหมายของฝายขา งมาก 5.3.1 เหตผุ ลในการตอสคู ดี การใชเหตุผลในการตอสคู ดมี หี ลักเกณฑเชนเดยี วกับการใชเ หตผุ ลในทางกฎหมายอื่นหรือไม การใชเ หตผุ ลในการตอสคู ดีมหี ลกั เกณฑเ ชนเดยี วกบั การใชเ หตผุ ลในทางกฎหมายอ่นื เพราะเปนการ ใชกฎหมายเพ่ือรกั ษาสทิ ธิและเสรีภาพของบุคคลซ่งึ เปนคูก รณี จึงตอ งมคี วามสมเหตุสมผล เปนธรรม และ สามารถจงู ใจใหผ ูอานคลอ ยตามได 5.3.2 แนวบรรทัดฐานแหงคาํ พิพากษา ในประเทศไทยสามารถยดึ แนวบรรทดั ฐานแหงคําพพิ ากษาในการใชเหตุผลทางกฎหมายไดหรอื ไม เนื่องจากประเทศไทยเปนประเทศในระบบกฎหมายซวี ิลลอว หรอื ระบบประมวลกฎหมายจึงไม จาํ เปน ตอ งยึดแนวคาํ พิพากษาเปนบรรทัดฐานในการใชเ หตุผลทางกฎหมายอยางไรกด็ ีคําพพิ ากษาทม่ี กี ารใช เหตุผลทดี่ ี สมเหตุ สมผลและเปนธรรมสามารถนาํ มาใชเปน แนวทางในการใชเ หตุผลในกรณที ่มี ขี อ เทจ็ จริง คลายคลงึ กันไดในทางปฏิบตั ิ 5.3.3 เหตุผลในการเขียนคาํ พิพากษาและความเหน็ ทางกฎหมาย การหาเหตผุ ลทด่ี ีมนี ้ําหนกั มาอธบิ ายใหผเู กยี่ วของยอมรับนบั ถอื ได จะตองคาํ นึงถึงหลกั เกณฑหรอื เครอื่ งมือทางกฎหมายทส่ี ําคญั อยางใด การหาเหตุผลท่ีดี มนี ้าํ หนัก มาอธบิ ายใหผเู กยี่ วขอ งยอมรบั นับถอื ได จะตองคํานึงถึงหลกั เกณฑหรือ เครื่องมอื ทางกฎหมายทีส่ าํ คญั ดังตอไปนี้ คอื สอบซอ มวนั ที่ 5 กุมภาพันธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

15 1) หลักหรอื ทฤษฎกี ฎหมาย 2) หลกั การรางกฎหมาย 3) หลักการตีความกฎหมายและการอดุ ชองวา งกฎหมาย 4) หลกั อื่นๆ เชน หลักตรรกวทิ ยา สามัญสํานึก หรือศลี ธรรม 5.3.4 การเขยี นความเหน็ แยง ในคาํ พิพากษาหรอื การใหความเห็นทางกฎหมาย การทําความเหน็ แยง มีประโยชนอยางไร การทาํ ความเห็นแยงมีประโยชนใ นการทาํ คาํ พิพากษาหรอื ความเห็นทางกฎหมาย โดยเปน การเปด โอกาสใหผ ูใชกฎหมายมีการพิจารณาเรอื่ งนนั้ ๆ อยางรอบดา น และเลือกใชเหตผุ ลทางกฎหมายท่ีเหน็ วา เหมาะสมและเปน ธรรมมากทส่ี ดุ แบบประเมนิ ตนเองหนว ยท่ี 5 1. เหตุที่กฎหมายจําเปน ตอ งมเี หตุผลทด่ี คี อื เพอื่ ใหกฎหมายนนั้ เปน ทยี่ อมรับของสมาชกิ ในสงั คม 2. เหตผุ ลทด่ี ีควรมีลกั ษณะดังน้ี (1) เปนธรรม (2) รับฟงได (3) สมเหตสุ มผล (4) มขี อ เทจ็ จริงสนับสนนุ ทห่ี นัก แนน 3. หลักปรชั ญาชว ยในการใชก ฎหมายมเี หตผุ ลทดี่ ีคอื เปนเหตผุ ลทีม่ คี วามเปน ธรรมตามยคุ สมยั 4. หลักตรรกวทิ ยาชว ยใหกฎหมายมีเหตผุ ลท่ีดคี อื (1) เปน เหตผุ ลท่มี คี วามสมเหตสุ มผล (2) สอดคลองกบั ความเห็นของนกั ปรัชญา (3) เปน เหตุผลทม่ี คี วามเปนธรรมตามยคุ สมยั (4) สอดคลองกบั วถิ ีชวี ติ ของสมาชกิ ในสงั คม 5. การวิเคราะหหาเหตผุ ลของกฎหมายสามารถศกึ ษาไดจาก (1) ผรู า งกฎหมาย (2) การอภปิ รายในสภา (3) บนั ทึกหลักการและเหตผุ ล (4) รายงานการประชมุ พจิ ารณารา งกฎหมาย 6. การคนหาเหตผุ ลของกฎหมายตามทฤษฎอี ําเภอการณคอื การหาเหตผุ ลจาก ตัวบทบญั ญัตขิ องกฎหมายนน้ั เอง 7. การคนหาเหตผุ ลเพอื่ สรางความเปนธรรมควรพิจารณาจากเหตผุ ลของ ผรู า งกฎหมายประกอบกับตวั บทบญั ญัติ ของกฎหมาย 8. ผูท ส่ี ามารถใชเหตผุ ลในทางกฎหมายไดค ือ ทกุ คนท่ใี ชกฎหมาย 9. ในการพจิ ารณาของศาลไทย ศาลไมต อ งผกู พนั ตามแนวคําพิพากษาเพราะประเทศไทยเปน ระบบประมวล กฎหมาย 10. การใหเหตุผลในการเขยี นคาํ พพิ ากษาควรคาํ นึงถึงหลัก (1) หลักศลี ธรรม (2) ทฤษฎกี ฎหมาย (3) หลกั ตรรกวทิ ยา (4) หลักการตคี วามกฎหมายและการอดุ ชอ งวาง 11. กฎหมายทมี่ กี ารตราโดยมีเหตผุ ลทดี่ ีมีประโยชนคอื ทาํ ใหก ฎหมายสามารถอํานวยความเปนธรรมไดเ หมาะแก กรณี 12. เหตุผลทด่ี ใี นการใชก ฎหมายมที ่ีมาจากหลกั การคอื (1) ศีลธรรม (2) ปรัชญา (3) นิตปิ รชั ญา (4) ตรรกวทิ ยา 13. การศึกษารายงานการประชุมสภาในการพจิ ารณารา งกฎหมายเปน การคนหา เหตผุ ลในลกั ษณะ เหตผุ ลของผู รา งกฎหมาย 14. การทําความเขา ใจกฎหมายจากเนื้อความของกฎหมายเปนการหาเหตุผลในลกั ษณะ เหตผุ ลของตวั กฎหมาย นั้นเอง 15. การคน หาเจตนารมณข องกฎหมายที่นักกฎหมายสว นใหญเหน็ วา เปน วิธีท่ดี คี อื (1) คนหาจากผรู า งกฎหมาย (2) คน หาจากตวั กฎหมายน้ันเอง (3) คนหาจากความเหน็ ของนกั วิชาการ (4) คนหาจากหลักการตคี วามกฎหมายทัว่ ไป 16. การใชเ หตผุ ลในทางกฎหมายสามารถปรากฏไดใน (1) การตอ สคู ดี (2) คาํ พิพากษาของศาล (3) บทบญั ญัติ ของกฎหมาย (4) การใหค วามเหน็ ทางกฎหมาย 17. ลกั ษณะเฉพาะของศาลในระบบซวี ลิ ลอว ศาลไมต องผกู พันตามแนวบรรทดั ฐาน 18. การใหเหตผุ ลในการใหค วามเหน็ ทางกฎหมายควรคาํ นึงถึงหลักในเร่ือง (1) หลักศลี ธรรม (2) หลกั ตรรกวิทยา (3) หลักการรา งกฎหมาย (4) หลักหรือทฤษฎกี ฎหมาย หนวยที่ 6 กฎหมายกับการพัฒนาสังคม 1. สทิ ธแิ ละเสรภี าพของบุคคลจะมหี ลกั ประกนั ใหม ั่นคงอยูไดก็ตอ งอาศยั กฎหมายเปนสง่ิ สําคญั 2. กฎหมายกบั สังคมเปน ส่ิงท่ีมีความสมั พนั ธก ันอยางใกลชิด การทจ่ี ะควบคุมสังคมไดยอ มอาศัย กฎหมายเขามาชว ย 3. ในกรณีท่สี งั คมจะพฒั นาไดอ ยา งมีประสทิ ธิภาพ ยอ มตอ งอาศัยกฎหมาย สังคมจะเปลี่ยนแปลงไปได อยา งม่นั คง 4. กฎหมายมีความจําเปน ตอ งตราออกมาควบคกู บั สังคมยคุ วทิ ยาศาสตร เทคโนโลยี เพ่อื ควบคุมการใช เทคโนโลยีในทางท่ีถูกทคี่ วร 5.1 กฎหมายกบั หลกั ประกนั สิทธเิ สรภี าพ สอบซอมวนั ท่ี 5 กุมภาพนั ธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

16 1. มนษุ ยตองมสี ิทธติ างๆ อยา งทมี่ นษุ ยม ีกัน และจะตองมีอยูอยา งเทาเทยี มกัน ไมถ ูกกีดกัน การจาํ กัด สิทธิจะมีไดแตก ฎหมายเทา นน้ั 2. ประเทศไทยไดกาํ หนดหลักประกันสทิ ธิ เสรีภาพของปวงชนชาวไทยไวใ นรัฐธรรมนูญแหงราชอาณา จักรไทย ซึง่ เปนกฎหมายสูงสุดในการปกครองประเทศ 3. การใชสิทธิและเสรีภาพของมนษุ ยในสังคมจะตอ งมีกฎหมายควบคุมเสมอ 5.1.1 สิทธมิ นษุ ยชน สทิ ธิมนษุ ยชนหมายถงึ อะไร สทิ ธมิ นษุ ยชนหมายถงึ สิทธคิ วามเปนมนษุ ยห รือสิทธิในความเปน คน อนั เปนสิทธติ ามธรรมชาติของ มนษุ ยทุกคนท่เี กดิ มาก็มสี ิทธติ ิดตัวมาตงั้ แตเ กดิ 5.1.2 หลกั ประกันสิทธิ เสรีภาพตามกฎหมายรัฐธรรมนูญ รฐั ธรรมนญู ไดก าํ หนดขอบเขตการใชส ทิ ธิและเสรีภาพของบุคคลไวเพยี งใด รฐั ธรรมนญู ไดก ําหนดขอบเขตการใชสทิ ธแิ ละเสรีภาพของบุคคลไววา บคุ คลจะใชสทิ ธแิ ละเสรภี าพ ตามรฐั ธรรมนูญเพอ่ื ลม ลา งการปกครองระบบอบประชาธิปไตยอันมพี ระมหากษัตรยิ เปน ประมขุ หรือเพอ่ื ให ไดมาซึ่งอํานาจในการปกครองประเทศ โดยวิธกี ารซ่งึ มไิ ดเปนไปตามวถิ ที างทบี่ ัญญตั ิไวใ นรฐั ธรรมนญู มไิ ด 5.1.3 กฎหมายกับสงั คม กฎหมายกับสังคมมีความสมั พันธก ันอยา งไร กฎหมายเปนส่งิ สําคญั สําหรับสังคม ซง่ึ กฎหมายจะตองเกิดขึน้ เสมอพรอมกันไปกบั การเปลี่ยนแปลง ของสังคม ซึ่งหากมกี ารเปลย่ี นแปลงไปในทางช่ัวรา ย กฎหมายจะตอ งเขาไปควบคมุ สงั คมนน้ั ใหด ี เมอื่ สงั คม ไดเ ปลยี่ นแปลงไปกต็ องมกี ารแกไขกฎหมายใหทนั ตอ เหตุการณน ้ัน กฎหมายจงึ ไดอ อกมาตามการ เปลย่ี นแปลงในทางสงั คม ลกั ษณะของกฎหมายจึงตอ งบัญญัตโิ ดยคาํ นงึ ถึงการเปลี่ยนแปลงของสงั คมใน อนาคตจึงจะถอื วาเปน กฎหมายทีด่ ี 5.2 กฎหมายกบั การควบคมุ สังคม 1. กฎหมายมคี วามสําคญั ตอ ความสงบเรยี บรอ ยในสงั คมเปน อยางย่งิ เพราะกฎหมายสามารถควบคุม สงั คมใหตกอยูใ นความสงบเรียบรอยได 2. ความเปน ธรรมในสงั คมจะมไี ดตองอาศัยความถกู ตอ งของกฎหมายเทา น้นั 3. ปญ หาทุกปญหาทางสังคมสามารถแกไขใหยตุ ไิ ดด ว ยกฎหมาย 5.2.1 กฎหมายกับความสงบเรยี บรอยของสงั คม กฎหมายเกยี่ วของกบั ความสงบเรยี บรอ ยของสังคมอยางไร ในแตล ะสงั คมยอ มจะตอ งมีกฎระเบียบ วินัย ทั้งนี้เพื่อใหส งั คมนน้ั มีความสงบเรียบรอยได กฎ ระเบียบ วนิ ยั เชน วานี้จะตอ งมสี ภาพบงั คับในสังคมนน้ั ได จึงจะทาํ ใหส ังคมมีความสงบเรียบรอย กรณีทีจ่ ะใหม สี ภาพ บงั คบั ไดจะตองตราขน้ึ เปนกฎหมาย เมือ่ ไดตรากฎหมายข้นึ มาแลว ผทู ไ่ี มป ฏิบัติตามบทกฎหมายนั้นยอมเปน ผูกอความไมเรยี บรอ ยขึน้ ก็จะตอ งถูกลงโทษไมว าจะเปนทางแพง หรอื อาญา ความสงบเรียบรอยก็ยอ มจะมี ขน้ึ ได 5.2.2 กฎหมายกบั ความเปน ธรรมในสังคม เม่ือความไมเปนธรรมในสงั คมเกดิ ขึน้ จะแกไ ขดว ยกฎหมายอยา งไร เพราะอะไร สังคมท่ขี าดความเปนธรรม การทจ่ี ะแกไขตองออกกฎหมายมาแกไขเปล่ียนแปลงส่ิงไมเปนธรรมน้ัน เพราะกฎหมายมสี ภาพบงั คับ สามารถออกกฎหมายใหยกเลกิ หรือเปล่ียนแปลงการกระทาํ นนั้ เสีย ความเปน ธรรมในสงั คมนั้นก็จะเกิดข้ึน 5.2.3 กฎหมายกบั การแกป ญ หาในสงั คม กฎหมายชวยแกไ ขปญหาทางสังคมอยางไร เมือ่ สังคมน้ันเกดิ ความขัดแยงยากทจ่ี ะประสานใหเ กดิ ความสามคั คกี นั ไดวธิ ีการทีจ่ ะขจดั ปญหา ในทางสงั คมไดจ ะตองอาศัยกฎหมายเปนสาํ คญั เพราะหากมีกฎหมายบัญญตั ิในปญหาน้ันไวอ ยางไรแลว ก็ ตองปฏิบัติการใหเปนไปตามกฎหมายหรอื บงั คับการใหเ ปน ไปตามกฎหมายน้นั ปญ หาขอขัดแยงก็เปน อันยตุ ิ ได หากมีปญหาขน้ึ แตยงั ไมมกี ฎหมายบัญญัตไิ วโดยชดั แจง ก็สามารถตรากฎหมายเพอื่ ขจัดปญหานน้ั ให เสร็จสิ้นไปโดยปฏบิ ตั ติ ามกฎหมาย กฎหมายจงึ มคี วามสําคญั ท่ีสามารถแกป ญหาในสังคมได 5.3 กฎหมายเกี่ยวกับการพัฒนาสงั คม สอบซอมวันที่ 5 กมุ ภาพนั ธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

17 1. การพฒั นาการเมอื ง จะตอ งตราบทกี่ ฎหมายหรอื ระเบยี บแบบแผนตางๆ ใหช ดั เจน เพื่อใหนกั การเมอื ง ไดมีการพัฒนาคณุ ธรรมและจริยธรรมนัน้ อยา งมีสภาพบังคบั ได 2. การทจี่ ะพัฒนาระบบเศรษฐกิจแบบเสรีไดต องอาศยั การออกกฎหมายมาบงั คบั เปนสาํ คญั 3. การออกกฎหมายเพอื่ พฒั นาสงั คมสิง่ แวดลอ มนัน้ จะตอ งคํานึงถึงการพฒั นาคนและจิตใจของคนดว ย 5.3.1 กฎหมายกบั การพัฒนาการเมือง รัฐจะตอ งพฒั นาทางการเมืองอยา งไร ตามรฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทยไดก ําหนดวา รฐั ตองจัดใหมีแผนพัฒนาการเมือง จัดทาํ มาตรฐานทางคณุ ธรรมและจริยธรรมของผูดํารงตําแหนงทางการเมอื ง ขา ราชการ และพนักงาน หรือลกู จา ง อื่นของรัฐ เพ่อื ปองกนั การทจุ ริตและประพฤติมชิ อบ และเสรมิ สรางประสิทธิภาพในการปฏิบตั หิ นา ท่ี (รฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจกั รไทย พ.ศ. 2540 มาตรา 40) 5.3.2 กฎหมายกบั การพัฒนาเศรษฐกิจ กฎหมายมสี วนเก่ยี วขอ งในการพัฒนาเศรษฐกิจแบบเสรีอยา งไร ในการพฒั นาเศรษฐกิจของประเทศท่ีบรรลุเปาหมายได ตองอาศยั และเกยี่ วของกบั กฎหมายทั้งสิ้น เพราะหากไมม ีกฎหมายบงั คับ การพัฒนาเศรษฐกจิ ก็ไมอ าจจะกระทําไดส าํ เร็จ และหากกฎหมายใดทมี่ อี ยู เปนการขดั ตอการพฒั นาเศรษฐกิจแบบเสรี ก็ตองยกเลิกกฎหมายฉบับนนั้ เสีย หรอื อาจจะมีการแกไ ขกฎหมาย นั้นใหส อดคลอ งกับการพัฒนาเศรษฐกจิ แบบเสรกี ็ได 5.3.3 กฎหมายกับการพัฒนาสังคม สิ่งแวดลอม การพัฒนาคนตองอาศยั กฎหมายใหมีการพฒั นาทางดานใด จงึ จะทําใหสงั คมมคี วามสงบสุข การพฒั นาคนควรจะตองมกี ฎหมายใหม ีการพฒั นาทางดา นจิตใจ เพราะตามหลกั ในการดาํ เนนิ ชวี ติ และการดาํ รงประเทศ จะตองอาศัยจิตใจของคนเปน สําคญั โดยจะตอ งพัฒนาทางจติ ใจของคนในสังคมใหมี ธรรมะหรือใหม คี ุณธรรม ทาํ แตความดี เพอ่ื ใหจิตใจมคี วามสงบ ก็จะทําใหส งั คมมีความราบรนื่ มีความสงบสุข 5.4 กฎหมายกับสังคมยคุ วิทยาศาสตรแ ละเทคโนโลยี 1. การท่ีจะพัฒนาวิทยาศาสตรใหไ ปสคู วามสําเรจ็ ได ตองอาศยั การตรากฎหมายขึ้นมาเพอื่ ใหม สี ภาพ บงั คับได 2. การทาํ ธรุ กรรมทางอิเลคทรอนกิ สจ ะใหม ผี ลบงั คบั กนั ได จะตอ งมีกฎหมายรบั รอง 3. การวิจัยทางวทิ ยาศาสตรจ ะบรรลเุ ปา หมายและความสําเร็จได ตองอาศัยกฎหมายเปนสาํ คญั 4. การท่ีจะไมใหม ีการทาํ ลายส่ิงแวดลอม ก็ตอ งตราเปนกฎหมายบงั คับ จงึ จะมโี อกาสสัมฤทธผิ์ ลได 5.4.1 กฎหมายกบั งานดานวิทยาศาสตร ขณะนี้มกี ฎหมายอะไรบางทเ่ี ก่ยี วกับงานดานวทิ ยาศาสตร ในขณะนีม้ ีกฎหมายทีเ่ ก่ยี วของกบั งานดานวิทยาศาสตรอ ยู 2 ฉบับ คือ 1) พระราชบญั ญัติพัฒนาวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี พ.ศ. 2534 2) พระราชบญั ญัตพิ ัฒนาระบบมาตรวทิ ยาแหงชาติ พ.ศ. 2540 5.4.2 กฎหมายกับคอมพิวเตอร ในปจ จบุ นั มกี ฎหมายเกี่ยวกบั งานดานคอมพวิ เตอรอยางไร มกี ฎหมายอยู 2 ลักษณะดว ยกนั คอื 1) กฎหมายวา ดว ยธรุ กรรมทางอเิ ลก็ ทรอนิกส ซึ่งไดแ ก พระราชบัญญัตวิ าดว ยธุรกรรมทาง อเิ ลก็ ทรอนกิ ส พ.ศ. 2544 2) กฎหมายวาดว ยการประกอบธรุ กิจขอมลู เครดิต ซึ่งไดแ ก พระราชบัญญตั กิ ารประกอบธุรกิจขอ มูล เครดติ พ.ศ. 2545 5.4.3 กฎหมายกับการวิจัยทางวิทยาศาสตร ในกรณที ีจ่ ะพัฒนาการวจิ ัยทางวทิ ยาศาสตรใ หป ระสบความสําเรจ็ ตอ ไปนน้ั ควรจะตองทาํ อยางไร หากมีการพัฒนาใหม กี ารวจิ ยั ทางวทิ ยาศาสตรใหสําเร็จตอ ไปนน้ั จะตองมกี ารเปลี่ยนแปลง แกไข กฎหมายใหม ผี ลรองรบั ความกา วหนา ในการพฒั นานัน้ 5.4.4 กฎหมายกับส่งิ แวดลอมในอนาคต สงิ่ แวดลอ มท่ีทาํ ใหสังคมเกิดความเปลย่ี นแปลงในอนาคตจะอาศยั กฎหมายไดอยา งไร สอบซอมวันที่ 5 กุมภาพนั ธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

18 สงิ่ แวดลอมที่ทําใหสงั คมเปล่ียนแปลงในอนาคตซึง่ รัฐบาลจะตอ งเขา ควบคุม จําเปน ท่ีรฐั จะตองออก กฎหมายเก่ียวกับสังคมและสง่ิ แวดลอมน้ี ทาํ การควบคุมและหา มกระทําหรือใหก ระทําเพือ่ ไมใ หส ังคมตอ ง กระทบ กระเทอื นตอไปอีก แบบประเมินตนเองหนว ยท่ี 6 1. การพฒั นาสังคมจะเกดิ ผลสาํ เร็จไดต องอาศัย กฎหมาย 2. สิทธแิ ละเสรภี าพของบคุ คลจะมอี ยูในสงั คมไดน ้นั ตอ งอาศยั กฎหมาย รองรบั 3. สิทธมิ นษุ ยชนหมายถึง สิทธคิ วามเปนมนุษย 4. ในเรอื่ งท่รี ฐั ธรรมนูญแหง ราชอาณาจกั รไทยไดก าํ หนดสทิ ธิ และเสรภี าพของปวงชนชาวไทยไว ไดแ ก เสรภี าพ ในการวิจยั ทางวิมทยาศาสตร 5. กฎหมายไดพ ฒั นาขนึ้ มาจาก ระเบียบทีใ่ ชใ นสังคม 6. กฎหมายทตี่ ราขึน้ เพื่อประโยชนของคนกลมุ ใดกลมุ หนึ่งจะเปนลกั ษณะ กฎหมายทข่ี าดความเปนธรรม 7. เหตทุ ่กี ารแกป ญ หาในสังคมจะตอ งอาศยั กฎหมาย เพราะกฎหมายมสี ภาพบังคบั ใช 8. การท่จี ะพัฒนาระบบเศรษฐกจิ แบบเสรีไดส าํ เร็จ ตอ งใหรฐั เปลยี่ นแปลงกฎหมาย 9. การท่ีจะเปนนักปกครองบา นเมอื งท่ดี ี นักปกครองจะตอ งมี ธรรมะประจาํ ใจ 10. การทาํ ธรุ กรรมทางอิเลคทรอนิกสจะเกดิ ผลเปนความสําเร็จไดต องอาศัย กฎหมายท่บี ญั ญตั ิข้นึ 11. ส่ิงทที่ าํ ใหส ังคมมีระเบยี บไดค อื คําส่ังของผมู อี าํ นาจปกครองประเทศสงู สดุ 12. สิทธขิ องคนหมายความวา ประโยชนท ีจ่ ะพึงมพี งึ ไดแกท กุ คนตามหลักธรรมชาติ 13. รัฐธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทยประกาศความเปนมนุษยข องชนชาวไทยไววา องคกรของรัฐทกุ องคก รท่ีใช อํานาจตอ งคาํ นงึ ถึงศักดศ์ิ รคี วามเปนมนุษย และเสรีภาพตามรัฐธรรมนญู 14. กฎหมายท่จี ะควบคมุ สังคมไดจ ะตองมีลักษณะ มสี ภาพบงั คบั ได 15. การทจี่ ะใหส ังคมมีความสงบเรยี บรอยไดต อ งอาศัย กฎหมาย 16. กฎหมาย เปนบทบาทสําคัญทจ่ี ะสรา งความเปน ธรรมใหแกส ังคมได 17. เมอ่ื สังคมเกิดปญ หาขัดแยง รุนแรงขนึ้ จะตองอาศยั กฎหมายในการแกไขปญ หานั้น 18. นโยบายของรฐั ตามรฐั ธรรมนูญนนั้ ไดกลา วถึงดานการเมอื งวา (ก) รัฐจะตอ งจัดใหม แี ผนพฒั นาการเมอื ง (ข) รัฐ จะตองจดั ทาํ มาตรฐานทางคณุ ธรรมและจรยิ ธรรมของผดู าํ รงตําแหนง ทางการเมือง 19. ตามรฐั ธรรมนูญใหร ัฐจะตองสนบั สนนุ เศรษฐกิจแบบ เสรี โดยอาศยั กลไกตลาดกาํ กับ ดแู ลใหมีการแขงขนั แบบ เปนธรรม 20. การที่จะไมใ หม กี ารทาํ ลายสงิ่ แวดลอมนนั้ จะทาํ ไดโดย ออกเปนกฎหมายบงั คบั หนวยท่ี 7 การศกึ ษา คนควา และวิจัยทางนิติศาสตร 1. การศกึ ษาทางนติ ศิ าสตร เปนการเรียนรูอยางหน่งึ ทต่ี องอาศยั ขนั้ ตอนตางจากการเรียนรูวิชาอน่ื เนือ่ ง จากเปน วิชาทตี่ องมกี ารประเมนิ ส่งิ ทผี่ ูเรยี นมีอยู อาทิ ดา นกายภาพ ดานจิตวิทยา ดานศกั ยภาพ เปนตน นอกจากนัน้ ตองมีวิธกี ารศกึ ษาในชน้ั เรียนในกรณศี กึ ษาการศกึ ษาในระบบปด หรือมวี ิธีการในการศกึ ษาดว ย ตนเองในกรณีท่เี ปน การเรียนในระบบเปด เชน การศกึ ษาทางไกล ซึง่ ผูเ รียนตองมีสอื่ ในการศกึ ษา คือ ตาํ รา และหนงั สอื ตางๆ รวมถงึ การไดรับการสอนเสริมและการศกึ ษาเปน กลุม สิง่ ที่สําคัญสุดทายคอื วธิ ตี อบปญหา และขอ สอบกฎหมาย 2. การคนควาทางนิติศาสตร เปนวิธีการทีค่ นหาแหลงที่มาของความรดู า นตางๆ ทางดานนติ ศิ าสตรและ ศาสตรความรอู ่ืนที่นาํ มาใชผสมผสานกับความรทู างดา นกฎหมาย เปน การคนควาจากแหลงขอ มลู ปฐมภูมิและ ขอมูลทุตยิ ภมู ิ โดยผานส่อื การศกึ ษา เชนคนควา จากตําราจากหองสมุด อาจารยหรอื บุคคลที่เปนที่ยอมรับ ในทางวชิ าการ รวมทั้งการสังเกตจากวธิ ีปฏบิ ัตจิ รงิ นอกจากน้ี แหลง คน ควาท่สี าํ คัญทีส่ ดุ คือระบบเครือขาย อินเตอรเ น็ต ซงึ่ ผูเ รยี นตอ งมีเทคนิคในการคนหา และทราบเว็บไซตหรือแหลงที่อยูท ่สี าํ คญั ตา งๆ 3. การวจิ ยั ทางนติ ิศาสตร เปน การคน หาความรหู รอื คาํ ตอบทางกฎหมายของแตละปญหาท่ีมีความ นาเชื่อถือ โดยมวี ธิ ีการวจิ ัยหรอื ที่เรยี กวา วทิ ยวิธี ที่ใชเ ปน หลักในการทําวิจัย การวจิ ัยทางนติ ศิ าสตร จําเปน ตอ งอาศัยขอ มลู จากตัวบทกฎหมาย คาํ พิพากษา และตาํ ราตางๆ โดยสามารถทําไดทัง้ ในเชิงคณุ ภาพ และเชงิ ปรมิ าณ ในการศึกษาชั้นปรญิ ญาตรีจะไมเ นนการทําวจิ ัย แตผ ูเรยี นควรทราบไวเปน ความรเู บ้อื งตนเพ่ือ เปน แนว หรือเพื่อการศกึ ษาในระดบั บณั ฑิตศึกษาตอไป 7.1 การศึกษาทางนติ ศิ าสตร 1. ในการศึกษาทางนิตศิ าสตร ผูเรียนตอ งประเมินสิง่ ท่ีผูเรยี นมอี ยกู อนทีจ่ ะศึกษา ส่งิ เหลานี้คือความ พรอมดา นกายภาพ ดานจติ วทิ ยา ดา นอารมณ ดานสงั คม รวมท้งั ดา นการเงนิ เพือ่ ใหการใชท รพั ยากรหรอื ส่งิ ท่ีผูเรยี นมอี ยดู ังกลา วเปนไปอยางมปี ระสิทธิผล โดยคาํ นึงถงึ ลําดับความสําคญั สอบซอมวนั ท่ี 5 กุมภาพนั ธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

19 2. วิธีการศึกษาทางนติ ิศาสตรมที ั้งการศกึ ษาในชนั้ เรียนในกรณีการศึกษาในระบบปด หรอื การศกึ ษาดว ย ตนเองในกรณีท่ีเปนการเรยี นในระบบเปด เชนการศกึ ษาทางไกล ซึ่งท้งั สองวิธีผูเ รยี นตอ งมสี ือ่ ในการศึกษา คือ ตําราและหนงั สอื ตา งๆ มกี ารเตรยี มตัวกอนศึกษา และมกี ารทบทวนหลังการศึกษา โดยอาจกระทําดวย ตนเองหรอื ศึกษาเปน กลมุ ซ่งึ รวมถึงการไดรับการสอนเสริมในระบบเปดดวย 3. โดยทั่วไป วิธีตอบปญหาและขอ สอบกฎหมายนยิ มใชแบบอัตนัยในสองรปู แบบ คอื อธิบายหลกั กฎหมาย และทเี่ ปน ปญหาสมมตหิ รอื ตัง้ เปน ตกุ ตา สว นในสถานศกึ ษาบางแหง อาจมขี อ สอบแบบ ปรนยั และ อัตนัยผสมกัน การตอบขอสอบจงึ ตองมีหลักเกณฑในการตอบขอสอบกฎหมาย 7.1.1 การประเมนิ สิ่งที่ผเู รียนมีอยู อธิบายวาในการศกึ ษาทางนิตศิ าสตร ผูเ รยี นตอ งประเมินส่งิ ทีผ่ เู รียนมอี ยูกอ นทีจ่ ะศกึ ษาอยางไร การทผี่ ูเรียนตอ งประเมนิ สง่ิ ทผี่ ูเรียนมีอยูกอนทจ่ี ะศึกษาคอื การพจิ ารณาความพรอมดา นกายภาพ ดา นจติ วิทยา ดานอารมณ ดานสังคม รวมทงั้ ดา นการเงิน เพ่อื ใหก ารใชท รพั ยากรหรอื สงิ่ ท่ผี ูเ รียนมอี ยูดงั กลาว เปน ไปอยา งมีประสทิ ธผิ ล 7.1.2 วธิ ีการศึกษา อธบิ ายวธิ กี ารศกึ ษาตัวบทกฎหมาย วิธกี ารศกึ ษาตวั บทกฎหมายจะตอ งมีความเขา ใจมากกวาการทองจาํ การอานตวั บทกฎหมายนั้นตอ ง อานแลวขีดเสนใตถอ ยคาํ สําคัญ ไมต อ งกลวั วาประมวลกฎหมายหรือตวั บทกฎหมายจะดไู มเ รียบรอ ยหรือ สกปรกเม่ือมีการขดี เสน ใตแลวหากไมเขา ใจอยางชดั แจงหรือยากตอ การเขา ใจ ผูเรยี นตองอาศยั หลกั การ บันทกึ ยอ ขยายความเอาไว โดยอาจไดมาจากเอกสารการสอนหรอื มาตราในตวั บทกฎหมายทเี่ กี่ยวโยง หรือ พิพากษาศาลฎกี าทีพ่ พิ ากษาตีความถอ ยคาํ นั้นไวแ ลว โดยใหบนั ทึกยอในตวั บทกฎหมายน้นั หากเนอ้ื ท่ีไม เพยี งพอใหใ ชก ระดาษเปลา ทาํ เปน บันทึกตอ 7.1.3 การตอบปญ หาและขอสอบกฎหมาย ตองวนิ ิจฉัยปญ หาโดยปรับขอเทจ็ จริงเขากบั หลกั อธิบายวธิ ีการเขยี นตอบขอสอบแบบอตั นัย ตองมหี ลกั กฎหมายทเ่ี กีย่ วของกับปญหานัน้ กฎหมายและสดุ ทายคือ การสรปุ คําตอบ 7.2 การคนควา ทางนติ ิศาสตร 1. แหลงสะสมตวั บทกฎหมาย เอกสารการสอน ตาํ รา และวรรณกรรมกฎหมายทกุ ประเภททด่ี ีที่สดุ ไดแ ก หอ งสมุดกฎหมาย ผเู รียนนติ ิศาสตรจะตองเขาหอ งสมุดกฎหมายเพื่อศกึ ษาการคนหาเอกสารท่ีตองการ ท้งั จากบตั รรายการและเครื่องมือสืบคนตา งๆ รวมถงึ ฐานขอ มลู ทางคอมพิวเตอร ซีดรี อม อนิ เทอรเ นต และอาจ เปน วธิ ีการสืบคนและยืมเอกสารระหวา งหอ งสมุดกฎหมาย 2. การคน ควาขอมลู กฎหมายจากบคุ คลอ่นื อาจเปนกรณีการสอนเสริม ซงึ่ เปนวิธีคน ควาจากอาจารยที่ ไปสอนเสรมิ และพบปะนกั ศึกษาหรือผูเรียนเปน คราวๆ หรือกรณีการแลกเปล่ียนขอมลู กบั กลมุ เพื่อน หรอื เปน กรณที ไ่ี ดร บั คาํ แนะนําจากผูทเี่ ปน ท่ยี อมรับในวงการกฎหมาย 3. การคนควา ขอ มลู ทางกฎหมายโดยการสังเกตและฝก ปฏิบตั ิ อาจโดยการสงั เกตจากสถานการณท ่เี ปน จริง เชน การพจิ ารณาในศาล หรือศาลจาํ ลอง และ การฝก งานในหนว ยงานท่เี ก่ยี วกบั กฎหมาย 4. การคนควาขอมูลทางกฎหมายในเครือขายอินเทอรเนต เปนแหลง สาํ คญั ในการคนควาทางกฎหมาย การคน หาจงึ ตอ งอาศยั Internet Search Engine เพือ่ คน หาเวบ็ ไซต แหลางขอ มูลที่เก่ยี วขอ งและ แหลง ขอมูลท่ีเช่อื มตอ ทเ่ี กี่ยวขอ ง (Links) 7.2.1 การคนควา ขอมูลกฎหมายจากหองสมุด อธบิ ายหนาท่ีและวตั ถปุ ระสงคของหอ งสมุดกฎหมาย หนาทแี่ ละวัตถุประสงคข องหองสมดุ กฎหมายคือ เพือ่ การศกึ ษา เพ่ือใหความรูและขาวสาร เพือ่ การ คน ควาวิจัย และเพ่ือความจรรโลงใจ 7.2.2 การคนควา ขอมลู กฎหมายจากบคุ คลอ่ืน อธบิ ายวธิ ีการคนควาขอ มูลกฎหมายจากบคุ คลอื่น อาจเปนกรณีสอนเสรมิ ซ่งึ เปนวธิ ีคนควา จากอาจารยทไ่ี ปสอนเสรมิ หรอื กรณแี ลกเปลย่ี นขอ มูลกบั กลมุ เพ่อื น หรือเปน กรณที ี่ไดรับคําแนะนาํ จากผูทเ่ี ปนท่ียอมรับในวงการกฎหมาย 7.2.3 การคนควาขอมลู กฎหมายจากการสังเกตและฝกปฏิบัติ อธบิ ายการฝก งานในสํานักงานกฎหมายวามีลักษณะงานอยางไร สอบซอมวันที่ 5 กมุ ภาพันธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

20 ผเู รยี นจะไดฝก ในลกั ษณะทค่ี อยชวยเหลอื หรอื ภายใตก ารควบคุมมอบหมายของทนายความทดี่ แู ล ผูเรยี นทไี่ ปฝก หัดจะทํางานดานการคน ควา ขอ กฎหมายตางๆ คน คําพพิ ากษาฎกี า ทาํ ความเหน็ ตางๆ ราง เอกสารตางๆ เชน หนังสอื ทวงหน้ี หนังสือบอกกลา ว คํารอ ง หรอื คําฟอ ง เปน ตน 7.2.4 การคนควาขอมลู กฎหมายจากเครือขายอนิ เทอรเ นต อธบิ ายวิธกี ารใชขอมลู ที่ไดจ ากอินเทอรเนตทส่ี าํ คัญ การใชข อ มลู ทไี่ ดจ ากอินเทอรเ นต ตองตรวจสอบความถกู ตอ ง ความนาเช่ือถือของขอ มูลท่ีไดมากอ น นําไปใช 7.3 การวจิ ยั ทางนติ ิศาสตร 1. การวจิ ัยเปน กระบวนการคน ควา หาความรู ความเขาใจในส่ิงหรอื ปรากฏการณท เี่ ปน เปา หมายของ การศึกษาเพื่อใหเ กิดผลทีเ่ ช่ือมนั่ ได 2. วิธีการวิจยั ทางนิตศิ าสตรเ ปน กระบวนการศึกษาจากปญหากฎหมาย โดยนําขอ มูลจากตวั กฎหมาย บทความ คาํ พพิ ากษา หลักกฎหมายตางประเทศมาเปรียบเทยี บ วิเคราะหก บั ปญ หาหรอื หวั ขอที่ตั้งข้ึน โดยไม ใชว ธิ กี ารทางสถิติ แลว สรุปลงทา ยดวยขอเสนอแนะวาควรมีการแกไข กฎหมายท่ีมอี ยใู หครอบคลมุ หรอื มกี าร ตรากฎหมายข้ึนใหม นอกจากน้นั วธิ ีการวิจยั ทางนติ ิศาสตรย งั รวมถึงกระบวนการศกึ ษาปญหากฎหมาย โดย ไดข อ มูลจากความจริง โดยธรรมชาตมิ กี ารเก็บขอมูล และนําวิธีการทางสถิติมาวิเคราะหเ พือ่ ประมาณคา วเิ คราะหกับปญ หาทต่ี ัง้ ขน้ึ แลวสรุปวา ควรมีการแกไข ปรับปรงุ กฎหมาย หรือปญหาท่ตี ้ังขึ้นอยางไร ตามทไ่ี ด ตง้ั ในสมมตฐิ านไว 3. การวิจัยทางนติ ศิ าสตรมปี ระโยชนต อการพฒั นาการวิทยาการทางกฎหมาย และเปน การถายทอด ประสบการณจากคนรนุ หนงึ่ ไปยงั อีกรุนหนึง่ 7.3.1 ลักษณะท่วั ไปของการวิจัย การวิจัยทางนติ ศิ าสตร หากแบงตามสาขาวชิ าการจะเปนการวจิ ยั ดานใด การวจิ ัยทางนิตศิ าสตร เปน การวิจยั ดา นสังคมศาสตร 7.3.2 วธิ กี ารวจิ ัยทางนติ ศิ าสตร การวิจัยทางนติ ศิ าสตรโ ดยทั่วไปมีกรณีใดบาง โดยท่วั ไปแลวการวิจยั ทางนิตศิ าสตรใ นเบ้อื งตน มี 2 กรณี คือ กรณีแรก ศึกษาจากปญ หากฎหมายนาํ ขอ มูลจากตัวกฎหมาย บทความ คําพิพากษา หลักกฎหมายตา งประเทศ มาเปรียบเทียบ วิเคราะหกับปญ หา หรอื หวั ขอที่ตง้ั ข้นึ โดยไมใชวธิ ีการทางสถติ ิ แลว สรุปลงทายดวยขอเสนอ กับกรณีท่สี อง ศกึ ษาปญหา กฎหมายโดยไดขอมูลจากความจรงิ โดยธรรมชาตหิ รอื ขอ มูลปฐมภมู ิ มกี ารเก็บขอมลู และวธิ ีการทางสถติ ิมา วิเคราะหเ พอื่ ประมาณคา วเิ คราะหก บั ปญหาทตี่ ้ังขึ้นแลวสรปุ 7.3.3 ประโยชนที่ไดร บั จากการวจิ ยั ทางนิติศาสตร การวินจิ ฉัยทางนิตศิ าสตรมปี ระโยชนอยา งไร อธิบายมา 3 ประการ 1) พัฒนากฎหมายท่ีจะมีผลกระทบตอการพฒั นาเศรษฐกิจ สังคม และการเมอื งของประเทศ 2) เปนการถา ยทอดประสบการณจ ากนกั กฎหมายรุน หน่งึ ไปยังนักกฎหมายอีกรนุ หนึ่ง ซึ่งเปน วิธีการ ทีน่ ักกฎหมายจะไดเ พม่ิ พนู วทิ ยาการความรู และความสามารถ 3) ชวยใหคนพบทฤษฎี หรอื แนวคดิ ทางกฎหมายใหมท นี่ าํ มาปรับใชกับสภาพสังคมปจจุบันท่ี เปลี่ยนแปลงตลอดเวลา แบบประเมนิ ตนเองหนว ยที่ 7 1. ในการศกึ ษาทางนติ ศิ าสตร ผเู รียนตอ งมสี ิง่ เหลาน้ี (ก) แรงจงู ใจในการเรียนรู (ข) การตดิ ตอและรว มมือกบั เพือ่ นๆ (ค) ความเปน ผูตนื่ ตัว (ง) ความอดทนตอ ส่ิงทกี่ ํากวม 2. ในการศกึ ษาทางนิตศิ าสตร ผเู รยี นตอ งมคี วามอดทนตอสิง่ ทก่ี ํากวมหมายความวา (ก) ตอ งคิดในปญ หาตางๆ (ข) ตองมีการตคี วามในเร่อื งตา งๆ (ค) ตอ งอธบิ ายและโตแ ยง ในความคดิ 3. กฎหมายครอบครัวเรือ่ งอายุสมรสวา ชายหญงิ ตอ งมีอายทุ าใด มศี าสตรท ีเ่ กี่ยวขอ งคือ นิตศิ าสตร เศรษฐศาสตร ประชากรศาสตร ศาสนศาสตร รัฐศาสตร 4. กฎหมายครอบครัวเร่อื งอายสุ มรสวา ชายและหญิงตองมอี ายเุ ทาใด มศี าสตรท ่ีเรยี กวา ”ประชากร ศาสตร” เก่ยี วของคือ เปน การกาํ หนดอัตราการเพ่ิมและลดของพลเมอื ง 5. วธิ ีศึกษาตวั บทกฎหมายทด่ี ี จะตองทําในสงิ่ ตอ ไปร้ีคอื (ก) อานแลว ขดี เสนใตค ําตางๆ (ข) บนั ทึกยอ ขอความ (ค) ศึกษาคําพพิ ากษาฎีกาทต่ี คี วามถอยคําตา งๆ (ง) ศกึ ษามาตราอนื่ ทเี่ ก่ยี วโยงกนั สวนเรอื่ งการทองจําใหไดม ากทสี่ ดุ นน้ั ไมค อยมคี วามจําเปน 6. การศกึ ษาตวั บทกฎหมายทดี่ ี ไมค วรใชก ารทอ งจาํ ใหไ ดท ุกมาตรา โดยคิดวาจะทําใหต อบขอสอบไดมากทส่ี ดุ สอบซอมวันที่ 5 กมุ ภาพันธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

21 7. ในการตอบขอสอบนติ ิศาสตรแ บบอัตนยั น้นั อยาเพิง่ ตอบในขณะท่ยี งั ตนื่ เตน 8. การคน ควา ขอมลู กฎหมายจากหองสมุด เราสามารถสามารถใชบ ริการสิ่งเหลา นคี้ อื (ก) ยืมหนังสือระหวา ง หองสมุด (ข) ใชบ รกิ ารหนงั สอื อางองิ (ค) สบื คนขอมูลจากคอมพิวเตอร (ง) ยืมหนังสอื เพอ่ื ถา ยอกสาร แตไ มส ามารถ ทําได คอื การจดั กลมุ พูดคุยถกปญหากฎหมาย 9. การคนควา ขอ มลู กฎหมายจากบคุ คลอ่นื “คาํ วา บคุ คลอื่น” หมายถึงบคุ คลตอ ไปน้คี ือ (ก) อาจารยผสู อนชดุ วชิ า (ข) อาจารยก ฎหมายสถาบนั อน่ื (ค) ผูพิพากษา พนกั งานอัยการ (ง) ปรมาจารยท างกฎหมาย ยกเวน บคุ คล เชน เพื่อน นกั ศึกษาสาขาวิชาศลิ ปะศาสตร 10. การคนควาขอ มลู กฎหมายโดยการสงั เกตและฝก ปฏิบตั เิ กย่ี วของกับสิง่ ตอ ไปนี้ (ก) ศาลจาํ ลอง (ข) การฝกงาน ในหนว ยงานราชการ (ค) การฝกงานในบรษิ ทั (ง) การสงั เกตวิธพี ิจารณาในศาล ยกเวนการสอบถามบคุ คลอื่นปากตอ ปากไมใ ชก ารคน ควา 11. การสืบคน ขอ มลู กฎหมายในเครือขายอนิ เตอรเ นต็ มีปญหาคอื (ก) ไมม ีแหลงขอ มลู ท่ีเพยี งพอ (ข) ขอ มลู ไม ถูกตองและขาดความนาเช่อื ถอื (ค) ขอมลู ไมม ีการจดั เปนระเบยี บ 12. การเขยี นรายงานการวจิ ัยทางนติ ิศาสตรมี 5 ขนั้ ตอน ขนั้ ตอนที่ 4 คอื บูรณาการกฎหมายกบั ขอ มูลหรือ ขอเท็จจรงิ ที่เก่ยี วกับปญหา 13. การวจิ ัยเหตขุ องการเลอ่ื นคดใี นศาลทที่ าํ ใหก ารพจิ ารณาคดลี าชา ผลการวจิ ัยสามารถนํามาใชใ นการพฒั นาวธิ ี จดั การและตดั สนิ ใจของบคุ คลตอไปน้ี (ก) คคู วาม (ข) ทนายความ (ค) พนักงานอยั การ (ง) ผูพิพากษา โดยยกเวน บุคคลตอไปนี้คอื เจา หนาทร่ี าชทัณฑซ ่งึ ไมเ กีย่ วขอ ง 14. การเขยี นตอบขอ สอบแบบอตั นยั วา “ขา พเจา เคยครอบครองปรปก ษทดี่ ินเชน เดียวกับการครอบ ครองใน คาํ ถาม” เปน การตอบท่ไี มควรทาํ เพราะเปน การเขียนประสบการณส ว นตัวประกอบคําตอบ 15. การคน ควา ขอ มลู กฎหมายจากจากหองสมดุ เราสามารถใชบริการไดค ือ (ก) ใชบริการหนงั สอื อา งองิ (ข) สืบคน ขอ มูลจากคอมพวิ เตอร สว นการจดั กลมุ พดู คยุ ถกปญ หากฎหมายหา มทาํ 16. การคนควา ขอมลู กฎหมายจากบุคคลอ่ืนหมายถงึ สง่ิ ตอไปน้ี (ก) การสอนเสริมของอาจารยจ ากสถาบันอ่ืน (ข) การสอนเสริมจากผูทรงคณุ วฒุ ิ (ค) การไดร ับคาํ แนะนาํ จากปรมาจารยท างกฎหมาย (ง) การศกึ ษาเปน กลุม ยกเวน การศึกษาจากศาลจาํ ลอง 17. การคน ควา ขอ มลู กฎหมายโดยการฝกปฏิบตั ิเกี่ยวของกบั สิ่งตอไปน้ี (ก) ศาลจาํ ลอง (ข) การฝก งานใน หนว ยงานราชการ (ค) การฝกงานในบริษทั (ง) การเปนผชู ว ยทนายความ ยกเวนการน่ังในหองพิจารณาคดีในศาล 18. ตัวอยา งการคน ขอ มลู กฎหมายในเครอื ขายอินเตอรเ นต็ เชน www.thailandlaw9.com 19. การเขยี นรายงานการวิจัยทางนติ ศิ าสตรม ี 5 ขน้ั ตอน ขนั้ ตอนท่ี 5 คือ สรปุ และเสนอแนะ 20. การวจิ ยั วา วธิ ีการควบคมุ ระบบสาํ นวนคดโี ดยใชฐานขอมลู หรอื แถบรหัส หรอื ใชมอื วิธีการใดสามารถใช ปฏบิ ัติงานได เปนประโยชนการทาํ วจิ ยั ทางนติ ศิ าสตรค อื เปน การเลอื กวธิ ปี ฏิบตั ิงาน หนวยท่ี 8 การบัญญัติกฎหมาย 1. การบญั ญัตกิ ฎหมายตองทาํ ตามวิธีการ เปน ข้นั ตอน คือ จดั ทํารา งกฎหมาย เสนอรางกฎหมายตอ ผมู ี อํานาจพจิ ารณา พจิ ารณารางกฎหมายเพื่อรบั หลกั การและแกไ ข ปรับปรงุ ใหเ หมาะสม นํากฎหมายท่พี ิจารณา เหน็ ชอบแลว ขึ้นทูลเกลาทูลกระหมอ มเพอ่ื พระมหากษัตริยทรงลงพระปรมาภิไธยและประกาศในราชกจิ จา นเุ บกษา เพอ่ื ใชบังคับเปน กฎหมาย 2. การบญั ญัตกิ ฎหมายตองคาํ นึงถงึ หลกั บางประการไดแ ก ความถกู ตอง ความแนน อน ความสมบูรณ ความศักด์สิ ิทธิ์ และสัมฤทธิ์ผล รวมทั้งความนยิ มดว ย 8.1 วิธกี ารบญั ญัตกิ ฎหมาย 1. ผูม ีสิทธเิ สนอใหบ ัญญัติกฎหมาย คือผทู ี่รฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจกั รไทยกําหนดไว 2. การบญั ญตั ิกฎหมายขึน้ ใชบ งั คับตองเสนอรา งกฎหมายไดแกรฐั สภา การพจิ ารณารางพระราช บญั ญตั ิ ตอ งดําเนินการตามวธิ ีการทก่ี าํ หนดไวในรฐั ธรรมนูญแหง ราชอาณาจกั รไทย ขอบังคับการประชุมสภา ผูแทนราษฎร และขอ บงั คบการประชุมวุฒิสภา 3. การบัญญัตกิ ฎหมายข้ึนใชบ งั คับเปนพระราชบัญญตั ิ เปนพระราชอํานาจของพระมหากษตั รยิ ตาม รัฐธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย แตจะมีผลใชบงั คับไดก ็ตอ เมอ่ื ไดประกาศในราชกจิ จานุเบกษาแลว 8.1.1 การเสนอใหบัญญตั ิกฎหมาย เปน เปนผูมสี ิทธเิ สนอรา งพระราชบญั ญัติใหรฐั สภาพิจารณา ใหบอกมาใหค รบ ผูม ีสิทธิเสนอรางพระราชบญั ญัตใิ หร ัฐสภาพิจารณา คอื 1) คณะรัฐมนตรี 2) สมาชิกสภาผแู ทนราษฎร 3) ผูมสี ิทธเิ ลอื กตง้ั ไมนอยกวา 50,000 คน ซ่งึ เขา ชอ่ื กนั รองขอตอประธานสภา เพอ่ื ใหรัฐสภา พิจารณากฎหมายเกย่ี วกับสิทธิและเสรภี าพของชนชาวไทย หรือเกีย่ วกบั แนวนโยบายพืน้ ฐานแหงรัฐ สอบซอมวนั ที่ 5 กมุ ภาพนั ธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

22 8.1.2 การพจิ ารณารา งกฎหมาย (1) การพิจารณารา งพระราชบัญญตั โิ ดยสภาผูแทนราษฎรตองกระทาํ กวี่ าระ แตล ะวาระใหลงมติ อยา งไร การพจิ ารณารา งพระราชบัญญัติโดยสภาผูแทนราษฎรตอ งกระทํา 3 วาระ คือ วาระทีห่ น่ึง ใหลงมตวิ า รบั หลักการหรอื ไมรับหลักการแหง พระราชบญั ญตั นิ ั้น วาระท่สี อง พิจารณาโดยคณะกรรมการทส่ี ภาต้ังขน้ึ หรอื กรรมาธกิ ารเตม็ สภา แลว รายงานใหสภาพจิ ารณาลงมติวาจะแกไ ขอยางไร หรอื ไม วาระท่สี าม ใหล งมติวา เห็นชอบหรอื ไมเ หน็ ชอบกับรางพระราชบญั ญัตนิ ้ัน (2) รางพระราชบญั ญตั ทิ ผี่ านการพิจารณาเหน็ ชอบของสภาผแู ทนราษฎรแลว แตตองยบั ย้ังเพราะ วฒุ สิ ภาไมเหน็ ชอบ สภาผูแทนราษฎรอาจยกขน้ึ พจิ ารณาใหมไ ดเมอ่ื ใด รา งพระราชบญั ญัตทิ ผ่ี า นการพจิ ารณาเหน็ ชอบของสภาผแู ทนราษฎรแลว แตต องยบั ย้งั เพราะ วุฒสิ ภาไมเ หน็ ชอบ สภาผูแทนราษฎรอาจยกขนึ้ พจิ ารณาใหมได ดงั น้ี 1) รางพระชาบัญญัตทิ เี่ กีย่ วกับการเงนิ อาจยกข้ึนพิจารณาใหมไ ดท ันท่ี 2) รา งพระราชบญั ญัตทิ ี่ไมเกี่ยวกบั การเงิน อาจยกขน้ึ พิจารณาใหมไ ดเมื่อพน 180 วัน นับแต วนั ที่วุฒิสภาสงคนื มายังสภาผูแ ทนราษฎร หรือวนั ที่วุฒสิ ภาไมเหน็ ชอบกับรางพระราชบญั ญตั ิท่ี คณะกรรมาธกิ ารรวมกนั พิจารณา แลวแตกรณี 8.1.3 การบัญญัตเิ ปน กฎหมายใชบงั คับ (1) พระมหากษตั ริยท รงตราพระราชกําหนดขนึ้ ใชบ ังคบั ไดในกรณใี ด พระมหากษัตรยิ ท รงตราพระราชกาํ หนดขนึ้ ใชบังคับไดเมอ่ื คณะรฐั มนตรีเหน็ วา เปน กรณีฉุกเฉินที่มี ความจาํ เปน รบี ดวนอนั มอิ าจหลกี เล่ียงได เฉพาะเพ่ือประโยชนใ นอันทีจ่ ะรักษาความปลอดภัยของประเทศ ความปลอดภัยของสาธารณะ ความมั่นคงทางเศรษฐกจิ ของประเทศ หือปองปด ภัยพิบตั ิสาธารณะ และใน กรณีทีม่ คี วามจําเปนตอ งมีกฎหมายเก่ยี วขอ งดว ยภาษอี ากรหรือเงินตรา ซง่ึ จะตองไดรบั การพจิ ารณาโดยดว น และลบั เพือ่ รักษาประโยชนของแผน ดิน (2) รางพระราชบญั ญตั ทิ ีพ่ ระมหากษัตริยไ มท รงเห็นชอบดวยและไมทรงลงพระปรมาภิไธย อาจ ประกาศใชบงั คบั เปนกฎหมายในกรณีใด หรอื ไม รางพระราชบญั ญตั ทิ ี่พระมหากษตั รยิ ไ มท รงเหน็ ชอบดว ย และไมท รงลงพระปรมาภไิ ธย อาจ ประกาศใชเ ปน กฎหมายได เมอื่ รัฐสภามมี ติยืนยนั ตามเดมิ ดว ยคะแนนเสียงไมน อ ยกวา 2 ใน 3 ของจํานวน สมาชกิ ทัง้ หมดท่ีมีอยขู องท้ังสองสภา (3) พระราชกําหนดทส่ี ภาผแู ทนราษฎรอนมุ ตั ิ แตวฒุ สิ ภาไมอนุมตั ิ จะมผี ลใชบ ังคบั ไดในกรณีใด หรือไม พระราชกาํ หนดท่ีสภาผแู ทนราษฎรอนมุ ตั ิ แตวฒุ ิสภาไมอนมุ ัติ มผี ลใชบ ังคบั เปน พระราชบญั ญัติ ตอไปไดเ มื่อสภาผแู ทนยืนยันการอนมุ ัติดวยคะแนนเสียงมากกวากง่ึ หนงึ่ ของจาํ นวนสมาชิกทง้ั หมดเทาทีม่ ีอยู ของสภาผูแทนราษฎร 8.2 หลักในการบญั ญัติกฎหมาย 1. การบญั ญตั กิ ฎหมายจองคํานงึ ถงึ ความถูกตอง คอื ถูกวธิ กี าร ถูกแบบ ถูกเนื้อหา ถกู หลกั ภาษาและ ตอ งเปนธรรมแกทกุ ฝา ยในสังคมดวย 2. การบญั ญตั กิ ฎหมายตอ งคาํ นึงถึงความแนน อนในถอยคําและขอ ความ โดยใหมีความชัดเจนและรดั กุม 3. การบัญญตั ิกฎหมายตอ งคาํ นึงถงึ ความสมบรู ณคือใหไดสาระครบถว นครอบคลมุ ไมขาดตกบกพรอ ง สอดคลอ งไมขัดกนั และเชื่อมโยงไมขาดตอน 4. การบญั ญัติกฎหมายตอ งคาํ นึงถงึ ความศักด์สิ ิทธ์ิ คือกฎหมายทเี่ ปนคําบงการ (Command) ใหใครทํา อะไร ตองใหมีสภาพบงั คับ (Sanction) และตอ งใหสัมฤทธ์ผิ ล คือใหไ ดผ ลบรรลุจุดประสงคใ นการตรา กฎหมายฉบับน้ัน 5. การบญั ญัตกิ ฎหมายตอ งคาํ นงึ ถึงความนยิ มเกีย่ วกบั ลีลา ถอยคํา และการใชต ัวเลขแทนตวั หนังสอื 8.2.1 การบัญญตั ิกฎหมายใหถูกตอง ใหบ อกขอบกพรองของขอ ความในรางกฎหมายดงั ตอ ไปน้ี และแกไ ขใหถกู หลกั ภาษา (1) “กรรมการรางกฎหมายใหแตง ต้งั จากผูท รงคุณวฒุ ดิ านกฎหมาย ซึ่งมีผลงานดเี ดน ถูกยอมรับโดย วงการกฎหมาย” ขอ บกพรอ งคือการใชค ําวา “ถูก” ประกอบคาํ กรยิ าในประโยคกรรมวาจกท่ีไมม ีความหมายในทางไมด ี นน้ั ไมเ ปนทนี่ ิยมในภาษากฎหมาย ในกรณนี ี้ตองใชค าํ วา “เปน ท่”ี แทนคําวา “ถูก” สอบซอมวนั ที่ 5 กมุ ภาพนั ธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

23 (2) “คําขอนั้น ตองระบชุ อ่ื อายุ และประวตั ขิ องผูข อ และเอกสารหลกั ฐานประกอบคําขอ” ขอบกพรอ งคือ ขอความดงั กลา วมีคําวา “ระบุ” เปนคํากรยิ ารว มของ 2 ประโยค เม่อื อา นขอ ความ ทงั้ หมดแลวจะไดค วามวา “ตอ งระบุชอื่ อายุ และประวัติของผูขอ” ประโยคหนึ่ง และ “ตองระบุเอกสาร หลกั ฐานประกอบคาํ ขอ” อีกประโยคหนงึ่ ซ่งึ ประโยคหลังนผี้ ดิ ไปจากความมุง หมายท่จี ะให “สง ” หรือ “แนบ” เอกสารหลกั ฐานไมใชเ พยี ง “ระบุ” เหมอื นอยางระบพุ ยานในการตอ สคู ดใี นศาล ควรแกใหถกู ตองและ เหมาะสม เปน “ใหผูขอระบุชื่อ อายุ และประวตั ขิ องตนเองลงในคําขอ และสง (แนบ) เอกสารหลักฐาน ประกอบคําขอดวย” (3) “ผผู ลิตสารระเหยตอ งจดั ใหม ี “เคร่ืองหมาย” ทภี่ าชนะบรรจุสารระเหยเพอ่ื เปนคาํ เตอื น หรอื ขอ ควรระวังใชส ารระเหยน้ัน” ขอบกพรองคือ ใชคําวา “เคร่ืองหมาย” เปนคําหลักและใชคําวา “คาํ เตอื น” กบั “ขอ ควรระวงั ” เปนคํา ขยาย ซึ่งไมสอดคลอ งกันเพราะ “เครื่องหมาย” ไมไดเ ปน “คํา” หรอื “ขอ” จงึ ไมถูกหลักภาษา ถาจะให ถกู ตอ งเปล่ยี นคําวา “เครื่องหมาย” เปน “ขอความ” จึงจะสอดคลอ งกัน เพราะ “ขอความ” เปน “คาํ ” ก็ได เปน “ขอ” ก็ได 8.2.2 การบัญญัติกฎหมายใหแนนอน ใหบอกขอบกพรอ งของขอความในรา งกฎหมายดงั ตอ ไปน้ี และแกใ หชดั เจนและรัดกุม (1) “ใหน ําพระราชบัญญัตริ ะเบียบขาราชการพลเรือน มาใชบังคับแกขา ราชการกรุงเทพมหานครโดย อนุโลม” ขอบกพรองคือ ใชคําวา “พระราชบัญญัตริ ะเบยี บขอราชการพลเรอื น” ซง่ึ เปน คาํ เฉพาะ โดยไมระบุ พ.ศ. ทีต่ ราพระราชบญั ญัติฉบับน้ันไมถูกตองเพราะไมช ัดเจนวา เปน พระราชบญั ญัตริ ะเบียบขาราชการพลเรือน ฉบับไหน เนื่องจากพระราชบญั ญัติระเบยี บขา ราชการพลเรอื นมีการแกไขหลายฉบับ ตอ งแกคําวา “พระราชบัญญัตริ ะเบียบขาราชการพลเรือน” เปน “กฎหมายวา ดว ยระเบยี บขา ราชการพลเรอื น” ซง่ึ เปน คาํ สามัญที่หมายถงึ ฉบบั ทใี่ ชอยรู วมทง้ั ฉบับแกไ ขเพิม่ เตมิ ทใ่ี ชอยูดว ย (2) “เทศบาลมีหนาทจี่ ัดใหมีและบาํ รงุ รกั ษาสถานท่ีสาํ หรับการเลนกฬี าและพลศกึ ษา” ขอบกพรองคือ คาํ วา “พลศึกษา” ซ่ึงหมายถึง “การสอนวิชาพละ” มาเขยี น ใหเ ปนหนาที่ของ เทศบาลทีจ่ ะตองจดั ใหม แี ละบํารุงรกั ษารวมกับสถานท่สี ําหรับการเลนกีฬา จึงไมช ดั เจนและไมต รงกบั ความ มุงหมายท่จี ะใหเทศบาลจัดใหมแี ละบาํ รงุ รกั ษาสถานทสี่ ําหรับออกกําลังกาย จงึ ตองแกเปน “เทศบาลมีหนาท่ี จดั ใหมแี ละบํารุงรักษาสถานทสี่ าํ หรบั การเลน กีฬาและการออกกาํ ลงั กาย (หรือการบริหารรางกาย)” (3) “ถาพยานหลักฐานยนื ยันสอดคลอ งกัน นา เช่อื วา ผถู กู กลา วหากระทาํ ผดิ วนิ ัยอยา งรายแรง ใหสั่ง ลงโทษไลออกหรอื ปลดออก” ขอบกพรองคือ ไมรัดกมุ เพราะคาํ วา “นา เชอื่ ” ยังอยใู นลักษณะมีมลทนิ หรือมวั หมอง ยังฟงไมไดว า กระทาํ ผดิ ทจ่ี ะถกู ลงโทษไลอ อกหรอื ปลดออก ถา มพี ยานหลกั ฐานยืนยันแนนอนกต็ อง เชื่อได” ไมใช “นา เช่อื ” จงึ ตอ งแกเปน “ถา มพี ยานหลักฐานยนื ยนั สอดคลอ งกัน ฟง ไดว าผถู ูกกลาวหากระทําผดิ วนิ ัยอยาง รายแรง ใหสงั่ ลงโทษไลออกหรอื ปลดออก” 8.2.3 การบัญญตั ิกฎหมายใหสมบูรณ ในการรา งเปนพระราชบญั ญัติ หากมีรายละเอียดเปน หลกั เกณฑ วธิ กี าร หรอื เง่ือนไขทีต่ อ งปฏิบตั ติ าม พระราชบญั ญัตินน้ั โดยเหมาะสมกับเวลาหรอื สถานท่ซี ึง่ ยงั ไมอ าจกาํ หนดไวใ นพระราชบญั ญัตนิ ้ันได ควรรา ง อยางไรจงึ จะสมบรู ณ ควรรางออกใหเปน กฎหมายลกู อีกชน้ั หนึ่ง เชน ใหตราเปนพระราชกฤษฎีกา ใหออกเปน กฎกระทรวง ขอบงั คบั ระเบยี บ หรอื ประกาศ หรือใหร ฐั มนตรีผรู ักษาการตามพระราชบญั ญตั ิน้ัน หรอื คณะกรรมการท่ตี ัง้ ขน้ึ ตามพระราชบญั ญตั ินั้นกําหนดรายละเอียดกไ็ ด 8.2.4 การบัญญตั ิกฎหมายใหศักดส์ิ ทิ ธ์ิและสมั ฤทธ์ผิ ล มาตรการบงั คบั (Sanction) ท่ีจะเขียนในกฎหมายเพ่อื ดําเนนิ การในกรณีทม่ี ีผูฝา ฝนหรอื ไมป ฏบิ ัตติ าม กฎหมายนัน้ มีอะไรบา ง ยกมา 3 ประการ มาตรการบังคบั (Sanction) ท่จี ะเขียนในกฎหมายมหี ลายประการ เชน 1) มาตรการทางแพง เชน ไมรับรูผ ลในกฎหมาย คอื ใหก ารกระทาํ นน้ั เปน โมฆะ 2) มาตรการตามกฎหมายปกครอง เชน พกั ใชใ บอนญุ าต หรอื เพกิ ถอนใบอนุญาต 3) มาตรการทางอาญา ใหไดร ับโทษทางอาญา เชน ประหารชีวิต จาํ คกุ ปรบั สอบซอมวนั ที่ 5 กมุ ภาพนั ธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

24 8.2.5 การบัญญัติกฎหมายใหตอ งตามความนยิ ม ในการรางพระราชบญั ญัติ หากมีคําท่ีเก่ยี วกบั จาํ นวนนบั หรอื ลําดับ ควรใชต วั เลขหรอื ตวั หนงั สอื บางกรณนี ิยมใชต ัวเลข บางกรณนี ยิ มใชตัวหนังสอื คือ กรณีทใ่ี ชต ัวเลข (1) วันท่ี พ.ศ. เชน “ใหไ ว ณ วนั ที่ 20 มกราคม พ.ศ. 2518” (2) จาํ นวนนบั ทไ่ี มใ ชเน้อื หาสาระในกฎหมาย เชน “เปนปท ี่ 30 ในรัชกาลปจจุบนั ” (3) หมวด สวน มาตรา และอนุมาตราของกฎหมาย เชน “หมวด 1” “สวนท่ี 1” “มาตรา 6 (1)” (4) หมายเลขเอกสารแนบทา ยกฎหมาย เชน “บัญชหี มายเลข 3” (5) ลาํ ดับช้ันหรือข้นั เชน “ตําแหนง ระดับ 10 รับเงนิ เดือนในอนั ดับ 10 ซ่ึงมี 31 ขน้ั ” (6) อันดบั ขัน้ เงินเดือน เชน “อันดบั 11 ขั้น 42,120 บาท” (7) อตั ราคา ธรรมเนียมในบัญชีทา ยกฎหมาย เชน “คาธรรมเนียมตอ ใบอนญุ าต 100 บาท” กรณีทใ่ี ชตัวหนังสอื (1) จาํ นวนนบั ทเี่ ปนเนอ้ื หาสาระในกฎหมาย เชน “ใบอนุญาตต้ังโรงรบั จํานําใหใ ชไ ดจ นถึงวันที่ 31 ธันวาคม ของปท่ีหานับแตป ทีอ่ อกใบอนุญาต” (2) วรรคของมาตรา เชน “คคู วามตามวรรคหน่งึ ” “พระราชกฤษฎกี าตามวรรคสอง” (3) อายุของบคุ คล เชน “มีอายไุ มตํา่ กวา สบิ แปดป” (4) ระยะเวลาเปนช่วั โมง วนั เดือน ป เชน “ใหอ ทุ ธรณไดภ ายในสามสบิ วันนับจากวันทราบคาํ ส่งั ” (5) โทษทางอาญา เชน “ตองระวางโทษจาํ คกุ ไมเ กินสามเดอื น หรือปรบั ไมเกนิ สามหมืน่ บาท หรือ ทงั้ จาํ ทั้งปรบั ” แบบประเมินตนเองหนว ยที่ 8 1. หลกั การและเหตผุ ล เปน สว นสาํ คญั 2 สว นของรา งพระราชบญั ญตั ิ 2. นายกรฐั มนตรตี อ งนาํ รางพระราชบัญญตั ิทส่ี สู ภาใหค วามเหน็ ชอบแลว ขนึ้ ทลู เกลา ทูลกระหมอมถวายเพอ่ื ให พระมหากษตั รยิ ท รงลงพระปรมาภไิ ธยในระยะ เวลา 20 วัน 3. การเสนอรางพระราชบญั ญัตจิ ะตองเสนอตอ สภาผแู ทนราษฎรกอน 4. กฎหมายท่ีออกโดยฝา ยบริหารคือ พระราชกําหนด 5. กฎหมายที่ออกในกรณีเรงดวนคอื พระราชกําหนด 6. รา งพระราชบัญญตั ิใดทพ่ี ระมหากษตั รยิ ไมท รงเหน็ ดวย ไมท รงลงพระปรมาภิไธย ถา รัฐสภายนื ยนั ตามเดิม จะตอ งมี คะแนนเสียง 2 ใน 3 ของจาํ นวนสมาชกิ ทัง้ หมดของทง้ั สองสภา 7. พระราชกาํ หนด เปนกฎหมายทีพ่ ระมหากษตั รยิ ท รงตราข้นึ โดยคาํ แนะนาํ ของคณะรฐั มนตรี 8. การพิจารณารางพระราชบญั ญตั ใิ นสภาผูแทนราษฎรจะพจิ ารณาเปน 3 วาระ คือ วาระรบั หลกั การ วาระพิจารณา และวาระเหน็ ชอบ 9. วุฒสิ ภาจะตองพจิ ารณารา งกฎหมายท่ีไมเกยี่ วกับการเงนิ ทสี่ ภาผแู ทนราษฎรใหค วามเหน็ ชอบแลวภายใน ระยะเวลา 60 วนั 10. ความสําคญั ของบทเฉพาะกาลในกฎหมาย คอื เปน การเช่ือมโยงบทกฎหมายเกาและกฎหมายใหมเขา ดว ยกนั ไมใหข าดตอน หนว ยท่ี 9 หลกั การใชกฎหมาย 1. กฎหมายบัญญัตขิ ึน้ ตามหลกั วิชาในทางนติ ิศาสตร ประสงคใ หอานแลวเขา ใจงาย สามารถนาํ ไป ปฏิบตั ิได อยางไรก็ดี อาจมกี ารใชภาษากฎหมายหรอื ภาษาเทคนิคอื่น ดังนนั้ ผูใชกฎหมายจึงควรทาํ ความ เขา ใจกับหลกั การรางกฎหมาย และการใชภาษาในกฎหมายโดยทัว่ ไป กอ นจะนํากฎหมายมาใชก บั ขอ เท็จจริง 2. การใชก ฎหมายกับขอ เทจ็ จริง มีสองประการคือ การใชกฎหมายในทางทฤษฎี และการใชกฎหมาย ในทางปฏิบตั ิ 3. การใชก ฎหมายเกี่ยวของกบั การตีความกฎหมายและการใชดุลพินจิ ในทางกฎหมาย เมือ่ บทกฎหมาย นั้นมถี อยคาํ ไมชัดเจนหรอื อาจแปลความไดห ลายทาง 4. ในกรณีทไี่ มม ีกฎหมายจะนําไปปรบั ใชแ กขอ เท็จจรงิ ไดโดยตรง ผูใชก ฎหมายจาํ เปน ตองอดุ ชอ งวา ง แหงกฎหมายนน้ั ตามหลกั เกณฑในทางนิติศาสตร 9.1 หลกั การใชกฎหมายกบั ขอ เท็จจรงิ 1. กฎหมายเปน ส่ิงทบ่ี ัญญตั ิข้ึนตามหลกั วชิ าในทางนิติศาสตร เพอ่ื ใชบงั คบั แกบคุ คลเปนการทวั่ ไป โดย หลักจงึ พยายามใชถอยคําใหผ อู ื่นเขาใจไดง าย แตบ างกรณีอาจจําเปน ตอ งใชภ าษากฎหมายหรอื ภาษา สอบซอมวนั ที่ 5 กมุ ภาพันธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

25 เทคนคิ โดยเฉพาะ ผใู ชกฎหมายจงึ ควรทาํ ความเขาใจกับหลกั การรางกฎหมายและการใชภ าษาในกฎหมาย โดยท่วั ไป เพราะสามารถชว ยใหเ ขา ใจความหมายของบทกฎหมายไดดีย่งิ ข้นึ 2. การแปลความหมายของบทบัญญัติ เพอื่ ใหท ราบวา กฎหมายบัญญตั ิไวอ ยา งไร เปน สิ่งสําคัญเพราะ กฎหมายจะกาํ หนดสทิ ธิ หนาที่ของบุคคล และสภาพบงั คับแกผูฝา ฝน หรือไมปฏบิ ตั ิตามกฎหมายไว การแปล ความหมายของบทบัญญตั ิสามารถกระทําไดโ ดยการทําความเขาใจเนือ้ หาของกฎหมายดว ยการอานกฎหมาย ท้ังฉบบั 3. การใชกฎหมายกับขอเท็จจรงิ มสี องประการ คือ การใชกฎหมายทางทฤษฎี และการใชก ฎหมาย ในทางปฏบิ ัติ การใชก ฎหมายในทางทฤษฎี เปนเรื่องของหลักวิชาเพอื่ ใชใ นการบัญญัติกฎหมาย โดยตอง พิจารณาถึงของเขตการบงั คับใชกฎหมาย เชน บคุ คล สถานท่ี และวนั เวลาทีเ่ กย่ี วของ ประเภทและลาํ ดบั ศกั ดข์ิ องกฎหมาย ตลอดจนอาํ นาจในการตรากฎหมายการใชก ฎหมายในทางปฏิบัติ เปน เร่อื งของการใช กฎหมายกบั ขอเท็จจรงิ เฉพาะเร่ืองในชีวิตประจําวัน 4. การใชก ฎหมายในทางปฏบิ ัตเิ ปนเรอ่ื งซึ่งหาหลักเกณฑไดยาก เพราะบคุ คลที่เกย่ี วขอ งทุกคนตา งเปน ผใู ชกฎหมายดวยกนั ทั้งสิ้น ซึ่งมักใชก ฎหมายตามความรู ความเขา ใจของตน นอกจากน้ตี วั บทกฎหมายเองก็ อาจมีความบกพรอ ง จึงอาจนาํ ไปสูปญหาการใชกฎหมาย ไดแกปญ หาการตคี วามกฎหมาย หรือการเกิด ชอ งวางของกฎหมายได 9.1.1 การอานและการเขาใจกฎหมาย การอา นและเขา ใจกฎหมายมปี ระโยชนแกผูใชก ฎหมายอยา งไรบา ง เน่ืองจากผใู ชกฎหมาย หมายถงึ บคุ คลทกุ คนทมี่ สี วนเกยี่ วของกบั กฎหมายฉบับน้ัน ไมวาจะเปน ประชาชนผตู อ งปฏิบัติตามกฎหมาย เจา หนาที่ของรัฐที่ทําหนาท่ีบงั คบั การใหเ ปน ไปตามกฎหมาย เชน เจา พนกั งานตามกฎหมาย หรอื ตาํ รวจ ตลอดจนผูดําเนนิ คดหี รอื วินจิ ฉัยขอ กฎหมายหรอื ช้ีขาดขอ พพิ าททเ่ี กดิ ข้ึน เน่ืองจากการปฏบิ ตั ิหรือไมปฏบิ ัตติ ามกฎหมายน้ัน เชน นิติกร ทนายความ อัยการ หรือศาล ซึง่ แตล ะฝายอาจ มคี วามเขา ใจหลกั การพนื้ ฐานของบทกฎหมายหรอื แปลความกฎหมายไปในทิศทางเดียวกัน กจ็ ะชว ยใหเกดิ ปญหาในการใชก ฎหมายนอยลง หรอื หากเกิดปญหาจะตองตีความกฎหมายหรืออดุ ชอ งวางของกฎหมายก็จะ สามารถกระทาํ ไดอ ยางเปนธรรมและเหมาะสม 9.1.2 การแปลความหมายของบทบัญญัติ การแปลความหมายบทบัญญัติของกฎหมายมีหลักในเบ้ืองตน อยา งไร การแปลความหมายบทบญั ญัตขิ องกฎหมายกระทําไป เพ่ือใหไดความวา บทกฎหมายน้นั มขี อ กาํ หนด ใหใครตองทาํ อะไร ท่ไี หน เม่ือได อยางไร ถาไมป ฏิบัติตามจะมโี ทษหรอื ไม อยางไร หรือหากทาํ จะไดร บั สิทธิ ประโยชนห รอื ไดรบั ผลดอี ยางไร มีหลกั เบื้องตน คอื ควรทําความเขาใจภาพรวมของกฎหมายและหาความหมาย ของบทบญั ญัตริ ายมาตรา โดยการอา นกฎหมายประกอบกนั ทัง้ ฉบับ มใิ ชเฉพาะมาตราใดมาตราหนึง่ 9.1.3 การใชบทบัญญัติกบั ขอ เทจ็ จริง หนวยงานของรฐั ซึง่ มหี นา ท่ีดแู ลใหม กี ารปฏบิ ัตติ ามกฎหมายฉบับหนึ่งพบวามกี ารฝาฝน กฎหมายฉบับ นน้ั บอยครงั้ จงึ ไดมีการศึกษาขอบกพรอ งของกฎหมายและเสนอใหม กี ารแกไ ขกฎหมายเชน น้เี จา หนาท่ขี อง หนวยงานนัน้ ตองใชก ฎหมายในทางทฤษฎหี รอื ในทางปฏิบัติ เจา หนาทข่ี องหนว ยงานน้นั ตอ งใชก ฎหมายทัง้ ในทางทฤษฎี และในทางปฏิบตั ิโดยการจะทราบวา มี ผูฝา ฝน หรือไมเปนการใชกฎหมายในทางปฏบิ ัติ เพราะตองทราบขอเทจ็ จรงิ ทีเ่ กดิ ขึ้น ขอกฎหมายทจ่ี ะ นํามาใช จากนั้นตอ งปรบั ขอ เท็จจริงเขากับกฎหมายเพ่ือใหท ราบผลวามีการฝาฝนกฎหมายหรอื ไม และยังมี การใชกฎหมายในทางทฤษฎีเมื่อมกี ารเสนอแกไขกฎหมายเพราะตอ งมีการพจิ ารณาวา กฎหมายนั้นยังควรมี ขอบเขตการใชบังคบั กับบุคคล ในเวลา หรือสถานที่ หรอื มหี ลักเกณฑแ ละเง่ือนไขเชน เดมิ หรอื ไม หรือควรจะ มกี ารแกไขใหมอยางไร หรอื ควรยกเลกิ กฎหมายนั้นเสียกไ็ ด 9.1.4 ปญ หาการใชกฎหมาย ปญหาการตคี วามกฎหมายและชอ งวา งในกฎหมายเกิดข้นึ เม่ือใด ปญหาทั้งสองกรณีมีความเก่ยี วของ กนั ไดห รอื ไม เพราะเหตุใด ปญหาการตีความกฎหมายเกดิ ข้นึ เม่ือมกี ฎหมายจะนํามาปรับใชแกขอ เท็จจรงิ แตบทบัญญัติของ กฎหมายนั้นยังมีความไมช ดั เจน กํากวม หรือเคลอื บคลุม จึงตอ งมกี ารตีความเพอื่ หาความหมายทแ่ี ทจ ริง สวน ชองวา งในกฎหมายเกดิ ขนึ้ เม่ือไมมบี ทกฎหมายลายลักษณอ ักษรจะนํามาปรับใชแกขอเท็จจรงิ ปญหาทัง้ สองกรณีอาจมคี วามเก่ียวของกันได เพราะบางครง้ั อาจมกี ารตีความกฎหมายผิดพลาด โดย คดิ วา เกดิ ชอ งวา งในกฎหมายเพราะไมมบี ทกฎหมายจะนาํ มาปรับใช แตท่จี รงิ แลวมี เพียงแตก ฎหมายนัน้ ไม ชัดเจนซึ่งเปนปญ หาการตีความกฎหมายตามธรรมดา หรอื คิดวา สามารถนําบทกฎหมายซ่งึ นาํ มาปรบั ใชแ ก ขอ เท็จจริงได แตท จ่ี ริงแลวใชไมได และไมม บี ทกฎหมายอืน่ ทีจ่ ะนํามาใชได ซงึ่ เปน กรณีทเ่ี กดิ ปญ หา สอบซอมวนั ที่ 5 กมุ ภาพนั ธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

26 ชอ งวา งในกฎหมายเปน ตน ซ่ึงจะเห็นไดว าการตคี วามกฎหมายเปน ส่ิงสาํ คัญทจ่ี ะเปน ตวั บง ชวี้ า กรณีนั้นๆ เกดิ ปญ หาในลกั ษณะใด และจะนําไปสูก ารปรบั ใชก ฎหมายแกขอเท็จจรงิ ที่ถกู ตองตอไป 9.2 การตีความกฎหมาย 1. การตีความกฎหมายคือ การคนหาความหมายของบทกฎหมายทเ่ี คลอื บคลุม ไมช ัดเจน หรอื อาจแปล ความไดห ลายนัย เพ่อื นาํ กฎหมายนน้ั มาใชปรบั กบั ขอ เทจ็ จริง 2. การตีความกฎหมายตองอาศยั หลักวชิ า ความรหู ลายแขนง รวมทงั้ ประสบการณและสามัญสาํ นกึ ดวย อาจแยกไดเปน 2 ประการ คือ การตคี วามตามลายลักษณอกั ษร และการตคี วามตามเจตนารมณ? 3. การตคี วามตามลายลักษณอักษรคือ การหยง่ั ทราบความหมายของถอยคําจากตวั อักษรของบท กฎหมายนนั้ เอง โดยวธิ กี ารตา งๆ เชน การหาความหมายตามธรรมดาของถอ ยคํา การหาความหมายจาก ภาษาเทคนิคหรือภาษาทางวชิ าการ หรอื จากความหมายพิเศษ 4. การตีความตามเจตนารมณ คือการหยงั่ ทราบความหมายของถอยคําในบทกฎหมายจากจาก เจตนารมณ หรือความมงุ หมายของกฎหมายนนั้ โดยอาศัยเคร่อื งมอื ตา งๆ ทง้ั จากตัวกฎหมายนัน้ เอง หรือสง่ิ ที่ อยูภายนอกกฎหมาย 9.2.1 หลกั การตคี วามกฎหมาย การตคี วามกฎหมายตามหลกั วิชามีหลกั เกณฑใหญๆ ก่ีประเภท และจะนํามาใชเมือ่ ใด อยางไร การตีความกฎหมายตามหลกั วิชามี 2 ประเภทใหญๆ คือ การตคี วามตามลายลกั ษณอักษรหรือตาม ตวั อกั ษร และการตีความตามเจตนารมณ หรือตามความมงุ หมายของบทบัญญัติ จะนํามาใชเ มือ่ เกิดปญ หา ความไมชัดเจน เคลือบคลุม หรือกํากวมของถอ ยคํา หากกฎหมายมีความชดั เจนอยแู ลวกไ็ มจาํ เปนตอ งมีการ ตีความ ในการตคี วามอาจใชห ลกั เกณฑใดหลกั เกณฑหนงึ่ ก็ได แตโดยทั่วไปมกั ใชการตีความตามตัวอกั ษร กับการตคี วามตามเจตนารมณประกอบกนั เพือ่ ชวยใหห ย่งั ทราบหรอื คน หาความหมายของบทบญั ญตั ไิ ดอ ยาง ถกู ตองเหมาะสมหรือเปนธรรมมากท่สี ดุ 9.2.2 การตีความตามลายลักษณอ ักษร พระราชบัญญัตคิ ุมครองแรงงาน พ.ศ. 2541 มาตรา 9 วรรคแรก บัญญัตวิ า “ในกรณีที่นายจา งไมคืน เงนิ ประกนั ตามมาตรา 10 วรรคสอง หรือไมจายคาจา ง คา ลว งเวลา คาทํางานในวนั หยุด และคา ลวงเวลาใน วนั หยดุ ภายในเวลาทีก่ ําหนดตามมาตรา 70 หรือคา ชดเชยตามมาตรา 118 คา ชดเชยพิเศษตามมาตรา 120 มาตรา 121 และมาตรา 122 ใหน ายจา งเสียดอกเบย้ี ใหแ กลูกจางในระหวา งเวลาผดิ นัดรอ ยละสิบหาตอ ป” ให อธบิ ายวาบทบัญญัตนิ ม้ี ีความหมายวา อยา งไร อาจมีประเดน็ การตคี วามถอ ยคําตามลายลกั ษณอักษรตรง ถอยคําใดบา ง และจะสามารถคน หาความหมายของถอยคาํ นนั้ ไดจากท่ีใด พระราชบัญญัติคมุ ครองแรงงาน พ.ศ. 2541 เปนตัวอยางของกฎหมายท่มี ีการเขยี นบทบัญญัติในเชิง เทคนคิ ทางกฎหมายฉบับหนงึ่ เมอ่ื พจิ ารณาดูกฎหมายทัง้ ฉบับอยา งครา วๆ แลวจะเห็นวาการใชนิยามศัพท และการอางอิงถึงมาตราอ่ืนคอ นขางมาก เม่ืออา นเฉพาะมาตรา 9 วรรคแรก ในเบอื้ งตน จะพอเขาใจไดวา เปน บทบัญญัตทิ ่ีกําหนดความรบั ผิดชอบของนายจางในกรณีที่ไมปฏิบตั ิหนา ที่ของตนในประการสําคญั คือการไม จายเงนิ อยางใดอยา งหน่ึง ใหแกลกู จางดงั นี้ (1) เงนิ ประกนั หรือ (2) คา จาง คา ลว งเวลา คา ทํางานในวนั หยุด หรือคา ลวงเวลาในวันหยดุ หรอื (3) คาชดเชย หรอื คาชดเชยพิเศษ ซึ่งหากนายจา งผิดนดั ไมจา ยเงนิ ดงั กลา วใหแกล ูกจา งตามกาํ หนด กฎหมายกําหนดสภาพบังคับ ประการหน่งึ ใหน ายจางคือตอ งเสียดอกเบ้ยี ใหแ กล ูกจางในระหวางเวลาผิดนดั รอ ยละสบิ หา ตอ ป บทบัญญัตนิ ้ีอาจมปี ระเดน็ การตีความถอยคําแทบจะทุกถอยคําที่ปรากฏเชน “นายจา ง” “ลูกจาง” “เงนิ ประกัน” “คา จาง” “คาลวงเวลา” “คาทาํ งานในวันหยุด” “คา ลวงเวลาในวนั หยดุ ” “คาชดเชย” “คา ชดเชยพเิ ศษ” “ผดิ นดั ” “ภายในเวลาทก่ี าํ หนด” หรือ “ดอกเบยี้ ” ซึ่งตอ งมีการคนหาความหมายจากตัว บทกฎหมายที่ปรากฏกอ น หากพบแลวก็ถอื วา ไมมีปญหาการตีความ แตหากยังยีขอสงสัยอยูจะนํามาปรบั ใช แกขอเท็จจริงไดหรือไม กต็ อ งใชหลกั การตคี วามตา งๆ ตคี วามตามถอ ยคาํ น้นั ตอ ไป จนกวาจะไดความหมาย ทเี่ หน็ วาถกู ตอ งเหมาะสม ประเดน็ ท่ียกตัวอยา งขน้ึ มาตีความ อาจแยกถอ ยคาํ ทอ่ี าจมปี ญหาตอ งตคี วามออกเปน 2 กลุม โดย กลุมแรกคือถอยคําทอี่ าจหาความหมายไดจ ากตวั บทกฎหมายฉบบั น้ีเอง และกลมุ ทีส่ องคือถอ ยคาํ ท่ีไม สามารถหาความหมายโดยตรงจากกฎหมายฉบับน้ี ซง่ึ อาจตองคนหาความหมายโดยใชเคร่อื งมืออยา งอ่ืนมา ชวย ดงั น้ี กลุมแรก ไดแ กถอยคําซ่งึ มนี ยิ ามศพั ทไวในตวั พระราชบญั ญัติคมุ ครองแรงงานฯ เชนคําวา “นายจาง” “ลูกจา ง” “คา จา ง” “คาลว งเวลา” “คาทาํ งานในวนั หยุด” “คา ลวงเวลาในวันหยุด” “คาชดเชย” “หรอื คา ชดเชยพิเศษ” ซึง่ กส็ ามารถหาความหมายไดจากนยิ ามศพั ทดังกลา วโดยเฉพาะ สอบซอมวนั ท่ี 5 กุมภาพันธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

27 นอกนย้ี ังมถี อ ยคําอื่นทีไ่ มม นี ยิ ามศพั ทไวแ ตอาจหาความหมายไดร ะดบั หนึง่ จากมาตราอืน่ ท่อี างองิ ถงึ เชน คาํ วา “เงนิ ประกนั ” ซึ่งอา งอิงอยใู นเงนิ ประกันตามมาตรา 10 วรรคสอง ซ่ึงเมื่ออา นเน้อื ความตามมาตรา ดังกลา วแลว จะไดมาเพ่มิ เตมิ วา เงนิ ประกนั น้นั เปนเงินที่นายจา งเรียกหรือรับหรอื ทําสญั ญาประกันกับลูกจาง เพ่ือชดใชคาเสยี หายในกรณที ลี่ กู จางเปนผกู ระทํา หรือคาํ วา “ภายในเวลาทก่ี ําหนด” เปนกาํ หนดเวลาที่ นายจา งจะตองจา ยคาจาง คา ลว งเวลา คา ทํางานในวนั หยุด หรอื คาลวงเวลาในวนั หยดุ ซึ่งมีการอางอิงถงึ กาํ หนดเวลาตามมาตรา 70 ซึง่ มาตราดังกลาวก็ไดม กี ารกําหนดรายละเอยี ดเกย่ี วกบั วนั ที่นายจา งจะตอง จา ยเงนิ คา จา ง ฯลฯ ไวเ ปน ตน กลุม ทส่ี อง ไดแกถ อยคาํ เชน คาํ วา “ผดิ นดั ” ซ่ึงไมมนี ิยามศพั ทไ วในตัวพระราชบัญญตั คิ ุมครอง แรงงานฯ ซึ่งคาํ นี้ หลักกฎหมายเรื่องหน้ี ตาม ป.พ.พ. แลวจะทราบวาเปนศพั ทท ี่กฎหมายมีบัญญัติ เชน มาตรา 204 แหง ป.พ.พ. อธบิ ายความหมายกรณีลูกหนีผ้ ิดนัดไวว า หมายถงึ การทหี่ นถี้ ึงกาํ หนดชําระแลว ลกู หน้ีไมชาํ ระหนี้ เชน เงินกูเ ขามา เม่ือถึงกาํ หนดจายคืนแลว ไมยอมจาย ซึง่ แยกเปน 2 กรณีคอื ถา หน้ีนัน้ ไมไดกําหนดวนั ชําระหน้ีไวล กู หน้จี ะผิดนดั กต็ อ เมื่อเจา หนไ้ี ดเตือนใหช าํ ระหนแี้ ลว ลกู หนไี้ มช าํ ระหน้ี กบั อีก กรณีหนึ่งคอื มีการกาํ หนดวนั ชําระหนต้ี ามวันแหงปฏิทนิ ไว หากลกู หนีไ้ มช าํ ระหนตี้ ามวันท่ีกําหนดก็ถือวาผดิ นดั ทนั ที โดยเจา หนี้ไมจําเปนตองเตอื นกอ น เมือทราบความหมายของคาํ วา “ผิดนัด” ก็ใหไปพิจารณามาตรา 9 ของกฎหมายคุมครองแรงงานฯอีก คร้งั วา นายจา ง (ซึง่ ถอื วา เปน ลูกหน้ีในกรณีนีเ้ พราะมหี นา ท่ตี อ งจายเงินใหแ กล ูกจาง) จะผิดนัดเมือ่ ใด โดย พิจารณาประกอบกบั ความหมายคาํ วา “ภายในเวลาที่กําหนด” ท่ีไดคน หาความหมายไวแลว หากขอเท็จจรงิ นายจา งไมจ ายเงนิ ใหล ูกจา ง (หรอื มาตรา 204 ป.พ.พ. เรยี กวาเปนการ “ไมช าํ ระหน้”ี ) ภายในเวลาทกี่ ําหนด ดังกลา ว กถ็ ือวานายจา งผดิ นัด กต็ องเสียดอกเบ้ยี ใหแ กลูกจางในระหวา งเวลาผดิ นดั ตอ งเสียดอกเบ้ียใหแ ก ลกู จา งในระหวางเวลาผดิ นดั นนั้ รอ ยละสิบหา ตอป ประเดน็ ท่ีอาจจะเปนขอสงสัยซง่ึ ตอ งมีการตคี วามตอ ไปอกี เชน หากนายจางจายเงนิ เปนเชค็ หรือเปน ตราสารอนื่ เชน น้ี จะถือวานายจา งไดจ า ยเงนิ แลว หรอื ไม เพราะในเวลาทลี่ กู จางนําเช็คไปข้ึนเงนิ อาจไมมเี งิน ในบัญชี หรอื ทเี่ รยี กวาเช็คเดง ซึ่งก็ตอ งตีความกันตอ ไปวา การจา ยเงนิ ของนายจา งดว ยวธิ ดี งั กลาวถือเปนการ จา ยเงินใหลกู จางแลว หรือไม ดงั นีเ้ ปนตน 9.2.3 การตีความตามเจตนารมณ มปี ระเด็นการตคี วามวา “รถเข็นโรตี” จะอยใู นบังคับแหงพระราชบญั ญัตจิ ราจรทางบก พ.ศ. 2522 มาตรา 78 ซ่งึ บญั ญตั ิกรณผี ูขับรถในทางซ่งึ กอ ใหเกิดความเสยี หายแกบ ุคคลอน่ื หรือไม โดยขอ เท็จจรงิ คอื จําเลยไดเข็นรถขายโรตไี ปตามไหลถนนและถูกรถจักรยานยนตท่ีผอู ่ืนขับตามหลังมาเฉ่ยี วชน เปน เหตใุ หผนู ั้น ถงึ แกความตาย โดยจําเลยหลบหนไี ปไมใ หความชว ยเหลอื และในเรื่องนมี้ ีการกาํ หนดความหมายของถอ ยคํา ทเี่ กี่ยวขอ งดงั นี้ พระราชบัญญัตจิ ราจรทางบก พ.ศ. 2522 มาตรา 4(15) บัญญัตินิยามคําวา “รถ” วา หมายถึงยาน พาหะนะทางบกทุกชนดิ เวนแตร ถไฟและรถราง พจนานุกรมฉบบั ราชบณั ฑิตยสถานกาํ หนดความหมายของคาํ วา “ยาน” คือเครอื่ งนําไป พาหนะตา งๆ เชน รถ เกวียน เรือ คําวา “พาหนะ” คือเครื่องนาํ ไป เครือ่ งขบั ขยี่ านตา งๆ มีรถและเรอื เปน ตน เรยี กวา ยานพาหนะ และ คาํ วา “ขบั ” คือ บงั คับใหเ คลอื่ นไป เชน ขับรถ ขับเรอื ใหพิจารณาตามหลักการตคี วามตามเจตนารมณของกฎหมายวา รถเข็นโรตีจะอยใู นบังคับ พระราชบัญญัตจิ ราจรทางบก พ.ศ. 2522 หรอื ไม ดว ยเหตดุ ว ยผล กรณีนเี้ ปนเรอ่ื งที่เกดิ ข้ึนจริงตามคาํ พพิ ากษาฎกี าที่ 4445/2543 ซง่ึ ศาลฎกี าตคี วามกฎหมาย ดงั น้ี พระราชบัญญัตจิ ราจรทางบก พ.ศ. 2522 มาตรา 4(15) บญั ญัตนิ ิยามคาํ วา “รถ” ไวว า ยานพาหนะ ทางบกทุกชนิด เวนแตร ถไฟและรถราง ทง้ั ตามพจนานุกรมฉบบั ราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ. 2525 กาํ หนด ความหมายของคําวา “ยาน” คือ เครื่องนาํ ไป พาหนะตา งๆ เชน รถ เกวยี น เรอื คาํ วา “พาหนะ” คอื เครอ่ื ง นาํ ไป เครอื่ งขับข่ี คอื บังคับใหเ คลือ่ นไป เชน ขับรถ ขบั เรือ ดังน้ี “รถเขน็ ” ของจาํ เลยเปน เพยี งวัสดุ อุปกรณ และเครื่องใชในการประกอบอาชพี ขายโรตี มิใชด วยเจตนามงุ ประสงคในอันที่จะขนเคล่อื นบคุ คลหรอื ทรพั ยสินใดจากท่ีแหงหนึ่งไปยงั ทีอ่ ีกแหง หนง่ึ ในลกั ษณะของยานพาหนะ จึงมใิ ช “รถ” ตามความหมายท่ี บัญญตั นิ ยิ ามไวด งั กลาว และยอ มไมอยูใ นบังคับแหงพระราชบัญญัติจราจรทางบกฯ มาตรา 78 (แตจาํ เลย ตอ งรับผดิ ตามกฎหมายอ่นื เชน ตาม ปอ มาตรา 129 ฐานกระทาํ โดยประมาทใหผ อู ืน่ ถงึ แกค วามตาย) ซงึ่ เห็นไดวาศาลฎีกาไดนําความหมายจากนิยามศพั ทค ําวา “รถ” ตามพระราชบญั ญตั จิ ราจรทางบกฯ มาพจิ ารณาในชนั้ แรก แตเนอื่ งจากนยิ ามนนั้ เองยังมีความไมช ดั เจนวา “ยานพาหนะ” หมายความวาอยา งไรจึง ไดน าํ ความหมายตามพจนานุกรมมาใชป ระกอบ จึงเห็นเจตนารมณของกฎหมายไดช ัดเจนยิง่ ขึ้น 9.3 การอุดชองวางในกฎหมาย สอบซอ มวนั ที่ 5 กมุ ภาพันธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

28 1. เมอ่ื เกดิ ชองวางในกฎหมาย คือการที่ไมม บี ทกฎหมายจะยกมาปรับแกค ดไี ดในทางแพง และพาณิชย ใหว นิ ิจฉัยคดนี ั้นตามจารตี ประเพณีแหง ทองถน่ิ หรือโดยอาศัยเทียบเคยี งบทกฎหมายใกลเ คยี งอยา งย่ิง หรอื ตามหลกั กฎหมายทั่วไปตามลําดบั 2. การอุดชองวางโดยจารตี ประเพณี เปนการพิจารณาวาในกรณีที่ไมมีกฎหมายจะนาํ มาใชบ ังคบั นน้ั ใน ทอ งถน่ิ ที่เกิดคดีมีจารีตประเพณี ซง่ึ หมายถงึ สง่ิ ที่ถอื ปฏบิ ัตสิ ืบตอ กนั มาจนเปน กรอบปฏิบตั ิของกลุม ชนในเรือ่ ง นนั้ หรอื ไม ถา หากมี ใหว ินิจฉยั ไปตามนน้ั 3. การอดุ ชองวางโดยเทียบเคียงกฎหมายใกลเคยี งอยางย่ิง เปน กรณีท่ีไมมีกฎหมายและจารตี ประเพณแี หง ทองถน่ิ จะนาํ มาใชบังคบั กใ็ หนําบทกฎหมายที่บัญญตั ไิ วสาํ หรบั ขอ เทจ็ จรงิ ทีใ่ กลเคียงกันมาใชวินิจฉัยแกค ดี 4. การอุดชอ งวางโดยหลกั กฎหมายทว่ั ไป เปน กรณีที่ไมมที ้ังกฎหมาย จารีตประเพณแี หงทองถ่นิ และ กฎหมายใกลเคียงอยา งยิง่ จะนาํ มาใชบงั คับ กใ็ หนาํ หลักกฎหมายท่วั ไป ไดแกหลกั กฎหมายที่ไดสกดั ไดจ าก เร่ืองเฉพาะเรอ่ื งหลายเรือ่ ง หลกั กฎหมายท่ีใชก นั จนเปนหลกั สากล หรือสภุ าษติ กฎหมาย เปน ตน มาใช วนิ จิ ฉยั แกค ดี 5. กฎหมายบางประเภท เชน กฎหมายอาญามหี ลักการตคี วามไวโ ดยเฉพาะ ไมสามารถใชหลักการอุด ชองวา งของกฎหมายในทางแพง นี้ไดห รอื หากกฎหมายอ่นื ไดกาํ หนดวธิ อี ดุ ชอ งวา งของกฎหมายไวโ ดยเฉพาะ ก็ใหใ ชวิธอี ดุ ชองวา งตามกาํ หนดไวนั้น 9.3.1 การอดุ ชอ งวางโดยจารตี ประเพณี จารีตประเพณที จ่ี ะนาํ มาปรับแกคดไี ด จะตองมีลักษณะอยา งไร จารีตประเพณที ่จี ะนํามาปรบั แกคดีได จะตอ งมลี กั ษณะดังตอไปนี้ (1) ตองใชบ ังคับมาเปน เวลานาน (2) ตองเปน ที่ยอมรบั และถือตามของมหาชนท่วั ไป (3) ตองไมข ัดหรอื แยงกับกฎหมาย (4) ตอ งไมขดั ตอ ความสงบเรยี บรอ ยหรือศีลธรรมอันดขี องประชาชน 9.3.2 การอดุ ชอ งวางโดยเทยี บเคียงกฎหมายใกลเ คียงอยา งยิ่ง ในการคนหาบทกฎหมายใกลเคียงอยา งย่ิงเพ่อื มาปรับใชแกก รณผี อู ดุ ชองวางในกฎหมายควรตอ งมี คณุ ลักษณะสําคัญอยางไร เนื่องจากกฎหมายใกลเ คียงอยา งย่งิ คือบทกฎหมายท่ีบญั ญัติไวสําหรับขอ เท็จจรงิ ท่ีใกลเ คียงกันกบั เรือ่ งท่ีเปน ประเดน็ ปญหา ดงั น้นั ผอู ดุ ชองวางในกฎหมายซึ่งตองคนหาบทกฎหมายใกลเ คียงอยา งยิง่ จึงควรมี คณุ สมบัติสําคญั คือควรศึกษาหลักกฎหมายในเรอ่ื งตางๆ ใหแ ตกฉานวา กฎหมายแตล ะลกั ษณะมหี ลักการ สาํ คญั อยางไร และนํามาใชใ นกรณีใดบาง เพราะบอ ยครงั้ ทกี่ ฎหมายมลี ักษณะเบ้อื งตนใกลเ คียงกันมาก เชน การซอ้ื ขายเงนิ ผอ น และการเชา ซื้อซ่งึ มีการนาํ ทรพั ยสนิ ท่ีตกลงทํานติ ิกรรมกันมาใชไ ดกอนและมกี ารชาํ ระ ราคากนั เปน งวดเชน เดียวกนั แตต างกันทกี่ ารโอนกรรมสทิ ธิ์ โดยการซอ้ื ขายเงนิ ผอน กรรมสทิ ธ์ิจะโอนมายงั ผู ซื้อทนั ที แตการเชา ซือ้ กรรมสทิ ธ์จิ ะโอนมายงั ผเู ชาซือ้ ตอ เมอ่ื ไดชาํ ระเงนิ ครบตามงวดท่ีตกลงกันไว การเขา ใจหลกั กฎหมายจะชวยใหทราบวาในเรอื่ งน้ัน ๆ มกี ฎหมายทจี่ ะนาํ มาปรบั ใชโ ดยตรงหรือไม หากไมมี จะมบี ทกฎหมายใดทมี่ ลี ักษณะใกลเคยี งกนั ไดบ าง ซ่ึงจะสามารถนาํ มาปรับใชแ กขอเท็จจริงทีเ่ ปน ปญหาน้นั ไดอ ยางเหมาะสม 9.3.3 การอดุ ชอ งวางโดยกฎหมายทวั่ ไป การอุดชอ งวางโดยใชหลกั กฎหมายทัว่ ไปในกฎหมายแพง ฯ และกฎหมายอาญามคี วามเหมือนหรอื ตา งกันอยา งไร การอุดชอ งวางโดยใชหลกั กฎหมายท่วั ไปในกฎหมายแพงฯ และกฎหมายอาญามีความเหมือนกนั คอื ในกรณีท่ไี มมีบทกฎหมายหรือจารีตประเพณมี าปรบั ใชแ กขอเท็จจริงได ผใู ชกฎหมายอาจอุดชองวา งใน กฎหมายเพ่ือความเปน ธรรมหรือเปน คุณแกบ ุคคลทีเ่ ก่ียวขอ งได แตก ารอดุ ชอ งวางในกฎหมายแพง และ กฎหมายอาญามคี วามตางกนั คอื ตามกฎหมายอาญาจะอุดชอ งวางแหง กฎหมายใหเ ปนการลงโทษแกบุคคล หรือใหเ ปน การลงโทษหนกั ขนึ้ ไมไ ด แบบประเมนิ ตนเองหนว ยท่ี 9 1. บุคคลทีเ่ ปนผใู ชกฎหมายคือ อยั การ ประชาชน ผพู พิ ากษา ทนายความ 2. การบัญญตั กิ ฎหมาย เปน สง่ิ ทม่ี หี ลกั เกณฑต าม หลักการรา งกฎหมาย 3. ในกฎหมายฉบบั หน่ึงๆตามปกตจิ ะข้ึนตนดว ย ชือ่ กฎหมาย 4. การทําความเขา ใจเนอ้ื หาสาระของกฎหมายฉบับหนึ่งๆ ผอู านควรอานและทําความเขาใจกฎหมายท้งั ฉบบั 5. เมือ่ ตัวบทกฎหมายเกดิ ความเคลือบคลมุ ไมช ดั เจน ผใู ชก ฎหมายจาํ เปนจะตองใชว ิธกี าร ตคี วามกฎหมาย เพอื่ แกไ ขปญ หา สอบซอ มวนั ที่ 5 กุมภาพนั ธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

29 6. การตคี วามตามตวั อักษร คือวธิ ีการตีความกฎหมายตามหลกั วิชาการ 7. การหย่งั ทราบเจตนารมณใ นการตรากฎหมายสามารถพจิ ารณาไดจ าก (1) ชอ่ื กฎหมาย (2) คําปรารภของ กฎหมาย (3) หมายเหตทุ า ยกฎหมาย (4) ตัวบทบัญญตั ิของกฎหมาย 8. การอุดชอ งวา งของกฎหมายในคดีแพงของไทยนําหลักการมาจาก มาตรา 4 แหงประมวลกฎหมายแพงและ พาณชิ ย 9. เมื่อไมมีกฎหมายมาปรับใชแ กข อ เทจ็ จริงใหนาํ จารตี ประเพณีมาปรบั ใช 10. กฎหมายอาญาตอ งตคี วาม อยางเครงครัด 11. ภาษทใ่ี ชใ นกฎหมายไดแ ก ภาษาเทคนคิ ภาษวิชาการ ภาษาธรรมดา และภาษตา งประเทศ 12. ชือ่ กฎหมายมสี ว นชวยใหผ อู านเขา ใจกฎหมายฉบบั นน้ั คอื (1) เพอื่ บงช้ีขอบเขตการใชบ ังคบั กฎหมายโดยรวบ ยอด (2) เพือ่ บง ช้ปี ระเภทของกฎหมาย และเนอ้ื หาสาระของกฎหมายโดยรวบยอด 13. การอา นกฎหมายทั้งฉบับ จงึ จะชวยใหแ ปลความกฎหมายไดอ ยางถกู ตองและเหมาะสม 14. ผูใชก ฎหมายจาํ เปนจะตอ งตคี วามกฎหมายเมอื่ บทบัญญตั ไิ มม คี วามชดั เจน 15. การตคี วามกฎหมายตามหลกั วชิ าการ จะตอง (1) การตคี วามตามตวั อักษร (2) การตคี วามตามเจตนารมณ 16. เคร่ืองชวยในการตคึ วามกฎหมายตามเจตนารมณ ไดแ ก คาํ พพิ ากษาของศาล ความเหน็ ของนกั วชิ าการ หลักการตคี วามกฎหมายทว่ั ไป รายงานการประชมุ รฐั สภา 17. สิ่งทนี่ าํ มาใชใ นการอดุ ชองวางของกฎหมายในคดีแพงของไทย ไดแ ก จารตี ประเพณีแหงทอ งถิน่ กฎหมาย ใกลเ คียงอยา งยง่ิ หลักกฎหมายทว่ั ไป หนว ยท่ี 10 การบงั คับใชกฎหมาย และการยกเลกิ กฎหมาย 1. กฎหมายซ่ึงบัญญตั ิขึน้ นน้ั เมื่อจะนํามาบงั คบั ใชมีหลกั สําคญั ทตี่ องพจิ ารณาอยู 3 ประการ คือ เวลา สถานท่ี และบุคคลท่ใี ชบงั คับ 2. ในการบังคับใชก ฎหมายใหไ ดมปี ระสทิ ธิผลนั้น รัฐเองมีหนาทจ่ี ะตอ งเตรียมการใหพ รอมในดาน สถานที่ บุคลากร และประชาสัมพันธ 3. การยกเลกิ กฎหมาย คือการทกี่ ฎหมายนั้นส้นิ สุดลง ไมส ามารถใชบงั คบั ไดอีกตอไป การยกเลกิ กฎหมายนั้นแบงออกไดเ ปน 2 กรณี คือ การยกเลิกกฎหมายโดยตรง และการยกเลิกกฎหมายโดยปรยิ าย 10.1 การบงั คบั ใชกฎหมาย 1. เวลาทก่ี ฎหมายใชบ ังคบั นั้น กค็ ือเวลาทก่ี ฎหมายกาํ หนดไวใ นตัวกฎหมายน้นั เองวา จะใหก ฎหมายนนั้ ใชบ งั คับเมื่อใด อาจเปน วันทปี่ ระกาศใช หรอื โดยกาํ หนดวันใชไวแนนอน หรือกาํ หนดใหใ ชเมอื่ ระยะเวลาหน่ึง ลว งพนไป 2. สถานทีท่ ีก่ ฎหมายใชบงั คับ กฎหมายของประเทศไดกใ็ ชบ งั คับไดในอาณาเขตของประเทศนั้นๆ ซ่ึง เปนการใชห ลกั ดนิ แดน 3. กฎหมายยอ มใชบ ังคับแกบ ุคคลทกุ คนทอี่ ยใู นอาณาเขตของประเทศนนั้ ๆ ไมวาจะเปน บุคคลสัญญาติ นนั้ เองหรอื บุคคลตา งดา วกต็ าม 4. การบังคบั ใชกฎหมายใหไดผ ล ตอ งมกี ารเตรยี มการทงั้ ในดา นการประชาสมั พนั ธ บคุ ลากร สถานท่ี และอุปกรณ 10.1.1 เวลาทีก่ ฎหมายใชบ งั คบั การบงั คบั ใชก ฎหมายแบง ไดเปนก่ีประเภท การบงั คับใชก ฎหมายแบง ออกเปน 3 ประเภท คือ 1) เวลาท่ใี ชบ งั คับ 2) สถานที่ท่ีกฎหมายใชบงั คบั 3) บุคคลทก่ี ฎหมายใชบ งั คบั อธบิ ายหลกั ทั่วไปของกาํ หนดเวลาทีก่ ฎหมายใชบังคบั กาํ หนดเวลาทก่ี ฎหมายใชบังคับสามารถแบงไดเ ปน 4 กรณี คือ 1) กรณที ัว่ ไป คอื โดยปกติกฎหมายมักจะกาํ หนดวนั ใชบงั คับในวันถัดจากวันประกาศในราชกจิ จา นุเบกษา 2) กรณเี รงดว น เปนกรณที ี่ตองการใชบังคับกฎหมายอยางรีบดวนใหทันสถานการณ จึงกาํ หนด ให ใชในวันที่ประกาศในราชกจิ จานุเบกษา 3) กาํ หนดเวลาใหใชเ มือ่ ระยะเวลาหน่ึงลว งไป เชน เมื่อพนจากวนั นบั แตว ันประกาศในราชกจิ จา นุเบกษาทัง้ นี้ เพอ่ื ใหเวลาแกท างราชการทเ่ี ตรียมตัวใหพรอ มในการบังคับใชกฎหมายน้ันและใหประชาชนได เตรียมศึกษาเพือ่ ปฏิบตั ิตามไดถ ูกตอง สอบซอ มวันท่ี 5 กุมภาพนั ธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

30 4) กรณีพิเศษ กฎหมายอาจกําหนดใหพ ระราชบญั ญัตนิ ้ันใชบังคับในวันถัดจากวันประกาศในราช กิจจานุเบกษา แตพ ระราชบญั ญตั ินนั้ จะใชไดจรงิ ในทอ งที่ใด เวลาใด 10.1.2 สถานทท่ี ี่กฎหมายใชบังคบั หลักดนิ แดนหมายความวา อยา งไร “หลักดินแดน” หมายความวา กฎหมายของประเทศใดก็ใหใ ชบังคบั กฎหมายของประเทศน้นั ภายใน อาณาเขตของประเทศนั้น 10.1.3 บุคคลทกี่ ฎหมายใชบังคบั บคุ คลใดบา งที่รัฐธรรมนูญยกเวน ไมใ หใชบ ังคบั กฎหมาย บุคคลทรี่ ัฐธรรมนญู ยกเวนไมใ หใ ชบ งั คบั กฎหมายไดแก 1. พระมหากษัตรยิ  เพราะเปนที่เคารพสักการะ ใครจะลว งละเมดิ ฟองรอ งพระมหากษตั รยิ ไ มได ไม วาทางแพงหรอื ทางอาญา 2. สมาชิกวุฒิสภา สมาชิกสภาผูแทนราษฎร รฐั มนตรี กรรมาธิการ และบุคคลท่ปี ระธานสภาฯ อนญุ าตใหแถลงขอเทจ็ จรงิ หรือแสดงความคิดเหน็ ในสภาตลอดจนบคุ คลผูพิมพรายงานการประชมุ ตามคาํ สง่ั ของสภาฯ เหตทุ ี่กฎหมายใหเอกสิทธ์ิไมใ หผูใ ดฟอ งบคุ คลดงั กลาวในขณะปฏิบัติหนาทใ่ี นสภา ก็เพื่อแสดง ความคิดเห็นไดเต็มทเ่ี พ่ือประโยชนใ นการพจิ ารณาของสภานนั้ เอง เวนแตก ารประชุมนนั้ จะมีการถา ยทอดทาง วิทยุกระจายเสียงหรอื วิทยุโทรทศั น 10.1.4 การเตรียมการบงั คับใชก ฎหมาย การเตรยี มการบังคบั ใชกฎหมายมีกี่ประเภท อะไรบา ง การเตรยี มการบังคับใชกฎหมายแบง ออกเปน 3 กรณี 1. ดา นประชาสัมพนั ธ มีการเตรียมการ โดยผานส่ือตา งๆ ไมว า ทางวทิ ยโุ ทรทศั น ส่อื สงิ่ พมิ พ เพอ่ื ให บุคคลตางๆ ไดทราบขอ มูล 2. ดา นเจา หนาที่ ตองมีการเตรยี มการใหเ จา หนา ทผ่ี บู งั คับใชกฎหมายมคี วามรู ความชาํ นาญ และ ความเขาใจ เพือ่ จะบงั คบั ใชกฎหมายไดถ ูกตอ ง 3. ดานสถานทีแ่ ละอปุ กรณ มกี ารเตรียมสถานที่เพอ่ื ใหเ พยี งพอใหเปน ไปตามเจตนารมณข อง กฎหมายเพือ่ ใหมีประสทิ ธิภาพในการบังคบั ใชกฎหมาย 10.2 การยกเลกิ กฎหมาย 1. การยกเลิกกฎหมาย คือการทาํ ใหกฎหมายทีเ่ คยใชบ ังคับอยูน ้นั ส้นิ สุดลง โดยยกเลิกโดยตรง และ ยกเลิกโดยปริยาย 2. การยกเลกิ กฎหมายโดยตรงนน้ั แบง ออกเปน 3 กรณี คือ 1) ตวั กฎหมายนนั้ เอง กาํ หนดวนั ทย่ี กเลิกกฎหมายนัน้ ไว 2) ยกเลิกโดยมีกฎหมายใหม ซง่ึ มีลักษณะอยางเดียวกัน กําหนดใหย กเลกิ ไวโ ดยตรง 3) ยกเลกิ โดยพระราชบญั ญตั ิ 3. การยกเลิกกฎหมายโดยปริยายนั้น เปน เรอื่ งที่ไมมกี ฎหมายใหมบญั ญตั ใิ หย กเลกิ กฎหมายเกาโดยชัด แจง แตเปนท่ีเหน็ ไดวา กฎหมายใหมย อมยกเลกิ กฎหมายเกา เพราะกฎหมายใหมยอ มดกี วา กฎหมายเกา และ หากประสงคจ ะใชกฎหมายเกาอยูก ค็ งไมบญั ญตั กิ ฎหมายในเรอื่ งเดยี วกนั ขึ้นมาใหม 10.2.1 การยกเลิกกฎหมายโดยตรง อธิบายการยกเลิกกฎหมายโดยตรง การยกเลกิ กฎหมายโดยตรงแบง ออกไดเ ปน 3 กรณี คือ 1. ในกฎหมายน้นั เองกําหนดวนั ยกเลกิ ไวเชน ใหก ฎหมายน้ีสิน้ สุดลงเมือ่ พน กาํ หนด 3 ป 2. เมอ่ื มีกฎหมายใหมม ีลักษณะเชนเดียวกัน ระบุยกเลิกไวโ ดยตรง ซึ่งอาจจะยกเลกิ ทง้ั ฉบับหรือบาง มาตรากไ็ ด 3. เมอื่ พระราชกาํ หนดที่ประกาศใชถกู ยกเลกิ เมอ่ื พระราชกาํ หนดไดประกาศใชแ ตตอ มาไดมี พระราชบญั ญัติไมอ นุมตั พิ ระราชกาํ หนดน้นั มผี ลทาํ ใหพ ระราชกาํ หนดนน้ั ถูกยกเลิกไป 10.2.2 การยกเลกิ กฎหมายโดยปริยาย เม่อื ยกเลิกพระราชบญั ญตั ิแลว พระราชกฤษฎีกาท่ีออกโดยอาํ นาจของกฎหมายน้นั จะถูกยกเลกิ หรือไม เมือ่ ยกเลิกพระราชบญั ญตั ิแลว พระราชกฤษฎกี าทอ่ี อกโดยอํานาจของกฎหมายน้นั จะถูกยกเลิกไปใน ตัวดว ยเพราะพระราชบัญญัตเิ ปน กฎหมายแมบ ท เม่อื กฎหมายแมบ ทถูกยกเลิกไปแลว พระราชกฤษฎีกาซ่งึ ออกมาเพื่อจะใหมีดําเนนิ การใหเ ปนกฎหมายแมบ ทก็จะถกู ยกเลิกไปดว ย สอบซอมวนั ที่ 5 กมุ ภาพนั ธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

31 แบบประเมินตนเองหนว ยท่ี 10 1. การบงั คบั ใชกฎหมาย มี 3 ประเภท คอื ใชบ งั คบั กับเวลา สถานท่ี และบคุ คล 2. “พระราชบญั ญตั นิ ี้ใหใ ชบงั คบั ตง้ั แตว นั ถดั จากวนั ประกาศในราชกิจจานุเบกษาเปน ตน ไป” เปน เวลาทก่ี ฎหมาย ใชบงั คบั ในกรณที ่วั ไป 3. ทะเลหา งจากฝง ทเ่ี ปนดินแดนไทย 15 ไมลท ะเล ไมอ ยูในความหมายคาํ วา “ราชอาณาจกั ร” (12 ไมลท ะเลจงึ อยูใ นราชอาณาจกั ร) 4. กรณหี ลักดินแดน (1) หลกั ดินแดนคอื หลกั ทีว่ า กฎหมายของประเทศใดยอ มใชบังคับเฉพาะในอาณาเขตของ ประเทศน้นั (2) ศาลไทยพิพากษาความผดิ ตอความมัน่ คงแหง ราชอาณาจกั รไทยไดแ มเ กิดนอกราชอาณาจกั ร (3) ศาล ไทยพพิ ากษาความผดิ เกย่ี วกบั การปลอมเงินตราไดแ มเกิดนอกราชอาณาจกั ร (4) ศาลไทยพพิ ากษาความผดิ ฐานปลน ทรัพยซงึ่ ไดก ระทําในทะเลหลวงได 5. กฎหมายไทยไมสามารถใชบังคบั แกบคุ คลตอไปนีไ้ ดแ ก (1) ประมุขแหงรฐั ตา งๆ (2) ทูตและบรวิ าร (ค) กองทพั ตางประเทศท่เี ขา มายดึ ครองราชยอาณาจกั ร (ง) บุคคลทที่ าํ งานในหนว ยงานองคก ารสหประชาชาติ 6. บคุ คลทรี่ ฐั ธรรมนูญใหใ ชบ งั คบั กฎหมายไดแก ทีป่ รกึ ษานายกรัฐมนตรี 7. การเตรยี มการบังคบั ใชกฎหมาย มี 3 ประเภท 8. การยกเลิกกฎหมายโดยตรงทาํ ได 3 วิธี 9. เกี่ยวกบั การยกเลกิ กฎหมาย (1) ไดก าํ หนดวนั ยกเลิกกฎหมายไวในกฎหมายน้นั เอง (2) ไดออกกฎหมายใหมท ่ี มลี กั ษณะเชน เดยี วกนั (3) เมือ่ พระราชกาํ หนดไมไ ดร ับการอนุมตั ิ (4) เมอื่ มกี ฎหมายใหมล กั ษณะพเิ ศษ บัญญตั ใิ นเรื่อง เดยี วกับกฎหมายเกาลักษณะท่วั ไป 10. เกยี่ วกับกฎหมายทมี่ ีผลยอ นหลงั (1) จะออกกฎหมายยอ นหลังใหล งโทษบุคคลไมไ ด (2) จะออกกฎหมาย ยอนหลังเพ่มิ โทษบุคคลใหสงู ข้ึนไมได (3) โดยหลักการทว่ั ไปแลวกฎหมายไมม ีผลยอนหลัง (4)มีผลยอ นหลงั ไดโดยที่ กฎหมายตองระบุไวโดยกฎหมายน้ัน หนวยท่ี 11 กฎหมายเอกชนและกฎหมายมหาชน 1. ในระบบประมวลกฎหมาย (Civil Law System) มีการแบง แยกประเภทกฎหมายเอกชนและกฎหมาย มหาชน 2. กฎหมายเอกชน เปน กฎหมายท่ีใชร ะหวา งเอกชนกับเอกชน ซ่ึงอยบู นพ้นื ฐานความเทา เทยี มของ บคุ คล 3. กฎหมายมหาชน เปน กฎหมายทใี่ ชบังคับระหวา งรฐั กับเอกชน ซึ่งอยบู นพ้นื ฐานที่ไมเ ทาเทียมกัน 11.1 การแบง แยกกฎหมายเอกชนและกฎหมายมหาชน 1. การแบงแยกกฎหมายออกเปนกฎหมายเอกชนและกฎหมายมหาชน เปนลักษณะเดนของระบบ กฎหมายแบบโรมาโน-เยอรมานกิ 2. หลักเกณฑท ่ีใชในการแบงแยกกฎหมายเอกชนและกฎหมายมหาชนมหี ลายประการ เชน เน้อื หา วัตถปุ ระสงค นติ วิ ธิ ี เปน ตน 3. ประเทศไทยเร่ิมมีการแบง แยกกฎหมายเอกชนออกจากกฎหมายมหาชนอยา งชดั เจน หลังจากมกี าร เปล่ียนแปลงการปกครองใน พ.ศ. 2475 11.1.1 ความจําเปน ในการแบง กฎหมายออกเปน กฎหมายเอกชนและกฎหมายมหาชน ในสมยั โรมนั มีการแบง แยกประเภทออกเปนกฎหมายเอกชนและกฎหมายมหาชนหรือไม ในสมยั โรมันมีการแบง แยกประเภทออกเปนกฎหมายเอกชนและกฎหมายมหาชน แตเ ปนการแบง เพื่อ จะไมตอ งศกึ ษากฎหมายมหาขน 11.1.2 หลักเกณฑใ นการแบงกฎหมายออกเปนกฎหมายเอกชนและกฎหมายมหาชน การแบง กฎหมายออกเปน กฎหมายเอกชนและกฎหมายมหาชนใชหลักเกณฑใ ดบาง เกณฑการแบงกฎหมายเอกชนและกฎหมายมหาชนอาจใชห ลักเกณฑคอื (1) เกณฑท่ีเกย่ี วกบั บุคคลผูกอนิติสมั พนั ธ (2) เกณฑท่เี ก่ยี วกบั วัตถปุ ระสงคของนิตสิ ัมพันธ (3) เกณฑทเ่ี ก่ียวกับวิธีการทใี่ ชใ นการกอนติ ิสมั พันธร ะหวางกัน (4) เกณฑที่เกย่ี วกบั เนือ้ หา 11.1.3 พัฒนาการแบงแยกกฎหมายออกเปน กฎหมายเอกชนและกฎหมายมหาชนใน ประเทศไทย สอบซอมวันท่ี 5 กุมภาพนั ธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

32 ประเทศไทยมีการแบง กฎหมายออกเปน กฎหมาย เอกชนและกฎหมายมหาชนอยางชัดเจนในสมยั ใด ประเทศไทยมีการแบง แยกกฎหมายออกเปน กฎหมายเอกชนและกฎหมายมหาชนอยา งชัดเจนในชว ง หลงั จากการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 11.2 การแบงแยกสาขายอยในกฎหมายเอกชนและกฎหมายมหาชน 1. กฎหมายเอกชนประกอบดวยกฎหมายสาขายอยทีส่ ําคญั คอื กฎหมายแพง และพาณชิ ย 2. กฎหมายมหาชนประกอบดวยกฎหมายสาขายอ ยท่สี าํ คัญคือ กฎหมายรัฐธรรมนญู กฎหมายปกครอง และกฎหมายการคลงั และภาษีอากร 3. การแบงสาขายอ ยของกฎหมายมหาชนในแตล ะประเทศอาจมคี วามแตกตางกันได ซ่ึงข้ึนอยกู ับ ประวตั ศิ าสตร แนวคดิ ของนักวิชาการของประเทศนั้นๆ 11.2.1 การแบง สาขายอยในกฎหมายเอกชน กฎหมายใดทีถ่ อื วาอยใู นสาขายอ ยของกฎหมายเอกชน กฎหมายที่ถือวา อยใู นสาขายอ ยของกฎหมายเอกชน คือ กฎหมายแพง กฎหมายพาณิชย กฎหมาย อาญา กฎหมายวธิ ีพจิ ารณาความแพงและธรรมนูญศาล กฎหมายระหวา งประเทศแผนกคดีบุคคล 11.2.2 การแบง สาขายอยในกฎหมายมหาชน กฎหมายปกครอง กฎหมายใดท่ีถอื วาอยูในสาขายอ ยของกฎหมายมหาชน กฎหมายทีถ่ อื วา อยูในสาขายอ ยของกฎหมายมหาชน คอื กฎหมายรัฐธรรมนญู กฎหมายการคลงั และภาษีอากร กฎหมายระหวา งประเทศแผนกคดเี มอื ง แบบประเมนิ ตนเองหนว ยท่ี 11 1. กฎหมายการคลงั จัดวาเปน กฎหมายมหาชน (กฎหมายแพงฯ กฎหมายอาญา กฎหมายพาณิชย กฎหมาย ทรพั ยสินทางปญ ญา->ไมเ ปน ) 2. ลักษณะของกฎหมายมหาชนคือ ใชบังคบั กบั นิตสิ ัมพนั ธท ีไ่ มตอ งอาศยั ความสมัครใจของผกู อ นติ สิ มั พนั ธข อง อีกฝายหน่งึ 3. กฎหมายรฐั ธรรมนูญเปน กฎหมายท่ีวางระเบยี บในการปกครองประเทศ 4. ประเทศไทยมกี ารแบงแยกกฎหมายมหาชนออกจากกฎหมายมหาชนอยา งชัดเจนในสมยั หลงั การเปลยี่ นแปลง การปกครอง พ.ศ. 2475 5. ระบบกฎหมายไทยจดั อยูในระบบกฎหมาย โรมาโน-เยอรมานิก 6. ประเทศไทยมกี ารปฏริ ปู ระบบกฎหมายคร้ังใหญใ นสมยั รัชกาลท่ี 5 แหงกรงุ รัตนโกสินทร 7. กฎหมายตราสามดวง ไดมีการปรบั ปรงุ กฎหมายคร้งั ใหญในชว งตนกรุงรตั นโกสินทร 8. กอ นมกี ารประกาศใชประมวลกฎหมายและพาณิชย ประเทศไทยนาํ หลักกฎหมายของประเทศองั กฤษ มาใช สอนในโรงเรยี นกฎหมาย 9. การจดั ตงั้ ศาลปกครอง พ.ศ. 2542 เปน เหตุการณท ที่ ําใหมีการพัฒนากฎหมายมหาชนคร้งั ใหญในประเทศไทย 10. ประมวลกฎหมายแพงและพาณชิ ยของไทย ไดร บั อิทธิพลจากประมวลกฎหมายของประเทศ เยอรมนี 11. กฎหมายจารตี นครบาล เปน กฎหมายทมี่ กี ารปรับปรงุ กฎหมายครง้ั ใหญในชวงตนกรุงรัตนโกสินทร หนว ยที่ 12 ระบบกระบวนการยุตธิ รรมไทย 1. กระบวนการยุตธิ รรมเปน เร่ืองท่มี คี วามสาํ คญั อยางย่งิ เนื่องจากมีผลกระทบตอประชาชนในประเทศ เพราะเปนกระบวนการวนิ จิ ฉัยขอ ขัดแยงของบคุ คลในสังคมใหไ ดร ับความเปนธรรม และกอ ใหเกิดความสงบ สขุ แกสงั คม ทงั้ ยงั เปน สาระสาํ คัญของการปกครองในระบบประชาธิปไตยภายใตหลักนติ ธิ รรม 2. กระบวนการยตุ ิธรรมปจจบุ นั ของไทยไดเปลี่ยนแปลงไปจากอดีตในหลายดา น เพือ่ ใหเ หมาะสม สอดคลอ งกับสภาพสงั คมท่ีเปล่ยี นไป และสามารถอํานวยความยตุ ิธรรมและคุม ครองสทิ ธิ เสรภี าพของ ประชาชนตามกฎหมาย 3. เพ่ือใหก ระบวนการยตุ ธิ รรมดําเนินไปอยา งมปี ระสทิ ธิภาพ และประสาทความยุติธรรมใหแ กป ระชาชน ไดจ งึ จาํ เปน ตองมีหลกั ประกนั ความเปน ธรรมและความเปน อสิ ระของผพู ิพากษาและตลุ าการ 4. ในปจจบุ ันยังมีองคกรอ่นื ที่ทําหนา ทีใ่ นการวนิ ิจฉัยชขี้ าดขอ พพิ าทของประชาชน ซง่ึ เปนองคกรอิสระ ท่ไี มใ ชองคก รตุลาการก็ได 12.1 กระบวนการยตุ ธิ รรมไทยในอดตี 1. กระบวนการยุติธรรมในสมัยสโุ ขทัยไมมรี ะบบชดั เจนแนน อน ราษฎรเมื่อมีขอพพิ าทกอ็ าจไปถวายฎีกา เพอ่ื ขอความเปนธรรมจากพระเจา แผน ดนิ ไดดว ยตวั เอง สอบซอ มวนั ท่ี 5 กุมภาพันธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

33 2. กระบวนการยุตธิ รรมในสมยั อยธุ ยาเปน ระบบและชัดเจนกวา สมัยสุโขทยั ซงึ่ ในสมยั อยุธยามที งั้ กฎหมายสารบญั ญตั ิ และกฎหมายวิธีสบญั ญตั ิใช โดยในการบญั ญัติกฎหมายไดร บั เอาคมั ภีรพ ระธรรมศาสตร มาเปน หลกั ในการบัญญตั ิกฎหมาย 3. กฎหมายตราสามดวงซึ่งชาํ ระขนึ้ ในสมยั รัชกาลที่ 1 แหง กรุงรตั นโกสนิ ทร สว นใหญเ ปนกฎหมายท่ี รวบรวมมาจากกฎหมายสมนั อยุธยา ซึ่งแยกออกเปนลกั ษณะตา งๆ ในสวนท่ีเกี่ยวกบั วธิ ีพจิ ารณาความในศาล ไดแ ก ลกั ษณะพระธรรมนญู ลักษณะรับฟอง ลักษณะพยาน ลกั ษณะพสิ จู นดาํ นาํ้ ลยุ เพลงิ ลกั ษณะตระลาการ และลักษณะอุทธรณ 4. ระบบการศาลไทยกอ นยุคปฏิรูปการศาลในสมยั รัชกาลท่ี 5 ศาลเปน หนว ยงานทข่ี ้ึนอยูก บั กรมตางๆ มี ตระลาการทําหนาที่พจิ ารณาคดีตามทก่ี รมท่ตี นสังกดั อยู มอบหมายใหมลี ูกขุน ณ ศาลหลวงทําหนาท่ี พิพากษาคดี และมีผูท าํ หนาที่ปรับบทความผดิ และวางบทลงโทษผูกระทาํ ผิดใหเหมาะสมแกความผดิ 5. ระบบการศาลไทยหลงั การปฏริ ูประบบกฎหมายและการศาลในสมันรัชกาลที่ 5 เปน ระบบศาลเดีย่ ว โดยระบบศาลไมต องสงั กดั อยูกบั กรมตางๆอีกตอ ไป มีศาลยตุ ธิ รรมเปนองคก รเดยี วทีใ่ ชอํานาจตลุ าการทํา หนา ทพ่ี ิจารณาพพิ ากษาอรรถคดีโดยเฉพาะ 6. ปจจบุ นั ประเทศไทยใชระบบประมวลกฎหมาย (Civil Law) และระบบศาลเปน ระบบศาลคู คือมศี าลที่ มคี วามรู ความชาํ นาญ และประสบการณใ นคดเี ร่อื งนนั้ ๆ โดยเฉพาะทาํ หนา ทคี่ เู คียงไปกบั ศาลยตุ ิธรรม และมี การจดั แบง โครงสรา งของศาลเปนตามลาํ ดับชั้นและประเภทของคดี 12.1.1 กระบวนการยุติธรรมสมัยสุโขทัย อธบิ ายลกั ษณะของกระบวนการยุตธิ รรมในสมยั สุโขทัย ระบบการยตุ ิธรรมในสมยั กรุงสโุ ขทัย ไมม รี ะบบท่ชี ดั เจน แตเ มอื่ ราษฎรมขี อพิพาทกนั ก็สามารถไปสั่น กระดงิ่ ท่แี ขวนไวท ี่หนา ประตูเพือ่ ใหพระมหากษตั ริยม าสอบสวนและตดั สนิ คดีความได 12.1.2 กระบวนการยุติธรรมสมัยอยุธยา อธบิ ายลกั ษณะของกระบวนการยุติธรรมในสมยั อยุธยา กระบวนการยตุ ธิ รรมในสมัยอยธุ ยาเปน ระบบกวา ในสมัยสุโขทัย มีการจดั ตง้ั ศาลเพ่อื พจิ ารณาคดตี างๆ ซึ่งกระจายอยูตามตวั กระทรวงตา งๆ 12.1.3 กระบวนการยตุ ิธรรมสมัยกรุงรัตนโกสนิ ทรตอนตน เพราะเหตุใดในสมยั กรุงรตั นโกสนิ ทรตอนตน จึงไดมชี าํ ระกฎหมายขึ้นใหม กฎหมายท่ใี ชใ นสมัยกรุงรัตนโกสนิ ทรตอนตนน้นั เปนกฎหมายทีต่ กทอดสบื มาจากสมยั กรุงศรอี ยธุ ยา ตอนปลาย แตเนอ่ื งจากกฎหมายตา งๆ ถกู เผาทาํ ลายไป กฎหมายทเี่ หลืออยูไ มเหมาะสมกับกาลสมัยไมอาจ อํานวยความยุตธิ รรมได พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจฬุ าโลกจงึ ไดโปรดใหมกี ารชาํ ระกฎหมายขึ้นใหม 12.1.4 กระบวนการยตุ ธิ รรมในปจจุบัน อธิบายถงึ ความเปลย่ี นแปลงทส่ี ําคัญของระบบกระบวนการยุตธิ รรมไทยในปจจุบัน การเปลย่ี นแปลงทีส่ ําคญั ของระบบยตุ ิธรรมไทย คอื มกี ารเปลย่ี นแปลงจากระบบศาลเดย่ี วเปนระบบ ศาลคู คอื มกี ารจัดต้งั ศาลหลายประเภท โดยแบง ชนิดของตามประเภทของคดี 12.2 หลักการสําคัญของการดําเนนิ กระบวนการยตุ ธิ รรมในศาล 1. เพื่อใหก ระบวนการยุตธิ รรมดําเนินไปอยา งมีประสทิ ธิภาพ และกอใหเ กดิ ความเปน ธรรมแกป ระชาชน จาํ เปน จะตองการกําหนดหลักประกันความเปนธรรมใหแ กผ พู พิ ากษา เพื่อใหผพู พิ ากษาสามารถอํานวยความ ยุติธรรมใหแกค ูค วามได 2. เพ่ือใหผ ูพ ิพากษาไดตัดสินคดีตา งๆ อยา งเที่ยงธรรมโดยมติ องเกรงกลวั อทิ ธิพลใดๆ หรอื ใหถ กู แทรกแซงโดยอํานาจอ่นื จําเปน ตอ งมหี ลักประกนั ความเปนอสิ ระของผูพ พิ ากษา 3. แมนฝายตลุ าการจะมหี ลกั ประกนั ความเปน ธรรมและความเปนอิสระ แตกระบวนการยุติธรรมกอ็ าจถูก ตรวจสอบไดแ ละตอ งมีความโปรงใสดวย 12.2.1 หลักประกันความยตุ ิธรรมของผพู พิ ากษาและตลุ าการ หลักประกันความเปนธรรมของผพู ิพากษาและตุลาการซ่งึ รฐั ธรรมนญู แหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 กําหนดไวไวไ ดแกห ลกั การใดบา ง หลกั ประกนั ความเปน ธรรมของผูพิพากษาและตุลาการ ไดแ ก 1) การพิจารณาคดจี ะกระทาํ โดยองคคณะและตอ งครบองคคณะ 2) มกี ารพิจารณาคดแี บบตอ เน่ือง 12.2.2 หลกั ประกนั ความเปนอสิ ระของผูพพิ ากษาและตลุ าการ สอบซอ มวันที่ 5 กุมภาพันธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

34 มาตรการทเี่ ปน หลักประกันความเปน อสิ ระของผูพิพากษาและตุลาการจากองคกรภายนอกไดแก มาตรการใด มาตรการท่เี ปน หลกั ประกันความเปนอสิ ระของผพู พิ ากษาและตลุ าการจากองคก รภายนอก ไดแ ก 1) มหี นวยธรการเปนอิสระ 2) แยกบุคคลทีด่ ํารงตาํ แหนง ผพู พิ ากษาและตุลาการออกจากฝายนิตบิ ญั ญัติและบริหาร 12.2.3 หลักการพิจารณาโดยเปดเผย หลกั การพจิ ารณาคดโี ดยเปดเผยในศาลมปี ระโยชนในกรณีใดบา ง หลกั การพิจารณาโดยเปด เผยมปี ระโยชนในดานการควบคุม และตรวจสอบการทํางานของผูพ ิพากษา และตลุ าการ วา ดาํ เนินการไปโดยสุจริตและยุตธิ รรมหรือไม 12.3 กระบวนการยุติธรรมอ่นื 1. ในระบอบประชาธิปไตยที่มกี ารแยกองคกรทใ่ี ชอํานาจอธปิ ไตยออกเปน หลายองคกร ศาลมใิ ชองคกร เดียวเทา น้นั ทท่ี ําหนาทีม่ นการวินจิ ฉยั ขอ พพิ าท 2. องคกรทมี่ ีอาํ นาจในการวนิ จิ ฉัยขอพพิ าทอาจเปนหนว ยราชการหรือองคก รทไี่ มใ ชห นวยราชการก็ได ซงึ่ เรียกวา องคกรกง่ึ ตลุ าการ (Quasi Judicial) 12.3.1 องคก รวินจิ ฉัยอิสระ ยกตัวอยา งองคก รวินจิ ฉัยอิสระท่ไี มไดเปนสวนราชการ องคกรวนิ จิ ฉยั อิสระท่ไี มไ ดเปน สว นราชการ เชน 1. คณะกรรมการ ป.ป.ช. 2. คณะกรรมการเลือกต้ัง 12.3.2 องคกรวินจิ ฉัยของหนว ยราชการ คาํ วนิ ิจฉัยของคณะกรรมการวินจิ ฉัยรอ งทุกข เม่ือวนิ จิ ฉัยชขี้ าดเรือ่ งรอ งทุกขแลวมผี ลประการใด คาํ วนิ จิ ฉยั ของคณะกรรมการวินิจฉัยรองทุกขย ังไมมีผลบังคับแกค กู รณี ตอ งสง ใหนายกรัฐมนตรสี ่งั การอีกทหี นึง่ แบบประเมินตนเองหนว ยที่ 12 1. บุคคลที่มีอํานาจฟอ งคดอี าญาไดแ ก พนักงานอัยการและผูเสยี หาย 2. บคุ คลจะมีอาํ นาจฟอ งคดีไดเมอ่ื สิทธิหรือหนา ทตี่ ามกฎหมายแพง ถกู โตแยง 3. ลกั ษณะของระบบศาลไทยกอ นการปฏิรปู การศาลในรชั กาลที่ 5 เปน หนว ยงานท่ีขน้ึ อยูกบั กรมตา งๆ ทาํ หนา ท่ี พิจารณาคดีตามท่กี รมทีต่ นสงั กดั อยมู อบหมาย 4. ลกั ษณะของระบบศาลคขู องประเทศไทยในปจ จุบนั คือ มศี าลยตุ ธิ รรมคกู ับศาลปกครอง 5. องคกรทที่ าํ หนา ท่ตี รวจสอบบญั ชที รัพยส นิ และหนสี้ นิ ของผดู าํ รงตาํ แหนง ทางการเมอื ง คอื คณะ กรรมการ ปองกนั และปราบปรามการทุจรติ แหงชาติ 6. องคก รทท่ี าํ หนา ท่ีไตส วนกรณกี ารเขาช่ือรอ งขอถอดถอนนายกรัฐมนตรี เนื่องจากมีพฤตกิ รรมรา่ํ รวยผิดปกตคิ ือ ศาลฎีกาแผนกคดีอาญาของผดู ํารงตําแหนงทางการเมือง 7. หลักในการพจิ ารณาคดขี องศาลอาญาคือ การพจิ ารณาและสบื พยานตองกระทาํ โดยเปดเผยตอ หนา จาํ เลย 8. มาตรการท่ีเปน หลักประกันความเปนอิสระของผูพิพากษาและตลุ าการขององคกรภายนอกคอื การกาํ หนดให หนว ยงานธรุ การของศาลเปนอสิ ระขนึ้ ตอ ประธานศาล 9. ในคดมี ากอ นการปฏริ ูประบบศาลไทย ในสมยั รัชกาลที่ 5 ระบบการพจิ ารณาคดใี นศาลเปนระบบ ไตส วน หนวยที่ 13 ระบบศาลไทย 1. ศาลรฐั ธรรมนญู เปน ศาลชํานัญพิเศษที่จัดตงั้ ข้นึ มีอาํ นาจหนา ที่ท่สี าํ คัญ คือ พิจารณาคดีทเี่ กย่ี วขอ ง กบั รฐั ธรรมนูญ 2. ศาลยตุ ิธรรม เปนศาลที่มีอาํ นาจพิจารณาพิพากษาท่ีเปนการทัว่ ไป คือคดที ีไ่ มม ีกฎหมายบัญญัตใิ ห อยใู นอํานาจศาลอื่น 3. ศาลปกครอง เปน ศาลชาํ นัญพเิ ศษที่จัดตัง้ ขึน้ มีอาํ นาจที่พจิ ารณาคดีปกครอง 4. ศาลทหาร เปนศาลทีม่ ีอาํ นาจพจิ ารณาคดที ีเ่ กี่ยวกับวินัยทหารเปน หลัก 13.1 ศาลรัฐธรรมนูญ สอบซอมวันท่ี 5 กุมภาพันธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

35 1. ศาลรัฐธรรมนูญเปนศาลประเภทหนง่ึ ท่มี ีอาํ นาจในการพจิ ารณาคดเี ก่ยี วของกับรฐั ธรรมนญู ซงึ่ เปน กฎหมายสงู สุดของประเทศ 2. ศาลรัฐธรรมนญู จะเรม่ิ ดําเนนิ การเองไมไ ด ตอ งมผี เู สนอคาํ รอ งใหพ ิจารณา ผูมอี าํ นาจฟอ งคดตี อศาล รฐั ธรรมนูญไดก าํ หนดไวในรฐั ธรรมนญู เชน ศาล ประธานสภาผูแทนราษฎร ประธานวุฒสิ ภา ประธานรัฐสภา นายกรฐั มนตรี เปนตน 3. ศาลรัฐธรรมนญู มีวิธีพิจารณาคดีท่กี าํ หนดขนึ้ มาเอง โดยความเห็นชอบเปนเอกลักษณของตลุ าการ รฐั ธรรมนญู 4. คําวนิ จิ ฉัยของศาลรฐั ธรรมนูญใหเปน เด็ดขาด มีผลผูกพันรฐั สภา คณะรัฐมนตรี ศาล องคก รอืน่ ของรัฐ 13.1.1 ขอบเขตอาํ นาจหนาท่ีของศาลรฐั ธรรมนญู ยกตัวอยางคดที ่ใี นขอบเขตอาํ นาจหนาทข่ี องศาลรัฐธรรมนูญ 2 คดี คดีท่อี ยูในขอบเขตอํานาจหนา ท่ขี องศาลรัฐธรรมนูญ เชน 1. กรณวี นิ ิจฉัยวารา งพระราชบญั ญตั ิหรือรา งพระราชกาํ หนดขดั หรือแยง กบั รัฐธรรมนูญ 2. วินิจฉยั วากฎหมายใดขัดหรอื แยงกบั รัฐธรรมนญู 13.1.2 สิทธิเสนอคาํ รองตอศาลรัฐธรรมนูญ ในกรณีทมี่ ปี ญหาวากฎหมายใดขัดหรือแยง กบั รัฐธรรมนูญหรือไม ใครเปน ผมู ีสิทธิเสนอคาํ รอ งใหศ าล ยตุ ิธรรมพิจารณา มี 2 กรณคี ือ 1. ศาลทกุ ศาล ทงั้ ในกรณที ่ศี าลเหน็ เองหรอื มีคกู รณโี ตแยงวาบทบญั ญตั ใิ ดของกฎหมายขดั ตอ รฐั ธรรมนูญ 2. ผูต รวจการแผน ดินของรฐั สภาเห็นวาบทบัญญัติของกฎหมาย มีปญ หาเกีย่ วกบั ความชอบดว ย รฐั ธรรมนูญ 13.1.3 การดําเนินกระบวนพิจารณา วิธพี ิจารณาของศาลรัฐธรรมนญู มีลักษณะพเิ ศษอยางไร ศาลรฐั ธรรมนูญสามารถกาํ หนดวิธีพิจารณาคดไี ดดว ยตนเอง ซ่ึงกระทาํ โดยมติเอกฉันทของคณะตุลา การศาลรฐั ธรรมนูญ และประกาศในราชกจิ จานเุ บกษา แตวธิ ีพิจารณาคดขี องศาลอ่ืนน้ันจะตอ งตราเปน กฎหมายโดยฝายนติ ิบัญญัติ 13.1.4 ผลของคําวินจิ ฉยั ของศาลรัฐธรรมนูญ ผลของคาํ วินิจฉยั ของศาลรัฐธรรมนญู มผี ลอยา งไร คําวนิ จิ ฉัยของศาลรัฐธรรมนูญมีผลผูกพันทุกองคกรใหปฏบิ ตั ิตาม 13.2 ศาลยุติธรรม 1. ศาลยุติธรรมเปน ศาลทมี่ อี าํ นาจทวั่ ไป คดที ไี่ มม ีกฎหมายบญั ญตั ิใหอ ยใู นอาํ นาจศาลอน่ื จงึ อยูในเขต อํานาจศาลยตุ ิธรรม 2. ผูมสี ิทธเิ รม่ิ คดีไดต อ งเปนบุคคลท่ีกฎหมายบัญญตั ใิ หม สี ทิ ธฟิ อ งคดไี ด 3. การดําเนินการกระบวนพจิ ารณาของศาลยตุ ธิ รรมเปน ระบบกลา วหา คือ ผูใดกลาวอา ง ผนู ้นั มหี นา ทน่ี ํา สบื 4. คาํ พพิ ากษาของศาลยอ มมีผูกพันคูกรณี และการบงั คับคดีกระทําโดยศาลออกคําบงั คับ 5. การดําเนินคดอี าญาของผูด ํารงตาํ แหนง ทางการเมือง เปน การดําเนินคดีอาญากับผูดาํ รงตําแหนงทาง การเมอื ง เพ่อื เปนการสรางระบบควบคุมตรวจสอบผูดาํ รงตาํ แหนงทางการเมือง โดยกําหนดเปนวธิ ีพเิ ศษขึ้น 13.2.1 ระบบศาลยุติธรรมและขอบเขตอาํ นาจหนาท่ี ศาลยุตธิ รรมมอี ํานาจพิจารณาคดปี ระเภทใดบา ง คดีทกุ ประเภททีม่ ิไดมกี ฎหมายบญั ญตั ิใหอ ยูในอาํ นาจของศาลอนื่ เชน คดีแพง คดอี าญา คดแี รงงาน คดีภาษอี ากร คดีทรัพยสินทางปญญาและการคา ระหวา งประเทศ คดีลมละลาย คดเี ด็กเยาวชนและครอบครวั 13.2.2 การเริ่มคดี ผมู ีสิทธฟิ อ งคดีอาญามใี ครบา ง ผมู สี ิทธิฟอ งคดีอาญา ไดแก 1) รัฐ 2) ผเู สียหาย สอบซอมวันที่ 5 กุมภาพันธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

36 13.2.3 การดําเนินกระบวนการพิจารณา ในคดอี าญา การพิจารณาคดีตอ งกระทาํ ตอหนาจําเลย โดยมีขอยกเวน ในกรณีใดบา ง ในคดีอาญา การพจิ ารณาคดตี องกระทําตอหนาจาํ เลย ยกเวนกรณีตอไปนี้ 1. ในคดีมอี ัตราจาํ คกุ อยา งสงู ไมเกนิ สามป จะมโี ทษปรับดวยหรือไมก ต็ าม หรอื ในคดีมโี ทษปรบั สถานเดยี ว เม่ือจําเลยมที นายและจาํ เลยไดร ับอนญุ าตจากศาลท่จี ะไมมาฟง การพจิ ารณาและการสบื พยาน 2. ในคดที ่มี ีจําเลยหลายคน ถาศาลพอใจคําแถลงของโจทกวาการพิจารณาและการสืบพยานตามที่ โจทกข อใหกระทาํ ไมเ ก่ียวแกจาํ เลยคนใด ศาลจะพจิ ารณาและสืบพยานลบั หลังจําเลยคนนั้นก็ได 3. คดที ่มี จี าํ เลยหลายคน ถาศาลเหน็ สมควรจะพิจารณาและสืบพยานจาํ เลยคนหน่งึ ๆ ลับหลัง จําเลยคนอ่นื ก็ได 13.2.4 คาํ พพิ ากษาและการบังคับคดี การบงั คับคดที ่ศี าลชน้ั ตนพิพากษาลงโทษประหารชวี ติ และจําเลยไมมีฝายใดอทุ ธรณจะตอ ง ดําเนินการอยา งไร ในคดีทีศ่ าลชนั้ ตน พพิ ากษาลงโทษประหารชวี ิตจําเลยและไมม ีฝา ยใดอุทธรณ ศาลช้นั ตน จะตองสง สาํ นวนคดนี ้นั ไปใหศ าลอทุ ธรณวินจิ ฉยั อีกคร้ังหนึ่ง จะบังคบั คดีทันทไี มได หากศาลอทุ ธรณพ พิ ากษายืนตาม คาํ พิพากษาของศาลชั้นตน จึงจะถือวาคดีนน้ั ถงึ ทส่ี ุด แตย ังนาํ ตวั จําเลยไปประหารไมได ตองปฏบิ ัตใิ นเร่อื ง ของพระราชทานอภัยโทษกอน 13.2.5 การดําเนนิ คดีอาญาของผูด าํ รงตําแหนงทางการเมือง บุคคลใดทอ่ี าจถูกฟองตอ ศาลฎีกาแผนกคดอี าญาของผดู ํารงตําแหนง ทางการเมือง บคุ คลท่อี าจถูกฟอ งตอ ศาลฎีกาแผนกคดอี าญาของผดู ํารงตาํ แหนง ทางการเมอื งไดแก 1) ผดู าํ รงตาํ แหนง ทางการเมือง เชน นายกรฐั มนตรี รฐั มนตรี สมาชกิ สภาผูแทนราษฎร สมาชกิ วุฒิสภา ขา ราชการการเมอื งอื่น ผบู ริหารทองถนิ่ บุคคลทเี่ ปนตวั การผูใชหรือผูส นบั สนนุ 2) กรรมการ ป.ป.ช. 13.3 ศาลปกครอง 1. ศาลปกครองเปน ศาลชาํ นญั พิเศษมีอาํ นาจในการพจิ ารณาพิพากษาคดเี ฉพาะท่ีกฎหมายบญั ญัติไว 2. ผูมีสทิ ธฟิ อ งคดีตอศาลปกครอง จะตองเปน ผูไ ดร บั ความเดอื ดรอนหรอื เสยี หายหรืออาจจะเดือด รอน หรอื เสียหายจากการกระทํา หรืองดเวนการกระทําของหนว ยงานทางปกครองหรอื เจา หนา ทีข่ องรฐั หรือมขี อ โตแ ยง เกี่ยวกับสญั ญาทางปกครอง หรือกรณีอ่ืนใดทีอ่ ยใู นเขตอํานาจศาลปกครอง 3. การดําเนนิ กระบวนพิจารณาของศาลปกครองใชหลกั การดําเนนิ การ โดยใชพ ยานเอกสารเปนหลัก และใชระบบไตสวนในการพิจารณา 4. คําพิพากษาของศาลปกครองยอมผกู พนั คกู รณีใหตองปฏบิ ัตติ าม 13.3.1 ขอบเขตของอาํ นาจหนาท่ี คําวา “หนว ยงานปกครอง” ตาม พ.ร.บ. จดั ตง้ั ศาลปกครองและวธิ พี จิ ารณาคดปี กครองหมายถึง หนวยงานใด คําวา “หนวยงานปกครอง” หมายถึง กระทรวง ทบวง กรม สวนราชการท่เี รยี กชือ่ อยางอื่นและมฐี านะ เปน กรม “ราชการสวนภูมิภาค” เชน จงั หวัด อําเภอ “ราชการสว นทอ งถนิ่ ” เชน เทศบาล รัฐวิสาหกจิ “หนวย ราชการอื่นของรฐั ” ทไี่ ดร ับมอบหมายใหใ ชอ าํ นาจปกครองหรอื ไดดาํ เนินกิจการทางปกครอง “องคก ร มหาชน” หนว ยงานเอกชนที่ไดร ับมอบหมายใหใ ชอ ํานาจปกครอง 13.3.2 การฟองคดีปกครอง ในกรณฟี องวาพระราชกฤษฎกี าไมช อบดว ยกฎหมายตองฟองตอศาลใด ตอ งฟองตอศาลปกครองสงู สดุ 13.3.3 การดําเนินการกระบวนพิจารณา วิธีพิจารณาคดีของศาลปกครองเปน แบบใด ศาลปกครองใชวธิ พี ิจารณาคดีแบบไตสวนและใชพ ยานเอกสารเปน หลัก แตอ ยา งไรกต็ าม จะมกี ารนั่ง พิจารณาอยางนอ ย 1 ครงั้ 13.3.4 การพิพากษาและการบังคับคดี คําพิพากษาของศาลปกครองมผี ลยอ นหลังไดในกรณีใด ในกรณีท่ศี าลปกครองมีคาํ ส่ังใหเพิกถอนกฎหรือคาํ สง่ั หรือสั่งหามการกระทาํ ทัง้ หมดหรือบางสว นใน กรณฟี อ งวาหนวยงานทางปกครองหรอื เจา หนาทีข่ องรฐั กระทําการโดยไมชอบดวยกฎหมาย สอบซอมวนั ที่ 5 กมุ ภาพันธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

37 13.4 ศาลทหาร 1. ศาลทหารมอี าํ นาจพิจารณาพพิ ากษาลงโทษผกู ระทาํ ผดิ กฎหมายทหาร หรือกฎหมายอื่นในทาง อาญาในคดซี ่ึงผูก ระทําเปนบคุ คลท่อี ยูในอาํ นาจของศาลทหารในขณะกระทาํ ผิด 2. ผฟู อ งคดีในศาลทหารมไี ดเฉพาะอยั การทหารและผูเ สยี หายเทา น้นั 3. กระบวนการพจิ ารณาในศาลทหารเปน ไปตาม พ.ร.บ. ธรรมนญู ศาลทหาร พ.ศ. 2498 4. คําพพิ ากษาของศาลทหารยงั ไมม ีผลบงั คบั ทนั ที เมอื่ ศาลทหารมคี าํ พพิ ากษาลงโทษแลวจะตองออก หมายแจงโทษใหผ ูบ ังคบั บัญชาเปน ผูสงั่ ลงโทษจําเลย 13.4.1 ขอบเขตอาํ นาจหนา ท่ีของศาลทหาร ศาลทหารมอี าํ นาจในการพจิ ารณาพพิ ากษาคดีใด ศาลทหารมอี าํ นาจในการพจิ ารณาพิพากษาคดีท่ผี ูก ระทาํ ผดิ กฎหมายทหาร หรอื กฎหมายอื่นในทาง อาญาในคดซี ่งึ ผูก ระทาํ เปนบุคคลทอี่ ยใู นอํานาจของศาลทหารในขณะกระทําความผิดและมอี าํ นาจสั่งลงโทษ บคุ คลทีก่ ระทําความผดิ ฐานละเมดิ อํานาจศาลทหารดว ย 13.4.2 การฟองคดีในศาลอาหาร บคุ คลใดมีสทิ ธิฟองคดีตอ ศาลทหาร ผูม ีสทิ ธฟิ อ งคดีในศาลทหาร ไดแ ก 1) อยั การทหาร 2) ผเู สยี หาย ภายใตเงื่อนไข คือ - ผูเสียหายเปน บคุ คลในอาํ นาจศาลทหาร - ความผดิ ท่ีฟอ งรองเกิดในเวลาปกติ 13.4.3 กระบวนพิจารณาในศาลทหาร องคคณะของศาลทหารแตกตางจากศาลพลเรอื นหรอื ไม อยางไร องคคณะของศาลทหารแตกตา งจากศาลพลเรือน โดยจะตองมนี ายทหารเปนองคค ณะรวมกบั ตลุ า การพระธรรมนญู ดว ย 13.4.4 ผลของคําพพิ ากษา การบงั คับคดขี องศาลทหารแตกตางจากการบังคับคดขี องศาลพลเรือนหรือไม การบงั คบั คดีของศาลทหารแตกตา งจากการบังคบั คดีของศาลพลเรือน โดยเมื่อศาลทหารพิพากษา ลงโทษจาํ เลยแลว จะไมอ อกหมายไปยังเรอื นจาํ แตจ ะออกหมายแจง ไปใหผ บู งั คบั บญั ชาทหารทราบและสั่ง ลงโทษจําเลย แบบประเมินตนเองหนว ยที่ 13 1. องคกรใดทาํ หนา ท่ีวนิ จิ ฉยั ชขี้ าดวา กฎหมายใดขัดหรอื แยง กบั รัฐธรรมนูญ คอื ศาลรัฐธรรมนูญ 2. วธิ กี ารพิจารณาคดีในศาลรฐั ธรรมนญู เปนแบบไตส วน 3. ศาลยตุ ิธรรม เปนศาลท่ีมอี าํ นาจทั่วไป 4. คดอี ุทธรณการประเมนิ ภาษอี ากร เปนคดที ี่ไมอยใู นอาํ นาจศาลปกครอง 5. การสบื พยานในศาลใชพ ยานเอกสารเปนหลกั ไมใ ชห ลักในการพิจารณาคดแี พง 6. ผตู รวจการแผนดินรัฐสภา เปนบุคคลที่ไมไ ดอ ยใู นเขตอํานาจของศาลฎกี าแผนกคดอี าญาของผดู ํารงตําแหนง ทางการเมือง 7. ในศาลปกครองใชว ธิ ีการดาํ เนนิ กระบวนการพจิ ารณาแบบไตส วน 8. คดฟี องวา พระราชกฤษฎกี าขดั ตอพระราชบญั ญตั ิ อาจฟอ งตอ ศาลปกครองสูงสดุ ได 9. องคคณะของศาลทหารแตกตา งจากศาลพลเรือนคอื มีนายทหารรว มเปน คณะกบั ตลุ าการพระธรรมนญู ดว ย 10. ความแตกตางของการฟองคดตี อศาลปกครองกับการฟอ งคดใี นศาลยตุ ธิ รรมคอื การฟอ งคดปี กครองอาจฟอ ง ทางไปรษณยี ไ ด หนว ยท่ี 14 กฎหมายกับความเปน ธรรมในสงั คม 1. กฎหมายเปนสง่ิ ทรี่ ฐั กําหนดขึน้ เพ่อื ใหมนุษยอ ยูรวมกันอยางมคี วามสงบสุข และเพ่อื เปนธรรมใน สงั คม อยา งไรก็ดี กฎหมายบางฉบบั อาจกอ ใหเกิดความไมเ ปนธรรม เชน กฎหมายท่ีมบี ทบัญญัตลิ า สมัย หรือ มบี ทบัญญตั ทิ ่ีไมสอดคลอ งกับสภาวการณในสังคม สอบซอมวันท่ี 5 กุมภาพันธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

38 2. กฎหมายไมส ามารถบัญญัติข้ึนใหค รอบคลมุ ขอเทจ็ จรงิ ทุกกรณีได จึงมบี ทบญั ญตั ใิ หด ุลพินจิ แกผ ู บังคับใชกฎหมายเพอื่ ใหเกดิ ความยดื หยนุ โดยอาจกําหนดแนวทางหรอื กรอบในการใชดลุ พนิ จิ ไวห รอื ไมก ็ได ตามความเหมาะสม รวมทั้งมีกระบวนการแกไ ขการใชดลุ พนิ ิจที่ไมเปน ธรรม 3. ในการสรา งความเปนธรรมในสงั คมโดยกฎหมาย นอกจากกฎหมายจะตราขึน้ โดยมเี จตนารมณเ พ่ือ ความเปนธรรมแลว ผใู ชก ฎหมายตอ งใชกฎหมายเพ่อื ใหเ กิดความเปนธรรม และเมอ่ื พบวา กฎหมายใดมี บทบัญญัตทิ กี่ อใหเ กิดความไมเ ปน ธรรมในสงั คม ยอ มจําเปน ตอ งมกี ารแกไขกฎหมายนัน้ ใหเ กดิ ความเปน ธรรมตอ ไปดวย 14.1 บทบัญญตั ขิ องกฎหมายที่กอ ใหเ กดิ ความไมเ ปน ธรรม 1. ปจจุบนั สังคมมีการเปลี่ยนแปลงอยา งรวดเร็ว ทําใหแนวความคดิ ของประชาชนในสงั คมไดเปล่ยี น แปลงไปโดยเฉพาะอยา งยงิ่ วิทยาการและและเทคโนโลยีท่พี ฒั นาไปอยา งไมหยดุ ยั้ง สง ผลใหกฎหมายที่ บญั ญตั ขิ ้นึ ในสภาพสงั คมยุคหนง่ึ ๆ ลา สมัยไมเหมาะสมที่จะนํามาใชในยุคปจจบุ ัน การยงั คงใชกฎหมายท่ี ลาสมยั กอใหเกิดความไมเ ปน ธรรมแกผ เู กยี่ วของและสังคม 2. กฎหมายบางฉบับบัญญตั ิข้ึนบนพน้ื ฐานของสภาวการณชว งหนึ่งๆ ของสงั คมตอมาเมอ่ื สภาวการณ นนั้ ๆ ไดส น้ิ สุดลงหรอื เปลย่ี นแปลงไปการยังคงใชก ฎหมายนนั้ ตอ ไปจงึ ไมสอดคลองกบั สภาวการณใ นปจ จบุ ัน กอใหเ กดิ ความไมเ ปนธรรมแกส งั คมหรอื กฎหมายนนั้ ไมอาจนํามาใชบ ังคับไดโ ดยปรยิ าย 14.1.1 บทบัญญัติที่ลาสมยั ยกตวั อยา งบทบัญญตั ขิ องกฎหมายท่เี ห็นวา ลาสมยั และไมเ ปน ธรรม เพราะแนวคดิ ของสังคมในยคุ ปจ จบุ นั ไดเ ปลี่ยนแปลงไป โดยในปจจุบันไดมกี ารปรับปรุงแกไ ขกฎหมายดงั กลาวแลว หรือไมก ็ได ตัวอยา งบทบัญญตั ิของกฎหมายอื่นท่ลี าสมัยและไมเปนธรรม เพราะแนวคดิ ของสังคมในยุคปจจบุ ัน ไดเปล่ยี นแปลงไป เชน บทบัญญัตขิ องกฎหมายท่ีเกีย่ วกับการจดั การทรพั ยส นิ ระหวางสามีภรยิ า ซงึ่ แตเดมิ ประมวลกฎหมายแพง และพาณชิ ย บรรพ 5 พ.ศ. 2478 บัญญัติใหส ามีแตเพียงผเู ดยี วเปน ผูม อี ํานาจในการ จดั การสินสมรส ซ่งึ สภาพสังคมปจ จบุ ันฝายหญงิ ก็มสี ว นชวยหารายไดใหแ กครอบครวั และรัฐธรรมนญู ยอมรับ ใหมสี ิทธเิ ทา เทียมกบั ชาย จงึ ไมเปน ธรรมทีจ่ ะใหฝา ยชายแตเพียงฝายเดยี วเปน ผจู ดั การทรพั ยสนิ ของ ครอบครวั ซง่ึ ตอมาในป พ.ศ. 2519 ไดมีการแกไขประมวลกฎหมายแพง และพาณิชยว าดว ยครอบครัว ใหส ามี และภรยิ าเปน ผูจัดการสนิ สมรสรว มกนั และไดมกี ารแกไ ขเพม่ิ เตมิ หลักกฎหมายดังกลาวอีกหลายครงั้ ลาสุด ในป พ.ศ. 2533 ไดมีการแกไขใหส ามีหรอื ภรยิ าจดั การสินสมรสโดยลําพังได เวนแตในกิจการท่ีสาํ คญั บาง ประการทตี่ องจัดการรวมกันหรอื ไดร บั ความยินยอมจากอกี ฝายหนง่ึ ปรากฏตามมาตรา 1476 ซ่ึงยังมีผลใช บงั คับอยูในปจจุบัน 14.1.2 บทบัญญัติที่ไมส อดคลอ ง ยกตวั อยา งบทบัญญัตขิ องกฎหมายทีเ่ ห็นวา ไมส อดคลอ งกบั สภาวการณใ นยคุ ปจจุบัน โดยปจ จุบนั ได มกี ารปรับปรงุ แกไข หรอื ยกเลิกใชแ ลว ตวั อยางบทบัญญัติของกฎหมายทีไ่ มส อดคลองกบั สภาวการณใ นยุคปจ จบุ ัน เชน พระราชกาํ หนด จัดต้งั ศาลพเิ ศษเพอ่ื พิจารณาพิพากษาคดีความผดิ ฐานขบถภายนอกราชอาณาจักร พทุ ธศักราช พ.ศ. 2483 และพระราชบญั ญัตอิ นมุ ัตพิ ระราชกาํ หนดจดั ต้ังศาลพิเศษเพ่ือพจิ ารณาพพิ ากษาคดคี วามผิดฐานขบถ ภายนอกพระราชอาณาจักร พุทธศักราช 2483 ซ่ึงในปจจุบนั มบี ทบัญญัติของรัฐธรรมนูญแหง ราชอาณาจักร ไทย พุทธศกั ราช 2540 มาตรา 234 วรรคสอง บัญญตั ิวา “การตัง้ ศาลขน้ึ ใหมเ พอ่ื พจิ ารณาพิพากษาคดีใดคดี หน่ึงหรือคดีทมี่ ขี อ หาฐานใดฐานหนง่ึ โดยเฉพาะ แทนศาลท่ีมีอยตู ามกฎหมายสาํ หรบั พจิ ารณาพพิ ากษาคดี นนั้ จะกระทํามิได” และกฎหมายดงั กลา วถูกยกเลกิ โดยพระราชบญั ญัตยิ กเลกิ กฎหมายบางฉบับที่ไมเ หมาะสม กบั กาลปจจุบัน พ.ศ. 2546 แลว 14.2 ดลุ พินจิ ของผูใ ชกฎหมายกบั ความเปนธรรม 1. เน่อื งจากกฎหมายไมส ามารถบญั ญัตขิ ้ึนใหค รอบคลมุ ขอเท็จจริงทุกกรณไี ด จงึ จําเปน ตองมบี ท บญั ญตั ิทใ่ี หด ุลพนิ ิจแกผบู ังคับใชก ฎหมายเพือ่ ความยืดหยุน ใหสามารถปรบั ใชก ฎหมายเพื่ออํานวยความ ยุตธิ รรมไดต ามความเหมาะสมแกกรณี 2. ในการใหดลุ พนิ จิ ในกฎหมาย อาจเปน การใหด ลุ พินจิ โดยเด็ดขาดแกผ ูใชก ฎหมาย หรอื โดยกาํ หนด แนวทาง หรือกรอบในการใชด ลุ พินิจหรอื ไมกไ็ ด ตามความเหมาะสมหรือความสําคัญของเรื่องท่ีกฎหมายนั้น ใหดลุ พินิจไว 3. การใชด ุลพินจิ ยอมขึน้ อยูกับบุคคลผูใชดลุ พนิ ิจที่กฎหมายกาํ หนดไว บางครงั้ อาจมกี ารใชดลุ พนิ จิ อยางไมเหมาะสมหรือไมเปน ไปตามกฎหมาย จึงจําเปนตองมีกระบวนการแกไขการใชดลุ พนิ จิ ทไ่ี มเปนธรรม โดยองคกรตางๆ 14.2.1 ดุลพนิ จิ ในกฎหมาย สอบซอมวันท่ี 5 กมุ ภาพันธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

39 กฎหมายฉบับหนงึ่ บญั ญัตวิ า “เมอื่ ปรากฏแกเจา พนกั งานทองถ่นิ วา อาคารหรอื สว นของอาคารใดหรือ สง่ิ หนงึ่ ส่ิงใดซ่งึ ตอ เนือ่ งกับอาคาร มีสภาพชาํ รดุ ทรดุ โทรม หรือปลอ ยใหม ีสภาพรกรุงรงั จนอาจเปนอนั ตราย ตอสุขภาพของผูอยูอาศยั หรอื มีลักษณะไมถ กู ตอ งดว ยสุขลกั ษณะของการใชเปนทอี่ ยอู าศยั ใหเจา พนักงาน ทองถ่นิ มอี ํานาจออกคาํ ส่ังเปนหนงั สือใหเจา ของหรือผูครอบครองอาคารนน้ั จัดการแกไขเปลี่ยนแปลงรื้อถอน อาคาร หรอื สง่ิ หนง่ึ ส่ิงใดซง่ึ ตอเนอ่ื งกับอาคารท้งั หมดหรอื แตบางสวนหรอื จัดการอยา งอนื่ ตามความจาํ เปน เพือ่ มใิ หเ ปนอนั ตรายตอสุขภาพ หรือใหถ กู ตอ งดว ยสุขลักษณะ ภายในเวลาซ่ึงกาํ หนดใหตามสมควร” บทบัญญัตดิ งั กลา วมลี กั ษณะเปน การใหดุลพนิ จิ แกเ จา หนา ทข่ี องรัฐหรือไม บทบัญญัติของกฎหมายขา งตนมีลักษณะเปนการใหด ุลพินจิ แกเจา หนาท่ขี องรัฐ เน่อื งจากกอนออก คาํ สงั่ เจา หนาทท่ี อ งถิ่นจะตอ งใชด ลุ พินิจพจิ ารณาวา อาคารมสี ภาพท่ี “อาจเปนอันตราตอ สขุ ภาพของผอู ยู อาศัย หรอื มีลักษณะไมถกู ตองดว ยสขุ ลักษณะของการใชเ ปนทอี่ ยูอาศัย” หรอื ไม 14.2.2 แนวทางการใชดุลพนิ จิ เหตุใดจึงจาํ เปน ตองมีแนวทางในการใชด ลุ พินจิ ในกฎหมาย กฎหมายจาํ เปนตองกาํ หนดแนวทางในการใชดุลพินิจเพอ่ื ใหการใชด ุลพินิจเปนไปในทางเดียวกนั เพ่อื เปน หลักประกนั การใชดุลพินจิ ในการใหเ กิดความเปน ธรรมแกผ เู กี่ยวของเพราะผุใ ชด ลุ พินิจไดคาํ นงึ ถึง เงอ่ื นไขตางๆที่กฎหมายวางกรอบไว และเพือ่ เปนพืน้ ฐานในการตรวจสอบการใชดุลพินจิ อกี ทางหน่งึ ดวย 14.2.3 การแกไ ขการใชด ลุ พนิ จิ ท่ีไมเ ปนธรรม การแกไ ขการใชดุลพินจิ ทไี่ มเ ปนธรรมของฝา ยตุลาการ โดยท่วั ไปสามารถกระทาํ ไดโดยวธิ ีใด การแกไ ขการใชด ุลพินจิ ทไ่ี มเปน ธรรมของฝา ยตลุ าการ โดยทัว่ ไปสามารถกระทําไดโดยการอุทธรณ คําพพิ ากษาหรอื คาํ สงั่ ของศาลชัน้ ตน ตามมาตรา 223-มาตรา 246 และการฎีกาคําพิพากษาหรอื คําสัง่ ของ ศาลอทุ ธรณ ตามมาตรา 247 - มาตรา 252 แหงประมวลกฎหมายวธิ ีพจิ ารณาความแพง ตามลาํ ดบั หรอื การ อุทธรณฎีกาตามกฎหมายวา ดว ยวิธีพจิ ารณาคดีของศาลชํานัญพิเศษอ่นื ของศาลยุติธรรม เชน ศาลแรงงาน ศาลภาษอี ากร 14.3 การใชกฎหมายใหเ กิดความเปนธรรม 1. กฎหมายทั้งหลายตราข้นึ โดยมีเจตนารมณประการหนึ่ง คือ เพ่ือการรักษาความสงบสุขและความเปน ธรรมของสงั คมโดยรวม บนพื้นฐานของความชอบธรรมตามกฎหมายและศลี ธรรม 2. การใชก ฎหมายเพ่ือใหเ กดิ ความเปน ธรรม คอื การใชกฎหมายใหต รงตามเจตนารมณข องกฎหมายให มากท่สี ดุ หรือในการท่ีตอมาบทบญั ญตั ขิ องกฎหมายอาจกอ ใหเกดิ ความไมเ ปน ธรรมแกบ ุคคลผตู องปฏิบตั ิ ตามกฎหมายดว ยสาเหตุตา งๆ ผใู ชกฎหมายจงึ จาํ เปนตอ งหาหนทางใชกฎหมายใหเกดิ ความเปน ธรรมใหม าก ทสี่ ดุ เทา ท่ีจะสามารถทาํ ได 3. เจตนารมณข องกฎหมายเพื่อสรางความเปน ธรรมในยุคหน่ึง อาจมองวาไมเ ปน ธรรมในอกี ยุคสมยั หนึง่ หากสงั คมมกี ารเปลีย่ นแปลงไป ทาํ ใหกฎหมายทงั้ ฉบับหรอื บทบัญญตั บิ างบทบัญญัตขิ องกฎหมายกอใหเกิด ความไมเปนธรรมอยางชัดแจง โดยทผ่ี ใู ชกฎหมายไมส ามารถหาหนทางในการใชกฎหมายอยางเปนธรรมได จําเปน ตองแกไขกฎหมายเพือ่ ใหเกดิ ความเปนธรรมตอ ไป 14.3.1 เจตนารมณของกฎหมายกบั ความเปนธรรม เพราะเหตุใดเจตนารมณข องกฎหมายจงึ มีสว นสาํ คัญในการสรางความเปน ธรรมใหแกสังคม เจตนารมณของกฎหมายมคี วามสําคญั ในการสรางความเปน ธรรมใหแกสังคม โดยเฉพาะอยางยง่ิ ใน ประเทศไทยซ่งึ เปน ประเทศในระบบทใี่ ชกฎหมายลายลักษณอกั ษร โดยหลักแลวผูใชก ฎหมายจาํ เปน ตอ งใช กฎหมายซึง่ ตราข้ึนโดยฝายนติ บิ ญั ญัตซิ ่ึงเปน ตัวแทนของปวงชนและในการตรากฎหมายฉบับใดฉบับหน่ึง นน้ั ยอมมีความมงุ หมายที่จะสรา งความสงบสุขและเปนธรรมแกสังคม หรือเพ่อื แกไ ขปญหาของสังคมอยแู ลว 14.3.2 การใชกฎหมายเพื่อใหเกดิ ความเปนธรรม การใชก ฎหมายใหเ กิดความเปนธรรมเกิดข้ึนไดอ ยางไร การใชก ฎหมายใหเ กิดความเปน ธรรมเกิดข้นึ ไดจากหลายองคประกอบ เชน จากเจตนารมณและ บทบัญญตั ิของกฎหมายที่ตราขน้ึ เพอ่ื ความเปน ธรรม และจากตัวของผใู ชก ฎหมายทีต่ อ งเปน ผูมีคุณธรรมใน จิตใจ 14.3.3 การแกไขกฎหมายใหเ กิดความเปนธรรม การแกไ ขกฎหมายท่ีไมเ ปน ธรรมเปนหนา ทีข่ องผูใด การแกไ ขกฎหมายท่ีไมเ ปน ธรรมเปน หนา ที่ของประชาชนทกุ คน และทุกองคกรทั้งภาครัฐและเอกชน แบบประเมินตนเองหนว ยที่ 14 สอบซอมวนั ที่ 5 กุมภาพันธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

40 1. กฎหมายลกั ษณะท่กี อ ใหเ กดิ ความไมเ ปนธรรมแกสังคม ไดแ ก กฎหมายทลี่ า สมยั 2. กฎหมายที่ลา สมยั เนือ่ งจากสาเหตุ (1) เทคโนโลยีกาวหนา ขนึ้ (2) ความคดิ ของคนในสังคมเปลยี่ นไป 3. กฎหมายลา สมยั เนอื่ งจากสาเหตุ ความคดิ ของคนแตล ะยคุ สมัยท่ีมตี อกฎหมายนนั้ เปลยี่ นแปลงไป 4. กฎหมายเก่ียวกบั รถลาก เปนกฎหมายท่ีไมเ หมาะสมแกสภาวการณป จ จบุ ัน 5. กฎหมายทไ่ี มเ หมาะสมกบั สภาวการณป จจบุ นั ไดแ ก (1) กฎหมายวา ดว ยรถลาก (2) กฎหมาย ตามชา ง ร.ศ. 127 (3) กฎหมายลักษณะพยาน ร.ศ. 113 (4) กฎหมายการเปรยี บเทยี บคดอี าญา พทุ ธศกั ราช 2481 6. ในการใชก ฎหมายควรมกี ารใชด ลุ พินิจบาง เพราะทาํ ใหส ามารถปรบั ใชกฎหมายใหเหมาะสมในแตล ะกรณไี ด 7. เจาหนาที่ออกใบอนุญาตเมอ่ื กจิ การนัน้ ไมข ัดตอ ศลี ธรรม ถือวาเปนการใชด ลุ พนิ จิ 8. การรบั แจง การดาํ เนนิ กิจการของเอกชน ไมใชการใชด ลุ พินจิ 9. แนวทางการใชด ลุ พินจิ ของเจา หนาทข่ี องรฐั อาจพบไดจาก (1) รัฐธรรมนญู (2) กฎหมายในเรือ่ งน้ันๆ (3) ประมวลกฎหมายแพง และพาณชิ ย (4) ประมวลกฎหมายอาญา (5) แนวปฏิบัตขิ องเจาหนา ทีใ่ นเร่ืองน้นั ๆ 10. บคุ คลหรือองคก รทส่ี ามารถทบทวนการใชด ลุ พินิจท่ไี มช อบของเจาหนา ท่ขี องรฐั คอื (1) ศาล (2) รัฐมนตรี (3) นายกรัฐมนตรี (4) คณะกรรมการพิจารณาอทุ ธรณ 11. หากเหน็ วาเจาหนาทใ่ี ชด ุลพินจิ โดยไมช อบ บคุ คลผูถกู กระทบสทิ ธสิ ามารถดําเนินการ (1) ฟองศาล (2) ขอให เจาหนาทผี่ นู ้นั พิจารณาใหม (3) อุทธรณไปยงั องคกรพจิ ารณาอุทธรณ (4) รอ งเรียนไปยงั ผบู ังคบั บญั ชาของเจาหนา ทผ่ี ู นั้น 12. หากเหน็ วาคาํ พิพากษาของศาลไมถ ูกตอ ง คคู วามสามารถ (1) ฎกี าคําพิพากษา (2) อทุ ธรณคาํ พพิ ากษา 13. ผูใชกฎหมายสามารถใชกฎหมายใหเกดิ ความเปนธรรมไดโดย ใชก ฎหมายตามเจตนารมณของกฎหมายนนั้ 14. การแกไขกฎหมายเกดิ ไดจากเหตผุ ล (1) การเกดิ วิกฤตเศรษฐกจิ (2) การปฏิรปู ระบบราชการ (3) ความเจรญิ ทางเทคโนโลยี (4) แนวความคิดของสงั คมเปล่ยี นไป 15. กฎหมายทสี่ รา งความเปนธรรมแกส ังคม ไดแ ก กฎหมายท่ีเหมาะสมแกส ภาวการณ 16. วิธกี ารตรวจสอบการใชด ุลพินจิ ของศาลในการพจิ าณาคดี คอื การอุทธรณค าํ สั่งของศาล 17. สิง่ ชวยใหการใชกฎหมายเกดิ ความเปน ธรรมไดแก (1) รฐั ธรรมนูญ (2) ตัวผใู ชก ฎหมาย (3) เจตนารมณของ กฎหมาย (4) หลกั กฎหมายทัว่ ไป เชนหลักตาม ป.พ.พ. 18. เหตผุ ลของการแกไ ขกฎหมายตามหลกั การของรัฐธรรมนญู ฯ พทุ ธศกั ราช 2540 ไดแก การมีสว นรว มของ ประชาชน หนวยท่ี 15 การประกอบวิชาชีพกฎหมาย และจรรยาบรรณของนักกฎหมาย 1. การประกอบวิชาชีพกฎหมายแบงออกไดเ ปนหลายการประกอบวชิ าชีพกฎหมาย โดยตรงไดแก การ เปนผูพพิ ากษา อัยการ หรอื ทนายความ ซ่ึงอยภู ายใตการควบคมุ ของเนตบิ ัณฑติ ยสภา สวนการประกอบ อาชพี กฎหมายโดยท่วั ไป อาจทําไดโดยเปน พนักงานเจา หนาทใ่ี นหนว ยงานของรัฐหรอื เอกชน 2. หลักการของวชิ าชีพกฎหมายโดยทวั่ ไป คอื การอํานวยความยตุ ิธรรมและเปนผนู ํามติมหาชน นอกจากนผ้ี ปู ระกอบวชิ าชพี กฎหมายยงั ตองมีหลักธรรมเฉพาะเฉพาะอาชพี ของตนเพ่ือทําหนา ท่บี รกิ าร ประชาชนใหด ที ี่สุดและชวยใหเ กดิ ความเปน ธรรมในสงั คม 15.1 การประกอบวิชาชีพกฎหมาย 1. วิชาชีพกฎหมายเปนการประกอบวิชาชพี ซ่งึ มีองคก ารควบคุม มกี ารศึกษาอบรม มเี จตนารมณ เพอ่ื บรกิ ารประชาชน และเพ่อื อํานวยความสะดวกยตุ ธิ รรม 2. การประกอบวิชาชีพกฎหมายแบงออกไดเ ปน การประกอบวิชาชีพกฎหมายโดยตรง ซ่ึงไดแก การเปน ผพู พิ ากษา อยั การ หรือทนายความ อีกประเภทหน่งึ คอื การประกอบวิชาชีพกฎหมายโดยทว่ั ไป โดยเปน พนกั งานเจาหนา ทใ่ี นหนวยงานของรฐั หรือเอกชน 3. องคการทคี่ วบคมุ การประกอบวชิ าชีพกฎหมายคือเนตบิ ัณฑติ ยสภา 15.1.1 ความหมายของวิชาชพี กฎหมาย ใหอธิบายความหมายของ “วิชาชพี กฎหมาย” วิชาชพี กฎหมายเปน การศกึ ษาอบรมชั้นสูงทีเ่ นน ใหผูรับการศึกษาอบรมสามารถนําไปประกอบอาชพี เพื่อใหบริการแกป ระชาชนและรักษาความยตุ ิธรรมใหเ กิดข้ึนในสงั คม 15.1.2 การประกอบวิชาชีพกฎหมาย ผูสําเรจ็ การศกึ ษาเปนนติ ิศาสตรบณั ฑติ อาจประกอบอาชพี ใดไดบ า ง ผสู ําเรจ็ การศกึ ษาเปน นติ ศิ าสตรบ ณั ฑิตอาจประกอบอาชีพไดดังนี้ 1) ประกอบวชิ าชีพกฎหมายโดยตรง ไดแ ก การเปนผพู พิ ากษา อยั การ หรอื ทนายความ สอบซอมวนั ท่ี 5 กมุ ภาพันธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

41 2) ประกอบอาชีพกฎหมายอน่ื เชน เปนนิตกิ ร ตาํ รวจ ทหาร อาจารย ปลดั อําเภอ หรือเจา พนักงาน อนื่ ๆ ในหนวยงานของรัฐ หรอื เปน นิติกร หรือเจาหนาทีใ่ นหางราน บริษทั และธนาคารพาณิชย ซง่ึ เปน หนวยงานของเอกชน 15.1.3 องคก ารทีค่ วบคมุ การประกอบวชิ าชพี กฎหมาย องคกรใดทค่ี วบคุมการประกอบวชิ าชีพกฎหมายในประเทศไทย องคก ารท่ีควบคมุ การประกอบวชิ าชีพกฎหมายในประเทศไทยคอื เนติบณั ฑิตยสภา 15.2 หลักวิชาชพี นกั กฎหมาย 1. หลักการของวิชาชพี ทางกฎหมาย คือการอาํ นวยความยุตธิ รรมและการเปนผนู าํ มติมหาชน 2. ทนายความมีหนา ทต่ี องซื่อตรงตอ ตัวเอง ตอ ลูกความ ตเพือ่ นรว มอาชพี ตอ ชุมชน และตอการอํานวย ความยตุ ิธรรม 3. ผูพ ิพากษาตอ งไมมีฉนั ทาคติ โทสาคติ และภยาคติ และยังตอ งมีใจเปนธรรม อสิ ระ เปด เผย เห็นใจ ผอู น่ื และสาํ นึกในภาวะสังคม 4. อยั การเปน ทนายของแผนดินทั้งในคดอี าญาและในคดีแพง เปนสวนหน่ึงของราชการ อํานวยความ ยตุ ธิ รรม มอี ิสระในการดําเนนิ คดีความแทนรัฐ เพ่ือใหเกดิ ความยุติธรรมแกป ระชาชน 15.2.1 หลกั การของวิชาชีพทางกฎหมาย หลกั การของวชิ าชีพทางกฎหมายทนี่ กั กฎหมายโดยทั่วไปพึงตอ งมีน้ันมีประการใดบาง หลกั การวิชาชพี ทางกฎหมาย คือการอํานวยความยตุ ธิ รรมและการเปน ผนู าํ มตมิ หาชน หากกฎหมายไมสอดคลองกับความยุติธรรม นกั กฎหมายควรปฏบิ ตั อิ ยางไร หากกฎหมายไมส อดคลองกับความยุติธรรม นักกฎหมายควรตองแกไ ขกฎหมายเขาสคู วามยุตธิ รรม และหากยงั ไมอ าจแกไขกฎหมายได กต็ องใชกฎหมายใหไ ดค วามยตุ ิธรรมมากท่ีสดุ โดยบรรเทาความไม ยตุ ธิ รรมใหเหลอื นอ ยท่สี ุด เหตใุ ดนักกฎหมายจึงมักจะเปนผนู ํามตมิ หาชนอยเู สมอ เหตุท่ีนักกฎหมายเปน ผูนาํ มติมหาชน เพราะ 1) โดยสภาพของงานวชิ าชพี ทางกฎหมาย นักกฎหมายเปน คนกลางประสานประโยชนของกลุม ตา งๆในสังคม 2) ภารกจิ ของนกั กฎหมายมีสวนสาํ คัญและมีอทิ ธิพลในการกาํ หนดนโยบาย และการตัดสนิ ใจของ วงการธุรกิจเอกชนและกิจการของรัฐ 3) ความกลาในการแสดงความคิดเหน็ ตอมหาชนอยา งมีเหตุผล 15.2.2 หลักธรรมของทนายความ ตวั ความและ นกั กฎหมายมหี นา ท่ีในทางวชิ าชพี ทจ่ี ะตอ งปฏบิ ัติตอผูอนื่ อยางไร นกั กฎหมายมีหนาท่ใี นทางวชิ าชีพทีจ่ ะตอ งปฏบิ ัตติ อผูอ่นื ดังนี้ คอื 1) หนา ทตี่ อ งซอ่ื ตรงตอ ลกู ความ 2) หนาที่ตอ งซอ่ื ตรงตอ กิจการอํานวยความยตุ ิธรรม ซงึ่ ไดแ ก ผพู พิ ากษา อัยการ พยานในคดี 3) หนา ท่ีซึ่งตรงตอเพ่อื นรวมวชิ าชพี 4) หนาท่ซี ่ือตรงตอชุมชน โดยสงเสรมิ ความยุตธิ รรมใหเ กิดขึ้นทั้งในและนอกศาล 15.2.3 หลกั ธรรมของผพู ิพากษา ผูพิพากษาจะตองมีหลักธรรมประการใดบา งจงึ จะประสาทความยุติธรรมใหแกประชาชนได ผูพ พิ ากษาจะตองมีหลกั ธรรม คือ ปราศจากคติส่ปี ระการคือ ฉันทาคติ โทสาคติ โมหาคติ และ ภยาคติ และนอกจากคตดิ ังกลา วแลว ผพู พิ ากษายงั ตองมหี ลกั ธรรมที่ยึดปฏบิ ตั อิ ีกดงั น้ีคือ (1) ตอ งเปน อิสระ ไมถ กู อทิ ธพิ ลแทรกแซง (2) ใหความสะดวกและเปนธรรมในการพจิ ารณาคดี (3) การพจิ ารณาคดตี อ ง เปด เผยไมง บุ งิบตกุ ตกิ (4) ในคาํ สง่ั หรอื คําพิพากษาตอ งมเี หตุมผี ลและกะทัดรดั (5) ความยุติธรรมตองมโี ดย รวดเร็วและทั่วถงึ แมแ กคนทย่ี ากจนไมสามารถจับจายในทางคดไี ด 15.2.4 หลักธรรมของขาราชการอัยการ หลักธรรมของอยั การนน้ั มปี ระการใดบาง จึงจะชว ยใหเ กิดความยตุ ธิ รรมในการดําเนนิ คดี หลกั ธรรมของอยั การนัน้ นอกจากจะมคี ติเชนเดยี วกบั นักกฎหมายโดยทว่ั ไป แลว ยงั ตอ งมีคตเิ พมิ่ เติม ดังน้ี คือ สอบซอมวันที่ 5 กมุ ภาพนั ธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.

42 1) มีอสิ ระในการทาํ งาน เพ่ือใหเกดิ ความยตุ ิธรรมแกประชาชน 2) สาํ นึกในหนา ท่ี เพื่ออาํ นวยความยตุ ิธรรมแกประชาชนเปน ใหญย ่ิงกวาอนื่ ใด ไมมุงจะเอาจําเลย เขา คุกทุกเรือ่ งไป 3) การส่งั ฟองคดีหรือไมฟอ งคดตี อ งทําโดยมเี หตุผล เพอื่ ความยุตธิ รรมแกประชาชน 4) การพจิ ารณาใชด ุลพนิ ิจในการส่ังคดี การอุทธรณ ฎกี า ควรใชความเออื้ เฟอนึกถงึ ประโยชนเทยี บ กับความเดอื ดรอ นของจําเลยในคดี แบบประเมินตนเองหนว ยที่ 15 1. วิชาชีพกฎหมายคือ วชิ าชีพ ซงึ่ มอี งคการ การศึกษาอบรม และอดุ มการณเพือ่ บริการประชาชน 2. ผทู ่ีประกอบอาชีพกฎหมายโดยตรงคอื ทนายความ 3. ผูจดั การธนาคารพาณชิ ย ไมถอื วาเปน การประกอบวชิ าชีพกฎหมาย 4. องคก ารทคี่ วบคุมการประกอบวิชาชีพกฎหมายในประเทศไทยคอื องคก ารเนติบณั ฑิตสภา 5. หลักการของวชิ าชพี กฎหมายคอื การอํานวยความยตุ ิธรรมและการเปน ผนู ํามตมิ หาชน 6. ทนายความยอมมีพนั ธะตอลูกความคือ (1) ตอ งอทุ ศิ ตนเพือ่ ประโยชนข องลกู ความ (2) ตองรักษาความลบั ของ ลกู ความ 7. ทนายความมหี นา ที่ตอศาลคอื ไมเส้ยี มสอนพยานใหเ บกิ ความเท็จ หรืออําพรางพยานหลักฐานใดๆ 8. ทนายความมหี นาทต่ี อ ประชาชนคอื คดั คา นผูทขี่ าดคุณสมบตั หิ รอื มปี ระวตั ิหรือพฤติการณอ นั ไมเ หมาะสมเขา มา เปนผูรว มวชิ าชพี 9. ผูพพิ ากษาทด่ี ตี อ งประพฤตติ นดังน้ี พจิ ารณาคดโี ดยเปดเผย ไมงุบงิบตุกตกิ 10. อัยการทด่ี ีตอ งประพฤตติ นโดย คํานึงถึงความยุตธิ รรมแกประชาชนยง่ิ กวา อนื่ ใด ------------------------------------------------- สอบซอ มวนั ที่ 5 กมุ ภาพนั ธ 2549 เวลา 09.00-12.00 น.