ผ่าระบายหนอง

Incison & Drainage คู่มือ หัตถการผา่ ฝี ณัฐพร วฒั นา

คํานํ า คู่มอื หัตถการผา่ ฝี ( incison & Drainage ) ฉบับนี้ เป็นส่วนหน่ึ งของวชิ าการรกั ษาพยาบาลเบื้องตน้ รหัสวิชา พย.1426 หลกั สูตรพยาบาลศาสตรบณั ฑิต เพื่อใชใ้ นการ ศึกษาหาความรูเ้ ก่ยี วกับหัตถการผา่ ฝีขนั้ ตอน วิธกี ารผา่ ฝี การดแู ลรกั ษา รวมไปถึงการปฏิบัตติ ัวขณะอย่บู ้าน เพ่ือนํ า ความรูเ้ รอื่ ง หัตถการผา่ ฝีไปปรบั ใชใ้ นการฝึกปฏิบัตจิ รงิ บนหอผปู้ ่วยไดอ้ ย่างถูกต้อง ผจู้ ดั ทาํ หวงั วา่ เป็นอยา่ งย่งิ วา่ คู่มือหัตถการผา่ ฝี ( Incison & Drainage ) ฉบับน้ี จะเป็นประโยชน์ ตอ่ ผอู้ ่านทกุ ทา่ น ท่กี าํ ลงั หาขอ้ มลู เก่ยี วกบั เรอ่ื งน้ี อยู่ หากมขี อ้ แนะนํ าหรอื ข้อผดิ พลาดประการใด ผจู้ ดั ทาํ ขอน้ อมรบั ไว้ และขออภัยมา ณ ทน่ี ้ี ด้วย ผจู้ ดั ทาํ นางสาวณัฐพร วฒั นา ก

สารบัญ เรอื่ ง หน้ า คํานํ า ก สารบญั ข ความหมายของฝี (Abscess) 1-2 ลักษณะของฝี 3 สาเหตขุ องฝีบรเิ วณผวิ หนั ง 4 ลักษณะอาการท่คี วรไปพบแพทย์ 5 วัตถปุ ระสงค์ของการทาํ หัตถการ 6 การเตรยี มผปู้ ่วยกอ่ นการทําหัตถการ 7-8 อุปกรณ์ 9-14 วธิ กี ารปฏบิ ัตใิ นการทํา I&D 15-18 การแนะนํ าผปู้ ่วยหลงั ปฏบิ ัติ 19 คําแนะนํ าสําหรบั ผปู้ ่วยก่อนกลับบา้ น 20 ผลแทรกซอ้ นท่อี าจเกิดข้นึ 21 การป้องกันการเกดิ ฝี 22-23 อ้างองิ 24 ข

Aฝbี scess 1

Aฝbี scess คือ ตุ่มหนองท่เี กดิ จากการอกั เสบ สามารถเกดิ ข้นึ กบั ส่วนใดส่วนหน่ึ งของรา่ งกายได้ ซง่ึ เกดิ จากการ ตดิ เชอ้ื แบคทเี รยี จะมอี าการเจ็บปวดเมอื่ สัมผสั โดยฝี ส่วนใหญ่จะเกดิ ข้นึ ทห่ี ลัง ใบหน้ า หน้ าอก หรอื ก้น มัก เกดิ จากต่อมนาเหลืองอักเสบ หนองทบ่ี ีบออกมานั้นมี กล่นิ และมขี นาดใหญ่ ฝีสามารถแบบออกไดเ้ ป็น 2 ประเภท ไดแ้ ก่ 1. ฝีท่อี ยบู่ นผวิ หนั ง – ซง่ึ ส่วนใหญเ่ กิดอยทู่ ใ่ี ต้ผวิ หนั ง 2. ฝีท่เี กิดภายในรา่ งกาย – ซง่ึ เกดิ ข้นึ ในอวยั วะ ภายในรา่ งกาย หรอื เกิดข้นึ ในทว่ี า่ งระหวา่ งอวยั วะ ภายในรา่ งกาย 2

ลกั ษณะของฝี ลักษณะของฝีท่ปี รากฏบนผวิ หนั ง จะมี ลักษณะคล้ายกับหัวสิว แต่สามารถโตขยายขนาด ใหญข่ ้นึ จนมหี นองเต็มบรเิ วณหัว อาการรว่ มของ ฝีท่อี าจเกดิ ข้นึ ได้ มีดังน้ี 1. เจ็บปวดบรเิ วณรอบ ๆ หัวฝี หากจับบรเิ วณ หัวฝี จะรูส้ ึกแสบรอ้ น 2. ผวิ หนั งบวม บรเิ วณท่เี กดิ ฝี 3. เกดิ แผลบนผวิ หนั ง 4. ผวิ หนั งอักเสบ 5. มีนาหนองไหลออกจากหัวฝี 6. มีไข้ 7. คล่ืนไส้ วงิ เวยี น 8. หนาวสั่น 3

สาเหตขุ องฝี บรเิ วณผวิ หนั ง คือ การอุดตนั ของต่อมนามันหรอื ต่อมเหงอ่ื ใตผ้ วิ หนัง และการอกั เสบของรูขมุ ขนหรอื เซลลผ์ วิ หนั งทต่ี ายแล้ว ทาํ ให้เชอื้ โรคแทรกตวั เข้าไปภายในตอ่ มเหลา่ น้ี จงึ เกดิ กระบวนการอกั เสบของระบบภมู คิ ุ้มกนั รา่ งกาย เพ่ือตา้ น เชอื้ โรคเกิดเป็นฝีทม่ี กี ารอกั เสบและโตข้นึ เรอ่ื ย ๆ เชอื้ ส่วน ใหญท่ เ่ี ป็นสาเหตทุ าํ ให้เกิดฝีคือเชอ้ื แบคทเี รยี เชอ้ื แบคทเี รยี ทม่ี กั ทาํ ให้เกิดฝี ได้แก่ ● สแตฟิโลค็อคคัส ออเรยี ส (Staphylococcus Aureus) ● สเตรปโตค็อคคัส พัยโอจเี นส (Streptococcus Pyogenes) เชอ้ื เหล่าน้ี จะก่อสารท่เี ป็นพิษและทําลายเซลลเ์ น้ื อเย่อื ภายในรา่ งกาย ระบบภมู คิ ุ้มกันจะผลิตเซลล์เม็ดเลอื ดขาว มาต่อส้กู ับเชอ้ื เซลล์บางส่วนทต่ี ายจะคงอยภู่ ายในท่วี า่ ง ในฝี เกิดเป็นหนองสะสมในขณะท่กี ารตดิ เชอื้ ยงั คงดาํ เนิ น ตอ่ ไปภายในตมุ่ ฝี 4

ลกั ษณะอาการทค่ี วร ไปพบแพทย์ 1. เมือ่ ฝีมขี นาดใหญ่มากกว่า 1 เซนตเิ มตร 2. เม่ือฝีมขี นาดใหญม่ ากข้นึ และปวดมากข้นึ 3. เม่อื ฝีมตี าํ แหน่ งอย่ใู กล้ทวารหนั ก หรอื อย่ทู ่ี บรเิ วณขาหนี บ 4. เมอื่ มีไข้มากกวา่ 37.8 องศาเซลเซยี ส 5

วตั ถุประสงค์ของ การทาํ หัตถการ 1.เพื่อลดความเจบ็ ปวด 2.เพื่อระบายหนอง ซง่ึ เป็นการรกั ษาหลกั สําหรบั การตดิ เชอ้ื โพรงหนองบรเิ วณผวิ หนั ง 3.ชว่ ยลดอัตราการติดเชอ้ื เนื่ องจากการอักเสบ ของเนื้ อรอบๆเป็นสาเหตหุ ลักของเชอ้ื โรคทจ่ี ะ เจรญิ เตบิ โต ข้อบง่ ช้ี พยาบาลไม่ควรผา่ ฝีบรเิ วณรอบดวงตา ลําคอ และอวัยวะเพศ 6

การเตรยี มผปู้ ่วย กอ่ นการทาํ หัตถการ 1. ทกั ทายและแนะนํ าตวั ผทู้ าํ หัตถการ 2. เชค็ วา่ ผปู้ ่วยถกู คน ตรงกบั ชอื่ ในแฟ้มผปู้ ่วย 3. แจ้งให้ผปู้ ่วยทราบวา่ เป็นฝี เพ่ือเตรยี มความพรอ้ ม ดา้ นรา่ งกายและจิตใจของผปู้ ่วย และลดความวติ ก กังวลของผปู้ ่วย เพ่ือให้ผปู้ ่วยให้ความรว่ มมอื ในการ ทาํ หัตถการ 3. ขออนญุ าตตรวจรา่ งกาย พรอ้ มระบตุ าํ แหน่ งท่เี ป็น ฝีและแจง้ ให้ผปู้ ่วยทราบ 4. ซกั ประวัตกิ ารแพ้ยาชา 5. อธบิ ายให้ทราบถงึ ขนั้ ตอนและความรูส้ ึกขณะ ฉีดยาชาและทาํ การผา่ ตัด 7

การเตรยี มผปู้ ่วย ก่อนการทาํ หัตถการ(ตอ่ ) 6.ให้คําแนะนํ าแกผ่ ปู้ ่วยถึงขนั้ ตอนและประโยชน์ ของ การทํา I&D 7.เปิดโอกาสให้ผปู้ ่วยซกั ถามเกย่ี วกับขอ้ มลู การทํา I&D 8.จดั ทา่ ผปู้ ่วยตามลักษณะและตําแหน่ งของแผล เพ่ือ ความสะดวกในการทาํ 9.เตรยี มความสะอาดผวิ หนั งโดยการ Serub ผวิ หนั ง บรเิ วณท่จี ะทําดว้ ย Betadine Scrub 8

อุปกรณ์ ถงุ มอื ปราศจากเชอื้ ดา้ มมดี (Scalpel handle) (Sterile gloves) ปากคีบชนิ ดมเี ข้ยี ว ปากคีบชนิ ดไม่มเี ขย้ี ว (Tooth forceps) (Non tooth forceps) 9

อุปกรณ์ (ต่อ) คีมจบั หลอดเลือด ชอ้ นขูด (curette) (Arterial clamp) ใบมดี ผา่ ตดั (Blades) ด้ามมีดผา่ ตัด (Scalpel Handle) 10

อุปกรณ์(ตอ่ ) ผา้ ส่ีเหล่ยี มเจาะกลาง ผา้ ก๊อซขนาด 4X4 จํานวน 1 ผนื จาํ นวน 4 ชน้ิ สําลกี อ้ นจาํ นวน ถ้วย 2 ใบ สําหรบั ใส่ 5 กอ้ น นายาทําความสะอาด ผวิ หนั ง 11

อุปกรณ์ (ต่อ) เข็มเบอร์ 18 และ 23 หรอื 25 (needle) กระบอกฉีดยา (Syringe) ผา้ กอ๊ ซระบายหนอง ขนาด 5 ซซี ี หรอื 10 ซซี ี (Gauze drain) 12

อุปกรณ์ (ต่อ) ยาชาเฉพาะท่ี (Xylocain) ทงั้ นาเกลือลา้ งแผล ชนิ ดมี Adrenaline และไมม่ ี (normal saline solution) Adrenaline อย่างละ 1 ขวด นายาทําความสะอาดผวิ หนั ง พลาสเตอรใ์ ส อาจใช้ povidone iodine (Transpore) scrub หรอื betadine solutione 13

อุปกรณ์(ตอ่ ) ชามรูปไต ถงั ท้งิ เขม็ ฉีดยา 14

วิธกี ารปฏบิ ตั ิ ในการทาํ Incision and Drainage 1. ทําความสะอาดบรเิ วณท่จี ะผา่ ด้วย povidone iodine scrub หรอื Hibitane scrub แล้ว paint ด้วย Povidone iodine solution (ถ้าบรเิ วณท่มี ี ขน หรอื ผม ดกอาจพิจารณาโกนออกกอ่ น) 2. ปูผา้ เจาะกลาง 15

วธิ กี ารปฏบิ ัติ ในการทาํ Incision and Drainage(ต่อ) 3. ให้ยาระงบั ความเจ็บปวดโดยวธิ ี Local anesthesia โดยการใชเ้ ข็มเบอร์ 23-25 ฉีด 1% Lidocaine (ขนาดยาไมเ่ กนิ 7 mg/kg) เข้าท่ี lesion ตําแหน่ งท่จี ะลงมีดหรอื infiltrate รอบๆ lesion (การฉีดท่ี dome ของ abscess ทําค่อนข้างยาก เพราะ skin จะบางมาก จึงตอ้ งใชเ้ ทคนิ คคือใชเ้ ข็ม เบอร์ 25 และถอื เข็มให้ขนานกบั ผวิ หนั งแลว้ ฉีดยา เขา้ just slighty under the skin ถา้ ยาเข้า เหมาะสมจะพบว่าผวิ หนั งบรเิ วณท่ฉี ีดและรอบๆ เกิดสีซดี ขาว (surrounding skin blanches) 16

วธิ กี ารปฏิบัติ ในการทาํ Incision and Drainage(ตอ่ ) 4. เมื่อชาแล้วจงึ ลงมดี กรดี ตามแนว skin crease (natural folds) โดยลงมีดตรงตาํ แหน่ งท่ี fluctuation ท่ี ผวิ หนั งบางท่สี ดุ โดยตามความยาวของ abscess cavity กรดี skin เมื่อหนองเรม่ิ ไหลออกมาให้หยดุ ความลึกไวแ้ ค่ นั้ น (ห้ามกรดี ลึกลงไปในหนองโดยไมเ่ ห็นก้นแผล เพราะ อาจไปโดน structures ทส่ี ําคัญได)้ การกรดี บาดแผล เพียงเลก็ น้ อยนั้นไม่เพียงพอต่อการ drain และมักไมห่ าย และให้กรดี แผลเดยี วเป็นเส้นตรงไม่แนะนํ าให้กรดี เป็น กากบาท 17

วธิ กี ารปฏบิ ตั ิ ในการทาํ Incision and Drainage(ต่อ) 5. ใช้ probe (อาจใช้ cotton swab) วัดความลึกของ abscess เพ่ือประเมินการ drain และการ breaking open loculations 6. ระบายหนองหรอื discharge ออกให้มากท่สี ดุ หรอื อาจใช้ curette ขูดเบาๆ 7. ใช้ NSS irrigate ในโพรงหนองจนสะอาด 8. เมอ่ื drain pus ออกหมดแลว้ ให้ใช้ gauze drained ชุบ Povidone iodine solution ใส่เข้าไปใน โพรง abscess 9. ปิดแผลดว้ ย sterile gauze 18

การแนะ นํ าผปู้ ่วยหลงั ปฏิบัติ 1. อาจมอี าการปวดเมื่อหมดฤทธย์ิ าชา ซง่ึ ควรมียาลด ปวดสําหรบั ผปู้ ่วย อาจเป็นยากนิ หรอื ฉีด พิจารณาตาม ขนาดแผลและผปู้ ่วยเป็นรายๆไป 2. อาจจะมเี ลอื ดออกไดบ้ า้ ง 19

คํา แนะนํ าสําหรบั ผปู้ ่วยก่อนกลบั บ้าน 1. รบั ประทานยาแกปวดและยาปฏชิ วี นะให้ครบ ตามแพทยสั่ ง 2. ถ้าบรเิ วณแผลปวดมากผดิ ปกติหรอื มีเลือด ออกชมุ ตลอดเวลาให้กลับมาพบแพทย์กอ่ นนั ด 3. นั ดผปู้ ่วยทําแผลวันละ 1-2 ครงั้ ข้นึ อยกู บั ปรมิ าณหนอง ขนาดฝีและตําแหน่ งของฝี 4. ดูแลรกั ษาไม่ให้แผลเปียกชน้ื 5. แนะนํ าให้รบั ประทานอาหารทม่ี ีประโยชน์ เพ่ือ ส่งเสรมิ การหายของบาดแผล ได้แก่ อาหาร ประเภทโปรตีน เชน่ เน้ื อปลา ไข่ขาว โยเกริ ต์ ธญั พืช และถัว่ ต่างๆ อาหารประเภทวิตามินซี เชน่ ส้ม ฝรงั่ มะละกอ 20

ผลแทรกซอ้ นท่ี อาจเกิดข้ึน 1. แผลอักเสบตดิ เชอ้ื มากข้นึ หากไม่ไดร้ บั การทําความ สะอาดอย่างถกู วธิ ี 2. อาจมีเลอื ดออกจากบาดแผลมาก (post operative bleeding) 3. บางตําแหน่ งอาจมีการ exposure ต่อ nerve, tendon, vessels ในกรณี กรดี ลกึ เกินไป 4. อาจเกิดฝีข้นึ มาใหม่ในบรเิ วณอนื่ ๆ 5. อาจเกดิ การตดิ เชอื้ สแตฟฟิโลค็อคคัส ออเรยี ส ท่ี ด้ือยาเมธซิ ลิ ิน (Methicillin-Resistant Staphylococcus Aureus: MRSA) ทาํ ให้การรกั ษาดว้ ย ยาปฏิชวี นะพื้นฐานบางตวั ไมไ่ ด้ผล 21

การป้องกนั การ เกดิ ฝี การป้องกันการเกิดฝีทผ่ี วิ หนั ง สามารถทําได้ด้วย การรกั ษาความสะอาดและดูแลสขุ อนามยั ในดา้ นต่าง ๆ และสามารถลดความเส่ียงทท่ี ําให้เกิดอาการฝีได้ โดยการ ทําวิธตี อ่ ไปน้ี 1. รกั ษาความสะอาดของรา่ งกาย ลา้ งมอื เป็นประจาํ 2. หลีกเลย่ี งไม่ใชส้ ่ิงของส่วนตัวรว่ มกับผอู้ ืน่ เชน่ ผา้ เชด็ ตวั ผา้ ปูท่นี อน มีดโกน อุปกรณ์กีฬา เครอ่ื งสําอาง และเสื้ อผา้ 3. หลีกเลย่ี งไมใ่ ห้ยงุ หรอื แมลงกัดต่อย ถ้าโดนกดั อยา่ เกาดว้ ยมือสกปรก ควรลา้ งแผลด้วยสบ่อู ่อน ๆ ให้ สะอาด 22

การป้องกันการ เกิดฝี(ตอ่ ) 4. กอ่ นทจ่ี ะใชอ้ ุปกรณสาธารณะรว่ มกับผอู้ ื่น เชน่ อุปกรณ์ออกกําลังกาย ห้องซาวน่ า หรอื สระวา่ ยนา ตอ้ งรอให้อาการฝีหายเสียก่อน เพ่ือให้แน่ ใจว่าไม่มกี าร ตดิ เชอ้ื ซาอีกครงั้ 5. ระมดั ระวังการใชม้ ดี โกน ในการโกนขนทห่ี น้ า ขา รกั แร้ หรอื ขอบแนวบกิ ีน่ี เพื่อไมใ่ ห้โกนถูกบรเิ วณ ผวิ หนั ง และไม่ควรใชม้ ดี โกนรว่ มผอู้ นื่ 23

อา้ งอิง กชพร วานิ ชสรรพ์. (2564). การผา่ ฝี. สืบค้นเม่ือวนั ท่ี 20 สิงหาคม 2564, จาก http://www.urnurse.net/nurse-basic-wound- dressing.html. คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครนิ ทร.์ (2558). คูม่ อื การจดั เตรยี มสถานการณ์จาํ ลองรายวชิ า 640-493 ปฏบิ ตั กิ ารพยาบาลอนามยั ชมุ ชนและการ ดแู ลรกั ษาโรคเบอื้ งตน้ . สืบค้นเม่ือวนั ท่ี 20 สิงหาคม 2564, จาก https://www.nur.psu.ac.th. คมสวัสด์ิ อุดมปลัง่ . (2564). ฝี (Abscess) : อาการ สาเหตุ การรกั ษา. สืบค้นเมื่อวนั ท่ี 20 สิงหาคม 2564, จาก https://cth.co.th/abscess/. โครงการผลิตแพทยเ์ พื่อชาวชนบท กระทรวงสาธารณสุข. (2556). คูม่ อื เวชปฏบิ ตั หิ ัตถการ สําหรบั นิ สิต นั กศึกษาแพทย์ ฉบบั ปรบั ปรุงครงั้ ท่ี 3. สืบค้นเม่อื วันท่ี 20 สิงหาคม 2564, จาก file:///C:/Users/USER/Documents/. สําเภา เเซเ่ ล้า. (2553). การทาํ I&D (Incision & Drainage). สืบค้นเม่ือวันท่ี 20 สิงหาคม 2564, จาก file:///C:/Users/USER/Documents/. 24