066

หนังสอื สมถะ วิปส สนากมั ฐาน (รวบรวมของเกา หลายสํานวน)



อารมั ภบท หนังสอื เลม นี้ พระเถราจารยในยุคกอนไดรวบรวมจดั ทาํ ขน้ึ จากตาํ ราของพระเกจอิ าจารย – พระ วิปส สนาจารยท ่มี ชี ่ือเสียง เปย มดว ยคณุ ธรรม เปนท่เี คารพนับถือสบื ทอดกนั มา และไดจ ากการท่ีเก็บ รกั ษามาจากยคุ กรุงเกาบา ง บางสิ่งบางอยางแทบจะหาศกึ ษากนั ไมไ ดเ ลย บางสว นกม็ ใี หศ กึ ษากันใน ปจจบุ ันนกี้ ็มี ซึง่ หนังสอื เดมิ กาํ ลังจะชํารดุ สญู หายไปตามกาลเวลา ขา พเจา เหน็ วาควรคาแกการศึกษา และ เกบ็ รกั ษาไวม ใิ หส ญู หายไป จงึ กราบขออนุญาตคณะผูจ ดั ทําครง้ั กอนไว ณ ทนี่ ้ี เพ่ือจดั พมิ พเผยแพรเปน ธรรมทาน และยืดอายไุ ปอกี ชั่วระยะเวลาหนง่ึ อาจมีผใู ฝธรรมเจรญิ ตามพระบรมศาสดามาคน ควาศกึ ษา พบวาเหมาะสมแกจริตวสิ ัยแหง ตน นาํ ไปประพฤตปิ ฏิบัติธรรมตามกาํ ลงั ศรัทธาเขา ถึงความรแู จงแหง พระธรรม ปรากฏชัดแกจติ ตตามสมควรแกค วามปฏบิ ตั ขิ องทา นท้ังหลาย จะไดชว ยกันเปน กําลงั สาํ คัญ ของพระศาสนาทีม่ คี ุณคา ยง่ิ ตอไป เทอญ คณะผจู ดั ทาํ ครั้งที่ 2 1. พระถาวร ปญญาวชิโร (จนั ทรไตรรตั น) วัดสรรเพชญ ต.ยายชา อ.สามพราน จ.นครปฐม 2. นายปราถนา วะนะสขุ บริษัท พ.ี เอ็ม.แอสเซนแดน ท ออยส (ประเทศไทย) จาํ กดั 12 สิงหาคม 2538

คํานาํ หนังสอื สมถะและวิปส สนาของเกาหลายสาํ นวน ไดม าจากตา งถ่นิ ตางทาง คือไดมาจากจงั หวดั อบุ ลราชธานี ซง่ึ เปน ของเนอื่ งมาแตน ครเวยี งจนั ทร อนั พระเถระเจาทั้งหลายชาวนครเวยี งจนั ทรแ ต โบราณกาลไดร จนาข้ึนไวบ าง ไดม าจากจงั หวดั ลพบุรบี าง ไดมาจากทางพระนครกรงุ ศรีอยธุ ยาบาง ไดท ี่ พระนครกรุงเทพฯ นี้บา ง หนงั สอื ปวงน้ี พระมหาโชตปิ ฺโญ ป.๕ น.ธ. เอก (ใจ ยโสธรรตั น) วดั บรม- นิวาส เปนผูรวบรวมจดั การพิมพขึ้นไวเ ปน หนงั สอื หลายสบิ ยก ทานทป่ี ระกอบดว ยศรทั ธาไดสละทรพั ย เกอ้ื กลู แกกิจนี้ ใหส ําเร็จดวยความเล่ือมใสเพื่อเปนการรักษาเปนแบบฉะบบั สํานวนโวหารของเกาไว ทั้งน้ี จัดเปนบุญญเขตตอนั ประเสรฐิ สวนหนง่ึ กแ็ หละหนงั สอื ปวงนี้ พระมหาโชติปโฺ ญ ไดส งมาใหขา พเจา ตรวจดบู า งบางตอน เทา ทไ่ี ดต รวจดู เหน็ ชั้นเชงิ เปน หลายนยั จงึ นําใหสันนิษฐานเหน็ วา ทา นโบราณาจารยผ รู จนาสมถะและวปิ สสนาปวงนี้ มี มงุ เพือ่ จะใหต อ งอปุ นิสสัยของกลุ บุตรทกุ ช้นั ทัง้ ปนู ตาํ่ ปนู สูง เปนธรรมกิ อุบายใหก ุลบตุ รผสู ําเหนียกได ดูดด่มื รสแหงธรรม โดยลาํ ดบั กาลมไิ ดจดื จางเบอ่ื หนายในทางสัมมาปฏบิ ัติ คอื วา ใหไดดื่มรสแหง ธรรม ลุมลกึ ไปโดยลําดับ เพราะฉะน้ัน ทานที่อา นท่ฟี ง สมถะและวปิ ส สนาปวงนี้ จงวจิ ารณด ว ยปญญาใหถองแท แลว เลือก เก็บสว นธรรมทเ่ี หมาะแกอ ัธยาศัย เหมอื นนายมาลาการผฉู ลาดเลือกเก็บดอกไมฉะน้ันกจ็ ะไดประสพ อฏิ ฐวิบูลยผลโดยควรแกภาวะแททเี ดยี ว พระพรหมมุนี (ตสิ ฺโส อวน) เจาอาวาส วดั บรมนวิ าส วนั ท่ี ๑๗ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๗๙

ความเห็น กรรมฐาน เปนหลักหนึง่ แหง การปฏิบัตใิ นทางพทุ ธศาสนา แสดงปริยตั ิ ปฏบิ ตั ิ ปฏิเวธ คือ ศีล สมาธิ ปญ ญา คันถธรุ ะ วิปสสนาธรุ ะ ปคคหะ นคิ คหะ ไปพรอม ๆ กัน ทานจําแนกเปน ๒ คอื สมถกรรม- ฐาน ๑ วิปส สนากรรมฐาน ๑ มปี ระวัตสิ บื มาแตค ร้งั พุทธกาล ปรากฏในคัมภีรแ ลปกรณอันเกย่ี วในทาง พทุ ธศาสนาเปนอันมาก เปน ทางดาํ เนนิ ใหเ กิดบญุ กศุ ล ปฏิบัตเิ พ่อื ขัดเกลาชําระลางฟอกอธั ยาศยั และจริต จิตตสนั ดานใหสะอาดผอ งแผว ปราศจากราคีมลทนิ โทษ พทุ ธศาสนิกชนทง้ั ฝา ยบรรพชติ แลฆราวาส ได สนใจเคารพนบั ถือในการปฏบิ ัตติ ามแลพร่ําสอนกันสืบมา มผี ูอุตสาหเอาใจใสต้ังตนอยใู นฐานะเปนครู อาจารย เมอื่ ความเจริญดําเนนิ กา วหนาขยายเขตรแู ผไ ปโดยลําดบั ความทีค่ รอู าจารยตอ งมีมากขนึ้ ยอ มเปน เงาตามตวั มาขา งหลัง อันครูอาจารยเหลานน้ั ยอ มมีอุปนสิ ัยแลจรติ ตาง ๆ กัน การพร่ําสอนก็ตองอนวุ ัติ ตามแนวของตนแลหมชู น แตจ ะอยางไรกต็ ามคงมุง ลงในจุดทห่ี มายอนั เดยี วกนั คอื คงหวังที่จะใหผ ฟู ง รู ย่งิ เหน็ จรงิ ในธรรมทค่ี วรรูควรเหน็ ตามนยั ทางพทุ ธศาสนา ดงั นน้ั จึงจาํ ตองหาเหตผุ ลพรอมทั้งอภินิหาร แหงพระธรรม มาแสดงประกอบในการพรา่ํ สอนเพ่อื ปลกู ศรัทธาความเชือ่ มั่น ชักจงู ใหเกดิ ความอุต- สาหองอาจกลา หาญปราโมทยแ ลความใครตอ ธรรม โดยควรเหมาะแกกาลเทศะแลอปุ นสิ ัยจริตของบคุ คล ณ ถิ่นน้นั ๆ ดังนน้ั คัมภรี พระกรรมฐานจงึ มอี ปุ เทหต า ง ๆ แทรกแซงอยเู ปน อันมาก เชน วชิ า อาคม เวทมนต คาถา เสนห ปลุกเสก เปา พน เลข ยันตต าง ๆ เปน ตน มที ัง้ สังหาร ปอ งกันรกั ษา ปลูกความนยิ ม ชมชอบแลความองอาจ มหี ลักการและวธิ ีการตาง ๆ สมแกย คุ สมยั นยิ มน้ัน ๆ คร้ันกาลลว งมานาน กาละเทศะยคุ สมัยนิยมยอมผานไป แมอ ปุ นสิ สัยแลจรติ ความรูความฉลาดของหมูชนกเ็ ปลี่ยนแปรไปไม คงที่ ถงึ อยา งนัน้ ก็ดี แตต าํ ราพระกรรมฐานซง่ึ มีอุปเทห แซกแซงรกรงุ รังอยอู ยา งน้ันแหละ ไมเ ปน ของ ลว งสมยั เปน ตําราท่ใี หมเอี่ยมทนั สมยั อยูท ุกเมือ่ มไิ ดเปลย่ี นแปรไปตามกาละเทศะยคุ สมยั แลบคุ คลเลย ดังภาษติ วา ธรรมของสัตบรุ ษุ ยอมไมถ งึ ซึ่งความเปน ของครา่ํ คราดังนี้ ยงั เปนตาํ ราควรแกผ ทู หี่ นักใน เหตุผลใครต อ ธรรมควรวิจารณอ ยูโดยแท เพราะมีกลเมด็ กอรป ดว ยเหตุผล ซึ่งเปนของควรรู ความเหน็ ควรสนใจอยูใ นน้ันเปน อนั มาก สว นผูไมหนกั ในเหตุผล แมมคี วามใครต อ ธรรมอยู ถาออนตอญาณเคร่ือง วิจารณแ ลว ยอ มรไู มเ ทา เอาไมทัน คือหยงั่ รเู หตุไมถ ึงผลหรอื หยง่ั รผู ลไมถ ึงเหตุ เพราะทีห่ ย่ังรไู มถ ึงทงั้ ๒ นี้ ยอ มทําใหเขา ใจผดิ ถนัดถลาํ เขาไปจนถอนตนไมออก พลิกตวั กลบั ไปไมไหวไมท ันก็มอี ยูม าก คือพวก ที่เชอื่ งมงายกห็ ลงติดอยูจ นงอม สว นพวกทีม่ ีทฏิ ฐิมานะเปน เจาเรอื น กไ็ มย อมเชอ่ื เอาดอ้ื ๆ เปน เหตใุ หทง้ั สองฝายตา งเสียดสีดูหมน่ิ ขมข่ีประหัดประหาร ทิม่ แทงกนั แลกนั ดว ยสาตราวธุ คอื ปากและลกู นยั นตา พรอมทั้งกาย ทําสงครามกนั อยเู รือ่ ย ๆ ยกเอาศีลธรรมขึ้นเปน ขอ พพิ าท มพี ุทธภาษิตเปนเครอ่ื งเตือนใจอยู วา “ผูใดเปน พาล แตรูต นอยวู า พาล ผนู น้ั มีโอกาสกลบั เปนบณั ฑิตได สวนผใู ดเปน พาล แตก ลบั เขา ใจ สําคญั ตนวาเปน บณั ฑิต ผูนนั้ ไมม โี อกาสกลับเปนบัณฑติ ไดเ ลย” อีกขอ หน่ึงวา “ตนไมเ ปนคนตาบอดให ทาํ ตนเปนเสมอื นคนตาบอด ไมเ ปน คนหหู นวก ใหทาํ ตนเปน เสมอื นคนหหู นวก ไมเปนคนใบ ใหท าํ ตน เปนเสมอื นคนใบ” ดงั นี้ นกั ปราชญท า นกลา วอนุโลมตามพุทธภาษติ นวี้ า “ผูใ ดมารสู กึ ตนวา ตนเปน คนโง

เขลา ผูน ั้นเปน คนคอยฉลาดขน้ึ บางแลว ใหท ําเวลาท่ีกาํ ลงั ตนื่ ๆ อยนู ีใ้ หเ ปน เสมือนเวลานอนหลบั อยา ง ไมฝน” ดงั นี้ เมือ่ เทียบเคียงกบั อุปเทห แ หง พระกรรมฐานท้งั หลายแลว จะเหน็ วาไมส ูหา งไกลกนั ควรเปน ของเพอื่ พิจารณของผูห นักในเหตุผลทงั้ นน้ั แมตําราพระกรรมฐานพรอ มท้งั อปุ เทห โ ดยปรยิ ายตาง ๆ มาก หลายนั้น มหี ลกั การแลวธิ กี ารกอรป ดว ยเหตุผล นาใหว ิจารณอ ยูเหมอื นกัน ไมใ ชเ ปนของไรจ ากเหตุผล เสียทีเดยี ว เพราะยอ มมศี ลี ธรรมอนั เปน ดจุ หลกั ชยั ในทางพุทธศาสนาเปนแกนใน ดจุ เพช็ รเปน แกนใน ของหินแรฉ ะน้นั โดยเฉพาะอยา งย่งิ คือไตรสรณาคมอันไดแก พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ แลไตร- ลกั ษณอ นั ไดแ ก อนิจจฺ ํ ทุกขฺ ํ อนตฺตา อนั เปน หลักสําคัญกอรป ดว ยเหตผุ ลในทางพทุ ธศาสนา ยอ มมอี ยูเปน แกนในแหงอปุ เทห น น้ั ๆ ดังนนั้ การพอใจเช่ือถอื งมงายหลงตดิ อยกู ็ไมชอบ การมที ฏิ ฐมิ านะกระดาง เกลียดชังไมย อมเช่ือเสียเลยกไ็ มช อบ เพราะการเชื่องมงายติดอยูเปน สสั สตทฏิ ฐิ การกระดางไมยอมเช่อื เกลียดชังเปน อุจเฉททฏิ ฐิ อนั ทิฏฐทิ ้งั สองน้ี ไมต องตามมตนิ ิยมในทางพทุ ธศาสนา ฯ เมื่อพิจารณตาม เหตุผลในเร่ืองตาํ ราพระกรรมฐานโดยถองแทแลว จะเห็นความอยา งแจง ชัดวา เปน เพยี งประวัตศิ าสตร แหงการปฏิบตั ิในทางพทุ ธศาสนาช้นิ หนงึ่ เทา นน้ั เพราะเปนเพียงเครอ่ื งสองใหห ยั่งทราบซึ้ง ถึงอัธยาศยั จรติ แลจรรยาของพุทธศาสนกิ ชนในยคุ น้ัน ๆ เปน ประหนึง่ กระจกเงา เปน ประโยชนเ กื้อกลู แก พุทธศานิกชน ณ ภายหลัง ไมใชเ ร่อื งทีจ่ ะหลงเชื่อโดยงมงายจนตดิ ถอนไมออก แลไมใชเ ร่ืองที่จะ อิดเอ้อื นเกลยี ดชังจนเกดิ ทิฏฐิมานะ กระดา งดูหมน่ิ เสียดสขี มขก่ี นั เพราะศีลธรรมใหยิง่ ไปกวาเหตุผล สภาวธรรมชาติ ความจรงิ ยอ มรักษาความจรงิ ไวเสมอ คอื เปนการสะดวกดายในขอ พสิ จู นวา หลักการแล วธิ กี าร แหง การปฏิบตั ใิ นทางพทุ ธศาสนาในยคุ ใด เปน อยางไรเพยี งใด ในการทจ่ี ะเลือกคดั เอามาปฏบิ ตั ิ โดยจาํ เพาะ ใหเหมาะแกกาลเทศะแลอัธยาศัยจริต ไมต องเสยี เวลาในการคน ควา หรอื ทดลอง สว นการ หลงมวั เมาตดิ อยูก็ดี การสลัดออกหลดุ พน ไปกด็ ี ไมไ ดอยูที่หลกั การแลวธิ กี ารแหง ตาํ รา ขอสําคญั อยูท ี่ บคุ คลผปู ฏิบัติเทา นน้ั เพราะฉะนนั้ พงึ เหน็ อุปเทห แหง พระกรรมฐาน คลา ยกับละอองหินอันละเอยี ดเกาะ จับหมุ กอนเพช็ รปกคลมุ น้าํ เนือ้ รศั มีของเพช็ รอยูฉ ะนั้นเทอญ ฯ พระญาณรักขติ (ปยธโร หรง่ั ) รองเจาอาวาส วดั บรมนวิ าส ที่ ๑๗/๔/๗๙

ทีว่ ัดมณีชลขันธ จงั หวัดลพบุรี ถึงพระมหาใจ ป. ๕ น.ธ. เอก วดั บรมนิวาส พระนคร ดวยเรื่องหนงั สือแบบกัมมฏั ฐานฉบับน้ี เดมิ เมอ่ื พ.ศ. ๒๔๔๙ ขา พเจาไดป รารภจะทาํ กัมมฏั ฐาน จงึ มผี บู อกเลาวาที่บานบัววดั อําเภอวารินทร จ.ว. อุบล ผเู ฒาบอกเลา สืบมาวามพี ระเถระผหู นึ่งเปนผู ประพฤติชอบในพระกัมมัฏฐาน มาจากเวยี งจันทร เปนผมู วี ตั รอนั งามมคี นนิยมนบั ถอื มาก ไดถึง มรณภาพทนี่ ้นั แลยงั มแี บบพระกมั มฏั ฐานจารดวยใบลาน ๑๐ ผูก ทท่ี า นนาํ มาดว ยตกคา งอยทู วี่ ดั น้ันเหตุ นีท้ านเจา คณุ พระอุบาลคี ณุ ปู มาจารย (สิรจิ นโฺ ท จันทร) จงึ ไดใ หข าพเจาไปขอยืมมาตรวจดูเมื่อชอบใจจะ คัดเอาไว เมือ่ ตรวจดูเหน็ วาเปนหลักดพี อจะเปน ทางปฏิบตั ติ อไป ทงั้ บางสง่ิ ก็ยงั เหลือกาํ ลงั ความสามารถ ของตนอยูม ากจงึ ไดน ํามาเพอ่ื วจิ ารณต อ ไป บดั นี้เธอไดย ืมมาพจิ ารณดูบอกวามคี วามเลื่อมใสยนิ ดี แลจะ ขออนญุ าตพิมพเ พื่อเปดเผยเปนสว นธรรมทานดังนี้ ขา พเจา รูสกึ มคี วามยนิ ดเี อบิ อิม่ ปลม้ื ใจเปนอันมาก ฉะนี้ขา พเจา จงึ อนุญาตมอบตน ฉบบั ใหต ามปรารถนา แลขอเธอจงชว ยแกทต่ี กบกพรอง และตัดทซ่ี ้าํ ซาก หรือที่มีประโยชนน อ ยออกเสยี พิมพต ามความประสงค จะไดเปน ธรรมทานชน้ิ เอกของจิตต สวน ๑ จะได รกั ษาแบบโบราณใหถาวรสว น ๑ จะไดเปน คตทิ างดาํ เนนิ ของผตู อ งการธรรมปฏิบัติสว น ๑ ดว ยอาํ นาจแหง เจตนาที่เปน ธรรมทานคราวน้ี ขาพเจาขออนุโมทนาเปน เจาของสวนบุญนี้ดว ย พระครูศีลวรคุณ เจา คณะธรรมยุติกา จ.ว. ลพบุรี วดั มณีชลขนั ธ ๘/๑/๗๙

ทวี่ ัดปา สาํ นักบาํ เพญ็ สมณธรรม จงั หวดั นครราชสมี า มายงั พระมหาใจ ป.๕ น.ธ. เอก วดั บรมนวิ าส กรงุ เทพฯ ทานมหาขอความเห็นในทางสัมมาปฏิบัติน้ันมีความยินดี ขออนุโมทนาในการท่ีทานมหาฯ อตุ สา หรวบรวมแบบพระกมั มฏั ฐานคราวน้ี แลไดเ ขียนความเหน็ ถวายมาอนุโมทนาดวย เร่อื งพระสัทธรรม ๓ ประการ ในเรือ่ งพระสทั ธรรม ๓ ประการ ทพี่ ระสงั คตี กิ าจารยเจา ไดจ ารกึ เปน อักษรบรรจุไวใ นตพู ระคัมภรี  น้ัน ลว นเปนอบุ ายแกท กุ ขด ว ยกันหมดทงั้ ส้นิ แตต า งกนั คนละช้ัน คอื พระปรยิ ตั ิสัทธรรมเปนพุทธโอวาท ทพี่ ระองคทรงส่งั สอนใหศกึ ษาเลา เรียน เพอ่ื ใหร จู ักเรื่องแหงกองทกุ ขอ ยา งหนึ่ง แลใหรูจ กั เร่อื งของทา นท่ี ปฏิบัตพิ น ทกุ ขม าแลวอยา งหนง่ึ แตห ากวาผูท่เี รียนรู ก็เปนแตเพยี งสักวารู เมอ่ื ยังไมไ ดบ าํ เพญ็ พระ ปฏิปตติสทั ธรรมอยตู ราบใด กย็ งั ไมเปน ไปเพ่ือความพน ทุกขอยตู ราบนั้น สว นพระปฏิปต ติสทั ธรรมนัน้ เปน พุทธโอวาทท่พี ระองคทรงส่ังสอนใหล งมือกระทาํ พิธีแกท กุ ข ทีเดยี ว คือทรงสัง่ สอนใหบาํ เพ็ญตนดาํ เนินตรงตอ หนทางแหง อรยิ มรรค ตลอดจนไดสําเรจ็ อรยิ ผลเปน อรยิ บคุ คลในพระพทุ ธศานาจริง ๆ พระปฏเิ วธธรรม เปน พทุ ธโอวาทท่พี ระองคท รงชสี้ ว นผลที่ผปู ฏบิ ัตไิ ดบ รรลุแลว คือ มรรค ผล นิพพาน นั่นเอง ในพระสทั ธรรม ๓ ประการเหลานี้ ลวนเปน สัทธรรมที่บรรจุอยใู นเบญจขนั ธท ั้งส้ิน ไมจ ําเปน ตอง ไปแสวงหาทอี่ ื่นอกี เมือ่ พทุ ธบริษัทผูใดไดศ กึ ษาเลาเรียน พระปรยิ ตั สิ ทั ธรรมโดย สมควรแกภ าวะของ ตน ๆ แลว ทราบวา พระสทั ธรรมทงั้ ๓ ประการเหลา นี้ มอี ยูใ นตนของตนแลว ไมป ฏิบตั กิ ็ไมพน ทุกข ในวัฏฏสงสาร ก็ควรบําเพญ็ พระปฏปิ ตตสิ ทั ธรรมใหถ งึ พรอมบริบูรณด ว ยศีล สมาธิ ปญญา คอื กระทํา ความเพยี รดว ยการรักษาศีลใหบริสทุ ธิ์ นง่ั สมาธิ เดนิ จงกรม ภาวนาทกุ วนั เรอื่ ยไป ทง้ั เวลาเชาเวลาเย็น เวลากลางวนั เวลากลางคนื ไมทอดธรุ ะสกั เวลา จนกวาจะพน ทุกขใ นวฏั ฏสงสาร วธิ ีน่งั สมาธิ เปน วิธรี วมจติ ตใ หเ ขา ถึงความเปนหนึ่ง แลว ตง้ั สตเิ ขา ประคบั ประคองจติ ตนน้ั ใหต้ัง ม่นั เปน สมาธิ และประชมุ เปน เอกจติ ตจ ริง ก็ช่ือวาเปน ประชมุ อริยมรรค ๘ ประการ หรอื โพธิปก ขยิ ธรรม ๓๗ ประการลงพรอมในขณะจิตตเ ดยี วกนั เรียกวามรรคสามคั คี ตอนทหี่ น่งึ นีใ้ หช าํ นาญคลองแคลวแลว เจรญิ กายคตาสติกัมมฏั ฐาน คือเพงพิจารณากาย ใหแ ตกฉานจนชาํ นาญดเี รียบรอ ยแลวเจริญวปิ ส สนา กมั มัฏฐานสบื ไป วิธีเจริญวิปสสนากัมมฏั ฐาน เปน วิธีฟอกจติ ตใ หบ รสิ ุทธ์ปิ ราศจากอุปาทานขันธ ความถือม่นั ใน ขันธ ๕ เสียได เมื่ออปุ าทานสิ้นไปแลว ภพและชาตกิ ย็ อ มดบั ไป ไมเ กิด แก เจ็บ ตาย ตอไปอกี กเ็ ปนอัน พน ทกุ ขในวัฏฏสงสาร ดว ยประการฉะนี้ พระมหาปน ปญฺ าพโล ป.๕ น.ธ.โท สาํ นักบําเพ็ญสมณธรรม นครราชสมี า ที่ ๑๒/๑๒/๗๘

คําปรารภ พระพุทธศาสนาเปนพระลัทธิ ประดับประดาไปดวยนัยอันสุขุมคัมภีรภาพโดยอเนกประการ ดวย วา องคส มเดจ็ พระบรมศาสดาจารยผูท รงสถาปนาพระพทุ ธศาสนา อนั ประกอบไปดวยสัมมาสัมโพธิญาณ ที่ยอดเย่ียมนั้น พระองคเปนเอกอัครมหาบุรุษในตํานานแหงความคิดความเห็นทางใจจนแจมแจง เปน องคท่ีควรไดรับความรักความเคารพ แลสักการบูชาอยางเอก เปนองคผูทรงไวซ่ึงความบริสุทธ์ิแลมี พระทัยเมตตาเอ็นดู แกสัตวโลกทั้งปวงอยางยิ่งทั่วสากล จนหาผูใดในประวัติแหงผูทรงไวซึ่งความคิด ความวิจารณทางใจมาเสมอเหมือนพระองคมิได ถึงแมวาพระคัมภีรท้ังหลายที่เกี่ยวดวยเรื่อง พระพุทธศาสนา จะมีนัยพยัญชนะแลอัตถรสแตกตางกันบางฉะเพาะในพลความบางขอ หรือตางเร่ืองซ่ึง กระทาํ ใหเปนมลทินมวั หมองแกพ ระศาสนา อันเกิดจากบทประพันธประดิษฐ ก็ไมมีบัพพะใด อักขระใด ท่อี าจทําใหปาพจนน น้ั ๆ เสอ่ื มเสยี แมแ ตนอย โดยความจริง ความบรสิ ุทธอิ์ ันสดใสรุงเรืองอยางย่ิง (อมต- ธรรม) ยอมลอยเดนแผพระรัศมีสรานไปในที่ทุกสถาน ทั้งปรากฏคงท่ีอยูในสภาพแหงความบริสุทธิ์ แจมใสดังเดิม โดยพระบารมี ๓๐ ทัศของพระศาสดาจารยแลพระโพธิปกขิยธรรม ๓๗ ประการ ยังเปน กําแพงกางก้ันอยางม่ันคง จึงไมนาวิตกวิจารณใน “วิสุทธิธรรมแลญาณรัสมี” วาจักเสื่อมสูญโดยประการ ทั้งปวง ฯ เพราะมีสุนทรพจนของนักปราชญกลาวไววา หนาท่ีของศากยปุตติวงศ ยอมดํารงอยูในนิสสัย เดิมเปนนิตย คือรูจักบังคับจิตตบังคับอินทรียทั้งภายในแลภายนอก ยินดีในธรรมท่ีพระอริยเจาประกาศ แลว ต้ังใจบําเพ็ญพรตมุงสันติวรบทแลความบริสุทธ์ิทางใจ ไมถือโทษเพราะมีหิริโอตตัปปะมีความ ซ่ือตรง เพราะมีคารวะธรรม มีปญญาญาณเปนเคร่ืองกําหนดในทางสัมมาปฏิบัติ แลเล่ือมใสในคุณพระ รัตนตรยั ตามวสิ ยั ของบัณฑติ ทุกเมอ่ื ฯ การท่ีขาพเจา ไดต ั้งใจ พยายาม รวบรวม หนังสือ สมถะวิปส สนากัมมฏั ฐานขน้ึ ในสมยั ปจ จบุ นั นี้ ชัน้ เดมิ เคยไดย ินพระเถรานุเถระผเู ปนครุฐานียบุคคลกลา วสรรเสริญ แลแสดงเหตผุ ลแหง การเจรญิ เมตตา ภาวนาวา มีผลานิสงสเปนอนั มาก เพราะฉะนั้นในวันบรรพชาพระอปุ ชฌายะ จงึ ไดผ ะเดิมสอนตจปญจก- กมั มฏั ฐานเปน กจิ เบอื้ งตน เพอื่ จะใหก ุลบตุ รไดส าํ เหนยี กไวเปน หลกั ของจิตต สวนหลกั ฐานทีส่ าํ คัญย่งิ ก็ คอื การบําเพญ็ ศีล สมาธิ ปญญา ใหบรบิ ูรณใหเ ปน อธศิ ลี อธจิ ติ ต อธิปญ ญา ดว ยความไมป ระมาท รวม เปน ยอดขององคพระกัมมัฏฐาน ฯ แตย ังมีแบบของทานเกจิอาจารย ผเู คยประพฤตดิ งี าม ทัง้ ไดรบั ผลคอื ความสขุ กายสบายจิตตเ ปน สกั ขพี ยาน แลไดม ีเมตตาจติ ตวางแบบแผนไวเ ปน หลักฐาน เปนสาธารณะ ประโยชนแ กก ลุ บุตรในภายหลัง มีกลเม็ดเพ็ชรพรายแลนัยตาง ๆ เปน อนั มาก สวนผลทีร่ วมก็มงุ เพอื่ จะทํา จติ ตใหเ ปน สมาธเิ ปนจุดอนั เดียวกนั ขาพเจา มีความเลือ่ มใสในปฏปิ ทาของปวงปราชญค รงั้ โบราณ แล เคารพนบั ถือสักการบชู านาํ้ จติ ตเมตตาของทานเหลา น้นั โดยเจตนาอันบริสทุ ธย์ิ ิง่ คิดวา ถาไดรวบรวมแบบ ตา ง ๆ พิมพไวเปน ฉบับเดยี วกัน จักอาํ นวยประโยชนใ หแ กทา นทส่ี นใจในทางธรรม เปนสงาราศแี ก พระพทุ ธศาสนา จึงไดพ ยายามสบื คนหามาเปนลําดับ เมอ่ื ไดย นิ คาํ บอกเลาจากทา นพระครูสลี วรคุณ ได ฉวยโอกาสขอตนฉบับทนั ที ทา นมคี วามยนิ ดขี ออนโุ มทนาดว ย วนั ท่ี ๑ มถิ ุนายน พ.ศ. ๒๔๗๘ ไดร ับ

หนงั สอื จากทา นคมั ภรี หน่ึง เปนจํานวน ๑๐ ผกู ถวน ทา นแนะนําวาพระคมั ภีรน เ้ี จาคุณพระอบุ าลคี ุณูปมา- จารย (สิริจนโฺ ท จันทร) ไดบัญชาใหน าํ มาจากจงั หวดั อบุ ล ฯ มาเก็บไวทีว่ ัดสริ จิ นั ทรนมิ ิตร (วัดเขา พระงาม) จังหวดั ลพบุรี นานประมาณเกอื บถึง ๔๐ ปเศษแลว เลากนั สืบมา วา ชนั้ เดิมไดมาจากกรุงศรี สตั ตนาคณหุต (เวยี งจนั ทร) คําบอกเลานม้ี ีเหตุผลแวดลอ มเปน หลกั ฐาน เมือ่ ขาพเจา คัดลอกพบรายช่ือ ของพระมหาเถระ ๓ รปู ปรากฏวาเปน ผูร จนา แตครัง้ เมอื งเวยี งจันทรย งั เปน เอกราช ฯ รายนามพระมหา เถระคือ:- ๑. สมเดจ็ พระสังฆราชาธิบดี เจา ศรวี สิ ทุ ธิโสม ฯ ๒. สมเดจ็ พระมหาวิชัยธาตุราชมหามุนี ฯ ๓. พระมหาเถรพทุ ธรงั ษีบวรมนุ ี ฯ พระเถระองคท ่ี ๓ น้ี สถติ ยทีว่ ดั ปาแดงหลวง ฯ สว น ๒ องคน้ันไมป รากฏนามวดั ความขอน้จี ะมี ความจริงเพยี งใดนน้ั พน วสิ ยั ท่ีขา พเจาจะพงึ เฉลย แลว แตปราชญจะพิจารณา ครน้ั ขาพเจา คัดลอกเสรจ็ แลว ไดน าํ ความประสงคขน้ึ กราบเรยี นปฏบิ ัติ ทา นเจาคณุ พระพรหมมนุ ี (ตสิ สฺ ตเฺ ถโร อวน) ขอพิมพ หนงั สือน้ี ทา นมคี วามพอใจ อนโุ มทนาดว ย ฯ วันที่ ๑๗ พฤศจกิ ายน พ.ศ. ๒๔๗๘ ไดออกไปสูส าํ นักทา น พระครสู ลี วรคณุ ทว่ี ัดมณีชลขนั ธ จังหวดั ลพบรุ ี เพ่ือขอหารอื แลขอตนฉบบั ตาง ๆ ทีย่ ังตกคา ง ทาน รวบรวมใหอ กี คราวนี้ไดแบบของทา นอาจารยทสิ าปาโมกข วดั ประดูโรงธรรม (กรุงเกา ) มาดวย ฯ วันท่ี ๑๕ ธนั วาคม พ.ศ. ๒๔๗๘ ไดแ บบวปิ ส สนาจากคณุ หญงิ ผูห นึ่งเปนแบบโบราณมนี ามปรากฏในหนงั สอื สมุดขอ ยนั้นวา เปนแบบของเจา คณุ พระมหาพฤฒาจารย (แกว) นาํ มาจากกรงุ ศรีอยธุ ยา แบบนมี้ รี ูปภาพ ประกอบวจิ ติ รพ ิสดารถึง ๖๐ รูปพรอมทั้งคําอธิบาย สว นรปู น้นั ไดเ ลอื กคัดแกะบลอ็ กแตท่ีสําคญั เชนรปู พระยานาคแลรปู ดอกบัวบานเปนตน วนั ท่ี ๑๕ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๗๙ ไดรับแบบของสมเด็จ พระสงั ฆราช (ไกเถือ่ น) จากเจาคณุ พระญาณรักขติ (ปย ธโร หรั่ง) ทานไดมาจากพระอาจารยอินทโชติ (พริ้ง) วดั บางปะกอกอกี ตอ หนึ่ง แตแบบนีเ้ ผอิญตรงกันบางแหง กับแบบท่คี ณุ หลวงพศิ าล ดรณุ กรณ พมิ พ ไวบ า งแลว ขา พเจา จึงไดไ ปทําความตกลง เพือ่ ทําความเขา ใจใหถ กู ตอ ง ทา นผูนี้กไ็ มขัดขอ งกลบั แสดง ความยนิ ดี ขออนุโมทนาสาธกุ ารดวย แลอนุญาตมอบแบบบลอ็ กรปู ตา ง ๆ หลายสิบบล็อกใหอ กี เปน การ แสดงไมตรีจติ ตจรงิ ๆ โดยทขี่ า พเจา ไมต อ งเสียเวลาแลราคาแกะบลอ็ กอกี จึงขอขอบคุณไวใ นทนี่ ี้ดวย วันที่ ๑๖ มถิ นุ ายน พ.ศ. ๒๔๗๙ ไดแ บบสมถะวิปส สนาเปน สมดุ ขอ ย จากพระอาจารย อินทโชติ (พรงิ้ ) แลทา นไดบอกเลา วา เปน แบบทสี่ บื เน่อื งมาแตค ร้ังสมเดจ็ พระสังฆราช (ดอน) ฯ ประวตั ิการคน แบบจบเทาน้ี ฯ

แบบพระกัมมฏั ฐานท่ีไดรวบรวมมาน้ี มที ีม่ ามากแหงดว ยกัน ดงั นน้ั ขา พเจาจงึ ไดพ ยายามชาํ ระ สอบทานตน ฉบบั ใหลงรอยกัน จากพระไตรปฎ กบาง คมั ภรี พ ระอภธิ รรมมัตถสงั คหะบา ง คัมภรี วิสทุ ธิ มรรคบา ง สรปุ สรรพกิจทงั้ ปวงจําเดมิ แตคน หาแบบแผนคัดลอก ชาํ ระสอบทาน แลจัดการพมิ พสําเรจ็ เรียบรอ ยบรบิ รู ณน ับแตว ันท่ี ๑ มิถนุ ายน พ.ศ. ๒๔๗๘ จนถงึ วนั ท่ี ๒๐ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๗๙ รวมเปน เวลา ๑ ป ๒ เดือน ๒๐ วนั ฯ ตาํ ราความคดิ ความรู แลการปฏิบัตชิ อบ ของนักปราชญค รงั้ โบราณ ฝายมรรคปาลมี ตุ ตกะ ซง่ึ ลวง มาหลายรอยป ไดม าประมวญ ณ ทแ่ี หง เดยี วกันในปจจบุ นั นี้ ในปช วด เดอื น ๑๐ ขน้ึ ๓ คํ่า วันพฤหัสบดี ฯ วภิ ตู โิ ชติ กลาวโดยความบรสิ ุทธิ์ ขอความแลพธิ ตี าง ๆ ในหนงั สอื เลมนี้ มหี ลกั ฐานกรณียแ วดลอม จากที่มาทกุ ๆ แบบ ขา พเจาไดพ ลีกําลังกาย กําลังความคดิ กาํ ลังปญญา แลทกุ ๆ อยา ง รวบรวม แบบแผน ของนักปราชญโบราณไวเ ปน คลังแหงการปฏบิ ัติชอบตามกําลงั สามารถเพ่ือทํากจิ พระพุทธศาสนา ดวย เจตนาอันบริสทุ ธิเ์ ทา นนั้ ซึ่งหวังใจอยวู า จักอํานวยประโยชนแกผสู นใจ ถึงไมม ากกพ็ อจะเปน แนวทาง แหงความคดิ ความรไู ดแ บบหนึ่ง เพราะมคี ตทิ ่ที า นผรู กู ลาวเตือนวา “อยา ดูถกู ตํารา อยาตดิ ตํารา ตาํ รา ไมใชยา ไขไ มไ ดห ายเพราะยา แตต องรับประทานยาไขจ ึงหาย ดงั นี้ เมอื่ ไตรต รองดดู ว ยสตปิ ญญากอ็ าจรู ความจรงิ คือ ตวั ยาก็ไมใชต ํารา ถึงตาํ รานน้ั เลากไ็ มใ ชต ัวยา น้ีชน้ั หนง่ึ ฯ ฝอยบอกสรรพคุณของยา ก็ ไมใชตัวยาจรงิ แลไมใชต าํ ราผสมยา นเ้ี ปนความรชู ั้นสอง เมอ่ื แพทยผรู จู รงิ เหน็ จริงแลทําจรงิ รวมสงิ่ เหลา น้ลี งเปน เอกได วตั ถุธาตนุ น้ั ทรงไวซ ่งึ อาํ นาจอันศกั ดสิ์ ิทธิ์ชนดิ หนงึ่ ในการระงับสรรพโรคทัง้ ปวง ใหหาย ฯ ท่ตี งั้ ของโรค กไ็ มใ ชตัวโรค ถึงเชือ้ โรคกไ็ มใ ชสมฏุ ฐานของโรค น้ีเปน ความรชู ั้นหนึ่ง อาการ ของโรคคอื ทกุ ขเวทนา ความกระสับกระสายตา ง ๆ กไ็ มใชต วั โรคแลไมใชส มุฏฐานของโรค แตการจะรู โรคไดก ็ไมใ ชอ นื่ ไปจากสงิ่ เหลา น้ี ยอมมเี หตุผลเปน อตพิ ลวปจจยั เน่อื งกัน ปกปด ซบั ซอ นอยูโดยลกึ ลบั นี้ เปน ความรูชัน้ สอง ฯ เม่อื แพทยผ ูสามารถตรวจสิง่ ท้ัง ๒ อยางรวมเปนเอกไดแ ลว กว็ างยาถกู ตองกบั โรค ถึงอยา งนน้ั ก็มี กลเมด็ อีกชัน้ ๑ คอื โรคจะหายเร็วหรอื ชานั้นแพทยบ งั คับตามชอบใจไมได ขอ นแี้ ลวแตย ากับโรคจะแก กนั เอง แลหายจากโรคเอง ความหายจากโรคนนั้ เปน ของเปน เอง ทา นจึงกลาววา ไขก ็ไมหายเพราะยา ยาก็ ไมไ ดแ กโ รคใหหายแตตองรบั ประทานยาใหถกู สมฏุ ฐานของโรค โรคจึงหายดงั น้ี แมเ นื้อความในเรือ่ ง สมถะวิปส สนากมั มัฏฐาน ซงึ่ วาดว ยพธิ ตี า ง ๆ โดยอเนกนัย กม็ ีนยั เชน กันนี้ ถา จะเชอ่ื งมงายกเ็ ห็นจักไรผ ล ถา ไมเ ช่ือเสยี เลยก็ตองเปนคนจน เพราะไมกลา ทําอะไรลงได หากเปน คนเดด็ เดย่ี วกลาไดก ลาเสยี อาจจัก มองเห็นผลสาํ เรจ็ ไดบาง อยา งที่มีภาษิตวา “ถากลา แลว อยา กลวั ถา กลัวแลว อยา กลา” เพราะผดิ กเ็ ปน ครู ถูกก็เปนครู ดกี เ็ ปน ครู ชั่วก็เปน ครู ยังไมถึงคราวรจู ริงกต็ องพง่ึ อวชิ ชาไปพลางกอน ครั้นรจู รงิ แลวกต็ อ ง ยอนพงึ่ วชิ ชา เปนอตั ตทปี า อตั ตสรณา แกตนตอ ไป ดงั นน้ั ธรรมกามบุคคลผมู งุ ผลแหงความสขุ ก็ตอง เปนคนจรงิ พิจารณาดดู วยความจริง ตามสภาพแหง ความเปนจริง จงึ จะเห็นของจริง ตามจดุ ท่มี งุ หวงั ตง้ั ใจจริง เพราะวาธรรมวิเศษท่ีสูงสดุ ยงิ่ ไมเปน สงิ่ อนั บุคคลจะพึงบรรลไุ ดงา ยดาย แตก ็ไมใ ชเ ปน ส่งิ

เหลือวสิ ัยของมนุษย เมือ่ ใดจิตตส มั ปยตุ ดว ย ศีล สมาธิ ปญ ญา ดีแลว เปน ตองเห็นดวงแกว คือ พระพทุ ธ- รัตน พระธรรมรัตน พระอรยิ สงั ฆรตั นแลอมฤตธรรมโดยเทีย่ งธรรม ฯ วิภตู ิสฤษด์ิ หนังสอื เลมน้สี ําเร็จเรียบรอ ย เพราะอาศัยกําลงั ทั้ง ๒ ทางอุปถัมภ คอื ๑ ฝายบรรพชติ ไดร บั เมตตาแลการสงเคราะหจากพระเถรานุเถระ ซึ่งเปนท่ีสกั การบชู าย่ิงเฉพาะขา พเจา บางเหลาไดช ว ย คน หาแบบแผนได บางเหลาไดมอบตน ฉบบั ให บางทานตงั้ เมตตาจติ ตแนะนาํ ในการเรยี บเรยี งหนงั สือ คอยตักเตือนเสมอเพ่อื มใิ หป ระมาท เกรงจะพลาดไปทางหายนะ นบั วา เปนพระเดชพระคณุ เปน ทยี่ ่ิง ฯ สวนพระภกิ ษสุ ามเณรทงั้ หลายท่มี สี ัมมาคารวะในขา พเจา ตา งกม็ ีจติ ตย ินดีพยายามประกอบกิจทข่ี าพเจา ประสงคใหส ําเรจ็ เรียบรอยทกุ ประการ จงึ ขอขอบคณุ ไวในทนี่ ้ีดว ย ฯ ฝายคณะสัปปรุ ุษพทุ ธบริษัท ทั้งหลาย กไ็ ดม ศี รัทธามาลาการ บรจิ าคทนุ ทรัพยตามสติกาํ ลงั ของตน โดยมีเจตนารวมเปนเอกฉันทอัน เดียวกนั คอื มงุ จะใหสําเรจ็ เปนสว นพทุ ธบูชา ธัมมบูชา สังฆบชู า เปน การชว ยเชดิ ชทู างสัมมาปฏิบตั ใิ ห เจริญงอกงาม ในพระบวรพทุ ธศาสนาของพระสัมมาสัมพทุ ธเจา ดงั น้ันขาพเจาจงึ ไดบ อกความประสงค ใหท ราบทุก ๆ ทา น เพอ่ื จะขอรายนามแลจาํ นวนทนุ ทรพั ยทีบ่ รจิ าคลงไวท ที่ ายหนงั สอื นี้ เพ่ือเปน การเชิด ชเู กยี รติคณุ ของพระพุทธศาสนาตอ ไป ฯ ปุญทุ ิศสฤษด์ิ สัพเพ สัตตา สรรพสตั วผ ไู มริษยาตอ สรรพสัตวท งั้ หลาย มีเมตตากรุณาโดยแท ปราศจากอหงั การมมังการประพฤตสิ ม่ําเสมอในทกุ ขแ ลสุข คอยแตจะใหอ ภยั ตอกนั ไมย นิ ดีไมยนิ ราย ไม เศรา โศก ไมจาํ นงผิด ไมตดิ ความดแี ลความไมดี มคี วามซอื่ สตั ยตอ ตนเองเปนนิตย อเวรา ชอื่ วา ผไู มมเี วร ขา พเจาขอรวมสวนบุญ แลขออทุ ศิ บุญกุศลใหเสมอภาค ดวยจติ ตอนั บรสิ ุทธ์ิ ฯ สัพเพ สัตตา สรรพสัตวทั้งหลายผมู ีความสันโดษเนอื งนิตยเปน กลั ยาณมติ รบงั คับจติ ตต นอยู มี ความตงั้ ใจมน่ั คง แลมีปญญาแนน แฟนในอตั ตะวางตนเปนกลาง ไมมงุ ตอ โลกามสิ ใด ๆ มีนาํ้ ใจบริสทุ ธ์ิ ลว น ๆ มคี วามบากบ่นั ตอความดีมนั่ คง ดาํ รงตนอยดู ว ยอเุ บกขา พน ความกลัวเพราะไมไดทาํ เหตุแหง ความกลัวไว สละการปรารภลามกทง้ั ปวงเสียได มคี วามซื่อสตั ยต อ ตนเองเปน นติ ย อพั ยาปช ฌา ชอ่ื วาเปน ผไู มเบยี ดเบยี นตนแลผูอืน่ ขาพเจาขอรว มสวนบุญ และขออุทิศสว นบุญกศุ ลใหเ สมอภาค ดว ยนาํ้ ใจอนั บรสิ ทุ ธ์ิ ฯ สัพเพ สัตตา สรรพสัตวท ง้ั หลายผูวางตนเสมอในศตั รแู ลมติ รในการไดร บั ความสรรเสรญิ แล ถกู ดหู ม่ิน มีความสม่ําเสมอในความหนาว รอน สุข ทกุ ข เวน เสยี จากการคลุกคลใี นหมคู ณะจนเกนิ สวน วางตนไวเปน กลาง รักษาใจใหม นี า้ํ หนกั เทา กนั ในนินทาแลสรรเสรญิ มคี วามดุษณภี าพไมตดิ ทอ่ี ยู มี ความเหน็ ม่นั คงดวยเนปกกะปญญา ฯ แลโลกยอมไมเ ดอื ดรอนจากผใู ด ผใู ดยอมไมเดือดรอนจากโลก ผใู ดพนจากความยนิ ดยี นิ รา ย พน จากความทอ ถอย พนจากความกลวั พน จากความเดอื ดรอน สขุ ี อตตฺ านํ ปริหรนฺตุ ผูน้ันช่ือวาบรหิ ารตนใหม ีความสุข ฯ นับวาเปน วธิ ีบาํ เพ็ญความสขุ ใหแ กตนแลบุคคลผูอ ื่น ขาพเจา ขอรว มสวนบุญ แลขออุทศิ บญุ กุศลใหเ สมอภาค ดว ยนํา้ ใจอันบรสิ ุทธ์ิ ทุก ๆ ทา นเทอญ ฯ วันที่ ๒๐ สงิ หาคม พ.ศ. ๒๔๗๙

สารบญั หนา ๑ เขมสรณคมนกถา ๕ นิสสยั ประเภท ๙ ตรวจปพุ พนิสสัย ๙ ตรวจศีล ๑๐ ตรวจเนกขมั ม ๑๐ ตรวจปญ ญา ๑๑ ตรวจวิรยิ ขนั ติ สัจจ อธิษฐาน เมตตาและอเุ บกขา ๑๒ พุทธนสิ สัย ๑๒ อปุ ชฌายาจารยนสิ สัย ๑๒ วิธีเจริญสมถะ ๑๗ แสดงวิปส สนาภมู ิ ๒๐ วธิ เี รยี นสมถะวิปส สนา ๒๕ ภาค ๑ เบญจขนั ธ ๒๖ ภาค ๒ อายตนะ ๑๒ ๒๘ ภาค ๓ ธาตุ ๑๘ ๒๙ นทิ านมาจากมโนสารนิเทศ ๓๐ อนฏุ ีกามโนสารนเิ ทศ ๓๑ ภาค ๔ อินทรยี  ๒๒ ๓๒ ภาค ๕ อรยิ สัจจ ๔ ๓๔ ภาค ๖ อวชิ ชา ๓๖ ปฏิจจสมปุ บาท ๓๗ นิทานของเกา ๔๐ แบบสมเดจ็ พระมหาสงั ฆราชาเจา สทุ ธโิ สมพราหมณาจารย ๔๑ ปุพพาภิสังขาร ๗ ๔๗ สตู รพรหมวิหารเบ้ืองตน ๔๘ ขมาพระไตรรัตนแบบพสิ ดารแลปฏญิ าณตอ พระรตั นไตร ๕๑ คําสมาทานธรรมหองท่ี ๑ ๕๑ ขน้ึ หอ งท่ี ๒ ๕๒

ข้นึ หองที่ ๓ หนา ขึ้นหองที่ ๔ ๕๒ ขน้ึ หองที่ ๕-๖ ๕๓ แผนทภี่ าวนาในหอ งเมตตาพรหมวหิ าร ๕๓ ข้นึ โองการท่ี ๒ กรุณา ๕๔ แผนที่หองกรณุ า ๕๕ ขน้ึ โองการท่ี ๓ มุทิตา ๕๙ แผนท่ีภาวนาหองมทุ ิตา ๖๐ ขึน้ โองการอุเบกขาท่ี ๔ ๖๔ แผนท่ภี าวนาหองอุเบกขา ๖๕ หลักคณุ ธรรมพิเศษในสมถะและวิปส สนา ๖๖ อาการเกดิ ของปติ ๕ ๖๘ อานสิ งสข องปติ และยุคคลธรรม ๖ ๖๘ พระมหาลกั ษณะปต ทิ ัง้ ๕ รูปฌาน ๖๙ วิธีภาวนา ๗๑ หองที่ ๒ วา ดว ยปตทิ ้งั ๕ และโดยวิธสี ับในปต ทิ ัง้ ๕ ๗๒ หองท่ี ๓ ในยคุ คลธรรมทง้ั ๖ ๗๒ หอ งท่ี ๔ วา ดว ยสุข ๗๓ พระอานาปานสุ สติ ๗๕ หองท่ี ๖ วา ดวยอรปู ฌาน ๗๖ หอ งที่ ๗ วา ดว ยวิปสสนาภมู ิ ๗๗ หองที่ ๘ พระสัพพัญุตญาณพระวปิ ส สสี ัมมาสัมพทุ ธเจา ๗๗ อภสิ ัมโพธญิ าณของพระสัพพญั พู ุทธเจา ๗๙ พระพุทธอทุ านคาถา ๘๒ หลกั ธรรมประจาํ จติ ต ๘๖ หัวใจพระพุทธศาสนา ๘๘ พระมหาเถรพทุ ธรงั ษีบวรมนุ ี ๘๙ โลกตุ ตรฌานแลมรรคญาณ ๔ ๙๐ ผล ๔ อทิ ธิ ๖ ๙๑ กสณิ ๑๐ ๙๑ อศุภ ๑๐ และกายคตาสติ ๙๒ ๙๓

พระอนุสสติธรรมเจา ท้งั ๑๐ หนา พรหมวหิ าร ๙๔ กรุณาพรหมวหิ าร ๙๔ พระอานาปานสั สติ ๙๔ ขึ้นมรรค ๘ ๙๕ วิสุทธิ ๗ ศลี วิสุทธิ ๔ ฌาน ๔ ๙๕ สติปฏฐาน ๔ ๙๕ สัมมัปปธาน ๔ อิทธบิ าท ๔ ๙๖ อนิ ทรีย ๕ โพชฌงค ๗ ๙๗ ญาณ ๕ อรปู ฌาน ๔ ปฏสิ ัมภทิ า ๔ ๙๗ วิชชา ๓ มหาปาทลกั ษณะ ๙๘ คาถาเดนิ จงกรม ๙๘ คาถาเมอื่ จะเขา ปา ออกปา สมาทานแลปลงจงกลม ๑๐๒ ปลงอาบัติพระกมั มัฏฐาน โองการพระไตรสรณาคมน ๑๐๒ ขน้ึ บริกรรมภาวนา ๑๐๓ โพชฌงคปริตตํ ๑๐๖ หอ งที่ ๑ เขาอนุโลมแลปฏิโลม หอ งท่ี ๒ วธิ เี ขาคบื ๑๐๗ หอ งที่ ๓ เขา สับ ๑๐๗ หองท่ี ๔ เขา รวบ ๑๐๘ หองท่ี ๕ เขา สงั กฏ ๑๐๙ หอ งที่ ๗ เขา วตั ร ๑๑๐ พระมหาปาทลกั ษณะวรสทิ ธิ ๑๑๐ อนุพยญั ชนะ ๘๐ ๑๑๑ มหาปรุ ิสลกั ษณะปรคิ คหกวนิ จิ ฉยั ๑๑๑ พระธรรมโอสถแบบสมเดจ็ พระมหาวชิ ัยธาตุมหามุนี ๑๑๓ แกลมกาํ เรบิ ในขณะเจริญสมถธรรม ๑๑๔ วิธเี ขาลักษณะธรรมแลวสิ ุทธิ ๗ สลบั ธรรมญาณ ๑๑๕ แกค วามรชู นั้ วปิ ส สนา ๑๑๕ ธรรมปฏริ ูปอันกลาแขง็ ๑๑๗ ปกณิ ณกเภสชั ช ๑๑๗ แกโรคลมรอ ยแปด ไขม ีอาการรอนหนาวจดั ๑๑๘ ๑๑๘

แกป ฏิภาค หนา แกพ ิศสตั วท ง้ั ปวง ๑๒๐ หอ งระงบั โรคลม ๑๒๐ เภสัชชในอาการ ๓๒ ๑๒๑ กถาวา ดว ยอาการ ๓๒ ๑๒๓ สมถวิปสสนากัมมฏั ฐานมคั คปาลีมุต แบบสมเดจ็ พระสงั ฆราช ไกเถ่อื น ๑๒๗ อาราธนาพระกัมมฏั ฐาน ๑๒๙ มาตกิ าสมถกัมมฏั ฐาน ๔๐ ๑๒๙ อธิบายสมถกัมมฏั ฐาน ๑๓๐ วธิ เี จรญิ พระวปิ ส สนากมั มฏั ฐาน ๑๓๐ แกใ นวสิ ทุ ธิ ๗ ประการ ๑๓๓ ลักษณะพระปต ิ ๕ ประการ ๑๓๔ พระปตเิ จา ทงั้ ๕ จดั เปน ธาตุ ๑๓๗ วตั ถุ ๖ ประการ ๑๓๘ ปกริ ณกกถา ๙ ที่และวธิ ีรักษาตัวเอง ๑๓๙ บาปธรรม ๑๔ ตัว ๑๔๐ ฌานโลกดุ ร ๑๙ ๑๔๐ ตราสุกิตติมา ๑๕๙ ทาํ วัตรพระ ๑๖๓ ลักษณะปติ ๕ และยุคคล ๖ ๑๖๗ อานาปานสั สติ ๑๖๙ กายคตาสติ ๑๗๑ กสณิ สบิ ๑๗๒ อศภุ กมั มฏั ฐาน ๑๗๒ อนุสสติ ๑๗๓ เมตตาพรหมวหิ าร ๑๗๔ เมตตาขางนอก ๕ รอบ ๑๗๕ กรุณาขางนอก ๔ รอบ ๑๗๕ มทุ ิตาขา งนอก ๔ รอบ ๑๗๖ อุเบกขาขางนอก ๕ รอบ อรปู ฌานสมาบัติ ๑๗๖ เจริญพระวปิ ส สนา ๑๗๗ ๑๗๘

คาํ อธิบายของหลวงวศิ าลดรณุ กร หนา ตราสรตะพระพทุ ธคุณ ๑๗๙ แบบขึน้ พระกมั มฏั ฐานหอ งพทุ ธคุณ ธรรมคุณ สงั ฆคุณ ๑๘๑ พระพุทธคุณ ๕๖ ๑๘๒ ตราสรตะพระธรรมคุณ ๑๘๓ แบบขน้ึ กมั มฏั ฐานหอ งพระพทุ ธคณุ ๑๘๘ สรตะพระธรรมคณุ ๓๘ ๑๘๘ ตราสรตะพระสังฆคณุ ๑๙๐ แบบขน้ึ พระกมั มฏั ฐานหองพระสงั ฆคณุ ๑๙๓ สรตะพระสงั ฆคณุ ๑๔ ๑๙๓ บรุ พกจิ ของกมั มฏั ฐานแบบยอ ๑๙๕ วิธขี นึ้ กัมมัฏฐานและคารวะพระรัตนไตร ๑๙๖ อาราธนาพระธรรม คาํ สมาทานพระธรรม ๑๙๗ กัมมัฏฐานแบบพระธรรม ๓ ไตร ๑๙๘ แบบตัง้ สมุฏฐานของลมทาํ จติ ตใหเปน สมาธิ ๑๙๙ แบบตงั้ ธาตขุ องเกจอิ าจารย ๒๐๒ แบบเดนิ ธาตุทาํ จติ ตใหเ ปน สมาธิ ๒๐๓ แบบเดินธาตใุ นหองพระเจา ๕ พระองค ๒๐๕ กัมมัฏฐานแบบเกสาของเกจอิ าจารย ๒๐๖ แบบเดินธาตุเกดิ อิทธิพลตา ง ๆ ๒๐๘ พระกัมมฏั ฐานมรรคบาลมี ตุ ของสมเดจ็ พระสงั ฆราชดอน ๒๑๑ คาถาพระเจา เปด โลก ๒๑๔ พระปต แิ ละยคุ คลธรรม ๒๑๕ กสิณ ๑๐ อศภุ ๑๐ ๒๑๕ อนุสสติ ๒๑๖ เมตตาพรหมวหิ าร ๒๑๘ กรุณาพรหมวหิ าร ๒๑๘ มทุ ิตา อเุ บกขา พรหมวหิ าร ๒๒๖ อรูป ๒๒๖ พระศลี วิสุทธิ ๒๒๗ พระวปิ ส สนาญาณ ๑๐ ๒๒๗ ๒๒๘

พระอานาปาณ หนา แบบเทยี นสังกฏในหอ งพรหมวหิ าร ๒๓๐ ออกทิศอนนั ตจกั รวาล ๒๓๒ ออกทศิ ใหญใ นหองอนันตจกั รวาล ๒๓๔ ออกทิศ ๑๐ ในพรหมวหิ าร ๒๓๖ ชมฌานในดอกบัวบาน ๒๓๗ เขาฌานนาคพนั ธในพรหมวหิ าร ๒๓๘ อาสพั พโตนาคพันธนาพรหมวหิ าร ๒๓๙ แบบมงั ขภพุ รหมวหิ าร ๒๔๐ ชื่อมังขภพุ รหมวิหาร ๒๔๑ ปฤษณาธรรมของเกา ๒๔๒ บันทึกปฤษณาธรรมทางวปิ สสนาญาณ ๒๔๔ อปุ เทศพระพทุ ธคุณ พระธรรมคุณ สังฆคุณ ๒๕๑ อุปเทศและอานิสงสในรตั นมาลา ๒๖๐ อุปเทหธ าตุ ๒๖๑ กถาวา ดว ยเสขยิ วตั ร ๒๖๓ กถาวาดว ยสมาทานธดุ งควัตร ๒๗๐ กถาวาดว ยธุดงค ๑๓ ๒๗๔ องคคณุ ของผเู จรญิ สมถวปิ ส สนากัมมฏั ฐาน ๒๗๖ กถาวาดว ยปลโิ พธ ๑๐ ประการ ๒๘๐ กถาวา ดว ยอัปปนาโกศล ๑๐ ประการ ๒๘๑ กถาวาดว ยอนนุรูปวหิ าร ๒๘๑ กถาวาดว ยอสปั ปายฐาน ๗ ประการ ๒๘๒ กถาวาดว ยวาทของสมณะทค่ี วรกลา ว ๑๐ ประการ ๒๘๓ กถาวาดว ยอธรรมท่ีหา มคุณความดที างจิตต ๕ อยา ง ๒๘๓ กถาวา ดว ยอธรรมท่นี ักพรตควรสนใจอยา งยิ่ง ๗ อยาง ๒๘๔ กถาวาดว ยอนสุ ัยซึง่ นอนเนอ่ื งอยูใ นจิตต ๗ อยาง ๒๘๔ กถาวาดว ยอธรรมทีค่ รอบงําจติ ต ๙ อยา ง ๒๘๔ กถาวาดว ยการทําอธั ยาศัยใหบ รสิ ทุ ธิ์ ๖ อยา ง ๒๘๕ กถาวาดว ยวิหารท่นี กั พรตควรอยู ๕ ประการ ๒๘๕ กถาวาดว ยจรติ ๖ ประการ ๒๘๖ ๒๘๖

กถาวา ดว ยกามาทนี พโทษ ๑๓ อยาง หนา วธิ ีทําจติ ตใ หส งบและแกอ คุ คหนมิ ติ ตปฏภิ าคนมิ ติ ต ๒๘๖ ๒๘๗

!\" ! # \"$ % & !% '% ( () ( ) $*) + % %% ), % ++ %+ ) -./$ + + + %+ + + %+ %% + %+ % % ! \" #$% & ' ( $) * +! ! , ! (! ' !( ' $' $' ! $\"-.. ! /(0 \" \"1 2 ,& 3 ( ( ! ' ( 4 5 $!) \"1 $% $2 & ' ( ( \"* !+ 2 *5 2,( * , 6 \"1 *$ $% & ' ( * ) ! 7 ( \".- . 4! +! ) $2 * ) 52 ( 2$ $ * ) ( $2 * ) ! ! 8 \"1 !2 \"9 5 ( ( $2 * \"1 ! $3 \" # * \"1 ! !2 0 2 /(0 * ! ( $ 2$ & ' ( !'\" $!, +! \"1 % ! /0( *+! 5 ( /(0 % ! \"*' ( $ $ /(0 ( $) *( ! $') ( ('0 ( ) ' ( % ' ( *( $)' ) ( $ $2 $& ! ' ' ( $ 2 , ( ! ' % ': (0 ! \"1 /0( 2 , ( *( ; $( !( ( 5 2 ,&0 $! ('0 ( ( 2 ,&0 $ *+!$% * \".- . $ 5 ( 2 ' ( $ *$) (! ! $\".- . ! * (5 * \"1 2 ,&0 2 , ( ! 5( ! 0 *( 5 ! \"1 ! 5 \"1 , ! ' 2 , ( \"1 /0( ( 2$ ( $$ $'( 2 4 \"1 ! 0 !+ '\" $') !( $(' ' \" / $) ' 5 2, ( $* $)' 5 2 , ( 4 ' !% % !+ !( 5 ( $ $ 2 , ( ' ( ! \"1 ! . 4

















































<L Zj > $ +! ! 5 (>$3 5 ,\"-$ , O_ 5 ( 5 +! \"-9# 7 \"\", 7 ! , 7 ! Z * Z 4` _ !9# $ 8 5 ( ( 5 \" & *$3 ! $ % ' (4' ( !$' ( ! 5 ( 5 ( ! ! 4!+ > $ !+ *$0 >3 ! Z 4 *( !( $' 5 ( \"1 0 ! /(0!+ !'\" , ' !( /0( * 4! 3 +!! $) 2 !5 !. k '$N!< & $ $ \"- &0 \" # $ ! 0 !+ 5 4$ '( \"1 A & !+ , Z ! K^ , 2 K8 ! ^^ ! 7 \"9 2\" K^ ! \"1 5 ! \"- ( >$3 ( 5 A & ) ! \"1 ' (k &6 )( ( = 5$' , K ), ( \"0 , K ! ( ( .. , K $ ( , K !), ( .. , K k $!, % 0 ) ( , Z * \"1 ^ > ) > K \"* Z ( > K \"* $!( $! / Z $ , ( $ \"1 , Z % , $* $! $*$ ! $!( !+ !+ $! 'Z \"1 Z ! $ !+ \"0 K K .. K K .. K ! $ Z \" % ! 0 , Z ! !( $ , Z !, , ! $ Z !+ ,! * ! $ Z ! (! 0\" % 'D * ! $ > 4+! \"0 5 $*$ Z! ( ) / \"1 ( % * !! C C % *+! % * \"1 ( * * ! 50 $ * 5 \"1 ( 'D ! !2 5 $ ! 0 ! ( $% % 5 ( !( \"1 ( ! $ > 4! 5 $*$ 5 ( *!+ 5 *( ' ( ( ' ! $ >5 $ *+! * ' ' ( ( 5 ! ( ! \"1 *$3 ! $ ! \"0 5 ,! ) '\" ( ! $ ! 0\" Z 0 ' 4( !+ 0\" , k (! 2 $2 , 2 $ 5 $2 ) $ ' , : ? ' \" $9 2 +! $2 ! $ !