แนวคิดการจัดการตนเอง (SELF-MANAGEMENT) : หลกั การและการประยุกตส กู ารวิจัย การปฏิบตั กิ ารพยาบาลและบรกิ ารวชิ าการ 9 ม.ี ค 2558 ชดชอย วฒั นะ Ph.D (Nursing) หอ งรม เหลอื งจันทร โครงการพัฒนาสมรรถนะอาจารยและบคุ ลากรสาธารณสุขดานการประยกุ ตแนวคิด ทฤษฎีที่เก่ียวของกับการดแู ลผปู วยเรื้อรงั สูการบริการวชิ าการแกสงั คมและวิจัย
การจดั การตนเอง มีพื้นฐานมาจากทฤษฎกี ารเรยี นรูทางสงั คม (SOCIAL LEARNING THEORY) ที่มีความเชือ่ วา บุคคลสามารถเรียนรไู ดโดยการเสริมแรงอยา งเปน ระบบ
BROWDER & SHAPIRO (1985) การจัดการตนเองเปน การประเมินความรู ทักษะและความสามารถของตนเอง อยา งตรงตามความเปนจริง การตั้งเปา หมายที่มคี วามเปนไปได การตดิ ตามความกา วหนาในการปฏบิ ัตเิ พอื่ ไปสูเปา หมาย สรางแรงจงู ใจเพอ่ื ไปถงึ เปา หมายที่กําหนด การควบคมุ ตนเองและตอบสนองตอ ผลสะทอนกลบั โดยเปน กระบวนการเรยี นรูหรือการเปลย่ี นแปลง พฤติกรรมเปน รายบุคคล”
BARLOW, HAINSWORTH, SHEASBY, & TURNER (2002) ความสามารถของบคุ คลในการจัดการกับอาการแสดง การรกั ษาผลกระทบทางกายและจติ ใจ การเปลยี่ นแปลงพฤติกรรมในการดําเนินชวี ติ เมอ่ื มี ภาวะเจบ็ ปวยเร้อื รัง
องคป ระกอบที่สาํ คัญของการจดั การตนเอง Creer (2000)
1 การตง้ั เปา หมาย (goal selection) 2 การเก็บรวบรวมขอ มลู (information collection) 3 การประมวลและประเมินขอมูล (information processing and evaluation) Creer (2000)
4 การตัดสนิ ใจ (decision making) 5 การลงมือปฏิบตั ิ (action) 6 การสะทอนการปฏบิ ตั ิ (self-reaction) Creer (2000)
1. การต้งั เปา หมาย (goal selection) การต้งั เปาหมายเปน ความรวมมือของผูปว ยและ บคุ ลากรทีมสขุ ภาพ มกี ารตอรองและการตัดสนิ ใจ รวมกนั โดยรวมถึงการกาํ หนดเปา หมายในการปฏบิ ตั ิ พฤติกรรมทจ่ี ําเปนเพอ่ื ไปสคู วาม สาํ เรจ็ ในการควบคุมโรคหรือ ความเจ็บปว ย Creer & Holroyd (1997)
: ควรกระทาํ ภายหลังบุคคลไดรบั การเตรียมความพรอม : ตอ งเกดิ จากการทีบ่ ุคคลมคี วามรูเกย่ี วกับโรคและการ จัดการกบั โรคอยางเพียงพอ : ตอ งไดรับการใหความรแู ละฝกทักษะการจัดการตนเอง ในการควบคุมโรคและความเจ็บปวย จงึ จะสามารถกาํ หนด เปาหมายในการจดั การตนเองเพื่อใหม ีภาวะสขุ ภาพและความ ผาสุกในชวี ิต : เปาหมายควรมคี วามเปน ไปไดจ ริงอาจกาํ หนดเปน เปา หมายระยะสน้ั และระยะยาว
2. การเกบ็ รวมรวมขอ มลู (INFORMATION COLLECTION) เปนการรวบรวมอาการ อาการแสดงเก่ียวกบั การเจ็บปว ย และขอ มูลอื่นๆ ท่ีเกี่ยวขอ ง พื้นฐานสาํ คัญในการเก็บรวบรวมขอ มลู การเฝาระวงั ตนเอง (SELF-MONITORING) หรือการสังเกตตนเอง (SELF-OBSERVATION) การบันทกึ ขอมูลเกย่ี วกบั ตนเอง (SELF-RECORDING)
การเฝาระวังตนเอง (SELF-MONITORING) หรือการ สังเกตตนเอง (SELF-OBSERVATION) : เปนปจ จัยสําคญั ตอการจดั ลําดบั ความสาํ คญั ของปญหา เชน การสังเกตวาตนเองมอี าการอะไรท่ีผิดปกตไิ ป จากเดมิ เกิดขนึ้ เมอ่ื ไร เกดิ บอ ยแคไ หน อาการรบกวน มากนอยแคไ หน อาการอะไรที่รบกวนมากทีส่ ดุ การบนั ทกึ ขอมลู เกีย่ วกับตนเอง (SELF-RECORDING)
3. การประมวลและประเมินขอมลู (INFORMATION PROCESSING AND EVALUATION) ตอ งมีการเรียนรเู กย่ี วกบั การตรวจสอบอาการ เปลีย่ นแปลงของตนเอง การประเมินการเปล่ียนแปลงในแตล ะวันท่ไี ดเก็บ รวบรวมขอ มูลไว สามารถที่จะประเมนิ ผลและตัดสินใจเกี่ยวกบั ขอมูลท่ไี ด เรียนรใู นการประเมินความเปล่ียนแปลงทเ่ี ปน ผลจากการ เจ็บปวยและหาสาเหตุ พจิ ารณาเกย่ี วกบั ปจจยั ในการจดั การกับความเจ็บปว ย
4. การตดั สนิ ใจ (DECISION MAKING) ผปู วยตอ งสามารถตดั สินใจโดยอาศยั ขอ มลู ทร่ี วบรวม ไดเ ปนพื้นฐานหลังจากรวบรวมขอมูล ประมวลผลและ ประเมนิ ขอ มลู เกีย่ วกับอาการเจ็บปว ยของตนเอง โดย ผปู วยควรมสี ทิ ธใิ นการตัดสินใจเกี่ยวกับสขุ ภาพของตนเอง ทงั้ ทซ่ี บั ซอนและไมซับซอ น (Creer & Holroyd, 1997)
5. การลงมอื ปฏิบตั ิ (ACTION) เปนการปฏบิ ตั ทิ กั ษะการจัดการตนเองในการ ควบคุมความเจ็บปวยหรือความผดิ ปกติทเ่ี ปนผล จากความเจบ็ ปว ย
6. การสะทอนตนเอง (SELF-REACTION) เปน การประเมนิ ตนเองของบคุ คลเก่ยี วกับสง่ิ ทลี่ งมือปฏบิ ัติ วาเปนไปตามเปา หมายที่ตนเองกาํ หนดไวห รือไม การประเมนิ ความตอ งการการฝกทักษะและความเช่ียวชาญ เพ่อื ใหบ ุคคลสามารถคาดการณการปฏบิ ัตจิ รงิ วาตอ งการฝก ทักษะเพม่ิ เตมิ หรือไมและทราบขอ จํากดั ของตนเองในการ ปฏิบตั ิ เปนการชว ยใหทักษะการจดั การตนเองคงอยู มคี วามสําคัญในการใหบคุ คลปฏิบตั ิพฤติกรรมอยางตอเนอ่ื ง
การประยุกตแนวคดิ การจัดการตนเองสูการวจิ ัย การปฏิบัติการพยาบาลและบริการวิชาการ
พจิ ารณาวาจะใช Self-Management ของใคร
องคป ระกอบของ SELF - MANAGEMENT o knowledge/education : literacy, technical skills and resources o relationship/partnership : communication and collaboration o self-monitoring/self-care : ability, confidence, resources, and technical skills. o behaviors : problem solving, decision making, goal setting , relationship management, collaboration, communication and resource utilization (Hughes, 1992)
Self management (Browder & Shapiro, 1985) o an accurate assessment of one’s own knowledge, skills and abilities; o well defined and realistic person goals, o monitoring progress toward goal attainment o being motivated through goal achievement, o exhibiting self-control o responding to feed back o It involves an individual in learning processes or behavior changes
Self-Management involves processes including: goal selection; information collection; information processing and evaluation; decision making; action; self-reaction (Creer, 2000).
ในบรบิ ทของการจัดการโรคเรอ้ื รงั การจดั การตนเองประกอบดว ย 4 ระยะ: 1. รับรอู าการและอาการแสดงทเี่ ปลี่ยนแปลงวามีความ เก่ียวขอ งกับการเจ็บปว ย 2. ประเมินการเปลีย่ นแปลง 3. เลอื กกลวธิ ีการแกไข การรักษา; 4. ประเมนิ ผลสําเร็จของการรักษา (Riegel, Carlson, & Glaser, 2000).
Self-Management support : How to do? Eakin & Wilson (2005) ไดพ ฒั นากรอบแนวคดิ เก่ียวกบั กระบวนการสนบั สนนุ การจดั การตนเอง โดยกลา ววา บุคลากรทีมสขุ ภาพตอ ง o รวมวางแผนและตั้งเปา หมายในการจัดการตนเอง o สนับสนนุ ขอมูลและพัฒนาทักษะท่จี ําเปน o สง เสริมการปรบั เปล่ยี นพฤติกรรม o วางแผนในการติดตามผลและการเฝาระวงั ตนเอง
o การประยุกตส กู ารวิจัย แบบการวจิ ยั ประชากร/กลมุ ตวั อยา ง? คาํ ถามการวิจัยคอื อะไร?
o วจิ ัยเชงิ สํารวจ ศกึ ษาความเปน จริงของเหตกุ ารณ เพือ่ อธบิ ายปรากฏการณ วามอี ะไรเกดิ ข้นึ ในสภาพท่ีตองการศึกษาหรืออธบิ ายความเปน เหตเุ ปน ผล ของตัวแปรท่สี นใจ เชน พฤติกรรมการจัดการ ตนเองในการควบคุมโรคของผูปวยความดันโลหติ สูง ภาวะ ซึมเศรา ในผูเปน โรคเบาหวานชนิดท่ี 2 หรอื การวิจัย เพื่ออธิบายความสัมพันธของตัวแปรตัง้ แต 2 ตัวข้ึนไป วามีความสมั พันธม ากนอยเพียงใด โดยการตรวจสอบ สมมตฐิ านการวจิ ัยทเ่ี กีย่ วของกบั ทฤษฎี เชน การศกึ ษาปจจยั ที่ มผี ลตอพฤติกรรมการจดั การตนเองของผูป ว ยโรคมะเรง็ เปน ตน
การวจิ ัยเชงิ สหสมั พันธ เชน การศึกษาความสมั พันธ ระหวา งพฤตกิ รรมการจัดการตนเองในการควบคมุ โรค หอบหดื และการเกดิ อาการกาํ เริบของโรค การวจิ ยั เชงิ ทาํ นาย เชน ปจ จยั ทาํ นายพฤตกิ รรมการจดั การ ตนเองเพือ่ ควบคุมโรคในผปู ว ยโรคปอดอุดกนั้ เรื้อรัง
Antecedent การจดั การตนเอง conditions (Self-Management) Consequences
การวิจยั เชงิ ทดลองหรือกง่ึ ทดลอง มุงอธบิ ายความสัมพันธระหวา งตัวแปรในเชงิ เหตุและ ผลโดยวธิ ีการทางวิทยาศาสตรเ พ่ือศึกษาความ เปลี่ยนแปลงของตัวแปรในการทดลองภายใต สถานการณ ทไี่ ดรบั การควบคุม หรือศึกษาวา สถานการณท ่ีจัดขนึ้ น้นั เปน สาเหตขุ อง ผลทเ่ี ปลย่ี นแปลง หรอื ตวั แปรตามทีต่ อ งการศกึ ษา หรือไม
เปรยี บเทียบความแตกตา งของตวั แปรตามท่เี ปลยี่ นแปลง ไประหวา งปรากฏการณท เี่ กิดข้นึ ในสภาพปกติ กับที่ เกดิ ขึ้นในสภาพทไ่ี ดรบั การควบคุมตามเงือ่ นไข (การ ทดลอง) เพ่อื ใหไ ดขอ สรุปที่เปนความจริง สามารถนาํ ไปใช ในการอธิบาย ทาํ นาย และควบคมุ ได เชน ผลของโปรแกรมการฝกการจดั การตนเองตอพฤตกิ รรมสขุ ภาพ ของนกั ศกึ ษาพยาบาลศาสตร วทิ ยาลัยพยาบาลพระปกเกลา
หลกั การ o ทําความเขาใจแนวคิดการจดั การตนเอง o ออกแบบกิจกรรมโดยใชแนวคดิ การจัดการตนเองเปน กรอบ o ประเมนิ ผลโดยเคร่ืองมือหรอื ตวั ชีว้ ัดที่สะทอนการจดั การ ตนเอง
การจัดการตนเอง การสนบั สนุนการจดั การตนเอง o รับรูอาการและอาการแสดงท่ี o รว มวางแผนและตง้ั เปา หมายใน เปล่ียนแปลงวามีความเกย่ี วของ การจดั การตนเอง กับการเจบ็ ปว ย o สนับสนนุ ขอมูลและพัฒนาทักษะ ท่ีจําเปน o ประเมินการเปลีย่ นแปลง o สงเสรมิ การปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรม o เลอื กกลวธิ ีการแกไ ข การรกั ษา; o วางแผนในการตดิ ตามผลและการ o ประเมนิ ผลสาํ เรจ็ ของการรกั ษา เฝาระวงั ตนเอง Riegel, Carlson, & Glaser, (2000). Eakin & Wilson (2005)
oใหข อมลู เกี่ยวกับ การจัดการตนเอง oฝก ทักษะการจดั การตนเอง โรค/ความเจบ็ ปวย oหลักการดูแล ทีม่ ีความเฉพาะเจาะจงกับ สุขภาพตนเอง o รบั รูอาการและอาการแสดง โรคหรือความเจ็บปวย o ฝกวิธีการเฝาระวัง ท่เี ปลยี่ นแปลงวามคี วามเก่ียว o intervention ตนเอง ขอ งกับการเจบ็ ปวย o treatment o การสังเกตอาการ o ประเมินการเปลีย่ นแปลง เปลยี่ นแปลงของตนเอง o เลอื กกลวิธีการแกไ ข การรกั ษา; o ฝกการใชเครื่องมอื o ประเมนิ ผลสาํ เรจ็ ของการรกั ษา o ฝกวิธีประเมินตนเอง ประเมนิ เกีย่ วกับสิ่งทลี่ งมอื ปฏิบัติ Riegel, Carlson, & Glaser, (2000). วา เปนไปตามเปาหมายที่ กําหนดไวหรือไม วิธีการประยกุ ตก ารจัดการตนเองใน o ฝก วิธปี ระเมินผลการ การปฏบิ ัตกิ ารพยาบาลหรือการวิจยั รักษา
ตวั อยา งการทาํ กจิ กรรมทีอ่ อกแบบโดยใชก รอบแนวคิดการจัดการ ตนเองเปนแนวทางพัฒนาโปรแกรม ชแ้ี จงโครงการ ทําแบบประเมินขอมลู เปนพ้ืนฐาน
ตวั อยางกจิ กรรมทส่ี นับสนนุ การจดั การตนเองในผูเปน โรคเร้อื รงั การใหความรูเปนกลุมยอ ย การอภิปรายกลุมยอ ย (2 hr. / session) (1-11/2 hr. /session)
Meal planning Exercise and foot care Proper medication Stress reduction taking & symptoms monitoring
การตง้ั เปา หมาย การตดั สินใจและปรับเปล่ียน พฤติกรรมไปสเู ปาหมาย การลงมอื ปฏิบัตแิ ละเฝา ระวงั ตนเอง
แบบประเมนิ พฤติกรรมการจัดการตนเองเก่ยี วกบั โรคความดนั โลหิตสูง
SELF-MANAGEMENT QUESTIONNAIRE 1. The factors that contribute to my positive and negative behaviors are often beyond my personal control. strongly agree agree uncertain disagree strongly disagree 2. I cannot learn from an instructor whose personality I do not like. strongly agree agree uncertain disagree strongly disagree (The ABC approach Patridge Hill Publisher, 2000)
ตวั อยา งเคร่อื งมือท่ีใชสาํ หรับการวจิ ัยหรอื ทาํ กจิ กรรมสงเสรมิ การจัดการตนเอง o คมู ือการจดั กจิ กรรมตามโปรแกรมการสง เสรมิ การจัดการตนเอง o คมู ือผปู วย “อยูอยา งเปน สขุ กับโรคเบาหวาน.” o แบบวัดความรูเกยี่ วกบั โรคเหรอื ความเจ็บปว ย o แบบวดั การรับรูสมรรถนะในการจัดการตนเองเก่ียวกับ โรคหรือความเจ็บปว ย o เครอ่ื งมอื อน่ื ๆ เชน แบบวดั คณุ ภาพชวี ิต แผน พับ คูมือ ฯลฯ o เครื่องช่ังนํา้ หนัก o เคร่ืองตรวจระดบั นาํ้ ตาลในเลือด ฮโี มโกลบินเอ วัน ซี ของ หองตรวจเชิงปฏบิ ัตกิ ารซึง่ มีการตรวจคณุ ภาพ (Internal Quality Control)
คมู ือการจดั การตนเอง เพอื่ ควบคมุ โรคเบาหวาน ศูนยความเปนเลิศดา นการดูแลผูเปนโรคเรื้อรัง วิทยาลยั พยาบาลประปกเกลา จนั ทบุรี
ประเมนิ ผลสําเร็จ oBehavioral outcomes oPhysiological Indicat outcomes oPsychological ors outcomes
4
Search
