พระพุทธ

พระพุทธบารมีในอดตี ๕๐ ทรงอย่ผู เู้ ดยี ว พระมหาชนกโพธิสัตว ทรงอธิษฐานพระทัยมั่นเชน นี้แลวเสด็จเขาสูพระนคร เม่ือถึงพระทวารปราสาท ตรัสกับ มหาอำมาตยผ หู น่ึงวา “ต้ังแตวันน้ีเปนตนไป ผูอื่นอยาไดมารบกวนเรา ยกเวนผูปฏิบัติบำรุงเราเพียงผูเดียว ซ่ึงเปนผูเชิญเคร่ืองเสวย ถวายน้ำบวนปากและไมสีฟน ใหมหาอำมาตยเปนผูวินิจฉัย ราชกจิ แทนเรา ตวั เราเองจักบำเพญ็ สมณธรรม ณ ปราสาท ช้นั บน” เสด็จขึ้นปราสาทช้ันบน บำเพ็ญสมณธรรมอยูแต เพียงพระองคเดียว ประชาชนไมเห็นพระราชาของเขาเสีย นาน จงึ มาพร่ำรำพันทพ่ี ระลานหลวง แตพ ระราชาบดั นมี้ พี ระ มนัสไมพ วั พันในกามแลว ทรงนอ มพระทยั ไปแตในวิเวก ทรง ระลึกถึงพระปจเจกพุทธเจาท้ังหลายผูคุนเคยในราชสกุล ใคร จะไดพ บพระปจ เจกพทุ ธเจา เหลา นนั้ แตไ มท รงทราบวา ทา นอยู ทใ่ี ด ไดแ ตท รงระลกึ ถงึ คณุ ของพระปจ เจกพทุ ธเจา มศี ลี เปน ตน ปตเิ กิดขึน้ แกพ ระองคเ ปนอนั มาก ทรงเปดสีหบัญชรทางทศิ อดุ รแลว ผนิ พระพกั ตรไ ปทางนนั้ ประคองอญั ชลี นอ มนมสั การ พระปจ เจกพุทธเจาทงั้ หลาย



พระพุทธบารมใี นอดตี ๕๒ “เราไมมีความกงั วล มชี ีวติ ทเี่ ปน สขุ ดี แมกรุงมถิ ิลาจะถูกเพลิงเผาผลาญอยู ของอะไรๆ ของเรามไิ ดถ ูกเผาเลย (เพราะมไิ ดท รงถือวา เปนของพระองค) ” เมอ่ื ๔ เดอื นลว งไป พระหฤทยั ของพระโพธสิ ตั วก น็ อ ม ไปในบรรพชายงิ่ ขน้ึ และยงิ่ ขึ้น ทรงรสู ึกวา พระราชนเิ วศนเปน เหมือนโลกันตนรก* ภพท้ัง ๓** ปรากฏเหมือนถูกไฟไหม, เมื่อเปนเชนนี้ พระทัยจึงด่ิงไปในบรรพชา ปรารถนาจะออก จากกรุงมิถิลาแมม่ังคั่งรุงเรืองเพียงใดก็ตาม สูปาหิมพานต ทรงเพศบรรพชิต * เปน นรกขุมหนึ่งมดื มิดเปนสีหมกึ สำหรับลงโทษผูมีบาปหนัก การจะหลุดจาก ขมุ นรกนีน้ น้ั ยากแสนยาก ** กามภพ, รปู ภพ, อรูปภพ

อ. วศนิ อนิ ทสระ ๕๓ ในเวลาน้นั คนมอี ายขุ ัยหนงึ่ หม่ืนป พระโพธิสตั วค รอง ราชสมบัติมาแลวเจ็ดพันป เหลือเวลาอีกสามพันปหลังจาก ไดเห็นตนมะมวง ๒ ตนเปนคติเตือนพระทัยแลวครองเพศ ฆราวาสอยู ๔ เดอื น ทรงแนพ ระทัยวาเพศบรรพชติ ประเสริฐ กวาฆราวาสแมจะเปนพระราชาก็ตาม รับส่ังใหราชบุรุษผู หน่ึงไปนำเคร่ืองทรงบรรพชิตคือบาตรดินและผายอมฝาด มาจากตลาดโดยไมใหใครรู เม่ือไดมาแลวโปรดใหพนักงาน ภูษามาลาปลงพระเกศาและพระมัสสุ (ผมและหนวด) ทรง นุงหม และพาดพระองั สะอยางละผืน บาตรดนิ ใสถ งุ แลว คลอ ง พระองั สาทรงธารพระกรสำหรบั คนแก เสดจ็ จงกรมไป - มาใน มหาปราสาทเหมอื นพระปจเจกพุทธเจา อยตู ลอดวัน ทรงเปลง อทุ านวา บรรพชานเี้ ปน สขุ สุขอยา งยง่ิ สุขอนั ประเสริฐ. เสดจ็ ออกมหาภเิ นษกรมณ์ วนั รงุ ขนึ้ พระโพธสิ ตั วท รงดำรวิ า จะเสดจ็ ลงจากปราสาท เม่ือพระอาทิตยขึ้น พระนางสีวลี อัครมเหสี พรอมดวยสตรี ๗๐๐ นางไดมาเฝา เมื่อขึน้ สูปราสาท ทอดพระเนตรเหน็ พระ ราชาในเพศนักพรตกำลังลงมา พระนางจำไมได เขาพระทัย วา เปน พระปจ เจกพทุ ธเจา มาถวายพระโอวาทแดพ ระราชาแลว กำลังเดินทางกลับ ถวายบงั คมพระราชาแลว เสด็จขน้ึ ปราสาท

พระพุทธบารมีในอดตี ๕๔ เม่ือไมทอดพระเนตรเห็นพระราชา เห็นแตพระเกศาและหอ เคร่ืองราชาภรณวางอยูบนพระแทนไสยาสน จึงตรัสกับหญิง ๗๐๐ วา นกั พรตนน้ั ไมใ ชพ ระปจ เจกพทุ ธเจา แตค งเปน พระราช พระสวามีของพวกเรา รีบเสด็จตามลงมาทันท่ีพระลานหลวง ทรงกรรแสงและทรงออนวอนใหพระราชาเสด็จกลับ แตพระ โพธิสัตวก็มิไดทรงสนพระทัย ประชาชนชาวเมืองรูเร่ืองเขาก็ เอกิ เกรกิ โกลาหลวา พระราชาเสดจ็ ออกทรงผนวช ตา งกร็ อ งไห ครำ่ ครวญตามเสด็จไปดวย อุบายของพระนางสีวลี พระนางสวี ลี ทรงระลกึ ถงึ อบุ ายอยา งหนง่ึ ขนึ้ ไดจ งึ เรยี ก ใหมหาเสนาผหู นึ่งมาเฝา รับส่งั ใหร วบรวมหญาแหง ใบไมแ หง แลว สุมควันดักหนา พระโพธิสตั วเปน ทำนองวา ไฟไหมกรงุ มถิ ิ ลา ขอใหเสด็จกลบั เพอ่ื ดับไฟกอน แตพ ระโพธสิ ัตวผมู พี ระทยั เดด็ เด่ยี วกลบั ตรัสตอบวา “เราไมมีความกงั วล มชี วี ติ ที่เปน สุขดี แมกรุงมถิ ลิ าจะ ถูกเพลงิ เผาผลาญอยู ของอะไรๆ ของเรามไิ ดถ กู เผาเลย”* * เพราะไมท รงยดึ วา อะไรๆ เปน ของพระองค – วศ.

อ. วศิน อินทสระ ๕๕ เม่ืออุบายน้ีไมสำเร็จ พระนางก็ทรงวางอุบายใหม ให อำมาตยท้ังหลายสรางสถานการณเหมือนวา มีโจรปลนแวน แควนและฆาชาวบาน ใหคนท้ังหลายถืออาวุธแลนไปเหมือน ปลน อยู ใหค นรดตวั ดว ยนำ้ ครงั่ เปน เหมอื นถกู ประหาร ใหน อน บนแผน กระดานประดจุ ตายแลวถูกนำ้ พดั ไป เพื่อใหพระราชา เสด็จกลบั ไปปราบโจร พระโพธิสัตว ทรงเชื่อมน่ั วา เมื่อพระองคยังอยู ไฉน โจรจักเกิดขึ้นได ชะรอยจักเปนอุบายของพระนางสีวลีเปน แนแท จงึ ตรัสวา “เราไมมีกังวล มีชีวิตเปนสุขดี เม่ือแวนแควนถูกโจร ปลน , โจรมิไดเ อาทรัพยอะไรของเราไปเลย” (เพราะไมท รงยึด วาทรัพยอะไรๆ เปน ของพระองค – วศ.) แมพ ระราชาตรสั อยเู ชน น้ี มหาชนกย็ งั ตดิ ตามพระองค ไปรวมท้ังพระนางสีวลีดวย พระราชาตรัสถามอำมาตยท้ัง หลายวา ราชสมบตั นิ ีเ้ ปน ของใคร เม่อื ประชาชนและอำมาตย กราบทูลวา “เปน ของพระองค” พระราชาจึงเอาธารพระกรขีด ลงเหนอื แผน ดนิ แลว ตรสั วา “จงลงราชทณั ฑแ กผ ทู ที่ ำรอยขดี นี้ ใหลบเลอื นไป”

พระพุทธบารมีในอดีต ๕๖ เม่ือประชาชนผูเคารพในพระราชาของตนไมอาจทำ รอยขีดอันเปนการก้ันเขตแดนมิใหตามไปใหลบเลือนได จึง พากันรองไหคร่ำครวญ นอนกลิ้งเกลือกอยูใกลรอยขีดน่ันเอง แมพระนางสีวลีเองก็ไมอาจทำรอยขีดใหลบเลือนได พระนาง ไมกลาฝนพระบรมราชโองการ เมื่อพระโพธิสัตวหันพระ ปฤษฎางค (หลัง) เสด็จไปนัน่ เอง พระนางไมอาจกล้ันความ โศกได จึงลมลงกล้ิงเกลือก ลบรอยขีดน้ันไป (โดยมิไดตั้ง พระทัย) ประชาชนเห็นรอยขดี ลบแลวจึงตามเสด็จพระนางไป พระโพธสิ ตั วม งุ พระพกั ตรส หู มิ วนั ตอ นั อยทู างทศิ อดุ ร (เหนอื ) พระนางสวี ลแี ละประชาชนกต็ ามไปดว ย สน้ิ ระยะทางประมาณ ๖๐ โยชน กบั นารทดาบส (อันตรายของพรหมจรรย)์ กาลนั้น มีดาบสผหู น่ึง นามวา นารทะ อยใู นถำ้ แหง หิมวันตประเทศ (แดนปาหิมพานต) เขาฌานสมาบัติอยู ๗ วัน ออกจากฌานแลวเปลงอุทานวา สุขจริงหนอๆ พิจารณา ดว ยทิพจักษวุ า ในชมพทู วีปน้ี มีใครบา งหนอทแ่ี สวงหาสุขเชน นี้ ตามธรรมดาของผไู ดส ขุ อนั ประณตี แลว มใี จเผอ่ื แผถ งึ ผอู น่ื ได เหน็ พระมหาชนกกำลงั แสวงหาสุขเชนนั้นอยู แตพระนางสวี ลี และราชบรวิ ารจะเปน อปุ สรรคอนั ตรายตอ การบรรลสุ ขุ เชน นนั้

อ. วศิน อนิ ทสระ ๕๗ มีใจเกื้อกูล ตองการใหพระโพธิสัตวสมาทานม่ันคงในปฏิปทา น้นั จงึ ไปดว ยกำลังฤทธ์ิ สถติ อยูเ บื้องพระพักตรพ ระโพธิสตั ว พรอ มกลาววา “ประชมุ ชนหมูใหญน ี้ กกึ กอ ง อกึ ทกึ อยเู พอ่ื อะไร ใคร มากับทานเหมือนเลนกันอยูในบาน ชุมชนนี้แวดลอมทาน เพ่ืออะไร?” พระโพธสิ ตั วต รัสตอบวา “ขาพเจาละทิ้งพวกเขา, พวกเขาตามขาพเจามา ขาพเจาลวงแดนคือกิเลส เพื่อถึงมโนธรรม กลาวคือญาณ ของมุนี ผูไมเก้ือกูลแกการครองเรือน อันระคนดวยความ เพลนิ ทง้ั หลายซง่ึ เกดิ ขน้ึ ในอารมณน น้ั ๆ ทา นกร็ อู ยจู ะถามทำไม เลา ?” ทา นนารทดาบส กลาวขน้ึ วา “เพยี งแตทรงเพศสมณะเชน นี้ ทา นคิดวา ขามพนกิเลส ไดแลวหรือ กิเลส (มอี านุภาพยิ่งนกั ) จะขา มพน ดวยเหตเุ พยี ง เทาน้ี หาไดไ ม ทา นยังมอี นั ตรายอยมู ากทเี ดียว” พระโพธิสัตวตรัสตอบวา

พระพุทธบารมใี นอดตี ๕๘ “อันตรายจะมีแกขาพเจาไดอยางไร ในเม่ือขาพเจา ออกบวช มไิ ดปรารถนากามทง้ั ในโลกน้ีและในเทวโลก” ทานนารทดาบส ผมู ีใจเกื้อกลู ประสงคจ ะอนุเคราะห พระโพธสิ ตั วใ หพน ภัย จึงกลาววา “อนั ตรายสำหรบั ทา นยงั มมี ากทเี ดยี ว การบำเพญ็ พรต ประพฤตพิ รหมจรรยม ใิ ชเ ปน ของงา ย สมณคณุ มใิ ชเ ปน สงิ่ ทจ่ี ะ ทำใหเกิดขึ้นไดโดยงาย การชอบนอนหลับ ความเกียจคราน ความงวง ความไมพอใจ (ในเพศบรรพชิต) การเมาอาหาร เหลา น้ีลวนเปนอันตรายทง้ั สนิ้ ” พระโพธสิ ตั ว ผมู ีพระอธั ยาศัยเปนบัณฑติ รูจ กั คุณคา แหงคำเตอื นของผหู วงั ดี เม่อื ไดร บั คำเตอื นเชน น้ี จึงตรัสวา “คำสอนของทานดหี นักหนา ทานผมู ีใจกรณุ าพรำ่ สอน ขาพเจา อยนู ี้เปนใคร?” ทานนารทะตอบวา “ทา นผแู สวงหาทางพน ทกุ ข, คนทง้ั หลายรจู กั ขา พเจา วา นารทะ ขาพเจามีโคตรวา กัสสปะ ขาพเจามาที่น่ีดวย รูสึกวา การสมาคมดวยคนดีเปนสิ่งมีประโยชน ขอพระองค จงทรงยินดีในบรรพชาเถิด จงอยูดวยธรรมเปนเคร่ืองอยูของ บรรพชิต สิ่งใดยงั บกพรอง เชน ศลี การบริกรรม ฌาน ทาน

อ. วศนิ อินทสระ ๕๙ จงทำส่ิงน้ันใหสมบูรณ จงมีความอดทนและความสงบ อยา ถือพระองควาเปนกษัตริย จงคลายการฟนฟูและการยุบลง (คืออยายนิ ดหี รือเสยี ใจในโลกธรรม ๘ - วศ.) จงกระทำโดย เคารพ ซึ่งกุศลกรรมบถ วิชชาและสมณธรรมแลวบำเพ็ญ พรหมจรรยเถดิ ” คำวา วิชชา ทานหมายถึงญาณในอภิญญา ๕ คือ การ ทำฤทธิ์ตา งๆ ได, การระลึกชาติกอนๆ ได, ทิพจักษ,ุ ทพิ โสต, เจโตปรยิ ญาณ, คำวา สมณธรรม ทา นหมายถงึ กสณิ บรกิ รรม คือการทำกสณิ เปนตน ทานนารทดาบสใหโ อวาทพระโพธสิ ัตว แลวกลับไปยัง ท่อี ยูของตน กบั มิคาชนิ ดาบส (ช้างถกู ฆา่ เพราะงา) เม่ือทานนารทะกลับไปแลว ดาบสอกี ทา นหน่งึ ชื่อมิคา ชินะ ออกจากสมาบตั ิตรวจดูชาวโลก เหน็ พระโพธสิ ตั ว จึงมา เพื่อถวายโอวาท เม่ือพบพระมหาชนกแลวจึงกลา ววา “พระองคทรงละอิสริยสุขเสียแลว ทรงผนวชยินดีใน อาหารอันไดมาดวยบาตรดิน เพราะเหตุไร? ชาวนาครไดทำ ผิดตอพระองคหรือไฉน?”

พระพทุ ธบารมีในอดตี ๖๐ พระโพธิสัตวต รัสตอบวา “ขาพเจามิไดมีความขัดเคืองใดๆ ในหมูญาติ แต ขาพเจาเห็นชาวโลกถูกกิเลสขบกัด ถูกกิเลสทำใหเปนดัง เปอกตม คือจมอยูในกิเลสเหมือนคนจมอยูในเปอกตม ชาว โลกเปน ผูโงเขลา ขอ งอยใู นวฏั ฏะ” ทานมิคาชินะไดฟงคำอันสละสลวยลึกซ้ึงของพระ โพธิสตั วเ ชนนั้น จงึ ถามขึ้นวา “ ใคร เลา เปน ผู จำแนก อรรถ สั่ง สอน ธรรม แ ก ทาน หรือวาทานมีดาบสผูไดอภิญญาสมาบัติคอยส่ังสอน, มีพระ ปจเจกพุทธเจาคอยส่ังสอน จึงไดมีความรูความเขาใจอันลึก ซง้ึ ปานนี้” พระมหาชนกโพธิสัตวไดทรงเลาเรื่องที่พระองคเสด็จ ประพาสพระราชอุทยานในวันหน่ึง, ทอดพระเนตรตนมะมวง ๒ ตนท่ีมีผลและไมมีผล ตนที่มีผลถูกทำลายลงอยางยับเยิน มนี ยั ดังกลาวแลว แตตน “ทานมิคาชินะ เอย, อันวาเสือเหลืองถูกฆาเพราะ หนัง, ชางถูกฆาเพราะงา, คนมีทรัพยถูกฆาเพราะทรัพย ผู ไมมีทรัพย ไมมีเหยา เรอื น ใครเลา จกั ฆาเขา มะมวง ๒ ตนใน พระราชอุทยานไดเปนครูส่ังสอนขาพเจาใหสำเหนียกวา ควร จะดำเนินชวี ติ อยา งไร”

อ. วศิน อินทสระ ๖๑ มิคาชินดาบสไดฟงดังน้ัน ม่ันใจในน้ำพระทัยอันเด็ด เด่ยี วของพระโพธิสตั วแ ลว จงึ กลบั ไปยงั ทอี่ ยูของตน ภยั ในราชสมบัติ พระนางสีวลี ทรงหมอบลงแทบพระบาทของพระ โพธิสัตว ทูลขอใหมอบราชสมบัติใหพระโอรสเสียกอนแลวจึง ทรงผนวช พระโพธสิ ตั วต รัสตอบวา “เราไดสละสิ่งทั้งปวงแลว ทีฆาวุกุมารเปนบุตรแหง ชาววิเทหรฐั พวกเขาจกั ใหท ฆี าวกุ มุ ารครองราชสมบัตเิ อง” พระนางสีวลีทูลวา เม่ือพระโพธิสัตวทรงผนวชแลวจะ ใหพ ระนางทำอยางไร พระโพธิสตั วตรัสตอบวา เมือ่ พระนางใหพ ระราชโอรส ครองราชสมบัติ กจ็ ักตอ งทำบาปเปน อนั มากทง้ั ดว ยกาย วาจา ใจ ซ่ึงจะเปนเหตุใหตองไปทุคติ แตการท่ีเรายังชีพดวยกอน ขาวท่ีผูอื่นอนุเคราะหใหนั้นเปนธรรมของนักปราชญ คือเปน ธรรมดาของมุนีผเู ปน ปราชญที่จะมชี ีวติ อยูเชนนน้ั

พระพทุ ธบารมใี นอดีต ๖๒ เมอื่ ทา นทงั้ ๒ ตรสั โตต อบกนั พรอ มทงั้ เสดจ็ ดำเนนิ ไป ดว ยน้ัน สุรยิ าก็คอยๆ ออนแสงลงและอสั ดงคตในท่สี ุดเหมอื น ชีวิตมนษุ ย ซึง่ คอยๆ แกและดบั ไป พระราชเทวี มพี ระเสาวนียใ หราชบริพารตั้งคา ย ณ ที่ อนั สมควรแหง หนงึ่ สว นพระโพธสิ ตั วป ระทบั ณ โคนตน ไมต น หนึง่ ตลอดราตรี รุงขึ้น เม่ือทรงทำสรีรกิจแลว พระโพธิสัตวไดเสด็จ ดำเนินตอไป สวนพระนางสีวลีเสด็จตามไปเบ้ืองหลัง ขาราช บริพารกต็ ามไปเชนกัน เสวยอาหารของสุนัข ท้งั ๒ พระองคเ สด็จถงึ ถนู นคร (อา นวา ถูนะนคร) ใน เวลาภิกขาจาร (เวลาแสวงหาอาหาร) ครงั้ นน้ั มชี ายผหู นึง่ ซ้ือ เน้ือกอนใหญมาจากตลาด ปงใหสุกบนถานไฟแลววางไวบน แผน กระดาน ยนื รอใหเนอ้ื เยน็ แตใจเหมอ ลอยไปท่อี น่ื มไิ ด ระวงั รักษาดว ยดี สนุ ัขตวั หนึ่งคาบกอ นเนือ้ หนีไป ชายผูนน้ั พอ รูต ัวกไ็ ลตาม แตไมทัน, เหนอื่ ย, หมดอาลยั จงึ กลับบา น พระโพธิสัตวกับพระนางสีวลีเสด็จมาสวนทางกับสุนัข มันตกใจ จงึ ทง้ิ กอ นเนอ้ื แลวหนไี ป พระโพธสิ ตั วค ดิ วา ช้นิ เนื้อ

อ. วศิน อินทสระ ๖๓ นี้สุนัขท้ิงไปแลว ทั้งหาเจาของมิได จึงทรงหยิบช้ินเน้ือปดฝุน แลวใสในบาตรดิน หาสถานที่ซึ่งมีน้ำบริบูรณประทับน่ังเสวย กอ นเนอ้ื อนั เปน เดนสุนขั นัน้ เหมือนเสวยรสอันเปนอมตะ พระราชเทวี ทอดพระเนตรเหน็ ดงั นน้ั ทรงรงั เกยี จ ทรง ดำริวา ถาพระราชาทรงประสงคจะครองราชสมบัติอีก คงไม เสวยเนอ้ื อนั เปน เดนสนุ ขั เชน น้ี ทรงหมดอาลยั ในพระราชาและ ทรงตำหนวิ า “คนฉลาด แมมิไดบริโภคอาหาร ๔ ม้ือ หรือแมน เหมือนจะตายเพราะอดอยาก ก็ยอมตายดวยความอดนนั้ แต จะใหยอมบริโภคกอนเนื้อคลุกฝุนเดนสุนัขนั้นคงทำไมได แต พระองคเ สวยได ชางนา รงั เกียจจรงิ ๆ” พระโพธิสัตวต รสั ตอบวา “กอนเนื้อน้ันเปนของที่เจาของและสุนัขสละแลว ของ อยางใดอยางหน่ึงท่ีไดมาโดยชอบธรรมน้ันช่ือวาเปนของไมมี โทษ แตของท่ีไดมาโดยไมชอบธรรม แมมีคาหรือราคาเปน แสนกเ็ ปนของมโี ทษ พึงรังเกยี จโดยแท”

พระพุทธบารมีในอดตี ๖๔ คำขอของกมุ าริกา เมื่อพระโพธิสัตวและพระนางสีวลีเสด็จมาถึงประตู ถูนนคร ทารกหลายคนกำลังเลน กนั อยู กมุ าริกาคนหนึง่ เอา กระดงฝดทรายเลน ขอมือขางหน่ึงของนางสวมกำไลอันเดียว อีกขา งหน่งึ สวมกำไล ๒ อัน ขา งทส่ี วมอนั เดียวไมม เี สยี งดัง ขา งทสี่ วม ๒ อันมีเสยี งดัง เพราะกระทบกัน พระโพธิสัตว ตองการจะสอนพระนางสีวลีเพ่ือมิให ติดตามพระองค เพราะพระองค บัดนี้เปนบรรพชิตแลวไม ควรมสี ตรตี ิดตาม แมจะเปน นองสาวกไ็ มควร ทรงดำรวิ า ถา กมุ ารกิ านเี้ ปน ผฉู ลาด เราพอขอยมื ปากของนางสง่ั สอนพระนาง สีวลีได จึงเสดจ็ เขาไปใกลแ ลว ตรสั วา “ดกู อน กมุ าริกาผยู ังนอนกบั แม ผูป ระดับกำไลมอื อยู เปนนิตย เหตไุ ร กำไลมอื ขา งหนึง่ ของเจา จงึ มเี สยี งดัง อกี ขาง หนึ่งไมม ีเสยี งดงั ?” กมุ าริกาทลู ตอบวา “ขาแตสมณะ กำไล ๒ อันกระทบกันจึงมีเสียงดัง สวนขอ มือท่มี ีกำไลอนั เดยี วไมม เี สยี งดัง เพราะไมต องกระทบ กับอะไร เหมือนมุนีผูเปนปราชญสงบน่ิงอยูผูเดียว คนต้ังแต ๒ คนขึ้นไปยอมทะเลาะกันได คนเดียวจักวิวาทกับใครเลา

อ. วศิน อินทสระ ๖๕ ขาแตทานผูใครตอสวรรค ขอทานจงชอบความเปนอยูผู เดียวเถิด ขาแตสมณะ ธรรมดาสมณะทั้งหลาย ยอมไมเที่ยว ไปดวยสตรี แมเ ปนนองสาว แตไ ฉนเลา ทา นจึงเทยี่ วไปดว ย ภริยาผมู รี ูปอันอุดมเห็นปานน้ี จกั เปน อันตรายแกท า น, ทา น จงทำโดยประการท่ีภรยิ าของทา นจกั อยแู ตผ เู ดียวเถิด” พระโพธิสัตวไดกุมาริกาเปนปจจัยเชนน้ัน จึงบอก กลาวแกพระนางสีวลีวา กุมาริกาเปนเพียงสาวใชยังสามารถ ติเตียนพวกเราได ดว ยเหตุนีข้ อใหเราแยกทางกันเถิด ตอ ไปนี้ เธออยาเรียกอาตมาวา “พระสวามี” และอาตมาก็จะไมเรียก เธอวา เปน มเหสีอกี ตอ ไป พระนางสีวลีพยายามตัดพระทัยแยกทางไปทางซาย พระโพธิสัตวเสดจ็ ไปทางขวา แตไปไดหนอ ยกเ็ สด็จกลบั มาอกี เขา สถู ูนนคร คำเตือนของช่างศร ตอนเชา พระโพธสิ ตั วอ อกภกิ ขาจารเสดจ็ ถงึ ประตเู รอื น ของชางศร แมพระนางสีวลีก็เสด็จตามไปเบื้องหลัง ขณะน้ัน ชางศรกำลังดัดลูกศรใหตรง โดยการเอาน้ำขาวทาลูกศร ลน

พระพทุ ธบารมใี นอดตี ๖๖ บนถานเพลิง เล็งดวยตาขางหน่ึง หลับตาขางหนึ่งเสีย พระ โพธิสัตวเ ขาไปถามวา ทำไมตอ งทำอยา งนั้น ชา งศรทลู ตอบวา ถาเล็งดวยตา ๒ ขาง ภาพลกู ศรจะ พรา ไป ไมเหน็ ลกู ศรท่คี ดขางหนา เมื่อเปน เชน น้ีกไ็ มส ามารถ ดัดใหตรงได ถา หลบั ตาเสียขางหน่งึ เลง็ แตขางเดียว ยอ มเหน็ ทีค่ ดขา งหนา จึงสามารถดดั ใหต รงได คน ๒ คนยอ มววิ าทกนั ได, คนเดยี วจกั ววิ าทกบั ใครเลา ขาแตท า นผูใครต อ สวรรค ทา นจงพอใจการอยูผ เู ดยี วเถิด ความสำเรจ็ ผล แมกระน้ัน พระโพธิสัตวก็ไมอาจใหพระนางสีวลีและ มหาชนกลบั ได จนกระทงั่ มาถงึ แนวปา แหง หนง่ึ ทอดพระเนตร เห็นแนวปาเขยี วชอุม ทรงถอนหญา ชนดิ หนึ่งขึ้นแลว ทำใหข าด จากกัน ตรัสวา หญาน้ี เราถอนแลว ทำใหขาดจากกันแลว ไมอาจตอใหติดกันไดอีกฉันใด ขอเราทั้งสองอยาไดสัมพันธ เกยี่ วขอ งกนั อกี เลย พระนางสีวลีเศราโศกจนถึงวิสัญญีภาพ (สลบ) พระ โพธิสัตวทรงทราบดังน้ัน จึงรีบสาวพระบาทเขาปาลึกไป ขา ราชบรพิ ารชว ยกนั นวดพระหตั ถ พระบาท จนพระนางฟน ขนึ้

อ. วศิน อนิ ทสระ ๖๗ เม่ือทรงทราบวาพระโพธิสัตวไดเสด็จเขาปาไปแลวก็เสด็จกลับ พระนครมิถลิ า ในระหวางทางไดใหสรางเจดียเปนที่ระลึกถึงพระ โพธิสัตวไวหลายแหงคือ ท่ีพระโพธิสัตวประทับยืน, ท่ีตรัส กับชางศร, ที่ตรัสกับกุมาริกา, ที่เสวยเน้ือของสุนัข, ที่ตรัส กับมิคาชินดาบส, ท่ีตรัสกับนารทดาบส ทุกตำบลแลวบูชา ดวยดอกไมและของหอม เสด็จถึงเมืองมิถิลาแลวทรงอภิเษก พระราชโอรสฑฆี าวใุ หส บื ราชสมบตั ิ ณ พระราชอทุ ยานอมั พวนั แลว ทรงผนวชเปนดาปสนิ ี ทรงทำฌานใหเกดิ ข้นึ ณ พระราช อุทยานน้ัน เม่อื สน้ิ พระชนมไดไ ปบงั เกดิ ในพรหมโลก สวนพระโพธิสัตว เขาปาแลวทำฌานและอภิญญา ๕ ใหเกิดข้นึ ภายใน ๗ วนั มไิ ดเ สดจ็ กลบั สถู นิ่ มนุษยอีกเลย เม่อื ส้ินชพี แลว บังเกิดในพรหมโลก พระบรมศาสดา ทรงนำเรอื่ งนมี้ าเลา จบลงแลว ตรสั ตอ ไปวา “ภิกษุทง้ั หลาย, มิใชแตในบดั นี้เทานั้นทเี่ ราสละสมบตั ิ ออกมหาภิเนษกรมณ (ออกบวช) แมในกาลกอน เราก็ ออกมหาภเิ นษกรมณแลวเหมือนกนั ”

พระพทุ ธบารมีในอดีต ๖๗ ทรงประชมุ ชาดกดงั นี้ ทา วสกั กเทวราช มาเปน พระอนรุ ุทธ พราหมณท ศิ าปาโมกข มาเปน พระมหากัสสปะ นางมณีเมขลา มาเปน นางอบุ ลวรรณา นารทดาบส มาเปน พระสารีบตุ ร มิคาชนิ ดาบส มาเปน พระมหาโมคคลั ลานะ นางกมุ าริกา มาเปน เขมาภกิ ษณุ ี ชางศร มาเปน พระอานนท ราชบรษิ ทั มาเปน พทุ ธบรษิ ทั พระนางสวี ลี มาเปน พระนางยโสธรา ฑฆี าวกุ ุมาร มาเปน พระราหลุ พระมหาชนก มาเปน พระตถาคตสัมมาสมั พทุ ธเจา

พระพทุ ธบารมีในอดตี เร่อื งท่ี ๓ พระเจ้าเนมิราช

พระเจ้าเนมริ าช ทรงบำเพญ็ อธิษฐานบารม๑ี “ผใู ด เม่ือไมม เี พอ่ื น อยูคนเดียวแลวไมรนื่ รมย ไมไดปต ิอนั เกดิ จากวิเวก ผูนั้น แมจ ะมโี ภคสมบตั เิ สมอดวยองคอินทร ก็ชือ่ วา เปน คนเข็ญใจ เพราะจะไดส ขุ ก็ตอ เมื่ออาศยั ผอู ื่น” ๑ อธิษฐาน คือความตง้ั ใจมน่ั คง

อ. วศนิ อนิ ทสระ ๗๑ ความเบ้ืองต้น พระผูมีพระภาคเจา เมื่อประทับ ณ พระราช อุทยานอัมพวันของพระเจามฆะ ณ กรุงมิถิลา เวลาเย็นวัน หน่ึงทอดพระเนตรเห็นภูมิประเทศแหงหนึ่งนาร่ืนรมย มีพระ ประสงคจะตรัสถึงปุพพจริยาแหงพระองค จึงทรงแยมพระ โอษฐน อ ยๆ เมอื่ พระอานนทท ลู ถามถงึ เหตทุ ที่ รงแยม พระโอษฐ จึงตรัสบอกวา สถานท่ีนี้ พระองคเคยอาศัยเปนท่ีเจริญฌาน สมัยทรงเปนมฆเทวราชา ภิกษุทั้งหลายขอใหทรงเลาเรื่องนั้น จึงตรัสเลาวา ต้นวงศข์ องพระเจ้าเนมิ ในอดตี กาล ณ กรงุ มถิ ลิ า รฐั วเิ ทหะ พระเจา มฆเทวราช ครองกรงุ มิถลิ า รบั สง่ั กบั ชางกัลบกไวว า เมอ่ื ใดเหน็ พระเกศา หงอกใหบอกใหทรงทราบ ตอมา เม่ือทรงทราบวาพระเกศา หงอกแลวจึงเอาแหนบทองคำถอน วางไวบนฝาพระหัตถ ทอดพระเนตรแลวทรงสลดพระทัย ทรงมอบราชสมบัติให พระราชโอรสองคใหญแลวเสด็จออกผนวช แตไมทรงลืมตรัส สง่ั แกพ ระราชโอรสวา เม่ือใดเกศาหงอกใหอ อกบวช เชนเดยี ว กับพระองค

พระพุทธบารมีในอดีต ๗๒ ทรงเจริญพรหมวิหาร ๔ จนไดฌาน เมอ่ื ส้นิ พระชนม แลว ไปเกดิ ในพรหมโลก กษตั รยิ ท สี่ บื สนั ตตวิ งศต อ จากพระองค ก็ทรงทำเชนน้ันเหมือนกัน สืบตอกันมาเปนจำนวนมากและ เปนเวลานาน(๑) บรรดากษัตริยเหลานั้น พระเจามฆเทวะเกิดใน พรหมโลกกอนองคอ่ืน ทรงพิจารณาวา วงศของพระองค จะเปนไปทำนองนี้ตอไปหรือจะขาดตอน ทรงทราบวาจะ ขาดตอน จึงทรงตั้งพระทัยวาพระองคจะลงมาถือปฏิสนธิเปน มนุษยสืบวงศของพระองคตอไป จึงถือปฏิสนธิในพระครรภ แหงพระอัครมเหสีของพระราชาในกรุงมิถิลา ทรงพระนามวา เนมิกุมาร (แปลวา วงลอ คอื สบื วงศใ หเปนไปไดตอ ไป) เรอ่ื งของเนมิกมุ าร เนมิกุมารโพธิสัตวนั้น ทรงพอพระทัยในการรักษาศีล เจรญิ ภาวนา รกั ษาอโุ บสถตัง้ แตยังทรงพระเยาวท เี ดยี ว สวน พระราชาผูเปนพระราชบิดา เม่ือพระเกศาหงอกแลวก็เสด็จ (๑) ในอรรถกถาชาดก เลาวา มีถงึ ๘๔,๐๐๐ องค ขาด ๒ องค คือสืบกันมา ทำนองนัน้ ถึง ๘๓,๙๙๘ องค แตขาพเจาเห็นวา จำนวน ๘๔,๐๐๐ น้นั เปน เพียง สำนวน (idiom) ของภาษา ใชเ รยี กส่งิ ของหรือคนที่มจี ำนวนมากเทา น้ัน ไมใช จำนวนจรงิ จึงเวน เสยี – ว.ศ.

อ. วศนิ อนิ ทสระ ๗๓ ออกทรงผนวชอยูในพระราชอุทยานอัมพวัน ส้ินพระชนม แลวไปสูพรหมโลก พระเจาเนมิราชทรงมีพระอัธยาศัยในทานโปรดให สรางโรงทาน ๕ แหง คือที่ประตูพระนคร ๔ แหง กลาง พระนคร ๑ แหง ทรงรักษาศีล ๕ เปนนิตย ทรงสมาทาน อุโบสถศีล ทุก ๑๕ วัน และทรงชักชวนมหาชนใหทำบุญมี การบริจาคทานเปนตน ทรงบอกทางสวรรคใหและใหมหาชน กลัวภัยในนรก เม่ือประชาชนกระทำตามพระโอวาทของ พระองคแ ลว สนิ้ ชพี แลว ไปเกดิ ในสวรรคก นั เปน สว นมาก นรก เปน ประดจุ วางเปลา ทวยเทพสรรเสริญ ผูปฏิบัติตามคำสอนของพระเจาเนมิราชแลว ไปเกิด ในสวรรคเ ปนจำนวนมาก วันหนง่ึ ประชุมกัน ณ สุธรรมสภา กลาวสรรเสริญคุณของพระโพธิสัตววา เพราะไดอาศัยคำสั่ง สอนของทา นจงึ ไดม าเกดิ ในสวรรค เสวยสขุ สมบตั อิ นั เปน ทพิ ย แมใ นโลกมนษุ ย มหาชนกส็ รรเสริญเชนเดียวกนั เม่ือพระเจาเนมิราชบำเพ็ญทานเปนอันมากอยูน้ัน วันหน่ึง ทรงดำริวาระหวางทานกับพรหมจรรยอยางไหนมี อานสิ งสม ากกวา

พระพทุ ธบารมีในอดีต ๗๔ ทาวสักกเทวราช ทรงทราบขอสงสัยของพระเจา เนมิราชแลว เสดจ็ มาปรากฏพระองค ณ เบื้องพระพักตรแ หง จอมชนแหงรัฐวิเทหะ มีรัศมีรุงโรจน พระเจาเนมิราชทรงตก พระทัย แตเมื่อทาวสักกะทรงปลอบใหหายกลัวแลวและทรง อนุญาตใหตรัสถามขอสงสัย พระเจาเนมิราชจึงทูลถามวา “ทานกับพรหมจรรย อยางไหนมีอานิสงสมากกวา ” พรหมจรรยม์ ีอานิสงสม์ ากกวา่ ทาน ทาวสักกะตรัสตอบวา พรหมจรรยมีอานิสงสมากกวา ทาน แลว ตรสั ใหพ ิสดารออกไปวา “บคุ คลเกดิ ในตระกลู กษตั รยิ เ พราะพรหมจรรยอ ยา งตำ่ เกิดเปนเทพเพราะพรหมจรรยอยางกลาง บริสุทธ์ิไดเพราะ พรหมจรรยอ ยางสงู ” (หเี นน พรฺ หฺมจรเิ ยน ขตตฺ เิ ย อุปปชชฺ ติ มชฌฺ ิเมน จ เทวตตฺ ํ อุตตฺ เมน วสิ ชุ ฌฺ ต)ิ ทานอธิบายไวในอรรถกถาแหงเนมิราชชาดกน้ีวา พรหมจรรยข องพวกเดยี รถยี  คอื ถอื ศลี พรหมจรรยเ พยี งเวน จาก เมถุน (เมถนุ วริ ตั ิ) ชอ่ื วา พรหมจรรยอยา งต่ำ การทำสมาธจิ น ได อุปจารฌาน ช่ือวาพรหมจรรยอยางกลาง ผูบำเพ็ญยอม

อ. วศนิ อนิ ทสระ ๗๕ เกิดเปนเทวดา การไดสมาบัติ ๘ ช่ือวาพรหมจรรยอยาง สูง ผูบำเพ็ญยอมเกิดในพรหมโลก คนภายนอกพุทธศาสนา เรียกการไดฌ านน้นั วา เปน นพิ พาน แตในพระพุทธศาสนา ภกิ ษุผูมีศีลบริสุทธิ์ ปรารถนา เปนเทพพวกใดพวกหนึ่ง ชื่อวา พรหมจรรยอยางต่ำเพราะ มีเจตนาต่ำ เธอยอมเกิดในเทวโลกตามที่ปรารถนา เธอผูมี ศีลบริสุทธ์ิแลวทำสมาธิไดสมาบัติ ๘ ช่ือวาพรหมจรรยอยาง กลาง ยอมบังเกิดในพรหมโลก การที่ภิกษุมีศีลบริสุทธิ์แลว เจรญิ วปิ ส สนาทำอรหตั ตมรรคใหเ กดิ ขน้ึ ชอื่ วา พรหมจรรยอ ยา ง สูงสุด เธอยอ มบรสิ ุทธ์ดิ ว ยพรหมจรรยอ ยางสูงสุดน้นั ทาวสักกะตรัสวา พรหมจรรยมีอานิสงสมากกวาทาน เปน รอ ยเทา พนั เทา แสนเทา พระราชาในอดตี จำนวนมากได ใหท านจำนวนมากแตก็เปน ไดเ พียงเทพชน้ั กามาวจร ไดค วาม สุขเหมอื นความสขุ ของคนเขญ็ ใจ สมดังพระพุทธพจนท ี่วา “ผใู ด ถา ไมมีเพอ่ื น อยคู นเดยี วแลว ไมร ่นื รมย ไมได ปตอิ ันเกดิ จากวิเวก ผูนั้น แมจ ะมีโภคสมบตั เิ สมอดวยองค อินทร ก็ช่ือวาเปนคนเข็ญใจ เพราะจะไดความสุขก็ตอเมื่อ อาศยั ผูอ่ืน” ทาวสักกะตรัสเลาใหพระเนมิราชโพธิสัตวทราบวา พระองคเอง (ทาวสักกะ) ไดเคยบำเพ็ญทานมามากในอดีต

พระพุทธบารมีในอดีต ๗๖ แตจะมากเพียงไรก็ไมอาจขามพนจากกามภพสูภพแหงพรหม ได แตพวกฤาษีท้ังหลายไดบริโภคปจจัยไทยธรรมที่พระองค ทรงบริจาคแลวเขาสูพรหมโลก การอยูประพฤติพรหมจรรย จึงมีอานิสงสมากกวา ทาน แตอยางไรก็ตาม ทาวสักกะไดถวายพระพรพระ เนมิราชโพธิสัตววา ธรรมท้ัง ๒ คือทานและศีลน้ันเปนมหา ปุริสวติ ก (การตรกึ การทำไวในใจของมหาบรุ ุษ) เพราะฉะนน้ั ขอพระเนมิราชอยาไดประมาทในธรรมทั้ง ๒ นั้น แลวเสด็จ กลับไป เมื่อเสด็จกลับไปแลว ทรงเลาคุณธรรม คุณสมบัติ ตางๆ ของพระเจาเนมิราชใหทวยเทพชั้นดาวดึงสฟง เทพช้ัน ดาวดึงสทูลเจาสักกะวา พระเจาเนมิราชเปนอาจารยของพวก เขา พวกเขาไดอ าศยั คำสอนของพระโพธสิ ตั วพระองคน้ันแลว จงึ ไดท พิ ยสมบตั เิ หน็ ปานนี้ พวกเขาอยากเหน็ พระเจา เนมริ าช, ขอไดโ ปรดนำพระเจา เนมิราชมาสูเทวโลกเถดิ

อ. วศนิ อนิ ทสระ ๗๗ พระเจา้ เนมิราชเสด็จชมนรกและสวรรค์ ทาวสักกะรับสั่งใหมาตลีเทพสารถีนำเวชยันตราชรถ ไปรับพระเจา เนมิราช ณ นครมิถิลามาสูเทวโลก วนั หนึง่ เปน วันเพ็ญ วันน้ัน พระเจาเนมิราชทรงรับอุโบสถศีล ตกกลาง คืนทรงเปดสีหบัญชร (หนาตาง) ทางทิศตะวันออก มีคณะ อำมาตยแวดลอมอยู เวชยันตราชรถปรากฏขึ้นพรอมดวย จันทรมณฑล (ดวงจันทร) ประชาชนท้ังหลายก็เห็น พูดกัน วาคืนนี้พระจันทรขึ้น ๒ ดวง แตเมื่อเวชยันตราชรถปรากฏ ณ ท่ใี กลประชาชน จงึ เหน็ วา เปน รถ ไมใ ชพระจันทร คดิ กนั วา ทพิ ยยานน้ี เพ่อื ใครหนอ ? จะเพื่อคนอน่ื ไมได นอกจาก พระราชาของพวกเราเปนแนแท พวกเขาต่ืนเตนปติโสมนัส อยางยิ่ง เมื่อมาตลีเทพสารถีมาจอดรถที่สีหบัญชรของพระเจา เนมิราช แจงเรอ่ื งทง้ั ปวงใหท รงทราบแลว เชญิ เสด็จขึ้นเทพรถ และทลู วา เทพชนั้ ดาวดงึ สป ระชมุ กนั อยทู ธ่ี รรมสภา ปรารถนา เหน็ พระองค พระเจาเนมิราชตรัสกับประชาชนวา จะเสด็จไปชม เทวโลกซึ่งไมเคยเห็น และจะเสด็จไปไมน านนกั ขอประชาชน อยาไดป ระมาท ใหข วนขวายในบญุ มีทานเปนตน เมื่อประทับรถแลว มาตลีทูลถามวา ระหวางทางมที าง แยกไปนรกทางหนึ่ง ไปสวรรคทางหน่ึง จะใหนำเสด็จไปทาง

พระพุทธบารมีในอดตี ๗๘ ไหนกอน มาตลีเทพสารถที ำหนาทเี่ ปนทตู ไปดวย เปน หนาที่ ของทตู ที่จะถามความสมคั รพระทยั ของพระราชาฯ พระเจาเนมิราชตรัสวาจะไปดูนรกกอน มาตลีจึงนำ เสด็จไปชมนรก ถงึ แมน ำ้ เวตตรณี มีนำ้ เดอื ดพลา น สัตวน รก ทนทุกขทรมานอยูในเวตตรณีนทีน้ัน (โปรดดูรายละเอียดใน อรรถกถาเนมิราชชาดก) ตรัสถามวา สัตวทำกรรมเชนใด ไวจึงมาเกิดในเวตตรณีนรกน้ี มาตลีทูลวา เพราะบาปที่ดา กระทบเบยี ดเบยี นผมู กี ำลงั นอ ย ทง้ั กำลงั กาย, กำลงั โภคะ และ กำลงั อำนาจ “ผูมีกำลังกายมาก มกี ำลังโภคะและอำนาจมาก ถาใช เบยี ดเบียนผูอ ่นื ระวัง จะตกนรกขุมน้ี” หลังจากน้ัน มาตลีเทพสารถีก็นำไปชมนรกขุมอื่นๆ อกี มากมาย ผปู ระสงคร ายละเอยี ด โปรดดใู นอรรถกถาเนมริ าช ชาดกนัน้ เถิด มาตลีขับรถนำพระเจาเนมิราชไปยังเทวโลกซึ่งเต็ม ไปดว ยสรรพสมบตั ิ และความสะดวกสบายนานาประการ ได เห็นวมิ านใด ของใคร กต็ รสั ถามวา ดว ยบญุ อะไรเทพบุตรหรอื เทพธดิ านั้นๆ จงึ ไดสมบตั เิ ชน นัน้ ซึง่ สวนมากจะเปนอานิสงส ของทานและศลี ผานสวรรคชั้นจาตุมมหาราช อันเปนประตูสวรรค

อ. วศิน อินทสระ ๗๙ ชั้นดาวดึงส มีซุมประตูเรียกวา “จิตตกูฏ” มีรูปทาวสักกะ ประดษิ ฐานอยูด ว ย เทวดาช้ันดาวดึงส ทราบขาวการเสด็จมาของพระเจา เนมิราช จึงชวนกันถือของหอม ธูป เครื่องอบ และดอกไม ไปคอยอยูท่ีทางเสด็จผานต้ังแตซุมประตู “จิตตกูฏ” แลวนำ เสดจ็ สเู ทวสภา ชือ่ สธุ รรมา เสดจ็ ลงจากรถเสดจ็ เขาสูเ ทวสภา ทาวสักกะเชิญเสด็จใหประทับนั่ง ณ ทิพยอาสนและเชิญให เสวยทพิ ยกามสขุ แตพ ระเจา เนมิราชทรงปฏิเสธ, ตรัสวา “สิ่งใดที่ไดมาเพราะผูอ่ืนให สิ่งน้ันเหมือนยวดยาน หรือทรัพยท่ียืมมา หมอมฉันไมปรารถนาสิ่งเชนนั้น บุญ ที่หมอมฉันทำเองยอมเปนทรัพยที่จะติดตามไป* หมอม ฉันจะกลับไปทำบุญกุศลใหมากข้ึนในหมูมนุษยดวยทาน, การประพฤติธรรมที่สุจริต, ดวยความสำรวม และดวยการ ฝกอินทรีย ซึ่งทำแลวจะไดความสุขและไมเดือดรอนใน ภายหลัง” พระโพธิสัตวทรงแสดงธรรมอันไพเราะตลอดเวลา ๗ วัน (นับวันในเมืองมนุษย) แกทวยเทพช้ันดาวดึงส ยังหมู เทพชั้นดาวดึงสใหช่ืนชมยินดี ทรงยกยองและขอบพระทัยมา ตลีเทพสารถี ทไ่ี ดช วยใหพ ระองคไดเ ห็นนรกและเทพนคร *อเวนิยํ ธนํ

พระพทุ ธบารมใี นอดีต ๘๐ พระ โพธิสัตว เส ด็จ กลับ เมือง มนุษย ดวย เวช ยันต ราชรถพรอ มดวยมาตลีเทพสารถี เสดจ็ ลงสีหบญั ชร (ที่ เดิมตอนเสดจ็ ไป) มหาชนไดแวดลอ มทูลถามพระราชาวา เทวโลกเปน เชน ไรๆ ? ทรงเลา ถงึ ทิพยสมบัตเิ ปนอันมากแลว ทรงใหก ำลังใจแกมหาชนวา ขอใหทา นท้งั หลายหมน่ั บำเพ็ญ คุณงามความดมี ีทานเปนตน “สิ้นชีพแลว ยอมมโี อกาสได ช่ืนชมทพิ ยสมบตั เิ ชน เดยี วกัน” เวลา ตอ มา เม่ือ ภูษามาลา กราบทูล วา มี พระ เกศาหงอกบนพระเศียรแลว ทรงสลดพระทยั วา ทรงชราแลว พระราชทานสวยแกภูษามาลาเปนของรางวัล ทรงมอบราช สมบตั ิแกพ ระราชโอรสแลวจงึ เสด็จออกบรรพชา “ผมหงอกเกดิ ขนึ้ บนศรี ษะของพอ แลว มนั นำความหนมุ ไปดวย เทวทูตคือความชราปรากฏแลว พอ ควรจะบวช” เสดจ็ ออกผนวชแลว ประทบั ณ พระราชอทุ ยานอมั พวนั (สวนมะมว ง) พระศาสดาสมั มาสมั พทุ ธเจา นำเรอื่ งนม้ี าแสดงแกภ กิ ษุ ทัง้ หลาย แลวตรสั อริยสัจ ทรงประชมุ ชาดกวา ทาวสกั กะ คอื พระอนุรุทธะ มาตลเี ทพบุตร คือ พระอานนท พระเจาเนมิราช คือ พระองคเอง

อ. วศิน อินทสระ ๘๑ คตสิ ำคัญของเรื่องนี้ ๑. เรื่องการบำเพ็ญคุณงามความดีอยางเสมอตน เสมอปลายดวยจิตใจที่ม่ันคง ดังเชนพระเจาเนมิราช แม จะไดรับเชิญใหครองทิพยสมบัติในเทวโลกก็ไมทรงรับ เห็น วา ไมใ ชส งิ่ ทท่ี ำเอง ทรงขอมาทำความดใี นโลกมนษุ ยจ นสนิ้ ชวี ติ ถา จะ ได ทิพย สมบั ติ ก็ ให ได ดวย บุญ ที่ พระองค ทร ง ทำ เอง จงึ ไดรับยกยองวามีพระทยั มัน่ คงในความดี (อธษิ ฐานบารม)ี ๒. ปญหาระหวางทานกับพรหมจรรยวาอะไรมี อานสิ งสมากกวา นั้น ไดรบั การวนิ จิ ฉยั แลวในชาดกนี้ ๓. มนุษยผูมีศีลมีธรรม มีคุณงามความดียอมเปน ที่รักและเปนที่เคารพนับถือของทวยเทพ มนุษยสวนมาก หวังพ่งึ เทพเจา ออ นวอนบนบานเพอื่ ใหเ ทพเจา ชว ยเหลอื แต มนุษยที่มีศีลธรรมดี สั่งสอนมนุษยใหทำความดี กลับมีศิษย เปน เทวดามากมาย แมพ ระอนิ ทรก ็ตองเกรงใจ ๔. เร่ืองการไปเทวโลกดวยกายมนุษยอยางพระเจา เนมิราชนี้ ไมคอยมีปรากฏในคัมภีรตางๆ มีแตพระมหา โมคคัลลานะไปบอย แตทานจะไปดวยกายเน้ือหรือกายทิพย ก็ยงั เปนปญ หาอยู

พระพทุ ธบารมีในอดีต เรื่องที่ ๔ พระสุวรรณสาม

พระเมตตาบารมี สุวรรณสามบณั ฑติ “บคุ คลใดเลยี้ งมารดาบดิ าโดยธรรม เทพยอมชวยเหลือบคุ คลเชน นน้ั นักปราชญ ยอมสรรเสรญิ เขาในโลกนี้ ละโลกน้ีไปแลว ยอมบนั เทิงในสวรรค”

พระพุทธบารมีในอดีต ๘๔ เร่ืองนี้ ทรงปรารภภิกษุผูเลี้ยงดูมารดาบิดาวาเปน ประโยชนส ุขทง้ั ในโลกนี้และโลกหนา “บณั ฑติ ทง้ั หลายสรรเสรญิ ผปู รนนบิ ตั มิ ารดาบดิ าในโลก นี้ เขาละโลกนไ้ี ปแลว ยอมบนั เทิงในสวรรค” (สพรหมกสูตรและโสณนนั ทชาดก) การบำรุงเลี้ยงมารดาบิดา พระศาสดาทรงสรรเสริญ เปน อันมาก ดังเรือ่ งตอ ไปน้ี :- เรอ่ื งภิกษุเลย้ี งมารดาบดิ า บตุ รเศรษฐคี นหนึง่ ในกรงุ สาวัตถี ฟงพระธรรมเทศนา ของพระศาสดาแลวมีความเล่ือมใส ขอบรรพชาอุปสมบทเลา เรยี นพระธรรม และกรรมฐาน ในสำนกั อปุ ช ฌายะอาจารยอ ยู ๕ ป แลว ขอลาอุปชฌายะอาจารยไ ปอยใู นปาใกลปจจันตคาม แหง หน่งึ สว นมารดาบดิ าของเธอ, หลงั จากลกู ชายออกบวชแลว , ทรัพยสมบัติก็รอยหรอลงโดยลำดับ, เปนผูนาสงสารอยาง

อ. วศิน อินทสระ ๘๕ ย่งิ เพราะถกู โกงบาง ถกู ยกั ยอกบา ง ในทีส่ ุดไมมอี ะไรเหลอื ปราสาทก็ถูกยึดไป ทำงานก็ไมไดเพราะชรา จึงเที่ยวขอทาน นอนตามขางฝาเรอื นของคนอ่นื ในกาลตอ มา ภกิ ษนุ น้ั ไดท ราบขา วเรอื่ งมารดาบดิ าของ ตนกำลังประสบทุกขอยางหนัก จึงคิดวา “เราพยายามอยูใน ปาถงึ ๑๒ ป เพื่อไดบรรลมุ รรคผล แตก ห็ าไดบ รรลุไม แมแ ต มรรคผลเบื้องตนก็มิอาจใหถึง เราเปนอภัพพบุคคลในศาสนา เสยี แลว จะตอ งบวชไปทำไมอกี เราควรสกึ เปน คฤหสั ถห าทรพั ย เล้ียงมารดาบิดา ทำบุญใหทานก็อาจเขาถึงสวรรคได” ดังนี้ แลว ออกจากปามงุ หนาสูนครสาวตั ถี ใจของเธอผูกพันอยูก บั เร่ืองของมารดาบดิ า แตเธอมาถงึ นครสาวัตถีในเวลาเยน็ ผาน เชตวนาราม กฉ็ ุกคดิ ข้ึนวา “พรงุ นแ้ี ลว เราจกั สกึ เปน คฤหสั ถ ธรรมดาคฤหสั ถย อ ม มีกจิ มากมธี รุ ะมาก หาโอกาสฟง ธรรมไดยาก เย็นนเี้ ราจักฟง ธรรมของพระศาสดาในเพศบรรพชติ เปน วาระสดุ ทา ย คงไดค ติ เตือนใจอะไรบา งเปน แน พรงุ นจี้ ึงคอยทูลลาพระศาสดาสึก” เธอแวะเขาไปในวัดเชตวัน เชาวันนั้น พระศาสดาทรงตรวจดูอุปนิสัยแหงเวไนย สัตวอันพระองคพอจะโปรดไดตามพุทธประเพณีไดทรงเห็น อปุ นสิ ยั แหง โสดาปต ตผิ ลของภกิ ษนุ นั้ แลว , ในเวลาเยน็ ไดเ วลา

พระพุทธบารมใี นอดตี ๘๖ แสดงธรรมแกพ ทุ ธบริษัท ทอดพระเนตรเหน็ ภิกษุน้นั นั่งอยูใน หมภู กิ ษสุ งฆ จงึ ทรงพรรณนาพระคณุ แหง บดิ ามารดาโดยอาศยั มาตาปตุโปสกสูตร เปนตน เปน อเนกปรยิ าย ภกิ ษุนัน้ ฟงแลว ซาบซ้ึงใจย่งิ นกั คดิ วา “เราเดินทางมา ดว ยคดิ วา จะสกึ ไปเลย้ี งมารดาบิดา แตพ ระศาสดาตรัสวา แม เปน บรรพชติ ก็สามารถอปุ การะมารดาบดิ าได ถาเราไมมาเฝา พระพุทธองค เราคงตองเส่ือมจากเพศบรรพชิตอยางแนนอน บัดนเี้ ราจักไมส ึก จักเลี้ยงมารดาบดิ าท้งั เปน บรรพชิตน่เี อง” ในวันรุงข้ึน เธอถือเอาสลากยาคูและสลากภัตตอันถึง แลวแกต น เขาไปในบาน นำเอายาคูและภตั ตม าใหมารดาบดิ า สวนตนเองเทีย่ วบิณฑบาต ฉันเสร็จแลว ทำทอี่ ยใู หม ารดาบิดา และปรนนิบัติทานทั้งสองดวยความเอื้อเฟอ แตน้ันมาเธอได อาหารใดๆ กต็ ามจะตอ งใหม ารดาบดิ ากอ นเสมอ เมอื่ เหลอื จาก มารดาบิดาแลวจึงบริโภคเอง, บณิ ฑบาตน้ันไดบา ง ไมไดบ าง ไดม ากบา ง นอ ยบาง เธอกฉ็ ันบาง อดบา ง แตหนาท่ปี ฏิบตั ิ บำรุงมารดาบิดาน้ันเธอมิใหบกพรองได เม่ือไดผาวัสสาวาสิก สาฎก (ผาจำนำพรรษา คือผา ทชี่ าวบา นถวายแกภิกษผุ อู ยจู ำ พรรษาครบ ๓ เดือน) มา เธอก็ใหแกมารดาบดิ า หรอื ไดผ า ชนดิ ใดชนดิ หนง่ึ มากใ็ หม ารดาบดิ ากอ น สว นตนปะชนุ ผา เกา ๆ ที่มารดาบดิ าใชแลว มายอมและใชส อยเอง

อ. วศิน อนิ ทสระ ๘๗ ความกังวลในการบำรุงเลี้ยงมารดาบิดาอยางหน่ึง, ความท่ีตองอดอยากเพราะไดอาหารไมพอเลี้ยงรางกายอยาง หนึ่ง ทำใหเธอซูบผอมลง ผิวพรรณท่ีเคยผองใสก็หมนหมอง ลง ภิกษุท้ังหลายไดพบเธอ จึงถามถึงสาเหตุอันทำใหเธอ ผอมไป ภิกษุผูเลี้ยงมารดาบิดาไดบอกตามความเปนจริงทุก ประการ ภกิ ษทุ ง้ั หลายตเิ ตยี นเธอ แลว นำความขน้ึ กราบบงั คม ทลู พระศาสดา พระศาสดารบั สัง่ ใหเธอเขา เฝา ทง้ั ๆ ทีท่ ราบ เร่ืองอยู แตก็ทรงใหภิกษุน้ันทูลความจริงอีกครั้งหนึ่ง ทรง ทราบแลว ทรงประทานสาธุการสามครง้ั วา ดีแลวทท่ี ำเชน น้นั เพราะเปนการดำเนนิ ตามปพุ พจรยิ าแหง พระองค แมพระองค เองในกาลกอนก็ทรงเล้ียงมารดาบิดาเหมือนกัน ขึ้นช่ือวาการ เลยี้ งมารดาบดิ านนั้ เปน วงศข องพระอรยิ เจา ทงั้ หลาย ตรสั เรอื่ ง สุวรรณสามโพธิสัตว ขึ้นเปนอุทาหรณ แลวประกาศอริยสัจ เมอื่ จบอริยสจั ภิกษผุ เู ลย้ี งมารดาบดิ าไดบ รรลุโสดาปต ติผล ภิกษุอกี รูปหนึง่ เลี้ยงมารดาบดิ า พระศาสดาทรงทราบ แลว ทรงประทานสาธุการ และตรัสสุตนชาดกในสัตตก นบิ าต ทรงประทานสาธุการแกภิกษุผูเล้ียงมารดาบิดาอีกรูป หนง่ึ แลวตรสั ยำ้ วา “ภิกษ,ุ เธอรกั ษาวงศแหงโบราณกบณั ฑิต

พระพทุ ธบารมีในอดีต ๘๘ ท้ังหลายไวได เพราะบัณฑิตในกาลกอนท้ังหลายแมเกิดใน กำเนิดสัตวดิรัจฉานก็สละชีวิตแกบิดามารดาได” แลวตรัส นนั ทิยมิคชาดกในฉกั กนบิ าต ทรงประทานสาธุการแกภิกษุอีกรูปหน่ึง ตรัสคิชฌ ชาดกในสตั ตกนบิ าต, ทรงประทานสาธกุ ารแกภ กิ ษอุ กี รปู หนง่ึ ตรสั คชิ ฌชาดก ในทกุ นบิ าต ทรงประทานสาธกุ ารแกภ กิ ษอุ กี รูปหนงึ่ แลวตรัส เกทารชาดกในปกณิ ณกนิบาต ทรงประทานสาธุการแกภิกษุอีกรูปหนึ่ง และตรัสวา “โบราณกบณั ฑติ ทง้ั หลาย แมเ ปน ดริ จั ฉาน เมอื่ พลดั พรากจาก มารดาแลว กซ็ บู ผอม เพราะไมย อมกนิ อาหารตลอดเวลา ๗ วนั แมไ ดอ าหารดเี ยย่ี งอาหารของพระราชากห็ าไดส นใจไม เมอ่ื ได เห็นมารดาเทาน้ันจึงกินอาหาร” แลวตรัสมาตุโปสกชาดกใน เอกาทสกนิบาต แลว ทรงประกาศอริยสัจ เมอ่ื จบอรยิ สัจภิกษุ ท้งั ๕ รูปไดสำเร็จโสดาปต ตผิ ล ผูบำรุงเลี้ยงมารดาบิดา ยอมเปนผูอันพระศาสดาทรง สรรเสรญิ และบรรลปุ ระโยชนข องตนดว ยประการดงั พรรณนา มาฉะน้ี อนง่ึ ผเู ลยี้ งมารดาบิดา แมม ภี ยั ก็ยอมปลอดภัย ในขอ นัน้ มเี รอ่ื งตอ ไปน้ีเปนอุทาหรณ

อ. วศิน อนิ ทสระ ๘๙ เร่อื งสวุ รรณสามดาบส ในอดีตกาล พระโพธิสัตวเปนดาบสช่ือสุวรรณสาม อยูในอาศรมแหงหน่ึงใกลฝงแมน้ำชื่อมิคสัมมตา มารดา บิดาของพระโพธิสัตวจักษุบอดท้ังสองขาง พระโพธิสัตว ปรนนบิ ัตมิ ารดาบิดาอยทู ี่อาศรมรมิ ฝงนำ้ นน้ั เวลานั้น พระราชาแหงกรุงพาราณสีพระนามวา “ปลยักษ” ทรงมอบราชสมบัติแกพระมารดา แลวออกปาแต พระองคเดียว เพราะความปรารถนาเน้ือมฤค ทรงฆาเนื้อไป เสวยไป และเที่ยวไปตามพระราชอัธยาศัย เสด็จถึงริมฝงน้ำ มิคสัมมตาใกลท่ีอยูของพระโพธิสัตว ทรงพบรอยเทาเน้ือท่ี ทาตักน้ำด่ืมของสุวรรณสามแลวซอนพระองคอยูท่ีซุมอันทำ ดวยก่ิงไม ทอดพระเนตรเห็นสุวรรณสามดาบส อันหมูเนื้อ แวดลอ มแลว ลงอาบน้ำในเวลาเยน็ ขณะกลับ, ทรงยิงดว ยลกู ศรอนั อาบดว ยยาพษิ พระโพธสิ ตั วล ม ลง นอนสอดสา ยสายตา หาบุคคลผูยิงตน พรอมดวยกลาวถอยคำอันออนหวาน มิได กลาววาจาหยาบคายหรือแสดงอาฆาตมาดรายตอผูประหาร ตนแตประการใด พระราชาปลยักษ ทรงสดับวาจานั้น ทรงดำริวา “ผูน้ี แมถูกเรายิงลมลงแลว ก็มิไดดาวาเราเลย กลับรอง

พระพทุ ธบารมีในอดตี ๙๐ เรียกเราดวยถอยคำอันนารัก” ดังน้ีแลว เสด็จเขาไปใกล ทรงเห็นสุวรรณสามดาบสประสบทุกข พระองคจงึ ทรงกนั แสง เทพธดิ าองคหนง่ึ ซึง่ อยู ณ ภูเขาคันธมาทน ชื่อวสนุ ทรี ซงึ่ เคยเปน มารดาของพระสุวรรณสามโพธสิ ัตว เม่ือ ๗ ชาติ มาแลว ทราบเหตุน้นั มิไดป รากฏกายเลยมาบอกพระราชาให ไปยงั อาศรม บำรงุ มารดาบิดาผเู สียจักษุของสุวรรณสาม พระราชาไดเ สดจ็ ไปทน่ี นั่ มารดาบดิ าของพระโพธสิ ตั ว ทราบเรื่องท้ังปวงจากพระราชาแลว ขอใหพระราชานำตนไป ยังสถานที่เกิดเหตแุ ลวไดท ำสัจจกิริยาตอหนาสวุ รรณสามวา “สวุ รรณสามบตุ รของเราเปน ผปู ระพฤตธิ รรมเปน ปกติ มาเปนเวลานาน ดวยสัจจวาจาน้ีขอยาพิษในกายแหงสุวรรณ สามจงสญู หายไป” จบสจั จกริ ยิ าของมารดาบดิ า พระโพธสิ ตั วพ ลกิ ตวั ได ที นั้น เทพธิดาไดท ำสัจจกริ ยิ าบา งวา “เราอยูทภี่ เู ขาคนั ธมาทนม าเปนเวลาชานาน ใครๆ อน่ื จะเปนที่รักของเรายิ่งกวาสุวรรณสามมิไดมี ดวยสัจจวาจานี้ ขอยาพิษในกายของสุวรรณสามจงสูญหายไป”

อ. วศนิ อนิ ทสระ ๙๑ พอจบสัจจกิริยาของเทพธิดา สุวรรณสามดาบสก็ หายจากโรคลกุ ขนึ้ ได พรอ มกนั นน้ั ดวงตาทงั้ สองขา งของมารดา บิดาแหง สุวรรณสามก็กลับดีดังเดมิ และเปนเวลารงุ อรุณพอดี ลำดบั น้นั พระโพธิสตั วไ ดกลา วกับพระราชาวา “บุคคลใดเล้ียงมารดาหรือบิดาโดยธรรม เทพยอม ชวยเหลือบุคคลเชนน้ัน นักปราชญทั้งหลายยอมสรรเสริญ เขาในโลกนี้ เขาละโลกนี้ไปแลว ยอมบนั เทิงในสวรรค” พระโพธสิ ตั วไ ดท ลู พระราชาตอ ไปวา หากทรงประสงค จะเสวยทิพยสมบัติในเทวโลกก็ขอใหทรงประพฤติธรรมจริยา เหลา นค้ี ือ ๑. ประพฤติธรรมจรยิ า คอื การบำรุงมารดาบิดา ๒. การสงเคราะหบตุ รและภรรยาโดยธรรม ๓. การประพฤตธิ รรมในมติ รสหายคือมีมิตรธรรม ๔. การปฏบิ ัตชิ อบในสัตวพ าหนะและพลนกิ าย ๕. การประพฤตธิ รรมตอ ชาวบา นชาวนิคม ๖. การประพฤติธรรมตอชาวเมอื งและชาวชนบท ๗. การประพฤติธรรมตอสมณพราหมณาจารย

พระพทุ ธบารมใี นอดตี ๙๒ ๘. การประพฤติธรรมตอเน้ือและนกทั้งหลาย “มหาราช!” พระโพธิสัตวทูลตอไป “ขอพระองคจง ทรงประพฤติธรรมเถิด ธรรมที่บุคคลประพฤติดีแลวยอมนำ สุขมาให เมื่อส้ินชีพยอมไปสูสวรรค มหาราช! เทพยดาท้ัง หลายบรรลถุ งึ ทพิ ยไ ดก เ็ พราะประพฤตธิ รรมทงั้ สน้ิ ขอพระองค อยาไดประมาทในการประพฤตธิ รรมเลย” ๑. การบำรุงมารดาบิดาดวยขาวน้ำและการนวดฟน รวมท้ังการใหน้ำบวนปาก ไมสีฟน และปจจัย ๔ ช่ือวาการ ประพฤตธิ รรมในมารดาบิดา ๒. การสงเคราะหพระโอรสธิดาดวยปจจัย ๔ และ การหามมิใหทำชั่ว ใหตั้งอยูในคุณความดี ใหเลาเรียน ศิลปวิทยา หาภรรยาอันสมควรให มอบทรัพยใหในสมัย อันสมควร ช่ือวาประพฤติธรรมในพระโอรสธิดา การยกยอง ไมดูหมิ่น การไมประพฤตินอกใจ, การมอบความเปนใหญ ให, การใหเครื่องประดับตกแตงรางกาย ชื่อวา ประพฤติธรรม ในพระชายา การสงเคราะหมิตรอมาตยดวยสังคหวัตถุ ๔ และ พูดจริงไมแกลงกลาวใหคลาดเคล่ือนจากความจริง ช่ือวาทรง ประพฤติธรรมในมติ รอมาตย

อ. วศิน อินทสระ ๙๓ เม่ือพระราชาพระราชทานส่ิงของอันควรพระราชทาน ทรงปูนบำเหน็จแกสัตวพาหนะมีชางมาเปนตน และพลนิกาย เมอ่ื ชา งมา เปน ตน แกแ ลว ไมท รงใชง าน ชอ่ื วา ทรงประพฤตธิ รรม ในสตั วพาหนะ และพลนิกาย การไมท รงเบียดเบียนชาวบาน และชาวนิคมใหลำบาก ดว ยพระราชอาญาและสว ย (ภาษ)ี ชอื่ วา ทรงประพฤตธิ รรมใน ชาวบา นและชาวนคิ ม การไมทรงบีบคั้นชาวเมืองและชาวชนบท ทรงมีพระ ราชหฤทัยเก้ือกูลแกเขา ช่ือวาทรงประพฤติธรรมในชาวเมือง และชาวชนบท การพระราชทานปจ จยั ๔ แกส มณะและพราหมณช่อื วา ทรงประพฤติธรรมในสมณพราหมณ การพระราชทานอภยั แกส ตั ว ๔ เทา และนกทกุ จำพวก ช่ือวา ทรงประพฤติธรรมในเน้ือและนก พระราชาทรงสดบั คำของพระโพธสิ ตั วส วุ รรณสามแลว มีพระราชหฤทยั ยินดี ทรงยอมรบั ศลี ๕ ไหวพ ระโพธสิ ัตวแลว เสดจ็ ไปยงั พระนครของพระองค ทรงใหท านและรกั ษาศลี ทรง ครองราชยโดยธรรม ส้ินพระชนมแ ลวบงั เกิดในแดนสวรรค สวนสุวรรณสามโพธิสัตว ทำฌานและอภิญญาใหเกิด ขน้ึ แลว เขา ถึงพรหมโลกพรอมดว ยมารดาบิดา

พระพุทธบารมใี นอดตี เรื่องท่ี ๕ พระมโหสถบัณฑติ

พระปญั ญาบารมี มโหสถบณั ฑิต “ทา นกลาววา ปญ ญาประเสริฐสุด สวางดุจดวงจนั ทรวันเพ็ญ แมดวงเดียวกส็ วา งกวา ดวงดาวทั้งทอ งฟา ”

พระพทุ ธบารมีในอดตี ๙๖ เรอื่ งทีท่ รงปรารภ พระผมู พี ระภาคเจา ประทบั ณ เชตวนั วหิ าร ทรงปรารภ พระปญญาบารมีของพระองคตามที่ภิกษุทั้งหลายประชุม สนทนากัน ณ ธรรมสภา ตรสั วา ทรงมีปญ ญาเฉพาะแตใ น กาลนก้ี ห็ าไม แมใ นกาลกอ น เมอ่ื เปน พระโพธสิ ตั วบ ำเพญ็ บารมี อยกู ท็ รงมปี ญ ญามาก มปี ญ ญาลกึ ซง้ึ เหมอื นกนั ดงั นแี้ ลว ตรสั เรอ่ื งพระมโหสถบณั ฑิต มีเร่อื งยอดังนี้ สุบนิ นมิ ติ ของพระราชา ทานมโหสถ เปนชาวกรุงมิถิลาแควนวิเทหะ แตเกิด ณ ตำบลปาจีนยวมัชฌคาม (ดานตะวันออกของกรุงมิถิลา) บิดาของทานช่ือสิริวัฒกเศรษฐี มารดาช่ือสุมนาเทวี วันที่ถือ ปฏิสนธใิ นครรภมารดานนั้ พระเจาวิเทหราช กษัตริยแ หง มิถิ ลานคร ทรงสุบนิ นิมติ วา ท่ีมมุ พระลานหลวงทัง้ ๔ มุม มีกอง เพลงิ ๔ กองประมาณเทา กำแพงใหญล กุ โพลงอยู แตท า มกลาง กองเพลงิ ใหญนน้ั มีกองหน่ึงประมาณเทาห่ิงหอ ยเกดิ ขึ้น แตมี แสงสวางยง่ิ กวากองเพลิงทั้ง ๔ กอง สวางท่ัวจกั รวาล ส่งิ ใดท่ี ตกลงพื้นดินแมจะเล็กเพียงใดก็สามารถมองเห็นไดเพราะแสง สวา งนัน้ เทวดา มาร พรหม มนษุ ยชวนกนั มาบูชากองเพลงิ นนั้ แมม หาชนจะไปมาระหวางกองเพลงิ น้นั ก็มไิ ดร สู กึ รอ น

อ. วศนิ อินทสระ ๙๗ เชาข้ึนตรัสถามบัณฑิตประจำราชสำนัก ๔ คน คือ เสนกะ ปกุ กุสะ กามนิ ทะ และ เทวินทะ วาจะมเี หตกุ ารณ รา ยดีอยา งไร บณั ฑติ ท้ัง ๔ ทลู วา มเี หตดุ ี คอื จะมบี ัณฑติ ผู มปี ญ ญามากจะเกดิ ขึ้น ไฟ ๔ กองนัน้ เหมอื นพวกเขา ๔ คน สวนไฟดวงนอยแตมีแสงสวางมากนั้นคือบัณฑิตใหมมีปญญา หาผเู สมอเหมือนมไิ ด ชื่อมโหสถ ตำนานเลา วา พระโพธิสัตวค ลอดงา ยเหมอื นเทน้ำออก จากกระบอก นางสุมนาเทวีไมไดเจ็บปวดเลย ในวันคลอด ทา วสักกะ (พระอนิ ทร) ไดนำโอสถ (ยาสมนุ ไพร) แทงหนึ่ง มาวางไวที่มือของกุมาร พระโพธิสัตวกำโอสถไวแนน พูดกับ แมไดต้ังแตวันคลอด เมื่อมารดาถามวาลูกกำอะไรมาก็บอก วา กำเอาโอสถมาและบอกดว ยวาใครเจบ็ ไขไ ดปว ยก็จงเอายา น้ีรักษา สุมนาเทวีบอกเร่ืองนี้แกเศรษฐี เศรษฐีน้ันเปนโรค ปวดศรี ษะมา ๗ ป ยินดีวา ลกู ชายถอื โอสถมาตั้งแตวนั ท่เี กิด มนั คงมีอานุภาพเพราะมาพรอมกับผมู ีบุญ จงึ เอาโอสถน้นั ฝน กบั หนิ บดแลว ทาหนา ผาก ปรากฏวา โรคปวดศรี ษะทเี่ ปน มา ๗ ปก็หายเหมือนนำ้ กลงิ้ ลงจากใบบวั

พระพทุ ธบารมใี นอดตี ๙๘ ขาวเร่ืองน้ีแพรไปในหมูบาน คนปวยดวยโรคตางๆ ทราบเขาก็พากันขอยารักษา เศรษฐีฝนยากับหินบดรักษา หายทุกคน ประชาชนพากนั สรรเสรญิ วา โอสถท่บี า นเศรษฐมี ี อานุภาพมาก ดวยนิมิตหมายอันน้ี ทานเศรษฐีจึงตั้งชื่อลูกชายวา “มโหสถ” แปลวา “โอสถทมี่ อี านภุ าพมาก” เศรษฐีคิดวา บุตรของเราเปนผูมีบุญคงไมมาเกิดคน เดยี วจงึ ใหส ืบดูวา มีเด็กเกิดในวันนั้นบา งหรอื ไม ปรากฏวามี เด็กเกิดจำนวนมาก จึงมอบของขวัญใหเพื่อใหเปนสหายเปน เพ่อื นเลนกับมโหสถบุตรของตน เมอื่ พระโพธสิ ตั วอ ายุ ๗ ขวบ วนั หนง่ึ เลน อยกู บั เพอ่ื นๆ ทล่ี านกวา ง บังเอิญฝนตก ทานเองมีกำลังมาก จงึ ว่งิ เขา หลบ ฝนท่ีศาลาหลงั หนึง่ ทัน แตเ พื่อนของทานวิ่งไมทนั จงึ เปย กปอน และสะดดุ ขากนั ลมถึงเขาแตกกม็ ี ทา นมโหสถเห็นดังนั้น จึงชวนเพ่อื นๆ สรางศาลา ให เพอื่ นออกเงนิ กนั คนละหนง่ึ กหาปณะ เพอื่ สรา งศาลาไมใ หเ ปย ก ฝนหรือถูกแดดจัด เมื่อเลนกันอยู (คงมุงเฉพาะหลังคาอยาง เดยี ว เพ่ือกนั แดดกนั ฝนเทานัน้ ) เมื่อชางมาทำ ปรากฏวาขงึ เชือกวัดไมตรง พระมโหสถตองขึงให ตอจากน้ันใหทำศาลา อกี หลายหลัง คอื สำหรับหญงิ อนาถาคลอดบตุ ร สำหรบั สมณ

อ. วศิน อนิ ทสระ ๙๙ พราหมณผูจรมา สำหรับคฤหสั ถผูเปน อาคนั ตุกะ สำหรับเปน หอ งเกบ็ สนิ คา ของพวกพอ คา ผจู รมาอกี หอ งหนงึ่ ทกุ หลงั มปี ระตู ทางหนามุขมีสนามเลน มีโรงธรรม การปลกู สรา งเสร็จโดยไม นานเลย ตอจากน้ันใหขดุ สระโบกขรณี มดี อกบัว ๕ ชนิด สราง สวนริมสระโบกขรณี นา ร่ืนรมย คนเปนอันมากไดอาศัยพระ โพธิสัตวใชสถานที่น้ันเปนที่วินิจฉัยความดวยปญญาของทาน มโหสถปรากฏกระฉอนเพราะการวินจิ ฉัยความตา งๆ น่ันเอง พระเจา้ วิเทหราชทรงสดับปญั ญาพระโพธิสตั ว์ เมือ่ ๗ ปล ว งไป นบั แตว ันท่พี ระเจา วเิ ทหราชทรงสบุ ิน นิมิต ทรงระลึกไดถึงคำทำนายของเสนกบัณฑิตเปนตน จึง ใหอำมาตยหลายคนไปสืบดูทั้ง ๔ ทิศ อำมาตยคนท่ีไปทาง ปาจีนยวมัชฌคามไปพบเห็นศาลาท่ีทานมโหสถใหสราง จึง ถามชาวบานวาชางใดสรางศาลาน้ี เพราะตองเปนศาลาที่คน ฉลาดใหสรางเปนแน พอทราบวาเปนศาลาของทานมโหสถก็ รีบกลับไปทลู พระเจา วิเทหราช พระองคทรงปรึกษากบั บัณฑิต มีเสนกเปนตน เสนกเปนคนตระหนี่ลาภและชื่อเสียงจึงทูล วา คนจะเปนบัณฑิตเพราะเหตุท่ีใหสรางศาลาและสระน้ำ เทา นน้ั กห็ าไม พระราชาจึงทรงน่งิ เสยี แตใหอำมาตยไปเฝา ดู