อุปกรณ์ในการเก็บตัวอย่างอากาศในสถานที่ทำงาน1

รายงาน เครื่องมือการเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ เสนอ อาจารย์ นุจรีย์ แซ่จิว จดั ทาโดย นางสาวนูรฮีดายะห์ อารง รหสั นกั ศึกษา 6240311370 รายงานฉบบั น้ีเป็นส่วนหน่ึงของรายวชิ า 924-209 INDUSTRIAL HYGIENE ภาคเรียนที่ 2 ปี การศึกษา 2563 สาขา อาชีวอนามยั และความปลอดภยั มหาวิทยาลยั สงขลานครินทร์ วิทยาเขตสุราษฎร์ธานี

คานา รายงานเลม่ น้ีเป็นส่วนหน่ึงของรายวิชา 924-209 INDUSTRIAL HYGIENE โดยมีจุดประสงคเ์ พอ่ื การศึกษา ความรู้เรื่อง เครื่องมือการเก็บตวั อยา่ งอากาศ เพอ่ื เป็นแนวทางในการศึกษาและนาไปปรับใชใ้ หเ้ กิดประโยชน์ กบั ผสู ูงสุด ผจู้ ดั ทาหวงั เป็นอยา่ งยง่ิ วา่ รายงานเล่มน้ีจะเป็นประโยชน์ผอู้ ่าน นกั เรียน นกั ศึกษา ท่ีกาลงั หาขอ้ มูล เกี่ยวกบั เรื่องน้ี หากผิดพลาดประการใดขออภยั มา ณ ท่ีน้ี จดั ทาโดย นางสาวนูรฮีดายะห์ อารง

สารบัญ เร่ือง หนา้ การประเมินและการเกบ็ ตวั อยา่ งมลพิษทางอากาศ.................................................................................1 วตั ถปุ ระสงคขอ์ งการเก็บตวั อยา่ งมลพิษทางอากาศ................................................................................1 อปุ กรณ์ในการเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศในสถานที่ทางาน...............................................................................1 เคร่ืองมือที่ใชใ้ นการเก็บตวั อยา่ งมลพิษทางอากาศ.................................................................................2 เครื่องมือชนิดท่ีอ่านคา่ โดยตรง...............................................................................................................2 เครื่องมือที่อา่ นผลการตรวจวดั ทางหนา้ ปัด............................................................................................3 เครื่องมือท่ีอา่ นคา่ โดยตรงที่แสดงผลตวั กลาง........................................................................................4 อปุ กรณ์สะสม........................................................................................................................................5 เกณฑใ์ นการเลือกกระดาษกรอง............................................................................................................7 เคร่ืองมือตรวจปรับความถูกตอ้ งของเคร่ืองเก็บตวั อยา่ งอากาศ............................................................. 9 การประเมินและการเกบ็ อยา่ งอากาศ......................................................................................................9 กลวธิ ีในการเก็บตวั อยา่ งอยา่ งอากาศ.....................................................................................................11 การเก็บตวั อยา่ งอยา่ งมลพษิ ท่ีเป็นอนุภาค.............................................................................................12 เคร่ืองมือสาหรับการเกบ็ ตวั อยา่ งมลพษิ ทางอากาศท่ีเป็นอนุภาคโดยการกรอง....................................13 บรรณนานุกรม......................................................................................................................................16

1 การประเมินและการเกบ็ ตัวอย่างมลพษิ ทางอากาศ มลพิษทางอากาศอาจแบ่งได2้ ประเภท คือ 1.อนุภาค (Particulates) หมายถึง สารทกุ ชนิดไมว่ า่ จะอยใู่ นรูปของแขง็ หรือของเหลวท่ีสามารถแขวนลอยอยใู่ น บรรยากาศไดใ้ นระยะเวลาใดเวลาหน่ึง และอาจเขา้ สู่ระบบทางเดินหายใจคนได้ อนุภาคของแขง็ เช่น ฝ่นุ ฟูม ควนั ข้ีเถา้ เส้นใย อนุภาคของเหลวไดแ้ ก่ละออง(mist) และ หมอก(fog) 2.ก๊าซ และไอ กา๊ ซ หมายถึง สภาวะของของไหลที่ไร้รูปทรงของสารเคมีท่ีอาจเปล่ียนแปลงไปสู่สภาวของเหลว หรือของแขง็ โดยผลร่วมกนั ระหวา่ งการเพม่ิ ความดนั และการลดอุณหภูมิ ไอ หมายถึง สภาวะการเป็นก๊าซของสารซ่ึงโดยปกติแลว้ ภายในอุณหภูมิหอ้ งและความดนั ปกติจะอยู่ในสภาวะ ของแขง็ หรือของเหลว ไอน้นั จะทาใหเ้ ปลี่ยนแปลงกบั ไปเป็นสภาวะของแขง็ หรือของเหลวไดโ้ ดยการเพมิ่ ความดนั หรือลดอุณหภูมิ วัตถุประสงคข์องการเกบ็ ตัวอย่างมลพษิ ทางอากาศ 1.เพ่ือทราบระดบั ความเขม้ ขน้ ของมลพษิ ทางอากาศวา่ อยู่ในระดบั ท่ีเป็นอนั ตรายต่อสุขภาพผปู้ ฏิบตั ิงานหรือไม่ หรือเกินค่าที่กาหนดโดยกฎหมาย หรือคา่ แนะนาโดยหน่วยงานท่ียอมรับในระดบั สากลหรือไม่ 2.เพื่อเป็นขอ้ มลู ในการวางแผน บริหารจดั การเพื่อลดระดบั ความเขม้ มลพษิ ใหอ้ ยู่ในระดบั ท่ีไมเ่ ป็นอนั ตรายต่อ สุขภาพ ตลอดจนการจดั ใหม้ ีกิจกรรมเฝ้าคุมอากาศในสถานที่ทางานอยา่ งเป็นระบบและตอ่ เนื่อง อุปกรณ์ในการเกบ็ ตวั อย่างอากาศในสถานที่ทางาน การเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศในสถานที่ทางานจาเป็นตอ้ งทราบมาตรฐานและวธิ ีในการเก็บและวเิ คราะหต์ วั อยา่ ง อากาศ ดงั น้นั ก่อนทาการเก็บตวั อยา่ งอากาศจึงจาเป็นตอ้ งทราบชนิดหรือชื่อของสารเคมีท่ีแพร่กระจายใน บรรยากาศการทางานที่เราตอ้ งการเกบ็ ตวั อยา่ ง เพื่อตรวจสอบหามาตรฐานวิธีในการเกบ็ ตวั อยา่ ง ตลอดจน จดั เตรียมเคร่ืองมือ/ อุปกรณ์ใหถ้ กู ตอ้ งตามมาตรฐาน

2 เครื่องมือทีใ่ ช้ในการเกบ็ ตัวอย่างมลพษิ ทางอากาศ การเก็บตวั อยา่ งอากาศ ตอ้ งพิจารณาถึงประเภทของมลพิษทางอากาศ ชนิดของสารปนเป้ื อนท่ีแขวนลอยใน อากาศ ดงั น้นั ในท่ีน้ีจึงแบง่ การเก็บตวั อยา่ งอากาศออกเป็น 2 ประเภท คือการเก็บตวั อยา่ งอากาศสาหรับสาร ปนเป้ื อนที่เป็นอนุภาคและการเก็บตวั อยา่ งอากาศสาหรับสารปนเป้ื อนที่เป็นไอระเหยและก๊าซ ท้งั น้ีเพื่อ ประโยชน์ในการเลือกเครื่องมือและอปุ กรณ์ที่เหมาะสมกบั การเก็บตวั อยา่ งอากาศเพื่อการวิเคราะหห์ าปริมาณ ของมลพิษน้นั ๆ ปัจจุบนั เครื่องมือท่ีใชใ้ นการเก็บตวั อยา่ งมีมากมายหลายประเภท แต่ละประเภทกไ็ ดร้ ับการ พฒั นาใหม้ ีประสิทธิภาพใน การใชง้ าน สามารถแบง่ ออกไดด้ งั น้ี 1.เครื่องมือชนิดที่อ่านค่าโดยตรง(Direct reading instruments) เครื่องมือที่รวมเอาการเกบ็ ตวั อยา่ งและวเิ คราะห์ไวใ้ นเครื่องมือน้นั ๆ สามารถแสดงผลการตรวจวดั ในเชิง ปริมาณไดท้ นั ทีท่ีทาการตรวจวดั โดยแสดงท่ีหนา้ ปัด เครื่องบนั ทึก หรือแสดงผลท่ีตวั กลางท่ีเกี่ยวขอ้ งกบั การเก็บ ตวั อยา่ งอากาศ เช่น หลอดตรวจวดั ฯลฯ เครื่องมือประเภทน้ีมีขอ้ ดีและขอ้ จากดั ดงั น้ี ขอ้ ดี -สามารถประมาณคา่ ความเขม้ ขน้ ของมลพษิ ทางอากาศไดท้ นั ที -บางชนิดสามารถบนั ทึกความเขม็ ขน้ มลพษิ ทางอากาศไดอ้ ยา่ งตอ่ เนื่องตลอดเวลา -ลดปัญหาข้นั ตอนและเวลาในการทางาน -ลดปัญหาขอ้ ผดิ พลาดท่ีเกิดจากการเก็บตวั อยา่ งและวิเคราะห์ตวั อยา่ ง -ลดปัญหาการใชเ้ คร่ืองมือไมถ่ กู ตอ้ งจากบุคคลที่ไม่ไดร้ ับการฝึก -เครื่องมือบางชนิดถูกออกแบบมาใหม้ ีระบบเตือนภยั โดยสามารถแสดงออกในรูปของแสง หรือเสียงท้งั น้ีเพือ่ เตือนผปู้ ฏิบตั ิงานใหท้ ราบถึงสภาวะท่ีเป็นอนั ตราย

3 ขอ้ จากดั -ราคาแพง - อาจตอ้ งทาการตรวจปรับความถูกตอ้ งบ่อย ดงั น้นั การขาดเครื่องมือตรวจปรับความถูกตอ้ งจึงเป็นปัญหาต่อ การใชเ้ ครื่องมือประเภทน้ีมาก เครื่องมือที่อ่านผลการตรวจวดั ทางหน้าปัด ท่นี ิยมใช้ได้แก่ 1.เครื่องมือท่ีอาศยั หลกั การกระจายของแสง (Light scattering) สาหรับการเกบ็ และวเิ คราะห์อนุภาคในอากาศ เช่น เคร่ืองมือท่ีตรวจวดั ปริมาณฝ่นุ ท่ีเขา้ ถึงถงุ ลมปอดชนิดที่อา่ นคา่ ไดท้ นั ที 2.เครื่องมือที่อาศยั หลกั การแตกตวั เป็นไอออน (Ionization) สาหรับการตรวจวดั ก๊าซและไอ เช่น เคร่ืองวดั VOC 3.เครื่องมือท่ีอาศยั หลกั การวดั ความเขม้ ขน้ ของแสง (Photometry) สาหรับการตรวจวดั กา๊ ซและไอ เช่น เคร่ือง Miran vapor analyzer

4 4.เครื่องมือที่อาศยั หลกั การแยกช้นั ของกา๊ ซโดยการซึมผา่ นวตั ถุดูดซบั (Gaschromatography ) เช่น Portable GC เครื่องมือท่อี ่านค่าโดยตรงท่ีแสดงผลตวั กลาง เคร่ืองมือท่ีอา่ นคา่ โดยตรงท่ีแสดงผลตวั กลาง ท่ีนิยมใชไ้ ดแ้ ก่ หลอดตรวจวดั (Detectortube) จะตอ้ งใชก้ บั เคร่ือง เกบ็ ตวั อยา่ งอากาศร่วมดว้ ย เป็นชนิด Squeeze bulb หรือ Hand piston pump หรือ Peristallic pump เป็นตน้ ภายในหลอดตรวจวดั บรรจุสาร Silica gel ,Activated alumina ,Silica sand ,Silica glass อยา่ งใดอยา่ งหน่ึง สารเหลา่ น้ีถูกดูดซบั ดว้ ยสารเคมีที่จะทาปฏิกิริยาเฉพาะเจาะจงกบั มลพิษท่ีตอ้ งการเก็บตวั อยา่ งอากาศ ทาใหเ้ กิด การเปลี่ยนสีอยา่ งรวดเร็วและชดั เจน ทาใหท้ ราบปริมาณความเขม็ ขน้ ของมลพิษไดเ้ มื่อตอ้ งการใชห้ ลอด ตรวจวดั ใหต้ ดั ปลายท้งั สองออก ปลายดา้ นหน่ึงของหลอดต่อกบั ช่องอากาศขา้ วของเคร่ืองเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ ชนิดท่ีกล่าวมาแลว้ ส่วนปลายอีกดา้ นหน่ึงของหลอดตรวจวดั เป็นช่องใหอ้ ากาศเขา้

5 ขอ้ ควรระวงั ในการใชห้ ลอดตรวจวดั ซ่ึงสามารถทาใหเ้ กิดคา่ ที่ผิดพลาดไดค้ ือ -Pump stroke -การสวมหลอดตรวจวดั เขา้ กบั เครื่องมือไม่ถูกตอ้ ง -การใชใ้ นท่ีที่มีอณุ หภูมิและความช้ืนสูง -การสวมหลอดตรวจวดั เขา้ กบั เคร่ือง ถา้ ไมแ่ น่นจะทาให้อากาศรั่วไหลออกภายนอก -สารเคมีในหลอดตรวจวนั หมดอาย 2.เครื่องมือเก็บตวั อยา่ งอากาศผา่ นอุปกรณ์ท่ีเป็นตวั กลางในการเก็บและวเิ คราะห์ทางหอ้ งปฏิติบตั ิการโดยทว่ั ไป จะอาศยั หลกั การแทนท่ีอากาศ เช่น Personal air sampler pump หรือHigh volume pump ซ่ึงชุดเคร่ืองมือดงั กล่าว ประกอบดว้ ย 1.เคร่ืองมือเก็บตวั อยา่ งอากาศ ไดแ้ ก่ -ทางเขา้ ของอากาศ (air inlet) -อุปกรณ์ควบคุมการไหลอากาศ (air flow controller) เป็นส่วนที่ควบคมุ อตั ราการไหลของอากาศผา่ นเคร่ือง -มาตรวดั อตั ราการไหลของอากาศ (air flow meter) เป็นส่วนท่ีวดั อตั ราการไหลอากาศทาใหท้ ราบวา่ ขณะท่ีเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศน้นั มีอตั ราการไหลของอากาศเท่าใดเพ่ือใชใ้ นการคานวณหาปริมาตรอากาศท่ีผา่ นเครื่องเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ มาตรวดั น้ีจะตอ้ งคงท่ีตลอดเวลาที่เกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ -เคร่ืองดูดอากาศ (air mover) เป็นอปุ กรณ์ท่ีดูดอากาศใหไ้ หลผา่ นอปุ กรณ์เกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ -ทางอากาศออก (air outlet) -สวิทซ์ควบคมุ การเปิ ด-ปิ ดเคร่ืองมือ

6 2.อปุ กรณ์สะสม (Collection devices) 1.อปุ กรณ์สะสมอนุภาค ไดแ้ ก่ กระดาษกรอง ซ่ึงมีโครงสร้างท่ีเป็นรูพรุน มีรูปร่างภายนอกที่สามารถวดั ได้ คือ ความหนาและพ้ืนที่หนา้ ตดั ท่ีอากาศไหลผา่ น กระดาษกรองมีหลายชนิดและส่ิงท่ีแตกต่างกนั ของกระดาษกรอง คอื โครงสร้างภายในโดยกระดาษกรองจะถกู บรรจุไวภ้ ายในตลบั ยดึ กระดาษกรอง (Casette filter holder) โดยมี แผน่ รองกระดาษกรอง(Support pad หรือ back up filter) รองรับอยอู่ าจใชร้ ่วมกบั cyclone กไ็ ด้ หลกั การทางาน ของอปุ กรณ์สะสมอนุภาคอาศยั หลกั การกรอง หลกั แรงดึงดูดของโลก และหลกั แรงสู่ศูนยก์ ลาง ตลบั ยดึ กระดาษกรองอาจเป็นชนิด 2 ช้นั หรือ 3 ช้นั ประกอบดว้ ยส่วนท่ีใหอ้ ากาศเขา้ และออก อากาศจะถูกดูด โดยเครื่องดูดอากาศผา่ นตลบั ยดึ กระดาษกรองส่วนท่ีใหอ้ ากาศเขา้ อากาศท่ีมีมลพษิ กจ็ ะติดอยบู่ นแผน่ กระดาษ กรองท่ีอยภู่ ายใน ซ่ึงเมื่อนาไปวิเคราะห์ทางหอ้ งปฏิบตั ิการจะทาใหท้ ราบปริมาณสารพิษในอากาศได้ กระดาษ กรองที่ใชก้ นั อยา่ งแพร่หลายมีหลายชนิด คือ 1.1 กระดาษกรองชนิดเซลลูโลส (Cellulose filter paper) ทาจากเยอ่ื เซลลโู ลส คณุ สมบตั ิของกระดาษกรองชนิด น้ีมีส่วนประกอบของข้ีเถา้ ข้นั ต่า ไม่ฉีกขาดงา่ ย ดูดซบั ความช้ืน มีความตา้ นทานต่อการไหลของอากาศสูงและมี ราคาแพง 1.2 กระดาษกรองชนิดใยแกว้ (Glass fiber filter) ทาจากใยแกว้ ละเอียด คณุ สมบตั ิของกระดาษกรองชนิดน้ีคือ ไม่ดูดความช้ืน ทนตอ่ ความร้อน ไมท่ าปฏิกิริยากบั มลพิษท่ีเกบ็ มีความตา้ นทานต่อการไหลของอากาศต่า กระดาษกรองชนิดน้ีมีส่วนประกอบของซิลิกา้ อยดู่ ว้ ย ดงั น้นั ในการเก็บตวั อยา่ งอากาศ ถา้ ตอ้ งการวิเคราะห์หาซิ ลิกา้ กไ็ ม่ควรใชก้ ระดาษกรองชนิดน้ีเพราะจะทาใหผ้ ลการวิเคราะหผ์ ดิ พลาดได้ 1.3 กระดาษกรองชนิดพลาสติก (Plastic fiber filter) ทาจากใย Ultra fine หรือ perchlorvinyl มีคุณสมบตั ิเหมือน Glass fiber filter มีประสิทธิภาพในการเก็บสูงและตา้ นทานต่อการไหลของอากาศคอ่ นขา้ งต่าละลายน้าไดด้ ีใน

7 ตวั ทาละลายบางชนิด ดงั น้นั จึงงา่ ยต่อการวิเคราะห์ ขอ้ เสียคือ มีความยดื หยนุ่ ต่าฉีกขาดงา่ ยประสิทธิภาพการเก็บ จะลดลงเมื่ออากาศมีละอองของเหลว(Liquid droplets)ปนอยู่ 1.4 กระดาษกรองชนิดเมมเบรน (Membrane filter) ทาจากเรซิน (resin) ไดแ้ ก่ เซลลูโลสเอสเตอร์ (Cellulose ester) โพลีไวนิลคลอไรด์ (Polyvinylchloride) อะคโี ลไนไตรล์ (Acrylonitrile) กระดาษกรองชนิดน้ีมีขนาด Pore size นอ้ ยมาก ดงั น้นั สามารถเก็บอนุภาคทีมีขนาดเลก็ มากถึง 0.001 ไมครอน มีความตา้ นทานต่อด่างและกรดที่ เจือจาง สารละลายอินทรียบ์ างชนิด ละลายไดด้ ีในอะซีโตนคลอโรฟอร์ม มีคุณสมบตั ิในการเกบ็ มลพษิ ไดด้ ี ไม่ ดูดซบั ความช้ืน มีขอ้ เสียคอื เปราะ ฉีกง่าย ความตา้ นทานต่อการไหลอากาศสูง 1.5 กระดาษกรองชนิดซิลเวอร์เมมเบรน (Silver membranefilter) เป็นกระดาษท่ีทามาจากเรซิน แต่มีส่วนผสม ของแร่เงิน เหมาะสาหรับการเก็บตวั อยา่ งควอทซ์ 1.6 กระดาษกรองชนิด นิวคลีพอร์ (Nuclepore filter) มีลกั ษณะเหมือน กระดาษกรองชนิดเมมเบรน แต่ โครงสร้างแตกต่างกนั คอื ใส มีรูPore size สม่าเสมอความตา้ นทานต่อการไหลอากาศสูงไมเ่ ปราะฉีกง่าย เกณฑ์ในการเลือกกระดาษกรอง มีกระดาษกรองหลายชนิดที่กลา่ วมาแลว้ และแต่ละชนิดมีคุณสมบตั ิเฉพาะตวั นกั สุขศาสตร์จึงตอ้ งเลือกใชใ้ ห้ เหมาะสมส าหรับอนุภาคของสารปนเป้ื อนแตล่ ะชนิด ปัจจยั ทวั่ ไปที่ตอ้ งพจิ ารณาในการเลือกกระดาษกรอง ไดแ้ ก่ - ราคา - สามารถหาซ้ือไดง้ ่าย -มีประสิทธิภาพในการเกบ็ อนุภาคชนิดและขนาดที่ตอ้ งการ เช่น รูบนกระดาษกรองมีขนาดท่ีเหมาะสมสาหรับ การเกบ็ อนุภาคในขนาดท่ีตอ้ งการ -ขอ้ จากดั สาหรับการวิเคราะห์ตวั อยา่ ง กระดาษกรองตอ้ งไมร่ บกวนหรือทาใหผ้ ลการวิเคราะห์ผิดไป เช่น หาก ตอ้ งการเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศเพ่ือวิเคราะห์หาซิลิกา้ จะใชก้ ระดาษกรองชนิด Glass fiber ไมไ่ ด้ เนื่องจากการ กระดาษกรองชนิดน้ีมีซิลิกา้ เป็นส่วนผสมดว้ ย -ความคงทนของกระดาษกรองในสภาพแวดลอ้ มท่ีเกบ็ ตวั อยา่ ง เช่น การเก็บตวั อยา่ งอากาศท่ีมีอุณหภมู ิสูงมากๆ กระดาษกรองตอ้ งสามารถทนความร้อนไดด้ ี

8 2.หลอดบรรจุของเหลว (Impingers) มีลกั ษณะเป็นแกว้ ทรงกระบอกภายในบรรจุของเหลว เช่น น้า หรือ สารเคมี อื่น ซ่ึงทาหนา้ ที่จบั มลพษิ ให้สะสมอยใู่ นของเหลวน้นั หลอดแกว้ น้ีประกอบดว้ ยช่องส าหรับอากาศเขา้ ซ่ึง เช่ือมต่อกบั หลอดแกว้ ยางขนาดเลก้ มีปลายอีกขา้ งหน่ึงจุ่มอยใู่ ตข้ องเหลวและช่องอากาศซ่ึงตอ่ เชื่อมกบั เครื่องดูด อากาศ มลพิษซ่ึงปะปนอยู่ในอากาศน้นั จะถูกของเหลวจบั ไว้ อากาศส่วนท่ีเหลือก็จะถูกดูดผา่ นเครื่องดูดอากาศ ออกไปปลายของหลอดแกว้ ซ่ึงจุ่มอยใู่ ตข้ องเหลวมีหลายลกั ษณะ เพ่อื ความเหมาะสมของมลพิษที่ถูกเกบ็ หลอดแกว้ บรรจุของเหลวมีหลายแบบเช่น 2.1 Midget impingers (หลอดแกว้ ขนาดเลก็ ) ส่วนปลายของหลอดแกว้ ถกู ทาใหเ้ รียวเลก็ ลงซ่ึงเหมาะส าหรับการ เก็บอนุภาค ก๊าซและไอระเหย 2.2 Fritted glass bubbler มีลกั ษณะเป็นแกว้ ทรงกระบอกส่วนปลายขา้ งหลอดแกว้ มีลกั ษณะเป็นรูพรุนเพ่ือให้ อากาศที่ไหลผา่ นชา้ ลง และเกิดฟองอากาศ147เลก็ ๆจานวนมาก เป็นการเพมิ่ พ้ืนที่ผวิ ของอากาศ ซ่ึงจะช่วยให้ มลพษิ ในอากาศสามารถละลายในของเหลวไดด้ ีข้นึ หลอดแกว้ ชนิดน้ีเมื่อใชใ้ นการเก็บตวั อยา่ งมลพิษท่ีเป็นสาร กดั กร่อนนานเขา้ จะทาใหป้ ระสิทธิภาพลดลง เพราะรูพรุนจะใหญ่ข้ึน ขอ้ เสียของหลอดแกว้ ชนิดน้ีคือ ทาความ สะอาดยาก 3.หลอดบรรจุสารดูดซบั (Adbsorption tube) เป็นหลอดแกว้ ขนาดเลก็ เส้นผา่ ศนู ยก์ ลางประมาณ 5 ม.ม. หรืออาจ มีขนาดเลก็ กวา่ ปลายท้งั สองปิ ด ภายในหลอดแกว้ จะมีสารดูดซบั (Adsorbents ) ซ่ึงเป็นของแขง็ มีรูพรุน เช่น ผง ถา่ น หรือซิลิกา้ เจล ซ่ึงมีชื่อเรียกวา่ Activated charcoal tube หรือ Silica gel tube Activated charcoal tube เหมาะส าหรับการเก็บมลพิษท่ีมีจุดเดือด(Bolling point )สูงกวา่ 0 องศาประสิทธิภาพ การดูดซบั จะลดลงเมื่อมลพษิ น้นั มีจุดเดือดต่าลงเหมาะสาหรับดูดซบั ไอระเหยไดด้ ีกวา่ ซิลิกา้ เจล ส่วนซิลิกา้ เจลมี ขอ้ จากดั คือ ในบรรยากาศท่ีมีความช้ืน ซิลิกา้ เจลจะดูดซบั ไอน้าไดด้ ีกวา่ ไอระเหยของสารอินทรีย์ ดงั น้นั ประสิทธิภาพในการดูดซบั มลพษิ จะลดลงเมื่ออากาศมีความช้ืนสูง เวลาใชใ้ หต้ ดั ปลายท้งั สองขา้ งออก โดยปลาย ขา้ งหน่ึงต่อเขา้ กบั เครื่องเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ ส่วนปลายอีกขา้ งหน่ึงเป็นทางเขา้ ของอากาศ เมื่ออากาศซ่ึงมีมลพษิ

9 ปนอยผู่ า่ นเขา้ ไปในหลอดแกว้ น้ี สารท่ีบรรจุในหลอดแกว้ จะดูดซบั มลพษิ ไว้ ดงั น้นั เม่ือเก็บตวั อยา่ งเสร็จแลว้ จะตอ้ งนาหลอดแกว้ น้ีส่งหอ้ งปฏิบตั ิการเพื่อวเิ คราะห์หาชนิดและปริมาณของมลพษิ ที่ตอ้ งการทราบ 4.ถุงเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ (Sampling bag) ใชส้ าหรับเกบ็ ตวั อยา่ งมลพิษทางอากาศท่ีเป็นกา๊ ซและไอ มีอยหู่ ลาย ขนาด ทาจากพลาสติกชนิดต่างๆ เช่น Mylar Teflonหรือ Scotch park ลกั ษณะของถุงจะมีวาวลห์ รือลิ้นปิ ดเปิ ด เพ่ือเก็บตวั อยา่ งอากาศ หรือถา่ ยตวั อยา่ งที่มีมลพษิ สู่เครื่องวเิ คราะห์ผล 3.เครื่องมือตรวจปรับความถูกต้องของเครื่องเกบ็ ตัวอย่างอากาศ (Pump calibrator) อปุ กรณ์ท่ีใชใ้ นการตรวจปรับความถูกตอ้ งของเครื่องเก็บตวั อยา่ งอากาศ สามารถแบ่งได้ดงั น้ี -วดั ปริมาตรโดยตรง เช่น Spirometer, Bubble meter, Wet-test meter -วดั อตั ราการไหลเชิงปริมาณ เช่น Rotameter -วดั อตั ราการไหลเชิงมวล เช่น Thermal meter -วดั ความเร็วของการไหล เช่น Pitot tube การประเมินและการเกบ็ อย่างอากาศ เป็นกระบวนการประเมินระดบั ความเส่ียงจากการสมั ผสั กบั สาร หรือ ปัจจยั เสี่ยงทางเคมีของผปู้ ฏิบตั ิงานซ่ึงอาจ ก่อใหเ้ กิดผลกระทบต่อสุขภาพ โดยสงั เกตการณ์ทางาน การสอบถามการใชเ้ ครื่องมือ เพอื่ ประเมินความเขม้ ขน้

10 วา่ อยใู่ นระดบั มาตรฐานหรือไม่ กรณีไมอ่ ยรู่ ะดบั มาตรฐานก็ควบคมุ ใหอ้ ยใู่ นระดบั ท่ีปลอดภยั นกั สุขศาตร์ควร พิจารณาปัจจยั ต่างๆต่อไปน้ี เพ่อื ประเมินความรุนแรงของอนั ตรายในส่ิงแวดลอ้ มการทางาน คือ ความเป็นพิษ(Toxicity) หมายถึงความสามารถของปัจจยั เสี่ยงในการก่อใหเ้ กิดผลกระทบต่อสุขภาพและความ ปลอดภยั ของผปู้ ฏิบตั ิงาน ปริมาณที่ได(้ Dose/Exposure) หมายถึงปริมาณสารหรือระดบั ของปัจจยั เสี่ยงท่ีผปู้ ฏิบตั ิงานจะไดร้ ับเขา้ สู่ร่างกาย ทุกทาง หรือสัมผสั กบั ส่วนใดๆของร่างกายในระหวา่ งปฏิบตั ิงาน ทางเขา้ สู่ร่างกาย (Route of entry) หมายถึงทางท่ีสารเคมีสามารถเขา้ สู่ร่างกายและทาใหเ้ กิดผลกระทบตอ่ ร่างกาย ได้ เช่น ฝ่นุ ทรายอาจเขา้ สู่ร่างกายไดท้ ้งั ทางปากและทางจมกู แตท่ างที่นบั เป็นทางเขา้ สู่ร่งกายคื อื ทางจมกู เทา่ น้นั เน่ืองจากสามารถทาใหเ้ กิดโรคปอด(Sillicosis) ไดใ้ นขณะที่ฝ่นุ ทรายท่ีเขา้ ทางปากจะถูกขบั ออกมากบั กาก อาหารและไม่ไดท้ าใหเ้ กิดอนั ตรายตอ่ ร่างกาย และปัจจยั เสริมเกี่ยวกบั ทางเขา้ สู่ร่างกายที่ควรพจิ ารณา คือ สุข วิทยาส่วนบุคคล สถานท่ีต้งั ของโรงอาหาร การใชอ้ ปุ กรณ์ป้องกนั อนั ตรายส่วนบุคคลท่ีปกป้องผวิ หนงั ปกป้อง ทางเดินหายใจ เช่น ถงุ มือ ชุดป้องกนั สารเคมี หนา้ กาก การวิเคราะห์กระบวนการผลิตและการทางาน(Process analysis and Operation)ข้นั ตอนการทางานต่างๆ ที่ ผปู้ ฏิบตั ิงานอาจสมั ผสั กบั ปัจจยั เส่ียง ซ่ึงอาจเป็นวตั ถุดิบ ผลิตภนั ฑ์ ผลพลอยไดจ้ ากการผลิต และ/หรือกากของ เสีย ที่อาจฟุ้งกระจายหรือถูกปลดปลอ่ ยออกสู่อากาศในขณะที่มีการใช้ การขนยา้ ย การจดั เกบ็ หรือการกาจดั กิจกรรมในขณะซ่อมบารุงเคร่ืองจกั ร(Maintenance) การหกรั่วไหลและการเกิดอบุ ตั ิเหตุความถ่ีในการซ่อม บารุง สถิติการหกร่ัวไหลของสารและอบุ ตั ิเหตุ ผปู้ ฏิบตั ิงานสัมผสั กบั สารในลกั ษณะใด สารน้นั อยใู่ นถานอะไร ระบาดวทิ ยาและการประเมินความเสี่ยง(Epidemiologic study and risk assessment)ขอ้ มูลและความเคลื่อนไหว ตา่ งๆ ที่ไดจ้ ากการศึกษาทางระบาดวิทยาเก่ียวกบั ผลกระทบต่อสุขภาพของปัจจยั เส่ียง เช่น จากขอ้ มลู ของฝ่าย การแพทยข์ องโรงงานช้ีวา่ คนงานแผนกขนถา่ ยวตั ถดุ ิบเป็นโรคผิวหนงั มากกวา่ แผนกอื่นและคนทวั่ ไป หรือจาก การติดตามขอ้ มลู ในอดีตพบวา่ คนงานในแผนกผสมสารมีการสัมผสั สารเคมีมากกวา่ แผนกอื่นๆ เป็นตน้ การสอบถาม(Interview) ขอ้ มลู ท่ีไดจ้ ากการสอบถามผปู้ ฏิบตั ิงานเก่ียวกบั อากาศเจบ็ ป่ วยลกั ษณะงาน การ เปล่ียนแปลงสภาพปวดลอ้ มการทางาน ความเครียดจากการทางานฯลฯ การตอบสนองต่อปัจจยั เสี่ยงที่แตกต่างกนั ของบคุ คล(Individual) ในกลมุ่ ผปู้ ฏิบตั ิงานที่มีความแตกตา่ งกนั เช่น อายุ เพศ เช้ือชาติ

11 กลวิธีในการเกบ็ ตวั อย่างอย่างอากาศ ในการกาหนดกลวิธีการเก็บตวั อยา่ งอากาศทางสุขศาสตร์อุตสาหกรรม นกั สุขศาสตร์ฯสามารถออกแบบกลวิธี ใหเ้ หมาะสมตามวตั ถปุ ระสงคข์ องการตรวจวดั เช่น ตอ้ งการประเมินการสมั ผสั ตลอดเวลาการทางานในสภาพ ปกติ หรือตอ้ งการนาไปเปรียบเทียบกบั ค่า TLV-TWA หรือตอ้ งการประเมินในกรณี worst case เช่น คนงานที่ ทาหนา้ ท่ีเทสารลงถงั ผสม ซ่ึงมีระยะเวลาการทางานเพยี ง 15 นาที หรือเมื่อมีเร่ืองร้องเรียน หรือเม่ือตอ้ งการ ประเมินการท างานของระบบควบคุม เป็นตน้ ไมว่ า่ วตั ถุประสงคใ์ นการเกบ็ หรือตรวจวดั น้นั จะเป็นอะไร นกั สุขศาสตร์จะตอ้ งตอบคาถาม What, Where, When, Why, How และ whom กส็ ามารถก าหนดกลวธิ ีการเก็บ ตวั อยา่ งได้ คาถามเหลา่ น้ีมีความหมายดงั น้ี อะไร( What) จะทาการตรวจวดั อะไร สารเคมีอะไร เป็นสารอนั ตรายประเภทใด เช่น สารก่อมะเร็ง สารระคาย เคอื งฯลฯ ที่ไหน(Where) จะตรวจวดั ท่ีไหน ที่ตวั บุคคลหรือพ้ืนที่ หรือจุดท่ีมีสารฟ้งุ กระจายออกจากกระบวนการผลิต ทิศทางของลมมีผลกระทบต่อตาแหน่งท่ีต้งั หรือไม่ เป็นตน้ เม่ือไร(When) จะตรวจวดั เมื่อไร กาหนดวนั เวลาที่ตรวจวดั กะกลางวนั หรือกะกลางคืนฤดูกาลอาจมีผลต่อความ เขม้ ขน้ ของสาร เช่น ฤดูหนาวหนา้ ตา่ งปิ ด ส่วนฤดูร้อนเปิ ดพดั ลมและเปิ ดหนา้ ตา่ ง หากเป็นหอ้ งที่ปรับอากาศ ฤดูกาลอาจมีผลกระทบนอ้ ยหรือไมม่ ี แต่อตั ราการดึงอากาศเขา้ และระบายอากาศออกในแตล่ ะช่วงของปี อาจมี ผลกระทบได้ ทาไม(Why) วตั ถุประสงคข์ องการตรวจวดั คอื อะไร ตอ้ งการประเมินการสมั ผสั สารของ ผปู้ ฏิบตั ิงาน? ตอ้ งการนาไปเปรียบเทียบกบั คา่ TLV-TWA หรือ STEL? ตอ้ งการประเมินระบบควบคมุ ? อย่างไร(How) วธิ ีที่ตรวจวดั ทาอยา่ งไร มีวิธีการเกบ็ ตวั อย่างมาตรฐาน(NIOSH Metod)หรือไม่ อุปกรณ์และ เครื่องมือที่ตอ้ งใช้ หรือตอ้ งใชเ้ ครื่องมืออา่ นค่าโดยตรง(Direct reading) ที่ใคร(Whom) ถา้ ตอ้ งการตรวจวดั ที่ตวั ผปู้ ฏิบตั ิงาน จะเลือกใคร คนงานท่ีมีการสมั ผสั สูงสุด คนที่มีนิสัยที่เส่ียง ตอ่ การไดร้ ับสารเขา้ สู่ร่างกาย

12 กลวิธีในการวดั การสมั ผสั สารของผปู้ ฏิบตั ิท้งั 4 ประเภท จะมีขอ้ ดีและขอ้ เสียที่แตกตา่ งกนั ดงั น้ีคอื 1.การเกบ็ ตวั อยา่ งเพยี งหน่ึงตวั อยา่ งตลอดเวลา 8 ชว่ั โมง หรือตลอดช่วงเวลาการทางาน(Single sample for full period) ความเขม้ ขน้ ของมลพษิ หรือปัจจยั เส่ียงท่ีวดั ไดจ้ ากการเก็บตวั อยา่ งดว้ ยวธิ ีน้ี จะสะทอ้ นถึงความเขม้ ขน้ เฉลี่ยของมลพิษที่ผปู้ ฏิบตั ิงานสมั ผสั 2.การเก็บตวั อยา่ งหลายตวั อย่างตอ่ เน่ืองกนั ในเวลา 8 ชวั่ โมง หรือตลอดเวลาการทางาน(Consecutive samples for full period) เช่นเก็บ 4 ตวั อยา่ งๆละ 2 ชวั่ โมง ซ่ึงสามารถแกป้ ัญหาการอุดตนั ของกระดาษกรองได้ 3.การเกบ็ ตวั อยา่ งต่อเน่ืองมากกวา่ 1 ตวั อยา่ ง โดยระยะเวลาการเกบ็ ตวั อยา่ งท้งั หมด นอ้ ยกวา่ 8 ชวั่ โมง(Single sample for partial period) เช่น เกบ็ 4 ตวั อยา่ งๆละ 1 ชวั่ โมงเน่ืองจากตอ้ งคานึงถึงค่าใชจ้ ่าย 4.การเกบ็ ตวั อยา่ งในช่วงส้นั ๆหลายตวั อยา่ ง(grab sampling) คอื การเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศโดยใชร้ ะยะเวลาการเก็บ ตวั อยา่ งส้ันๆ ไม่เกินตวั อยา่ งละ 15 นาที หมายเหตุ: ระยะเวลาในการเก็บตวั อยา่ งท้งั หมดในแต่ละพ้ืนที่หรือแต่ละบคุ คลจะตอ้ งสะทอ้ นระยะเวลาในการ ทางานของผปู้ ฏิบตั ิงาน ซ่ึง NIOSH กาหนดระยะเวลาในการเกบ็ ไม่นอ้ ยกวา่ 70% ของเวลาท้งั หมด การเกบ็ ตวั อย่างอย่างมลพษิ ท่เี ป็ นอนุภาค อนุภาค (Particulate) คือสารทกุ ชนิดในรูปของแขง็ หรือของเหลวที่แขวนลอยอยใู่ นอากาศและมีโอกาสท่ี ผปู้ ฏิบตั ิงานในบริเวณน้นั จะหายใจเขา้ สู่ระบบทางเดินหายใจได้ ซ่ึงอนั ตรายที่เกิดข้ึนอยกู่ บั ขนาด และความเขม้ ของอนุภาค โดยขนาดของอนุภาคจะเป็นตวั กาหนดตาแหน่งของระบบทางเดินหายใจที่อนุภาคจะไปเกาะติดอยู่ ACGIH (American Conference of Governmental Industrial Hygienists) ไดจ้ าแนกประเภทของอนุภาคตาม ขนาดของอนุภาคท่ีมีผลกระทบตอ่ สุขภาพ โดยแบง่ อนุภาคออกเป็น 3ประเภท คอื 1. อนุภาคท่ีสามารถเขา้ สู่ระบบทางเดินหายใจส่วนตน้ ได้ (Inhalable Particulate Matter;IPM) หมายถึง อนุภาคท่ี อาจก่อใหเ้ กิดอนั ตรายเม่ือสะสมในบริเวณต่างๆของระบบทางเดินหายใจซ่ึงจะเป็นอนุภาคที่มีขนาด เสน้ ผา่ ศูนยก์ ลางเลก็ กวา่ 100 ไมครอน 2.อนุภาคที่สามารถเขา้ สู่ระบบทางเดินหายใจส่วนตน้ ได้ (Thoracic Particulate Matter ;TPM) หมายถึง อนุภาคท่ี อาจก่อใหเ้ กิดอนั ตรายเมื่อสะสมอยบู่ นต าแหน่งใดๆของท่อลม และบริเวณแลกเปลี่ยนกา๊ ซของปอด ซ่ึงจะเป็น อนุภาคที่มีขนาดเส้นผา่ ศูนยก์ ลางเลก็ กวา่ 25 ไมครอน

13 3.อนุภาคที่สามารถเขา้ สู่ระบบทางเดินหายใจบริเวณแลกเปล่ียนก๊าซ (Respirable Particulate Matter: RPM) อนุภาคท่ีอาจก่อให้เกิดอนั ตรายเม่ือสะสมอยใู่ นบริเวณท่ีมีการแลกเปล่ียนกา๊ ซของปอด ปอด ซ่ึงจะเป็นอนุภาคที่ มีขนาดเสน้ ผา่ ศูนยก์ ลางเลก็ กวา่ 10 ไมครอน เคร่ืองมือสาหรับการเกบ็ ตวั อย่างมลพษิ ทางอากาศทเ่ี ป็ นอนุภาคโดยการกรอง 1.ช่องเปิ ดให้อากาศเขา้ (Air inlet) ปกติจะต่อท่อนาอากาศเขา้ ลกั ษณะจะเป็นช่องปิ ดแบบรูกลมเพือ่ ใหฝ้ ่นุ สามารถกระจายตวั ไปตามพ้ืนที่หนา้ ตดั ของตวั กรองไดอ้ ยา่ งสมมาตร 2.อุปกรณ์สะสมอนุภาค (Collector) ประกอบดว้ ยตวั กรองอนุภาค (Filter) หรือกระดาษกรองและตลบั ใส่ตวั กรอง (Casette filter holder) เป็นอุปกรณ์ที่ใชใ้ นการเก็บสะสมอนุภาคสาหรับนามาวเิ คราะหต์ ่อไป โดยตลบั ใส่ตวั กรองจะทาหนา้ ท่ีรองรับไมใ่ หต้ วั กรองร่วงหล่น ฉีกขาด หรือเสียหายขนาดใชง้ าน 3.ส่วนเชื่อมต่อ (Connector) ไดแ้ ก่ขอ้ ต่อ และสายยาง/พลาสติกเช่ือมต่อระหวา่ งดา้ นหลงั ของตลบั ใส่ตวั กรอง (Air outlet) กบั ป๊ัมดูดอากาศ สายพลาสติกน้ีจะตอ้ งไมม่ ีรูร่ัว และไมท่ าปฏิกิริยาเคมีกบั อนุภาคที่ตอ้ งการเก็บ เช่น

14 ตวั อยา่ งสายยางน าอากาศชนิด Tigon tube 4.อุปกรณ์วดั อตั ราการไหลของอากาศและปั๊มดูดอากาศ (Air flow meter & Pump)ประกอบดว้ ยมิเตอร์วดั อตั รา การไหลของอากาศ (Air flow meter) ส่วนควบคุมการไหลของอากาศ (Flow control value) และปั๊มดูดอากาศ (Personal pump) ปัจจุบนั มีมิเตอร์วดั อตั ราการไหลของอากาศท้งั แบบท่ีเป็นโรตามิเตอร์ หรือแบบลูกลอย และ แบบตวั เลขดิจิตอลติดต้งั รวมอยใู่ นส่วนของป๊ัมดูดอากาศ 5.อปุ กรณ์สาหรับคดั แยกขนาดฝ่นุ Cyclone สาหรับคดั แยกขนาดฝ่นุ ท่ีมีขนาดเลก็ กวา่ 10 ไมครอน มีหลายชนิด แต่ละชนิดตอ้ งใชอ้ ตั ราการไหลของอากาศท่ีแตกต่างกนั เช่น Nyloncyclone อตั ราการไหลของอากาศ 1.7 ลิตร ตอ่ นาที, HD cyclone อตั ราการไหลของอากาศ 2.2 ลิตร ต่อนาที, Aluminum Cyclone อตั ราการไหลของอากาศ 2.5 -2.8 ลิตร ต่อนาทีฯลฯ ลกั ษณะและหลกั การทางานของ cyclone เป็นอปุ กรณ์ที่อาศยั หลกั การหมนุ วนของอากาศในส่วนของ cyclone ท่ีมีรูปทรงกระบอกและทรงกรวย โดยอากาศถกู ดึงเขา้ มาน้นั จะมีทิศทางในแนวเส้นสัมผสั กบั เสน้ รอบวงของ ทรงกระบอก ช่องเขา้ ของอากาศท่ีอยบู่ ริเวณดา้ นบนของ cyclone ทาใหเ้ กิดการหมุนวนสองช้นั ของอากาศข้ึน อากาศท่ีจะเขา้ มาหมุนวนชิดผนงั ของcyclone มีทิศทางดิ่งลง แลว้ จึงหมุนวนยอ้ นกลบั ข้ึนดา้ นบน โดยหมุนวน

15 อยทู่ ่ีแกนกลางของcyclone ข้ึนไปสู่ทางออกซ่ึงมีกระดาษกรองดกั อยู่ ขณะท่ีเคลื่อนที่ไปกบั อากาศอนุภาคอาจชน เขา้ กบั ผนงั ของ cyclone และติดอยบู่ นผวิ น้นั หรืออาจตกลงสู่ดา้ นล่างเนื่องจากมวลมากและไม่สามารถเปลี่ยน ทิศทางการไหลมากบั อากาศได้ ดงั น้นั จึงมีเพียงอนุภาคขนาดเลก็ ท่ียงั คงสามารถเคล่ือนท่ีตามกระแสอากาศได้ และเคลื่อนท่ีมาเกาะอยบู่ นกระดาษกรอง ซ่ึงจะถกู นาไปวิเคราะห์ตอ่ ไป 6.คลิปยดึ อปุ กรณ์ Cassettes Holder clip ส าหรับบรรจุตลบั ใส่ตวั กรอง (Casettefilter holder) และมีคลิปหนีบ เพื่อติดต้งั ในขณะท าการเก็บตวั อยา่ งอากาศ 7. - ขาต้งั Tri-pot

16 บรรณนานุกรม 1.การเกบ็ ตวั อยา่ งมลพษิ ทางอากาศ สืบคา้ เม่ือ 17 มีนาคม 2564 แหล่งที่มา file:///C:/Users/lenvov/Downloads/air%20(1).pdf 2.การเก็บตวั อยา่ งอนุภาค สืบคน้ เมื่อ 17 มีนาคม 2564 แหลง่ ที่มา http://envocc.ddc.moph.go.th/uploads/Menu/rayong/.pdf