หนังสือเรียนสำนวนสุภาษิตไทย ชั้นประถมศึกษาปีที่ 4

ป.4 ทย สำนวนสุภาษิตไ นางสาวกัลญารัตน์ วงษ์ผม รหัส 614101008 สาขาภาษาไทย ชั้นปีที่ 4 คณะมนุษย์ศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏหมู่บ้านจอมบึง



คำนำ หนังสือเรียนเล่มนี้เป็นส่วนหนึ่งของกลุ่มสาระ การเรียนรู้วิชาภาษาไทย จัดทำขึ้นเพื่อให้ความรู้เกี่ยวกับ สำนวนไทยต่างๆ ความหมายและที่มาของสำนวนไทย ประกอบด้วยสำนวนสุภาษิตทั้งหมด 4 หมวด คือ หมวดสัตว์ หมวดพืช หมวดธรรมชาติ และหมวดศาสนา ซึ่งผู้เรียนสามารถนำคำสอนในสำนวนสุภาษิตมาปรับใช้ ในชีวิตประจำวัน และเพื่อเป็นแนวทางในการศึกษาของรุ่นต่อ ไป หากมีข้อผิดพลาดประการใด จึงขออภัยมา ณ ที่นี้ด้วย

แบบทดสอบก่อนเรียน คำชี้แจง ให้นักเรียนนำคำที่กำหนดให้เติมในช่องว่างให้ถูกต้อง ขนทรายเข้าวัด เดินตามหลังผู้ใหญ่ หมาไม่กัด เด็ดบัวไม่เหลือใย ปอกกล้วยเข้าปาก น้ำขึ้นให้รีบตัก ชื่อ……………………………………………..……….ชั้น…………..………เลขที่…………..………

สารบัญ คำนำ ก สารบัญ ข ที่มาและความสำคัญ 1 ความหมาย 2 หมวดสัตว์ 3 3 1.จับปลาสองมือ 4 2.เดินตามหลังผู้ใหญ่ หมาไม่กัด 4 3.ปลาข้องเดียวกัน 4.ไก่เห็นตีนงู งูเห็นนมไก่ 5 5 หมวดพืช 6 6 1.ขิงก็รา ข่าก็แรง 2.เก็บัวไม่เหลือใย 3.ปอกล้วยเข้าปาก 4.หัวเดียวกระเทียมลีบ 7 7 หมวดธรรมชาติ 8 8 1.น้ำตาลใกล้มด ใครจะอดได้ 2.น้ำขึ้นให้รับตัก 3.น้ำเชี่ยวขวางเรือ 4.กินน้ำไม่เผื่อแล้ง หมวดศาสนา 1.ขนทรายเข้าวัด 9 2.ปิดทองหลังพระ 9 3.ตักบาตรอย่าถามพระ 10 4.ชั่วช่างชี ดีช่างสงฆ์ 10

ที่มาและความสำคัญของ สำนวนไทย สำนวนไทยนั้นมีมาตั้งแต่ก่อน สมัยพ่อขุนรามคำแหง ถ้อยคําหรือ ข้อความที่กล่าวสืบต่อกันมาช้านานแล้ว มีความหมายไม่ตรงตามตัวหรือมีความ หมายอื่นแฝงอยู่ สันนิษฐานว่า สำนวนนั้นมี อยู่ในภาษาพูดก่อนที่จะมีภาษาเขียนเกิดขึ้น ในสมัยสุโขทัย โดยเมื่อพิจารณาจาก ข้อความในศิลาจารึก พ่อขุนรามคำแหงแล้ว ก็พบว่ามีสำนวนไทยปรากฏเป็นหลักฐานอยู่ เช่น ไพร่ฟ้าหน้าใส หมายถึง ประชาชน อยู่เย็นเป็นสุข หนังสือสุภาษิตพระร่วงก็มี เนื้อหาเป็นสำนวนไทยที่ยังใช้อยู่ในปัจจุบัน มากมาย เช่น เมื่อน้อยให้เรียนวิชา ให้หาสิน เมื่อใหญ่ หนังสือกฎมณเฑียรบาลของเก่า ก็มี สำนวนไทยปรากฏอยู่ นอกจากนี้ในวรรณคดี ไทยต่างๆ ตั้งแต่สมัยอยุธยาเป็นต้นมาก็มี สำนวนไทยปรากฏอยู่มากมาย เช่น ขุนช้าง ขุนแผน ลิลิตยวนพ่าย ลิลิตพระลอ และ ราชาธิราช เป็นต้น

ความหมาย ของสำนวนไทย สำนวนไทย คือถ้อยคำหรือข้อความ ที่กล่าวสืบต่อกันมาช้านานแล้ว มีความ หมายไม่ตรงตามตัว หรือมีความหมายอื่น แฝงอยู่ หรืออาจกล่าวอีกนัยหนึ่งได้ว่า สำนวน คือถ้อยคำ กลุ่มคำ หรือความที่เรียบเรียงขึ้นในเชิง อุปมาอุปมัยโดยมีนัยแฝงเร้นซ่อนอยู่อย่างลึกซึ้ง แยบคาย เพื่อให้ผู้รับได้ไปตีความ ทำความเข้าใจด้วยตนเอง อีกชั้นหนึ่ง ซึ่งอาจแตกต่างไปความหมายเดิมหรืออาจ คล้ายคลึงกับความหมายเดิมก็ได้ สันนิษฐานว่าสำนวนนั้นมีอยู่ใน ภาษาพูดก่อนที่จะมีภาษาเขียนเกิดขึ้นในสมัยสุโขทัย โดยเมื่อ พิจารณาจากข้อความในศิลาจารึกพ่อขุนรามคำแหงแล้ว ก็พบว่ามี สำนวนไทยปรากฏเป็นหลักฐานอยู่ เช่น ไพร่ฟ้าหน้าใส หมายถึง ประชาชนอยู่เย็นเป็นสุข

3 หมวดสัตว์ จับปลาสองมือ หมายถึง ทำสองฝักสองฝ่าย ไม่แน่นอนข้างใด ที่มาของสํานวน เป็นการเปรียบเปรยกับการการ จับปลาถ้าใช้มือจับปลาข้างละสองตัว ปลาอาจ ดิ้นหลุดได้ง่าย แต่ถ้าใช้ทั้งสองมือจับปลาแค่ ตัวเดียวจะทำให้จับได้ถนัดมือกว่า เดินตามหลังผู้ใหญ่ หมาไม่กัด หมายถึง การเชื่อฟังและประพฤติ ปฎิบัติตาม แบบอย่างผู้ใหญ่ ซึ่งมีประสบการณ์มาก่อนก็ จะประสบความสำเร็จได้โดยง่ายไม่ผิดพลาด ที่มาของสำนวน สะท้อนให้เห็นว่าคนไทยมีใจ นิยมยกย่องให้เกียรติผู้หลักผู้ใหญ่ เพราะผู้ใหญ่ย่อมมีประสบการณ์ผ่านร้อน ผ่านหนาว หรืออาบน้ำร้อนมาก่อน ย่อมรู้ และ ตระหนักดีว่าสิ่งใดควร สิ่งใดไม่ควร

4 หมวดสัตว์ ปลาข้องเดียวกัน หมายถึง คนที่เป็นพวกเดียวกัน หรืออยู่ ร่วมกัน เมื่อคนหนึ่งคนใดทำตัวไม่ดีคนอื่น ๆก็จะถูกมองว่าไม่ดีด้วย ที่มาของสำนวน ข้อง เป็นเหมือนภาชนะที่ใช้ ในการเก็บปลาหลังจากที่จับปลาได้แล้ว โดยปลาในข้องเดียวกันนั้น เป็นปลาที่ถูกจับ มาด้วยกัน ร่วมชะตากรรมเดียวกัน จึงเป็น ที่มาของสำนวน ปลาข้องเดียวกัน ซึ่งหมายถึง คนที่อยู่ร่วมกันหรือเป็นพวก เดียวกัน ไก่เห็นตีนงู งูเห็นนมไก่ หมายถึง ต่างฝ่ายต่างรู้เรื่องราว ความลับของ อีกฝ่าย ที่มาของสำนวน โดยปกติแล้วไม่มีใครเคยได้ เห็น “ตีนงู” หรือ “นมไก่” เพราะงูไม่มีตีน และไก่ก็ไม่มีนม ด้วยเหตุดังกล่าว จึงถูกนำมา ใช้เป็นสำนวนเกี่ยวกับความลับ

5 หมวดพืช ขิงก็รา ข่าก็แรง หมายถึง ต่างก็จัดจ้านพอ ๆ กัน ต่างก็มี อารมณ์ร้อนพอ ๆ กัน ต่างไม่ยอมกันและกัน ที่มาของสำนวน รสชาติที่เผ็ดร้อนของขิง และข่า ซึ่งเผ็ดร้อนจัดจ้านพอ ๆ กัน เด็ดบัวไม่เหลือใย หมายถึง ตัดขาด ตัดขาดญาติมิตรกันเด็ด ขาด ที่มาของสํานวน เปรียบเปรยถึงการหักหรือ เด็ดก้านของดอกบัว ก็มักจะมีใยบัวเป็นเส้น ๆ เชื่อมอยู่ระหว่างกัน ในสำนวนนี้เป็นการเด็ด ดอกบัวแล้วไม่เหลือใยไว้ ก็เป็นการสื่อถึง ตัดขาดกัน ไร้เยื่อใยต่อกัน

6 หมวดพืช ปอกกล้วยเข้าปาก หมายถึง ง่าย สะดวก ที่มาของสํานวน กล้วยเป็นผลไม้ที่ปอกง่าย กว่าผลไม้ชนิดอื่น ๆ จึงถูกนำมาเปรียบเปรย ว่า ง่ายเหมือนปอกกล้วยเข้าปาก หัวเดียวกระเทียมลีบ หมายถึง ตัวคนเดียว โดดเดี่ยวไม่มีพวกพ้อง ที่มาของสำนวน หัวเดียวกระเทียมลีบ กลีบเดียวกระเทียมโทน กระเทียมโทนนั้น หมายถึง กระเทียมที่มีหัวเดียว กลิ่นฉุน รสเผ็ดร้อน ถึงแม้ว่าจะมีหัวเดียว แต่ว่า มีความเผ็ดร้อน เทียบได้กับกระเทียมทั้งหัว มักใช้ในการนำมาเปรียบเปรยถึงคนเก่งที่มี ความสามารถมาก

7 หมวดธรรมชาติ น้ำตาลใกล้มด ใครจะอดได้ หมายถึง ผู้ชายและผู้หญิงที่อยู่ใกล้ชิดสนิท สนมกัน ใช้เวลาอยู่ด้วยกันมาก ๆ ก็ห้ามใจที่จะ ไม่ให้รักกันชอบกันได้ยาก ที่มาของสำนวน มาจากการเปรียบเทียบถึงมด เป็นสัตว์ที่ชอบน้ำตาล หากมดอยู่ใกล้น้ำตาล แล้วก็อดไม่ได้ที่จะเข้าใกล้น้ำตาลและมา ขโมยไปกิน ในปัจจุบันสำนวนนี้มักเปรียบ เปรย ถึงคู่รักที่ห่างกันไป และไปเจอคนใหม่ที่ใกล้ ชิดกว่า โอกาสที่จะมีความสัมพันธ์ก็มีมากขึ้น นั่นเอง น้ำขึ้นให้รีบตัก หมายถึง เมื่อมีโอกาสดี ๆ ผ่านเข้ามา ให้รีบ คว้าโอกาสนั้นเอาไว้ และเก็บเกี่ยวผล ประโยชน์ให้เต็มที่ ก่อนที่ช่วงเวลาที่มี โอกาสดี ๆ จะผ่านไป ที่มาของสํานวน ในสมัยโบราณอาศัยน้ำดื่ม น้ำใช้จากแหล่งน้ำธรรมชาติเป็นหลัก ซึ่งมีทั้งช่วงน้ำขึ้นน้ำลง เนื่องจากเวลาน้ำลง จะตักน้ำได้ลำบากกว่า ดังนั้น ในช่วงน้ำขึ้น ก็ให้รีบตักน้ำมากักเก็บไว้

8 หมวดธรรมชาติ น้ำเชี่ยวขวางเรือ หมายถึง ขัดขวางเรื่องหรือเหตุการณ์ ต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นและกำลังเป็นไปอย่างรุ่นแรง ซึ่งเมื่อทำแล้วก็เป็นอันตรายต่อตนเอง ที่มาของสำนวน เป็นการเอากระแสน้ำที่กำลัง ไหลเชี่ยวมาเปรียบคือ เมื่อน้ำกำลังไหลเชี่ยว กระแสน้ำจะพุ่งแรง ถ้านำเรือไปขวางเรือก็จะ ล่ม กินน้ำไม่เผื่อแล้ง หมาถึง มีอะไรเท่าไรก็ใช้หมดในทันที ที่มาของสำนวน มาจากการอัตคัดน้ำในหน้า แล้ง น้ำคลองลดน้อยลงหรือแห้งขอด ฝนก็ไม่ตกให้รองไว้กินได้ เมื่อมีน้ำอยู่ เช่น มีในตุ่มในโอ่งก็ไม่ถนอมไว้ใช้ไว้กิน เอามาใช้เสียหมดก่อน ไม่เผื่อหน้าแล้งที่หา น้ำใช้ยาก ก็จะต้องได้รับความลำบาก อะไรที่ใช้เสียหมดสิ้นไม่เผื่อกาลข้างหน้า จึงพูดกันเป็นสำนวนว่า กินน้ำไม่เผื่อแล้ง

9 หมวดศาสนา ขนทรายเข้าวัด หมายถึง การทำประโยชน์ให้กับส่วนรวม ที่มาของสำนวน ขนทรายเข้าวัด โดยส่วน ใหญ่วัดมีบริเวณที่เป็นพื้นทราย เมื่อมี พุทธศาสนิกชนมาทำบุญ ตอนที่กลับบ้าน อาจจะมีทรายติดเท้าออกนอกวัดไปด้วย เชื่อ กันว่าเป็นบาปเพราะเอาของวัดออกไป ถือว่า เป็นหนี้สงฆ์ จึงได้มีประเพณีขนทรายเข้าวัด เพื่อให้ชาวบ้านนำทรายมาคืนวัด จะได้ไม่ติด หนี้สงฆ์ ปิดทองหลังพระ หมายถึง การประกอบคุณงามความดี โดยไม่ได้มุ่งหวังจะให้ใครรู้หรือไม่ได้ป่าว ประกาศให้ผู้อื่นรับรู้หรือต้องการชื่อเสียง และคำสรรเสริญจากผู้อื่น ที่มาของสำนวน เป็นการเปรียบเปรยถึงการ ปิดทอง ที่ด้านหลังของพระพุทธรูป ที่คนส่วนใหญ่มักมองเพียงด้านหน้าของ องค์พระ แต่การปิดทองทั่วทั้งองค์จะทำให้ พระพุทธรูปนั้น มีความสวยงามทั่วทั้งองค์

10 หมวดศาสนา ตักบาตรอย่าถามพระ หมายถึง การจะให้ของสิ่งใดแก่ผู้ที่เขาเต็มใจ รับของสิ่งนั้นอยู่แล้ว ไม่ควรถามว่าอยากได้ หรือไม่ ที่มาของสำนวน พระสงฆ์สมัยโบราณจะถือ พระธรรมวินัยเคร่งครัดมาก ว่าห้ามิให้ยึดติด กับรสชาติ จึงไม่ควรถาม เป็นที่มาของการ ตั้งสุภาษิต ชั่วช่างชี ดีช่างสงฆ์ หมายถึง ปล่อยให้เป็นไปตามเรื่องราว ไม่ถือเอาเป็นธุระเพราะไม่ใช่เรื่องของตัวเอง ใครจะดีจะชั่วอย่างไรก็ไม่สนใจ ที่มาของสำนวน สมัยก่อนหากพระภิกษุ หรือ แม่ชีประพฤติผิดศีลธรรม หรือทำไม่ดี เราก็จำเป็นต้องปล่อยปละละวาง เพราะมัน เป็นเรื่องของสงฆ์ที่จะว่ากล่าวตักเตือน กันเอง เราไม่ต้องไปยุ่งเกี่ยว หากพบการก ระทำผิดก็เพียงแจ้งให้ผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้อง ทราบเท่านั้น

แบบทดสอบหลังเรียน คำชี้แจง ให้นักเรียนนำคำที่กำหนดให้เติมในช่องว่างให้ถูกต้อง ขนทรายเข้าวัด เดินตามหลังผู้ใหญ่ หมาไม่กัด เด็ดบัวไม่เหลือใย ปอกกล้วยเข้าปาก น้ำขึ้นให้รีบตัก ชื่อ……………………………………………..……….ชั้น…………..………เลขที่…………..………



จัดทำโดย นางสาวกัลญารัตน์ วงษ์ผม รหัส 614101008 สาขาภาษาไทย ชั้นปีที่ 4 คณะมนุษย์ศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏหมู่บ้านจอมบึง 080-0605-043 mkw Kanyarat moey00900 slot_1999