หน่วยที่ 1 ความหมาย ความสำคัญและประโยชน์ของสมุนไพร

หน่วยท่ี 1 ความหมาย ความสาคัญ และประโยชน์ของสมนุ ไพร Windows User [ชื่อบริษัท] [ทอ่ี ยบู่ ริษัท]

หนว ยท่ี 1 ความสําคญั ของผลติ ภัณฑสมนุ ไพร สาระสาํ คัญ สมนุ ไพร หมายถงึ พชื ท่ใี ชท าํ เปน เครอื่ งยา ผลิตภณั ฑสมุนไพรมคี วามสาํ คญั ยิ่งตอ ประเทศไทยในดานสง เสริมสุขภาพของประชาชนและชวยทาํ ใหลดตนทุนในการรักษาพยาบาล นอกจากนีย้ ังมปี ระโยชนใ นดานการใชเปนอาหารและเครอ่ื งดืม่ ใชเปน ยา ใชเ ปน อาหารเสรมิ สุขภาพ เปนสว นประกอบของเครอ่ื งสาํ อางและผลติ ภณั ฑค วามงาม ใชเปนผลติ ภัณฑปอ งกนั กาํ จัดศัตรูพชื ใชในการปศุสัตว เปน ผลติ ภณั ฑที่ทาํ รายไดใ หทอ งถ่ิน ลดภาระคาใชจ ายในการ รักษาโรค ทําใหประชาชนพ่ึงตัวเองไดใ นการดแู ลสขุ ภาพอยางย่ังยนื หวั ขอเร่อื ง 1. ความหมายของสมุนไพร 2. ความหมายของผลิตภัณฑสมนุ ไพร 3. ความสาํ คญั ของผลติ ภัณฑสมนุ ไพร 4. ประโยชนของผลิตภณั ฑสมุนไพร จุดประสงคทว่ั ไป เพื่อใหนกั เรียนมีความรู 1. เรื่องความหมายของสมนุ ไพร 2. เร่ืองความหมายของผลิตภัณฑส มนุ ไพร 3. เร่ืองความสาํ คญั ของผลิตภัณฑสมุนไพร 4. เรื่องประโยชนของผลิตภัณฑส มุนไพร จดุ ประสงคเชิงพฤติกรรม เพือ่ ใหนักเรียนสามารถ 1. อธบิ ายความหมายของผลิตภัณฑส มนุ ไพรไดอยา งถูกตอง 2. อธบิ ายความสําคัญของผลิตภัณฑสมนุ ไพรไดอยางถูกตอง 3. บอกประโยชนของผลติ ภัณฑสมุนไพรไดอยางถกู ตอ ง 4. บูรณาการคณุ ธรรม จรยิ ธรรม คณุ ลกั ษณะอันพงึ ประสงคได

2 เน้ือหาสาระ 1. ความหมายของสมุนไพร สมนุ ไพร มีหลายความหมาย ตามแนวคิดของผูเชย่ี วชาญทางดานสมนุ ไพรไดนยิ าม ความหมายไว ดงั น้ี สมุนไพร หมายถงึ พืช สตั ว หรือแรธ าตุ ที่นาํ มาใชเ ปน ยา หรืออาหารบาํ รงุ สุขภาพ อาจกลา วไดวา สมนุ ไพรมิใชมีพืชเพียงอยางเดียว เพราะยงั มีสัตวและแรธาตุอน่ื ๆ อกี สมุนไพร ทเ่ี ปนสัตว ไดแ ก เขา หนัง เกล็ด กระดูก ดี หรือเปน สัตวทงั้ ตวั ก็มี เชน มา นํ้า และสตั ว ทะเล ฯลฯ สว นสมุนไพรที่เปน แรธ าตุ ไดแ ก แรธ าตุทไี่ ดจ ากธรรมชาติ เชน เกลอื สารสม จุนสี ดนิ ประสวิ กํามะถัน เปนตน พชื สมนุ ไพร หมายถงึ พชื ท่ีใชทําเคร่ืองยา ใชเ ปนอาหารประจาํ วนั อาหารเสรมิ บํารุงสขุ ภาพ หรือผลิตเปนเคร่ืองสาํ อาง โดยอาจใชพชื สมุนไพรเพียงชนดิ เดยี ว หรอื หลายชนดิ ผสมกันก็ได ( มณฑา, 2554. ) หรือพืชสมนุ ไพร หมายถึงพืชทุกชนดิ รอบตวั เราสามารถใช ประโยชน เปนทัง้ ยาบํารงุ และยารกั ษาโรค (โชคอนนั ต และกลุม สมนุ ไพรแผนไทย, 2551. ) เชือ่ วาตน พืชตาง ๆ ทุกชนิด ตา งก็เปน พชื ท่มี สี ารที่เปน ตัวยาดวยกันท้งั สิ้น เพียงแตวา พืชชนิดไหน จะมีคุณคาทางยามากนอ ยกวากันเทาน้นั สรุปแลว พชื สมุนไพรหมายถงึ “พชื ทใ่ี ชท าํ เปน เครื่องยา” ใบเตย ใบเปลา ภาพท่ี 1.1 แสดงพืชสมนุ ไพรท่มี ีสรรพคุณทางยา ถายภาพโดย : สุวัฒนา, 2554.

3 ข้เี หลก็ ใบหมอน ภาพท่ี 1.2 แสดงพืชสมนุ ไพรยนื ตน ที่ใชประโยชนจากใบ ถายภาพโดย : สุวัฒนา, 2554. ผลมะเฟอง ดอกแค ภาพท่ี 1.3 แสดงพืชสมนุ ไพรท่ใี ชป ระโยชนจากผลและดอก ถา ยภาพโดย : สวุ ฒั นา, 2554.

4 แมงดาทะเล มา นาํ้ ภาพท่ี 1.4 แสดงสมุนไพรจากสัตวท ีม่ ีสรรพคณุ ทางยา ทมี่ า: วฒุ ,ิ 2552. ดีงเู หา เขากวาง ภาพที่ 1.5 แสดงอวยั วะบางสว นของสัตวท ีม่ ีสรรพคุณทางยา ทีม่ า: วฒุ ,ิ 2552.

5 ดีเกลอื ไทย กํามะถนั เหลอื ง ภาพที่ 1.6 แสดงแรธ าตุทมี่ ีสรรพคุณทางยา ท่มี า: วุฒิ, 2552. จุนสี ดินประสวิ ภาพที่ 1.7 แสดงแรธาตทุ ่ีมีสรรพคณุ ทางยา ท่มี า: วฒุ ิ, 2552.

6 ยาสมนุ ไพร หมายถงึ “ยาท่ไี ดจากสวนของพืช สัตว หรือแรธาตุ ซงึ่ ยงั มิไดผสมปรงุ หรอื แปรสภาพ” สว นการนํามาใช อาจดัดแปลงรูปลกั ษณะของสมุนไพรใหใชไ ดส ะดวกข้ึน เชน นํามาหั่นใหม ขี นาดเล็กลง หรอื นํามาบดเปนผง เปน ตน ดอกกระเจ๊ยี บแหง ขม้นิ ผง ภาพท่ี 1.8 แสดงพืชสมุนไพรทย่ี ังไมไดป รงุ ผสม ถายภาพโดย : สุวฒั นา, 2554. 2. ความหมายของผลิตภัณฑสมนุ ไพร ผลติ ภณั ฑ ตามความหมายของการตลาด หมายถึง สง่ิ ทนี่ าํ เสนอแกตลาด เพ่ือใหเกดิ ความสนใจ การซ้อื การใช หรือการบริโภค ซ่ึงสามารถตอบสนองความจาํ เปน และความตอ งการ ของผบู ริโภคได ผลติ ภัณฑ ตามความหมายขององคป ระกอบ หมายถงึ องคป ระกอบหลาย ๆ ประการ ทีร่ วมกนั แลว สามารถตอบสนองความตอ งการของผซู อื้ ใหไดร ับความพงึ พอใจได เชน รถยนต อันประกอบดว ยเครือ่ งจกั ร อุปกรณ และเคลอื่ นท่ีจากท่หี นงึ่ ไปอกี ท่หี นึง่ ได ปากกา ซึง่ ประกอบดวย นํ้าหมกึ พลาสติก เหล็ก ซ่งึ รวมกันแลว สามารถใชป ระโยชนใ นการเขียนได ดังนน้ั ไมวาจะเปน รถยนต หรอื ปากกา ลว นแตเ ปนผลติ ภณั ฑท ง้ั สิ้น ผลติ ภณั ฑ ตามความหมายของผปู ระกอบการ หมายถงึ สินคา หรอื บริการ ที่ผปู ระกอบการสามารถผลติ หรอื จดั หาเพอ่ื สนองความตองการของ ตลาดได

7 จากความหมายของสมุนไพรและผลติ ภณั ฑทีก่ ลาวไปแลว ทาํ ใหเ ราสามารถกลา วโดย สรุปไดวา ผลิตภัณฑสมนุ ไพร หมายถึง การนาํ พืช สตั ว หรือแรธ าตุ ท่ีเปน สมนุ ไพรมาผลติ หรือ แปรรปู เปนสินคา เพ่อื ตอบสนองตอความจาํ เปน และความตองการของผูบ ริโภค ภาพที่ 1.9 แสดงสมุนไพรที่แปรรปู เปนผลติ ภณั ฑส ําเร็จรูป ถา ยภาพโดย : สวุ ฒั นา, 2554. ภาพท่ี 1.10 แสดงผลติ ภณั ฑสมุนไพรชนดิ แคปซลู ถายภาพโดย : สุวัฒนา, 2554.

8 3. ความสาํ คัญของผลติ ภัณฑส มุนไพร 3.1 ความสําคญั ในดา นสาธารณสุข พชื สมนุ ไพร เปน ผลผลติ จากธรรมชาติ ท่ีมนษุ ยรูจกั นํามาใชเ ปน ประโยชน เพ่อื การ รักษาโรคภัยไขเ จบ็ ตัง้ แตโบราณกาลแลว เชน ในเอเชยี มีหลกั ฐานแสดงวา มนุษยรูจักใชพ ชื สมนุ ไพร มากวา 6,000 ป แตห ลังจากที่ความรดู า นวทิ ยาศาสตร มกี ารพัฒนาเจริญกา วหนามากข้ึน มกี าร สงั เคราะห และผลิตยาจากสารเคมี ในรูปทใี่ ชประโยชนไดงาย สะดวกสบายในการใชม ากกวา สมนุ ไพร ทําใหความนยิ มใชยาสมุนไพรลดลงมาเปนอันมาก เปนเหตุใหค วามรูวิทยาการ ดานสมนุ ไพรขาดการพฒั นาไมเจริญกา วหนาเทาที่ควร ในปจ จบุ ันท่ัวโลกไดยอมรบั แลว วา ผลที่ได จากการสกัดสมุนไพร ใหค ุณประโยชนด กี วา ยา ที่ไดจากการสงั เคราะหทางวทิ ยาศาสตรป ระกอบกบั ในประเทศไทยเปนแหลง ทรัพยากรธรรมชาติอันอดุ มสมบรู ณ มพี ืชตา ง ๆ ทใ่ี ชเปน สมนุ ไพรไดอยา ง มากมายนับหมืน่ ชนดิ ยังขาดกแ็ ตเ พยี งการคนควา วิจยั ในทางท่ีเปนวิทยาศาสตรมากขึ้นเทา น้ัน ความตนื่ ตัวท่จี ะพัฒนาความรดู านพชื สมุนไพร จึงเริม่ ข้ึนอีกครั้งหน่ึงมีการเรมิ่ ตนนโยบาย สาธารณสขุ ขั้นมลู ฐานอยางเปน ทางการของประเทศไทยในป พ.ศ. 2522 โดยเพมิ่ โครงการ สาธารณสุขขัน้ มูลฐานเขา ในแผนพัฒนาการสาธารณสุข ตามแผนพัฒนาการเศรษฐกิจและสงั คม แหงชาติ ฉบบั ที่ 7 กาํ หนดใหใช พ.ศ. 2535 – 2539 ตอ เน่ืองจนถึงแผนพฒั นาการเศรษฐกจิ และ สังคมแหง ชาติ ฉบับท่ี10 กําหนดใช พ.ศ. 2550-2554 มีแนวทางในการพัฒนาคอื การเสรมิ สราง สุขภาวะคนไทยใหม สี ขุ ภาพแข็งแรงท้งั กายและใจ อยูในสภาพแวดลอ มที่นา อยู โดยมุง สรา งความ มั่นคงดา นอาหาร และการดูแลสขุ ภาพเชิงปอ งกนั โดยมีแนวทางในการพัฒนา ดงั น้ี คอื 3.1.1 การพฒั นาระบบสุขภาพอยา งครบวงจรทีม่ งุ การสงเสริม การปองกัน การรกั ษา การฟน ฟสู ภาพรางกายและจติ ใจ พฒั นาคุณภาพและบรกิ าร และการผลติ บคุ ลากรดานการแพทยและ สาธารณสขุ ควบคกู ับการพฒั นาศักยภาพการเฝาระวงั และการจัดการกับโรคอบุ ตั ใิ หมและโรคระบาด ซ้าํ ทท่ี นั สถานการณ 3.1.2 พลิกฟน แหลงอาหารตามธรรมชาติ ใหเพยี งพอกับการดาํ รงชีวิตโดยเฉพาะคน ยากจนและดอ ยโอกาส สง เสริมการบรโิ ภคท่ปี ลอดภยั ใชสมุนไพร ภูมปิ ญ ญาไทย และวฒั นธรรมใน การเสรมิ สรางสุขภาวะที่ดี โดยสงเสรมิ การนาํ ภมู ิปญญาทองถ่นิ องคความรทู ี่มีอยแู ละองคความรูใหม มาพัฒนาใหเ กดิ ความอุดมสมบรู ณ สรางและใชประโยชนจ ากความหลากหลายทางชวี ภาพ แทนการ ใชสารเคมี รวมทงั้ ผสมผสานเทคโนโลยีสะอาดในการทําเกษตรกรรม 3.1.3 สนับสนุนใหค นไทยลด ละ เลกิ พฤตกิ รรมสุมเส่ยี งทางสขุ ภาพ ควบคูกบั การ ดแู ลสขุ ภาพทเ่ี หมาะสมตามชวงวยั รูจักการปองกันโรคเบอ้ื งตน มีพฤติกรรมการบริโภคทีเ่ หมาะสม ออกกาํ ลังกายอยางสมํ่าเสมอ เลน กีฬา ใชเวลาวา งใหเ ปนประโยชน เสริมสรา งความรวมมอื

9 ของครอบครัวและชุมชนในการสรา งสุขภาพท่ดี ีและพฒั นาสภาพแวดลอ มในชุมชนใหเหมาะสมกบั สขุ ภาพมากขึ้น 3.1.4 พฒั นาการแพทยทางเลือกและการแพทยแ ผนไทย ทมี่ งุ การวจิ ัยและพัฒนาเพื่อ พัฒนาคณุ ภาพชีวิตและสรา งสรรคม ลู คา ทางเศรษฐกจิ จัดการคมุ ครองทรพั ยส นิ ทางปญญาที่เกดิ จาก การวจิ ยั และพัฒนา และพัฒนาบุคลากร ทส่ี ามารถผสมผสานการแพทยแผนไทย กบั ทางเลือกกบั การแพทยสมยั ใหม ( แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสงั คมแหง ชาติ ฉบบั ท่ี 10 ในสวนทเ่ี กี่ยวขอ งกับ กระทรวงสาธารณสุข, 2554.) 3.2 ความสาํ คัญในดา นเศรษฐกจิ สมนุ ไพรมรี าคาถกู หาไดงายในทองถิน่ สามารถผลติ ใชเ องไดชว ยลดการนาํ เขา ยา แผนปจ จบุ ันจากตางประเทศไดปละหลายหม่นื ลา นบาท นอกจากนี้ในปจจบุ นั พชื สมุนไพรจัดเปน พืช เศรษฐกจิ ชนิดหน่ึงท่ตี า งประเทศ กาํ ลังหาทางลงทุนและคดั เลอื กสมนุ ไพรไทย ไปสกดั หาตวั ยาเพื่อ รกั ษาโรคบางโรคและมีหลายประเทศทีน่ ําสมนุ ไพรไทย ไปปลูกและทาํ การคา ขายแขงกับประเทศไทย สมนุ ไพรหลายชนดิ ที่เราสงออกเปน รูปของวัตถดุ ิบ คือ กระวาน ขม้นิ ชัน เรว เปลานอย และ มะขามเปยก เปน ตน ซงึ่ สมุนไพรเหลาน้ีตลาดตา งประเทศยงั คงมคี วามตองการอีกมาก และในปจ จบุ นั กรมวชิ าการเกษตร กรมสงเสริมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณไดใ หค วามสนใจในการศึกษา เพ่ิมขึ้นและมีโครงการวิจัยบรรจไุ วในแผนพัฒนาระบบการผลติ การตลาด และการสรางงานใน แผนพัฒนาเศรษฐกิจ และสงั คมแหง ชาติ ฉบบั ท่ี 10 (พ.ศ. 2550-2554) เพ่อื หาความเปนไปได ในการพัฒนาคณุ ภาพและแหลง ปลกู สมุนไพรเพือ่ สง ออก ความสําคัญทางดานเศรษฐกิจมผี ลดี ดงั น้ี 3.2.1 สมุนไพรใชท ดแทนยาแผนปจจุบัน ซ่ึงเอกชนและโรงพยาบาลตา ง ๆ ผลติ ไดเอง ในประเทศ ปล ะกวา 1,000 ลา นบาท โดยต้ังแตป พ.ศ. 2550-2554 กระทรวงสาธารณสุข มีนโยบาย การกระตนุ การใชยาจากสมุนไพร เพ่ือลดคา ใชจายการนําเขายาจากตา งประเทศ สง เสริมและพัฒนา ภมู ปิ ญ ญาไทย ใหม กี ารใชย าจากสมุนไพรในสถานบริการสาธารณสุขทกุ ระดับ เพือ่ รักษากลมุ โรค หรืออาการที่ยาจากสมนุ ไพรสามารถรักษาได แตจากขอมลู การตรวจนเิ ทศงาน พบวา การใชย าจาก สมุนไพรในสถานพยาบาลของรัฐยงั มนี อ ยมาก คิดเปนมูลคา ไมถ งึ 260 ลา นบาท ขณะที่การใชย าแผน ปจจุบนั มีถงึ ปละประมาณ 7-8 หมื่นลา นบาท และสว นใหญเ ปน ยาที่ตอ งนาํ เขาจากตางประเทศ สว นยาจากสมุนไพรมมี ูลคาการใชในประเทศประมาณปละ 1,800 ลานบาท ในจาํ นวนนี้เปนยาจาก สมุนไพรทผี่ ลติ ไดเองประมาณ 1,500 ลานบาท ทีเ่ หลอื เปนการนาํ เขาจากตางประเทศ ในปจ จุบนั น้ี การสัง่ ใชยาจากสมุนไพรทดแทนยาแผนปจ จบุ นั ในโรงพยาบาลตาง ๆ มแี นวโนมเพ่มิ ขึ้น เพราะไดผ ล จริงและลดการสะสมสารเคมีในรา งกาย เชน ใชฟ า ทะลายโจร แทนยาแกอาการเจ็บคอ และหวดั ครีมพญายอ แทนยารักษาโรคเรมิ และงสู วดั เพชรสงั ฆาต แทนยารกั ษาริดสีดวงทวาร ขมิ้นชันใชข ับลม

10 ชว ยยอยอาหาร และใชแทนยารักษาโรคกระเพาะอาหาร ยาแกไอมะขามปอ ม แทนยารักษาอาการไอ ขับเสมหะ เถาวลั ยเ ปรยี ง แทนยาแกปวดเม่ือยกลา มเนอ้ื เปนตน ท้ังน้ี กรมพัฒนาการแพทยแ ผนไทย ฯ ไดจ ัดทําคมู ือการใชย าจากสมุนไพรทดแทนยาแผนปจ จบุ ันแกบ คุ ลากรในสถานบริการ เพอ่ื ใหส ะดวก ตอ การสงั่ ใชย า และจะพฒั นาใหมีจํานวนรายการยาเพม่ิ ข้นึ ตอ ไป ( ที่มา: วิชาญ, 2552. ) 3.2.2 ทาํ ใหมอี าชพี เพิ่มขึ้น พชื สมนุ ไพรสามารถลดการวา งงานไดเ ปน อยางดี ทําใหมี อาชพี เพ่ิมข้ึนมากมาย ท้งั อาชีพที่เกิดขน้ึ จากการปลูกพชื สมนุ ไพรจาํ หนายโดยตรงแลว และอาชีพท่ี เก่ียวของอื่น ๆ ไดแ ก 1) อาชีพการผลติ สมุนไพรจําหนายปลีกหรอื สง ไดแก การผลติ พืชสมนุ ไพร เชน ปลกู วานหางจระเข ขม้ิน ตะไครห อม พริกไทย ขิง ขา ตะไคร กระชาย กะเพรา โหระพา แมงลกั สะระแหน หรือ การผลิตสตั วส มุนไพร เชน งู ตกุ แก สัตวน าํ้ จืด และสตั วท ะเล เปนตน ปลกู วานหางจระข ปลกู ตะไครห อม ภาพที่ 1.11 แสดงอาชพี การผลิตพืชสมนุ ไพร ถา ยภาพโดย : สุวัฒนา, 2554. 2) อาชีพแปรรูปผลิตภณั ฑจากสมุนไพร เชน ผลิตภัณฑอาหารสมนุ ไพร ผลิตภณั ฑ ยาสมุนไพร ผลติ ภัณฑเครือ่ งสาํ อางจากสมนุ ไพร และผลติ ภณั ฑอาหารเสริมบํารงุ สุขภาพ จาก สมุนไพร จาํ หนา ยทง้ั ภายในประเทศ และตางประเทศ เปน ตน 3) อาชีพคา ขาย เชน ขายอาหารเสริมสขุ ภาพ ขายยาสมนุ ไพร ขายผลติ ภัณฑ สมุนไพรสําเร็จรูป เชน ยาหมอง ยาธาตุ ยาบํารงุ รางกาย นํ้ามันมะพราว ชาสมุนไพร เปน ตน 4) อาชพี อื่น ๆ เชน รับจางเก็บเก่ียว ขนสง สมุนไพร ผลติ และจําหนา ยบรรจุภัณฑท ี่ เกยี่ วของกับการแปรรูปผลติ ภณั ฑสมนุ ไพร เปน ตน

11 สมนุ ไพรบาํ รงุ สุขภาพ นํ้ามันมะพราว ภาพท่ี 1.11 แสดงอาชีพจาํ หนายผลติ สมนุ ไพรและผลติ ภัณฑสมุนไพร ทมี่ า: สุวฒั นา, 2554. จาํ หนา ยสมนุ ไพรและผลติ ภัณฑสมนุ ไพร รานจาํ หนายผลิตภัณฑสมนุ ไพร ภาพท่ี 1.12 แสดงอาชพี การจาํ หนา ยพชื สมนุ ไพรและผลิตภณั ฑส มุนไพร ถายภาพโดย : สุวัฒนา, 2554. 3.2.3 ทําใหค รอบครัว สังคม และประเทศมเี ศรษฐกจิ ดีข้ึน ไมว า การผลติ สมุนไพร จะทาํ โดยจดุ ประสงคใ ดหากได ผลผลติ มากเกนิ ความตองการในการบริโภคในครัวเรือนแลว กส็ ามารถนาํ ผลผลติ นนั้ ไปจาํ หนายทาํ ใหมีรายไดเ พ่ิมข้ึน ผผู ลติ บางรายผลิตเพื่อจาํ หนายโดยตรง ทําใหมรี ายได เปนกอบเปนกาํ หรอื บางรายผลติ ในปริมาณมากจนสามารถสง ออก ทําใหสนิ คา นําเขา จากตางประเทศลดลง เปนผลใหเ ศรษฐกิจของสังคมและประเทศดีขึน้ ไปดว ย 3.3 ความสําคัญในดา นการดํารงชวี ิต แมในปจ จบุ ันความกาวหนา ทางวทิ ยาศาสตรการแพทย จะกาวหนาไปอยางรวดเรว็ ทําใหค น พบวิธกี ารทนั สมัยในการรักษาโรค แตการใชยาสมุนไพรกย็ ังคงเปน สิ่งท่ีไดรับการยอมรับ อีกทั้งยังมีการกําหนดใหมสี มนุ ไพรในงานสาธารณสุขมูลฐานขน้ึ เพื่อใชเ ปนแหลงขอมูลสาํ หรบั ประชาชนในการเลือกใชสมนุ ไพร เพื่อใชเ ปน ประกอบอาหาร และใชบรรเทาอาการเจบ็ ปว ยใน เบ้ืองตน ความสาํ คญั ของสมุนไพรในดา นการดํารงชีวิต ไดแก 3.3.1 ใชเปนอาหารมนุษย มนุษยส ามารถใชผลผลิตจากพชื สมุนไพรเกอื บทุกชนิด มาเปน อาหารได แตท่นี ิยมบรโิ ภคเปนอาหารโดยทัว่ ไปคอื ขา ว พืชผกั ผลไม พืชไร ซึง่ ผลผลิต เหลานี้ตา งก็เปนสมนุ ไพร ลวนแตม คี ุณคา ทางอาหารทั้งส้ิน สามารถแบง การใชป ระโยชนไ ด ดงั นี้

12 1) ขาว จัดเปน เปนพชื สมุนไพรชนิดหนงึ่ ท่คี นไทย และหลายประเทศ นํามา บรโิ ภคเปน อาหารหลัก โดยปจจบุ นั มกี ารสง เสรมิ ใหบ ริโภคขาวท่ีขัดสีนอย หรอื ขา วกลอง เพอ่ื ปอ งกันและบาํ บัดโรคท่ีกําลังคุกคามสขุ ภาพของคนในปจ จบุ ันหลายโรค เชน โรคความจําเสอื่ ม โรค ทีเ่ ก่ยี วเนอื่ งกบั การเสอื่ มสมรรถภาพของรางกายดา นตาง ๆ สารอาหารและสารสาํ คญั ในขาว จะสามารถบาํ บัดอาการเหลา นีไ้ ดเปน อยางดี นอกจากนน้ั ปจ จบุ ันยงั มีการพัฒนาผลิตภัณฑจ ากขา ว เพือ่ ใหม ีคุณคาดังทไ่ี ดกลา วมาแลวใหสงู ยง่ิ ขึน้ เชน นาํ ขา วมาทาํ ขา วกลอ งงอก ขาวเคลอื บสมุนไพร เปนตน ขาวเคลอื บสมนุ ไพร ขา วกลอ งงอก ภาพท่ี 1.13 แสดงผลติ ภัณฑขา วเคลือบสมุนไพรและขาวกลองงอก ถายภาพโดย : สวุ ฒั นา, 2554. 2) พืชผัก ทีใ่ ชเปนอาหาร พืชผักที่นิยมใชบ รโิ ภคเปนอาหารแบงออกเปน 2 กลุม ไดแ ก 1) พืชผักท่ปี ลูกเพือ่ การคา ทั่วไป มีสรรพคุณในการบาํ รงุ สขุ ภาพ เพม่ิ ประสิทธิภาพการทํางานของรา งกาย เชน มะเขือเทศ พริกหวาน คะนา กะหลา่ํ ปลี ผักกาดหอม ตนหอม ผกั ชี เปนตน โดยชวยดแู ลระบบตาง ๆ ในรา งกาย ไมวา จะเปน ระบบการยอ ยอาหาร ระบบเลอื ดและน้าํ เหลือง มีสารตานอนุมูลอสิ ระปองกันการเกดิ มะเรง็ ในสวนตาง ๆ ของรางกาย 2) พืชผกั พืน้ เมอื ง เปน พชื ผักทม่ี ีอยดู ้งั เดิมในทองถนิ่ หรือนํามาปลกู ใน ทองถิน่ มสี รรพคุณในการดูแลสุขภาพของคนในทองถิ่นไดด ี เหมาะกับสุขภาพของคนในทอ งถ่นิ เปนอยา งดี เชน มะรุม แคบาน มะระขนี้ ก ตําลงึ ขี้เหล็ก เพกา เปนตน ( นิดดา และคณะ,2550. )

13 3) ผลไม ผลไมในประเทศไทยมมี ากมายหลายชนิด มใี หบ รโิ ภคตลอดทัง้ ป ซง่ึ ผลไมทกุ ชนิด มีคณุ คาทางอาหารมสี รรพคุณในการดูแลสขุ ภาพไมแพพ ชื สมนุ ไพรชนดิ อ่ืน เชน ชมพู มะมว ง สม เงาะ ทเุ รียน มังคุด ลาํ ไย ลิน้ จ่ี เปนตน ( ชาญชยั , 2552. ) 4) พชื ไรท่ีใชเปนอาหาร พชื ไรทกุ ชนิดลวนมคี ณุ คา ทางอาหาร ชว ยบํารงุ สุขภาพ ปองกนั และบําบัดโรคไดหลากหลาย เชน ถว่ั เหลือง ถว่ั ลิสง ขา วโพดฝก ออน งา กระเจ๊ียบแดง ลูกเดือย เปนตน ( นดิ ดา และคณะ,2550. ) กะหลาํ่ ปลี เพกา ภาพท่ี 1.14 แสดงผักทัว่ ไปและผักพ้ืนบานท่เี ปนพืชสมุนไพร ถา ยภาพโดย : สวุ ัฒนา, 2554. มงั คดุ กระเจ๊ยี บแดง ภาพที่ 1.15 แสดงผลไมและพืชไรท เ่ี ปน พชื สมนุ ไพร ถายภาพโดย : สุวฒั นา, 2554.

14 ตาราท่ี 1.1 แสดงสวนประกอบทางโภชนะของพชื สมุนไพร ชนิดของสมนุ ไพร พลงั งาน เสนใย โปรตนี คารโบไฮเดรต วติ ามิน แรธ าตุ (100 กรัม ) (แคลอรี) (ม.ก.) (ม.ก.) (ม.ก.) (ไมโครกรัม) (ม.ก.) ขาวกลอ ง 361.35 512.0 834.0 7,689.0 0.26 5.69 มะเขอื พวง 46.0 610.0 1.63 3.75 6.98 0.21 ตําลงึ 35.0 220.0 - - 2,029.88 130.6 มะระขนี้ ก 17.0 120 - - 19,540.0 8.2 มะรมุ 32.0 480.0 670.0 370.0 7,110.0 827.2 ผกั หวานปา 39.0 210.0 10.0 830.0 25,837.0 93.3 ผกั บงุ จีน 23.0 240.0 270.0 240.0 9,160.0 85.3 กระหลํา่ ปลี 11.0 120.0 160.0 50.0 23.33 84.23 กระหลํา่ ดอก 13.0 90.0 100.0 210.0 6,419.0 45.0 พริกหวาน 22.0 90.0 80.0 400.0 6,650.0 11.5 มะเขอื เทศ 22.0 170.0 - - 32,195.0 9.48 แครอท 37.0 140 160.0 680.0 5,436.0 70.2 เผอื ก 117.0 40.0 210.0 2,680.0 200.0 138.19 ขา วโพดออ น 33.0 80.0 230.0 530.0 2,312.0 29.22 งา 528.0 540.0 1720.0 1980.0 604.0 1424.0 ลูกเดือย 372.0 650.0 1360.0 7100.0 348.0 391.0 ถั่วลสิ ง 538.0 40.0 2970.0 1770.0 800.0 488.8 ถ่ัวเหลอื ง 411.0 470.0 3400.0 2670.0 2650.0 755.0 ถั่วลันเตา 52.0 330.0 430.0 850.0 2500.0 172.4 ที่มา : นดิ ดา และคณะ,2550. 3.3.2 ใชป อ งกนั และบําบดั อาการเจ็บปว ย คนไทยรจู กั การใชสมุนไพรในการ ปองกันและบาํ บัดอาการเจ็บปวย มาต้ังแตโบราณกาลแลว และในปจจบุ ันกระทรวงสาธารณสุขได กําหนดชนดิ สมนุ ไพร เพื่อใชในงานสาธารณสขุ มลู ฐาน ในการรกั ษาโรค โดยคัดเลือกจากสมนุ ไพรที่ หาไดง ายในทอ งถิ่นราคาถกู สมุนไพรหลายชนิดเปนพชื ผัก หรอื อาหาร ท่คี นเรารับประทานอยเู ปน ประจาํ ประชาชนทั่วไปสามารถใชไ ดงาย วธิ ีการใชสอดคลองกบั ลกั ษณะทางสังคมและวัฒนธรรม

15 ของไทย นอกจากนี้ ยงั เปนสมุนไพรที่มีการศกึ ษายนื ยันแลววา สมนุ ไพรเหลานมี้ สี ารสําคัญท่ี สามารถออกฤทธ์ิในการรกั ษาโรคไดจรงิ รวมถึงสมุนไพรทีถ่ กู กาํ หนดจะเปนชนดิ ที่มีความปลอดภัย สงู และมีผลขางเคยี งต่ําอีกดวย ในปจจบุ นั การใชสมนุ ไพรมีการสง เสริม และเผยแพรมากขึ้น โดยเฉพาะอยา งยิ่งการใชส มุนไพร เพ่ือรักษาโรคหรืออาการเบ้ืองตน สมุนไพรงานสาธารณสุข มลู ฐานกาํ หนดใหใ ช ทพี่ บบอย ๆ มีดงั ตอไปน้ี 1) พืชผกั ท่วั ไปท่ใี ชรกั ษาโรค ไดแ ก พชื ผักทีป่ ลกู เพอื่ การคา มีสรรพคณุ ทางยา ไดแ ก กระชาย แกปวดมวนทอง ขบั ลมในกระเพาะอาหาร กระเทียมรกั ษาอาการทองอดื ทองเฟอ ชว ยตานการเกิดแผลในกระเพาะอาหาร กะเพรา ชวยอาการแกปวดทอง ขา เปนยาขบั ลม รกั ษา อาการจุกเสียดแนนทอง อาหารไมยอย ขิงเปนยาขับลม ขมิน้ ชนั ใชร ักษาโรคทอ งอดื ทองเฟอ และ แผลในกระเพาะอาหาร ตะไคร ใชร กั ษาอาการในระบบทางเดินปสสาวะ( นดิ ดา และคณะ,2550.) 2) พชื ผกั พนื้ เมือง ไดแ ก ใบบัวบก ชวยลดอาการอักเสบของแผลระงับการ เจริญเตบิ โตของเชื้อแบคทีเรีย ตาํ ลึง ใชน าํ้ ค้นั จากใบตาํ ลึงทาแผลบอย ๆ จะทําใหแผลหายเรว็ ไพล ใชหวั ตาํ ค้ันเอาน้ํามาทา แกการเคลด็ ขัด ยอก ข้เี หลก็ ชวยรักษาอาการนอนไมหลบั ฟา ทะลายโจร ใชรักษาอาการไขลดการอกั เสบและตดิ เช้ือ เปนตน 3) ผลไมทม่ี ีสรรพคณุ ทางยา ไดแ ก ฝรั่ง ใชใบแกสดหรือลูกออนแกอาการ ทองเสีย ทบั ทมิ ใชเปลือกผลแหงแกอ าการทองเสีย มะขาม ใชเน้อื ฝก แกซ ึ่งมี กรดอนินทรีย มฤี ทธ์ิระบาย ลดความรอนของรา งกาย กลว ย ใชลูกดิบหรอื ลูกหาม มีสรรพคณุ แกทองเสียท่ีไม รุนแรงมากนกั ยอ มีสรรพคุณแกอาการอาเจยี น ขับลม เปนตน กระเทยี ม ขิงออ น ภาพที่ 1.16 แสดงผักพชื สมนุ ไพรท่ใี ชในการรกั ษาโรค ถายภาพโดย : สุวฒั นา, 2554.

16 4) พชื ไรทีใ่ ชเปนยา พชื ไรหลายชนดิ มีสรรพคณุ ทางยาที่นยิ มใชบ ริโภคเปน ยา ไดแ ก กระเจี๊ยบแดง ชวยขับปส สาวะรกั ษาอาการขดั เบา วานหางจระเข ใชวนุ จากใบรักษาแผล ไฟไหมนํ้ารอ นลวก สับปะรด แกอาการขัดเบา ชว ยขับปสสาวะ เปน ตน สับปะรด กลวยน้าํ วา ภาพที่ 1.17 แสดงพชื ไรแ ละไมผ ลพชื สมุนไพรทใี่ ชใ นการรกั ษาโรค ถายภาพโดย : สุวฒั นา, 2554. 4. ประโยชนของผลติ ภณั ฑสมุนไพร ผลติ ภณั ฑสมุนไพรมีประโยชนส ําหรับส่ิงมชี ีวิตทัง้ หลายมาตั้งแตโบราณกาล ซง่ึ เราพอจะ สรปุ ประโยชนในดา นตา ง ๆ ไดด งั นี้ 4.1 ดา นยารักษาโรค ตัง้ แตอ ดตี จนถงึ ปจจุบนั สมนุ ไพรนับวา มคี วามสาํ คัญ และมี ประโยชนในการดาํ รงชีวติ ตลอดจนวิถีความเปนอยมู าชานาน เพราะคนไทยรูจักการใชป ระโยชน จากการนําเอาสมนุ ไพรมาเปนยารกั ษาโรค เมื่อเกิดอาการปวยไขไมส บาย ผลติ ภัณฑส มุนไพรทใ่ี ช เชน ยาคลายเสน แกอาการปวดเม่อื ย ฟาทะลายโจร ใชแกไข แกปวด ขม้ินชนั แกโรคกระเพาะ ขบั ลมในกระเพาะ เปนตน 4.2 ดานอาหารและเคร่อื งดื่ม ผลติ ภัณฑส มุนไพรใชเ ปน อาหารและเคร่อื งดม่ื เพื่อสขุ ภาพ เนือ่ งจากพืชทเี่ ปนสมนุ ไพรหลายชนดิ ใชป ระกอบเปนอาหารและเครอื่ งด่มื ในชวี ิตประจําวนั อยูแลว เชน เครื่องด่มื สกัดจากเห็ดหลินจือ จมูกขาว ชาเขียว ชาใบหมอ น ซึ่งสว นใหญก็จะมีวติ ามิน เกลอื แรและสารอาหารตา ง ๆ ทรี่ า งกายตองการ ในสวนทใ่ี ชเ ปนอาหาร เชน ขาวเคลือบสมุนไพร ขาวกลอ งงอกผง และธัญพชื รวมผง สาํ หรับชงดื่มเปนอาหาร เปนตน

17 ขมิน้ ชนั แคปซูล ชาใบหมอ นผสมกระเจ๊ียบ ภาพที่ 1.18 แสดงผลติ ภณั ฑทเ่ี ปนยา และเคร่ืองด่มื เพ่ือสุขภาพท่ีทาํ จากสมนุ ไพร ถายภาพโดย : สวุ ฒั นา, 2554. 4.3 ดานผลติ ภัณฑท่ใี ชในชวี ิตประจําวนั ปจ จุบนั กระแสสมนุ ไพรกาํ ลงั มาแรง ไมว าที่ไหน ในวงการใด ลว นแตพ ดู ถึง และใชผลิตภณั ฑสมนุ ไพรท้ังสิ้น สมุนไพรจึงเขามามบี ทบาทและ ความสาํ คญั ในชวี ิตประจําวัน ดงั ตอไปน้ี 4.3.1 ใชเ ปน ผลิตภณั ฑท่ีใชสาํ หรับคน เชน ใชท ําครมี ขัดหนา พอกหนา ทาตวั แชมพู ครมี นวดผม สบู สบเู หลว ครมี อาบนํ้า ครมี ลา งหนา โลชน่ั บํารงุ ผิว นา้ํ มนั หอมละเหย นวดตัว เปน ตน แชมพูสมนุ ไพร สบสู มุนไพร ภาพที่ 1.19 แสดงผลติ ภณั ฑท่ีใชใ นชีวติ ประจาํ วันท่ที ําจากสมุนไพร ถายภาพโดย : สวุ ัฒนา, 2554.

18 4.3.2 ผลติ ภณั ฑท่ใี ชใ นครัวเรือน ปจจบุ นั คนเราพยายามหลีกเล่ยี งสารเคมี หรือสาร สงั เคราะห โดยหันมานิยมใชส มุนไพรมาผลติ เปน วัสดุอุปกรณ ขา วของเครื่องใชใ นครวั เรือน เชน นํ้ายาลา งจานสมนุ ไพร ธูปหอมสมุนไพร ยากนั ยุงสมนุ ไพร น้ํายาทาํ ความสะอาดพื้น และ หองนํ้า เปนตน ยากันยงุ สมนุ ไพร ธปู หอมสมุนไพร ภาพที่ 1.20 แสดงผลติ ภัณฑท่ีใชใ นครวั เรือนท่ีทําจากสมุนไพร ถา ยภาพโดย : สุวฒั นา, 2554. 4.4 ดานการเกษตร ผลิตภณั ฑส มุนไพรมีประโยชนอยา งมากมายในดานการเกษตรปจ จุบัน โดยเขา มามบี ทบาทและความสาํ คัญ ทัง้ ในการปลูกพชื และการเลย้ี งสัตว ดงั ตอไปน้ี 4.4.1 ประโยชนใ นการปลูกพชื ในการปลูกพืชสามารถใชประโยชนจ ากผลิตภณั ฑ สมุนไพรไดดังตอไปน้ี 1) ใชเปนฮอรโมนและปุยบาํ รงุ ตนพืชท่ีปลูก สามารถใชไ ดก บั พชื ทกุ ชนดิ ท้งั พืชผกั พืชไร นาขาว ตลอดจนไมผ ล ฮอรโมนและปยุ ทใี่ ชในการปลูกพชื เชน ฮอรโมนและปุย ทีห่ มกั จาก กลวยน้ําหวา สุก มะละกอสุก และ ฟก ทอง หมกั กบั กากนํ้าตาล ไดฮอรโมนกระตนุ การ ตดิ ดอกออกผลของพืชกินผล ฮอรโมนและปุยท่ีหมกั เศษผักกบั กากนา้ํ ตาล ไดป ุยน้ําชวี ภาพใชฉดี พน พชื ผกั กินใบกระตุนใหเ กิดการเจริญเติบโตของพืชผัก เปนตน 2) ใชใ นการกาํ จดั ศัตรูพืช ผลติ ภัณฑส มุนทใ่ี ชป อ งกันกําจัดโรคและแมลง เชน การใชใ บมะรุมแหง โรยคลกุ เคลากบั ดินปลกู หรือแปลงปลูกพชื ผัก จะชวยปอ งกันกาํ จดั โรคพืชท่ีเกดิ จากเช้อื ราในดิน ขมิน้ ชนั ใชปองกนั กําจัดราแปง หรือใบสะเดาแก ขาแก และตะไครหอม หมัก รวมกนั กับนํ้า จะไดส ารละลายสมนุ ไพรใชปองกนั กําจัดแมลง พวก หนอน เพล้ีย และแมลงปากกดั

19 สาบเสือใชปองกนั กาํ จัดเพลี้ยหอย หรือใช สะเดา สาบเสือ และบอระเพ็ดหมกั รวมกัน ใชปอ งกัน กําจัดเพล้ยี กระโดดสนี ้าํ ตาล ( อภิชาติ, 2551. ) หมักฮอรโ มนบาํ รุงดอกผล หมักฮอรโ มนบาํ รุงใบ ภาพที่ 1.21 แสดงผลติ ภัณฑทใ่ี ชเปนฮอรโมนและปยุ บํารุงตน พชื ถายภาพโดย : สวุ ัฒนา, 2554. ตารางที่ 1.2 แสดงการใชพ ชื สมุนไพรทใ่ี ชใ นการกาํ จดั ศัตรพู ชื ชือ่ พืชสมุนไพร สว นท่ีนาํ มาใช ชนดิ ของศตั รทู กี่ ําจัด ขา เหงา ดวง เชอื้ รา และเพลีย้ จัก๊ จน่ั ดีปลี ดอก แมลงศตั รขู า ว และเพล้ยี บางชนดิ มะมวงหมิ พานต เปลือกหุม เมลด็ ดวงงวงขาวและมอดเจาะไม นอ ยหนา ใบ เพลี้ยออน และหนอนใยผกั โหระพา ตน ไร และเพล้ียออ น ยี่โถ กลบี ดอก ดวงงวงขาว ดว งปก แข็ง และบงุ มันแกว เมลด็ แมลงบางชนดิ ฟา ทะลายโจร ตน,ใบ ช้ือแบคทเี รีย และไวรสั ชบา กลีบดอก ดวงงวงขาว

20 ตารางที่ 1.2 แสดงการใชพ ืชสมุนไพรท่ีใชใ นการกาํ จดั ศัตรูพชื (ตอ) ช่อื พชื สมุนไพร สวนทีน่ ํามาใช ชนดิ ของศตั รูทีก่ ําจดั สารพดั พษิ เมล็ด เพลย้ี ออ น แมลงวันทอง (ทําใหเปนหมัน) สาํ โรง เปลือกหุมเมล็ด เชอื้ แบคทีเรีย และไวรัสบางชนิด แมลงหวขี่ าว เพลยี้ กระโดด ไพล เหงา , แงง แมลงวันทอง และมด เพลี้ยกระโดดสนี ํา้ ตาลและหนอนกอขา ว ดาวเรือง ดอก, ใบ หนอนผเี สอ้ื หนอนกระทู แมลงวัน หนอนกระทูผัก หนอนใยผัก ไลยุง แมลงตา ง ๆ ทานตะวนั ดอก เพลย้ี ออน แมลงวัน หอยทาก หนอนไหม หนอนกระทูผกั บอระเพ็ด ตน,ใบ หนอนกระทผู ัก หนอนผีเส้ือ ดว งงวงชา ง เพล้ียกระโดด เพลีย้ จก๊ั จ่ัน หนอนตายอยาก ราก หนอนหลอดหอม แมลงในโรงเก็บ ดว งหมัดผัก ดว งเจาะเมลด็ ถ่ัว ตะไครหอม เหงา , ใบ สลอด เมล็ด ผกากรอง เมลด็ ขมน้ิ ชัน เหงา สาบเสอื ตน, ใบ ลางสาด เมล็ด วานน้ํา เหงา ท่ีมา: มณฑา, 2554. อางถงึ ใน นอ ย, 2546. 4.4.2 ประโยชนใ นการเลีย้ งสัตว ในการเล้ยี งสัตวสามารถใชประโยชนเปน อาหาร เลย้ี งสตั วและรกั ษาโรคสัตว โดยแบงออกเปน 1) สมุนไพรทใี่ ชใ นการเล้ยี งสตั ว ปจ จุบันนยิ มนาํ พืชสมนุ ไพรมาใชใ นการเลีย้ ง สตั ว มากขน้ึ เนื่องจากพืชสมนุ ไพรมีราคาถกู เปนการลดตนทุนคา อาหาร โดยในสตู รอาหารสัตว ปจ จบุ นั นิยมใชพืชสมุนไพรผสมในสตู รอาหารเล้ียงสกุ ร เปด ไก โค กระบอื เพ่ือทดแทนโปรตีน จากสตั วเพื่อลดตนทนุ ในการผลติ และทําใหส ตั วม ีการเจริญเตบิ โต มีสุขภาพสุขภาพแขง็ แรง ใหผ ลผลิตดี ไดแ ก การใช กากมันสาํ ปะหลงั กากถ่ัวเหลอื ง ขา วโพดปน ผสมในอาหารแทนปลาปน เลอื ดปน เปลือกกงุ และหางนมผง เพ่อื ชวยลดตนทุนการผลติ หรือการใชดอกดาวเรืองอบแหงผสม ในอาหารไก, เปด ทาํ ใหไดไ ขแ ดงทีม่ สี เี ขม กวาอาหารปกติ

21 2) สมุนไพรที่ใชในการรักษาโรคสตั วท ีป่ ว ย โดยสามารถรกั ษาโรคในสัตว เศรษฐกิจ และสตั วเล้ียงทวั่ ไป เชน รกั ษาโรคทองรวงในสกุ ร รกั ษาโรคหวัดในสัตวปก พชื สมนุ ไพรท่ีใช ไดแ ก ตะไคร ฟาทะลายโจร ขมิน้ ชัน ชุมเหด็ เทศ ฝรง่ั กระชาย บอระเพ็ด เปน ตน ตารางท่ี 1.3 แสดงการใชส มุนไพรรกั ษาโรคสัตว ตํารับยา ตัวยาสมุนไพร วธิ ที าํ วธิ ีใช สรรพคุณ รักษาไก หมากแหง นาํ้ มะขาม นาํ มาผสมกันในอตั ราสวน ใหกิน ถายพยาธิ เปยกและนาํ้ ตาลกรวด เทาๆกนั รักษากระบือ เปลือกตน เพกา และ ตาํ เปลอื กตนผสมกบั ใหก ิน รกั ษาอาการทองอืด มดแดง มดแดง แลว คนั้ เอาน้ํา รักษาโค-กระบือ ใบเสลดพงั พอน วา นหาง นํามาตํารวมกนั ผสมกับ ใชทา รกั ษาอาการปากและ จระเข และวา นไฟ เหลา ขาว เทา เปอ ย รักษาโค-กระบอื บอระเพ็ด และเกลือ นาํ บอระเพด็ มาตําผสมกับ ใหก นิ ถายพยาธิ แกอาการ เกลอื แลวค้นั เอาแตนาํ้ เบอื่ อาหาร รกั ษาสกุ ร มะเฟอ งทีม่ ีรสเปรย้ี ว คน้ั ผลมะเฟอ งเอาแตน ้าํ ใชท า รักษาโรคผวิ หนังเปน จดุ แดงตามตัว รกั ษาเปด-ไก บอระเพด็ ชะอม นํามาทุบรวมกนั แลว ผสม ใหก นิ โรคขขี้ าว ตะไครห อม นํ้าแชท ้งิ คางคืนกอ นใช รกั ษาเปด-ไก ขมิ้นชัน ชะอม นาํ มาทบุ รวมกนั ผสมน้ํา ใหก นิ โรคหลอดลมอกั เสบ ตนตําลงึ และกรองกากเอาแตนํา้ รกั ษาสุกร มังคดุ ใชเ ปลือกผลแกแหง มาบด ใหกิน แกบ ดิ ทองรวงรักษา แผลในลําไส รกั ษาสกุ ร ฟา ทะลายโจร ใบฝรง่ั ใชอ ัตราสวนเทา กนั ผสมใน ใหก ิน ชวยใหโ ตเร็ว อาหารสุกร ที่มา: มณฑา, 2554. อา งถึงใน กําพล, 2546. 4.5 ดานการลดคาใชจายในการดแู ลสขุ ภาพ ปจ จุบันมีการนําผลิตภัณฑสมนุ ไพรหลายชนดิ มาใชเ พือ่ ทดแทนยาแผนปจจุบัน ซ่งึ มีสรรพคุณทางยา และมปี ระโยชนทางการแพทย ไมแพยา แผนปจ จุบัน แตท ่ีดีกวา คอื ประหยัดคาใชจา ยลดการนาํ เขายาแผนปจ จบุ ันจากตางประเทศ เพราะ สมุนไพรสามารถปลูก และหาไดงา ยในทองถ่ิน ราคาถกู บางชนิดไมตองซ้ือเพราะมอี ยูทั่วไป ทําให

22 ลดภาระคา ใชจา ยในการจัดหายามาใชในการดแู ลสุขภาพของคนในชุมชน และยงั ลดคาใชจ าย ในการเดินทางไปพบแพทย หรอื ซื้อหายาแผนปจจบุ ันทม่ี ีแหลง จาํ หนา ยอยูเฉพาะในบางพนื้ ท่เี ทา น้นั 4.6 ดานการทําเปนอาชีพหลัก ความนยิ มบริโภคผลิตภัณฑส มนุ ไพรในปจจบุ นั มีสูงมาก การปลกู พชื สมุนไพรเพ่ือจาํ หนายเปนอาชีพหลัก การแปรรปู ผลิตภัณฑสมุนไพร เพอื่ สรางรายได ใหกบั ครอบครัว จึงมีลูทางท่ีสดใส เนื่องจากตลาดมีความตอ งการสมุนไพรและผลิตภัณฑอ กี มาก และยิ่งในปจ จบุ ัน กระทรวงสาธารณสขุ สงเสรมิ ใหม กี ารผลิตและใชผ ลติ ภณั ฑสมนุ ไพรทดแทนยา แผนปจ จบุ ันมากขึน้ ทั้งการผลติ ในระดับโรงงานโดยหนว ยงานของกระทรวงเอง และสง เสริม การผลติ ทัง้ ในระดับผลิตภัณฑชมุ ชน ทําใหอ าชพี ที่เก่ียวขอ งกับสมนุ ไพรเกิดข้ึนมากมายในชุมชน กอ ใหเ กิดการกระจายรายไดสูช ุมชน สงผลถงึ ความเปนอยูท่ีดีขึ้นของชมุ ชนอยา งยัง่ ยนื ในทส่ี ดุ รา นจําหนา ยผลติ ภัณฑส มุนไพรสด รา นจําหนายผลติ ภัณฑสมุนไพรสําเร็จรปู ภาพท่ี 1.22 แสดงการจําหนายผลิตภณั ฑส มนุ ไพรเปน อาชพี ถา ยภาพโดย : สวุ ฒั นา, 2554.

23 แบบทดสอบทายหนวยท่ี 1 เร่อื ง ความสาํ คญั ของผลติ ภณั ฑสมนุ ไพร จาํ นวน 5 ขอ ( 5 คะแนน ) คําชี้แจง ใหเลอื กคาํ ตอบทถ่ี ูกที่สดุ เพียงขอเดยี ว 1. สมนุ ไพร หมายถึงอะไร 4. พืชสมุนไพร ที่นิยมนํามาใชใน ก. พืช สัตว ทใ่ี ชเ ปนยา การรักษาโรค ไดแ ก ข. พชื , สตั ว, แรธาตุ ที่ใชเปน ยา ก. ขมนิ้ ชัน ฟาทะลายโจร ชาใบหมอ น ค. พืช ท่ใี ชเปนยา ข. ขมิน้ ชัน ฟาทะลายโจร เสลดพงั พอน ง. สัตว, แรธาตุ ทใ่ี ชเปนยา ค. ขมน้ิ ชนั ดอกอญั ชัน ชาใบหมอน 2. ยาสมุนไพร หมายถงึ อะไร ง. ขมนิ้ ชัน ฟกทอง ตําลึง ก. ยาทไี่ ดจากสวนของพืช สัตว หรือแรธาตุ 5. ผลติ ภัณฑส มุนไพร ท่ีนิยมนํามาใชใน ข. ยาท่ไี ดจ ากสว นของพืช และสตั ว ชีวิตประจําวัน ไดแ ก ค. ยาที่ไดจากสวนของพืชเทานน้ั ก. สบู ยาสฟี น น้ํายาลางจาน ง. ยาทไ่ี ดจ ากแรธ าตุเทา นั้น ข. สบู ยาสฟี น สมนุ ไพรแคปซูล 3. ผลติ ภัณฑตามความของผูประกอบการ ค. สบู ยาสีฟน ยาธาตุ หมายถงึ ขอ ใด ง. สบู ลกู ประคบ น้ํายาลา งจาน ก. สินคา ทน่ี าํ มาสนองความตองการ ข. ความพึงพอใจที่นาํ มาสนองความตองการ ค. ผลประโยชนทีน่ ํามาสนองความตองการ ง. สนิ คา บริการ ทีน่ ํามาสนองความตองการ

24 ใบงานหนว ยที่ 1 ความสําคัญของผลติ ภัณฑส มนุ ไพร จดุ ประสงคเชิงพฤตกิ รรม 1. อธิบายความหมายของผลิตภัณฑส มนุ ไพรไดอยา งถูกตอง 2. อธิบายความสําคญั ของผลติ ภัณฑส มุนไพรไดอยา งถกู ตอ ง 3. บอกประโยชนของผลติ ภัณฑสมุนไพรไดอ ยางถูกตอ ง 1. การเตรียมวัสดอุ ุปกรณ วัสดุ อปุ กรณที่ใชในการเรียนรู 1.1 ตวั อยาง สมนุ ไพร และผลติ ภัณฑส มุนไพรประเภทตา ง ๆ 1.2 กระดาษ A4 1.3 ปากกาเคมี 1.4 ใบมอบหมายงานท่ี 1 2. ขน้ั ตอนการปฏบิ ัติ 2.1 แบงนกั เรยี นออกเปน กลุม ๆ ละ 3-5 คน ตามความเหมาะสม 2.2 นกั เรียนแตล ะกลมุ ชวยกนั ศกึ ษาเน้ือหา เร่ือง ความสําคญั ของผลิตภณั ฑส มนุ ไพร 2.3 นักเรยี นชวยกัน วิเคราะหและสรปุ เน้อื หา เกยี่ วกับความสาํ คญั ของผลิตภณั ฑสมุนไพร 2.4 บันทึกผลการปฏบิ ตั งิ านลงใบมอบหมายงานท่ี 1 ทค่ี รูแจกให 3. กิจกรรมเสนอแนะ 3.1 ครูทบทวนเนื้อหาทีส่ ําคัญ โดยใชส่ือประกอบ เชน เพาเวอรพ อยท แผนภาพ 3.2 ช้แี จงการปฏบิ ัตงิ านและการบรู ณาการเศรษฐกจิ พอเพียงเขากบั เนอ้ื หาการเรียนรู 3.3 แบง หนา ที่ใหทุกคนในกลมุ มีหนาท่รี ับผดิ ชอบอยา งชัดเจน 4. เคร่ืองมือการวัดประเมินผล 4.1 แบบประเมนิ พฤติกรรมกลุม 4.2 แบบประเมินผลการปฏบิ ตั งิ านที่ 1 5. เกณฑก ารวดั ประเมินผล 5.1 ประเมนิ พฤตกิ รรมกลุม 5.2 ประเมินข้ันตอนการปฏิบตั ิงานและผลงานในแบบมอบหมายงานท่ี 1 5.3 คะแนนผานเกณฑป ระเมนิ ต่าํ สุดรอยละ 50

25 ใบมอบหมายงานที่ 1 เรือ่ ง ความสําคญั ของผลิตภัณฑส มนุ ไพร (คะแนนเตม็ 5 คะแนน) 1. ใหนักเรยี นบอกความหมายของพชื สมนุ ไพร ( 1 คะแนน ) ……………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………… 2. ใหนักเรยี นบอกความหมายของผลิตภัณฑส มนุ ไพร ( 1 คะแนน ) ……………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………… 3. ใหนักเรียนพิจารณาสมนุ ไพรชนดิ ตา ง ๆ ท่คี รูนํามาเปน ตวั อยา ง แลว ชวยกนั ระดมความคดิ บอกถงึ ความสาํ คญั และการใชป ระโยชน ตามหัวขอดังน้ี 3.1 ความสําคญั ของสมนุ ไพรทางดานสาธารณสขุ ( 1 คะแนน ) 3.1.1…………………………………………………………………………………………. 3.1.2…………………………………………………………………………………………. 3.1.3…………………………………………………………………………………………. 3.1.4…………………………………………………………………………………………. 3.1.5…………………………………………………………………………………………. 3.2 ความสําคัญของสมุนไพรทางดานเศรษฐกิจ ( 1 คะแนน ) 3.2.1…………………………………………………………………………………………. 3.2.2…………………………………………………………………………………………. 3.2.3…………………………………………………………………………………………. 3.2.4…………………………………………………………………………………………. 3.2.5…………………………………………………………………………………………. 4. ใหน ักเรยี นบอกถึงประโยชนของผลิตภัณฑส มุนไพรวามีดานใดบาง ( 1 คะแนน ) 4.1 ……………………………………………………….…………………………………….. 4.2……………………………………………………………….………………………………. 4.3…………………..……………………………………………………………………………. 4.4……………………………………..…………………………………………………………. 4.5…………………………………………..……………………………………………………. 4.6……..………………………………………………………………………………………….

26