ws11003

51 ประเพณี และอารยธรรมไทยยังนํามาซึ่งการทองเทียว เปนที่รูจักและประทับใจแกชาติอื่น นบั เปน มรดกอันลาํ้ คา ที่เราคนไทยควรอนุรกั ษและสบื สานใหยง่ิ ใหญตลอดไป เกร็ดความรู เทศกาลคืออะไร................. เทศกาลคือชวงเวลาท่ีกาํ หนดไวเ พ่ือจัดงานบญุ และงานรืน่ เรงิ ในทองถน่ิ เปน การเนนไปทีก่ าร กาํ หนดวนั เวลา และโอกาสที่สังคมแตละแหงจะจัดกิจกรรมเพื่อเฉลิมฉลองโดยมีฤดูกาลและความ เชื่อเปนปจจัยสําคัญที่ทําใหเกิดเทศกาลและงานประเพณี โบราณสถานและวัตถุ โบราณสถาน หมายถึง สถานที่ที่เปนของโบราณ เชน อาคารสถานที่ที่มีมาแตโบราณ แหลง โบราณคดี เชน เมืองโบราณ วังโบราณ คุม เกา เจดีย ฯลฯ แทบทกุ จงั หวัดในเมืองไทยมแี หลง โบราณสถานที่นาศึกษานาเรียนรูเพื่อสืบทอดความภาคภูมิใจในภูมิปญญาและความสามารถของ บรรพบุรษุ เชน เวยี งกุมกามท่เี ชยี งใหม แหลงโบราณสถานที่บานเชียง พระนครคีรที ี่จังหวดั เพชรบุรี พระเจดียยทุ ธหตั ถี พระเจดยี ทีส่ รางข้ึนเพ่อื เปน อนุสรณแหงกิจกรรมทีส่ าํ คัญตางๆ พระราชวงั และพระตาํ หนกั โบราณ ฯลฯ

52 เมืองเกาจังหวัดพระนครศรีอยุธยา จัดเปนโบราณสถานที่สําคัญของไทย ในโบราณสถานแตล ะแหง อาจมโี บราณวัตถทุ ม่ี ีคุณคา เชน เครื่องใชต า งๆ เครื่องถวยชาม อาวุธ เครื่องสักการบูชา ฯลฯ ในทองที่ตางๆ อาจมสี ่ิงทเ่ี ปนโบราณวตั ถุ เชน เรือโบราณ บา น โบราณ รูปสลักหรืองานศิลปกรรมที่มีมาแตโบราณ หรืองานที่ศิลปนแตโบราณไดสรางสรรคไว เครื่องใชที่เคยใชมาแตโบราณบางอยางกลายเปนสิ่งที่ลาสมัยในปจจุบันก็อาจจัดเปนโบราณวัตถุที่มี คา เชน หนิ บดยา เครอ่ื งใชในการอยูไฟของแมลูกออน เครอ่ื งสขี า วแบบโบราณ จับปง กําไล ปน ปก จุก อุปกรณทีใ่ ชในการประกอบอาชพี แตโบราณ ฯลฯ โบราณวตั ถุ หมายถึง สังหาริมทรัพย(ทรพั ยท ่ไี มยดึ ตดิ กับท่ีดนิ ) ที่เปนของโบราณ ไมวาจะ เปนส่งิ ประดิษฐหรือเปนสงิ่ ที่เกดิ ขน้ึ ตามธรรมชาติ หรอื เปน สว นหนง่ึ สว นใดของโบราณสถาน ซากมนษุ ยหรอื ซากสตั ว ซึ่งโดยอายุหรือโดยลักษณะแหงการประดิษฐ หรือโดยหลกั ฐานเกย่ี วกบั ประวตั ิของสงั หารมิ ทรพั ยนั้น เปน ประโยชนใ นทางศลิ ปะ ประวตั ศิ าสตร หรือโบราณคดี โบราณวัตถุที่บานบาตง อยทู ี่บา นบาตง ต.บาตง อ.รอื เสาะ จ.นราธวิ าส

53 ประโยชนของโบราณสถานและโบราณวตั ถุ สรปุ ไดดงั น้ี 1. แสดงความเปน มาของประเทศ ประเทศที่มีประวัติศาสตรยาวนานก็ยอมตองมีโบราณสถานและโบราณวัตถุทม่ี ีอายุ เกา แกเ ชน กนั ดังนั้นโบราณสถานและโบราณวัตถุจึงเปรียบเหมือนหลักฐานแสดงความเปนมาของ ชาติ 2. เปนเกียรติและความภาคภมู ิใจของคนในชาติ โบราณสถานและโบราณวัตถแุ สดงให เหน็ ถงึ การพฒั นาทง้ั ดา นสังคม สตปิ ญ ญา และคณุ ภาพชวี ิตของคนในอดตี ของชาติ ดังนน้ั ชาติท่มี ี โบราณสถานและโบราณวัตถุมากและเกาแกคนในชาติยอมมีความภูมิใจในการวิวัฒนาการดาน ตางๆของชนชาติของตน 3. เปนสิง่ ทโี่ ยงเหตุการณใ นอดตี และปจ จบุ ันเขาดว ยกนั โบราณสถานและโบราณวตั ถุเปน เหมือนหลักฐานที่ผา นกาลเวลามา ทําใหค นในยคุ ปจ จุบันสามารถไดรบั รถู ึงอดีตของชนชาติของ ตน และสามารถนํามาปรับปรุง พัฒนา หรือแกไขขอบกพรอ งในเหตกุ ารณปจจบุ นั หรือเลียนแบบ และพัฒนาในส่งิ ทด่ี งี ามตอไปได 4. เปน ส่ิงท่ีใชอ บรมจติ ใจของคนในชาติได โบราณสถานและบางแหงเปนสถานที่ที่บอก ถึงการเสียสละของบรรพบรุ ุษ บางแหง เปน ทีเ่ ตือนสติคนในชาติ และบางแหงถือวาเปนสถานที่ ศกั ด์ิสิทธิ โบราณสถานและโบราณวัตถุไมใชทรัพยากรธรรมชาติซึ่งเกิดขึ้นไดเอง แตเปนทรัพยากร วัฒนธรรมประเภทหนึง่ ที่มนุษยใชสติปญญาและความรูความสามารถสรางขึน้ ในสมัย โบราณ สถานทีแ่ ละสิง่ ของเหลานัน้ เมือ่ ตกทอดเปนมรดกมาถึงคนรุน เรา ก็กลายเปนโบราณสถาน และโบราณวัตถุ เชนเดียวกับอาคารและวัตถุทีเ่ ราสรางขึน้ สมัยนี้ ก็จะเปนโบราณสถานและ โบราณวัตถุของคนในอนาคตสืบตอไปแบบนีไ้ มขาดตอน ฉะนัน้ โบราณสถานและโบราณวัตถุจึง เปนหลักฐานประวัติศาสตรประเภทหนึ่งที่บอกความเปนมาของบรรพบุรุษที่อยูในสังคมระดับ ตาง ๆ ตั้งแตกลุม ชนขนาดเล็ก จนถึงหมูบานเมือง และประเทศชาติ ตอเนื่องมาจนถึงสมัยเรา ดังนัน้ เราทุกคนควรรวมมือรวมใจดูแลโบราณสถานและโบราณวัตถุ ไมทําลาย ไมทํารายแกะ ขูด ขีด ขุดเจาะโบราณสถาน และไมเก็บซอ้ื ขาย หรือแปลงแปรรปู โบราณวัตถุ และขอใหจําไววาการ อนรุ กั ษโ บราณสถานและโบราณวตั ถุเปน หนาทข่ี องทกุ คน

54 เกร็ดความรู โบราณสถานของไทยที่ไดข ้ึนทะเบียนมรดกโลกแลว มีถึง3แหง คอื 1.อุทยานประวัติศาสตรสุโขทัยและเมืองบริวาร (ศรีสชั นาลยั กําแพงเพชร) ผังเมอื งสโุ ขทัยมีลักษณะเปน รูปสีเ่ หล่ยี มผืนผา มีความยาวประมาณ 2 กิโลเมตร กวางประมาณ 1.6 กิโลเมตร ภายในยงั เหลือรองรอยพระราชวงั และวดั อกี 26 แหง วดั ท่ใี หญท สี่ ุดคอื วดั มหาธาตุ 2.อุทยานประวัติศาสตรพระนครศรีอยุธยา กรุงศรีอยุธยา เปนเมืองหลวงของชนชาติไทยในอดีตตั้งแต พ.ศ. 1893-2310 เปนอาณาจักรซึ่งมี ความเจริญรงุ เรืองจนอาจถือไดวา เปน อาณาจักรทร่ี งุ เรืองม่งั คัง่ ทีส่ ุดในภูมิภาคสุวรรณภูมจิ ากการ สาํ รวจพบวา มีโบราณสถานกระจัดกระจายอยูไ มต ่ํากวา 200 แหง 3.แหลงโบราณคดีบานเชียง จงั หวดั อดุ รธานี เปนแหลงโบราณคดีสาํ คัญแหง หนง่ึ ที่ทําใหร บั รถู ึงการดํารงชวี ติ ในสมยั กอ นประวตั ิศาสตร ยอ นหลงั ไปกวา 5000 ป รองรอยของมนุษยในประเทศไทยสมัยดังกลาว แสดงใหเ หน็ ถงึ วัฒนธรรมท่ีมพี ฒั นาการแลว ในหลายๆ ดา น วัฒนธรรมบานเชียงไดครอบคลุมถึง แหลง โบราณคดใี นภาคตะวันออกเฉยี งเหนืออกี กวา รอ ยแหง ซึ่งเปน บริเวณพืน้ ทท่ี ี่มมี นุษยอ ยอู าศยั หนาแนนมาตง้ั แตห ลายพนั ปแลว กจิ กรรม 1. ใหผ เู รียนเขยี นเรยี งความส้ันๆทเี่ กีย่ วกบั วัฒนธรรม ประเพณี หรือเทศกาลท่สี ําคญั ของจังหวัด ของผูเ รยี น จากน้ันแลกเปลี่ยนความคิดเหน็ กนั ในชั้นเรียน 2. ใหผ เู รียนรวมกลุมกันเพ่ือไปชมโบราณสถาน หรอื พิพิธภัณฑ ในทองถน่ิ จากน้ันใหแ ลกเปล่ียน ความคดิ เห็นกันในช้ันเรยี น 3. จากท่เี รียนมาในบทน้ี ใหผูเรยี นตอบคําถามตอไปน้ี 3.1ความสําคัญของวัฒนธรรมและประเพณี 3.3 ผเู รยี นจะสามารถอนุรักษโ บราณสถานและโบราณวัตถไุ ดอ ยา งไร

55 บทที่ 2 ดนตรพี นื้ บาน สาระสําคัญ รเู ขา ใจ มีคุณธรรม จรยิ ธรรม ชื่นชม เห็นคุณคาความงาม ทางดนตรีพืน้ บาน และสามารถ วเิ คราะหว พิ ากษ วจิ ารณไ ดอยางเหมาะสม ผลการเรียนรูท ีค่ าดหวงั มีความรู ความเขาใจ ในพื้นฐานของดนตรีพื้นบาน สามารถอธิบาย สรางสรรค อนุรักษ วิเคราะห วิพากย วิจารณเ กี่ยวกับความไพเราะของดนตรีพน้ื บา น ไดอยา งเหมาะสม ขอบขา ยเน้ือหา เรอ่ื งที่ 1 ลักษณะของดนตรีพื้นบา น เร่ืองท่ี 2 ดนตรีพื้นบานของไทย เร่ืองท่ี 3 ภูมิปญญาทางดนตรี เร่ืองท่ี 4 คุณคาของเพลงพื้นบาน เร่ืองท่ี 5 พัฒนาการของเพลงพื้นบาน เร่ืองท่ี 6 คณุ คา และการอนรุ ักษเ พลงพืน้ บา น

56 เร่อื งท่ี 1ลักษณะของดนตรพี ื้นบาน ลักษณะของดนตรีพืน้ บานคือ ดนตรีทีม่ ีมาตัง้ แตดัง้ เดิมในกลุม สังคมทุกกลุม ทั่วโลก เพลง พืน้ บานมักจะเปนเพลงที่มีการรองประกอบกันสวนมาก จึงเรียกกันอีกชื่อหนึง่ วา “เพลงพืน้ บาน” หรอื Folk song โดยปกติดนตรีพ้ืนบานมกั จะมีลกั ษณะดังนี้ 1. บทเพลงตางๆ ตลอดจนวิธีเลน วิธีรอง มักจะไดรับการถายทอดโดยการสัง่ สอนกัน ตอๆ มาดวยวาจา และการเลนหรือการรองใหฟง การบันทึกเปนโนตเพลงไมใชลักษณะดั้งเดิมของ ดนตรพี ้ืนบา น อยา งไรกต็ ามในปจจุบันไดม ีการถา ยทอดดนตรพี นื้ บานโดยการใชโ นตดนตรีกันบาง แลว ตัวอยางเพลงพืน้ บานของไทยทีถ่ ายทอดกันมา เชน เพลงเรือ เพลงลําตัด จะเห็นไดวาเพลง เหลานี้มีการรองเลนกันมาแตโบราณไมมีการบันทึกเปนตัวโนตและสอนกันใหรองจากตัวโนตแต อยางใด 2. เพลงพื้นบานมักเปนบทเพลงที่ใชในการประกอบกิจกรรมตางๆ มิใชแตงขึน้ มาเพื่อให ฟงเฉยๆ หรือเพือ่ ใหรูสึกถึงศิลปะของดนตรีเปนสําคัญ จะเห็นไดวา เพลงกลอมเด็กมีขึ้นมาเพราะ ตองการใชรองกลอมเด็กใหนอน เพลงเกี่ยวขาวใหรองเลนในเทศกาลเกี่ยวขาว เนื่องจากเสร็จ ภารกจิ สําคัญแลว ชาวนาจึงตอ งการเลน สนุกสนานกัน หรือเพลงเรือใชประกอบการเลนเรือหนาน้ํา หลาก เปนตน 3. รูปแบบของเพลงพืน้ บานไมซับซอน มักมีทํานองหลัก 2 – 3 ทํานองรองเลนกันไป โดยการเปลี่ยนเนื้อรอง จังหวะประกอบเพลงมักจะซ้าํ ซากไปเรื่อยๆ อาจจะกลาวไดวา ดนตรีหรือ เพลงพนื้ บา นเนนที่เนื้อรอ ง หรือการละเลนประกอบดนตรี เชนการฟอ นราํ หรอื การเตน ราํ 4. ลักษณะของทํานองและจังหวะเปนไปตามลักษณะของกิจกรรม หรือการละเลน เชน เพลงกลอมเด็กจะมีทํานองเย็นๆ เรือ่ ยๆ จังหวะชาๆ เพราะจุดมุง หมายของเพลงกลอมเด็กตองการ ใหเด็กผอนคลายและหลับกันในทีส่ ุด ตรงกันขามกับเพลงรําวงจะมีทํานองและจังหวะสนุกสนาน เร็วเราใจ เพราะตองการใหทุกคนออกมารายรําเพื่อความครึกครื้น 5. ลีลาการรองเพลงพืน้ บานมักเปนไปตามธรรมชาติ การรองมิไดเนนในดานคุณภาพ ของเสียงสักเทาใด ลีลาการรองไมไดใชเทคนิคเทาใดนัก โดยปกติเสียงที่ใชในการรองเพลงพื้นบาน ไมวา ชาติใดภาษาใด มักจะเปน เสยี งที่ออกมาจากลําคอมิไดเปนเสียงที่ออกมาจากทองหรือศีรษะ ซึ่ง เปนลีลาการรองเพลงของพวกเพลงศิลปะ 6. เครือ่ งดนตรีทีใ่ ชบรรเลงพืน้ บานมีลักษณะเฉพาะเปนของทองถิน่ นัน้ ๆ เปนสวนใหญ ซ่งึ ส่งิ นเ้ี ปน เคร่ืองหมายหรอื สัญลักษณทท่ี ําใหเราไดท ราบวา ดนตรพี ้ืนบา นท่ีไดยินไดชมเปนดนตรี ของทองถิน่ ใด หรือของชนเผาใด ภาษาใด ตัวอยางเชนดนตรีพื้นบานของชาวอีสานมักจะมีแคน โปงลาง ทางภาคเหนือจะมีซึง สะลอ เปนตน

57 เพลงพืน้ บานจะพบไดในทุกประเทศทั่วโลก เปนเพลงทีม่ ีผูศึกษาเก็บรวบรวมไว เนือ่ งจาก เปนวัฒนธรรมหนึ่งของชาติ เชน ประเทศฮังการี นักดนตรีศึกษา คือโคดายและบารตอด ได รวบรวมเพลงพื้นบานของชาวฮังการีเอาไว และนํามาใชสอนอนุชนรุน หลัง นอกจากนี้ยังมี ผูป ระพันธเพลงหลายคนนําเอาทํานองเพลงพืน้ เมืองมาทําเปนทํานองหลักของเพลงทีต่ นประพันธ เชน บารต อ ด, ดโวชาด ดนตรีมีหลายประเภท บางประเภทไมตองการความรูค วามเขาใจมากนักก็สามารถเขาถึง และสนุกสนานไปกับดนตรีได แตมีดนตรีบางประเภทที่มีเนือ้ หาสาระลึกซึง้ ซึง่ ผูทีจ่ ะเขาถึงตอง ศึกษาอยางจริงจัง ดนตรีประเภทนี้ไดแก ดนตรีศิลปะซึ่งไดแก ดนตรีตะวันตกหรือดนตรีคลาสสิก และดนตรีประจําชาติตางๆ เนือ่ งจากดนตรีประเภทนีม้ ีเนือ้ หา ทฤษฎีตลอดจนการบรรเลง การรอง การเลนที่ละเอียดลึกซึ้ง ผูท ีต่ องการเขาถึงหรือซาบซึง้ ดนตรีประเภทนีจ้ ึงตองฟงดนตรีประเภทนี้ อยางเขาใจการศึกษารายละเอียดตางๆ ของดนตรี ไมวาจะเปนองคประกอบดนตรี ประวัติดนตรี หรือรูปลักษณะของเพลงที่จะฟง จะทําใหผูนัน้ มีรากฐานการฟงเพลงนัน้ ๆ ดีขึ้น อยางไรก็ตาม การศึกษาอยางเดียวเปนการไมพอเพียง ผูท ี่จะซาบซึง้ ในดนตรีประเภทนีไ้ ด ควรฟงเพลงประเภทนี้ ดว ยเสมอ ความซาบซ้ึงในดนตรีเปนส่ิงท่ีสอนใหเกดิ ขน้ึ ไมไ ด เพราะเปนความรสู ึกที่เกิดขึ้นในจิตใจ ของแตละคน การสอนเปน เพยี งการแนะแนว ในการฟงเพลง โดยมีการศึกษาเนือ้ หาสาระดนตรีไปดวยเพือ่ ใหผูน ัน้ เกิดความรูส ึกเมื่อได ฟงเพลงโดยตัวของตัวเอง ดังนั้นความซาบซึง้ ในดนตรีจึงเปนเรื่องของแตละบุคคลทีจ่ ะเรียนรูแ ละ พฒั นาไปดว ย ดนตรีพืน้ บานเปนเสียงดนตรีทีถ่ ายทอดกันมาดวยวาจา ซึ่งเรียนรูผานการฟงมากกวาการ อานและเปนสิ่งที่พูดตอกันมาแบบปากตอปาก โดยไมมีการจดบันทึกไวเปนลายลักษณอักษรจึง เปนลักษณะการสืบทอดทางวัฒนธรรมของชาวบานตั้งแตอดีตเรื่อยมาจนถึงปจจุบันซึ่งเปนกิจกรรม การดนตรีเพือ่ ผอนคลายความตึงเครียดจากการทํางานและชวยสรางสรรคความรืน่ เริงบันเทิงเปน หมูค ณะและชาวบานในทองถิ่นนัน้ ซึ่งจะทําใหเกิดความรักสามัคคีกันในทองถิ่นและปฏิบัติสืบ ทอดตอมายังรุน ลกู รนุ หลาน จนกลายมาเปนเอกลักษณทางพื้นบา นของทอ งถิ่นนนั้ ๆ สืบตอ ไป

58 เร่ืองที่ 2 ดนตรีพ้ืนบา นของไทย ดนตรีพ้ืนบานของไทย สามารถแบงออกตามภูมิภาคตา งๆ ของไทยดงั น้ี 1. ดนตรพี นื้ บา นภาคกลาง ประกอบดวยเครือ่ งดนตรีประเภท ดีด สี ตี เปา โดยเครือ่ งดีด ไดแก จะเขและจองหนอง เครื่องสีไดแก ซอดวงและซออู เครือ่ งตีไดแก ระนาดเอก ระนาดทุม ระนาดทอง ระนาดทุม เล็ก ฆอง โหมง ฉิ่ง ฉาบและกรับ เครือ่ งเปาไดแก ขลุยและป ลักษณะเดน ของดนตรีพืน้ บานภาคกลาง คือ วงปพ าทยของภาคกลางจะมีการพัฒนาในลักษณะผสมผสานกับ ดนตรีหลวง โดยมีการพัฒนาจากดนตรีปแ ละกลองเปนหลักมาเปนระนาดและฆองวงพรอมทัง้ เพิม่ เครื่องดนตรี มากขึ้นจนเปนวงดนตรีทีม่ ีขนาดใหญ รวมทัง้ ยังมีการขับรองที่คลายคลึงกับปพ าทย ของหลวง ซึ่งเปนผลมาจากการถายโอนโยงทางวัฒนธรรมระหวางวัฒนธรรมราษฎรและหลวง เครอื่ งดนตรภี าคกลาง ซอสามสาย ซอสามสาย เปนซอ ทีม่ ีรูปรางงดงามทีส่ ุด ซึง่ มีใชใน วงดนตรีไทยมาตัง้ แตสมัยกรุง สุโขทัย (พ.ศ. 1350) แลว ซอสามสายขึ้นเสียง ระหวางสายเปนคูส ีใ่ ชบรรเลงในพระราชพิธี อัน เนอ่ื งดวยองคพ ระมหากษัตรยิ  ภายหลังจึงบรรเลงประสมเปนวงมโหรี ซอดว ง ซอดวง เปนเครื่องสายชนิดหนึง่ บรรเลงโดยการใชคันชักสี กลองเสียง ทํา ดวยไมเนือ้ แข็ง ขึงหนาดวยหนังงู มีชอง เสียงอยูด านตรงขาม คันทวนทําดวยไมเนือ้ แข็ง ยาวประมาณ 60 เซนติเมตร มีลูกบิดขึน้ สาย อยูต อนบน ซอดวงใชสายไหมฟนหรือสาย เอ็น มี 2 สาย ขนาดตางกัน

59 คันชักอยูระหวาง สาย ยาวประมาณ 50 เซนติเมตร ซอดวงมีเสียงแหลม ใช เปนเครือ่ งดนตรีหลักใน วงเครื่องสาย ซออู ซออู เปนเครื่องสายใชสี กลองเสียงทําดวยกะโหลกมะพราว ขึน้ หนาดวยหนังวัว มีชอง เสียงอยูด า นตรงขาม คันทวนทําดวยไมเนื้อแข็ง ตอนบนมี ลูกบิดสําหรับขึงสาย สายซอทําดวยไหม ฟน มีคันชักอยูร ะหวางสาย ความยาวของคันซอ ประมาณ 60 เซนติเมตร คันชักประมาณ 50 เซนตเิ มตร ซอ อูมีเสยี งทมุ ตาํ่ บรรเลงคูและสอดสลบั กบั ซอดวงในวงเครือ่ งสาย จะเข จะเข เปนเครือ่ งสาย ทีใ่ ชบรรเลงดวยการดีด โดยปกติมีขนาดความ สูงประมาณ 20 เซนตเิ มตร และยาว 140 เซนตเิ มตร ตวั จะเขท ําดวยไมเ น้ือออ น ขุดเปนโพรง มีสาย 3 สาย สายที่ 1-2 ทําดวยไหมฟน สาย ที่ 3 ทําดวยทองเหลือง วิธีการบรรเลงมือซาย จะทําหนาที่กดสายใหเกิดเสียง สงู - ต่ํา สว นมอื ขวาจะดีดทีส่ ายดว ยวัตถุที่ ทาํ จากงาสัตว

60 ขลุย ขลุย ของไทยเปนขลุย ในตระกูลรีคอรดเดอร คือ มีทีบ่ ังคับแบงกระแสลม ทําใหเกิดเสียง ในตัวไมใชขลุยผิว ตระกูลฟลุตแบบจีน ขลุยไทยมีหลายขนาด ไดแก ขลุยอู มีเสียงต่ําทีส่ ุด ระดับกลาง คือ ขลุย เพียงออ เสียงสูง ไดแก ขลุย หลีบ และยังที่มี เสียงสูงกวานี้คือ ขลุยกรวดหรือ ขลยุ หลบี กรวด อีกดว ย ขลยุ เปนเคร่ืองดนตรีในวงเครอ่ื งสายและ วงมโหรี ป ป เปนเครอ่ื งเปา ทมี่ ีลิ้น ทาํ ดวยใบตาล เปนเครื่องกําเนดิ เสยี ง เปนประเภทล้ินคู (หรือ 4 ล้ิน) เชนเดียวกับโอโบ ( Oboe) มีหลายชนิดคือ ปนอก ปใน ปกลาง ปม อญ ปไทยทีเ่ ดนทีส่ ุด คือ ปใ น ตระกูลปใ น ซึ่งมีรูปดเปดบังคับลม เพียง 6 รู แตสามารถบรรเลงไดถึง 22 เสียง และ สามารถเปา เลยี นเสยี งคนพดู ไดช ดั เจนอกี ดว ย

61 ระนาดเอก ระนาดเอก เปนระนาดเสียงแหลมสูง ประกอบ ดวยลูกระนาดทีท่ ําดวยไมไผบงหรือไม เนือ้ แขง็ เชน ไมช ิงชัน 21-22 ลูก รอ ยเขา ดวยกันเปน ผืนระนาด และแขวนหัวทายทั้ง 2 ไวบนกลอง เสียงทีเ่ รียกวา รางระนาด ซึง่ มี รูปรางคลายเรือ ระนาดเอกทําหนาทีน่ ําวง ดนตรีดวยเทคนิคการ บรรเลงที่ประณีตพิศดาร มักบรรเลง 2 แบบ คือ ตีดวยไมแข็ง เรียกวา ปพ าทย ไมแข็ง และตีดวยไม นวม เรยี กปพ าทย ไมนวม ระนาดเอกเรียงเสียงต่ําไปหาสูงจาก ซายไปขวา และเทียบเสียงโดยวิธีใชชันโรง ผสม ผงตะก่วั ตดิ ไวด า นลางท้ังหวั และทา ยของ ลูกระนาด ระนาดทมุ ระนาดทมุ ทําดว ยไมไ ผ หรอื ไมเน้อื แขง็ มีผนื ละ 19 ลกู มีรปู รางคลายระนาดเอกแตเต้ียกวา และกวางกวาเลก็ นอย ระนาดทมุ ใชบ รรเลงหยอกลอกบั ระนาดเอก

62 ฆอ งวงใหญ ฆองวงใหญ เปนหลักของวงปพาทย และวงมโหรีใชบรรเลงทํานองหลัก มีลูกฆอง 16 ลูก ประกอบดว ยสว นสาํ คญั 2 สว น คือ ลูก ฆอง : เปนสวนกําเนิดเสียงทําดวยโลหะผสม มีลักษณะคลายถวยกลม ๆ ใหญเล็กเรียง ตามลําดับเสยี ง ตาํ่ สูง ดานบนมีตุมนนู ขึน้ มาใชส ําหรบั ตีและใตตุมอุดไวดวยตะก่ัวผสมชันโรง เพื่อ ถวงเสียงใหสูงต่ําตามตองการ เรอื นฆอ ง : ทําดวยหวายขนาดเสนผาศูนยกลางประมาณ 1 นิ้วเศษ ขดเปนวง และยึดไวดวย ไมเนือ้ แข็ง กลึงเปนลวดลายคลายลูกกรง และมีไมไผ เหลาเปนซี่ ๆ ค้ํายันใหฆองคงตัวเปน โครงสรา งอยไู ด การผกู ลกู ฆอ งแขวนเขา กบั เรอื นฆอ ง ผูกดวยเชือกหนงั โดยใชเงอ่ื นพิเศษ ฆอ งวงเล็ก ฆองวงเล็ก มีขนาดเล็กกวา แต เสียงสูงกวาฆองวงใหญมีวิธีตีเชนเดียว กับฆองวงใหญ แต ดําเนินทํานองเปนทางเก็บหรือ ทางอื่นแลวแตกรณี บรรเลงทํานองแปรจากฆองวง ใหญ ฆองวงเล็ก มี 19 ลูก

63 โทนราํ มะนา โทน : รูปรา งคลา ยกลองยาวขนาดเลก็ ทาํ ดว ยไม หรือดนิ เผา ขึงดว ยหนงั ดงึ ใหตงึ ดวยเชือก หนัง ตัว กลองยาวประมาณ 34 เซนติเมตร ตรงกลางคอด ดานตรงขามหนากลองคลายทรงกระบอกปากบาน แบบลําโพง ตรงเอวคอดประมาณ 12 เซนตเิ มตร ใชต ีคู กบั รํามะนา รํามะนา : เปนกลองทําดวยไมขึง หนังหนาเดียวมีเสนผาศูนยกลางประมาณ 22 เซนติเมตร ใชในวงเครื่องสาย กลองแขก กลองแขก เปน กลองทีต่ ีหนาทับไดทัง้ ในวงปพ าทย มโหรีและบางกรณีวงเครื่องสายก็ได ตดี วย มอื ท้ัง 2 หนา คหู นึง่ ประกอบดว ยตัวผู ( เสยี งสูง) และตวั เมยี (เสยี งตาํ่ )

64 กลองสองหนา กลองสองหนา เปนช่ือของกลองชนิดหน่ึง ซ่ึงมีลักษณะเหมือนกลองลูกหนึ่งใน เปง มางคอก ขึง ดวยหนังเลยี ดรอบตวั ใชในวงปพาทย หรือมโหรีบางกรณี 2. ดนตรีพื้นบานภาคเหนือ ในยุคแรกจะเปนเครื่องดนตรีประเภทดีด ไดแก ทอนไม กลวงที่ใชป ระกอบพธิ กี รรมในเรื่องภูตผีปศาจและเจาปา เจาเขา จากนัน้ ไดมีการพัฒนาโดยนําหนัง สัตวมาขึงที่ปากทอนไมกลวงไวกลายเปนเครื่องดนตรีที่เรียกวากลอง ตอมามีการพัฒนารูปแบบ ของกลองใหแตกตางออกไป เชน กลองที่ขึงปดดวยหนังสัตวเพียงหนาเดียว ไดแก กลองรํามะนา กลองยาว กลองแอว และกลองทีข่ ึงดวยหนังสัตวทัง้ สองหนา ไดแก กลองมองเซิง กลองสองหนา และตะโพนมอญ นอกจากน้ียังมเี ครื่องตีทีท่ ําดว ยโลหะ เชน ฆอง ฉิ่ง ฉาบ สวนเคร่อื งดนตรีประเภท เปา ไดแ ก ขลุย ยะเอ ปแ น ปม อญ ปสุรไน และเครือ่ งสี ไดแก สะลอลูก 5 สะลอลูก 4 และ สะลอ 3 สาย และเครือ่ งดีด ไดแก พิณเปย ะ และซึง 3 ขนาด คือซึงนอย ซึงกลาง และซึงใหญ สําหรับ ลักษณะเดนของดนตรีพืน้ บานภาคเหนือ คือ มีการนําเครือ่ งดนตรีประเภท ดีด สี ตี เปา มาผสมวง กันใหมีความสมบูรณและไพเราะ โดยเฉพาะในดานสําเนียงและทํานองทีพ่ ลิว้ ไหวตามบรรยากาศ ความนุมนวลออนละมุนของธรรมชาติ นอกจากนี้ยังมีการผสมทางวัฒนธรรมของชนเผาตางๆ และ ยังเชือ่ มโยงกับวัฒนธรรมในราชสํานักทําใหเกิดการถายโยง และการบรรเลงดนตรีไดทัง้ ในแบบ ราชสํานักของคุม และวงั และแบบพนื้ บา นมีเอกลกั ษณเ ฉพาะถ่นิ

65 เครอ่ื งดนตรภี าคเหนอื สะลอ สะลอ หรอื ทะลอ เปนเคร่ืองสายบรรเลงดวยการสี ใชค นั ชักอสิ ระ ตวั สะลอ ทีเ่ ปน แหลงกาํ เนดิ เสยี งทาํ ดวยกะลามะพรา ว ตัดและปด หนา ดว ยไมบ าง ๆ มชี อ งเสยี งอยูดานหลัง คันสะลอทาํ ดวย ไมสัก หรือไมเ น้อื แขง็ อนื่ ๆ โดยปกติจะ ยาวประมาณ 60 เซนติเมตร ลกู บดิ อยู ดา นหนานิยม ทาํ เปน สองสาย แตท่ีทาํ เปน สามสายก็ มีสาย เดิมใชสายไหมฟน ตอ มาทาํ ดว ย ลวดหรือสายเบรกจกั ยานซง่ึ สนั นฐิ านวา คาํ วา สะลอมาจากคําวาสายลอหรอื สายเบรกจักรยานใน ภาษาทางเหนือ และเรียกกลายมาเปนสะลอในทส่ี ุด สะลอ มี 3 ขนาด คือ สะลอ เลก็ สะลอกลาง และสะลอใหญ 3 สาย ซึง ซงึ เปนเครื่องสายชนิดหนึ่งใชบ รรเลงดวยการดดี ทาํ ดวยไมสักหรือไมเนื้อแข็ง มีชองเสียง อยู ดานหนา กําหนดระดับเสียงดวยนมเปนระยะ ๆ ดีด ดวยเขาสัตวบาง ๆ มีสายทําดวยโลหะ เชน ลวด หรอื ทองเหลอื ง (เดิมใชส ายไหมฟน) 2 สาย

66 ขลยุ เชนเดียวกับขลุยของภาคกลาง ป ป เปนปลนิ้ เดียว ท่ตี ัวลนิ้ ทาํ ดว ย โลหะเหมอื นล้ินแคน ตัวปทําดวยไมซาง ที่ ปลายขางหน่ึง ฝง ลิน้ โลหะไวเวลาเปาใชปากอม ลิน้ ทีป่ ลายขางนี้ อีกดานหนึง่ เจาะรู บังคับเสียงเรียงกัน 6 รู ใชปด เปดดว ยน้ิว มือทัง้ 2 นิว้ เพ่อื ใหเ กดิ ทาํ นองเพลง มี 3 ขนาด ไดแ ก ขนาดใหญเ รยี ก ปแม ขนาดรองลง มาเรียก ปกลาง และขนาดเล็กเรียก ปก อย นิยม บรรเลงประสมเปนวงเรียก วงจุมป หรือปจ ุม หรือ บรรเลงรวมกับซึงและสะลอ

67 ปแ น ป แน มีลักษณะคลายปไฉน หรือปชวา แตมี ขนาดใหญกวา เปนปประเภทลิน้ คูท ําดวยไม เนอ้ื แขง็ มรี ูบังคบั เสยี ง เชนเดียวกับปใน นิยมบรรเลงในวงประกอบกับฆอง กลอง ตะหลดปด และ กลองแอว เชน ในเวลาประกอบการฟอน เปนตน มี 2 ขนาด ไดแก ขนาดเล็กเรียก แนนอย ขนาด ใหญ เรยี ก แนหลวง พิณเปยะ พิณเปยะ หรือ พิณเพียะ หรอื บางทีก็เรียกวา เพียะ หรือเปยะ กะโหลกทําดวยกะลามะพราว เวลาดีดเอา กะโหลกประกบติดไวกับหนาอก ขยับเปด-ปด เพื่อใหเกิดเสียงกังวานตามตองการ สมัยกอนหนุม ชาว เหนือนิยมเลนดีดคลอการขับรองในขณะไป เกีย้ วสาวตามหมูบ านในยามค่าํ คืน ปจจบุ นั มี ผเู ลน ไดนอ ยมาก

68 กลองเตงถง้ิ กลองเตงถิง้ เปนกลองสองหนา ทําดวยไมเนือ้ แข็ง เชน ไมแดง หรือไม เนือ้ ออน เชน ไม ขนุน หนากลองขึงดวยหนังวัว มี ขาสําหรับใชวางตัวกลอง ใชประสมกับเครื่องดนตรี อื่น ๆ เพือ่ เปนเครื่องประกอบจังหวะ ตะหลดปด ตะหลดปด หรือมะหลดปด เปนกลองสองหนา ขนาดยาวประมาณ 100 เซนติเมตร หนา กลองขึงดวยหนัง โยงเรงเสียงดวยเชือกหนัง หนาดานกวางขนาด 30 เซนติเมตร ดานแคบขนาด 20 เซนตเิ มตร หนุ กลองทํา ดว ยไมเ นื้อแข็งหรือเนื้อออน ตีดวยไมหุมนวม มีขี้จา (ขาวสุกบดผสมขีเ้ ถา) ถว งหนา

69 กลองต้งิ โนง กลองตึง่ โนง เปนกลอง ทีม่ ีขนาดใหญทีส่ ุด ตัวกลองจะยาว มากขนาด 3-4 เมตรก็มี ใชตี เปน อาณัติสัญญาณประจําวัด และใชในกระบวนแหกระบวนฟอน ตาง ๆ ประกอบกับตะหลดปด ปแน ฉาบใหญ และฆองหยุ ใชต ดี วยไม เวลาเขากระบวน จะมคี นหาม กลองสะบัดชยั กลองสะบัดชัยโบราณ เปนกลองที่ มีมานานแลวนับหลายศตวรรษ ในสมัยกอนใช ตียาม ออกศึกสงคราม เพื่อเปนสิริมงคล และเปน ขวัญกําลังใจใหแกเหลาทหารหาญในการตอ สูใ หไดชัย ชนะ ทํานองที่ใชในการตี กลองสะบัดชัยโบราณมี 3 ทาํ นอง คือ ชยั เภรี, ชยั ดถิ ี และชนะมาร

70 3. ดนตรพี นื้ บานภาคตะวันออกเฉยี งเหนือ (อีสาน) มวี วิ ัฒนาการมายาวนานนับพันป เริ่ม จากในระยะตน มีการใชวัสดุทองถิ่นมาทําเลียนเสียงจากธรรมชาติ ปาเขา เสียงลมพัดใบไมไหว เสียงน้าํ ตก เสียงฝนตก ซึ่งสวนใหญจะเปนเสียงสัน้ ไมกอง ในระยะตอมาไดใชวัสดุพืน้ เมืองจาก ธรรมชาติมาเปา เชน ใบไม ผิวไม ตนหญาปลองไมไผ ทําใหเสียงมีความพลิว้ ยาวขึ้น จนในระยะที่ 3 ไดนําหนังสัตวและเครือ่ งหนังมาใชเปนวัสดุเครือ่ งดนตรีทีม่ ีความไพเราะและรูปรางสวยงามขึ้น เชน กรับ เกราะ ระนาด ฆอง กลอง โปง โหวด ป พิณ โปงลาง แคน เปนตน โดยนํามาผสมผสาน เปนวงดนตรีพื้นบานภาคอีสานทีม่ ีลักษณะเฉพาะตามพืน้ ที่ 3 กลุม คือ กลุมอีสานเหนือ และอีสาน กลางจะนิยมดนตรีหมอลําทีม่ ีการเปาแคนและดีดพิณประสานเสียงรวมกับการขับรอง สวนกลุม อสี านใตจ ะนิยมดนตรซี งึ่ เปนดนตรีบรรเลงทไ่ี พเราะของชาวอีสานใตที่มีเชื้อสายเขมร นอกจากนีย้ ัง มีวงพิณพาทยและวงมโหรีดวย ชาวบานแตละกลุมก็จะบรรเลงดนตรีเหลานีก้ ันเพื่อ ความ สนุกสนานครืน้ เครงใชประกอบการละเลน การแสดงและพิธีกรรมตางๆ เชน ลําผีฟาทีใ่ ชแคนเปา ในการรักษาโรค และงานศพแบบอีสานทีใ่ ชวงตุม โมงบรรเลง นับเปนลักษณะเดนของดนตรี พื้นบานอสี านท่ีแตกตา งจากภาคอ่นื ๆ เครอื่ งดนตรีภาคอีสาน หนื หืน เปนเครือ่ งดนตรีกึ่งดีดกึ่งเปาอยางหนึง่ มี ทั้งทีท่ ําดวยไมไผและโลหะเซาะรองตรง กลางเปนลิน้ ในตัว เวลาเลนประกบหืนเขากับ ปาก ดีดทีป่ ลายขางหนึง่ ดวยนิว้ หัวแมมือ หรือนิ้วชี้ อาศัยกระพุงปากเปนกลองเสียง ทําให เกิดเสียงสูงต่ําตามขนาดของกระพุงปากที่ทํา สามารถดีดเปน เสยี งแทคลายเสยี งคนออกเสยี งสระ เครื่องดนตรีนี้มีเลน กนั ในพวกชนเผา มูเซอ เรยี กชือ่ วา เปยะ เครื่องดนตรีชนิดนี้มิ ไดมีเฉพาะในประเทศไทยเทานัน้ แตมีใน ทุกสวนของโลก เชน แถบ มองโกเลีย ปาปว นวิ กินี อัฟริกา และยโุ รป นับเปน เครอื่ งดนตรีโบราณชน้ิ หนึง่ ทน่ี า ศกึ ษาอยา งยง่ิ

71 แคน แคน เปน เครื่องดนตรีที่เปนทีร่ ูจ ักมากทีส่ ุดของ ชาวภาคอีสานเหนือ และอีสานภาคกลาง ไมรวมอีสาน ใตท ี่มีอทิ ธิพลเขมร ไดแก \"แคน\" แคนเปนเครือ่ งดนตรีสมบูรณแบบทีส่ ุด ทีม่ ีประวัติ ความเปนมายอนหลังไปหลายพันป แคนทํา ดวยไมซาง มีลิน้ โลหะ เชนดีบุก เงิน หรือทองแดง บางๆ ประกอบไวในสวนที่ประกอบอยูในเตาแคน แคนมีหลายขนาด เชน แคน 7 แคน ๙ ขาง ๆ เตา แคน ดานบนมีรูปดเปดบังคับเสียง เวลา เปา เปา ทีเ่ ตาแคนดานหนา ใชมือทั้งสอง ประกอบจับเตา แคนในลักษณะเฉียงเล็กนอย แคนเปน เครือ่ งดนตรีทีบ่ รรเลงไดทัง้ ทํานองเพลงประสานเสียง และ ใหจังหวะในตัวเอง จึงมีลีลาการบรรเลง ท่วี จิ ิตรพสิ ดารมาก ระบบเสียงของแคน เปนทัง้ ระบบ ไดอะโทนิค และเพนตะโทนิค มีขัน้ คูเ สียงทีเ่ ลนไดทั้ง แบบตะวนั ตกและแบบ ไทยรวมทง้ั คเู สยี งระดบั เดยี วกนั อกี ดว ย โหวด โหวด เปนเครือ่ งเปาชนิดหนึง่ ทีไ่ มมีลิน้ เกิดจากกระแสลมทีเ่ ปาผานไมรวกหรือไม เฮีย้ (ไมกูแ คน) หรือไมไผ ดานรู เปดของตัวโหวดทําดวยไมรวกขนาดเล็ก สัน้ ยาว (เรียงลําดับตาม ความสูงต่ําของเสียง) ตดิ อยรู อบกระบอกไมไ ผที่ใชเปนแกนกลาง ติดไวดว ยขี้สูด มีจํานวน 6-๙ เลา ความ ยาวประมาณ 25 เซนติเมตร เวลาเปาจะหมุนไปรอบๆ ตามเสียงที่ตองการ

72 พณิ เปนเครือ่ งดนตรีทีบ่ รรเลงดวยการดีด มี 2-3 สาย แตขึ้นเปนสองคู โดยขึ้นคู 5 ดีดเปน ทํานองเพลง ตัว พิณและคันทวนนิยมแกะดวยไมชิน้ เดียวกัน มีนมสําหรับตัง้ เสียง สายพิณนิยมทํา ดว ยโลหะ โดยเฉพาะสายลวดเบรคจักรยาน ทีด่ ีดนิยมทําดวยเขาสัตวแบนๆ เหลาใหบางพอที่จะดีด สะบดั ได โปงลาง โปงลางเปนเครือ่ งดนตรีประเภททีบ่ รรเลง ทํานองดวยการตีเพียงชนิดเดียวของภาคอีสาน โดย บรรเลงรวมกันกับแคน พิณและเครือ่ งประกอบจังหวะ หรือ บรรเลงเดีย่ ว ตังโปงลางทําดวย ทอนไมแข็งขนาดตางๆ กันเรียงตามลําดับเสียงรอยดวยเชือกเปนลูกระนาด ปลายขางเสียงสูงผูก แขวนไวกับกิง่ ไม และ ขางเสียงต่าํ ปลอยทอดเยือ้ งลงมาคลองไวกับ หัวแมเทาของผูบรรเลง หรือ คลองกับวัสดุ ปกติ ผูเลนโปงลางรางหนึ่งมี 2 คน คือ คนบรรเลง ทํานองเพลงกับคนบรรเลงเสียง กระทบแบบคูประสาน ไม ที่ตีโปงลางทําดวยไมเนื้อแข็งเปนรูปคลาย คอนตีดวยมือสองขาง ขางละ อัน ขนาดของโปงลางไมมีมาตรฐานแนนอน

73 จะเขก ระบือ เปน เคร่อื งดนตรีสําคัญชน้ิ หนึง่ ในวงมโหรีเขมร เปนเครอ่ื งดนตรีประเภทดีดในแนวนอน มี 3 สาย สมัยกอนสายทําจากเสนไหมฟน ปจจุบันทําจาก สายเบรคจักรยาน การบรรเลงจะใชมือซาย กด สายบนเสยี งที่ตอ งการ สวนมือขวาใชสาํ หรบั ดดี กระจบั ป เปน เครือ่ งดนตรีประเภทดีด โดยใชกระที่ทําจากเขาสัตว กลองเสียงทํา ดวยไมขนุนหรือไม สัก สวนปลายสุดมีรู 2 รู ใชใสลูกบิดและรอยสาย เมือ่ บรรเลง จะตั้งขนานกับลําตัว มือขวาจับกระ สาํ หรับดีด มอื ซายกดท่สี ายเพ่ือเปลี่ยนระดบั เสยี ง

74 ซอกันตรมึ เปนเครื่องสายใชสี ทํา ดวยไม กลองเสียงขึงดวยหนังงู มีชองเสียง อยูด านตรงขามหนาซอ ใชสายลวดมี 2 สาย คันชักอยูร ะหวางสาย คันซอยาวประมาณ 60 เซนติเมตร มีลูกบิดอยูต อนนอก ซอใชรัด ดวยเชือก ขนาดของซอแตกตางกันไปตามความ ประสงคของผูสราง โดยทั่วไปมี 3 ขนาด คือ ขนาดเลก็ เรยี ก ตรัวจ้ี ขนาดกลางเรยี กตรัวเอก ขนาดใหญเ รียกตรัวธม กลองกนั ตรึม เปน เครอ่ื งหนงั ชนดิ หนง่ึ ทาํ ดว ยไมข ดุ กลวง ขงึ หนา ดา นหนง่ึ ดว ยหนงั ดึงใหตึงดวยเชือก ใช ดปี ระกอบจงั หวะในวงกนั ตรมึ

75 ปไ สล หรือปไฉน ใชบ รรเลงในวงกันตรมึ เปนปป ระเภทลน้ิ คูเชน เดยี วกบั ปใ น กรับคู กรับคู เปนกรับทําดวยไมเนื้อแข็ง ลักษณะเหมือนกับกรับเสภาของภาคกลาง แตขนาดเล็ก กวาใช ประกอบจังหวะดนตรีใน วงกันตรึม กรับคชู ดุ หนงึ่ มี 2 คู ใชขยบั 2 มอื

76 4. ดนตรีพืน้ บา นภาคใต มีลกั ษณะเรียบงายมีการประดิษฐเ คร่อื งดนตรีจากวัสดุใกลตัวซ่ึง สันนิษฐานวาดนตรีพืน้ บานดัง้ เดิมของภาคใตนาจะมาจากพวกเงาะซาไกที่ใชไมไผลําขนาดตางๆ กันตัดออกมาเปนทอนสั้นบางยาวบาง แลวตัดปากของกระบอกไมไผใหตรงหรือเฉียงพรอมกับหุม ดวยใบไมหรือกาบของตนพืช ใชตีประกอบการขับรองและเตนรํา จากนัน้ ก็ไดมีการพัฒนาเปน เครือ่ งดนตรีแตร กรับ กลองชนิดตางๆ เชน รํามะนา ทีไ่ ดรับอิทธิพลมาจากชาวมลายู กลองชาตรี หรือกลองตุก ทีใ่ ชบรรเลงประกอบการแสดงมโนรา ซึง่ ไดรับอิทธิพลมาจากอินเดียตลอดจนเครือ่ ง เปา เชน ปน อนและเคร่อื งสี เชน ซอดว ง ซออู รวมทั้งความเจริญทางศิลปะการแสดงและดนตรีของ เมืองนครศรีธรรมราช จนไดชือ่ วาละครในสมัยกรุงธนบุรีนัน้ ลวนไดรับอิทธิพลมาจากภาคกลาง นอกจากนี้ยังมีการบรรเลงดนตรีพื้นบานภาคใตประกอบการละเลนแสดงตางๆ เชน ดนตรีโนรา ดนตรีหนังตะลุง ที่มีเครื่องดนตรีหลักคือ กลอง โหมง ฉิง่ และเครื่องดนตรีประกอบผสมอื่นๆ ดนตรีลิเกปาทีใ่ ชเครือ่ งดนตรีรํามะนา โหมง ฉิง่ กรับ ป และดนตรีรองเง็งทีไ่ ดรับแบบอยางมาจาก การเตนรําของชาวสเปนหรือโปรตุเกสมาตัง้ แตสมัยอยุธยา โดยมีการบรรเลงดนตรีทีป่ ระกอบดวย ไวโอลิน รํามะนา ฆอง หรือบางคณะก็เพิม่ กีตารเขาไปดวย ซึ่งดนตรีรองเง็งนีเ้ ปนทีน่ ิยมในหมูช าว ไทยมุสลิมตามจังหวัดชายแดน ไทย – มาเลเซีย ดังนัน้ ลักษณะเดนของดนตรีพืน้ บานภาคใตจะ ไดรับอิทธิพลมาจากดินแดนใกลเคียงหลายเชื้อชาติ จนเกิดการผสมผสานเปนเอกลักษณเฉพาะที่ แตกตางจากภาคอืน่ ๆ โดยเฉพาะในเรือ่ งการเนนจังหวะและลีลาทีเ่ รงเรา หนักแนน และคึกคัก เปน ตน เครือ่ งดนตรีภาคใต ทบั ทับ เปนเครือ่ งดนตรีทีม่ ีความสําคัญ ในการใหจังหวะควบคุมการเปลีย่ นแปลงจังหวะและ เสริมทารําของการแสดงโนราใหดีเยีย่ ม ตัว ทับมีลักษณะคลายกลองยาว แตมีขนาดเล็กกวา มาก ยาวประมาณ 40-50 เซนติเมตร ทําดวยไมแกน ขนุน หุมดวยหนัง เชน หนังคาง หนังแมว ตรึงหนัง ดวยเชือกดายและหวาย ทับใบหนึง่ จะมีเสียงทุม เรียกวา \"ลูกเทิง\" สวนอีกใบ หนึง่ จะ มีเสียงแหลม เรียกวา \"ลูกฉับ\"

77 กลองโนรา กลองโนรา ใชประกอบการแสดงโนราหรือหนัง ตะลุง โดยทัว่ ไปมีขนาดเสนผาศูนยกลาง ของหนา กลองทั้ง 2 ดาน ประมาณ 10 นิว้ และมี สวนสูงประมาณ 12 นิว้ กลองโนรานิยมทําดวย แกน ไมข นนุ เพราะเช่อื วาทําใหเสียงดี หนังท่ี หมุ กลองใชหนังวัวหรือควายหนุม ถาจะให ดีตองใช หนังของลูกวัวหรือลูกควาย มี หมุดไมหรือภาษาใตเรียกวา \"ลูกสัก\" ตอกยึดหนังหุมใหตึง มีขาทั้ง สอง ขาทําดวยไมไผมีเชือกตรึงใหติดกับ กลอง และมี ไมตีขนาดพอเหมาะ 1 คู ถา เปนกลองทีใ่ ช ประกอบการแสดงหนังตะลุง จะมี ขนาดเล็กกวา ขนาดเสนผาศูนยกลางประมาณ 6 นิว้ และมี สวนสูงประมาณ 9 นวิ้ โหมง กบั ฉ่งิ โหมงเปนเคร่ืองดนตรที ีม่ ีสว นสําคัญในการขบั บท ทัง้ ในดานการใหเสียงและใหจ งั หวะ เพราะ โนราหรือหนงั ตะลุง ตองรองบทใหกลมกลืนกับ เสียงโหมงซง่ึ มี 2 ระดบั คอื เสยี งทมุ และ

78 เสียง แหลม โดยจะยดึ เสียงแหลมเปนส่ิงสาํ คญั เรียกเสียง เขาโหมง สวนไมต โี หมง จะใชยางหรือ ดา ย ดบิ หุมพันเพ่ือใหม เี สยี งนุมเวลาตี ฉ่ิง เครื่องดนตรีชนดิ นม้ี ีความสาํ คัญตอการขับบท ของโนราหรือหนังตะลุง ผทู ตี่ ีฉิ่งตอง พยาม ตีใหล งกบั จงั หวะท่ขี บั บท สมยั กอ นนิยม ใชฉ่งิ ขนาดใหญ มเี สน ผา ศูนยก ลางประมาณ 2 นว้ิ สวนปจ จบุ ันใชฉ่ิงขนาดเล็ก มเี สนผา ศูนย กลางประมาณ 1.5 นว้ิ ทาํ ดว ยทองเหลอื งชนิด หนา ป เครือ่ งดนตรีชนิดนีม้ ีความสําคัญใน การเสริมเสียงสะกดใจผูช ม ใหเกิดความรู สึก เคลิบเคลิม้ และทําใหผูแ สดงรายรําดวยลีลา ทีอ่ อนชอย ตัวปท ําดวยไมเนือ้ แข็ง หรือ ใชแกนไมบาง ชนดิ เชน ไมก ระถนิ ไมม ะมว ง ไมร กั ปา หรอื ไมม ะปริง สวนกําพวกปท ําดวยแผน ทองแดงและลิ้น ปท ําดวยใบตาล ซงึ่ นิยมใชใบของตนตาลเดี่ยวกลางทุง เพราะเชือ่ วา จะทาํ ใหป มเี สยี งไพเราะ แตระพวงหรอื กรบั พวง แตระพวงหรือกรับพวง เปนเครือ่ งประกอบจังหวะทําจากไมเนือ้ แข็งขนาด 0.5x 2 x 6 น้ิว นํามาเจาะรหู ัวทา ย รอ ยเชอื ก ซอนกนั ประมาณ 10 อัน ทแี่ กนหลงั รอ ยแตระทํา ดวยโลหะ

79 เรื่องที่ 3 ภมู ปิ ญญาทางดนตรี คุณคาทางดนตรี ดนตรีเปนผลงานสรางสรรคของมนุษยทีส่ ื่อถึงอารมณความรูส ึกนึกคิดทีม่ ีตอสิง่ แวดลอม ธรรมชาติ วิถีชวี ติ จึงสะทอนใหเ ห็นถึงความเปนอยูลักษณะนิสัย ประเพณี วัฒนธรรม ตลอดจนภูมิ ปญญาของผูค นทองถิ่นตางๆ ในยุคสมัยตางๆกัน ดังนั้น ดนตรีจึงเปนหลักฐานทางประวัติศาสตร อยางหนึ่งที่สามารถนําไปอางอิงได และนับไดวาเปนมรดกทางศิลปวัฒนธรรมทีม่ ีคุณคาควรไดรับ การบํารุงรักษา เพื่อคงความเปนเอกลักษณของชาติตอไป การทีด่ นตรีสามารถถายทอดอารมณความรูส ึกตางๆ ตลอดจนนําไปประยุกตใชใน ชีวิตประจําวัน จึงมีประโยชนและชวยพัฒนาอารมณความรูสึกหลายประการ เชน ประโยชนข องดนตรี 1. ชวยทําใหเกิดความสนุกสนาน เพลิดเพลิน ปลดปลอยอารมณไมใหเครียด ผอนคลาย อารมณได 2. ชวยทาํ ใหจ ิตใจสงบ และมีสมาธิในการทํากิจกรรมตางๆ ไดอยางมีประสิทธิภาพ 3. ชว ยพัฒนาดานการเรยี นรู โดยนําไปบูรณาการกับวิชาอื่นๆ ใหเ กดิ ประโยชน 4. ชวยเปนสือ่ กลางในการเชื่อมความสัมพันธอันดีและใชเปนกิจกรรมทํารวมกันของ ครอบครัวหรอื เพื่อนฝงู เชน การรอ งเพลงและเตน ราํ ดวยกัน การอนรุ ักษผลงานทางดนตรี ผลงานทางดนตรีทีถ่ ูกสรางขึน้ มาโดยศิลปนในยุคสมัยตางๆ ซึ่งแสดงถึงภูมิปญญาของ บรรพบุรุษและศิลปนทัง้ หลาย และบงบอกถึงความมีอารยธรรมแสดงถึงเอกลักษณประจําชาติจึงมี คุณคาควรแกการอนุรักษและสืบทอดและพัฒนาใหคงอยูตอไป เพื่อสรางความภาคภูมิใจและเปน มรดกทางวัฒนธรรมตอไป การอนุรักษและสืบทอดผลงานทางดนตรีมีหลายวิธี นักเรียนสามารถทําไดโดยวิธีงายๆ ดงั น้ี 1. ศึกษาคนควาความเปนมาของวงดนตรีประเภทตางๆ ที่นาสนใจ 2. รวบรวมหรือจดบันทึกเกีย่ วกับผลงานทางดนตรีของศิลปนทีน่ าสนใจ เพื่อใชเปน ขอมูลในการศึกษาหาความรูตอไป 3. ถามีโอกาสใหไปเยี่ยมชมพิพิธภัณฑเกีย่ วกับงานดนตรี เพือ่ ดูขอมูลหรือเรือ่ งราว เกย่ี วกบั ดนตรแี ละววิ ฒั นาการทางดนตรี 4. เขา รวมกจิ กรรมทางดนตรี เชน การแสดงดนตรี การจัดงานราํ ลกึ ถึงศิลปน เปน ตน 5. ถามีโอกาสไดเรียนดนตรี โดยเฉพาะดนตรีพื้นบานควรใหความสนใจและตั้งใจเรียน เพื่อสืบทอดงานดนตรีตอ ไป

80 6. ใหค วามสนใจเร่อื งราวเก่ยี วกบั ดนตรใี นทอ งถิ่นของตนเองและทอ งถน่ิ อน่ื แกน แท. ..เพลงพืน้ บา น เพลงพืน้ บานเปนงานของชาวบานซึง่ ถายทอดมาโดยการเลาจากปากตอปาก อาศัยฟงและ การจดจํา ไมมีการจดบันทึกเปนลายลักษณอักษร ขอทีน่ าสังเกตก็คือ ไมวาเพลงพืน้ บานจะสืบทอด มาตามประเพณี ทัง้ นีม้ ิไดหมายความวา เพลงทุกเพลงจะมีตนกําเนิดโดยชาวบานหรือการรองปาก เปลาเทานั้น ชาวบานอาจไดรับเพลงบางเพลงมาจากราชสํานัก แตเมือ่ ผานการถายทอดโดยการรอง ปากเปลา และการทองจํานานๆ เขาก็กลายเปนเพลงชาวบานไป เชนเดียวกับกรณีของเพลงรําโทนที่ ผูว ิจัยไดทําการศึกษา ก็เปนอีกลักษณะหนึ่งทีไ่ ดผสมผสานระหวางทวงทํานองแบบทองถิน่ แตมี ลีลาการดําเนินทํานองที่เปนแบบพื้นเมือง ลกั ษณะของเพลงพนื้ บานมีความเรยี บงา ย ลักษณะเดนที่สุดของเพลงพืน้ บาน คือ มีความเรียบงาย ฟงแลวเขาใจทันที ถาจะมีการ เปรียบเทียบแฝงสัญลักษณอยางไร ก็สามารถแปลความหมายไดโดยไมยากนัก เชน “พอพ่ีคว่าํ มือไป นอ งก็หงายมือมา...” “พ่ีนกึ รักแมตากลมเอย...” ฟงกันแคนี้ หนุม สาวก็เขาใจแลววาผูร องหมายถึงอยางไร ความเรียบงายในที่นี้ไมใชเรียบ งายอยางมักงาย แตเปนความเรียบงายทีส่ มบูรณอีกดวย คือทัง้ งายและคมคาย สวยงามไปในตัวโดย อัตโนมัติ ถาเปนนิยาม ก็เปนนิยามทีร่ ูจ ักเลือกหยิบคําสละสลวยมาเรียงกันเขา ถึงจะนอยคํา แตคน อานก็สามารถมองเห็นภาพและไดรับรูร ส รูบรรยากาศหมด ในชีวิตประจําวันบางทีเราอาจพบคน บางคนพูดอะไรเสยี ยืดยาว วกวน และฟง เขาใจยาก ในขณะทีถ่ าใหอ กี คนสบั เรยี งคําพูดใหม และตัด ทอนถอยคําที่ไมจําเปนออกไปเราจะฟงเขาใจเร็วกวา เพลงพื้นเมืองเปรียบเสมือนคนประเภทหลังนี้ ความเรยี บงายในการรองและการเลน เพลงพื้นบานยังคงยึดถือลักษณะดั้งเดิมของมนุษยเอาไว ขอนี้อาจจะทําใหเราเห็นวาเพลง พืน้ บานขาดการปรับปรุงและขาดวิวัฒนาการ ทีจ่ ริงการรองเพลงทีม่ ีเครื่องดนตรีประกอบมากๆ ก็ ไพเราะอยางหนึง่ และขณะเดียวกันผูรองเพลงโดยไมมีเครื่องดนตรีชวย หรือมีชวยเพียงนอยชิ้น อยางเชนผูเ ลนกีตาร เลนแอวเคลาซอ ก็สามารถสรางความไพเราะไดเชนกัน จึงเปนทางสองทางที่ เราตดั สนิ วา จะเลอื กอยา งไหน เพลงพืน้ บานไดเลือกทางของตัวเองในแบบหลัง เพราะสภาพการดําเนินชีวิตมาชวยเปน ตัวกําหนด ดังนัน้ จึงไมเปนการยากเลยทีจ่ ะเห็นชาวบานหรือชาวเพลง “ทําเพลง” โดยไมตอง ตระเตรียมอะไรเปนการใหญโตนัก สิ่งทีจ่ ะชวยใหเพลงไพเราะ นอกจากขึ้นอยูก ับการใชถอยคํา แลวเขาไดใชมือ หรือเครือ่ งประกอบจังหวะงายๆ เชน กรับ ฉิง่ กลอง เหลานีเ้ พียงเล็กๆ นอยๆ มา ชวย บางทีก็ไมใชเลย เพลงกลอมเด็ก และเพลงพาดควายรองปากเปลา ใชการเอือ้ นเสียงใหเกิดบรรยากาศและ อารมณ

81 เพลงเตน กาํ ราํ เคยี ว ใชรวงขา ว เคยี ว ซง่ึ มีอยแู ลวในขณะเก่ียวขาว มาประกอบการรอ งราํ เพลงเรอื ใชกรบั ฉิ่ง เสียงรอ งรบั ของลกู คู ชวยใหเกดิ ความครกึ ครน้ื เพลงฉอย เพลงพวงมาลัย ใชเพียงการปรบมือชวย ลําตัด ใชรํามะนา สิง่ ที่สําคัญสําหรับเพลงทีร่ องกันหลายๆ คนคือ การอาศัยเสียงรองรับ รองกระทุง สอด เพลงของลูกคู ซึง่ จะชวยใหเพลงนั้นสนุกสนานครึกครืน้ อยางยิง่ เพียงเทานี้เองทีเ่ พลงพืน้ เมือง ตองการ การเนน ความสนกุ สนานเปน หลกั เพลงพืน้ เมืองของเราจึงมักเนนอยูสองอยาง ซึ่งจะออกมาในรูปของการใชคําสองแงสอง งาม การเวนเสียซึ่งเรื่องที่ทุกขมาก ๆ การใชคําสองแงสองงาม อยางเชนเพลงฉอยของโรงพิมพ วดั เกาะ เม่ือฝา ยชายเกรน่ิ ฝา ยหญิงไดยนิ เสยี งกร็ อ งตอบออกมาวา “พีเ่ อยพมี่ าถงึ จะมาพง่ึ ของรัก แมหนูยงั หนัก น้ําใจ ไอต รงแอง ในหอผา พเี่ อย แกอยา ไดห มาย พ่ีพึง่ เงินจะกอง พพี่ ง่ึ ทองจะให พจ่ี ะพึ่งอีแปะ จนใจนอ งแกะไมไหว (เอช า)” ชายวา “ทําไมกับเงินกับทอง สมบัติเปนของนอกกาย พจ่ี ะพึ่งหนงั มาหุมเน้ือ จะไดติดเปนเย่ือเปน ใย (เอช า) การเวน เสียซึ่งเรือ่ งท่ีทุกขมากๆ ระหวางความสนุก กับความทุกข คนเราตองเลือกเอาอยาง แรกกอนเสมอ บทเพลงของชาวบานก็เชนกัน เมือ่ เทียบเนือ้ หาในตัวเพลงแลว สวนทีก่ ลาวถึง เรื่องราวแหงความทุกขมีเปอรเซ็นตนอยวาดานความสนุกมาก และบางครัง้ ความทุกขทีน่ ํามารองก็ เปนการสมมุติขึ้น เพียงเพือ่ เปลี่ยนและคั่นอารมณคนฟงเทานัน้ เหมือนอยางเพลงเรือตอนทีผ่ ัวเกา กลับบาน เมือ่ มาถึงบานก็ตองหดหูใ จทีบ่ านรกรางเพราะไมมีใครดูแล ในขณะทีพ่ รรณนาความ เปลี่ยนแปลงความเหงาหงอย ซึ่งพอเพลงสามารถจะเรียกความสงสารจากคนฟงได พอเพลงก็ยังอด สอดใสลกั ษณะขเ้ี ลน เขา ไปไมไ ด เชน “............................................. พศิ ดูครอบครัวมันใหชวั่ ลามก มนั ชา งสกปรกไมร จู ักหาย หมอขา วก็กลิง้ หมอแกงกก็ ลง้ิ ฝาละมตี ีฉิ่งอยูทขี่ างครัวไฟ ไอครกกะบากก็เลนละคร สากกะเบือก็นอนเปนไข .............................................”

82 การมรี ปู แบบท่คี ลายคลึงกนั ชาวบางแพ ราชบุรี รองเพลงฉอยใหฟงตอนหนึ่ง เขาลงทายบทเพลงวา “เรามาเลนกันเสยี แตล มปาก พอเลิกแลวเรากจ็ ากกันไป...” ในขณะเดียวกันชาวบานบางลูกเสือ ซึง่ อยูไ กลออกไปถึงนครนายกรองเพลงระบําบานนา ของเขาในบทเกรน่ิ วา “เอย พี่มาวันนี้ ก็ชวนแมเลน ระบํา วากันคน (แมเ อย ) ละคําไมเปนไร เราเลนกนั กนั กแ็ ตลมปาก พอเลกิ แลว เรากจ็ าก จากแมจ ากกนั ไป...” ทําไมชาวเพลงตางถิ่นจึงรองเพลงดวยถอยคําทีค่ ลายคลึง หรือเกือบจะเหมือนกันทัง้ ๆ ทีอ่ ยู หางกันคนละทิศทาง ตัวอยางที่นํามาไมใชเรือ่ งบังเอิญ มีบทเพลงของตางถิน่ ตางเพลงทีร่ อง คลายคลึงกันมากมาย สิ่งนี้เมือ่ นํามาเปรียบเทียบและศึกษาดูแลวจะชีใ้ หเราเห็นวา เพลงพืน้ เมืองใน ลุม แมน้าํ เจาพระยา และลุมน้ําใกลเคียงไดสรางรูปแบบทีม่ ีหลายสิง่ หลายอยางรวมกันขึน้ ดวยการ แลกเปลีย่ นถายทอดระหวางคนตอคน หรือระหวางคณะตอคณะ จนกระทั่งทุกอยางประสมกัน อยางสนิท รปู แบบรว มของเพลงพื้นบา น แยกกวา งๆ ไดเ ปน ดา นเนือ้ หา และการเรยี งลาํ ดับเร่อื งดา นถอ ยคาํ ดานเนื้อหาและการเรียงลําดับเรือ่ ง เนือ่ งจากเพลงพืน้ เมืองยังแยกไดออกเปนเพลงโตตอบ อยางสั้น และเพลงโตตอบอยางยาวอีก และเนื้อหารูปแบบของเพลง 2 พวกอาจแยกไดดวยเพือ่ ความ สะดวก เราจึงแยกพิจารณาเชน กนั เพลงโตตอบอยางยาว ไดแกเพลงเรือ เพลงระบําบานไร เพลงพวงมาลัย เพลงเหยย เพลง หนาใย เพลงเตน กาํ รําเคยี ว เพลงอีแซว เพลงระบําบานนา เพลงพาดควาย เพลงเทพทอง เพลงปรบ ไก ลําตัด เพลงแอวเคลาซอ เพลงฉอย เพลงเหลานี้สวนมากเปนเรือ่ งของผูเ ลนที่มีความชํานาญคือ พอเพลงแมเพลงอาชีพ ถึงไมเปนเพลงอาชีพก็ตองเปนผูทีเ่ ลนจนสามารถโตตอบกับใครไดนานๆ ไมมีการจบกลางคัน เพราะหมดไสหมดเพลง การทีจ่ ะรองใหไดนานๆ จึงตองสรางเรือ่ งหรือสราง ชุดการเลนขึน้ ดังนั้นเราจึงมีชุดใหญของเพลงเหลานี้เปนตนแบบคือ ชุดรักหนาพาหนีชุด สูข อ ชุดชิงชู ชุดตีหมากผัว เปนตน แบบแผนของเพลงโตตอบอยางยาวที่เกือบทุกเพลงตองมี คือ การเริ่ม เพลงดวยบทไหวค รู เมื่อไหวค รแู ลว จงึ มักเปนบทเกริ่น เรียกหาหญิงใหมาเลนเพลง แลวจึงเปนการ โตต อบ หรอื ทีเ่ รยี กกนั วา “การประ” จะวากนั คนื ยงั รุงหรือสักครง่ึ คืนก็ตามใจ เพลงโตตอบอยางสั้น หรือเพลงเนื้อสั้น ไดแกเพลงพิษฐาน เพลงระบํา เพลงเตนกํารําเคียว เพลงสอคอลําพวน เพลงชักกระดาน เพลงแบบนีม้ ักเปนเพลงสั้นๆ เหมาะสําหรับผูท ีไ่ มใชเพลง อาชีพรอ งกันคนละสหี่ า วรรค คนละทอนสัน้ ๆ ก็ลงเพลงเสยี เปน เพลงที่เปด โอกาสใหทุกคนไดรวม สนุกกันอยางงายๆ ถาเรารวมเพลงกลอมเด็กดวยก็เปนเพลงสัน้ เชนกัน ใครๆ ก็พอจะรองได เพลง เนือ้ สัน้ จึงไมจําเปนตองมีพิธีรีตองในการรอง หรือตองใชการสรางบทชุดใหญเขามากําหนด เรียงลําดบั การเลนแตอยางใด เมื่อจะเลน กต็ งั้ วงเขา หรือรอ งไปเลย

83 การมีเนื้อหาที่คลายคลึงกัน ทําใหพอเพลงคนหนึง่ หยิบถอยคําจากเพลงนีไ้ ปใสในอีกเพลง หนึง่ โดยไมรูต ัว ขอทีเ่ ราตองไมลืมคือ พอเพลงคนหนึง่ ๆ มักจะรองเพลงไดหลายทํานอง นอกเหนือไปจากเพลงทีเ่ ขาถนัดการแลกเปลีย่ นถอยคําจึงทําไดงายมาก ดังนัน้ เราอาจพบการวาง ลําดับคําหรือการใชคําบรรยายระหวางเพลงตอเพลงในจังหวะพอๆ กัน สิง่ นีม้ าจากการตกทอดใน ใจของชาวเพลงนั้นเอง ในอกี ดา นหนง่ึ เพลงพน้ื เมอื งหลายชนิดใชกลอนอยางหนึง่ ซึง่ สัมผัสดวยสระเดียวกันหมด ในวรรคทายของบท เชน ลงไปก็ไอไปเรื่อย ลงอาก็อาไปเรื่อย ศัพททางเพลงเรียกวา กลอนไล กลอนลา กลอนลี กลอนลู ฯลฯ ตัวอยางเชน เพลงเรือ เพลงฉอย เพลงเตนกํารําเคียว เพลงพวงมาลัย เปนตน รูปแบบอยางนี้ คงเกิดขึน้ เพราะหาสัมผัสงายสะดวกในการดันเพลง เพราะการดันเพลงนัน้ หากฉนั ทลกั ษณย ากไป ก็คงรองคงฟง กนั ยาก สระทีน่ ยิ มนํามาใชกันมากทีส่ ดุ ไดแ ก สระไอ

84 เรือ่ งที่ 4 คุณคา ของเพลงพนื้ บาน เพลงพื้นเมืองเปนมรดกทางวรรณกรรม ชาวบานนิรนามไดแตงเพลงของเขาขึน้ บทเพลงน้ี อาจจะมาจากความเปนคนเจาบทเจากลอนและความอยูไ มสุขของปาก แตบังเอิญหรือบางทีไ่ มใช ความบังเอิญ เพลงของเขาไพเราะและกินใจชาวบานคนอื่นๆ ดวย ดังนั้นเพลงดังกลาวจึงได แพรกระจายออกไปเร่ือยๆ และในท่สี ดุ ไมมใี ครรวู า ใครเปนคนแตง เพลงบทนน้ั และแตง เม่อื ใด เพลงพืน้ เมืองถูกรอยกรองขึน้ ดวยคําทีเ่ รียบงายแตกินใจเกินความ สิง่ นี้เองทีท่ ําใหเพลง พื้นเมอื งมีคา เพราะนั่นเปนศิลปะอยางหนึ่งอยางแทจริง ครง้ั หน่ึง พระเจาวรวงศเธอ กรมหมืน่ พิทยาลงกรณ ทรงเลาวา ไดทรงแตงบทเลนเพลงชั้น บทหนึง่ แลวประทานใหชาวชนบทซึ่งอานหนังสือไดเอาไปรอง แตทรงสังเกตวา จากกิริยาที่ ชาวบานคนนั้นแสดงออกมา ถา หากปลอยใหเขาแตงเองนาจะเร็วกวาบททีน่ ิพนธเสียอีก ทรงถามวา มันเปนอยางไร คําตอบทีล่ วนแตเปนเสียงเดียวกันคือ มันเต็มไปดวยคํายากทัง้ นัน้ ถึงตอนเกีย้ วพา ราสีผูห ญิงชนบททีไ่ หนเขาจะเขาใจ และไมรูวาจะรองตอบไดอยางไร เรื่องนี้จะเปนบทแสดงให เห็นวา เพลงพนื้ เมอื งน้ันใชคาํ งาย แตไดความดีไมจําเปนตองสรรหาคํายากมาปรุงแตงเลย ประเภทของเพลงพน้ื บา น เรามีหนทางที่จะแบงประเภทเพลงพืน้ เมืองออกไดเปนพวกๆ เพือ่ ความสะดวกในการ พจิ ารณาไดหลายวธิ ี เชน การแบงตามความสั้น–ยาวของเพลง เชน เพลงสัน้ ไดแก เพลงระบํา เพลง พิษฐาน เพลงสงฟาน เพลงสําหรับเด็ก เพลงชักกระดาน เพลงเขาทรง เพลงแหนางแมว เพลงฮิน เลเล เปน ตน สวนอยา งเนอื้ ยาวไดแ ก เพลงฉอย เพลงเรอื เพลงอแี ซว เปน ตน การแบงตามรูปแบบของกลอน คือ จัดเพลงทีม่ ีฉันทลักษณเหมือนกันอยูใ นพวก เดยี วกนั เราจะจดั ใหเ ปน สามพวก คือ พวกกลอนสมั ผัสทาย คอื เพลงที่ลงสระขางทายสัมผัสกันไปเรือ่ ยๆ ไดแก เพลงฉอย เพลงลําตัด เพลงระบําชาวไร เพลงระบําบานนา เพลงหนาใย เพลงอีแซว เพลงสงคอลําพวน เพลงเทพทอง ลงกลอนสัมผัสทาย เหมือนกัน แตเวลาลงเพลงเมือ่ ใด ตองมีการสัมผัสระหวางสามวรรคทายเกีย่ วโยงกัน เชน เพลง เรอื เพลงเตน กาํ ราํ เคยี วเพลงขอทาน เพลงแอวเคลาซอ พวกที่ไมคอยเหมือนใคร แตอาจคลายกันบาง เชน เพลงสําหรับเด็ก เพลงระบํา เพลง พษิ ฐาน เพลงสงฟาง เพลงชักกระดาน เพลงเตนกํารําเคียว เพลงพาดควาย เพลงปรบไก เพลงเหยย การแบงเปนเพลงโตตอบและเพลงธรรมดา เพลงรองโตตอบ ไดแก เพลงฉอย เพลงอีแซว ฯลฯ สวนเพลงอีกพวก คือ เพลงทีเ่ หลือ ซึ่งเปนเพลงทีร่ องคนเดียว หรือรองพรอมกัน หรือไม จําเปนตองโตตอบกันเชน เพลงสําหรับเด็ก เพลงขอทาน เพลงชักกระดาน เพลงสงฟาง (มักจะเปน เพลงสั้นๆ) เปนตน

85 การแบงอธิบาย เราไดเลอื กการแบงวิธีน้ี เพราะเห็นวาสามารถสรางความเขาใจสอดคลอง กันไดดี เพลงแตละเพลงมีความเกีย่ วเนือ่ งกันตามลําดับ เพลงที่เลนตามเทศกาลและฤดูกาล เชน หนานํ้าหรือหนากฐิน ผาปา เลนเพลงเรือ เพลงหนาใย ถัดจากหนากฐินเปนหนาเกีย่ ว เลน เพลงเกีย่ วขาว เพลงสงคอลําพวน เพลงสงฟาง เพลงชักกระดาน เพลงเตนกํารําเคียว ถัดจากหนา เกีย่ ว เปน ชว งตรุษสงกรานต เลนเพลงพิษฐาน เพลงระบําบานไร เพลงพวงมาลัย เพลงเหยย เพลง ทีเ่ ลนไดทั่วไปโดยไมจํากัดชวงเวลา ไดแกเพลงสําหรับเด็ก เพลงอีแซว เพลงระบําบานนา เพลง พาดควาย เพลงปรบไก เพลงเทพทอง ลําตัด เพลงแอวเคลาซอ เพลงขอทาน เพลงฉอย การแบง ภมู ิภาคเพลงพื้นบาน ภาคกลาง 1. เพลงปฏิพากย เปนการรองโตตอบกันระหวางหญิงชาย ทัง้ การเกี้ยวพาราสี เรียกตัว เอกของทั้งฝายหญิงชายวา “พอเพลง แมเพลง” ซึง่ เปนบุคคลทีม่ ีประสบการณสูง จึงทําใหการ แสดงมีรสชาติไมกรอยไป เพลงในลักษณะนีม้ ีหลายแบบ ซึง่ ลวนตางกันทั้งลีลา ลํานํา และ โอกาส อาจมีดนตรีประกอบ พรอมกันนัน้ ก็มีการรายรําเพือ่ เนนคําขับรองดวย เชน ลําตัด เพลง ฉอ ย เพลงอแี ซว เพลงพวงมาลัย เพลงเรอื เพลงเหยอ ย เพลงชาเจาหงส ฯลฯ 2. เพลงการทํางาน ยิง่ เปนลักษณะของชาวบานแทๆ มากขึน้ การใชเพลงชวยคลีค่ ลาย ความเหน็ดเหนื่อยเปนความฉลาดที่จะสามารถดําเนินงานไปไดอยางสนุกสนาน โดยเฉพาะงาน เกษตรกรรม มีการรองโตตอบกันบาง บางครัง้ ก็แทรกคําพูดธรรมดา เพือ่ ลอเลียนยัว่ เยาไป ดวย เชนเพลงเกีย่ วขาว เพลงสงฟาง เพลงชักกระดาน เพลงสงคําลําพวน เพลงพานฟาง โดยใช การตบมือเขาจังหวะอยางสนุกสนาน ภาคเหนอื มีการขับรองและขับลําอีกแบบหนึ่ง โดยการใชถอยคํา สําเนียง และทํานอง ซึง่ คลอเคลา ดวยปซ อ เรียกวา รากซอหรือขอซอสําหรับ “ซออูสาว” ไดแก การรองโตตอบกันระหวางหญิง ชาย ซึ่งมักจะใชคํากลอนที่แตงไวแลวจดจํามารอง บางโอกาสเทานัน้ ทีร่ องดนอยางฉับไว ซึ่ง จะตองเปนผูม ีประสบการณสูง การรองเปนเร่ืองเชิงขับลํานํา มักใชเรื่องพระลอ เรือ่ งนอยไจ ยา เปน ตน วธิ ีรอ งใชเ ออื้ นตามทํานองแลวหยุดในบางตอน แตเรือ่ งยังติดตอกันตลอดไป การแตง คํากลอนของภาคเหนือมีหลายแบบ เชน แบบ “คําร่าํ ” มีลักษณะเปนรายที่สัมผัสอักษรกันไป ตลอด มีการถายทอดกันแบบ “มุขปาฐะ” แลวจดจํากันตอมาหลายสํานวน จนบางสํานวนเขาขั้น เปน วรรณกรรมพนื้ บาน ภาคอีสาน มีเพลงขับขานในลักษณะตางๆ อยูเ ปนอันมาก เชน กลอนลํา ที่หมอลํากลอนจดจํา และ ใชเปนบทขับรอง แสดงคูก ับการเปาแคน กลอนสูขวัญ ซึ่งวิวัฒนาการมาจากพิธีพราหมณ ก็มีอยู หลายแบบ สุดแตจะทําขวัญอะไร เชน สูข วัญบาวสาวกินดอง สูขวัญเด็ก สูขวัญ

86 หลวง ฯลฯ นอกจากนั้น ยังมี “ผะหญา” หรอื “ผญา” ซึ่งเปนการขับรองดวยวลีหนึ่งๆ ทีไ่ มอาศัยคํา คลองจอง แตอาศัยพืน้ ฐานจากคําพูดทีใ่ ชพูดประจําวัน ผูกเปนผญาสัน้ ๆ ไดกลายเปนแบบอยาง ฉันทลักษณที่เขาขั้นวรรณกรรมพนื้ บาน เชน ผญาเร่ืองทา วฮุง ภาคใต มีเพลงกลอนใชรอง ใชขับลําทีส่ ําคัญแสดงปฏิภาณของกวีคือ “เพลงบอก” แมวา จุดประสงคแหงเนื้อความของเพลงบอกจะบอกเรือ่ งราว หรือขาวคราวใหผูค นทราบในเรือ่ งตางๆ แตก็มีวิธีรองประกอบการแสดง ไมใหเบือ่ ฟง ซึ่งมีอยู 2 แบบคือ รองแบบสั้นๆ แลวมีลูกคูรับ กับ รองแบบยาว (อยางรายยาว) แลวมีลูกครู ับ คณะเพลงบอกจะมีตัวพอเพลง หรือแมเพลง ลูกคู และมี ฉิ่ง กรบั ป ขลยุ และทับ (กลอง) ไมมกี ารราํ เพราะคนฟงมุงฟงกลอนบอกเทานั้น บัญญตั ิแปดประการของเพลงพน้ื บา นในประเทศไทย 1. เพลงพน้ื บา นของไทยสว นใหญเ ลน กนั ในหมหู นุมสาว แบงออกเปน 2 กลุม คือชายกลุม หนง่ึ หญิงอีกกลุมหนึ่ง การวาเพลงพืน้ บานนีห้ นีไมพนเกีย้ วพาราศีเรือ่ งรักๆใครๆ สวนมากใชรอง โตตอบกันดวยกลอนสด เมื่อฝายชายรองเพลงนํากอน โดยประเพณียอมไดรับการตอบสนองจาก กลุมฝายหญิง คํารองจากฝายหญิงไดแสดงออกถึงการตอนรับและรองเพลงในคํากลอน ซึ่ง แสดงออกถึงการปกปองตนเองอยางสุภาพตามลักษณะของกุลสตรีไทยแบบดั้งเดิม การวากลอนสดโตตอบกันระหวางชายหญิงนี้ คนไทยทุกกลุมทั้งที่อยูในและนอก ราชอาณาจักรไทยถอื เปนขนบประเพณเี หมอื นๆกัน ปฏิบตั ิสืบตอ กันมาหลายชั่วอายุคน ปรากฏวามี ประเพณีหามหนุมสาวพบปะกันสองตอสองแตเมือ่ จะใชคํากลอนพูดจากันแลวอนุญาตใหเกีย้ วพา ราสีกันไดโดยไมตอ งออมคอ ม ในภาคเหนือ ภาคอีสาน มีคําพูดใชโตตอบกันระหวางหนุมสาวเปนคําปรัชญาของทองถิ่น เรียกวา ผะหญา (ในศิลาจารึกสมัยสุโขทัยจารึกวา ประญา) ในภาคอีสานสมัยกอนทีจ่ ะไดรับการ พัฒนาเหมือนสมัยนี้มีการรักษาขนบประเพณีนีเ้ ครงครัดมาก หนุม สาวทีไ่ มปะทะคารมเปนคํา ปรัชญาทีเ่ ปนคํากลอนก็จะไดรับการตําหนิจากสังคมวา ขี้ขลาดตาขาว ไมกลาลงบวง หนุม สาวที่ ไมไ ดแตงงาน เพราะโตตอบกลอนสดไมเปนเรยี กวา ตกบวง 2. การวาเพลงพื้นบานของไทยแสดงออกถึงความสามัคคี รื่นเริงตามแบบแผนวัฒนธรรม โบราณของไทยทส่ี บื ทอดตดิ ตอ กนั มาหลายชว่ั อายคุ น เปน การแสดงออกของศลิ ปน เพอ่ื ศลิ ปะโดยแท 3. การวาเพลงพืน้ บานของไทยฝายชายมีผูน ําในการวาเพลงเรียกวา พอเพลง ในทํานอง เดยี วกัน ผูนําในการวา เพลงของฝายหญงิ ก็เรียกวา แมเพลง พอเพลงและแมเพลงสวนมากก็จะเปนญาติผูใ หญของหนุม สาวทั้งสองฝายนัน่ เอง เปนสิ่ง ธรรมดาที่ทั้งพอเพลงและแมเพลงยอมหาโอกาสเสริมทักษะความรูเกีย่ วกับชีวิตคู และเรื่อง เพศสัมพันธ เรื่องตางๆเหลานีม้ ีอยูพรอมในคํารองอันฉลาดแหลมคมของบทกลอนของเพลง พื้นบาน จึงกลาวไดวาคนไทยมีกรรมวิธีการสอนใหหนุม สาวรูเ รื่องเพศสัมพันธในอดีตอันยาวนาน

87 แลว จากประเพณีการเลนเพลงพื้นบานของไทยนีจ้ ะเห็นวา คนไทยเรารูจ ักการสอนเพศศึกษาแก เยาวชนมากอนฝายตะวันตก โดยปราศจากขอสงสัย 4. กอนที่จะประคารมกันเชิงบทเชิงกลอน ผูอาวุโสนอยกวาจะแสดงความคารวะผูอาวุโส มากกวา จะวาเปนกลอนขออภัยลวงหนาวาหากลวงเกินดวยกาย วาจา ใจ ประการใด ก็ขอใหอภัย ดวย ฯลฯ เมือ่ คารวะคูแ ขงผูอาวุโสกวาแลว ผูวาเพลงก็ไมลืมหันหนาไปทางผูรวมฟงออกตัว ถอม ตวั ดว ยความสุภาพออนโยนวา หากการวากลอนสดจะขลุกขลักไมสละสลวย หรือไมถึงใจผูฟ งก็ ขอไดโปรดใหอภัยดวย จะเห็นไดวาแกนแทของคนไทยสุภาพออนโยนเปนชาติเผาพันธุท ี่ถอมตัว เสมอ 5. เมอื่ ผานพิธกี ารออกตวั ถอ มตัว ตามประเพณีแลว ก็จะประจันหนากัน ทักทายกันดวยคําขม ขวัญกัน 6. เมือ่ มีโอกาสวาเพลงพื้นบานกันระหวางชายหญิงโดยประเพณีจะอนุญาตใหฝายหญิง โตตอบเปนคํากลอนสดกับฝายชายอยางเต็มที่ เธอจะวากลอนสดแสดงความรักความเกลียดชังใคร ไดอยา งเปด เผย โดยไมถอื วาเปนการทําตนเสื่อมเสียเลย โดยขนบประเพณีเดิมสืบเนือ่ งมาแตดึกดํา บรรพ อนุญาตใหสตรีเพศแสดงออกซ่ึงสทิ ธิเสรีภาพทดั เทยี ม หรอื ล้าํ หนาผชู าย 7. เมือ่ การเลนเพลงพื้นบานจบสิ้นลงแลว มีประเพณีอันดีงามของไทยโบราณทีค่ วรนํามา สดุดี ณ ทนี่ ้ีอกี คือ ผูว าเพลงพ้ืนบานที่รูตัววามีอาวุโสนอยกวา จะไปแสดงคารวะขอขมาลาโทษผูท ี่ มีอาวุโสสงู กวา ในกรณที ่อี าจมกี ารวากลอนสดลว งเกินไปบาง ผูใ ดรูต ัววายังวาเพลงพืน้ บานกลอน สดยังไมไดมาตรฐาน ก็จะใฝหาความรูค วามชํานาญจากผูท ีช่ ํานาญกวา การเตรียมการ การ ฝกซอม ใชเวลาวางจากการทําไร ไถนา หนุมก็จะไปกราบขอเรียนจากพอเพลง ในทํานองเดียวกัน สาวก็จะไปหาความรูค วามชํานาญจากแมเพลง เนื่องจากมีการฝกซอมกันไวลวงหนาหลายเดือน เมื่อวันสําคัญไดมาถึง แมฝายหญิงจะมีความกระดากอายอยูบ าง แตความพรอม ทําใหเธอกลา ประจันหนากับชายหนุมที่จะสงคําถาม คําเกี้ยวพาราสี และเธอก็พรอมที่จะตอบโตเปนกลอนสดทุก รูปแบบ แบบอยางเพลงพื้นบานทีข่ ับขานออกมาจากปากของคนหนึง่ กรอกเขารูหูของผูท ี่ตัง้ ใจรับ ฟงจะอยูใ นความทรงจําอยางแนนแฟน แมมีอิทธิพลอารยธรรมจากแหลงอืน่ เขามาปรากฏ แบบอยางขนบประเพณีอืน่ อาจผันผวนคลอยตามไปไดไมยาก แตแบบอยางเพลงพืน้ บานทีข่ ับขาน ออกจากปากเขารูหูแลวเขาไปเจือปนในสายเลือดนั้น เรือ่ งทีจ่ ะหันเหโนมเอียงใหตามปรากฏการณ ใหมๆ ไมใชของงายนัก

88 เรอื่ งที่ 5 พัฒนาการของเพลงพื้นบาน 1. ความเปน มาของเพลงพน้ื บา นไทย การสืบหากําเนิดของเพลงพืน้ บานของไทยยังไมสามารถยุติลงไดแนนอน เพราะเพลง พืน้ บานเปนวัฒนธรรมทีส่ ืบทอดกันมาปากตอปาก ไมมีการบันทึกเปนลายลักษณ แตคาดวาเพลง พืน้ บานคงเกิดมาคูก ับสังคมไทยมาชานานแลว เชน เพลงกลอมเด็กก็คงเกิดขึน้ มาพรอม ๆ กับการ เลีย้ งดูลูกของหญิงไทย การศึกษาประวัติความเปนมาและการพัฒนาการของเพลงพื้นบานไทย พอ สรุปไดดงั น้ี 1.1 สมัยอยุธยา ในสมัยอยุธยาตอนตนมีการกลาวถึง “การขับซอ” ซึง่ เปนประเพณี ของชาวไทยภาคเหนือ ปรากฏในวรรณคดี ทวาทศมาส และ ลิลิตพระลอ และกลาวถึง “เพลงรอง เรอื ซงึ่ เปนเพลงทีช่ ายหญิงชาวอยธุ ยารองเลนในเรือ มีเครือ่ งดนตรีประกอบ ปรากฏใน กฎมณเทียร บาล ที่ตราขึ้นสมัยพระบรมไตรโลกนาถ ในสมัยอยุธยาตอนปลาย ในรัชกาลพระเจาบรมโกศ มีการ กลาวถึง “เพลงเทพทอง” วาเปนเพลงโตตอบทีเ่ ปนมหรสพชนิดหนึง่ ในงานสมโภชพระพุทธบาท สระบุรี ปรากฏในปุณโณวาทคําฉันท ของพระมหานาควัดทาทราย 1.2 สมัยรัตนโกสินทร สมัยรัตนโกสินทรเปนสมัยที่มีหลักฐานเกี่ยวกับเพลง พน้ื บา นชนดิ ตาง ๆ มากทสี่ ุด ต้ังแตรัชกาลท่ี 1 ถึงรัชกาลที่ 5 เปน “ยุคทอง” ของเพลงพืน้ บานทีเ่ ปน เพลงปฏิพากยจะเห็นจากการปรากฏเปนมหรสพในงานพระราชพิธีและมีการสรางเพลงชนิดใหม ๆ ข้นึ มา เชน เพลงฉอย เพลงอแี ซว เพลงสง เครือ่ ง ซึ่งเปนที่นิยมของชาวบานไมแพมหรสพอื่น ในสมยั รตั นโกสนิ ทรต อนตน มหี ลกั ฐานวา เพลงเทพทอง เปนเพลงปฏิพากยเกาทีส่ ุดทีส่ ืบ ทอดมาจากสมัยอยุธยา มีการกลาวถึงในฐานะเปนมหรสพเลนในงานพิธีถวายพระเพลิงพระชนก และพระชนนีของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลก และ เพลงปรบไก มีการกลาวไวใน จารึกวัดพระเชตุพนฯ วาเปนมหรสพชนิดหนึง่ ทีเ่ ลนในงานฉลองวัดในสมัยรัชกาลที่ หน่ึง นอกจากนีย้ ังมีการอางถึงเพลงทัง้ สองในวรรณคดีอีกหลายเลม เชน บทละครอุณรุท อิเหนา และขนุ ชา งขุนแผน เปน ตน ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนัง่ เกลาเจาอยูห ัว มีการกลาวถึงเพลงปฏิพากย ในโคลงพระ ราชพิธีทวาทศมาส(ราชพิธีสิบสองเดือน)วาในงานลอยกระทงมีการเลนสักวา เพลงครึง่ ทอน เพลง ปรบไกและดอกสรอย เม่ือถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว การละเลนพืน้ บาน ตา ง ๆ ทเี่ คยรงุ โรจนมาแตร ชั กาลตน ๆ เริ่มซบเซาลง เพราะเกิดกระแสความนิยม “ แอวลาว ” ข้ึน โดยเฉพาะในหมูชนชั้นสูง รัชกาลที่ 4 ทรงเกรงวาการละเลนพืน้ บานของไทยจะสูญหมด จึงทรง ออกประกาศหา มเลน แอว ลาวตอ ไป ในสมัยรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯให ชาวบานเลนเพลงพื้นบานถวายใหทอดพระเนตรในขณะที่ประทับ ณ พระราชวังบางปะอิน เมื่อ

89 พ.ศ. 2426 จึงนับเปนครัง้ แรกทีไ่ ดมีการนําเพลงชาวบานมาเลนถวายพระมหากษัตริยให ทอดพระเนตร และในรัชสมัยนีก้ ารละเลนพืน้ บานยังเปนทีน่ ิยมอยูโ ดยเฉพาะทางดาน ศลิ ปะการแสดงท่ีเปน มหรสพ นอกจากจะมโี ขน ละคร หุน หนงั ใหญ หนงั ตะลงุ แลวยังมีลิเกและลํา ตดั เกดิ ขึ้นใหม และแพรไปยงั ชาวบา นตามทองท่ตี าง ๆ อยา งรวดเร็วดวย ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว ทรงสงเสริมเพลงพื้นบานโดยทรง บรรจุบทรองทีใ่ ชทํานองเพลงปรบไกไวในพระราชนิพนธเรือ่ งศกุนตลา สํานวนทีเ่ ปนบท ละคร รวมทัง้ ไดทรงพระราชนิพนธเรือ่ งพระหันอากาศและนางอุปโกศา ไวเปนเคาโครงเรือ่ ง สาํ หรบั แสดงลเิ ก และโปรดเกลา ฯ ใหม กี ารแสดงลิเกในการสมโภชพระตําหนักชาลีมงคลอาสน ใน พ.ศ. 2460 ดว ย ในสมัยนี้เพลงพน้ื บา นยงั คงเปน ท่นี ยิ มของชาวบาน ไดแก เพลงสงเครื่องหรือเพลง ทรงเครื่อง และเพลงฉอย เปนตน โดยเฉพาะเพลงฉอยนิยมเลนกันทัว่ ไป และในสมัยนี้มีการนํา เพลงพื้นบานมาตีพิมพเปนหนังสือเลม เชน เพลงระบําชาวไรของนายบุศย เพลงเรือชาวเหนือของ นายเจริญ เปนตน การแสดงเพลงฉอยในรายการทีวี”คณุ พระชวย” (ภาพ www.daradaly.com) อยางไรก็ตามในชวงสงครามโลกครั้งที่ 2 อิทธิพลของวัฒนธรรมและระบบทุนนิยมแบบ ตะวันตกทําใหเกิดสิ่งบันเทิงแบบตะวันตกอยางหลากหลาย เชน เพลงไทยสากล เพลงรําวง เพลง ลูกทุง เปนตน เพลงพืน้ บานจึงเริม่ หมดความนิยมลงทีละนอย ประกอบกับตองเผชิญอุปสรรคใน สมัยรัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงคราม ทีอ่ อกพระราชกฤษฎีกากําหนดวัฒนธรรมแหงชาติ พ.ศ. 2495 ควบคุมการละเลนพื้นบานทําใหขาดผูเ ลนและผูส ืบทอด เพลงปฏิพากยจึงเสื่อมสูญลงใน ทสี่ ุด เพลงพืน้ บานตาง ๆ เริม่ กลับฟน ตัวอีกครัง้ หนึง่ และกลายเปนของแปลกใหมทีต่ องอนุรักษ และฟน ฟู ในชวง ประมาณ พ.ศ. 2515 เปนตนมา หนวยงานทั้งของรัฐและเอกชน รวมทัง้ บุคคลที่ สนใจไดพยายามสงเสริมใหมีการศึกษาคนควาอยางเปนระบบ รวมทัง้ สนับสนุนใหเผยแพรเพลง

90 พื้นบานใหกวางขวางขึ้น เพลงพื้นบานโดยเฉพาะเพลงปฏิพากยจึงไดกลับมาเปนที่นิยมอีกครั้งหนึง่ แตเปน ในลกั ษณะของงานแสดงเผยแพร มิใชในลักษณะของการฟน คืนชวี ติ ใหม 2. พัฒนาการรูปแบบและหนาทีข่ องเพลงพืน้ บาน เพลงพืน้ บานของไทยมีการพัฒนา สรปุ ไดด งั น้ี 2.1 เพลงพื้นบานที่เปนพิธีกรรม เพลงพื้นบานของไทยกลุมหนึ่งเปนเพลงประกอบ พิธีกรรมซึ่งมีบทบาทชัดเจนวาเปนสวนหนึง่ ของพิธีกรรมนั้น ๆ ดังเชน เพลงในงานศพและเพลง ประกอบพิธีรักษาโรค นอกจากเพลงกลุมดังกลาวแลวยังมีเพลงพื้นบานอีกกลุมหนึ่งทีแ่ มการ แสดงออกในปจจุบันจะเนนเรือ่ งความสนุกสนานรืน่ เริง แตเมือ่ พินิจใหลึกซึ้งจะพบวามี ความสมั พันธกับความเชื่อและพิธีกรรมในอดีต และยังเปนสวนหนึง่ ของพิธีกรรมนัน้ ๆ ดวย เพลง พืน้ บานดังกลาวไดแก เพลงปฏิพากยและเพลงประกอบการละเลนของผูใ หญ ที่ปรากฏใน ฤดูกาลเก็บเกี่ยวและเทศกาลตรุษสงกรานต สังคมไทยแตดั้งเดิม ชาวบานสวนใหญเปนชาวนาชาวไร มีวิถีชีวิตผูกพันกับการทํามาหา กนิ เกี่ยวเน่อื งกับธรรมชาติ ความอุดมสมบูรณของพชื พนั ธุธัญญาหารเปน ปจจัยสําคัญที่สุดในการยัง ชีพ คนไทยจึงไดสรางพิธีกรรมเกี่ยวเนื่องกับความเจริญงอกงามขึ้น เพื่อขอใหผีสางเทวดาอํานวยสิง่ ทีต่ นตองการ หรือมิฉะนัน้ ก็สรางแบบจําลองขึ้นเพือ่ บังคับใหธรรมชาติเปนไปตามทีต่ องการ เชน สรางนาจําลอง เรียกวา ตาแรกหรือตาแฮก ( ภาคอีสาน ) แลวดํากลาลงในนา 5-6 กอ เชือ่ วาถาบํารุง ขาวในนาแรกงอกงาม ขาวในนาทั้งหมดก็งอกงามตามไปดวย การทําพิธีดํานาตาแฮกหรือการแฮกนา พิธีกรรมที่เกีย่ วกับความเจริญงอกงามที่เห็นไดชัดทีส่ ุด ไดแก พิธีกรรมในฤดูกาลเก็บ เกี่ยวและในเทศกาลตรุษสงกรานต

91 เพลงพื้นบา นในฤดูกาลเก็บเก่ียว พิธีกรรมทีเ่ กี่ยวกับการเพาะปลูกทีส่ ําคัญอยูใ นชวงฤดูกาลเก็บเกีย่ วและกอนเริ่มฤดูกาล เพาะปลูก ในโอกาสดังกลาวนี้นอกจากจะปรากฏพิธีกรรมอยูทุกขัน้ ตอนแลวยังมีการเลนเพลง พน้ื บา นดว ย กอนเริม่ ฤดูกาลเพาะปลูกในแตละป ชาวนาจะทําพิธีสูข วัญเครือ่ งมือเครื่องใชในการ เพาะปลูก เชน ควาย ไถ คราด เปนตน ซึ่งในพิธีกรรมนั้น ๆ จะมีการรองบทสูข วัญ ซึ่งเปนเพลง ประกอบพิธี นอกจากนี้ถาฝนไมตกตองตามฤดูกาล ชาวนาจะจัดพิธีกรรมขอฝนขึ้น ซึง่ จะทํากันทุก ภาค ( ยกเวนภาคใตทีไ่ มมีปญหาเรือ่ งฝน) และทํากันดวยวิธีการตาง ๆ เปนตนวา ชาวนาภาคกลาง จะจัดพิธีแหนางแมวและพิธีปนเมฆ ( ปนดินเหนียวเปนรูปอวัยวะเพศชาย หรือปนหุนรูปคนชาย หญิงสมสูกัน ) โดยมีเพลงแหนางแมวและเพลงปนเมฆรองประกอบ ชาวนาภาคเหนือและภาค อีสานจะจัดพิธีแหนางแมวและแหบัง้ ไฟ โดยมีเซิ้งแหนางแมวและเซิง้ แหบัง้ ไฟเปนเพลงประกอบ พิธี เมอื่ ไดจัดพธิ ีกรรมเหลานีข้ นึ้ ชาวบานจะอบอุนใจ เชื่อวาฝนจะตกลงมา ขาวในนาก็จะงอกงาม รอ งเลนเพลงเตนกําราํ เคยี ว เมือ่ ถึงฤดูกาลเก็บเกีย่ วพืชผล ชาวนาจะจัดพิธีกรรมสูข วัญขาว สูข วัญลานและสูข วัญยุง เพื่อขอบคุณผีสางเทวดาทีใ่ หผลผลิต ในขณะเดียวกันก็ปดรังควานผีรายทีจ่ ะทําใหผลผลิต เสยี หาย นอกจากนี้ภาคกลางยังมีการรองเลนเพลงเตนกํารําเคียว เพลงรอยชั่งและเพลงเกี่ยวขาว เปน การรองรําเพื่อเฉลิมฉลองผลผลิตที่ได ดังนัน้ เพลงที่รองในฤดูกาลเก็บเกี่ยวในแงหนึ่งเปนการรอง เพือ่ ความสนุกเพลิดเพลิน แตอีกแงหนึง่ ก็เปนการรองเพือ่ เฉลิมฉลองความอุดมสมบูรณของพืช พันธธุ ัญญาหาร

92 เพลงพน้ื บา นในเทศกาลตรษุ สงกรานต หลังจากผานการทํางานในทุง นาอยางหนักมาเปนเวลาคอนป เมือ่ ถึงชวงฤดูรอนซึ่งเปน เวลาหลังเกบ็ เก่ยี ว ก็จะถึงเทศกาลรื่นเริงประจําปคือเทศกาลตรุษสงกรานต ซึง่ เปนเทศกาลเลนสนุก ท่ีเกี่ยวเนือ่ งกับพธิ กี รรมเพือ่ ความอดุ มสมบรู ณ สงกรานตเปนเทศกาลสําคัญของเพลงพื้นบานเพราะ เพลงพื้นบานไทยสวนใหญโดยเฉพาะเพลงพืน้ บานภาคกลางรองเลนอยูใ นเทศกาลนี้ เพลงรองเลน ในวนั สงกรานตแ บง ออกไดเ ปน 2 ประเภทคือ เพลงปฏิพากยและเพลงประกอบการละเลนของ ผูใหญ การรองเลนเพลงปฏิพากย เพลงปฏิพากย มีทัง้ เพลงโตตอบอยางสั้นรองเลนตอนบาย เชน เพลงพิษฐานและเพลง ระบําบานไร และเพลงโตตอบอยางยาว เชน เพลงพวงมาลัยและเพลงฉอย เปนตน เนือ้ หาของเพลง จะปรากฏเรือ่ งเพศมากมาย ซึง่ แสดงรองรอยวาในระยะตนเพลงเหลานีน้ าจะเกีย่ วเนือ่ งกับ พิธีกรรมความเชื่อ โดยเฉพาะความเชื่อเรื่องเพศกับความอุดมสมบูรณ วามีความสมั พันธก นั เพลงประกอบการละเลนของผูใหญ แบงออกเปน 2 กลุม กลุมหนึง่ เปนเพลงประกอบ การละเลนของหนุม สาวทีเ่ ลนกันในตอนบาย เชน เพลงระบํา อีกกลุม หนึง่ เปนเพลงประกอบ การละเลนเขาทรงผีตาง ๆ นิยมเลนกันในตอนกลางคืนไดแก เขาทรงแมศรี ลิงลม นางควาย ผี กระดง นางสาก เปนตน การละเลนกลุม หลังนีเ้ ปนการละเลนกึง่ พิธีกรรม ซึ่งสะทอนความเชื่อ ดัง้ เดิมเกีย่ วกับการนับถือผีสาง เทวดา เชือ่ วามีผีสถิตอยูและรูความเปนไปของธรรมชาติ จึงเชิญผี มาสอบถามปญหาเกี่ยวกับการทํามาหากิน เชิญผีพยากรณดินฟาอากาศ เม่ือพจิ ารณาเพลงพื้นบานของไทยที่รองเลนเพื่อความสนุกนานในเทศกาลแลว อาจสรุปได วาในระยะแรกเพลงพืน้ บานนัน้ ๆ คงเปนสวนหนึง่ ของพิธีกรรมเพือ่ ความเจริญงอกงาม ตอมาเมื่อ ความเชื่อของคนในสังคมเปลี่ยนแปลงไป ความเขาใจตอความหมายดั้งเดิมก็แปรเปลี่ยนเปนเพลงที่ รอ งเลนสนุกตามประเพณีแตเพยี งอยางเดยี ว

93 2.2 เพลงพืน้ บานทเ่ี ปน การละเลน จากบทบาทดัง้ เดิมซึ่งเคยเปนสวนหนึ่งของพิธีกรรม เพลงพืน้ บานทีร่ องในเทศกาลได คลี่คลายเหลือเพียงบทบาทในดานการบันเทิง เปนการละเลนทีส่ ังคมจัดขึน้ เพือ่ รวมกลุม สมาชิกใน สังคมและเพือ่ ย้าํ ความสัมพันธของกลุม จึงมีลักษณะการรองเลนเปนกลุม หรือเปนวง เพลงในลาน นวดขาว เพลงทีร่ องเลนในเทศกาลสงกรานต เทศกาลออกพรรษา เพลงเจรียงทีร่ องในงานบุญของ ชาวสรุ นิ ทร ลว นเปนเพลงทเ่ี กดิ จากการรวมกลมุ ชายหญิง เพอื่ ประโยชนในการทํางานและแสวงหา ความสนกุ เพลดิ เพลนิ รว มกนั เพลงพื้นบานที่เปนการละเลน เชน เพลงปฏิพากยเปนเพลงของกลุม ชาวบานทุกคนมีสวน รวมในการรองเลน ผลัดกันทําหนาที่เปนผูร องและลูกคู สวนใหญเปนเพลงสัน้ ๆ ทีร่ องงาย ไม จําเปนจะตองใชศิลปนผูมีความสามารถโดยเฉพาะ เพลงพื้นบานทีเ่ ปนการละเลนจึงเปนเพลงของ ชาวบานอยางแทจริง 2.3 เพลงพื้นบานที่เปนการแสดง เพลงพืน้ บานทีเ่ ปนการแสดง หมายถึงเพลงพืน้ บานที่มีลักษณะการรองการเลนเปนการ แสดง มีการสมมุติบทบาท ผูกเรื่องเปนชุด ทําใหการรองยืดยาวขึ้นดังนั้นผูร องจําเปนจะตองเปน บุคคลทีม่ ีความสามารถเปนพิเศษ เชน มีความจําดี มีปฏิภาณ ฝปากดี มีความสามารถในการ สรางสรรคเนือ้ รอง เปนตน คุณสมบัติเชนนีช้ าวบานไมสามารถมีไดทุกคน จึงทําใหเกิดการ แบงแยกระหวางกลุมคนรองและคนฟงขึ้น คนที่รองเกงในหมูบานหนึ่ง ๆ มักจะเปนที่รูจักของคนทั้งในหมูบ านเดียวกัน และ หมูบ านใกลเคียง คนประเภทนี้ถาไมมีพรสวรรคมาแตกําเนิดก็มักจะเปนผูทีม่ ีใจรักและฝกฝนมา อยางดี สวนใหญจะเสาะแสวงหาครูเพลงและฝากตัวเปนลูกศิษย เมื่อมีงานบุญงานกุศลที่เจาภาพ ตองการความบันเทิง ก็จะมีการวาจางไปเลนโตคารม ประชันกัน ทําใหเกิดมีการประสมวง คือนํา พอเพลงแมเพลงฝปากดีมารวมกลุม กันเขาเปนกลุม รับจางแสดงในงานตาง ๆ จากเพลงทีร่ องเลน ตามลานบาน ลานวัด ไดกลายมาเปนเพลงทีร่ องเลนในโรงหรือบนเวที ในระยะหลังมีการตกแตง ฉากเหมือนโรงลิเก และตั้งแตสมัยรัชกาลที่ 5 เปนตนมาการแสดงเพลงพืน้ บานภาคกลางไดรับ อิทธิพลของละครนอกและละครรองมาก จึงไดปรับการแสดงคลายละครนอกมากขึน้ เชน มีการ รองประสมวงพิณพาทยและแตงกายแบบละครนอก กลายเปนการแสดงทีเ่ รียกวา เพลงสงเครือ่ ง หรือเพลงทรงเครื่อง สวนทางภาคอีสานในระยะเวลาใกลเคียงกันก็นิยมนํานิทานมารองเลนเปน เรือ่ งเรียกวา ลําพืน้ และกลายเปน ลําหมูและลําเพลินไปในทีส่ ุด ทางภาคเหนือเพลงพื้นบานทีเ่ ปน การแสดง ไดแก การขับซอเมือง ซอเก็บนก จะเห็นไดวาเพลงพื้นบานไดพัฒนาจากเพลงของกลุม ชนเปนเพลงการแสดงและเพลงอาชีพในที่สุด

94 เพลงพื้นบานที่เปนการแสดงของไทยเปนมหรสพทีไ่ ดรับความนิยมอยางมากในชวง รัชกาลท่ี 5-7 จนกระทั่งหลังสมัยสงครามโลกครั้งที่ 2 เปนตนมา ก็เริม่ ซบเซาและถึงคราวเสื่อมและ นับวันจะยิ่งหายไปจากสังคมไทย อยางไรก็ตามการฟน ฟู ดวยการศึกษาและเผยแพรในชวงป 2515 เปนตนมาของนักวิชาการและผูส นใจ ทําใหเพลงพื้นบานทีเ่ ปนการแสดงกลับมาเปนที่นิยมอีกครัง้ หน่ึง เพลงพืน้ บานบางเพลงไดรับการปรับรูปแบบเปนเพลงลูกทุง เชน เพลงแหล เพลงลิเก เพลง ฉอ ย เพลงอีแซว หมอลาํ เปน ตน ซ่งึ บนั ทกึ ลงแถบเสยี งจําหนายท่ัวประเทศ เชน เพลงแหลบวชนาค ของ ไวพจน เพชรสพุ รรณ เพลงฉอยกับขาวเพชฌฆาต ของขวัญจิต ศรีประจันต เพลงอีแซวชุดหมากัด ของเอกชัย ศรีวิชัย เพลงอีแซว 40 เพลงอีแซว 41 ของเสรี รุง สวาง เปนตน ทําใหเพลงพื้นบาน เหลา นยี้ งั เปนท่ีรจู ักของคนรนุ ปจจบุ นั ไมถูกลืมเหมอื นเพลงพืน้ บา นอ่นื ๆ อกี จํานวนมาก

95 เรือ่ งที่ 6 คุณคาและการอนุรกั ษเ พลงพน้ื บา น เพลงพื้นบานเปนมรดกทางปญญาของทองถิน่ และของชาติจึงมีคุณคาควรแกการอนุรักษ ซ่ึงจะกลา วพอสังเขปดังนี้ 1. คุณคาของเพลงพืน้ บาน เพลงพื้นบานเปนสมบัติของสังคมทีไ่ ดสะสมตอเนือ่ งกันมานาน จึงเปนสวนหนึ่งในวิถี ชีวิตของคนไทยและมีคุณคาตอสังคมอยางยิ่ง เพลงพื้นบานมีคุณคาตอสังคม 5 ประการ ดงั นี้ 1.1 ใหความบันเทิง เพลงพื้นบานมีคุณคาใหความบันเทิงใจแกคนในสังคมตัง้ แต อดีตจนถึงปจจุบัน โดยเฉพาะในสมัยทีย่ ังไมมีเครือ่ งบันเทิงใจมากมายเชนปจจุบันนี้ เพลงพืน้ บาน เปนสิ่งบันเทิงชนิดหนึง่ ซึง่ ใหความสุขและความรืน่ รมยแกคนในสังคม ในฐานะที่เปนการละเลน พืน้ บานของหนุมสาวและในฐานะเปนสวนสําคัญของพิธีกรรมตาง ๆ เพลงพืน้ บานจึงจัดเปนสิ่ง บันเทิงท่เี ปนสว นหนึ่งในวถิ ีชีวิตของชาวบาน เพลงพืน้ บานใหความเพลิดเพลินแกสมาชิกของสังคม เพลงกลอมเด็กเปนเพลงทีผ่ ูร อง ตองการใหเด็กฟงเพลินจะไดหลับไวขึน้ ในขณะเดียวกันผูรองเองก็เพลิดเพลินผอนคลายอารมณ เครยี ดไปดว ยในตวั เพลงรองเลนและเพลงประกอบการละเลนของเด็กเปนเพลงสนุก ประกอบดวย เสียง จังหวะและคําที่เราอารมณ เด็ก ๆ จึงชอบรองเลนเยาแหยกัน เพลงปฏิพากยเปนเพลงที่มี เนื้อหาสนุก เพราะเปนเรื่องของการเกีย้ วพาราสี เรือ่ งของความรัก การประลองฝปากระหวางชาย หญิง ยิ่งเพลงปฏิพากยที่เปนมหรสพก็ยิ่งสนุกใหญเพราะเปนสิ่งบันเทิงที่เต็มไปดวยโวหาร ปฏภิ าณ และโวหารสังวาสทีเ่ รียกเสียงหัวเราะจากผูฟ ง นอกจากนัน้ เพลงพื้นบานยังมีจังหวะคึกคัก เราใจ มีลีลาสนุก เวลารองมีทาทางประกอบ มีการรําทั้งรําอยางสวยงามและรํายัว่ เยาที่เปน อสิ ระ เพลงพื้นบานในแงนี้จึงมีบทบาทเพื่อความบันเทิงเปนสําคัญ ปจจุบันแมวาเพลงพืน้ บานบางชนิด เชน เพลงกลอมเด็ก เพลงประกอบการละเลน จะสูญ หายและลดบทบาทไปจากสังคมไทยแลว แตเพลงปฏิพากยบางเพลงไดพัฒนารูปแบบเปนการ แสดงพืน้ บานหรือมหรสพพืน้ บานที่สรางความสนุกสนานเพลิดเพลินใจแกผูช ม ซึ่งชาวบานก็ยัง นิยมอยูม าก ดังจะเห็นไดจากการมีคณะเพลงหลายคณะทีร่ ับจางไปแสดงเพือ่ สรางความสุขความ สําราญแกชาวบานทั่วไป ตวั อยางเพลงอแี ซวทมี่ คี วามไพเราะและความหมายลึกซึง้ กนิ ใจทําใหผ ฟู ง เพลิดเพลนิ เชน ( ช ) ตั้งใจหมายมองรักแตนองหมายมา บุพเพบญุ พาโปรดจงไดอภัย เรือนผมสมพักตรพ ่นี ้รี ักหลายแรม รักย้ิมรกั แยมรักแมมเี ยอ่ื ใย ดหู ยาดเย้ิมทกุ อยา งนบั แตย างเจอหญิง ความสวยทุกสิ่งพี่ไมแกลงปราศรัย เอียงโสตฟงสารฟงพี่ขานบอกขาว พเ่ี ปน หนมุ นอนหนาวโอแ มห นนู อนไหน ใหพ แ่ี นบนอนหนอ ยแมห นนู อ ยอยา หนี ถา ไดแนบอยางนพ้ี ีไ่ มหา งนางใน

96 ใหพ จ่ี บู แกม หนอ ยหนนู อ ยอยา แหนง พอใหพ่ีมีแรงสักหนอ ยเปน ไร ( ญ ) ใหพ จ่ี บู หนอ ยวา หนนู อ ยยงั แหนง นองหวาดระแวงพี่มันชายปากไว ปากหวานขานวอนฟง สนุ ทรประวงิ กลวั ไมร กั หญิงจรงิ หญิงสังเกตรูใจ พอแรกเจอะรูจกั บอกวารกั ลวงโลก พี่มันชายหมายโชคทําใหหญิงเฉไฉ ใครเชื่อเปน ชวั่ ตอ งพาตวั ตกตํา่ คบคนหลงคํายอมมีขอระคาย ขี้เกยี จราํ คาญกลัวเปนมารสังคม พอไดเ ด็ดดอกดมกลวั จะไมเสียดาย ( บวั ผัน สุพรรณยศ 2535 : ภาคผนวก ) 1.2 ใหการศึกษา เพลงพื้นบานเปนงานสรางสรรคที่ถา ยทอดความรูสกึ นึกคดิ ของ กลุมชน จึงเปนเสมือนสิง่ ที่บันทึกประสบการณของบรรพบุรุษทีส่ งทอดตอมาใหแก ลูกหลาน เพลง พื้นบานจึงทําหนาทีบ่ ันทึกความรูแ ละภูมิปญญาของกลุมชนในทองถิ่นมิใหสูญ หาย ขณะเดียวกันก็มีคุณคาในการเสริมสรางปญญาใหแกชุมชนดวยการใหการศึกษาแกคนใน สังคมทั้งโดยทางตรงและโดยทางออม การใหก ารศกึ ษาโดยทางตรง หมายถึงการใหความรูและการสั่งสอนอยาง ตรงไปตรงมา ทัง้ ความรูท างโลกและความรูท างธรรม เชน ธรรมชาติ ความเปนมาของโลกและ มนุษย การดําเนินชีวิต บทบาทหนาทีใ่ นสังคม วัฒนธรรมประเพณี วรรณกรรม กีฬาพื้นบาน คติ ธรรม เปน 1.3 จรรโลงวฒั นธรรมของชาติ การจรรโลงวฒั นธรรมหมายถึงการพยุงรักษาหรือ ดํารงไวของแบบแผนในความคิดและการกระทํา ที่แสดงออกถึงวิถีชีวิตของคนในสังคม ที่มีความ เปนระเบียบ ความกลมเกลียวกาวหนาและความมีศีลธรรมอันดีงาม บทบาทของเพลงพืน้ บานทีเ่ ปนการแสดงวามีบทบาทเดนเปนพิเศษในการควบคุมและ รักษาบรรทัดฐานของสังคม การชีแ้ นะระเบียบแบบแผน ตลอดจนการกําหนดพฤติกรรมที่ เหมาะสมในสังคมนัน้ เพราะผูที่เปนพอเพลงและแมเพลง นอกจากจะเปนผูมีน้ําเสียงดี โวหารดี แลว ยังตองมีความรใู นเรอื่ งตาง ๆ และมีประสบการณชีวิตพอท่ีจะโนมนาวจิตใจผูคนใหคลอยตาม ดวย จงึ จะไดรบั ความนิยมจากประชาชน แมวาเพลงพืน้ บานสวนใหญจะมีเนือ้ หาเปนเรือ่ งของความรักและแทรกเรือ่ งเพศ แตเนื้อ เพลงเหลานี้มิไดใหเฉพาะความสนุกสนานเทานัน้ ยังไดแทรกคําสอนหรือลงทายดวยการสอนใจที่ แสดงใหเห็นถึงคุณคาของแบบแผนความประพฤติที่สังคมยอมรับ หรือแสดงใหเห็นผลเสียของการ ฝาฝน เชน เพลงตับสูข อ ที่ฝายหญิงกลาววาไมยินยอมใหฝายชายพาหนีเพราะจะทําใหไดรับความ อับอาย และตนจะตองแตงงานเพื่อทดแทนพระคุณของบิดามารดา เพลงตับหมากผัวหมากเมีย ที่ กลาวถึงการสํานึกตัวและรูส ึกทุกขใจของสามีที่นอกใจภรรยา และเพลงตับชิงชู ที่กลาวถึงการพา ผูหญิงหนี ดังตัวอยา งน้ี

97 แมฉันเลยี้ งมาหวงั จะไดแทนคณุ นก่ี ลบั มาเทลงใตถ ุนทําใหท อ พระทยั ไอเ รื่องพานะคุณพ่ีมันก็ดีสําหรบั แก สําหรับพอและแมงั้นจะเลี้ยงเรามาทําไม เล้ยี งต้ังแตเ ดก็ หวงั จะไดแตง ไดต บ แกจะมาลักพาหลบไมอายเขาบางหรือไร พอแมเลี้ยงมาหวังจะกินขันหมาก ไมไ ดใ หอ ดใหอยากเลย้ี งเรามาจนใหญ ... 1.4 เปนทางระบายความคับของใจ เพลงพื้นบานเปนทางระบายความคับของใจอัน เนื่องจากความเหน็ดเหนือ่ ยเมื่อยลาจากกิจการงานและปญหาในการดํารงชีพ รวมทัง้ ความเก็บกด อันเนือ่ งมาจากจารีตประเพณี หรือกฎเกณฑของสังคม เชน ความคับของใจในเรือ่ งการประกอบ อาชีพ การถูกเอารัดเอาเปรียบจากสังคม การประสบปญหาเศรษฐกิจตกต่าํ เปนตน เพราะการเลน เพลงหรือการชมการแสดงเพลงพืน้ บานจะทําใหผูช มไดหยุดพักหรือวางมือจากภารกิจตาง ๆ ลง เปนการหลีกหนีไปจากสภาพชีวิตจริงชั่วขณะ ทําใหผอนคลายความเครงเครียดและชวยสราง กําลังใจทจี่ ะกลับไปเผชิญกบั ชวี ิตจริงไดต อไป ตัวอยางเชน เพลงกลอมเด็กภาคอีสานจะมีเนือ้ หาทีก่ ลาวถึงอารมณวาเหวในการแบก รับภาระครอบครัวของผูเปนแม และการถูกเหยียดหยามจากสังคมของแมมายแมรางทีป่ ราศจาก สามีคุมครอง เชน นอ นสาเดอ หลา นอ นสาแมส กิ อม ( นอนเสียลกู นอ ย นอนเสยี แมจะกลอม ) แมสิไปเข็นฝาย เดี๋ยนหงายเอาพอ ( แมจ ะไปปน ฝา ย เดอื นหงายหาพอ ) เอา พอมา เกยี วหญา มุงหลงั คาใหเจา ยู ( หาพอ มาเกย่ี วหญา มงุ หลังคาใหล ูกอยู ) ฝนสิฮาํ้ อูแกว สไิ ปซ น ยูไส ( ฝนจะรัว่ รดอูแกว จะไปซอ นอยไู หน ) คน้ั เพนิ ไดก น๋ิ ชน้ิ เจา กะเหลียวเบงิ ตา ( เมอื่ เขาไดก นิ เน้อื ลกู กเ็ หลียวดูตา ) คน้ั เพินไดกน๋ิ ปา เจากะสเิ หลยี วเบงิ หนา ( เมอ่ื เขาไดกนิ ปลา ลกู กเ็ หลียวดหู นา ) มพู นี อ งเฮีย้ นใกเ พ่ินกะซงั ( พวกพ่นี อ งเรอื นใกลเขากช็ งั ) นอกจากนีเ้ พลงพืน้ บานยังชวยระบายความเก็บกดทางเพศและขอหามตามจารีตประเพณี ของสังคมดวย เปนรูปแบบหนึ่งของการระบายความเก็บกดและโตตอบความคับของใจ โดยซอนไว ในรูปของความขบขัน เสียงหัวเราะของผูช มในขณะนัน้ แสดงถึงอารมณรวมกับศิลปน จึงเปน เสียงของชัยชนะในการละเมิดกฎเกณฑไดโดยไมถูกลงโทษ ในอดีตสังคมไทยเปนสังคมทีป่ ดกั้น เรื่องการแสดงออกทางเพศ ดังปรากฏวามีคานิยมหลายประการเกีย่ วกับความประพฤติของ หญิงไทย เชน ใหรักนวลสงวนตัว อยาชิงสุกกอนหาม เปนตน คานิยมเหลานี้จึงเปนมโนธรรมที่ คอยยับยัง้ และคอยตักเตือนไมใหมีการแสดงออกทีไ่ มงามในเรือ่ งเพศ ปจจุบันแมวาคานิยมเหลานี้ จะลดนอยลง ไมเครงครัดในการถือปฏิบัติเชนอดีต แตคนไทยสวนใหญโดยเฉพาะคนไทยใน ชนบทก็ยังคงรักษาและปฎิบัติตามคานิยมนีอ้ ยูเ ปนจํานวนมาก เพลงพื้นบานจึงเปนทางออกทาง หน่ึงที่สังคมไทยไดเ ปดโอกาสใหผรู องและผูชมไดระบายอารมณเก่ียวกับความรักและ เรื่องเพศได

98 อยางเต็มที่ เชน การกลาวถึงเรื่องเพศอยางตรงไปตรงมาการพูดจาและแสดงทาทางไมสุภาพ การนํา เรือ่ งราวทางศาสนา และหลักธรรมมาลอเลียน การนําบุคคลและองคกรตาง ๆ มาเสียดสีประชด ประชัน เปนตน เหลานีล้ วนเปนการละเมิดคานิยมของสังคม เปนการระบายความเก็บกดและ ความรูสกึ กา วราว จึงเทากบั เปน การสนองความพงึ พอใจของผูร อ งและผฟู ง ชวยใหความเครงเครียด ผอ นคลายลง ตวั อยา งเชน เพลงอแี ซวตอ ไปนี้ ช. ไมตองทาหรอกนองเนื้อทองของพี่ รูปรางอยางนี้จะทาพี่ไปทําไม รูไ หมรูไหมวา พี่ชายของนอ ง พี่ไมเคยเปนรองรองใคร นอ งจะมาสจู ะบอกใหรูเสยี กอ น เฉพาะไอเ น้ือออนออ นจะสไู ดย งั ไง ขนาดกาํ แพงเจ็ดช้ันพยี่ งั ดนั เสียจนพัง ก็ไอผานุงบางบางจะทนไดยังไง ญ. เอา ..จะดันกด็ ันฉนั ก็ไมกลวั เอาซติ วั ตอ ตัววันนีฉ้ นั สูตาย บอกกําแพงไมต อ งถึงเจ็ดชน้ั ถา หากจะดนั เอาตรงนก้ี ไ็ ด เอา ..ยงั งนั้ ฝามือของฉนั ตนั ตนั แขง็ ดกี ล็ องดนั ใหม นั ทะลใุ หไ ด ช. บอกวาฝามือแลวตนั ตัน ใครจะบาไปดนั ดนั กนั ไมไ ด ขนาดขแู บบนย้ี งั ไมกลัวเลย โอแมค ณุ เอยใจกลาเหลือหลาย ขนาดแมววั ตดิ หลมยงั ลอซะลมทั้งยืน พวกคุณตวั ยงั คืนคนื เงนิ ให ฯ ญ. โอโฮโมไปมากฉันไมอยากจะฟง เอา ลองดูใหด งั กันกใ็ หไ ด ขนาดแมว ัวตดิ หลมยังลอ ซะลมทั้งยนื พวกคณุ ตวั ยังคนื เงนิ ให น่ีแกยงั ไมรจู ักแลวขวัญจิต เฮย …ยาคมุ ออกฤทธเ์ิ อาอยเู มอ่ื ไร บอกผูชายทกุ ชั้นทฉี่ ันผา นมา ขนาดทหารแนวหนา ฉนั ยงั สไู ด ไมวาตาํ รวจทหารลอ กันท้งั กรม ฉันลอทหารเปนลมไปตั้งหลายนาย (ขวัญจติ ศรปี ระจันตแ ละไวพจน เพชรสุพรรณ , การแสดง) 1.5 เปนสือ่ มวลชนชาวบาน ในอดีตชาวบานสวนใหญมีปญหาความยากจน ดอย การศึกษาและอยูห างไกลความเจริญ สื่อมวลชนบางประเภท เชน หนังสือพิมพ วิทยุและโทรทัศน ไมสามารถเขาถึงไดงาย เพลงพืน้ บานจึงมีบทบาทในการกระจายขาวสาร และเสนอความคิดเห็น ตา ง ๆ สมัยกอนยังไมมีเครื่องมือสื่อสารมวลชน ชาวบานใชวัฒนธรรมพื้นบานประเภทที่ใชภาษา และประเภทประสมประสาน เปนเครื่องสือ่ สารแทน ดังเชน เพลงกลอมเด็กภาคใต ใหความรูแ ละ ความคิดในลักษณะการชี้แนะแนวทาง หรือการแสดงทรรศนะแกมวลชน หรือชาวบาน

99 บทบาทประการหนึง่ ของเพลงพืน้ บานวาเปนสือ่ มวลชนกระจายขาวสารในสังคมจาก ชาวบานไปสูชาวบาน และจากรัฐบาลไปยังประชาชน นอกจากนีเ้ พลงพืน้ บานยังแสดงถึงทรรศนะ ของชาวบานทม่ี ตี อเหตกุ ารณท ีเ่ กิดขึ้นในบา นเมอื งดวย ปจจุบันสื่อมวลชนไดพัฒนากาวหนาไปมาก สื่อมวลชนบางประเภท เชนวิทยุโทรทัศน ทํา หนาที่กระจายขาวสารไดมีประสิทธิภาพยิ่งกวาเพลงพื้นบาน เพลงพื้นบานบางชนิดจึงลดบทบาท ไปจากสังคมไทย แตเพลงพื้นบานบางชนิด เชน หมอลํา ลําตัด เพลงอีแซวและเพลงฉอย เปนตน ยังคงมีบทบาทในฐานะเปนสื่อมวลชนชาวบานอยูมาก ทั้งนี้เนื่องมาจากไดมีการพัฒนารูปแบบและ เนื้อหาของเพลงใหมีลักษณะเปนการแสดงที่ทันยุคทันสมัย รวมทัง้ การพัฒนาความสามารถในการ แสดงออกของศิลปนที่สามารถโนมนา วจิตใจผฟู ง ไดอ ยา งดี การทําหนาทีเ่ ปนสือ่ มวลชนของเพลงพื้นบานนัน้ จะมี 2 ลักษณะ ไดแก การกระจาย ขาวสาร และการวิพากษว จิ ารณส งั คม ในสว นของการกระจายขาวสารน้นั เพลงพ้นื บานจะทําหนา ทใี่ นการกระจายขาวสารตาง ๆ เชน เพลงรอยพรรษา ของกาญจนบุรี ทําหนาที่บอกใหรูว าถึงเทศกาลออกพรรษา เพลงบอกของ ภาคใตและเพลงตรุษของสุรินทร ทําหนาทีบ่ อกใหรูว าถึงเทศกาลปใหมแลว นอกจากนีเ้ พลง พน้ื บานยังเปน เครอ่ื งมือในการกระจายขาวสารของผูปกครอง หรือผูบริหารประเทศ เชน หมอลํา กลอนลําปลูกผักสวนครัว ในสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม หมอลํากลอนลําตอตานคอมมิวนิสต สรรเสริญสหรัฐอเมริกาในสมัยจอมพลสฤษฏิ์ ธนะรัชต ตัวอยางเพลงอีแซวเผยแพรนโยบายและสรางคานิยมในสมัยจอมพล ป. พบิ ลู -สงคราม จะพูดถึงเรอื่ งวฒั นธรรมท่ีผูนําขอรอง แกบ รรดาพน่ี องที่อยใู นแนวภายใน เราเกิดเปนไทยรวมธงมาอยูในวงศีลธรรม จะตอ งมหี ลักประจําเปน บทเรยี นใสใจ ประเทศจะอับจนก็เพราะพลเมือง ประเทศจะรุงเรืองก็เพราะพวกเราทั้งหลาย เราตองชวยกันบํารุงใหชาติของเราเจริญ ฉันจึงขอชวนเชิญแกบรรดาหญิงชาย มาชว ยกันสงเสรมิ ใหพนู เพิม่ เผาพันธุ วัฒนธรรมเที่ยงธรรมใหเหมาะสมชาติไทย ------------------------------------------ ------------------------------------------ จะพูดถงึ การแตงกายหญงิ ชายพ่นี อง ท่ที า นผูน ําขอรองแกพวกเราทั้งหลาย ทานใหเอาไวผมยาวตามประเพณีนิยม สับหยงทรงผมเสียใหงามผึ่งผาย จะเท่ียวเอาไวผมทัดจะไดตดั ผมตง้ั จงเปลี่ยนแบบกันเสียบางใหถูกนโยบาย -------------------------------------- ------------------------------------

100 นอกจากตัวอยางดังกลาวแลว ยังมีเพลงอีกจํานวนมากที่มีเนื้อหาในการเผยแพรขาวสาร เกี่ยวกับนโยบายของรัฐบาลและผูปกครอง เชน เพลงอีแซวและเพลงฉอยตอไปนี้ เนือ่ งดว ยผวู า ราชการจังหวัดสุพรรณบรุ ี ทานไดมอบหนาที่ตามที่มีจดหมาย ทา นผวู าสพุ รรณใหรูจักทานทว่ั ถนิ่ ทา นชือ่ วา จรินทร กาญจโนมัย ใหข วัญจติ ศรีประจันตมารองเพลงชแี้ จง เพื่อจะใหแจมแจงประชาชนเขาใจ ใหฉันมาขอบพระคุณกันไปตามหัวขอ คือ ก.ส.ช. ท่ีผลงานเหลือใช พูดถึงก.ส.ช.กร็ ูช ัดกนั ทุกชน้ั เปนบทบาทของรัฐบาลที่ตั้งนโยบาย จ.จานใชดีชาวศรีประจันต นี่ก็ใกลถงึ วันแลว เวลา นเ่ี ลอื กตั้ง ส.ข. อีกแลว หนอพน่ี อ ง ดฉิ ันจงึ ไดร องบอกมา วันที่สามสิบกันยายนเชิญชวนปวงชน- ใหไปเลือกกรรมการหนอวาสุขาฯ ทุกบาน ---------------------------------------- -------------------------------------- นอกจากเพลงพืน้ บานจะทําหนาทีก่ ระจายขาวสารแลว ยังเปนสือ่ ในการวิพากษวิจารณ สังคมในดานตาง ๆ ไดแก เหตุการณและเรือ่ งราวของชาติ เชน สถาบัน การเมือง การปกครอง เศรษฐกิจ ปญหาสังคม เปน ตน เพลงพื้นบานบางชนิด เชน เพลงอีแซว เพลงฉอย เปนตน ในปจจุบันมีการวิพากษวิจารณ สังคมอยางเห็นไดชัด ซึ่งอาจเกิดจากความเจริญกาวหนาของสังคม และระบบการเมืองการปกครอง ทีใ่ หเสรีภาพแกประชาชนและสือ่ มวลชนในการแสดงความคิดเห็นของตนไดอยางเปดเผย ทัง้ ใน กลุม ของตน ในทีส่ าธารณะ หรือโดยผานสือ่ มวลชน ศิลปนพืน้ บานจึงสามารถแสดงออกทาง ความคิดไดโดยอิสระในฐานะทีเ่ ปนประชาชนของประเทศ นอกจากนีเ้ พลงพื้นบานยังเปนสมบัติ ของสวนรวม ที่สังคม รับผิดชอบรวมกัน ผูแ ตงหรือผูร องจึงทําหนาทีแ่ สดงความคิดเห็นในฐานะที่ เปน ตวั แทนของกลมุ ชนดว ย ขอยกตัวอยางเพลงพื้นบานทม่ี ีเนือ้ หาวิพากษวจิ ารณสงั คม ดงั น้ี ลาํ ตัดเรื่องประชาธิปไตย ของขวัญจิต ศรีประจันต การแสดงพน้ื บา นหวั ขอ ขานเงอ่ื นไข กับประชาธิปไตยของเมืองไทยวันนี้ ความรูสกึ นึกไววาไมไดของจรงิ ยงั รอแรรุงรงิ่ ยงั ไมน ้งิ เตม็ ที่ ฉันเกิดมาชานานอายุฉันสรี่ อบ เรื่องระบบระบอบและผิดชอบชั่วดี รูสึกยังหนอมแนมมอมแมมหมกเม็ด แบบวาหาประชาธิปไตยจนไหลเคล็ดยังไม - สาํ เรจ็ สกั ที ----------------------------------- ------------------------------------