นิทานชาดก

ครธู วี ลา

ชาดก เป็นเร่ืองท่มี ีมาก่อนพุทธกาล เป็นเร่ืองที่เกี่ยวกับ พระโพธิสัตว์ หรือ เป็นชีวประวัติในชาติก่อนข อง พระพุทธเจ้า คือ สมัยท่ีพระองค์เป็นพระโพธิสัตว์บาเพ็ญ บารมเี พอ่ื ตรัสรู้ น่นั เอง ชาดก เป็นเรือ่ งเล่าคล้ายนทิ าน บางคร้งั จงึ เรียกว่า นิทานชาดก แต่มีความหมายแตกต่างจากนิทานที่เล่ากัน ท่ัวไป คือ ชาดกเป็นเรื่องท่ีเกิดข้ึนจริง แต่นิทานเป็นเรื่องท่ี แตง่ ข้นึ ชาดกที่ทรงเลา่ น้ันมนี บั พนั เรอื่ ง หมายถึง พระองค์ ได้เสวยพระชาติเป็นพระโพธิสัตว์นับพันชาติ โดยทรงเกิด เป็นมนุษย์บ้าง เป็นสัตว์บ้าง แต่ท่ีรู้จักกันโดยทั่วไป คือ ๑๐ ชาติสุดท้ายท่ีเรียกว่า ทศชาติชาดก และชาติสุดท้ายท่ีสุดท่ี ทรงเกิดเป็นพระเวสสันดร จึงเรียกเรื่องพระเวสสันดรนว้ี ่า เวสสันดรชาดก

ชาดกมี 2 ประเภท 1. นบิ าตชาดก เปน็ ชาดกในพระไตรปิฎกมีมากกว่า 5 0 0 เ ร่ื อ ง แ บ่ ง อ อ ก เ ป็ น ห ม ว ด ๆ ต า ม จ า น ว น คาถา นบั ตั้งแต่ 1 คาถาถึง 80 คาถา 2. ปัญญาสชาติชาดก เป็นชาดกท่ีแต่งข้ึนจาก นิทานพื้นเมือง ไม่มีในพระไตรปิฎก หรือเรียกว่า ชาดก นิบาตมี 50 เร่ือง พระภิกษุชาวเชียงใหม่แต่งขึ้นเมื่อ ประมาณพ.ศ. 2000-2200 เป็นภาษามคธ โดย เลียนแบบนิบาตชาดก คร้ันเม่ือพ.ศ.2443-2448 พระ บรมวงศ์เธอกรมพระสมมตอมรพันธ์ ดารงตาแหน่งองค์ สภานายก หอพระสมุดสาหรับพระนคร ได้ทรงแปลเป็น ภาษาไทย เรือ่ งปญั ญสชาดกจงึ แพรห่ ลาย

ชาดกทุกเรอ่ื งจะมอี งคป์ ระกอบ 3 ประเภท 1. ปรารภเรื่อง คือบทนาเรื่องหรือ อุบัติเหตุ จะ กล่าวถึงมูลเหตุหรือท่ีมาของชาดกเรื่องนั้น เช่น มหา เวสสนั ดกชาดก 2. อดีตนทิ าน หรอื ชาดก หมายถงึ เรือ่ งราวนิทาน ท่ีพระพทุ ธองค์ตรสั เลา่ 3. ประชุมชาดก ประมวลชาดก เป็นเนื้อความ สุดท้ายของชาดกกล่าวถึงบุคคลในชาดก คือผู้ใดที่กลับชาติ เป็นใครบ้างในปจั จุบัน

ชาดกมที งั้ หมด 547 เร่อื ง นิบาตชาดก มีผู้แต่งอธิบายนิทาน ชาดกให้เข้าใจเร่ืองราวได้สมบูรณ์ขึ้น เรียกว่า อรรถกถาชาดก โดย แต่งเป็นนิทานร้อยแก้วภาษาบาลี ชาดกในอรรถกถาชาดกที่รู้จักกัน แพร่หลาย ได้แก่ ทศชาติชาดก หรือที่เรียกว่าพระเจ้าสิบชาติ เป็น เร่อื งของ พระโพธสิ ตั ว์สิบชาติสดุ ท้ายก่อนมาเปน็ พระพทุ ธเจ้า ได้แก่ 1. พระเตมีย์ ยิ่งด้วยเนกขัมมบารมี แกล้งทาเป็นใบ้และง่อย เปลยี้ พระบิดาใหฝ้ งั ท้ังเป็นจงึ บวชสาเรจ็ 2. พระมหาชนก ย่ิงด้วยวิริยบารมี พยายามว่ายน้าอยู่ 7 วัน 7 คืน นางมณีเมขลามาช่วยจงึ ไดข้ น้ึ ครองเมืองมถิ ลิ า 3. พระสุวรรณสาม ย่ิงด้วยเมตตาบารมี ถูกศรของกบิลยักษ์ กลับฟน้ื คนื ชีพและมารดาบดิ าตามดื กลับคนื ดี 4. พระเนมิราช ยิ่งด้วยอธิษฐานบารมี พระมาตลีเทพสารถี ให้ ชมนรกสวรรคข์ องผทู้ ีไ่ ดท้ าบญุ และทาบาปไว้ 5. พระมโหสถบัณฑติ ยิ่งดว้ ยปัญญาบารมี ชนะพระเจ้าจุลนีและ กษตั รยิ ์ 101 ใหท้ าสนั ติภาพด้วยอหงิ สา

6. พระภูริทัต ย่ิงด้วยสีลบารมี ถูกอาลาพายนต์หมองูมาจับ ตัวไป ไมท่ าอันตรายเพราะเกรงว่าศีลจะขาด 7. พระจันทกุมาร ยิ่งด้วยขันติบารมี จะถูกฆ่าบูชายัญ พระ อินทร์มาช่วยภายหลังได้ครองเมือง 8. พระพรหมนารท ย่ิงด้วยอเุ บกขาบารมเี ปน็ พรหมเสดจ็ แปลง ลงมาทรมานพระเจา้ อังคตริ าช ใหล้ ะมิจฉาทฐิ ิ 9. พระวิฑูรบัณฑิต ยิ่งด้วยสัจจบารมี เทศนาแก่ปุณณกะยักษ์ ที่จับฟาดจะเอาหัวใจให้ละจากพยศรา้ ย 10. พระเวสสันดร ย่ิงด้วยทานบารมี ให้ช้างเผือก ลูก เมีย เปน็ ทาน 9 เดือนครึง่ กลับจากเขาวงกฏครองเมอื ง

แพะเจา้ ปญั ญา นิทานชาดกเร่ืองสั้น เร่ืองราวของพ่อแพะแสนฉลาดท่ีใช้ ปัญญาและความมีสติหลอกล่อเสือโครง่ เพอื่ ปกป้องครอบครัวให้ รอดพ้นจากการเป็นเหย่ือได้สาเร็จ เป็นเร่ืองท่ีพระพุทธเจ้าได้ใช้ สอนถึงความไม่รวมของพระภิกษุ ว่ากาลคร้ังหน่ึงมีแพะหลาย ร้อยตัวอาศัยอยู่ในถ้า วันหนึ่งมีเสือโคร่งออกหากิน จึงลวงแพะ มากินวนั ละตวั จนอ้วนพี แตใ่ นฝูงแพะน้ันมพี ่อแพะตัวหน่งึ ที่ฉลาด รู้ทัน จึงใช้แผนลวงกลับบ้าง ทาให้เสือโคร่งหวาดกลัว จึงหนีไป และไม่กลับมาอีกเลย เป็นนิทานที่มีแง่คิดดีๆ และเป็นหนังสือ แนะนาสาหรับทกุ คน เรือ่ งนส้ี อนให้ร้วู า่ ผ้คู ิดประทุษร้ายผู้อืน่ ยอ่ มได้รบั การ ประทุษร้ายตอบ ตรงกับสภุ าษติ ไทยท่วี า่ “หนามยอกตอ้ งเอา หนามบง่ ”

หงส์ทองคา นิทานชาดกส้ันๆ พร้อมข้อคิดดีๆ เร่ืองน้ี เล่าในสมัยที่ พระพุทธเจ้าได้ทรงปรารภกับภิกษุณีผู้ไม่รู้จักประมาณในการ บริโภค จน สร้างความเดือดร้อนให้ชาวบ้าน ได้เล่าไว้ว่า พระ โพธิสัตว์ได้มาเกิดเป็นหงส์ทองคาท่ีระลึกชาติได้ และเห็นความ ลาบากของภรรยาและลูก จึงสลัดขนทองคาให้เพื่อให้ทั้งสอง ร่ารวยข้ึน แต่ภรรยาเกิดความโลภอยากได้ขนมากขึ้น จึงวางแผน ท่ีจะจับหงส์ไว้แล้วถอนขนให้หมด แต่ขนเหล่านั้นกลับกลายเป็นขน นกธรรมดา นางจึงเลี้ยงหงส์ไว้จนกว่าขนจะข้ึนใหม่ เมื่อขนข้ึน เต็มตวั หงส์ตวั น้นั ก็บินหนีไปโดยไมไ่ ดก้ ลบั มาอีกเลย เรื่องน้สี อนใหร้ วู้ า่ บคุ คลได้สงิ่ ใดควรยินดีส่งิ นัน้ อยา่ โลภเกิน ประมาณ ตรงกบั สภุ าษิตไทยท่วี ่า “โลภมาก มกั ลาภหาย”

หมสู ้เู สอื นิทานเรื่องน้ีพระพุทธเจ้าได้เล่าไว้ เม่ือทรงปรารภหลวงตา รูปหนึ่ง ผวู้ ง่ิ หนตี ายไปตกหลมุ ส้วมเปอื้ นอจุ จาระเต็มตัว เลา่ ได้วา่ พระโพธิสตั ว์เป็นราชสหี ์อาศยั อยใู่ นถ้าแห่งหนึ่ง และใกล้ๆ กันน้ันมี หมูป่าฝูงหน่ึงอาศัยอยู่ริมสระน้า วันหนึ่ง ราชสีห์เท่ียวหาอาหาร และมาด่ืมน้าที่สระน้ัน จึงพบเข้ากับหมูป่าอ้วนตัวหน่ึง จึงนึก อยากจับกิน แต่กลัวหมูป่าเห็นจึงแอบอยู่ ฝ่ายหมูป่าก็คิดว่า ราชสีห์คงกลัวตนเองแน่แท้ จึงนาเรื่องกลับไปเล่าอวดเพ่ือนว่าจะ ไปต่อสู้กับราชสีห์ ถึงได้รู้ว่าน่ันจะเป็นการนาพาความหายนะมาสู่ ฝูงตนเอง จึงออกอุบายกับราชสีห์ในวันนัดต่อสู้ จนราชสีห์ยอม ยกชัยชนะให้ หมูป่าและเพ่ือนฝูงจึงรอดพ้นจากการเป็นอาหารไป ได้ และรบี อพยพหนีราชสหี ไ์ ป เรื่องน้สี อนให้รู้วา่ รู้จักรกั ษาตวั รอดเป็นยอดดี

สามสหาย นิทานชาดกเรื่องสั้น เมอ่ื ครัง้ พระพทุ ธเจา้ ทรงปรารภอบุ าสก ผู้ผูกมิตรคนหนึ่ง เล่าไว้ว่า กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว มีชาวบ้าน กลุ่มหนึ่งประกอบอาชีพล่าสัตว์ วันหน่ึงทั้งหมดได้ออกไปล่าสัตว์ และเจอเข้ากับกวาง เต่า และนกสตปัตตะ ทั้งสามเป็นเพื่อนรักกัน มานาน แต่กวางดนั โชคร้ายติดกับดกั ของนายพราน และเต่าถูกจับ ใสถ่ งุ ท้ังสามจงึ ช่วยเหลือเกอ้ื กูลกัน จนในทีส่ ดุ ก็รอดพ้นอันตราย มาได้ เรื่องนส้ี อนใหร้ ู้วา่ มิตรแท้สามารถชว่ ยเหลือในยามทุกข์ยาม ลาบากได้

ตอบคาถามจากเรอ่ื งนทิ านชาดก 1. นิทานชาดกเปน็ เร่ืองราวเกย่ี วกับอะไร .............................................................................................................. 2. นิทานชาดกแตกต่างจากนิทานท่ัวไอย่างไร .............................................................................................................. 3. ทาไมจึงเรยี กชาตสิ ุดท้ายวา่ เวสสันดรชาดก .............................................................................................................. 4.ชาดกมีก่ปี ระเภทอะไรบา้ ง .............................................................................................................. 5. ใครเป็นผ้แู ปลปัญญาสชาตชิ าดกเป็นภาษาไทย .............................................................................................................. 6. องค์ประกอบของชาดกคอื .............................................................................................................. 7. ชาดกมที ง้ั หมดที่เร่อื ง .............................................................................................................. 8. พระมหาชนก กลา่ วถึงเร่อื งใด .............................................................................................................. 9. พระวิฑูรบณั ฑติ กลา่ วถึงเร่อื งใด ..............................................................................................................