สำนวน

สำนวน เก่ยี วกบั ข้ำว ครธู วี ลำ

ขำ้ ว ข้ำว เป็นเมล็ดของพืชหญ้ำ ท่ีพบมำกใน ทวีปเอเชีย ข้ำวเป็นธัญพืชซ่ึงประชำกรโลก บริโภคเป็นอำหำรสำคัญ โดยเฉพำะอย่ำงย่ิง ในทวีปเอเชีย จำกข้อมูลเมื่อปี 2553 ข้ำวเป็น ธัญพืชซ่ึงมีกำรปลูกมำกที่สุดเป็นอันดับสำม ท่ัวโลก รองจำกขำ้ วสำลีและข้ำวโพด ข้ำวสำลี ข้ำวโพด ข้ำว

ข้ำวมีบทบำทในสังคมท่ัวโลก คนไทยนิยมทำน ข้ ำ ว เ ป็ น อ ำ ห ำ ร ห ลั ก แ ล ะ มี ก ำ ร น ำ ข้ ำ ว ม ำ เปรียบเทียบเป็นสำนวน โดยมำจำกกำรสังเกต ธรรมชำติของขำ้ ว และกำรทำนำ เชน่ ข้ำวใหม่ปลำมัน” หมำยถึง ช่วงเวลำที่มีควำมสุขสมบูรณ์ โดยธรรมชำติ เวลำที่ข้ำวสุก และปลำตะเพียนในนำอร่อยสุด คือ ช่วงเดือน 12 ซึ่งเป็นช่วงเวลำท่ีคนไทยนิยมแต่งงำน จึงได้นำ ธรรมชำติ มำเปรียบเทียบกับช่วงเวลำแรกแต่งงำน ซ่ึงถือว่ำ เป็น เวลำทม่ี คี วำมสขุ ที่สุดของคู่บำ่ วสำว “(อย่ำ) ซ้ือควำยหน้ำนำ ซื้อผ้ำหน้ำตรุษ” ภำษิตนี้สอนเร่ือง กำรวำงแผนให้รอบคอบ กำรทำกิจกำรใดที่ไม่ถูกเวลำ ย่อมไดร้ ับ ผลเดือดร้อน เพรำะหน้ำนำคือเดือน 6 เป็นช่วงท่ีชำวนำทุกคน ย่อมต้องกำรควำยทำนำ ควำยจึงมีรำคำแพง เช่นเดียวกัน กำร ไปซื้อเส้ือผ้ำในเดอื น 5 ซ่ึงเป็นยำมตรุษสงกรำนต์ คนแต่งตัวออก เทยี่ วอวดกัน รำคำเสอ้ื ผำ้ ในชว่ งนั้นยอ่ มแพงกวำ่ ปกติ

กำรทำนำยังได้ถูกนำไปเปรียบเทียบโยงถึงเรื่องอ่ืน เช่น สำนวน ภำษิตภำคกลำงว่ำ “ทำนำบนหลังคน” หมำยถึง หำ ประโยชน์ใส่ตนโดยกำรขูดรีดผู้อื่น “ข้ำวนอกนำ” หมำยถึง คนท่ี ไม่ได้เกิดในถ่ินเดียวกัน ไม่ใช่พวกพ้องภำษิตอีสำนว่ำ “นำบ่สม ข้ำว” หมำยถึง ไม่คู่ควรกัน ภำษิตทำงเหนือว่ำ “งำมแต่ข้ำวเฮ็ด นำแคมเหมือง งำมแต่เมืองมีเจ้ำผู้หน่ึง” หมำยควำมว่ำ ข้ำวจะ งำมต้องทำนำใกล้คลองส่งน้ำ บ้ำนเมืองจะสงบสุขได้ ต้องมีผู้เป็น ใหญ่คนเดยี ว “ถ้ำใคร่อยำกกินขำ้ ว ห้ือหม่ันใจไฮ่นำ” ภำษิตนส้ี อน ให้ขยนั

คนไทยทุกกลุ่ม เห็นควำมสำคัญของข้ำว และให้ค่ำของข้ำว ยิ่งกว่ำสิ่งของอ่ืนใด นับถือว่ำเป็นของมีค่ำ มีบุญคุณ เมื่อ กล่ำวถึงควำมอุดมสมบูรณ์ของบ้ำนเมือง คนไทยภำคกลำงใช้ สำนวนภำษิตว่ำ “ข้ำวเหลือเกลืออิ่ม” ซึ่งตรงกันข้ำมกับ “ข้ำว ยำกหมำกแพง” คนล้ำนนำว่ำ “เงินคำเป็นเจ้ำ ข้ำวเป็นนำย” คน อีสำนว่ำ “ข้ำวเต็มเล้ำนอนเว้ำกะบ่คือ เงินเต็มถงเว้ำกงกะได้” ข้ำวเป็นส่ิงมีค้ำ คนท่ีมีข้ำวเต็มยุ้ง จะนอนพูดกับใครก็ไม่มีใครถือ สำ คนมีเงินก็เช่นกัน ถึงจะพูดจำขวำงหู ก็ไม่มีใครกล้ำว่ำ “นำดี ถำมหำข้ำวปลูก ลูกดีถำมหำพ่อแม่” ลูกดีพ่อแม่ก็ได้หน้ำได้ตำ เพรำะคนต้องถำมถึงผู้ให้กำเนิด เช่นเดียวกัน นำไหนได้ผลผลิตดี คนกอ็ ยำกได้เช้อื พันธุข์ ำ้ วที่ปลูก

สำนวนภำษิต ท่ีมำจำกวัฒนธรรมข้ำวบำงสำนวน ยัง สะท้อนทัศนะทำงบวกต่ออำชีพกำรเป็นชำวนำ ดังเช่นสำนวน ภำษิตของชำวล้ำนนำว่ำ “พ่อนำคึดไปหน้ำ พ่อค้ำคิดคืนหลัง” หมำยควำมว่ำ ชำวนำมักหำทำงพัฒนำ เพ่ือให้ผลผลิตดขี ้ึน ส่วน พ่อค้ำ มักคิดถึงผลกำไรท่ีจะได้คืนมำจำกกำรลงทุน “สืบเฮือค้ำ บ่เท้ำนำป้ันเดียว” เพรำะกำรเป็นพ่อค้ำต้องเสี่ยงสูง ชำวนำเส่ียง นอ้ ยกว่ำ มีนำแหง่ เดยี วก็ยังพอมองเห็นผลิตผลท่ีจะไดร้ ับ คนภำค กลำงเคยมีภำษิตว่ำ “สิบพ่อค้ำไม่เท่ำพระยำเลี้ยง” เพรำะในอดตี พระยำเปน็ ผคู้ รอบครองที่นำมำกมำย ดงั เรยี กกนั ว่ำ พระยำหมืน่

ในปัจจุบัน เมื่อค่ำนิยมในสังคมเปลี่ยนแปลงไป ตำมสภำพสังคมแบบ ใหม่ สำนวนภำษติ บำงสำนวน ที่แสดงค่ำนิยมกย็ ่อมเปลย่ี นแปลงตำมไปดว้ ย เช่น ภำษิตท่ีแสดงทศั นะต่ออำชีพชำวนำ เป็นต้น ถึงอย่ำงไรกต็ ำม เน่ืองจำก สังคมไทย มีพ้ืนฐำนอยู่ท่ีวัฒนธรรมข้ำว ข้ำวเป็นทั้งอำหำร และที่มำของ รำยได้ ทรัพย์สินเงินทอง สำนวนภำษำที่เกี่ยวข้องกับข้ำว จึงยังมีอยู่อีกเป็น จำนวนมำก ได้แก่ สำนวน ควำมหมำย กระดูกสนั หลังของชำติ ส่วนสำคญั ท่ีสดุ ของชำตมิ กั หมำยถึงชำวนำ กินข้ำวรอ้ นนอนต่ืนสำย เจำ้ ขนุ มูลนำย กินข้ำวรอ้ นนอนสบำย มีควำมเปน็ อยอู่ ยำ่ งสบำย นกึ จะกนิ จะต่ืนเม่ือไร กไ็ ด้ กินข้ำวต้มกระโจมกลำง ทำอะไรไม่พิจำรณำใหร้ อบคอบ กนิ นำ้ ตำตำ่ งข้ำว มีทุกขโ์ ศกมำในชีวติ ตลอดเวลำ แก่เพรำะกนิ ขำ้ ว เฒำ่ เพรำะอยนู่ ำน แก่แตไ่ ม่มปี ระโยชน์ ไกก่ นิ ข้ำวเปลือก ตรำบใดทไี่ กย่ งั คงกนิ ขำ้ วเปลอื กอยู่ ตรำบน้นั คนเรำยังอดกินสบิ บนไมไ่ ด้ กรอบเปน็ ขำ้ วเกรยี บ ไม่มเี งินจะใช้สอย ขำ้ วนอกหม้อ หรือ ทำหรอื ประพฤตนิ อกเหนอื คำสั่งหรือแบบยำ่ ง ขำ้ นอกเจำ้ ขำ้ วนอกหม้อ ข้ำวสำรกลำยเปน็ ข้ำวสุก ทำอะไรชักชำ้ ไม่ทนั กำร ข้ำวคอยฝน รอคอยด้วยควำมหวงั ขำ้ วไมม่ ียำง ไม่นึกถึงบญุ คณุ ขำ้ วบูดปลำร้ำ ชวี ติ สมรสเมอื่ นำนวันเขำ้ ก็อำจจะเกดิ ควำมเบอ่ื หน่ำยขึ้นได้ ข้ำวพ่งึ นำ ปลำพ่ึงนำ้ พ่งึ พำอำศยั กัน ข้ำวยำกหมำกแพง ภำวะขำดแคลนอำหำร ข้ำวเหลอื เกลอื อ่มิ บำ้ นเมืองบริบรู ณด์ ว้ ยขำ้ วปลำอำหำร ขำ้ วคอยฝน รอคอยด้วยควำมหวัง คุณขำ้ วแดงแกงรอ้ น บุญคณุ คนทีเ่ ตยอุปกำระเลี้ยงดกู นั มำ

เจอะมวยดี เจอะผีเผำ เจอะขำ้ วกิน เขำ้ อยูท่ ี่ใดต้องปรับตวั ใหเ้ ขำ้ กบั ที่นน้ั ชำยข้ำวเปลอื ก หญิงข้ำวสำร ผชู้ ำยไม่ว่ำจะอยทู่ ี่ใดกย็ อ่ ยสำมำรถแพรพ่ ันธ์ุ ดังเป็นข้ำวตอกแตก สร้ำงเช้ือสำยสืบตอ่ ไปได้ ในขณะทีผ่ ู้หญงิ ทำ ตำข้ำวสำรกรอกหมอ้ ไม่ได้ เพรำะประเพณีถอื ว่ำผูห้ ญงิ ต้องยึดม่นั ทำนำล่ำเป็นข้ำควำย มเี มียสำยเป็นข้ำ ผูกพันกบั สำมขี องตนเพยี งผเู้ ดยี ว ผชู้ ำยอำจ ลกู เปรียบเหมอื นขำ้ วเปลอื ก ตกอยูท่ ่ีไหนก็งอกท่นี นั้ ทำนำออมกล้ำ ทำปลำออมเกลอื สว่ นผู้หญงิ เปน็ สำร ไม่สำมำรถงอกได้อีก ทำนำอย่ำเสียไร่ เลย้ี งไก่อย่ำงเสียรงั ทำสิง่ ใดทเี่ ป็นทส่ี นใจ และกลำ่ วขำนกันทว่ั ไป ทบุ หมอ้ ขำ้ วตวั เอง บนข้ำวผี ตีขำ้ วพระ หำเพียงแต่พอกนิ ไปมื้อๆ หนงึ่ ๆ บ้ำนนอกคอกนำ ทำงำนส่งิ ใดทีหลงั ผอู้ ่ืน หรือชำ้ กวำ่ ฤดกู ำลจะ พลัดท่นี ำคำทอ่ี ยู่ เสยี เปรยี บ ไฟไหม้ฟำง ทำกำรสิง่ ใดถ้ำกลวั อดเปลืองย่อมไดผ้ ลไม่ ไมไ่ ดเ้ บย้ี ออกข้ำว บรบิ ูรณ์ ไมม่ ขี ำ้ วสำรกรอกหมอ้ อยำ่ เกยี จคร้ำน หนูตกถังข้ำวสำร ตัดทำงทำมำหำกินของตนเอง หมำเห็นขำ้ วเปลือก หุงข้ำวประชดหมำ ปง้ิ ปลำประชดแมว ขอรอ้ งใหผ้ สี ำงเทวดำ หรอื สงิ่ ศกั ดสิ์ ทิ ธิ์ชว่ ย โดย กำรแกบ้ นเมือ่ สำเรจ็ สมประสงค์ ขำ้ วบนผี หมอ้ ข้ำวไมท่ ันดำ หมำยถึง “บนผวี ่ำจะให้กิน” ตขี ำ้ วพระ หมำยถงึ “เอำข้ำวถวำยพระ หมำเห็นข้ำวเปลอื ก มกั ใชเ้ รยี กคนทเี่ ปน็ ชำวไรช่ ำวนำทีอ่ ยนู่ อกเมือง อขู่ ้ำวอู่นำ้ พลัดพรำกจำกทอี่ ยู่ กำรกระทำสิ่งใดสิ่งหนงึ่ อย่ำงจรงิ จังชวั่ ระยะเวลำ หนึ่งแล้วเลิกรำไป ไม่มีสว่ นไดอ้ ะไรดว้ ย แล้วยังตอ้ งเสยี ผลประโยชน์อกี ยำกจนไมม่ ีแมแ้ ตอ่ ำหำรจะกนิ ชำยยำกจนท่ไี ด้แตง่ งำนกบั หญงิ สำวทรี่ ่ำรวย ทำใหต้ นเองมีเงนิ ทองฟ่มุ เฟอื ยไปด้วย กำรอยำกได้ของสงิ่ ใด แต่ไมม่ ที ำงทจ่ี ะได้ ทำกำรประชด หรอื แดกดนั รังแต่จะเสยี ประโยชน์ตน คนท่ีแตง่ งำนกนั ไม่นำนกม็ เี รอ่ื งทะเลำะเบำะแวง้ กนั ทำอะไรกับสงิ่ ท่อี ย่ขู ำ้ งหนำ้ ไมไ่ ด้ เพรำะไม่ ต้องกำรหรือตอ้ งกำรแต่ไร้สมรรถภำพ ถนิ่ ท่เี กิด, แหลง่ ท่ีอดุ มสมบูรณ์

กำรแปรรูปขำ้ ว ขนมนำงเลด็ ขำ้ วแต๋นนำ้ แตงโม ข้ำวตังหน้ำตั้ง

ข้ำวเมำ่ ทอด ขำ้ วเมำ่ ขำ้ วเหนียวแดง

ขำ้ วตูกะทิสด ขำ้ วเหนียวเปียกลำไย ขำ้ วเหนยี วแกว้ ใบเตย