ธรรมบทภาค1 ไทย-บาลี

อพั ยยศพั ท ภเณ○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○พนาย (คนผดู เี รยี กคนใช) นบิ าตบอกอปุ มาอปุ ไมย อมโฺ ภ ○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○แนะ ผเู จรญิ (ใชเ รยี กชายดว ยวาจาสภุ าพ) คอื ศพั ทท ไ่ี มไ ดแ จกดว ยวภิ ตั ตทิ งั้ ๗ อยา งนามศพั ท คงรปู อยู อาวโุ ส ดกู อ นผมู อี ายุ (พระพรรษาแก เรยี กพระพรรษาออ น, ยถา, เสยยฺ ถา ฉนั ใด วยิ ราวกะ อยา งเดยี ว แบง เปน ๓ คอื ๑) อปุ สคั ๒) นบิ าต ๓) ปจ จยั พระเรยี กคฤหสั ถ) เร, อเร เวย , โวย (เรยี กคนเลวทราม) ตถา, เอวํ ฉนั นนั้ อวิ เพยี งดงั อปุ สคั ใชน ำหนา นามนาม คณุ นาม และกริ ยิ า ใหพ เิ ศษขนึ้ เห เฮย (เรยี กคนเลวทราม) เมอื่ นำหนา นาม มอี าการคลา ยคณุ นาม [คอื เปน วเิ สสนะ] เช แม (เรยี กสาวใช) นบิ าตบอกประการ เมอ่ื นำหนา กริ ยิ า มอี าการคลา ยกริ ยิ าวเิ สสนะ กถํ ดว ยประการไร ตถา, เอวํ ดว ยประการนน้ั นบิ าตบอกปฏเิ สธ อปุ สคั ๒๐ นบิ าตบอกกาล น, โน ไม, หามไิ ด อลํ พอ, อยา เลย อติ ยง่ิ , เกนิ , ลว ง อปุ เขา ไป, ใกล, มน่ั ทวิ า วนั ปาโต เชา มา อยา ว เทยี ว สเุ ว ในวนั สายํ เยน็ อธิ ยง่ิ , ใหญ, ทบั นิ เขา , ลง หยิ โฺ ย วนั วาน อถ ครงั้ นน้ั วนิ า เวน เอว นนั่ เทยี ว เสวฺ วนั พรงุ สมปฺ ติ บดั เดย๋ี วน้ี อภิ ยง่ิ , ใหญ, จำเพาะ, ขา งหนา นิ ไมม ,ี ออก อภกิ ขฺ ณํ เนอื งๆ อายตึ ตอ ไป นบิ าตบอกความไดย นิ คำเลา ลอื อนุ นอ ย, ภายหลงั , ตาม ป ทวั่ , ขา งหนา , กอ น, ออก กริ , ขล,ุ สทุ ํ ไดย นิ วา อป ปราศ, หลกี ปฏิ เฉพาะ, ตอบ, ทวน, กลบั นบิ าตบอกปรกิ ปั [คาดคะเน] อป, ป ใกล, บน ปริ รอบ นบิ าตบอกท่ี เจ หากวา อปเฺ ปว นาม ชอื่ แมไ ฉน อุ ขน้ึ , นอก วิ วเิ ศษ, แจง , ตา ง อทุ ธฺ ,ํ อปุ ริ เบอื้ งบน โอรํ ฝง ใน สเจ, อถ ถา วา ยนนฺ นู กระไรหนอ อว, โอ ลง สํ พรอ ม, กบั , ดี อโธ เบอื้ งตำ่ ปารํ ฝง นอก ยทิ ผวิ า ปรา กลบั ความ สุ ด,ี งาม, งา ย อนโฺ ต ภายใน หรุ ํ โลกอนื่ นบิ าตบอกความถาม อา ทวั่ , ยง่ิ , กลบั ความ ทุ ชวั่ , ยาก ตโิ ร, พห,ิ พหทิ ธฺ า, พาหริ า ภายนอก สมมฺ ขุ า ตอ หนา กึ หรอื , ทำไม, อยา งไร กจจฺ ิ แลหรอื นิบาต เหฏฐ า ภายใต ปรมมฺ ขุ า ลบั หลงั นุ หนอ กถํ อยา งไร นบิ าต ใชล งในระหวา งนามศพั ทบ า ง กริ ยิ าศพั ทบา ง บอก อนตฺ รา ระหวา ง รโห ทล่ี บั นนุ มใิ ชห รอื [เชงิ ปฏเิ สธ] เสยยฺ ถที ํ อยา งไรน้ี อาลปนะ กาล ท่ี ปรเิ ฉท อปุ ไมย ปฏเิ สธ ความไดย นิ เลา ลอื ความ ปรกิ ปั ความถาม ความรบั ความเตอื น เปน ตน นบิ าตบอกปรจิ เฉท อทุ าห,ุ อาทู หรอื วา กวี เพยี งไร สมนตฺ า โดยรอบ นบิ าตบอกความรบั นบิ าตบอกอาลปนะ ยาว เพยี งใด ตาว เพยี งนน้ั อาม, อามนตฺ า เออ, (ครบั , คะ , ใช ฯลฯ) ยคฺเฆ สรวมชพี , ขอเดชะ ยาวตา มปี ระมาณเพยี งใด ตาวตา มปี ระมาณเพยี งนน้ั นบิ าตบอกความเตอื น ภนเฺ ต, ภทนเฺ ต ขา แตท า นผเู จรญิ (ผนู อ ยพดู กบั ผใู หญ) กติ ตฺ าวตา มปี ระมาณเทา ใด เอตตฺ าวตา มปี ระมาณเทา นน้ั องิ ฆฺ เชญิ เถดิ หนทฺ , ตคฆฺ เอาเถดิ • วดั หลวงพอ สดฯ ๒๕๕๒ • ยาวเทว เพยี งใดนนั่ เทยี ว ตาวเทว เพยี งนน้ั นน่ั เทยี ว

นบิ าตสำหรบั ผกู ศพั ทแ ละประโยค ○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○ปจจัย • ทา ทานิ รหิ ธนุ า ทาจนํ ชชฺ ชชฺ ุ ปจ จยั ใชล งทา ยสพั พนาม ○○○○○○○○○○○○○○○○○○○ ปน, ตุ ก,็ สว นวา อถวา อกี อยา งหนง่ึ ○○○○○○○○○○○○○○○○○○○ลงทา ยนามศพั ท เปน เครอ่ื งหมายวภิ ตั ติ เปนเคร่ืองหมาย สัตตมีวิภัตติ แปลวา ใน ลงในกาล ○○○○○○○○○○○○○○○○○○○ลงทา ยธาตุ เปน เครอ่ื งหมายกริ ยิ าและวภิ ตั ติ จ ก,็ จรงิ อย,ู อนงึ่ , วา หรอื , บา ง, กด็ ,ี กต็ าม ○○○○○○○○○○○○○○○○○○○ อยา งเดยี ว ○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○ ดว ย (และ) อป แม, บา ง • โต ปจ จยั ใชลงทา ยนามนามและสพั พนาม ยทา ในกาลใด, เมอ่ื ใด กรหจิ ในกาลไหนๆ, บางครง้ั หิ ก,็ จรงิ อย,ู เพราะวา อปจ เออก็ เปน เครอื่ งหมาย ตตยิ าวภิ ตั ติ แปลวา ขา ง ตทา ในกาลนน้ั , เมอื่ นนั้ อธนุ า ในกาลน,ี้ เมอื่ ก้ี นบิ าตสกั วา เปน เครอ่ื งทำบทใหเ ตม็ เปน เครอื่ งหมาย ปญ จมวี ภิ ตั ติ แปลวา แต เอกทา ในกาลหนง่ึ , (บางท)ี กทุ าจนํ ในกาลไหน น,ุ วต หนอ เว, หเว เวย , แล สุ สิ ยโต แต- ใด เอกโต ขา งเดยี ว สพพฺ ทา, สทา ในกาลทงั้ ปวง, อชชฺ ในวนั นี้ โข แล โว โวย , แล ตโต แต- นนั้ อภุ โต ขา งทงั้ สอง ในกาลทกุ เมอ่ื สชชฺ ุ ในวนั มอี ย,ู ในวนั นี้ นบิ าตมเี นอ้ื ความตา งๆ เอโต, อโต แต- นนั่ ปรโต ขา งอน่ื กทา ในกาลไร, เมอ่ื ไร ปรชชฺ ุ ในวนั อน่ื อโิ ต แต- นี้ อปรโต ขา งอนื่ อกี กทาจิ ในกาลไหน, บางคราว อปรชชฺ ุ ในวนั อน่ื อกี ปนุ อกี สห, สทธฺ ึ กบั , พรอ ม อมโุ ต แต- โนน ปรุ โต ขา งหนา อทิ าน,ิ เอตรหิ ในกาลน,้ี เดยี๋ วน้ี ปนุ ปปฺ นุ ํ บอ ยๆ สย,ํ สามํ เอง อญฺ โต แต- อนื่ ปจฉฺ โต ขา งหลงั • ตเว ตุํ ปจ จยั ในนามกติ ก ใชล งทา ยธาต*ุ สณกิ ํ คอ ยๆ นนู แน อญฺ ตรโต แต- อนั ใดอนั หนงึ่ ทกขฺ ณิ โต ขา งขวา เปน เครอ่ื งหมายจตตุ ถวี ภิ ตั ติ แปลวา เพอ่ื อนั , เพอ่ื การ เปน เครอ่ื งหมายปฐมาวภิ ตั ติ แปลวา อ.อนั , อ.การ ภยิ โฺ ย ยงิ่ อทธฺ า, อวสสฺ ํ แนแ ท สพพฺ โต แต- ทงั้ ปวง วามโต ขา งซา ย กาตเว เพอื่ การทำ ภยิ โฺ ยโส โดยยงิ่ อญฺ ทตถฺ ุ โดยแท กโุ ต แต- ไหน อตุ ตฺ รโต ขา งเหนอื กาตุํ เพอ่ื การทำ, อ.การทำ สมมฺ า โดยชอบ ปจฉฺ า ภายหลงั กตรโต แต- อะไร อธรโต ขา งลา ง • ตนู ตวฺ า ตวฺ าน ปจ จยั (กบั ทงั้ ปจ จยั ทอ่ี าเทศออกจาก มจิ ฉฺ า ผดิ ปฏฐ าย, ปภตู ิ จำเดมิ อติ รโต แต- นอกนี้ ตวฺ า) ในกริ ยิ ากติ ก ใชล งทา ยธาตุ เปน เครอ่ื งหมาย อพั ยยกริ ยิ า (คอื แจกดว ยวภิ ตั ตไิ มไ ด) มสุ า เทจ็ กิ จฺ าป แมน อ ยหนงึ่ • ตรฺ ตถฺ ห ธ ธิ หึ หํ หิ จฺ นํ ว ปจ จยั ใชล งทา ยสพั พนาม กาตนู กตวฺ า กตวฺ าน ทำแลว มธุ า เปลา กวฺ จิ บา ง เปน เครอื่ งหมาย สตั ตมวี ภิ ตั ติ แปลวา ใน * ทำใหเ ปน กริ ยิ านาม อจุ จฺ ํ สงู อารา ไกล ยตรฺ , ยตถฺ , ยห,ึ ยหํ ใน-ใด นจี ํ ต่ำ อาวี แจง ตตรฺ , ตตถฺ , ตห,ึ ตหํ ใน-นน้ั สกึ คราวเดยี ว อโห โอ อตรฺ , อตถฺ , เอตถฺ , อธิ , อหิ ใน-น้ี สตกขฺ ตตฺ ุ ํ รอ ยคราว อโถ อนง่ึ อญฺ ตรฺ , อญฺ ตถฺ ใน-อน่ื นบิ าตเพม่ิ เตมิ : ยโต = ยสมฺ า ตาว กอ น นานา ตา งๆ กตรฺ , กตถฺ , กหุ ,ึ กห,ํ กหุ ิ จฺ น,ํ กวฺ ใน-ไหน ขปิ ปฺ ํ สหสา พลนั , โดยพลนั ยตรฺ = ยสมฺ ึ อญฺ ตตฺ ร เวน , แยก ยทา = ยสมฺ ึ กาเล ปฐมํ กอ น, ทแี รก, ครง้ั แรก เตนหิ ถา อยา งนนั้ สพพฺ ตรฺ , สพพฺ ตถฺ , สพพฺ ธิ ใน-ทงั้ ปวง นาม ชอ่ื , ชอ่ื วา , ธรรมดา, ธรรมชาติ เอกตรฺ , เอกตถฺ ใน-เดยี ว อญฺ ตร (สพั พนาม) คนใดคนหนงึ่ กตถฺ จิ ใน-ไหน, ในทไ่ี หน, อติ ิ เพราะเหตนุ น้ั , วา ...ดงั น,้ี ดว ยประการฉะน,ี้ ชอ่ื วา อภุ ยตรฺ , อภุ ยตถฺ ใน-สอง อญฺ ตรฺ (สพั พนาม) ใน-อน่ื (= อญฺ สมฺ )ึ บางท่ี • วดั หลวงพอ สดฯ ๒๕๕๒ •