BESTPRACTICEsmnfe2018

~1~ จดุ เด่น/เหตผุ ล/ความสาเร็จ/ผลท่ปี รากกฎ อาเภอสูงเม่นเป็นชุมชนเมืองท่ีมีวัฒนธรรมและประเพณีท่ีสืบทอดกันมายาวนาน เป็นเมืองธัมม์ โบราณท่ีมีคัมภีร์ภาษาล้านนาแห่งเดียวในโลก เป็นแหล่งผลิตและจาหน่ายเฟอร์นิเจอร์ไม้สักซึ่งเป็นหัตถกรรม เชิงพาณิชย์ ของจังหวัดแพร่ ที่สร้างรายได้เป็นกอบเป็นกาให้ผู้ประกอบการและผู้ผลิต ขณะเดียวกันยังมีงาน หตั ถกรรมทข่ี ้ึนช่อื อกี อย่าง คอื จกั สานไม้ไผ่ เป็นหัตถกรรมพ้ืนบ้านท่ีแสดงถึงภูมิปัญญาเก่าแก่ ใช้วัสดุท้องถิ่น ผลิตเปน็ เคร่ืองมอื เคร่อื งใช้ในวถิ ชี วี ิตประจาวัน เช่น กระตบิ๊ ข้าว หวดนงึ่ ขา้ ว และอืน่ ๆ ซง่ึ เป็นงานหัตถกรรมจัก สานที่สะท้อนให้เห็นคุณค่าทางวัฒนธรรม และภูมิปัญญาท่ีสาคัญของพ้ืนบ้าน โดยเฉพาะอย่างย่ิง การนาวัสดุ ธรรมชาติ มาประยุกต์ใช้ในวิถีชีวิตยุคปัจจุบันได้อย่างผสมกลมกลืน มีกระบวนการผลิตและการออกแบบจาก รปู ทรงวฒั นธรรมพืน้ บ้านกับแนวคดิ เกย่ี วกบั การใชส้ อยประโยชน์ ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอาเภอสูงเม่น จังหวัดแพร่ เป็นสถานศึกษาใน สังกัดสานักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยจังหวัดแพร่ รับผิดชอบการจัด ส่งเสริม และสนับสนุนการจัดการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยให้ประชาชนกลุ่มเป้าหมายใน พื้นที่อาเภอสูงเม่น 12 ตาบล 110 หมู่บ้าน ให้สอดคล้องกับนโยบายเร่งด่วนเพื่อร่วมขับเคลื่อนยุทธศาสตร์ การพัฒนาประเทศ ยุทธศาสตร์ด้านการพัฒนาและเสริมสร้างศักยภาพคนให้มีคุณภาพ การส่งเสริมให้มีการ จดั การเรียนการสอนแบบ \"สะเต็มศึกษา\" (STEM Education) สาหรับผู้เรียนและประชาชน โดยบูรณาการ ความรู้ด้านวิทยาศาสตร์ควบคู่กับเทคโนโลยี วิศวกรรม และคณิตศาสตร์ เพื่อประยุกต์ใช้ในชีวิตประจาวัน พฒั นาทกั ษะชีวติ สู่การประกอบอาชพี ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย อาเภอสูงเม่น ได้เล็งเห็นศักยภาพ และ ความสาคัญของวัฒนธรรม ประเพณี และอาชีพด้ังเดิมของชุมชน จึงนารูปแบบการจัดกระบวนการเรียนรู้สะ เต็มศึกษามาเป็นแนวทางในการจัดการศึกษาอาชีพให้คนในชุมชน โดยให้คนและชุมชนเข้ามามี ส่วนร่วม และมีบทบาทในการเรยี นรใู้ ห้มากที่สุด นาหัตถกรรม จักสานไม้ไผ่ท่ีเกิดจากภูมิปัญญามาผสมผสาน ผนวกเข้า กับเทคโนโลยปี จั จบุ ันไดอ้ ยา่ งผสมกลมกลนื สามารถเพม่ิ มลู คา่ ใหก้ บั ผลติ ภัณฑไ์ ด้ ชุมชนบ้านพระหลวง อาเภอสูงเม่น เป็นชุมชนไทล้ือ มีพระธาตุเนิ้งคู่บ้านซ่ึงมีอายุ 232 ปี มีภูมิ ปัญญาทั้งด้านสมุนไพร จักสานไมไ้ ผ่ทีส่ ืบทอดกันมาตั้งแต่สมัยปู่ ย่า ตา ยาย จากการจัดและส่งเสริมอาชีพให้

~2~ คนในชมุ ชนในรูปแบบสะเต็มศึกษาของ กศน.อาเภอสูงเม่น จึงเป็นจุดเริ่มตนของการสานหวดนึ่งข้าวอัตโนมัติ ซง่ึ เป็นท่ีนิยมของคนรุ่นใหม่แต่หัวใจข้าวเหนียว เพราะสามารถน่ึงข้าวได้นุ่ม หอม ประหยัดเวลาและไม่ต้อง พะวงวา่ หม้อจะไหม้ หลังจากท่ีกลุ่มเป้าหมายได้เรียนรู้กระบวนการผลิตและนาไปใช้ในครัวเรือนแล้วสามารถน่ึงข้าวได้สุก ในเวลาอันรวดเร็วมีกลน่ิ หอมนุม่ ถงึ เรม่ิ มีการผลติ จาหน่ายในชุมชนตาบลพระหลวงสู่ตาบลใกล้เคียง ผลปรากฎ ว่าได้รับความสนใจจากประชาชนในชุมชนและชุมชนใกล้เคียงเป็นอย่างดีรวมท้ังเป็นตัวแทนกลุ่มอาชีพของ สถานศกึ ษาในการแสดงนิทรรศการและวางจาหนา่ ยในงานต่างๆของสถานศึกษาท้ังในระดับตาบล อาเภอและ จังหวดั ปรากฏว่าไดร้ บั ความสนใจ ซักถาม และซ้อื ผลิตภณั พห์ วดน่ึงข้าวไปใช้และมียอดการสั่งซื้อเพิ่มมากขึ้น จากการที่นาหวดนง่ึ ข้าวอตั โนมตั อิ อกมาวางจาหน่ายผลปรากฏวา่ ประชาชนตาบลพระหลวงใหค้ วามสนใจและ นาวางจาหน่ายในระดับ กศน.อาเภอ สานักงาน กศน.จังหวัดแพร่ในงานสภากาแฟจากหัวหน้าส่วนหน่วยงาน ราชการได้ให้ความสนใจในหวดนึ่งข้าวอัตโนมัติจากการนาชิ้นงานมาวางจาหน่ายจานวน ๓๐ ชิ้น ได้จาหน่าย หมดภายในเวลา ๓ ช่ัวโมง ถือว่าประสบผลสาเร็จหวดน่ึงข้าวอัตโนมัติ ที่เป็นเครื่องจักสานเชิง เป็นการ ผสมผสานภมู ปิ ัญญาทอ้ งถ่ินที่มอี ยใู่ นอดตี กบั เทคโนโลยีการหงุ ขา้ วในปัจจุบนั เขา้ ด้วยกัน วิธีการดาเนินการ กระบวนการผลติ หวดน่งึ ขา้ วอตั โนมตั ิ ในขบวนการผลิตหวดนึ่งอัตโนมัติ ส่วนประกอบทงั้ หมด จะผลิตจากวัสดุที่มาจากธรรมชาติ เช่น ไม้ไผ่ น้ันเป็นไมไ้ ผ่เล้ียงและไม้ข้าวหลาม ท่ีมีอายุประมาณ 2-4 ปี ซึ่งเนื้อไม้จะมีความเหนียวกาลังดี ไม่แก่หรืออ่อน เกินและหาไดจ้ ากพน้ื ท่อี าเภอ นามาเหลาให้เปน็ เสน้ บางๆ ชาวบา้ นเรียก “จักตอก” แลว้ จึงนามาตากแห้ง โดย วิธีทปี่ ลอดภยั ตอ่ ผูบ้ ริโภค เพื่อรอการสานต่อไป ไมไ่ ผ่ ๑ เลม่ สามารถสานหวดได้ ๒-๓ ช้นิ

~3~ วทิ ยาศาสตร์ (Science) เทคโนโลยี วิศวกรรมศาสตร์ คณติ ศาสตร์ (Technology) (Engineering) (Mathematics) ดา้ นวทิ ยาศาสตร์ ดา้ นเทคโนโลยี ดา้ นวิศวกรรมศาสตร์ ขั้นระบปุ ญั หา ดา้ นคณติ ศาสตร์ 1 การนึง่ ขา้ วตามวิถีการดาเนนิ การนาหม้อหงุ ข้าว การได้ผลงานนวัตกรรม - จานวนเส้นของเส้น ชวี ิตดงั้ เดิม มกั จะเกิดปญั หา ตอกท่ีใช้ในการสานหวด นา้ แห้ง หม้อนง่ึ ไหม้ ขา้ วไหม้ ไฟฟา้ ใชใ้ นการนง่ึ ขา้ ว ใหมๆ่ จากการสานหวดน่ึง น่ึงข้าวอัตโนมัติขึ้นอยู่กับ 2. การดาเนนิ ชีวิตในสงั คม ปริมาณบรรจุของหม้อหุง ปัจจบุ นั อยูใ่ นภาวะเร่งดว่ นมี เหนยี วจากหวดน่ึงข้าว ข้าวจากไม้ไผ่ซึ่งเป็นวัสดุ ข้ า ว ไ ฟ ฟ้ า แ ต่ ล ะ ข น า ด ขอ้ จากดั ของเวลา เช่น ขนาดบรรจุ 0.5 ขน้ั สมมติฐาน จากธรรมชาติที่สามารถ ลิตร ใช้ตอก 148 เส้น 1.จากสภาพปญั หาจึงได้คดิ หา ขนาดบรรจุ 1 ลิตร ใช้ วธิ ี น่ึงขา้ วเหนยี วดว้ ยหม้อหุง นาไปใช้น่ึงข้าวได้สะดวก ตอก 180 เส้น ขนาด ขา้ วไฟฟา้ โดยนาภมู ิปัญญามาใช้ บรรจุ 1.5 ลิตร ใช้ตอก ในการออกแบบ ดัดแปลงวัสดุ รวดเร็ว ลดปัญหาน้าแห้ง 200 เส้น อุปกรณน์ ึ่งข้าว - ความยาวของเส้นตอก 2. การนึง่ ข้าวเหนยี วดว้ ยหม้อ หม้อไหม้ ขา้ วใหมไ่ ด้ ขนาด 23 เซนติเมตร หุงข้าวไฟฟา้ สามารถ เทา่ กนั ทกุ ขนาด ประหยดั เวลาเหมาะสาหรับ คนทางานในยุคสังคมปจั จุบัน ขั้นรวมรวบขอ้ มูล 1. ออกแบบรูปทรง ผลติ หวด น่งึ ขา้ วใหม้ รี ปู ทรงท่เี หมาะสม กบั ขนาดของหม้อหุงขา้ วไฟฟ้า โดยภมู ิปญั ญาทอ้ งถิน่ ดา้ นจัก สาน 2. นาหวดนึ่งข้าวไปทดลองใช้ น่ึงข้าว และอุ่นข้าวในหม้อหุง ขา้ วไฟฟา้ ขนั้ ทดลองและวิเคราะห์ นาหวดนงึ่ ขา้ วไปทดลองนึ่ง และอ่นุ ข้าวเหนียวด้วยหมอ้ หุง

~4~ ข้าวไฟฟ้า ขั้นสรุปผล จากการนาหวดน่ึงข้าวไปนงึ่ ใน หม้อหุงข้าวไฟฟ้า ผลที่ไดพ้ บว่า 1. หวดนึง่ ข้าวสามารถใชน้ ง่ึ ข้าว ได้ในหม้อหงุ ขา้ วไฟฟ้าภายใน เวลา 20 - 25 นาที ท้ังนีข้ ึน้ อยู่ กับพันธ์ุข้าว 2. สามารถอนุ่ ข้าวและอุน่ อาหารต่างๆในหวดนง่ึ ขา้ วได้ ตลอดเวลา 3. สามารถนึ่งขา้ ว ไปพร้อมกับ การทางานอื่นๆไปด้วย โดยไม่มี ปญั หาน้าแห้ง หรือ ข้าวไหม้ - ลดค่าใช้จ่ายหรือลดปัญหา ถา่ นหมด แก๊สหมดได้ องคค์ วามรู้วิชาการ ของศาสตร์ทั้งส่ีด้านที่มีความเชื่อมโยงกันในโลกปัจจุบันที่ต้องอาศัยองค์ความรู้ต่างๆมาบูรณา การเข้าด้วยกันในการดาเนินชีวติ ประจาวันและสามารถทาใหไ้ ดน้ วัตกรรมใหมๆ่ จากภูมปิ ัญญาชาวบา้ น วธิ ีการใชห้ วดนงึ่ ข้าวอตั โนมตั ิ ๑. นาข้าวเหนียวแช่ค้างคนื จานวน ๑ คนื ๒. นาขา้ วเหนียวมาลา้ ง ๓. ใสข่ า้ วเหนียวลงในหวดน่ึงขา้ วอัตโนมัติ แลว้ นา \"หวดน่ึงขา้ วอตั โนมตั ิ\" ใสล่ งในหม้อหุงข้าวไฟฟา้ ท่ี มีอยู่ เติมนา้ หน่ึงข้อมือ (หรอื ประมาณครง่ึ ขาไมห้ วดนึ่งขา้ วอัตโนมัติ)ปดิ ฝาหมอ้ หงุ ข้าว ๔. กดปุม่ ใหห้ ม้อหุงขา้ วไฟฟ้าทางาน รอประมาณ 20 - 25 นาที (ระยะเวลาตามปรมิ าณข้าวท่ี หุง) เมอ่ื หม้อหงุ ข้าวไฟฟ้าตดั สามารถนาข้าวเหนียวมารับประทานได้ ๕. สามารถทานขา้ วเหนยี วอุน่ ๆได้ตลอดเวลาและสามารถอุ่นอาหารต่างๆได้ในหวดน่งึ ข้าวอัตโนมัติ

~5~ ปจั จยั ปอ้ น จากการดาเนินงานส่งเสริม สนับสนุนและจัดการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยภายใต้ การบริหารงานของผู้บริหารสถานศึกษาได้เน้นให้บุคลากรผู้รับผิดชอบให้ดาเนินงานให้สอดคล้องกับนโยบาย และจดุ เนน้ ของ สานักงาน กศน. ให้เกิดประโยชน์ สูงสุดต่อผู้รับบริการ โดยใช้ระบบ PDCA เน้นให้บุคลากรมี การวางแผนบริหารจัดการ การดาเนินกิจกรรมท่ีตรงกับความต้องการของผู้รับบริการและเหมาะสมกับบริบท วิถีชีวิตความเป็นอยู่ของกลุ่มเป้าหมายในชุมชนภายใต้งบประมาณที่ได้รับการสนับสนุน จากสถานศึกษาโดย ส่งเสริมให้มีการนาวัตถุและทรัพยากรในชุมชนมาใช้ให้เกิดประโยชน์ ได้ผลผลิตหรือผลิตภัณฑ์ที่ปลอดภัยต่อ ผใู้ ช้และสิ่งแวดล้อม ดังนั้น นาไปให้ประชาชนกลุ่มเป้าหมายได้รับการพัฒนาทักษะเทคนิคกระบวนการเรียนรู้ในรูปแบบ ต่างๆ ท่ีจะสามารถนาไปพัฒนาคุณภาพชีวิตและช่องทางในการปรกอบอาชีพ ศูนย์การศึกษานอกระบบและ การศึกษาตามอัธยาศัยอาเภอสูงเม่น จึงได้นาแนวทางการจัดการศึกษาในรูปแบบประกอบอาชีพ สะต็มศึกษา มาเป็นแนวทางในการจัดกิจกรรมการศึกษาเพ่ือพัฒนาอาชีพท่ีสามารถบูรณาการความรู้ท้ังด้านวิทยาศาสตร์ (Science) เทคโนโลยี (Technology) วิศวกรรมศาสตร์ (Engineering)และ คณติ ศาสตร์ (Mathematics) เข้า ดว้ ยกนั เพอ่ื ใหผ้ รู้ ับบรกิ ารสามารถนาความรู้ไปใช้แก้ไขปัญหาในชีวิตจริงเป็นประโยชนต่อการดาเนินชีวิตและ การทางาน ซ่ึงโจทย์สาคัญคือ ทาอย่างไรให้ผ้เู รียนและชุมชนได้เรียนรู้วิทยาศาสตร์ คณิตศาสตร์ในวิถีชีวิตและ เชื่อมโยงกับอาชีพในชุมชนใหม้ ากขนึ้ และในขณะเดยี วกันนาเอาเทคโนโลยีเข้าเสริมเป็นความคิดเชิงสร้างสรรค์ ทจี่ าเป็นต้องได้รบั การพัฒนาความรูอ้ ยา่ งต่อเนื่อง แรงบัลดาลใจท่ีทามาจากภูมิปัญญาชาวบ้านตั้งแต่สมัยปู่ย่าตายาย ทามาต้ังแต่เด็กๆข้ันตอนแรกทา เป็นกระตบ๊ิ ข้าวเหนียวจากน้ันมาก็มาปรับเป็นนวัตกรรมตัวใหม่ ปัจจุบัน ข้าวเหนียว นับเป็นอาหารท่ีมีผู้นิยม บริโภคเป็นจานวนมาก โดยเฉพาะในบริบทพ้ืนท่ีชุมชน แต่ละขั้นตอนวิธีการนึ่งข้าวเหนียวที่ทากันมาแต่อดีต จนถึงปัจจุบันนั้น มีข้ันตอนที่ยุ่งยาก เริ่มจากการติดไฟโดยใช้เตาและถ่าน และอุปกรณ์ที่ใช้สาหรับน่ึงได้แก่ หมอ้ นึง่ และหวด ขณะทน่ี ึ่งยงั ตอ้ งเสยี เวลารอท่จี ะพลกิ ข้าวท่ีอยู่ด้านบนลงมาอยู่ด้านล่าง เพื่อให้ข้าวเหนียวสุก เสมอกัน และรอดบั ไฟเม่อื ข้าวสกุ วธิ กี ารน่งึ ขา้ วเหนียวดงั กลา่ วแมว้ ่าจะยงุ่ ยากและเสียเวลา แต่ข้าวเหนียวท่ีได้ ก็มกี ลนิ่ หอมของไผท่ ่ใี ช้ทาหวดนง่ึ ขา้ วอตั โนมัติ นอกจากน้ี แมว้ ่าปจั จุบันการนึ่งข้าวเหนียวจะสามารถทาได้โดย ใช้หม้อหุงข้าวไฟฟ้า ซึ่งทาได้สะดวก รวดเร็ว ไม่ต้องเสียเวลารอ แต่มีราคาไม่แพง และมีกลิ่นหอมของไผ่ เหมอื นการนง่ึ ดว้ ยหวดอยา่ งในอดีต เง่อื นไข/ปัจจัยท่ีสง่ ผลตอ่ ความสาเรจ็ จากพื้นฐานการดาเนินชีวิตของความรู้ของคนในชุมชนที่ประกอบอาชีพจักสานมาตั้งแต่อดีตมีภูมิ ปัญญา หรือปราชญ์ชาวบ้านที่มีองค์ความรู้พื้นฐานด้านการจักสานเป็นทุนทางปัญญาสืบทอดกันมาจนถึง ปัจจุบัน ครู กศน.อาเภอสูงเม่น โดย กศน.ตาบลพระหลวงได้เห็นความสาคัญดังกล่าวจีงได้สร้างความเข้าใจ

~6~ ร่วมกับชุมชนกลุ่มเป้าหมายเพ่ือร่วมกันเรียนรู้ ฟื้นฟู อนุรักษ์ความเป็นวัฒนธรรมพื้นบ้านให้มาอยู่และ พฒั นาข้นึ โดยนากระบวนการ STEM ไปร่วมสรา้ งโดยใช้กระบวนการ STEM เป็นแรงผลักดันให้เกิดการพัฒนา สรา้ งนวัตกรรมใหม่ของการหุงขา้ วเหนียว จนได้สิ่งประดิษฐ์ที่เรียกว่า “หวดนึ่งข้าวอัตโนมัติ” ของ กศน.ตาบล พระหลวง และขยายผลไปยังตาบลใกลเ้ คียง ปัญหา อุปสรรค หรือข้อจากัดที่เกิดขึ้นในการปฏิบัติงานและแนวทางแก้ไขท่ีประสบ ผลสาเร็จ 1. กลุ่มเปา้ หมายทเี่ ขา้ มารับการเรยี นรู้สว่ นใหญเ่ ป็นผใู้ หญแ่ ละผู้สงู วัย ๒. กลมุ่ เปา้ หมายวยั ร่นุ หรือวัยกลางคนให้ความสนใจค่อนขา้ งนอ้ ย ๓. สมาชกิ กลมุ่ ขาดเจตคติทด่ี ตี ่อการรวมกลมุ่ วสิ าหกจิ ชมุ ชนและการผลิตเชงิ ธุรกิจ ข้อเสนอแนะวธิ ีปฎบิ ัตงิ านทจี่ ะทาใหด้ ยี งิ่ ขึ้น ๑. ควรมีการขยายผลพัฒนาหลักสูตรให้กระชับและทันสมัยตลอดเวลาเพ่ือให้วัยรุ่นได้ร่วมเรียนรู้และ หาวธิ กี ารร่วมกับภาคีเครอื ข่ายในท้องถ่ินเพ่ือสนบั สนนุ การต่อยอดในแต่กลมุ่ อาชีพให้มีคณุ ภาพดยี ่งิ ข้ึนไป ๒. สรา้ งความเข้าใจและเจตคตทิ ่ดี ีตอ่ การรวมกลมุ่ ผลิตเชิงธรุ กจิ ๓. สนับสนนุ ใหจ้ ดั ตง้ั และขึ้นทะเบยี นวิสาหกิจชมุ ชนตาบลและจดทะเบียนการค้าเพอ่ื พฒั นาให้ได้ มาตรฐานของผลติ ภณั ฑต์ ่อไป ทัง้ น้ี หวดอตั โนมัตนิ มี้ ี ๑ แบบ ๓ ขนาด คอื แบบทรงสวย (ทรงมีเอว) ทุกแบบ สามารถใชไ้ ดก้ บั หม้อหงุ ขา้ ว ที่ มีฝาล็อค(ทอ่ี ยตู่ ิดกบั หม้อ) และรนุ่ ฝาเปิด (ร่นุ ทฝี่ าหม้อแยกออกจากตัวหม้อ) สาหรับรุ่นทีผ่ ลติ ออกมาจาหน่าย ประกอบด้วย รุน่ L-๐.๕ ใชส้ าหรับหมอ้ หุงข้าวขนาดเลก็ คือ ขนาด ๐.๕ ลติ ร รนุ่ L-๑ ใช้สาหรับหมอ้ หุงข้าวทม่ี ีขนาดปานกลาง (สว่ นใหญใ่ ช้ขนาดนี้) คอื ขนาด 1 ลติ ร ร่นุ R-2 ใช้สาหรบั หมอ้ หงุ ข้าวขนาดใหญ่ คือ ๑.๕ ลิตร นจ่ี งึ อีกเป็นหน่งึ นวตั กรรมจากภมู ิปัญญาชาวบ้าน