หน่วย2_ประวัติพระสาวก ศาสนิกชนตัวอย่าง และชาดก

หนว่ ยการเรียนรู้ ที่ 2 ❖ พุทธประวตั ิ ❖ ประวัตพิ ุทธสาวก พทุ ธสาวกิ า ❖ ศาสนกิ ชนตัวอยา่ ง ❖ ชาดก ครูภรัณยา เอน็ ดู

ประวตั ิพุทธสาวก พทุ ธสาวิกา และศาสนกิ ชนตัวอยา่ ง พทุ ธสาวก พทุ ธสาวกิ า และศาสนกิ ชนตวั อย่าง เปน็ ผู้ปฏบิ ตั ติ ามคาสอนของ พระพทุ ธเจ้า เป็นผ้ปู ระพฤติดี ทีค่ วรค่าแก่การศกึ ษาและนามาเป็นแบบอยา่ งในการดาเนินชีวติ พทุ ธสาวก 1. พระอัญญาโกณฑญั ญะ 2. พระเจ้าปเสนทโิ กศล พทุ ธสาวกิ า 1. พระนางมหาปชาบดีโคตรมีเถรี 2. พระเขมาเถรี ศาสนกิ ชนตวั อยา่ ง 1. หม่อมเจ้าหญงิ พนู พิสมยั ดสิ กุล 1 2. ศาสตราจารยส์ ญั ญา ธรรมศกั ด์ิ

ประวตั พิ ทุ ธสาวก 1. พระอัญญาโกณฑญั ญะ ประวตั ิ • เดิมช่ือ โกณฑัญญะ เป็นพราหมณ์ท่ีมาทานายพระลักษณะของเจ้าชายสิทธัตถะหลังประสูติ ได้ 5 วัน โดยทานายวา่ “เจา้ ชายน้อยน้ี ต่อไปจะเสด็จออกผนวชและได้เป็นศาสดาเอกของโลก แน่นอน” • ภายหลังเม่ือพระพุทธเจ้าตรัสรู้แล้ว โกณฑัญญะฟังธรรม จนดวงตา เห็นธรรม และทลู ขออปุ สมบทเป็นพระสงฆ์รปู แรกในพระพุทธศาสนา คุณธรรมทีค่ วรถอื เปน็ แบบอยา่ ง 1. เป็นผู้มีประสบการณ์มาก มีความรอบรู้ทั้งทางโลกและทางธรรม ซึ่งเกิดจากการได้ศึกษาเล่าเรียน และการนาวิชา ความรทู้ ี่ได้เรยี นร้มู าประยกุ ตใ์ ชใ้ นการดาเนนิ ชวี ติ 2. เปน็ คนรกั สันโดษ ชอบชีวติ สงบ พอใจในสง่ิ ที่ตนเองมีอยู่ 3. เป็นผู้เห็นการณ์ไกล ได้ชักนาหลานชายเข้ามาบวช เพราะเห็นว่ามีวาทศิลป์เป็นเลิศ และเรียนรู้สิ่งต่างๆ ได้รวดเร็ว ถ้านามาบวชจะเปน็ กาลงั สาคัญในการเผยแผ่พระพทุ ธศาสนา ซ่ึงกเ็ ป็นไปตามคาดไว้หลงั จากบวชแลว้ หลานชายเป็นผู้แตกฉาน ในพระธรรมวินยั 2

ประวตั พิ ทุ ธสาวก 2. พระเจา้ ปเสนทิโกศล พระราชประวตั ิ • ก่อนน้ันนับถือนักบวชนอกพระพุทธศาสนา ต่อมานับถือพระพุทธศาสนา เพราะเห็น จริยวตั รอันงดงามของพระสงฆ์ • พระเจา้ ปเสนทิโกศลทรงมีความมนั่ คงในพระรตั นตรัยและเคารพต่อพระพุทธเจ้าอย่างย่ิง ทกุ ครงั้ ทเ่ี ข้าเฝา้ จะอภวิ าทหรอื กราบอยา่ งนอบนอ้ ม คณุ ธรรมทค่ี วรถอื เปน็ แบบอยา่ ง 1. ทรงม่นั คงในพระรัตนตรัย ทรงแสดงออกถงึ ความเคารพอยา่ งสงู ตอ่ พระพทุ ธเจา้ และดูแลความเป็นอยู่ของพระสงฆเ์ ปน็ อยา่ งดี 2. ทรงมีพระทัยกว้าง ยอมรบั ความคิดเห็นของคนอน่ื พระเจา้ แผ่นดนิ ท่ปี กครองด้วยระบบราชาธปิ ไตยนน้ั มกั ไม่ยอมรับฟังความ คดิ เห็นของคนอน่ื แต่พระเจ้าปเสนทโิ กศลไมท่ รงเป็นเช่นน้ัน แต่กลับยอมรับฟังความคิดเห็นที่เป็นประโยชน์จากคนอ่ืน แม้ผู้นั้นจะ อยู่ในสถานะทด่ี ้อยกว่าพระองค์ก็ตาม 3. ทรงยอมรบั ผิดและพร้อมจะแก้ไข เม่ือตนทาผดิ พลาดและมีคนแนะนา กย็ อมรับในความผดิ พลาดน้นั และพร้อมจะแก้ไข 3

ประวตั พิ ทุ ธสาวกิ า 1. พระนางมหาปชาบดโี คตมี เถรี ประวัติ • พระนางมหาปชาบดโี คตมี เป็นพระนา้ นางของพระพุทธเจ้า • เม่ือพระนางประชาบดีโคตมีทูลขอบวช ทาให้พระพุทธเจ้าทรงวางหลักปฎิบัติ ครธุ รรม 8 ประการ สาหรับสตรีผู้จะมาบวช • พระนางประชาบดโี คตมที รงยนิ ดปี ฏิบัตติ ามครุธรรม 8 ประการ จึงได้รับการ อุปสมบท ออกผนวชเป็นภกิ ษุณีรปู แรกในพระพุทธศาสนา คณุ ธรรมทีค่ วรถอื เปน็ แบบอยา่ ง 1. เป็นผู้มีความต้ังใจแน่วแน่ ต่อการอุปสมบทเป็นอย่างยิ่ง แม้ว่าพระพุทธเจ้าจะทรงปฏิเสธไม่อนุญาตให้พระนาง อุปสมบทแต่พระนางก็มิได้ทรงย่อท้อ ยังเพียรพยายามทูลขออุปสมบทจนได้รับการอนุญาตจากพระพุทธเจ้าให้ทรง อุปสมบทเป็นภกิ ษุณีได้ 2. เป็นผ้มู คี วามอดทนสูง เหน็ ได้จากท่ีพระพทุ ธเจา้ ทรงวางหลกั ครธุ รรม 8 ประการ ว่าถา้ พระนางปฏิบตั ไิ ด้ จึงจะประทาน การบวชให้ พระนางกอ็ ดทนปฏิบตั ติ ามเงอื่ นไขจนสมบูรณ์ 3. เป็นผู้มีคารวธรรมอย่างย่ิง มีความเคารพ น้อมรับฟังและปฏิบัติตามอย่างว่าง่ายถึงแม้พระนางจะมีฐานะเป็นถึง พระมารดาเลย้ี งของพระพุทธเจ้ากต็ าม แต่พระนางกไ็ ม่ทรงเยอ่ หย่ิงถอื พระองค์แตป่ ระการใด 4

ประวตั พิ ทุ ธสาวิกา 2. พระเขมาเถรี ประวตั ิ • ระยะแรกมิได้ฝักใฝ่ในพระพุทธศาสนา ทรงหลงใหลในพระรูปโฉมของตนเองจึงไม่ยอมเข้าเฝ้า พระพทุ ธเจ้า • พระเจ้าพิมพิสารทรงหาอุบาย โดยให้กวีแต่งชมความงามของพระวิหารเวฬุวัน เพื่อโน้มน้าว พระทยั ให้พระนางอยากเสดจ็ ไปยังพระวิหารเวฬุวัน จนในทส่ี ดุ พระนางเขมาก็ไดเ้ สด็จไปยังพระ วิหารเวฬุวันและได้รับฟังธรรมจากพระพุทธเจ้า โดยพระพุทธเจ้าทรงเนรมิตรูปสตรีสาวสวย ใหเ้ ปลยี่ นแปลงไปตามวัยกระทงั่ ตายไปในท่ีสุด พระนางเขมาเถรที รงไดส้ ตแิ ละนกึ ยอ้ นมาเทยี บ กบั พระวรกายของตนเองว่าจะต้องเปน็ อย่างนนั้ เหมอื นกนั เมอ่ื พระนางฟังธรรมจบลงจึงทูลขอ บวชและบรรลธุ รรม คณุ ธรรมทีค่ วรถอื เปน็ แบบอยา่ ง 1. เป็นผู้มีปัญญามาก จนกระท่ังได้รับการยกย่องจากพระพุทธเจ้าว่าเป็นเลิศกว่าผู้อ่ืน ได้รับการแต่งตั้งเป็นพระอัคร สาวิกา เบอื้ งขวาฝ่ายภิกษณุ ี 2. เป็นผมู้ ปี ฏภิ าณ พระนางเขมาเถรีเป็นกาลังสาคญั ในการเผยแผ่พระพุทธศาสนาฝา่ ยภิกษุณี มีความสามารถในการแสดงธรรม มีปฏภิ าณไหวพริบในการโตต้ อบฉับไวและแก้ปัญหาเฉพาะหนา้ ไดด้ ี 5

ศาสนกิ ชนตวั อยา่ ง 1. หมอ่ มเจา้ หญงิ พนู พสิ มยั ดศิ กลุ พระประวตั ิ • ทรงเป็นผมู้ คี วามสนพระทยั ในพระพุทธศาสนาอยา่ งยิ่ง มีความรู้ในพระธรรมอย่างลึกซึ้ง และทรงบรรยายหลักธรรมทาง พระพุทธศาสนาท้ังในประเทศและต่างประเทศอยู่เสมอ • ทรงนิพนธ์หนังสือ ศาสนคุณ เป็นหนังสือสอนพระพุทธศาสนา แกเ่ ด็ก คณุ ธรรมทค่ี วรถอื เปน็ แบบอยา่ ง 1. ทรงเป็นอุบาสิกาท่ีเคร่งครัด ทรงมีความเชื่อมั่นในหลักการของพระพุทธศาสนาและเลื่อมใสศรัทธา ในพระรตั นตรยั อยา่ งมน่ั คง 2. ทรงเปน็ พหูสตู ทรงศกึ ษาภาษาบาลีอย่างจริงจัง จนทาใหท้ รงศกึ ษาพระพุทธศาสนาได้แตกฉาน 3. ทรงเปน็ แบบอยา่ งของพลเมอื งดี ทรงจงรักภกั ดีและพทิ กั ษ์รักษาสมบัติล้าคา่ ของชาติ ผลงานพระนิพนธ์ต่างๆ ของพระบดิ าไดบ้ รจิ าคใหก้ บั ทางรัฐบาล เพอื่ เก็บไวเ้ ป็นสมบตั ชิ าติให้ประชาชนได้ศึกษา 6

ศาสนกิ ชนตวั อยา่ ง 2. ศาสตราจารย์สัญญา ธรรมศักดิ์ ประวตั ิ • ร่วมก่อตั้งพุทธสมาคมแห่งประเทศไทย และเป็นประธานองค์การ พุทธศาสนิกสัมพันธ์แห่งโลก จึงถือได้ว่าท่านเป็นบุคคลท่ีมีคุณูปการ แกอ่ งคก์ ารพทุ ธศาสนาอยา่ งยิง่ คณุ ธรรมทค่ี วรถอื เปน็ แบบอยา่ ง 1 . เ ป็ น ผู้ ใ ฝ่ รู้ ใ ฝ่ ศึ ก ษ า แ ล ะ มี ค ว า ม ข ยั น ห ม่ั น เ พี ย ร เ มื่ อ ส า เ ร็ จ เ ป็ น เ น ติ บั ณ ฑิ ต ไ ท ย แ ล้ ว ก็เข้าสอบแข่งขันจนได้รับทุนเล่าเรียนไปศึกษาต่อท่ีประเทศอังกฤษ จนได้รับเนติบัณฑิตอังกฤษ หรือแม้กระทั่งใน เวลาท่ีอุปสมบท ท่านได้ศกึ ษาพระธรรมจนสามารถสอบนักธรรมชนั้ ตรีได้ที่ 1 2. เปน็ ผู้มีความกตัญญกู ตเวที ตอบแทนพระคณุ ผู้มีพระคณุ ทีเ่ ล้ียงดมู า 3. เปน็ ผ้ซู ่อื สตั ย์สุจรติ ทา่ นดารงตนอยใู่ นศลี ธรรม ทง้ั ในการประกอบอาชีพและการใชช้ วี ิต จนไดร้ บั การยกยอ่ งจาก สงั คม 7

ชาดก 1. นนั ทิวิสาลชาดก ชาดก คอื เร่ืองราวตา่ ง ๆ ของพระพุทธเจา้ เมื่อครั้งเป็นพระโพธสิ ตั วบ์ าเพญ็ บารมี กอ่ นเปน็ พระพุทธเจา้ ใช้ในการเทศนาธรรมเพ่ือใหข้ ้อคิดในการดาเนินชวี ติ ❖ ชาดกเร่ืองนันทวิ สิ าลชาดก พระโพธิสัตวเ์ กดิ มาเป็น โค ช่ือ “นันทิวิสาล” ❖ พราหมณ์ได้เลี้ยงดูโคนันทิวิสาลเป็นอย่างดี นันทิวิสาลจึงตอบแทนพระคุณพราหมณ์ผู้เล้ียงดูด้วยวิธีการ ให้พราหมณ์ไปพนันกบั เศรษฐีแขง่ ลากเกวยี นโดยใช้โค ผชู้ นะจะได้เงนิ ที่พนันไว้ ❖ สาเหตุที่ทาให้พราหมณ์เสียเงินจากการพนันแข่งลากเกวียนคร้ังแรก คือ การพูดของพราหมณ์ท่ีหยาบคาย ไม่ไพเราะ ทาใหโ้ คนนั ทวิ ิสาลไมพ่ อใจ จงึ ไมย่ อมลากเกวยี น พราหมณจ์ งึ ต้องเสยี เงนิ พนนั ให้กบั เศรษฐี ข้อคดิ ที่ไดร้ ับจากเร่ือง ❖ การพูดจา ควรเลอื กใชค้ าพูดท่ีดีต่อผู้อ่นื ดงั นั้นคนเราควรเปลง่ วาจาที่ไพเราะอ่อนหวาน เพราะวาจาท่ีไพเราะ อ่อนหวานเป็นท่พี อใจของผอู้ ื่น ❖ ความกตญั ญกู ตเวทีต่อผูม้ ีพระคณุ 8

ชาดก 2. สวุ ณั ณหังสชาดก ❖ ชาดกเรือ่ งสวุ ัณณหงั สชาดก พระโพธสิ ตั วเ์ กิดมาเป็น “พราหมณ์” เมอ่ื เสียชวี ติ แลว้ เกิดมาเปน็ “หงสท์ องคา” ❖ หงส์ทองคาได้กลับมายังครอบครัวเดมิ เพราะเหน็ ว่าเม่อื ตนเสียชีวติ ไป ครอบครวั มีความเป็นอยู่ท่ียากลาบาก จงึ สลดั ขนทองคาให้นางพราหมณ์นาไปขายเพื่อแลกเงิน ทาให้ครอบครัวมคี วามเปน็ อยู่ท่ีดีขน้ึ ❖ แต่นางพราหมณเ์ กดิ ความโลภมาก ไม่พอใจในสิง่ ทม่ี อี ยู่ จงึ จบั หงสท์ องคามาถอนขนออกหมดทงั้ ตวั จากนั้นขนทองคาจึงกลายเปน็ ขนนกธรรมดา ขอ้ คิดท่ีได้รับจากเร่อื ง ❖ สอนให้เป็นคนรจู้ กั พอ เน้นการใช้ชีวติ อยา่ งพอเพยี งตามหลักทางสายกลาง นางพราหมณแี ละบุตรสาวได้รบั ความชว่ ยเหลอื จากหงสท์ องซงึ่ แทจ้ รงิ คือพราหมณ์ผูเ้ ปน็ สามขี องนางในอดตี 9

สรุปหน่วยท่ี 2 พทุ ธประวัติ ประวตั พิ ระสาวก ศาสนิกชนตัวอยา่ ง และชาดก จากการศกึ ษาพทุ ธประวัติ ประวัติพทุ ธสาวก พุทธสาวกิ า และศาสนิกชน ตวั อย่าง ตลอดจนพระโพธสิ ัตว์จากนทิ านชาดกตา่ งๆ แล้ว ทาใหเ้ ราทราบถึงประวัติ เรื่องราวของพระพทุ ธเจา้ และยงั ได้รับขอ้ คดิ จากการศึกษาพทุ ธประวตั ิต่างๆ ดงั นั้นนักเรยี นควรนาคณุ ธรรมและข้อคดิ ท่ีได้จากการศกึ ษามาประยุกต์ใชเ้ ป็น แนวทางในการดาเนินชวี ติ อันจะนามาซึ่งความสุข และสร้างความสงบสขุ ให้แก่สังคม 10

แบบฝกึ หัด เรื่องพทุ ธสาวก พทุ ธสาวิกา คาช้แี จง ใหน้ ักเรยี นอ่านขอ้ ความต่อไปน้แี ลว้ วิเคราะหว์ ่าสอดคลอ้ งกับบุคคลใด โดยให้ทาเครื่องหมาย ✓ ลงในชอ่ งว่าง 11