การผลิตกระเบื้องหลังคาโบราณทำมือด้วยซีเมนต์ (2564)

ภมู ิปญั ญาเปน็ สง่ิ สะทอ้ น ใหเ้ ห็นถงึ คณุ ค่าวิถีชีวิตที่ ชุมชนและท้องถิ่นตา่ ง ๆ ได้พัฒนาและสรา้ งสรรค์ ขน้ึ เพื่อใช้เป็นเคร่อื งมือ ในการเลย้ี งชีพ

คำ�นำ� ห นัั ง สืื อ อ ง ค์์ ค ว า ม รู้� ก า ร ผ ลิิ ต ก ร ะ เ บื้�้ อ ง ห ลัั ง ค า โ บร า ณ ทำำ�มืื อ ด้้ ว ย ซีี เ ม นต์์ เ ล่่ ม นี้ � เ ป็็ น ห นัั ง สืื อ เ กี่ � ย ว กัั บ ก า ร ถ่่ า ย ท อ ด อ ง ค์์ ค ว า ม รู้� ก า ร ผ ลิิ ต ก ร ะ เ บื้�้ อ ง ห ลัั ง ค า โ บร า ณ หรืือกระเบื้�้องว่่าวเป็็นกระเบื้้�องที่ �มีีมาแต่่โบราณมีีเอกลัักษณ์์เฉพาะมีีความโดดเด่่นสวยงาม มัักถููกใช้้ในการมุุงหลัังคาสถาปััตยกรรม อาคาร สิ่�งก่่อสร้้างหรืือศาสนสถานต่่างๆ โดยผู้�้เขีียนได้้ลงไปในชุุมชนของวััดร่่องก๊๊อ ตำ�ำ บลแม่่คำ�ำ อำ�ำ เภอแม่่จััน จัังหวััดเชีียงราย เป็็นวััดที่่�มีีประวััติิการสร้้างยาวนานมากว่่าร้ อยปีีพบว่่าอาคารสิ่่�งก่่อสร้้างยัังคงใช้้กระเบื้้�องว่่าว ในการมุุงอาคารสิ่่�งก่่อสร้้าง ด้้วยเหตุุนี้�ทางชุุมชนและวััดจึึงมีีความต้้องการที่่�จะอนุุรัักษ์์ นี้�ไว้ โดยเฉพาะการมุุงหลัังคาด้้วยกระเบื้�้องว่่าว ผู้�้เขีียนจึึงเล็็งเห็็นความสำำ�คััญของการอนุุรัักษ์์ รููปแบบของสถาปััตยกรรมนี้�ไว้ โดยเฉพาะกระเบื้�องหลัังคาโบราณแบบดั้้�งเดิิมให้้อยู่�คู่�กับ ชุุมชนต่่อไป จึึงเป็็นที่่�มาของการถ่่ายทอดองค์์ความรู้�สู่�ชุมชน เกี่�ยวกัับการผลิิตกระเบื้้�องหลัังคาโบราณ ทำำ�มืือด้้วยซีีเมนต์์ ด้้วยกรรมวิิธีีผลิิตแแบบดั้้�งเดิิม ซึ่�งเป็็นการถ่่ายทอดองค์์ความรู้�ระหว่่าง นัักวิิชาการร่่วมกัับชุุมชน ก่่อให้้เกิิดประโยชน์์แก่่ชุุมชนในการบููรณะซ่่อมแซมอาคาร หรืื อสถาปัั ตยกรรมที่ �สามารถร่่ วมมืื อกัันทำำ�ได้้ในชุุ มชนและยัั งก่่ อเกิิดความเข้้ มแข็็ งใน ชุุมชนอีีกทั้�งยัังอนุุรัักษ์์สถาปััตยกรรมดั้�งเดิิมไว้ ได้้อีีกด้้วย หวัังว่่าหนัังสืือองค์์ความรู้� การผลิติ กระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณทำ�ำ มือื ด้้วยซีเี มนต์เ์ ล่ม่ นี้�จะเป็น็ ประโยชน์ต์ ่อ่ ผู้�้ที่�สนใจหรือื ต้้องการ ศึกึ ษาการผลิติ กระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณทำ�ำ มือื ด้ว้ ยซีเี มนต์์ เพื่อ� เป็น็ การพัฒั นาหรือื ต่อ่ ยอดตลอดจน การประยุุกต์ใ์ ช้ใ้ นรููปแบบอื่่�นๆ เพื่�อก่อ่ ให้้เกิดิ ประโยชน์แ์ ก่่ชุมุ ชน สังั คม ต่่อไป

8 12 ความเป็นมา แนวคิดหรือหลกั การ ของกระเบือ้ งว่าว ออกแบบพมิ พ์ (กระเบ้อื งหลงั คา กระเบ้อื งหลังคา โบราณ) โบราณ สารบัญ

25 34 วัตถุดิบ ขนั้ ตอนวิธีการผลติ กระเบอื้ งหลังคา โบราณทำ�มือด้วย ซเี มนต์



บทนำ� กระเบื้�้องหลัังคาโบราณทำ�ำ มืือด้้วยซีีเมนต์์ เป็็นการผลิิตกระเบื้้�องหลัังคา โบราณด้ว้ ยซีเี มนต์ด์ ้ว้ ยมือื ขึ้น� เองเพื่อ� ใช้ใ้ นการซ่อ่ มแซมและทดแทนส่ว่ นที่่ช� ำ�ำ รุดุ เสีียหายของกระเบื้้�องหลัังคาโบราณ การผลิิตกระเบื้้�องหลัังคาโบราณทำ�ำ มืือ เป็น็ การอนุรุ ัักษ์์รููปแบบกระเบื้�อ้ งหลัังคาโบราณและวิิธีกี ารผลิติ แบบเดิิม “กระเบื้้�องว่่าว” เป็็นกระเบื้�้องหลัังคารููปทรงสี่�เหลี่�ยมขนมเปีียกปููนหรืือ สี่�เหลี่�ยมข้้าวหลามตััด หน้้าตาเหมือื นว่า่ วปักั เป้า้ สมััยโบราณ ปููน ซีี เ ม นต์์ เ ป็็ นวัั ต ถุุ ดิิ บ ห ลัั ก ที่ � ใ ช้้ ใ น ก า รก่่ อ สร้้ า ง อ า ค า รบ้้ า น เ รืื อ น ได้้จากวััตถุุดิิบที่่�มีีในธรรมชาติิอัันได้้แก่่ หิินปููน ดิินสอพอง ดิินลููกรัังและ ดิินดำ�ำ โดยนำำ�มาผ่่านกระบวนการเผาและบดเป็็นผงซีีเมนต์์ เป็็นสารเคมีี หรืือวััสดุุเซรามิิกส์์ที่ �เกิิดจากการทำำ�ปฏิิกิิริิยาทางเคมีีเกิิดการรวมตััวกััน ระหว่่างอนุุภาคเกิิดเป็็นโครงสร้้างที่ �ใหญ่่ขึ้ �นซึ่่�งปฏิิกิิริิยาทางเคมีีที่ �พบคืือ ปฏิิกิิริิยาไฮเดรชััน (hydration) โดยปููนซีีเมนต์์ที่�นำำ�มาผลิิตกระเบื้�้องหลัังคา โบราณคืือ ปููนซีีเมนต์์ปอร์์ตแลนด์์ประเภท 1 ทรายเป็็นวััสดุุที่�เกิิดขึ้้�นตาม ธรรมชาติิ จััดอยู่�ในประเภทหิินชั้้�นที่่�แตกแยกออกเป็็นส่่วนละเอีียด ๆ เล็ก็ ๆ ทรายที่ใ� ช้ผ้ สมปููนซีเี มนตจะเรียี กว่า่ วัสั ดุผุ สมละเอียี ดมีขี นาด 0.50 - 4.75 มิิลลิิเมตร แบบพิิมพ์์กระเบื้�้องหลัังคาโบราณ เป็็นแบบพิิมพ์์ที่�พััฒนาขึ้�นด้้วย โลหะเหล็็กรููปทรงกระเบื้�้องว่่าวสำำ�หรัับหล่่อขึ้ �นรููปทรงกระเบื้�้องหลัังคาโบราณ ตามความต้้องการ

การผลิตกระเ ้ืบองหลังคาโบราณ ำท� ืมอด้วย ีซเมนต์8 ความเปน็ มา ของกระเบ้อื งว่าว 1(กระเบื้องหลงั คาโบราณ) กระเบื้้�องว่่าวหลัังคาโบราณเป็็นงานหััตถกรรม ซึ่�งกระเบื้้�องหลัังคาด้้วยดิินเผาให้้รููปลัักษณ์์และ ของบรรพบุุรุุษ ที่�ได้้มอบงานศิิลปะ หััตถกรรมฝีีมืือ ความรู้�สึึกดููเป็็นธรรมชาติิ แต่่ในบางท้้องถิ่�นไม่่มีีดิิน อัันมีีคุุณค่่าทางจิิตใจให้้ลููกหลานได้้สืืบทอด เป็็น เหนีียว ในช่่วงเวลาถััดมาจึึงได้้ปรัับประยุุกต์์ใช้้ซีีเมนต์์ มรดกอัันทรงคุุณค่่า ไม่่ให้้สููญหายไปจากแผ่่นดิินไทย ทดแทน แต่่ยัังคงรููปแบบกระเบื้�้องหลัังคาแบบโบราณ ซึ่�งกระเบื้้�องหลัังคาแบบโบราณนัับว่่าเป็็นมรดก รููปทรงแบบเดิมิ ในยุคุ ต่อ่ ๆ มา อีกี ทั้ง� เมื่อ� มุงุ หลังั คาด้ว้ ย ภููมิิปััญญาทางวััฒนธรรมของคนไทยที่�สืืบทอดต่่อ กระเบื้�้องแบบโบราณจะมีีช่่องว่่างระบายอากาศได้้ดีี กัันมาจากรุ่่�นสู่่�รุ่่�นจนถึึงปััจจุุบััน ตามหลัักฐานทาง นิิยมนำ�ำ ไปมุุงหลัังคาของวิิหาร อุุโบสถ บ้้านเรืือนทรง โบราณคดีีสมััยทวารวดีี ในช่่วงพุุทธศตวรรษที่� 12-16 ไทย การผลิิตกระเบื้�้องหลัังคาแบบดัังกล่่าวจึึงเป็็น หรืือราว 1,450-1,050 ปีีมาแล้้ว พบว่่าแหล่่งที่�ขุุดพบ ภููมิิปััญญาที่�แสดงออกถึึงพััฒนาการด้้านรููปทรงทาง ก้้อนอิฐิ และกระเบื้อ�้ งหลังั คาดินิ เผาเริ่ม� แรกส่ว่ นใหญ่่ คือื สถาปััตยกรรมที่�มีีการเลีียนแบบรููปทรงธรรมชาติิ เช่่น อาคารประเภทศาสนสถาน เป็น็ กระเบื้อ�้ งหลังั คาดินิ เผา ว่่าวปัักเป้้าโบราณหรืือขนมเปีียกปููน รวมถึึงวััสดุุทาง มีคี วามกว้าง17.47 เซนติเิ มตร ขอบทั้้ง� สองข้้างกว้าง 2.50 สถาปััตยกรรมที่�เป็็นธรรมชาติิแสดงออกถึึงวิิถีีชีีวิิตการ เซนติเิ มตรหนา 1.10 เซนติิเมตร ตรงกลางแผ่่นมีีความ อยู่�อาศััยของคนในอดีตี จนถึงึ ปัจั จุบุ ััน หนา 0.70 เซนติเิ มตร มีีลักั ษณะเป็น็ สี่่�เหลี่ย� มผืนื ผ้้าและ กระเบื้�อ้ งหลังั คาโบราณหรือื กระเบื้อ้� งว่่าว จึงึ เป็็น มีรี อยประทับั ที่่ด� ููคล้้ายกับั เท้้าของสุนุ ัขั หรือื แมวซึ่ง� แสดง ภููมิิปััญญาที่�แสดงออกถึึงพััฒนาการด้้านรููปทรงทาง ให้้เห็็นกระบวนการผลิิตในขั้้�นตอนการตากกระเบื้�้องไว้ สถาปััตยกรรมที่�มีีการเลีียนแบบรููปทรงธรรมชาติิ เช่่น ในบริเิ วณลานกลางแจ้้ง ซึ่ง� ไม่ไ่ ด้้ป้อ้ งกันั สัตั ว์เ์ ลี้ย� งให้้เข้้า ว่่าวปัักเป้้าโบราณหรืือขนมเปีียกปููน รวมถึึงวััสดุุทาง มาเดินิ เหยียี บย่ำ��ำ ได้้(สฤษดิ์พ� งศ์์ ขุนุ ทรง,2556) วัสั ดุผุ ลิติ สถาปััตยกรรมที่�เป็็นธรรมชาติิแสดงออกถึึงวิิถีีชีีวิิตการ กระเบื้้�องหลัังคาหลัักเป็็นวััสดุุจากธรรมชาติิในท้้องถิ่�น อยู่�อาศััยของคนในอดีีตจนถึึงปััจจุบุ ััน คือื การนำำ�ดินิ เหนียี วมาปั้น� ขึ้้น� รููปเป็น็ แผ่น่ แล้้วนำำ�ไปตาก ปััจจุุบัันสถานที่่�ที่�มีีความสำ�ำ คััญทางประวััติิศาสตร์์ และเผาในเตาเผา เพื่อ� ให้้คงรููปและมีคี วามทนทานมาก วัฒั นธรรม ทั้ง� ด้า้ นกายภาพและวิถิ ีชี ีวี ิติ นำำ�มาซึ่ง� ความ ขึ้น� กระเบื้อ้� งหลังั คาแบบโบราณมีอี ยู่�หลายรููปทรงหลาย ภาคภููมิใิ จแก่ผ่ ู้อ�้ ยู่�อาศัยั นั้น� กำ�ำ ลังั จะสููญสลาย โครงการ ลักั ษณะ เช่น่ กระเบื้อ�้ งว่า่ ว กระเบื้อ�้ งปลายมน กระเบื้อ�้ ง พัฒั นาเมือื งสมัยั ใหม่จ่ ำำ�นวนมากเกิดิ ขึ้้น� โดยไม่ม่ ีแี นวทาง ปลายแหลม กระเบื้้อ� งกาบกล้้วยหรือื ลอนโบราณ ในการดำำ�รงรัักษาเอกลัักษณ์์พื้�นถิ่่�นที่่�มีีคุุณค่่าในชุุมชน รวมทั้ �งประเพณีีวััฒนธรรมความเป็็นอยู่ �ในสัังคมชนบท เริ่ม� มีคี วามเจริิญก้้าวหน้้าทั้�งด้า้ นเทคโนโลยีี การสื่่อ� สาร

ทำำ�ให้้คนในชุมุ ชนรัับรู้ไ� ด้้ง่ายและรวดเร็ว็ และรับั เอาวััฒนธรรมต่า่ งชาติเิ ข้้ามาอย่า่ งเต็ม็ ที่�ในยุคุ ปัจั จุุบันั ทำ�ำ ให้้หลาย คนเริ่ม� ไขว่่คว้้าหาอดีีตไม่เ่ ว้้นแม้้แต่่ที่�อยู่�อาศัยั รููปแบบทางสถาปััตยกรรมแบบดั้้�งเดิมิ อย่่างเช่น่ กระเบื้�อ้ งมุุงหลัังคา และลวดลายกระเบื้อ้� งปููพื้้น� นับั ว่า่ เป็น็ สิ่่ง� ที่เ� มื่อ� ยุคุ สมัยั เปลี่่ย� นไปแค่ไ่ หนคุณุ ค่า่ กลับั ไม่ไ่ ด้้ลดน้้อยลงไปเลยดังั จะเห็น็ ได้้ ว่า่ ปัจั จุบุ ันั หลาย ๆ องค์ก์ รได้้พัฒั นาโดยการประยุกุ ต์ใ์ ช้้วัสดุแุ ละเทคโนโลยีสี มัยั ใหม่ใ่ นการผลิติ กระเบื้อ้� งมุงุ หลังั คา ซึ่�งเป็็นที่่�มาของการพััฒนากระเบื้อ�้ งหลัังคารููปทรงแบบดั้้�งเดิมิ ปััจจุบุ ัันได้้มีกี ารพััฒนาวัสั ดุุมุุงหลังั คาให้้มีีน้ำำ��หนััก เบาขึ้น� ทนทานมากขึ้น� ติดิ ตั้้ง� ง่า่ ยและรวดเร็ว็ มีสี ีสี ันั และลวดลายที่ส� วยงามยิ่ง� ขึ้น� “กระเบื้อ�้ งว่า่ ว” หรือื กระเบื้อ้� งรููป สี่เ� หลี่ย� มขนมเปียี กปููน หรือื รููปสี่่เ� หลี่ย� มข้้าวหลามตัดั หน้้าตาเหมือื นว่า่ วปักั เป้า้ โบราณที่ท� ำ�ำ จากซีเี มนต์อ์ ัดั ขึ้้น� รููป นิยิ ม ใช้้มุงุ หลังั คาของอาคารทรงโคโลเนียี ลหรือื ปั้น� หยามาตั้ง� แต่ส่ มัยั รัชั กาลที่่�5 หลังั คากระเบื้อ้� งว่า่ วยังั คงความคลาสสิกิ สไตล์ไ์ ทยย้้อนยุคุ ซึ่ง� ถ่า่ ยทอดสวยงามและมีเี สน่ห่ ์เ์ ฉพาะตัวั มาแต่อ่ ดีตี จนปัจั จุบุ ันั เป็น็ ที่่น� ิยิ มเป็น็ อย่า่ งมากทั้ง� การนำำ� ไปสร้้างบ้้านทรงไทย วัดั อาคารทางศาสนาหรือื อาคารที่่ต� ้้องการมีเี อกลักั ษณ์แ์ บบสถาปัตั ยกรรมไทย ซึ่ง� โดยทั่ว� ไป แล้้วราคากระเบื้อ�้ งที่ข� ายตามท้้องตลาดจะมีรี าคาแพงและมีคี วามแข็ง็ แรงที่แ� ตกต่า่ งกันั เพราะในแต่ล่ ะโรงงานที่่ผ� ลิติ มีสี ููตรผสมการผลิติ ที่�เป็็นของตนเอง และสููตรผสมเหล่า่ นี้�เป็น็ ความลัับมีีลิขิ สิิทธิ์์�ควบคุุมทำ�ำ ให้้ผลิติ ภััณฑ์์มีีราคาสููง 9การผลิตกระเบื้องหลงั คาโบราณทำ�มอื ดว้ ยซีเมนต์

การผลิตกระเ ้ืบองหลังคาโบราณ ำท� ืมอด้วย ีซเมนต์10 กระเบื้�อ้ งว่า่ ว คืือ กระเบื้อ�้ งสำำ�หรับั มุุงหลัังคารููปสี่่�เหลี่ย� มขนม เปีียกปููน ทำ�ำ ด้ว้ ยปููนซีีเมนต์์ ทรายและน้ำ�ำ� ขนาดของกระเบื้�อ้ งว่า่ ว มีี 2 ขนาด คืือ 9 นิ้ว� x 9 นิ้�ว และ 13 นิ้ว� x 13 นิ้�ว กระเบื้อ�้ ง มุุงหลัังคา ถืือเป็็นสถาปััตยกรรมที่�มีีการเปลี่่�ยนแปลงไปตาม ยุคุ สมัยั รููปทรงแบบดั้้ง� เดิมิ มีมี าตั้ง� แต่เ่ มื่อ� ราว70 ปีถี ึงึ 100 ปีทีี่ผ� ่า่ น มากลายเป็น็ ของโบราณที่น� ับั วันั จะมีใี ห้้เห็น็ กันั น้้อยมาก ในปัจั จุบุ ันั พบเห็็นกระเบื้�้องว่า่ วมุมุ หลังั คาตามสถานที่่ส� ำำ�คััญ ๆ ของหน่ว่ ย ราชการ หรืือสถานที่่�ซึ่�งยัังคงรููปแบบสถาปััตยกรรมโบราณเอาไว้ เช่น่ พระราชวััง วััด หรืือสำ�ำ นัักงาน อาคารในย่า่ นอนุรุ ักั ษ์ต์ ่่าง ๆ เท่่านั้�น และด้้วยความเจริิญที่�เข้้ามาอย่่างเต็็มที่�ในยุุคปััจจุุบััน ไม่่เว้้นแม้้แต่่ที่�อยู่�อาศััย กระเบื้้�องมุุงหลัังคาซึ่�งเป็็นที่่�มาของการ พัฒั นากระเบื้อ�้ งให้้มีคี ุณุ ภาพที่ด� ีีขึ้�น ทั้ง� ด้า้ นความแข็็งแรงทนทาน และประโยชน์ใ์ ช้้สอย ซึ่ง� ในอดีตี กระเบื้อ้� งที่ม� ุงุ หลังั คาจะแตกหักั ได้้ ง่า่ ยมากถ้้าขึ้น� ไปเหยียี บแผ่น่ กระเบื้อ�้ ง ปัจั จุบุ ันั กระเบื้อ้� งในรููปแบบ โบราณนี้ก� ารผลิติ ส่ว่ นใหญ่ก่ ็ย็ ังั คงเป็น็ งานที่่ท� ำ�ำ ด้ว้ ยมือื ตามแบบวิธิ ีี ภููมิิปััญญาท้้องถิ่�นเดิิมในแต่่ละภููมิิภาค ทำ�ำ ให้้เกิิดการพััฒนาการ ผลิติ กระเบื้อ้� งหลังั คาโบราณให้้ทัดั เทียี มกับั กระเบื้อ้� งในยุคุ ปัจั จุบุ ันั สามารถรับั น้ำ��ำ หนักั ได้้มีหี ลากหลายรููปแบบ มีทีั้ง� กระเบื้อ�้ งว่า่ วเล็ก็ ว่า่ วใหญ่่ ว่า่ วปลายตััด ลายน้ำ�ำ�ไหล ลายเกล็็ดปลา ในสมััยพระบาทสมเด็็จพระจุุลจอมเกล้้าเจ้้าอยู่ �หัวรััชกาลที่่� 5 ได้้นำ�ำ นวััตกรรมของกระเบื้�้องว่่าวซีีเมนต์์ทำำ�ด้้วยมืือมาใช้้และ ปรากฎเห็็นกัันแพร่่หลายที่ �เห็็นโด่่ดเด่่นในพระราชวัังพระที่ �นั่ �ง วิมิ านเฆม ทางรถไฟหลวง สถานที่่�ราชการ เคหะสถาน อาคาร บ้้านเรือื น และต่อ่ ยอดนวัตั กรรม โดยผู้น้� ำ�ำ กระเบื้อ้� งว่า่ วหลังั คาและ ผู้้�เชี่�ยวชาญด้้านกระเบื้้�องว่่าวพััฒนาอย่่างไม่่หยุุดยั้้�ง ตอบสนอง ความต้้องการของลููกค้้า ที่�ต้้องการกระเบื้อ�้ งว่่าว ที่�มีีความทนแข็ง็ แรง รัับแรงกันั กระแทกได้้ดีี อายุุการใช้้งานยาวนาน เคลืือบด้้วย สีีน้ำำ�� อะครีีลิิกชนิิดกึ่่�งเงา ไม่่เป็็นเชื้�อราและใช้้วัตถุุดิิบเป็็นมิิตรกัับ สิ่ง� แวดล้้อม กระเบื้อ�้ งว่า่ วโบราณที่ท� ำ�ำ จากซีเี มนต์อ์ ัดั ขึ้้น� รููป นิยิ มใช้้ มุุงหลัังคาของอาคารทรงโคโลเนีียลหรืือปั้ �นหยามาตั้ �งแต่่สมััย รัชั กาลที่่� 5 ปัจั จุบุ ัันมีีผู้�ผ้ ลิิตรายใหญ่่ ได้้แก่่ “กระเบื้้�องว่า่ วซีกี รีีต”

กระเบื้�้องว่่าววัังคฤหาสน์์ฤทัยั ตรา PunPee ผลิติ จาก คอนกรีีตอััดแรงด้้วยเครื่่�องไฮโดรลิิกแรงดัันสููงทำำ�ให้้ เนื้�องกระเบื้�้องแน่่น ไม่่มีีรู พรุุน อััตราการดููดซึึมน้ำ�ำ� ต่ำ�ำ�กว่่า 10 เปอร์์เซ็็นต์์ เคลืือบหน้้าด้้วยสีีอะคริิลิิก (ในแบบแผ่น่ สี)ี หรือื อะคริลิ ิกิ ยููรีเี ทน(ในแบบสีธี รรมชาติ)ิ เนื่ �องจากผลิิตด้้วยเครื่่�องจัักรจึึงมีีขนาดมาตรฐาน เท่า่ กัันทุุกแผ่่น ที่ส� ำ�ำ คััญมีีการทำำ�คัันกัันน้ำำ��ย้้อนที่่ร� องสััน ใต้้กระเบื้้�อง เนื่�องจากรููปทรงของกระเบื้�้องว่่าวทำำ�ให้้มีี โอกาสที่่น� ้ำ��ำ ฝนจะไหลย้้อนตามรอยต่อ่ ได้้ง่ายกว่า่ หลังั คา ทั่ว� ไป ขนาดที่่น� ิยิ มคืือ 9 นิ้�ว x 9 นิ้ว� (ราคาแผ่น่ ละ 13 บาท) และขนาด 13 นิ้�ว x13 นิ้ว� (ราคาแผ่น่ ละ 16 บาท) ส่่วนค่่าแรงในการมุุงกระเบื้้�องหลัังคาประมาณ ตารางเมตรละ 250 บาท จากการสำำ�รวจข้้อมููลปราชญ์์ชาวบ้้านในจัังหวััดเชีียงรายที่ �มีีความเชี่ �ยวชาญการผลิิตกระเบื้�้องหลัังคาโบราณ ด้ว้ ยซีเี มนต์ใ์ นชุุมชนบ้้านร่อ่ งก๊๊อ ตำำ�บลแม่ค่ ำ�ำ อำ�ำ เภอแม่่จััน จังั หวัดั เชีียงราย ซึ่ง� เป็็นพื้้�นที่่ว� ิจิ ัยั พบว่า่ ในปััจจุุบััน มีีผู้�ท้ี่�มีีความสามารถในการผลิติ กระเบื้�อ้ งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีีเมนต์์ คือื พระครููพิิศาลพัฒั นพิิมล (สุทุ ิิน ชุุตินิ ธโร) เจ้้าอาวาสวัดั ร่อ่ งก๊อ๊ ตำ�ำ บลแม่ค่ ำำ� อำ�ำ เภอแม่จ่ ันั จังั หวัดั เชียี งราย ซึ่ง� ในปัจั จุบุ ันั ยังั มีกี ารผลิติ กระเบื้อ้� งหลังั คาโบราณ ด้้วยซีีเมนต์์อยู่�อย่่างต่่อเนื่�อง อีีกทั้�งยัังมีีการเผยแพร่่องค์์ความรู้�การผลิิตกระเบื้้�องหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์์ให้้กัับ ผู้ท�้ี่ส� นใจทั้้ง� ในชุมุ ชนและนอกชุมุ ชน จากการสัมั ภาษณ์พ์ ระครููพิศิ าลพัฒั นพิมิ ล (สุทุ ินิ ชุตุ ินิ ธโร) เกี่ย� วกับั การผลิติ กระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์์ พบว่า่ มีวี ิธิ ีที ำ�ำ ที่่ง� ่า่ ยมากคือื ผสมส่ว่ นผสมซีเี มนต์โ์ ดยนำ�ำ เอาปููนซีเี มนต์แ์ ละทราย ใส่ใ่ นเครื่่อ� งผสมคอนกรีตี ตามอัตั ราส่ว่ นที่่อ� อกแบบไว้ จากนั้น� นำ�ำ น้ำ��ำ ที่่เ� ตรียี มไว้ตามอัตั ราส่ว่ นที่่อ� อกแบบเติมิ ลงไปใน ถัังผสมคอนกรีตี ให้้ทั่่�วทั้�งส่ว่ นผสมทำำ�การผสมเปีียกไว้้ประมาณ 6 - 8 นาทีี และนำ�ำ ส่ว่ นผสมลงสู่�แบบพิิมพ์์กระเบื้�อ้ ง ที่เ� ตรียี มไว้ เพื่อ� ทำ�ำ การขึ้้น� รููปกระเบื้อ้� งว่า่ วซีเี มนต์์ เมื่อ� ขึ้น� รููปเสร็จ็ แล้้วนำำ�ไปวางพึ่ง� ไว้เป็น็ ระเบียี บรอจนกว่า่ กระเบื้อ้� ง ว่า่ วจะแข็ง็ ตััวก็จ็ ะสามารถเคลื่่อ� นย้้ายได้้ 11การผลิตกระเบอื้ งหลังคาโบราณทำ�มอื ด้วยซเี มนต์

การผลิตกระเ ้ืบองหลังคาโบราณ ำท� ืมอด้วย ีซเมนต์12 แนวคดิ หรอื หลกั การออกแบบพิมพ์ 2กระเบื้องหลังคาโบราณ การประชุมุ แบบมีีส่ว่ นร่่วมกัับชุุมชน จากการศึึกษาและสำำ�รวจองค์์ความรู้�เกี่�ยวกัับการผลิิตกระเบื้�้องหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์์ คณะผู้�้วิิจััยนำำ�ผล จากข้้อมููลการศึึกษามาประชุุมแบบมีีส่่วนร่่วมกัับชุุมชน โดยร่่วมกัับผู้�้นำำ�ชุุมชุุน ปราชญ์์ชาวบ้้าน และประชาชน ในชุมุ ชนบ้้านร่อ่ งก๊อ๊ ตำ�ำ บลแม่ค่ ำ�ำ อำำ�เภอแม่จ่ ันั จังั หวัดั เชียี งราย เพื่อ� ถอดองค์ค์ วามรู้เ� กี่ย� วกับั กระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณ ด้ว้ ยซีีเมนต์์และเอกลักั ษณ์์ของหมู่�บ้าน ชุุมชนบ้้านร่่องก๊๊อ เพื่อ� เป็น็ แนวทางร่ว่ มกันั ในการออกแบบและพัฒั นาแบบ พิิมพ์์กระเบื้�้องหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์์สำ�ำ หรัับชุุมชนบ้้านร่่องก๊๊อ โดยเห็็นว่่ากระเบื้�้องหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์์ รููปแบบกระเบื้้�องว่า่ วสี่�เหลี่ย� มขนมเปียี กปููน ขนาด 9 นิ้�ว x 9 นิ้ว� เหมาะสมกับั การพัฒั นาแบบพิิมพ์์กระเบื้อ�้ งหลัังคา โบราณด้้วยซีีเมนต์์ ซึ่�งเป็็นรููปแบบเดิิมและควรมีีเอกลัักษณ์์เฉพาะโดยใช้้ภาษาเขีียนอัักษรแบบล้้านนาประกอบกัับ ใช้ภ้ าพปีนี ักั ษัตั รประจำำ�ปีีของการก่อ่ ตั้ง� ของวัดั ร่อ่ งก๊๊อ คืือ กระต่า่ ย ภาพที่�่ 1 การประชุมุ แบบมีีส่ว่ นร่่วมกับั ชุมุ ชน

ภาพที่�่ 2 แบบร่า่ งสัญั ลัักษณ์ก์ ระเบื้�้องหลัังคาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์ท์ ี่�่เกิดิ จากประชุุมระดมแนวคิิด ของชุุมชนบ้้านร่อ่ งก๊๊อ จากการศึึกษาถึงึ ปััญหาและวิธิ ีีใช้แ้ บบพิมิ พ์์กระเบื้�อ้ งหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์์แบบเดิมิ ณ วัดั ร่อ่ งก๊อ๊ ที่ม� ีีอยู่� พบว่า่ ว่า่ แบบพิมิ พ์เ์ ดิมิ ไม่ไ่ ด้้สัดั ส่ว่ นของรููปทรงกระเบื้อ้� งว่า่ ว(สี่เ� หลี่ย� มขนมเปียี กปููน) โดยหลังั จากผลิติ แผ่น่ กระเบื้อ้� ง หลังั คาจากแบบพิิมพ์์แล้้วไม่ส่ ามารถใช้้งานได้้ทั้ง� หมดทุุกแผ่น่ ต้้องอาศััยการปรับั แต่ง่ แผ่น่ กระเบื้้�องหลังั คาอีีกครั้้�ง ก่อ่ นนำำ�ไปมุงุ หลัังคา โดยเฉพาะส่ว่ นตะขอสำำ�หรัับยึดึ เกี่�ยวกับั ระแนงบิิดเบี้�ยว นอกจากส่่วนของแบบพิมิ พ์แ์ ละแผ่่น รองพิิมพ์์กระเบื้้�องหลัังคาโบราณที่�หล่่ออััดขึ้้�นรููปที่่�ไม่่ได้้รููปทรงแล้้ว ในส่่วนของชุุดดัันแผ่่นรองแบบพิิมพ์์เพื่�อยก แบบหล่อ่ โยกและไม่ไ่ ด้้ศููนย์ท์ ำ�ำ ให้้ขณะยกแผ่น่ รองแบบพิมิ พ์พ์ ร้อมกระเบื้อ�้ งหลังั คาที่ห� ล่อ่ ซีเี มนต์แ์ ล้้วแตกร้าวบ่อ่ ย ครั้้ง� ส่ว่ นหัวั แบบพิมิ พ์ส์ ำำ�หรับั ปั้้น� ขอบจะมีนี ้ำ��ำ หนักั มาก และไม่ม่ ีจี ุดุ ยึดึ จับั สำ�ำ หรับั ยกขึ้น� ลงทำำ�ให้้เกิดิ อันั ตรายบ่อ่ ยครั้้ง� ในขณะปฏิิบัตั ิิงาน ส่่วนกระบะพื้�นที่่�ทำำ�งาน พบว่า่ มีพีื้น� ที่่�แคบและทำำ�ความสะอาดยากหลัังปฏิิบััติงิ านเสร็็จแล้้ว ภาพที่่� 3 แบบพิมิ พ์ก์ ระเบื้�อ้ งหลัังคาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์แ์ บบเดิมิ ก่อ่ นพััฒนาปรับั ปรุุง วัดั ร่่องก๊๊อ 13การผลิตกระเบ้ืองหลงั คาโบราณท�ำ มือด้วยซีเมนต์

การผลิตกระเ ้ืบองหลังคาโบราณ ำท� ืมอด้วย ีซเมนต์14 จากปััญหาดัังกล่่าว คณะวิิจััยได้้ทดลองปรัับปรุุงสััดส่่วนรููปทรงของแบบพิิมพ์์กระเบื้�้องหลัังคาโบราณด้้วย ซีีเมนต์์ ดังั นี้� 1) จััดทำ�ำ ตำำ�แหน่ง่ ใหม่่ของศููนย์์ชุุดดันั แผ่่นรองแบบพิิมพ์ก์ ระเบื้อ�้ งหลัังคาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์ใ์ หม่่ 2) เพิ่ม� มืือจัับสำำ�หรัับยกหััวแบบพิมิ พ์์ 3) ติิดตั้้ง� โช๊๊คสำำ�หรับั ผ่่อนแรงและป้อ้ งกัันการเกิดิ อันั ตรายบริิเวณหััวแบบพิิมพ์์ด้า้ นซ้้าย 4) ปรับั ปรุงุ กระบะให้้สามารถถอดประกอบได้ด้ ้้านข้้างเพื่�อให้้สามารถทำำ�ความสะอาดได้้ง่ายขึ้น� ภาพที่่� 4 แบบพิมิ พ์ก์ ระเบื้อ้� งหลัังคาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์์แบบเดิมิ หลัังปรัับปรุงุ วัดั ร่่องก๊๊อ จากการสัังเคราะห์ร์ ููปแบบกระเบื้�อ้ งหลัังคาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์์ หลักั การทำ�ำ งานของแบบพิมิ พ์ก์ ระเบื้�อ้ งหลัังคา โบราณด้้วยซีเี มนต์์แบบต่า่ ง ๆ จากชุมุ ชนและแหล่ง่ ผลิิตกระเบื้้�องหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีีเมนต์์ รวมถึงึ วิธิ ีีการใช้แ้ บบ พิิมพ์์กระเบื้้�องหลัังคาด้้วยซีีเมนต์์และปััญหาอุุปสรรค์์ในการใช้้แบบพิิมพ์์จากแหล่่งต่่าง ๆ ผู้้�วิิจััยได้้ออกแบบและ พัฒั นาแบบพิมิ พ์์กระเบื้้�องหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์ข์ึ้น� ใหม่ด่ ัังภาพที่� 5 ภาพที่่� 5 แบบร่่างแบบพิิมพ์ก์ ระเบื้�้องหลัังคาโบราณด้้วยซีเี มนต์์ รูปู แบบกระเบื้�้องว่า่ วโบราณหรือสี่่เ� หลี่่ย� มขนมเปีียกปููน

ภาพที่่� 6 แบบพิิมพ์ก์ ระเบื้อ้� งหลัังคาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์ท์ ี่พ่� ัฒั นาขึ้�้นใหม่่ จากภาพที่� 6 แบบพิิมพ์์กระเบื้้�องหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์์ที่�พััฒนาขึ้�นใหม่่เป็็นแบบพิิมพ์์กระเบื้้�องว่่าวทรง สี่เ� หลี่�ยมขนมเปียี กปููนประกอบด้้วย 3 ส่ว่ นได้แ้ ก่่ 1) ชุุดแบบพิิมพ์ก์ ระเบื้้�องหลัังคาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์ท์ ำ�ำ ด้ว้ ยโลหะ (เหล็็ก) รููปทรงสี่�เหลี่�ยมขนมเปียี กปููน มีหี ััว สำ�ำ หรัับปั้้น� ขอบกัันน้ำ�ำ� โดยยึึดติิดกัับแบบพิมิ พ์ส์ ่่วนปลายแหลม สามารถโยกขึ้�นลงได้ด้ ้้วยมือื จับั ภาพที่�่ 7 ชุดุ แบบพิิมพ์์กระเบื้อ�้ งหลัังคาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์์ 2) ชุดุ ดัันยกแผ่น่ รองกระเบื้�อ้ งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีีเมนต์์ มีลี ักั ษณะรููปทรงกากบาท ทำ�ำ ด้้วยโลหะมีีจุดุ รองรับั แผ่่นกระเบื้้อ� งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีีเมนต์์ 4 จุุด สามารถปรับั ระดัับได้ต้ ามความต้้องการ ทำ�ำ งานด้้วยคานส่่งจาก การเหยียี บกดจากด้า้ นล่่าง ภาพที่�่ 8 ชุดุ ดันั ยกแผ่น่ รองกระเบื้อ้� งหลัังคาโบราณด้้วยซีเี มนต์์ 15การผลิตกระเบือ้ งหลงั คาโบราณทำ�มอื ดว้ ยซีเมนต์

การผลิตกระเ ้ืบองหลังคาโบราณ ำท� ืมอด้วย ีซเมนต์16 หลักงั าคราโศบึึกรษาณาข้ด้อ้ว้ มยููลซีอีเมงนค์ต์ค์์ วามรู้�เกี่่�ยวกัับกระเบื้้�อง ในการถ่่ายทอดองค์์ความรู้�ผู้ว�้ ิิจััยได้้ศึึกษาข้้อมููลองค์์ความรู้�เกี่�ยวกัับรููปทรงและลัักษณะ ของกระเบื้อ้� งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์์ กระบวนการผลิติ กระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์์ รวมถึงึ แนวคิิดการอนุรุ ัักษ์แ์ ละพัฒั นากระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีีเมนต์์ จากการประมวล เอกสารและงานวิิจัยั ที่�เกี่ย� วข้้อง พบว่่า ภููมิิปัญั ญาเป็น็ สิ่่ง� สะท้้อนให้้เห็น็ ถึงึ คุุณค่่าวิิถีชี ีีวิติ ที่�ชุุมชนและท้้องถิ่น� ต่่าง ๆ ได้้พัฒั นา และสร้้างสรรค์์ขึ้�นเพื่�อใช้้เป็็นเครื่่�องมืือในการเลี้�ยงชีีพ หรืือประโยชน์์ด้้านอื่่�น ๆ การปรัับ ตััวและการดำ�ำ รงชีีวิิตที่�สััมพัันธ์์กัับสภาพแวดล้้อมทางธรรมชาติิสัังคมและวััฒนธรรม อีีก ทั้�งความหลากหลายทางวััฒนธรรมเป็็นตััวกำ�ำ หนดรากฐานทางภููมิิปััญญาดั้�งเดิิมที่�สืืบทอด มาสะท้้อนความคิิด ความเชื่�อ ความสััมพัันธ์์ระหว่่างคนในครอบครััวและคนในชุุมชน ให้้ สอดคล้้องกับั สภาพสังั คมที่เ� ปลี่่ย� นไป ในแต่ล่ ะยุคุ แต่ล่ ะสมัยั เพื่อ� ให้้บุคุ คลดำ�ำ เนินิ ชีวี ิติ ร่ว่ มกันั อย่า่ งสัันติิสุุข การสั่่�งสมองค์์ความรู้ท�ี่�จำ�ำ เป็น็ ต่อ่ การดำำ�รงชีวี ิิตของกลุ่�มคนที่่�อาศัยั รวมกัันเป็น็ ชุมุ ชนโดยเฉพาะอย่า่ งยิ่ง� ความรู้ท�ี่เ� กี่ย� วข้้องกับั การใช้้ประโยชน์จ์ ากทรัพั ยากรธรรมชาติแิ ละมีี การแลกเปลี่่ย� นความรู้จ� ากชุมุ ชนหนึ่ง� ไปยังั อีกี ชุมุ ชนหนึ่ง� อยู่�เสมอโดยไม่ม่ ีกี ารหวงความรู้ก� ันั เพื่�อประโยชน์์ในเชิงิ พาณิิชย์์ (นัันทน อินิ ทนนท์์, 2546) กระเบื้้อ� งหลัังคาแบบโบราณนัับว่า่ เป็็นมรดกภููมิิปััญญาทางวััฒนธรรมของคนไทยที่ �สืืบทอดต่่อกัันมาจากรุ่่�นสู่่�รุ่่�นจนถึึงปััจจุุบััน ตามหลักั ฐานทางโบราณคดีสี มัยั ทวารวดีี ในช่ว่ งพุทุ ธศตวรรษที่� 12-16 หรือื ราว 1,450-1,050 ปีมี าแล้้ว พบว่า่ แหล่ง่ ที่ข� ุดุ พบก้้อนอิฐิ และกระเบื้อ้� งหลังั คาดินิ เผาเริ่ม� แรกส่ว่ นใหญ่่ คือื อาคาร ประเภทศาสนสถาน เป็น็ กระเบื้อ�้ งดินิ เผา มีีความกว้าง 17.47 เซนติิเมตร ขอบทั้้�งสองข้้างกว้าง 2.50 เซนติิเมตร หนา 1.10 เซนติเิ มตร ตรงกลางแผ่่นมีคี วามหนา 0.70 เซนติเิ มตร มีีลักั ษณะเป็น็ สี่่�เหลี่�ยมผืืนผ้้าและมีี รอยประทับั ที่่ด� ููคล้้ายกับั เท้้าของสุนุ ัขั หรือื แมว ซึ่ง� แสดงให้้เห็น็ กระบวนการผลิติ ในขั้้น� ตอนการ ตากกระเบื้อ้� งไว้ในบริเิ วณลานกลางแจ้้ง ซึ่ง� ไม่ไ่ ด้้ป้อ้ งกันั สัตั ว์เ์ ลี้ย� งให้้เข้้ามาเดินิ เหยียี บย่ำ�ำ�ได้้ (สฤษดิ์�พงศ์์ ขุุนทรง, 2556) ซึ่�งวััสดุผุ ลิิตหลักั เป็น็ วััสดุุจากธรรมชาติิในท้้องถิ่น� คือื การนำ�ำ ดินิ เหนียี วมาขึ้น� รููปเป็น็ แผ่น่ แล้้วนำำ�ไปตากและเผาในเตาเผา เพื่อ� ให้้คงรููปและมีคี วามทนทาน มากขึ้�น กระเบื้�อ้ งหลัังคาแบบโบราณมีีอยู่�หลายรููปทรงหลายลักั ษณะ เช่น่ กระเบื้อ�้ งปลาย มน กระเบื้้�องปลายแหลม กระเบื้้�องว่่าว กระเบื้้�องกาบกล้้วยหรืือลอนโบราณ ซึ่ง� กระเบื้อ�้ ง หลัังคาด้้วยดิินเผาให้้รููปลัักษณ์์และความรู้�สึึกดููเป็็นธรรมชาติิ แต่่ในบางท้้องถิ่�นไม่่มีีดิิน เหนีียว ในช่ว่ งเวลาถัดั มาจึึงได้้ปรัับประยุุกต์์ใช้้ซีีเมนต์์ทดแทน แต่่ยังั คงรููปแบบกระเบื้้อ� ง หลังั คาแบบโบราณรููปทรงแบบเดิมิ ในยุคุ ต่อ่ ๆ มา อีีกทั้�งเมื่อ� มุงุ หลัังคาด้ว้ ยกระเบื้อ�้ งแบบ โบราณจะมีีช่่องว่า่ งระบายอากาศได้้ดีี นิยิ มนำำ�ไปมุุงหลัังคาของวิิหาร อุโุ บสถ บ้้านเรือื น ทรงไทย การผลิิตกระเบื้�้องหลัังคาแบบดัังกล่่าวจึึงเป็็นภููมิิปััญญาที่�แสดงออกถึึงพััฒนาการ ด้้านรููปทรงทางสถาปััตยกรรมที่�มีีการเลีียนแบบรููปทรงธรรมชาติิ เช่่น ว่่าวปัักเป้้าโบราณ หรืือขนมเปีียกปููน รวมถึึงวััสดุุทางสถาปััตยกรรมที่�เป็็นธรรมชาติิแสดงออกถึึงวิิถีีชีีวิิตการ อยู่�อาศัยั ของคนในอดีตี จนถึงึ ปัจั จุบุ ันั

ปััจจุุบัันสถานที่่�ที่�มีีความสำำ�คััญทางประวััติิศาสตร์์ วััฒนธรรม ทั้�งด้้านกายภาพและ วิิถีีชีีวิิต นำ�ำ มาซึ่�งความภาคภููมิิใจแก่่ผู้้�อยู่�อาศััยนั้�นกำำ�ลัังจะสููญสลาย โครงการพััฒนาเมืือง สมัยั ใหม่จ่ ำำ�นวนมากเกิดิ ขึ้้น� โดยไม่ม่ ีแี นวทางในการดำำ�รงรักั ษาเอกลักั ษณ์พ์ื้น� ถิ่่น� ที่่ม� ีคี ุณุ ค่า่ ใน ชุมุ ชน รวมทั้�งประเพณีีวััฒนธรรมความเป็็นอยู่�ในสัังคมชนบทเริ่�มมีีความเจริิญก้้าวหน้้าทั้�ง ด้า้ นเทคโนโลยีี การสื่่�อสาร ทำ�ำ ให้้คนในชุุมชนรัับรู้�ได้้ง่ายและรวดเร็ว็ และรับั เอาวััฒนธรรม ต่่างชาติิเข้้ามาอย่่างเต็็มที่�ในยุุคปััจจุุบััน ทำำ�ให้้หลายคนเริ่�มไขว่่คว้้าหาอดีีตไม่่เว้้นแม้้แต่่ ที่อ� ยู่�อาศัยั รููปแบบทางสถาปัตั ยกรรมแบบดั้้ง� เดิมิ อย่า่ งเช่น่ กระเบื้อ้� งมุงุ หลังั คาและลวดลาย กระเบื้อ�้ งปููพื้้น� นับั ว่า่ เป็น็ สองสิ่ง� ที่เ� มื่อ� ยุคุ สมัยั เปลี่่ย� นไปแค่ไ่ หนคุณุ ค่า่ กลับั ไม่ไ่ ด้้ลดน้้อยลงไป เลย ดังั จะเห็น็ ได้้ว่าปัจั จุบุ ันั หลาย ๆ องค์ก์ รได้้พัฒั นาโดยการประยุกุ ต์ใ์ ช้้วัสดุแุ ละเทคโนโลยีี สมััยใหม่่ในการผลิิตกระเบื้�้องมุุงหลัังคา ซึ่�งเป็็นที่่�มาของการพััฒนากระเบื้้�องหลัังคารููป ทรงแบบดั้้�งเดิิม ปััจจุุบัันไดมีีการพััฒนาวััสดุุมุุงหลัังคาให้้มีีน้ำ�ำ�หนัักเบาขึ้�น ทนทานมากขึ้�น ติดิ ตั้้ง� ง่า่ ยและรวดเร็ว็ มีสี ีสี ันั และลวดลายที่ส� วยงามยิ่ง� ขึ้น� “กระเบื้อ�้ งว่า่ ว” หรือื กระเบื้อ�้ งรููป สี่เ� หลี่ย� มขนมเปียี กปููนหรือื รููปสี่่เ� หลี่ย� มข้้าวหลามตัดั หน้้าตาเหมือื นว่า่ วปักั เป้า้ โบราณที่ท� ำ�ำ จาก ซีเี มนต์อ์ ัดั ขึ้้น� รููป นิยิ มใช้้มุงุ หลังั คาของอาคารทรงโคโลเนียี ลหรือื ปั้น� หยามาตั้ง� แต่ส่ มัยั รัชั กาล ที่� 5 หลัังคากระเบื้อ�้ งว่่าวยังั คงความคลาสสิิกสไตล์ไ์ ทยย้้อนยุุค ซึ่�งถ่า่ ยทอดสวยงามและมีี เสน่ห่ ์เ์ ฉพาะตัวั มาแต่อ่ ดีตี จนปัจั จุบุ ันั เป็น็ ที่่น� ิยิ มเป็น็ อย่า่ งมากทั้ง� การนำ�ำ ไปสร้้างบ้้านทรงไทย วััด อาคารทางศาสนาหรืืออาคารที่่�ต้้องการมีีเอกลัักษณ์์แบบสถาปััตยกรรมไทย ซึ่�งโดย ทั่ �วไปแล้้วราคากระเบื้�้องที่ �ขายตามท้้องตลาดจะมีีราคาแพงและมีีความแข็็งแรงที่ �แตกต่่าง กันั เพราะในแต่ล่ ะโรงงานที่่�ผลิิต มีีสููตรผสมการผลิิตที่�เป็็นของตนเอง และสููตรผสมเหล่่า นี้เ� ป็็นความลัับ กระเบื้อ�้ งว่า่ ว คือื กระเบื้อ้� งสำำ�หรับั มุงุ หลังั คารููปสี่่เ� หลี่ย� มขนมเปียี กปููน ทำ�ำ ด้ว้ ยปููนซีเี มนต์์ ทรายและน้ำำ�� ขนาดของกระเบื้้�องว่า่ ว 9 นิ้ว� x 9 นิ้�ว และ 13 นิ้ว� x 13 นิ้�ว กระเบื้อ�้ งมุุงหลัังคา ถือื เป็็นสถาปัตั ยกรรมที่ม� ีีการเปลี่่ย� นแปลงไปตามยุคุ สมัยั รููปทรงแบบดั้้�งเดิมิ ตั้�งแต่ส่ มััยเมื่�อ 70 ปีีถึึง 100 ปีีที่�ผ่่านมากลายเป็็นของโบราณที่�นัับวัันจะมีีให้้เห็็นกัันน้้อยมาก ในปััจจุุบััน พบเห็็นสิ่่�งเหล่่านี้�ตามสถานที่่�สำ�ำ คััญ ๆ ของหน่่วยราชการ หรืือสถานที่่�ซึ่�งยัังคงรููปแบบ สถาปัตั ยกรรมโบราณเอาไว้ เช่น่ พระราชวังั วัดั หรือื สำำ�นักั งาน อาคารในย่า่ นอนุรุ ักั ษ์ต์ ่า่ ง ๆ เท่า่ นั้น� และด้ว้ ยความเจริญิ ที่เ� ข้้ามาอย่า่ งเต็ม็ ที่ใ� นยุคุ ปัจั จุบุ ันั ไม่เ่ ว้้นแม้้แต่ท่ี่อ� ยู่�อาศัยั กระเบื้อ�้ ง มุุงหลัังคาซึ่�งเป็็นที่่�มาของการพััฒนากระเบื้้�องให้้มีีคุุณภาพที่�ดีีขึ้�น ทั้�งด้้านความแข็็งแรง ทนทานและประโยชน์์ใช้้สอย ซึ่�งในอดีีตกระเบื้้�องที่�มุุงหลัังคาจะแตกหัักได้้ง่ายมากถ้้าขึ้�น ไปเหยียี บกระเบื้้อ� ง ปัจั จุุบันั กระเบื้้อ� งในรููปแบบโบราณนี้�การผลิิตส่ว่ นใหญ่ก่ ็็ยัังคงเป็น็ งานที่่� ทำำ�ด้ว้ ยมือื ตามแบบวิธิ ีีภููมิปิ ััญญาท้้องถิ่น� เดิิม ทำ�ำ ให้้เกิดิ การพัฒั นาการผลิิตกระเบื้�อ้ งหลังั คา โบราณให้้ทััดเทีียมกับั กระเบื้�้องในยุคุ ปัจั จุุบันั สามารถรัับน้ำำ��หนัักได้้ 17การผลติ กระเบอื้ งหลงั คาโบราณทำ�มอื ดว้ ยซเี มนต์

การผลิตกระเ ้ืบองหลังคาโบราณ ำท� ืมอด้วย ีซเมนต์18 การศึึกษาองค์์ความรู้�เกี่ �ยวกัับรููปแบบและการผลิิตกระเบื้้�องหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์์จาก ปราชญ์ช์ าวบ้้านและผู้เ�้ ชี่ย� วชาญ โดยการสัมั ภาษณ์เ์ กี่ย� วกับั ความเป็น็ มาของการถ่า่ ยทอดภููมิปิ ัญั ญา รููปแบบ ลักั ษณะและกระบวนการผลิิตในจัังหวัดั เชียี งราย เชีียงใหม่แ่ ละลำำ�พููน พบว่า่ 1.องค์ค์ วามรู้เ้� กี่ย่� วกับั กระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์จ์ ากปราชญ์์ ชาวบ้้านในบริบิ ทของชุมุ ชน ชาวบ้้านที่่ม� ีคี วามเชี่ย� วชาญการผลิติ กระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณ ด้้วยซีเี มนต์ใ์ นชุมุ ชนบ้้านร่อ่ งก๊๊อ ตำำ�บลแม่ค่ ำำ� อำำ�เภอแม่จ่ ันั จังั หวัดั เชียี งราย ที่เ� ป็น็ พื้้น� ที่่�วิิจัยั พบว่่า ในปััจจุุบัันมีีผู้�้ที่�มีีความสามารถในการผลิิตกระเบื้้�องหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์์ คืือ พระครููพิิศาล พััฒนพิิมล (สุุทิิน ชุุติินธโร) เจ้้าอาวาสวััดร่่องก๊๊อ ตำำ�บลแม่่คำ�ำ อำ�ำ เภอแม่่จััน จัังหวััดเชีียงราย ซึ่�งในปััจจุุบัันยัังมีีการผลิิตกระเบื้�้องหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์์อยู่�อย่่างต่่อเนื่�อง อีีกทั้�งยัังมีีการเผย แพร่่องค์์ความรู้�การผลิิตกระเบื้้�องหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์์ให้้กัับผู้้�ที่ �สนใจทั้้�งในชุุมชนและนอก ชุุมชน จากการสััมภาษณ์์พระครููพิิศาลพััฒนพิิมล (สุุทิิน ชุุติินธโร) เกี่�ยวกัับการผลิิตกระเบื้�้อง หลัังคาโบราณด้ว้ ยซีีเมนต์์รายละเอีียดดัังนี้� รููปแบบของกระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์ท์ี่ผ� ลิติ ที่ว� ัดั ร่อ่ งก๊อ๊ ในปัจั จุบุ ันั เป็น็ รููปทรงสี่เ� หลี่ย� ม ขนมเปีียกปููนหรือื แบบทรงกระเบื้อ้� งว่่าว ขนาด 9 นิ้ว� x 9 นิ้�ว เนื่อ� งจากในช่่วงแรก พระครููพิศิ าล พัฒั นพิมิ ล(สุทุ ินิ ชุตุ ินิ ธโร) มีวี ัตั ถุปุ ระสงค์ใ์ นการผลิติ กระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์เ์ พื่อ� นำ�ำ มา บููรณะซ่อ่ มแซมอาคารศาลาบกและเป็็นแหล่ง่ เรียี นรู้ใ� นชุมุ ชนเพื่อ� การส่ง่ เสริมิ การอนุรุ ักั ษ์ว์ ัฒั นธรรม ท้้องถิ่น� จึงึ ได้เ้ ลือื กรููปแบบของกระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์เ์ ป็น็ รููปทรงสี่เ� หลี่ย� มขนมเปียี กปููน เนื่อ� งจากในการก่อ่ สร้้างหลังั คานั้น� กระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณรููปทรงสี่เ� หลี่ย� มขนมเปียี กปููนจะมีคี วาม แข็ง็ แรงกว่า่ รููปทรงอื่น� ไม่ม่ ีปี ัญั หาในการประกอบเพื่อ� ทำำ�เป็น็ วัสั ดุหุ ลังั คา และมีปี ัญั หาการไหลย้้อน ของน้ำ��ำ ฝนเมื่อ� โดนฝนสาดน้้อย จึงึ เลือื กผลิติ กระเบื้อ้� งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์เ์ ป็น็ รููปทรงสี่เ� หลี่ย� ม ขนมเปีียกปููนหรือื แบบกระเบื้้อ� งว่่าว ภาพที่�่ 9 รูปู แบบของกระเบื้�อ้ งหลัังคาโบราณด้้วยซีเี มนต์์ วัดั ร่อ่ งก๊๊อ แบบพิิมพ์์กระเบื้้�องหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์์ของวััดร่่องก๊๊อ สร้้างขึ้�นเมื่�อ พ.ศ. 2559 โดยมีี ปราชญ์ช์ าวบ้้านชื่่อ� คุณุ สุทุ ัศั น์ท์ี่ป� รึกึ ษา บ้้านเลขที่่� 118 หมู่� 13 บ้้านป่า่ สักั ทอง ตำ�ำ บลแม่ก่ รณ์์ อำ�ำ เภอ เมือื ง จังั หวัดั เชียี งราย เป็น็ ผู้ส�้ ร้้างแบบพิมิ พ์ใ์ ห้้วัดั ร่อ่ งก๊อ๊ หลังั จากสร้้างแบบพิมิ พ์แ์ ล้้วนั้น� ยังั มีกี าร ปรับั ปรุงุ บางส่ว่ นของตัวั แบบพิมิ พ์เ์ พื่อ� ให้้เหมาะสมกับั ขนาด รููปทรงของกระเบื้อ้� งหลังั คาจนกลายมา เป็็นแบบพิมิ พ์์กระเบื้้�องหลัังคาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์์ของวััดร่อ่ งก๊๊อที่ใ� ช้อ้ ยู่�ในปัจั จุุบััน

ภาพที่่� 10 แบบพิมิ พ์์กระเบื้้อ� งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์์ วัดั ร่่องก๊๊อ ส่่วนผสมในการผลิิตกระเบื้้�องหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์์ของวััดร่่องก๊๊อ ในอดีีตพระครูู พิิศาลพััฒนพิิมล (สุุทิิน ชุตุ ิินธโร) ได้้เรีียนรู้ส� ่่วนผสมในการผลิิตกระเบื้�้องหลังั คาโบราณด้ว้ ย ซีีเมนต์์ของวััดร่่องก๊๊อจากปราชญ์์ชาวบ้้านชื่่�อคุุณสุุทััศน์์ ที่�ปรึึกษา บ้้านป่่าสัักทอง ตำ�ำ บล แม่ก่ รณ์์ อำ�ำ เภอเมือื ง จังั หวัดั เชียี งราย โดยมีอี ัตั ราส่ว่ นของส่ว่ นผสม คือื ปููนซีเี มนต์์1 ส่ว่ น ต่อ่ ทราย 7 ส่ว่ นและอัตั ราส่ว่ นน้ำำ��ต่อ่ ซีเี มนต์์1.00 เมื่อ� ผลิติ กระเบื้อ้� งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์อ์ อกมาแล้้ว พบปััญหาการเกาะตััวของส่่วนผสมยัังไม่่ดีีนัักจึึงปรัับปรุุงอััตราส่่วนผสมใหม่่เป็็น ปููนซีีเมนต์์ 1 ส่ว่ น ต่่อทราย 4 ส่่วน และอััตราส่ว่ นน้ำำ��ต่อ่ ซีีเมนต์์ 0.40 จนกลายมาเป็็นอััตราส่่วนของส่ว่ น ผสมในการผลิติ กระเบื้้�องหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์ข์ องวัดั ร่่องก๊อ๊ ในปัจั จุุบันั การถ่า่ ยทอดภููมิปิ ัญั ญาการผลิติ กระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์ข์ องวัดั ร่อ่ งก๊อ๊ พระครูู พิศิ าลพัฒั นพิมิ ล(สุทุ ินิ ชุตุ ินิ ธโร) ได้ถ้ ่า่ ยทอดวิธิ ีกี ารผลิติ กระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณให้้แก่่ เยาวชน ในหมู่�บ้าน โดยมีวี ัตั ถุปุ ระสงค์เ์ ป็น็ การถ่า่ ยทอดภููมิปิ ัญั ญาการผลิติ กระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณด้ว้ ย ซีเี มนต์์ และเชื่อ� มโยงไปถึึงการจ้้างงานในการผลิิตกระเบื้อ�้ งหลัังคาโบราณ เพื่อ� นำำ�มาบููรณะ ซ่่อมแซมอาคารศาลาบกต่่อไป 2. องค์์ความรู้้�เกี่�่ยวกัับกระเบื้้�องหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์์จาก ผู้�เ้ ชี่่ย� วชาญการผลิติ กระเบื้้อ� งหลังั คาโบราณด้้วยซีเี มนต์์ จากการสำ�ำ รวจ สืบื ค้้นข้้อมููลเกี่ย� วกัับผู้้เ� ชี่ย� วชาญในการผลิติ กระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณด้้วย ซีีเมนต์์ คณะผู้�้วิิจััยพบว่่า มีีผู้้�เชี่�ยวชาญในการผลิิตกระเบื้้�องหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์์ทั้�ง ในจัังหวััดเชีียงรายและจัังหวััดใกล้้เคีียง ได้้แก่่ วััดร้้องหลอด ตำำ�บลเมืืองพาน อำำ�เภอพาน จังั หวััดเชียี งราย บ้้านป่่าสักั ทอง บ้้านสวนดอก ตำ�ำ บลแม่ก่ รณ์์ อำ�ำ เภอเมืือง จังั หวััดเชียี งราย โรงงานผลิติ กระเบื้�อ้ งว่า่ วดอยนางนอน อำำ�เภอแม่จ่ ันั จัังหวัดั เชียี งราย โรงงานผลิติ กระเบื้อ�้ ง โบราณบ้้านอุ้้�ยคำำ� ตำ�ำ บลสัันนาเม็ง็ อำำ�เภอสันั ทราย จัังหวัดั เชีียงใหม่่ โรงงานผลิติ กระเบื้�อ้ ง หลัังคาลีีลาวดีี อำำ�เภอดอยสะเก็็ด จัังหวััดเชีียงใหม่่ และโรงงานผลิิตกระเบื้�้องโบราณ ปั้น� หยา บ้้านแป้น้ ตำำ�บลเหมืืองจี้� อำ�ำ เภอเมืือง จังั หวัดั ลำำ�พููน จากการสััมภาษณ์์ผู้เ้� ชี่ย� วชาญ ในการผลิิตกระเบื้อ�้ งหลัังคาโบราณด้ว้ ยซีีเมนต์์จากแหล่่งดัังกล่่าวข้้างต้้น รายละเอียี ดดังั นี้� 19การผลติ กระเบื้องหลังคาโบราณทำ�มอื ด้วยซีเมนต์

การผลิตกระเ ้ืบองหลังคาโบราณ ำท� ืมอด้วย ีซเมนต์20 2.1 วััดร้อ้ งหลอด ตำ�ำ บลเมืืองพาน อำำ�เภอพาน จัังหวััดเชียี งราย รููปแบบของกระเบื้้�องหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีีเมนต์์ที่�ผลิติ ที่ว� ัดั ร้้องหลอด มีีรููปทรงลักั ษณะเป็น็ สี่่เ� หลี่ย� มผืนื ผ้้าแบบ ลอน มีวี ัตั ถุปุ ระสงค์ใ์ นการผลิติ เพื่อ� บููรณะซ่อ่ มแซมอาคารภายในวัดั ซึ่ง� ต้้องการอนุรุ ักั ษ์ร์ ููปทรงแบบเดิมิ ของกระเบื้อ�้ ง หลัังคาไว้ ปััจจุุบัันยัังมีีการผลิิตกระเบื้้�องหลัังคาโบราณด้้วยซีเี มนต์์เพื่อ� ใช้้ในการซ่่อมแซมอาคารและเปิิดเป็็นศููนย์์ การเรียี นรู้�สำ�ำ หรัับชุมุ ชน ภาพที่่� 11 รููปแบบของกระเบื้้อ� งหลัังคาโบราณด้ว้ ยซีีเมนต์์ วัดั ร้้องหลอด แบบพิมิ พ์ก์ ระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์ข์ องวัดั ร้้องหลอด มีกี รอบแบบพิมิ พ์ห์ ล่อ่ ขึ้น� รููปทำ�ำ ด้ว้ ยโลหะและไม้้ ลักั ษณะของแผ่น่ รองแบบพิมิ พ์ก์ ระเบื้อ้� งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์ท์ ำ�ำ ด้ว้ ยโลหะ ส่ว่ นฐานกระบะทำำ�ด้ว้ ยไม้้ ส่ว่ นผสม ในการผลิติ กระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์์ คือื ปููนซีเี มนต์์ 1 ส่ว่ น ต่อ่ ทราย 4 ส่ว่ น และอัตั ราน้ำ��ำ ต่อ่ ซีเี มนต์์ 0.50 ภาพที่�่ 12 แบบพิิมพ์ก์ ระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณด้้วยซีเี มนต์แ์ บบกระเบื้อ�้ งว่า่ วปลายแหลม

การถ่า่ ยทอดภููมิปิ ัญั ญาในการผลิติ กระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์ข์ องวัดั ร้้องหลอด ในปัจั จุบุ ันั ทาง วัดั มีศี ููนย์ก์ ารเรียี นรู้ด� ้า้ นการผลิติ กระเบื้อ้� งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์์ โดยมีเี ยาวชนที่่ไ� ด้้รับการฝึกึ ทักั ษะการ ผลิติ เป็็นผู้ท้� ำำ�การสาธิิตและถ่่ายทอดความรู้แ� ก่ผ่ ู้�้สนใจ โดยการหล่่ออััดขึ้้น� รููปแผ่น่ กระเบื้�อ้ งหลัังคาโบราณ ด้้วยซีีเมนต์์จากแบบพิิมพ์ร์ ููปทรงสี่เ� หลี่�ยมผืืนผ้้าแบบลอน 2.2 บ้า้ นป่า่ สักั ทอง ตำ�ำ บลแม่ก่ รณ์์ อำำ�เภอเมืือง จัังหวััดเชีียงราย บ้้านป่า่ สัักทองมีผี ู้เ�้ ชี่�ยวชาญในการผลิิตกระเบื้อ�้ งหลัังคาโบราณด้ว้ ยซีีเมนต์์ ชื่�อคุณุ สุทุ ัศั น์์ นามสกุุล ที่�ปรึึกษา ซึ่�งเป็็นผู้�้เชี่�ยวชาญในการผลิิตกระเบื้�้องหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์์ อีีกทั้�งยัังเป็็นผู้�้ถ่่ายทอด ความรู้ใ� นการผลิติ กระเบื้อ�้ งหลัังคาโบราณด้ว้ ยซีีเมนต์ใ์ ห้้แก่ผ่ ู้้ผ� ลิิตอื่�น ๆ รวมถึงึ การผลิิตกระเบื้อ�้ งหลัังคา โบราณด้ว้ ยซีีเมนต์์ของวััดร่่องก๊อ๊ อีกี ด้ว้ ย จากการสััมภาษณ์์ พบว่า่ คุุณสุุทัศั น์์ ที่ป� รึกึ ษา เรีียนรู้ก� ารผลิติ กระเบื้้�องหลัังคาแบบโบราณจากการริิเริ่�มทำ�ำ งานก่่อสร้้าง รัับจ้้างกัับช่่างและร้านวััสดุุก่่อสร้้างมาก่่อนมีี ความชอบในสถาปััตยกรรมโบราณ จึึงสนใจอนุุรัักษ์์กระเบื้้�องหลัังคาแบบโบราณไว้ ปััจจุุบัันคุุณสุุทััศน์์ ที่�ปรึึกษา เป็็นผู้้�ผลิิตและจำำ�หน่่ายกระเบื้้�องหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์์อยู่�ที่�บ้้านป่่าสัักทอง ตำำ�บลแม่่กรณ์์ อำำ�เภอเมือื ง จังั หวัดั เชียี งราย รููปแบบของกระเบื้อ้� งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์ท์ี่ผ� ลิติ เป็น็ รููปทรงแบบกระเบื้อ้� ง ว่า่ วปลายแหลมและกระเบื้้�องว่า่ วรููปแบบสี่่�เหลี่ย� มขนมเปียี กปููน และครอบสันั ชนิดิ ต่่าง ๆ ภาพที่�่ 13 แบบพิมิ พ์์กระเบื้�อ้ งหลัังคาโบราณด้้วยซีเี มนต์์แบบกระเบื้�้องว่่าวปลายแหลม บ้้านคุณุ สุุทััศน์์ ทีีปรึกษา 2.3 บ้้านสวนดอก ตำ�ำ บลแม่ก่ รณ์์ อำ�ำ เภอเมืือง จัังหวััดเชียี งราย บ้้านสวนดอกมีีผู้เ้� ชี่ย� วชาญในการผลิิตกระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์์ คืือ คุณุ อร่่าม วงค์์แฝงอยู่� บ้้านเลขที่่� 142 หมู่� 3 ตำ�ำ บลแม่ก่ รณ์์ อำ�ำ เภอเมืือง จังั หวัดั เชีียงราย จากการสััมภาษณ์์เกี่�ยวกับั รููปแบบของ กระเบื้�้องหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์์ที่�ผลิิต พบว่่ามีีรููปทรงแบบกระเบื้�้องว่่าวปลายแหลมและแบบลอนเป็็น หลักั อีกี ทั้ง� ยังั ผลิติ รููปทรงตามความต้้องการของลููกค้้า และเน้้นการผลิติ ครอบสันั โค้้งแบบต่า่ ง ๆ เป็น็ หลักั แบบพิมิ พ์ก์ ระเบื้อ้� งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์จ์ ะใช้้รููปแบบเดิมิ เป็น็ หลักั ซึ่ง� เป็น็ แบบพิมิ พ์ป์ ููนซีเี มนต์์ ในการ ผลิิตครอบสัันต่่าง ๆ เนื่�องจากต้้องการให้้ได้้ขนาด รููปทรง ตามความต้้องการของลููกค้้า และใช้้โลหะเป็น็ แบบพิมิ พ์์ สำำ�หรัับกระเบื้้�องหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์์ 21การผลิตกระเบ้ืองหลังคาโบราณทำ�มือด้วยซีเมนต์

22 การผลิตกระเ ้ืบองหลังคาโบราณ ำท� ืมอด้วย ีซเมนต์ แบบพิิมพ์ป์ ููนซีเี มนต์์ แบบพิิมพ์์โลหะ ภาพที่่� 14 แบบพิิมพ์์ครอบสันั กระเบื้�อ้ งหลัังคาโบราณด้ว้ ยปููนซีเี มนต์์และโลหะ บ้้านคุุณอร่่าม วงค์แ์ ฝง ภาพที่่� 15 แบบพิิมพ์์กระเบื้้อ� งหลังั คาโบราณด้้วยซีเี มนต์์แบบลอน กระเบื้อ�้ งว่า่ วปลายแหลม 2.4 โรงงานผลิิตกระเบื้�องว่า่ วดอยนางนอน อำำ�เภอแม่จ่ ััน จังั หวัดั เชีียงราย จากการสัมั ภาษณ์์ พบว่า่ ผู้ผ้� ลิติ มีพีื้น� ฐานความรู้ท� างศิลิ ปกรรมและได้้รับการสืบื ทอดจากความสนใจของตนเอง จึึงเรียี นรู้ด� ้้วยตนเองและเป็็นผู้ผ�้ ลิิตกระเบื้อ้� งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีีเมนต์ใ์ นปัจั จุบุ ันั รููปแบบของกระเบื้อ้� งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์ด์ อยนางนอน เป็น็ รููปทรงกระเบื้อ้� งว่า่ วแบบปลายแหลม สี่เ� หลี่ย� ม ขนมเปียี กปููน สี่เ� หลี่ย� มจัตั ุรุ ัสั และมีกี ารตกแต่ง่ ผิวิ ด้ว้ ยการสร้้างลวดลายและเติมิ สีสี ันั ตามความต้้องการของลููกค้้า แบบพิิมพ์์เป็น็ แบบพิมิ พ์์โลหะ ภาพที่�่ 16 แบบพิมิ พ์์โลหะกระเบื้อ�้ งหลัังคาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์์ดอยนางนอนแบบปลายแหลม

2.5 โรงงานผลิิตกระเบื้อ� งหลังั คาโบราณบ้า้ นอุ้้�ยคำ�ำ ตำ�ำ บลสัันนาเม็ง็ อำำ�เภอสัันทราย จังั หวัดั เชียี งใหม่่ เป็็นผู้ผ�้ ลิติ และจำ�ำ หน่่ายกระเบื้อ�้ งหลัังคาโบราณด้้วยซีเี มนต์์แบบกระเบื้�อ้ งว่่าวปลายแหลม ปลายมน สี่�เหลี่�ยม ขนมเปีียกปููนและมีีการตกแต่่งผิิวด้้วยการสร้้างลวดลายและเติิมสีีสัันตามความต้้องการของลููกค้้า เน้้นลวดลาย แนวอนุุรัักษ์์วััฒนธรรมล้้านนาและเป็็นการผลิิตเชิิงพาณิิชย์์ แต่่ยัังคงวิิธีีการผลิิตแบบเดิิมด้้วยแรงงานคนปั้้�นขึ้้�นรููป ทีีละแผ่น่ ภาพที่�่ 17 แบบพิมิ พ์์กระเบื้้�องหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์์ บ้า้ นอุ้�ยคำำ� 2.6 โรงงานผลิิตกระเบื้�องหลัังคาลีีลาวดีี อำำ�เภอดอยสะเก็็ด จัังหวััดเชียี งใหม่่ เป็็นผู้�้ผลิิตและจำำ�หน่่ายกระเบื้�้องหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์์รููปทรงแบบกระเบื้�้องว่่าวปลายแหลม ปลายมน สี่เ� หลี่�ยมขนมเปียี กปููนและมีกี ารตกแต่่งผิิวด้้วยการสร้้างลวดลายและเติมิ สีสี ันั ตามความต้้องการของลููกค้้า และมีี การออกแบบรููปทรงแบบเฉพาะ คือื ลีลี าวดีี 1 และลีลี าวดีี 2 ตามรููปแบบสถาปัตั ยกรรมล้้านนา แบบพิมิ พ์เ์ ป็น็ แบบ พิมิ พ์์โลหะ เป็น็ การผลิิตเชิิงพาณิชิ ย์์ แต่ย่ ังั คงวิิธีีทำำ�แบบเดิิมด้ว้ ยแรงงานคนปั้้น� ขึ้้น� รููปทีลี ะแผ่น่ และเริ่�มปรับั เปลี่่�ยน โดยนำำ�เทคโนโลยีกี ารทำ�ำ ลวดลายและการเพิ่�มสีีสันั บนแผ่น่ กระเบื้้อ� งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีีเมนต์์ตามความต้้องการ ภาพที่่� 18 กระเบื้้อ� งหลัังคาโบราณด้้วยซีเี มนต์์ ลีีลาวดีี 23การผลิตกระเบือ้ งหลงั คาโบราณท�ำ มอื ด้วยซเี มนต์

การผลิตกระเ ้ืบองหลังคาโบราณ ำท� ืมอด้วย ีซเมนต์24 2.7 โรงงานผลิิตกระเบื้อ� งหลังั คาโบราณปั้้�นหยา บ้้านแป้น้ ตำำ�บลเหมืืองจี้� อำำ�เภอเมืือง จังั หวัดั ลำำ�พูนู โรงงานผลิติ กระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณปั้น� หยา ผู้ผ้� ลิติ คือื คุณุ ภรลภัสั ทะวงค์อ์ ารีี ได้้รับการถ่า่ ยทอดความรู้ใ� น การผลิติ กระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์จ์ ากบิดิ ามารดา รููปแบบของกระเบื้อ้� งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์์ โรง งานปั้้น� หยาเป็น็ รููปแบบกระเบื้อ้� งว่า่ วปลายแหลม ปลายมน สี่เ� หลี่ย� มขนมเปียี กปููน แบบลอน สี่เ� หลี่ย� มจัตั ุรุ ัสั และ มีกี ารตกแต่ง่ ผิวิ ด้ว้ ยการสร้้างลวดลายและเติมิ สีสี ันั ตามความต้้องการของลููกค้้า แบบพิมิ พ์เ์ ป็น็ แบบพิมิ พ์โ์ ลหะ ภาพที่่� 19 แบบพิิมพ์์โลหะกระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์์ โรงงานปั้น�้ หยา ภาพที่่� 20 ตััวอย่า่ งรูปู ทรงกระเบื้�้องหลังั คาโบราณด้้วยซีเี มนต์์ โรงงานปั้้�นหยา จากการสัมั ภาษณ์เ์ กี่ย� วกับั ความเป็น็ มาของการถ่า่ ยทอดภููมิปิ ัญั ญา รููปแบบ ลักั ษณะและกระบวนการผลิติ กระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์จ์ ากปราชญ์ช์ าวบ้้านและผู้เ้� ชี่ย� วชาญในจังั หวัดั เชียี งราย เชียี งใหม่แ่ ละลำำ�พููน ผู้้�วิจิ ัยั ค้้นพบความแตกต่่างของแบบพิิมพ์์ รููปทรง ลักั ษณะ ลวดลาย ขนาด การถ่่ายทอดภููมิปิ ัญั ญา และ กระบวนการผลิิตกระเบื้อ้� งหลัังคาโบราณด้้วยซีเี มนต์์ การถ่า่ ยทอดภููมิปิ ััญญาการผลิิตกระเบื้้อ� งหลังั คาโบราณด้้วยซีเี มนต์์ การถ่่ายทอดภููมิิปััญญาการผลิิตกระเบื้�้องหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์์พบว่่า มีีความแตกต่่างกัันโดยแบ่่ง ออกเป็น็ 3 กรณีี คือื 1) การถ่า่ ยทอดเพื่อ� อนุุรัักษ์์ภููมิปิ ัญั ญาการผลิิตกระเบื้�อ้ งหลังั คาโบราณด้้วยซีีเมนต์ไ์ ด้แ้ ก่่ วััดร่่องก๊๊อ วััดร้้องหลอด โดยมีีการจััดเป็็นศููนย์์การเรีียนรู้� 2) การถ่่ายทอดให้้กัับผู้้�สนใจในการผลิิต ได้้แก่่ บ้้านป่า่ สักั ทอง บ้้านสวนดอก 3) การถ่า่ ยทอดเพื่อ� การทำ�ำ งาน เป็น็ การถ่า่ ยทอดเพื่อ� การจ้้างงานซึ่่ง� วิธิ ีกี ารผลิติ กระเบื้อ้� งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์ใ์ นแต่ล่ ะแห่ง่ มีวี ิธิ ีกี ารผลิติ รููปแบบของแบบพิมิ พ์์ รููปทรงของกระเบื้อ�้ งหลังั คา โบราณด้ว้ ยซีเี มนต์ม์ ีคี วามแตกต่า่ งกันั จึงึ ต้้องมีกี ารสอนงาน ฝึกึ ทักั ษะในการผลิติ ที่ต� ่า่ งกันั ได้แ้ ก่่ โรงงานผลิติ กระเบื้้�องหลัังคาโบราณดอยนางนอน โรงงานผลิิตกระเบื้้�องหลัังคาโบราณบ้้านอุ้้�ยคำ�ำ โรงงานผลิิตกระเบื้�้อง หลังั คาโบราณลีลี าวดีี และโรงงานผลิติ กระเบื้้อ� งหลัังคาโบราณปั้น� หยา

3 วัตถุดิบ ปูนู ซีเี มนต์์ ปููน ซีี เ ม นต์์ เ ป็็ นวัั สดุุ ที่ � ใ ช้้ ใ น ก า รก่่ อ สร้้ า ง อ า ค า รบ้้ า น เ รืื อ นตั้้� ง แ ต่่ อ ดีี ต จนถึึ ง ปัั จจุุ บัั น โ ด ย เ ฉ พ า ะ อย่่างยิ่�งในปััจจุุบัันมีีความนิิยมอย่่างแพร่่หลายในนำำ�ไปก่่อสร้้างโครงสร้้างที่�มีีขนาดใหญ่่ เช่่น อาคาร ถนน สะพาน เขื่�อน เป็็นต้้น นอกเหนืือจากนี้�ยัังมีีการใช้้ปููนซีีเมนต์์เพื่�อสร้้างผลงานทางศิิลปะ อัันได้้แก่่ ประติิมากรรมต่่างๆ ก็็ได้้รับความนิิยมเช่่นกััน เนื่�องจากปููนซีีเมนต์์สามารถนำำ�ไปใช้้งานได้้อย่่างไม่่จำ�ำ กััดสถานที่่� ไม่่ว่่าจะเป็็นบนผิวิ ดินิ ใต้้พื้้�นดินิ หรือื แม้้กระทั่ง� ในน้ำำ�� ปููนซีีเมนต์์เมื่�อทำ�ำ ปฏิกิ ริยิ ากัับน้ำำ��จะเป็็นวัสั ดุทุี่ม� ีคี วามแข็็งแรง ทนทานสููงอีกี ทั้ง� มีรี าคาไม่แ่ พงเป็น็ เพราะปููนซีเี มนต์ผ์ ลิติ ได้้จากวัตั ถุดุ ิบิ ที่่ม� ีใี นธรรมชาติอิ ันั ได้แ้ ก่่ หินิ ปููน ดินิ สอพอง ดินิ ลููกรังั และดินิ ดำำ�นำำ�มาผ่า่ นกระบวนการเผาและบดเป็็นผงซีเี มนต์์ ในกระบวนการผลิติ จึงึ ทำำ�ให้้ปููนซีเี มนต์จ์ ัดั เป็น็ วัสั ดุุประเภทเซรามิิกส์์ชนิดิ หนึ่�งและมีคี วามสำ�ำ คััญต่อ่ มนุุษยชาติิ 25การผลิตกระเบื้องหลังคาโบราณท�ำ มอื ด้วยซเี มนต์

การผลิตกระเ ้ืบองหลังคาโบราณ ำท� ืมอด้วย ีซเมนต์26 คแลวะาคมณุ หมสามยบตั ขิ องซเี มนต์ ซีเี มนต์์(cement) เป็น็ สารเคมีหี รือื วัสั ดุเุ ซรามิกิ ส์ท์ี่เ� กิดิ จากการทำำ�ปฏิกิ ิริ ิยิ าทางเคมีี เกิดิ การรวมตัวั กันั ระหว่า่ ง อนุุภาคเกิิดเป็็นโครงสร้้างที่�ใหญ่่ขึ้�น ซึ่�งปฏิิกิิริิยาเคมีีที่�พบคืือปฏิิกิิริิยาไฮเดรชััน (hydration) หรืือซีีเมนต์์อาจ หมายถึึง สารที่่ส� ามารถยึึดหรืือประสานของแข็็งให้้เกิิดเป็็นชิ้้น� เดีียวกััน กลุ่�มของวััสดุุที่�มีีคุุณสมบััติิเหมืือนซีีเมนต์์ ที่ส� ำำ�คััญมีี 3 กลุ่�มคืือ ปููนซีีเมนต์์ ปููนปลาสเตอร์แ์ ละปููนขาว (อนัันต์์ภัักดิ์� โชติิมงคล, 2538, หน้้า 55) โดยปููนซีีเมนต์์ เป็็นกลุ่�มวััสดุุที่�สำำ�คััญมากในการนำำ�ไปใช้ง้ านก่อ่ สร้้างที่�ทำ�ำ หน้้าที่�เป็น็ วััสดุุเชื่อ� มประสาน ปููนซีีเมนต์์ที่�ใช้้งานทั่่�วไปได้้จากการบดปููนเม็็ดซึ่่�งเกิิดจากการเผาส่่วนผสมจากวััตถุุดิิบต่่าง ๆ ได้้แก่่ หิินปููน (limestone) หรืือหินิ ปููนขาว (marl) กับั ดิินเหนีียว (clay) หรืือดิินดาน (shale) ในสัดั ส่ว่ นที่่ถ� ููกต้้องเหมาะสมอาจมีี การเติิมแร่เ่ หล็ก็ (iron ore) หรืือยิปิ ซัมั (gypsum) ตามความจำ�ำ เป็็นเพื่อ� ปรับั ปรุุงให้้มีคี ุุณสมบััติิตามความต้้องการ เมื่อ� นำ�ำ ปููนซีเี มนต์์ผสมกับั วััสดุผุ สมคละจำำ�พวกหินิ ย่อ่ ย กรวด หรืือทรายหยาบ และน้ำ�ำ� ในสัดั ส่่วนที่่�เหมาะสมจะ เป็็นคอนกรีตี เมื่�อแข็็งตััวแล้้วจะมีีความแข็ง็ ทนทานคล้้ายหิิน จึงึ นิยิ มนำำ�ไปใช้ใ้ นงานก่่อสร้้างประเภทต่่าง ๆ หรืือ เมื่�อผสมกัับทรายและปููนขาวก็็จะเป็็นปููนก่่อหรือื ปููนฉาบที่่�ใช้้กัับงานก่อ่ อิิฐหรือื ก่อ่ คอนกรีีตบล็็อก (cement block) ซึ่�งซีีเมนต์จ์ ะมีีสภาพเป็็นก้้อนแข็ง็ ภายในเวลา 2 – 3 ชั่�วโมงหลัังผสมกับั น้ำ�ำ� การแข็็งตััวนี้�จะค่อ่ ย ๆ เป็็นไปเรื่�อย ๆ จนซีเี มนต์แ์ ข็็งเหมืือนหินิ ระยะแรกที่�ซีเี มนต์์เริ่�มแข็ง็ ตััวเรียี กว่า่ ระยะก่่อตัวั (setting) และซีีเมนต์จ์ ะค่อ่ ย ๆ เปลี่่�ยน ไปจนแข็ง็ ตััว

ประเภทของปูนู ซีีเมนต์์ ปููนซีเี มนต์์แบ่ง่ เป็น็ ประเภทใหญ่่ ๆ ได้้ 3 ประเภท ได้้แก่่ ปููนซีีเมนต์์ธรรมชาติิ ปููนซีีเมนต์์ปอร์์ตแลนด์์ และปููนซีีเมนต์์ชนิิดอื่่�น ๆ โดยปููนซีีเมนต์์แต่่ละชนิิด มีีลัักษณะคุุณสมบััติิและความเหมาะสมต่่อการใช้้ งานตามรายละเอียี ดดังั ต่่อไปนี้้� (ประณต กุุลประสููตร, 2536, หน้้า 27 – 30; สุรุ ศักั ดิ์� โกสิยิ พัันธ์์, ม.ป.ป.; Banerjea, 1980) 1. ปููนซีีเมนต์ธ์ รรมชาติิ ปููนซีีเมนต์์ธรรมชาติิเป็็นปููนซีีเมนต์์ที่ �ได้้จากการ ซีีเมนต์์ที่�มีีคุุณภาพดีีจะมีีการเปลี่่�ยนแปลงทาง เผาซีีเมนต์์ธรรมชาติิหรืือหิินซีีเมนต์์ (cement rock) ปริมิ าตรไม่ม่ ากนักั เมื่อ� แข็ง็ ตัวั ซีเี มนต์ท์ี่แ� ข็ง็ ตัวั อยู่�ในน้ำ�ำ� โดยตรง ผลิิตโดยนำำ�หิินปููนซีีเมนต์์ไปเผาให้้ใกล้้ถึึงจุุด จะมีีการขยายตััวเล็ก็ น้้อย ในทางตรงข้้ามหากปล่่อยให้้ หลอม (sintering) และนำ�ำ ไปบดให้้ละเอีียด ซีีเมนต์์ ซีีเมนต์์แข็็งตััวในที่่�แห้้งจะหดตััว การหดตััวนี้�จะทำำ�ให้้ ชนิิดนี้้�สามารถแข็็งตััวได้้เร็็วมากโดยเฉพาะในน้ำ�ำ� จึึง เกิิดแรงเค้้นดึึงในคอนกรีีตซึ่�งอาจทำ�ำ ให้้คอนกรีีตร้ าว ไม่่เหมาะที่�จะใช้้ทำำ�งานคอนกรีีตเสริิมเหล็็กแต่่เหมาะที่� ในกรณีีที่�ใช้้ส่่วนผสมที่�ไม่่เหมาะสมหรืือในงานที่่�มีีพื้�นที่่� จะใช้้ทำ�ำ งานคอนกรีีตล้้วน เช่่น สร้้างทำำ�นบ ฐานราก กว้างใหญ่่เกิินไป จะสัังเกตได้้จากการทำ�ำ พื้้�นคอนกรีีต เป็็นต้้น ซีีเมนต์์ชนิิดนี้้�เดิิมมีีการผลิิตกัันในประเทศ เช่่น ถนนคอนกรีีต มัักจะแบ่่งเป็็นช่่วง ๆ และรอย สหรััฐอเมริิกา แต่่ในปัจั จุบุ ันั ไม่่นิิยมผลิติ จะมีบี ้้างที่�เป็็น ต่่อระหว่่างช่่วงจะอััดด้้วยยางมะตอย เพื่�อป้้องกัันการ อุุตสาหกรรมขนาดย่่อมเท่่านั้�นเนื่�องจากไม่่ค่่อยนิิยมใช้้ หดตัวั และขยายตััวของคอนกรีีตนั่�นเอง เพราะมีสี มบัตั ิไิ ม่แ่ น่น่ อนขึ้้น� อยู่�กับสมบัตั ิขิ องหินิ ซีเี มนต์์ ความแตกต่่างของซีีเมนต์์แต่่ละชนิิดขึ้้�นอยู่ �กับ อััตราส่่วนในการผสม ส่่วนสีีของซีีเมนต์์ขึ้�นอยู่�กับ ปริมิ าณของแร่เ่ หล็ก็ (Fe2O3 ) ที่ใ� ช้้ในส่ว่ นผสมซีีเมนต์์ ที่ม� ีแี ร่เ่ หล็็กผสมอยู่�มากจะมีสี ีีเข้้ม ถ้้ามีนี ้้อยจะมีสี ีีอ่่อน ทั้ �งนี้ �จากกรรมวิิธีีการผลิิตอาจจะทำำ�ให้้สีีของซีีเมนต์์ เปลี่่�ยนไปได้้บ้ างเล็็กน้้อย แร่่เหล็็กในซีีเมนต์์ส่่วนมาก เป็น็ ส่ว่ นผสมที่อ� ยู่�ในวัตั ถุดุ ิบิ ไม่ไ่ ด้้จงใจใส่ล่ งไปเพื่อ� ให้้มีสี ีี ยกเว้้นซีีเมนต์ช์ นิิดที่่�ต้้องการเน้้นสีเี ป็น็ พิิเศษ เช่่น พวก ไอรอนออร์์ซีีเมนต์์ (iron ore cement) เป็็นซีีเมนต์์ ที่�ใช้้แร่่เหล็็กแทนบางส่่วนของดิินประมาณร้ อยละ 8 ทำำ�ให้้เกิิดเป็็นสีีน้ำ�ำ�ตาลและซีีเมนต์์บางชนิิดที่่�ต้้องการ คุุณสมบััติิเป็็นพิิเศษ เช่่น เพื่�อป้้องกัันการกััดกร่่อน ของสารเคมีีเป็็นต้้น (เฉลียี ว โพธิพิ ิิรุุฬห์,์ ม.ป.ป., หน้้า 33 – 34) 27การผลติ กระเบอ้ื งหลังคาโบราณทำ�มือดว้ ยซีเมนต์

การผลิตกระเ ้ืบองหลังคาโบราณ ำท� ืมอด้วย ีซเมนต์28 2. ปููนซีเี มนต์์ปอร์์ตแลนด์์ ปููนซีเี มนต์ป์ อร์ต์ แลนด์เ์ ป็น็ ซีเี มนต์ท์ี่ใ� ช้้กันั แพร่ห่ ลายมากที่ม� ีชีื่อ� เรียี กเช่น่ นี้้เ� พราะทำ�ำ ขึ้้น� ได้้ก่อ่ น ณ เมือื ง ปอร์ต์ แลนด์์ ประเทศอังั กฤษ ซีเี มนต์ช์ นิดิ นี้้ม� ีสี ารประกอบรวมกันั อยู่�หลายชนิดิ โดยมีสี ารประกอบพื้้น� ฐาน4 ชนิิด คืือ ไตรแคลเซียี มซิิลิเิ กต (tricalcium silicate, 3CaO.SiO2) แทนด้้วยสัญั ลัักษณ์์ C3S ไดแคลเซีียมซิิ ลิิเกต (dicalcium silicate, 2CaO.SiO2) แทนด้ว้ ยสััญลักั ษณ์์ C2S ไตรแคลเซียี มอะลููมิิเนต (tricalcium aluminate, 3CaO.Al2O3) แทนด้ว้ ยสััญลักั ษณ์์ C3A เตตระแคลเซีียมเฟอร์์โรอะลููมิิเนต (tetracalcium ferro aluminate, 4CaO.Al2O3.Fe2O3) แทนด้้วยสััญลักั ษณ์์ C4AF สัญั ลักั ษณ์ท์ี่�ใช้แ้ ทนสารประกอบดััง กล่า่ วนี้ถ� ููกกำำ�หนดขึ้้น� โดยสมาคมซีเี มนต์์(CementAssociation) ปอร์ต์ แลนด์ซ์ ีเี มนต์ท์ี่ผ� ลิติ มีสี องสีคี ือื สีเี ทา และสีขี าว สีเี ทาเกิดิ จากสารพวกเหล็ก็ และแมงกานีสี ออกไซด์์ ถ้้ามีสี ารทั้้ง� สองชนิดิ นี้้ม� ากจะมีสี ีเี ข้้มสำ�ำ หรับั สีขี าวหรืือซีีเมนต์ข์ าว (white Portland cement) จะมีเี หล็็กออกไซด์น์ ้้อยกว่า่ ร้อยละ 0.5 และแมงกานีสี ออกไซด์์น้้อยกว่่าร้อยละ 0.02 จำ�ำ นวน ร้อยละของสารประกอบแต่่ละชนิิดที่่�เป็็นสารประกอบพื้้�นฐานนั้้�น จะมีกี ารเปลี่่ย� นแปลงตามแต่่ชนิิดของปอร์์ตแลนด์ซ์ ีเี มนต์์ โดยปููนซีีเมนต์ป์ อร์์ตแลนด์ท์ี่จ� ำ�ำ แนกตามมาตรา ฐานผลิิตภัณั ฑ์์อุุตสาหกรรมปููนซีเี มนต์ป์ อร์ต์ แลนด์์หรือื มอก. 15 เล่่ม 1 ข้้อกำ�ำ หนดเกณฑ์์คุณุ ภาพได้แ้ บ่ง่ ปููนซีีแมนต์์ปอร์ต์ แลนด์อ์ อกเป็น็ 5 ประเภทได้แ้ ก่่

2.1 ปููนซีีเมนต์์ประเภท 1 หรืือปููนซีีเมนต์์ปอร์์ต ซึ่ง� ต้้องการควบคุมุ ทั้ง� ปริมิ าณและอัตั ราความร้อนให้้เกิดิ แลนด์์ธรรมดา (Ordinary Portland cement) เป็็น ขึ้น� น้้อยที่ส� ุุด การเกิิดกำำ�ลััง (strength) ของคอนกรีตี ที่� ปููนซีีเมนต์์มาตรฐานที่่�เหมาะสำ�ำ หรัับงานก่่อสร้้างทั่�วไป มีสี ่ว่ นผสมของปููนซีเี มนต์ป์ ระเภทนี้้จ� ะเป็น็ ไปอย่า่ งช้า้ ๆ ที่�ไม่่ต้้องการสมบััติิพิิเศษ นอกเหนืือไปกว่่าธรรมดา จึึงนิิยมนำ�ำ ไปใช้้กัับงานขนาดใหญ่่ เช่่นเขื่�อนกั้้�นน้ำ�ำ� ส่ว่ นใหญ่จ่ ะถููกนำ�ำ ไปใช้้กัับงานคอนกรีีตเสริมิ เหล็็ก เช่น่ ซึ่�งความร้อนที่่�เกิิดขึ้้�นในคอนกรีีตถ้้ามากเกิินไปจะเป็็น งานก่อ่ สร้้าง คานคอนกรีตี ทางเท้้า ถนน อาคาร สะพาน อัันตรายอย่่างมากกัับตััวเขื่�อนเนื่�องจากจะให้้เกิิดการ ถัังน้ำำ�� บ่อ่ น้ำำ�� ท่่อระบายน้ำ�ำ� เป็น็ ต้้น ปููนซีีเมนต์ป์ ระเภท แตกหรือื ร้าวได้้ แต่่ในระยะยาวความแข็็งของคอนกรีตี นี้ไ� ม่เ่ หมาะกับั งานที่่ต� ้้องสัมั ผัสั กับั ซัลั เฟตจากดินิ หรือื น้ำ�ำ� จะมีีเท่่ากัับปููนซีีเมนต์์ปอร์์ตแลนด์์ธรรมดาและทนทาน และไม่่ทนทานต่่อปฏิกิ ิริ ิิยาเคมีี ต่อ่ สารเคมีมี ากกว่่า 2.2 ปููนซีเี มนต์ป์ ระเภท2 หรือื ปููนซีเี มนต์ป์ อร์ต์ แลนด์์ 2.5 ปููนซีีเมนต์์ประเภท 5 หรืือปููนซีีเมนต์์ ดัดั แปลง(ModifiedPortland cement) เป็น็ ปููนซีเี มนต์์ ปอร์์ตแลนด์ต์ ้้านทานซัลั เฟตได้้สูง (Sulfate Resistance ปอร์์ตแลนด์์ที่�ดััดแปลงให้้มีีความต้้านทานต่่อซััลเฟต Portland cement) เป็็นปููนซีีเมนต์์ปอร์์ตแลนด์์ที่�มีี ปานกลาง ความร้ อนที่่�เกิิดขึ้้�นจากปฏิิกิิริิยาระหว่่าง สมบััติิในการต้้านทานซััลเฟตได้้สูงจึึงเหมาะที่�จะใช้้กัับ ปููนซีเี มนต์ก์ ับั น้ำ��ำ จะต่ำ��ำ กว่า่ และเพิ่ม� ได้ช้ ้า้ กว่า่ ประเภทแรก งานก่่อสร้้างในบริิเวณที่�มีีการสััมผััสกัับซััลเฟตที่�เข้้มข้้น ดังั นั้น� จึงึ สามารถช่ว่ ยลดอุณุ หภููมิขิ องคอนกรีตี ในอากาศ เช่น่ ในบริเิ วณดินิ หรือื น้ำ�ำ�ที่่ม� ีคี วามเป็็นด่า่ งสููง ระยะเวลา ร้อนได้้ดีี ปููนซีเี มนต์ป์ ระเภทนี้้เ� หมาะสมกับั การใช้ง้ านที่่� ในการแข็ง็ ตัวั ของปููนซีเี มนต์ป์ ระเภทนี้้จ� ะช้า้ กว่า่ ประเภท เป็น็ โครงสร้้างขนาดใหญ่่ เช่น่ ตอม่อ่ ขนาดใหญ่่ สะพาน อื่น� ๆ ในการผสมไม่ค่ วรใช้้น้ำ��ที่่ม� ีสี ารแคลเซียี มคลอไรด์์ เทีียบเรืือ เขื่�อนหรืือกำำ�แพงกัันดิินในบริิเวณที่�สััมผััส (calcium chloride, CaCl2) หรือื เกลือื เพราะจะทำ�ำ ให้้ น้ำำ��เค็ม็ เป็็นครั้้ง� คราว คอนกรีีตไม่่ทนต่อ่ ซัลั เฟต 2.3 ปููนซีีเมนต์์ประเภท 3 หรืือปููนซีีเมนต์์ 3. ปููนซีีเมนต์์ชนิดิ อื่่�น ๆ ปอร์ต์ แลนด์เ์ กิดิ การรับั แรงสููงเร็ว็ (High-early Strength ปููนซีเี มนต์์ที่�ใช้ใ้ นการก่่อสร้้าง มีีอีกี 2 ชนิดิ คืือ Portland cement) ปูนซีเมนต์ปอร์ตแลนด์ประเภทนี้ 3.1 ปููนซีเี มนต์ผ์ สม ซึ่ง� เราจะนำ�ำ มาใช้ใ้ นงานก่อ่ โบก เน้ือปูนจะบดละเอียดกว่าปูนซีเมนต์แบบธรรมดาเป็น ฉาบ หรือื งานก่อ่ สร้้างทั่ว� ไปที่่ไ� ม่ต่ ้้องการรับั น้ำ�ำ� หนักั มาก ผลท�ำใหแ้ ขง็ ตวั และรบั แรงได้เรว็ กวา่ แบบธรรมดาแตจ่ ะ 3.2 ปููนซีีเมนต์์ขาว เป็็นสีีขาวและมีีคุุณสมบััติิใน ตอ้ งบม่ ให้ดี โดยปกตจิ ะสามารถรบั แรงได้เมอ่ื คอนกรตี การแข็ง็ ตัวั ค่อ่ นข้้างช้า้ ซึ่ง� ในปัจั จุบุ ันั ได้้รับความนิยิ มใช้้ มีอายุเพยี ง 1 ถงึ 3 วนั จึงนิยมน�ำไปใช้กบั งานเรง่ ด่วน ในการตกแต่ง่ บ้้าน ให้้มีคี วามสวยงามมากกว่า่ การนำ�ำ ไป ทต่ี อ้ งท�ำงานแขง่ กบั เวลาหรอื ในกรณที ต่ี อ้ งการถอดหรอื ใช้้ก่่อสร้้างเพื่�อรองรับั น้ำ�ำ� หนักั ร้ือแบบเร็วกว่าปกติ นอกจากน้ั นยังนิยมน�ำไปใช้กับ งานท่ี จ�ำเป็นต้องท�ำในช่วงอากาศหนาวเย็นเนื่องจาก คอนกรตี จะแขง็ ตวั กอ่ นท่ี น�้ำซง่ึ ใช้ผสมจะแขง็ ตวั เสยี กอ่ น และขณะเกิดปฏิกิริยาจะมีความร้อนสูง เพราะความ ร้อนนีเ้ องจึงไม่เหมาะสมกับการก่อสร้างทม่ี ขี นาดใหญ่ 2.4 ปููนซีีเมนต์์ประเภท 4 หรืือปููนซีีเมนต์์ ปอร์์ตแลนด์์เกิิดความร้ อนต่ำำ�� (Low-heat Portland cement) เป็็นปููนซีีเมนต์์ปอร์์ตแลนด์์ที่�เหมาะกัับงาน 29การผลิตกระเบอื้ งหลงั คาโบราณท�ำ มอื ดว้ ยซีเมนต์

การผลิตกระเ ้ืบองหลังคาโบราณ ำท� ืมอด้วย ีซเมนต์30 ทราย ทรายเป็็นวััสดุุที่�เกิิดขึ้้�นตามธรรมชาติิ จััดอยู่�ในนประเภทหิินชั้้�นที่่�แตกแยกออกเป็็นสวน ละเอียี ด ๆ เล็ก็ ๆ สามารถแบ่ง่ ชนิดิ ของทรายได้้จากแหล่ง่ ที่พ� บ ซึ่ง� แต่ล่ ะชนิดิ จะมีคี ุณุ สมบัตั ิทิี่แ� ตกต่า่ ง กันั ไป ต้้องมีกี ารเก็บ็ รักั ษาก่อ่ นนำ�ำ ไปใช้ง้ านหรือื จำ�ำ หน่า่ ย และควรนำ�ำ ทรายไปใช้ง้ านตามคุณุ สมบัตั ิขิ อง ทรายแต่ล่ ะชนิิด โดยกรวดทรายที่�ขุุดได้้บนพื้้น� ดินิ เรีียกว่่า ทรายบก ที่เ� กิิดจากลำำ�ธารแม่น่ ้ำ�ำ� เรียี กว่า่ ทรายแม่น่ ้ำำ�� ที่เ� กิดิ จากทะเลเรียี กว่า่ ทรายน้ำ��ำ เค็ม็ ทรายที่น� ิยิ มนำ�ำ มาใชเป็น็ ส่ว่ นผสมซีเี มนต์ห์ รือื คอนกรีตี ในงานก่อ่ สร้้างมีี 2 ชนิิดคืือ ทรายบกและทรายแม่น่ ้ำำ�� ขนาดของทราย ทรายในอุตุ สาหกรรมการก่อ่ สร้้างคืือวัตั ถุุผสมละเอียี ด ที่�มีีขนาดผ่า่ นตะแกรงร่อ่ น 4.75 มิิลลิเิ มตร เม็็ดทรายมีีลัักษณะแข็ง็ แกรง ทนทาน มีีเหลี่�ยมคม ไม่ข่ ยายตััวมาก และมีีสารประกอบอื่่น� เจือื ปน อยู่�น้อยโดยทรายที่ใ� ช้ผ้ สมปููนซีีเมนต์จ์ ะเรียี กว่่าวัสั ดุผุ สมละเอียี ดซึ่่ง� มีีขนาด 0.50 - 4.75 มิลิ ลิเิ มตร 1.ทรายละเอีียดมีขี นาดเส้้นผ่่านศููนย์์กลาง 0.05 - 1.50 มิลิ ลิเิ มตรใช้ง้ านในปููนกอ่ ปููนฉาบ ปููนถือื 2. ทรายกลาง มีีขนาดเสนผ่่านศููนย์ก์ ลาง 1.00 - 3.00 มิิลลิเิ มตร ใชในงานคอนกรีตี ปููนก่อที่�ต องรัับแรงอััด ปููนฉาบผนังั ใต้้ดินิ พื้�น คาน ไมนิิยมใชในการผสมคอนกรีีตที่�รับั น้ำ��ำ หนัักมาก มีสี ีีอ่อ่ น กว่่าทรายหยาบ 3. ทรายหยาบ มีีขนาดเส้้นผ่า่ นศููนย์ก์ ลาง 2.00 - 4.75 มิิลลิเิ มตร ใช้้ในการผสมคอนกรีตี ทั่�วไป ที่ต� �องการรับั น้ำำ�� หนัักมาก เช่น่ งานคอนกรีีตเทพื้้น� ฐานราก และงานที่่�ต้้องการแรงอััดมาก

การออกแบบและพััฒนาสููตรส่ว่ นผสมซีเี มนต์์ การออกแบบและพััฒนาส่่วนผสมสำำ�หรัับผลิิตกระเบื้้�องหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์์ ผู้�้วิิจััยได้้ดำ�ำ เนิิน การออกแบบส่่วนผสมที่ �แตกต่่างกัันหลัังจากนนั้้�นทำำ�การทดสอบคุุณสมบััติิทั้ �งกายภาพและทางกลเพื่ �อหา อัตั ราส่ว่ นที่่เ� หมาะสม โดยพิจิ ารณาจากคุณุ สมบัตั ิทิ างด้า้ นวิศิ วกรรมศาสตร์แ์ ละเศรษฐศาสตร์์ จากนั้น� จึงึ นะ ไปใช้้งานจริงิ ณ วัดั ร้้อก๊๊อ ตำำ�บลแม่ค่ ำำ� อำำ�เภอแม่จ่ ันั จังั หวัดั เชีียงราย โดยการศึึกษานี้�ได้้ดำ�ำ เนินิ การทดสอบ หาคุณุ สมบััติิทางกายภาพและทางกล ดัังนี้� 1. น้ำ�ำ� หนักั ของแผ่น่ กระเบื้อ�้ ง 2. การดููดซึึมน้ำ��ำ 3. การรั่่�วซึมึ 4. กำ�ำ ลังั รัับแรงอััดของมอร์์ต้้า 5. กำ�ำ ลังั รัับแรงดััดของกระเบื้อ�้ ง ดดั 31การผลิตกระเบื้องหลังคาโบราณท�ำ มือด้วยซเี มนต์

การผลิตกระเ ้ืบองหลังคาโบราณ ำท� ืมอด้วย ีซเมนต์32 โดยการศึึกษาครั้้�งนี้ก� ำ�ำ หนดอััตราส่่วนปููนซีีเมนต์์ต่่อทรายเท่่ากัับ 1 :2, 1 : 3 และ 1:4 โดยปริิมาตร ในแต่ล่ ะสัดั ส่ว่ นได้้กำำ�หนดให้้ผสมกับั น้ำ��ำ ในอัตั ราส่ว่ นที่่แ� ตกต่า่ งกันั โดยมีอี ัตั ราส่ว่ นน้ำำ��ต่อ่ ซีเี มนต์เ์ ท่า่ กับั 0.25, 0.30,0.35, และ 0.40 จากการทดสอบพบว่า่ อัตั ราส่่วน ปููนซีีเมนต์์ต่่อทรายที่� 1 : 3 และอัตั ราส่ว่ นน้ำ�ำ� ต่อ่ ซีเี มนต์์เท่า่ กัับ 0.35 มีี ความเหมาะสมที่ส� ุดุ ทั้้ง� ทางด้า้ นวิศิ วกรรมและราคา ซึ่อ� งัตั ราส่ว่ นดังั กล่า่ วมีผี ลต่อ่ ากรทดสอบกำำ�ลังั รับั แรงซึ่ง� อัตั ราส่ว่ นดังั กล่า่ วมีผี ลการทดสอบกำ�ำ ลังั รับั แรงอัดั ของมาร์ต์ ้้าเฉลี่ย� เท่า่ กับั 165 กิโิ ลกกรัมั ต่อ่ ตารางเซนติเิ มตร ค่า่ การดููดซึึมน้ำ�ำ� เฉลี่ย� เท่า่ กับั 8.24 % น้ำ��ำ หนัักเฉลี่�ยต่อ่ แผ่น่ เท่า่ กับั 2.45 กิิโลกรัมั อีีกทั้ง� ไม่่พบการรั่่�วซึึมของ น้ำ��ำ ใต้้แผ่น่ กระเบื้้�องและมีีราคา 2.40 บาทต่อ่ แผ่น่ อัตั ราส่ว่ นผสมซีเี มนต์์ อัตั ราส่ว่ นผสมซีเี มนต์ส์ ำำ�หรับั การผลิติ กระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณทำ�ำ มือื ด้ว้ ยซีเี มนต์ป์ ระกอบด้ว้ ยปููนซีเี มนต์์ ปอร์ต์ แลนด์ป์ ระเภท1 ทราย และน้ำำ�� สะอาด ซึ่ง� จากการศึกึ ษาและทดลองพบว่า่ อัตั ราส่ว่ นที่่เ� หมาะสมสำ�ำ หรับั การหล่่อลงแบบพิิมพ์ก์ ระเบื้้�องหลังั คาโบราณแสดงดังั ตารางที่� 1 ตารางที่� 1 แสดงค่่าการเปรีียบเทีียบราคาต่อ่ แผ่น่ ของกระเบื้อ� งหลังั คาโบราณทำ�ำ มืือด้้วยซีีเมนต์์ ลักษณะสว่ นผสม/ ราคาของกระเบื้อง ราคาขอกระเบอื้ ง ราคาของกระเบ้ือง ปริมาณน�ำ้ หลังคาโบราณด้วยซีเมนต์ หลงั คาโบราณดว้ ยซีเมนต์ หลงั คาโบราณด้วยซเี มนต์ ต่อซเี มนต์ (w/c) (บาทต่อแผ่น) (บาทต่อแผ่น) (บาทตอ่ แผ่น) อัตราส่วน 1:2 อัตราส่วน 1:3 อัตราสว่ น 1:4 0.25 3.17 2.52 2.16 0.30 3.02 2.49 2.10 0.35 2.98* 2.40* 2.04 0.40 2.85 2.33 2.00 *กำำ�ลัังอัดั ที่ผ� ่า่ นเกณฑ์์มาตรฐาน มอก. และมีีความประหยัดั

เปรียี บเทีียบราคากระเบื้้�องต่อ่ แผ่น่ ที่�่ อััตราส่่วนต่่างๆ ในการคำ�ำ นวณราคากระเบื้้�องต่่อแผ่่นคำำ�นวณจากราคาของปููนซีีเมนต์์ และทรายจากราคาท้้องตลาด โดยราคาของปููนซีีเมนต์์มีีราคาโดยประมาณ 130 บาทต่อ่ ถุงุ (50 กิโิ ลกรัมั ) และทรายมีรี าคา320 บาท ต่อ่ 1 ลููกบาศก์เ์ มตร จากนั้น� นำำ�ราคาดังั กล่า่ วมาคำำ�นวณราคากระเบื้อ�้ งต่อ่ แผ่น่ แสดงดังั ตารางที่� 1 จากการทดสอบคุุณสมบััติิทางด้้านวิิศวกรรมพบว่่าที่ �อััตราส่่วนปููนต่่อทราย เท่่ากัับ 1 : 2 และ 1 : 3 ที่อ� ััตราส่่วนน้ำำ��ต่่อซีเี มนต์์เท่า่ กับั 0.35 มีคี ุณุ สมบััติิ ตาม มอก. 533-2556 แต่่เมื่�อเปรียี บเทีียบราคากันั แล้้วพบว่า่ ที่�อัตั ราส่ว่ นปููน ต่อ่ ทรายเท่่ากัับ 1 : 3 จะให้้ราคาที่�ประหยััดกว่า่ 33การผลติ กระเบ้ืองหลงั คาโบราณทำ�มือด้วยซเี มนต์

34 การผลิตกระเ ้ืบองหลังคาโบราณ ำท� ืมอด้วย ีซเมนต์ 4 วัสั ดุใุ นการผลิติ กระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณ 1. ปููนซีเี มนต์ป์ อร์์ตแลนด์ธ์ รรมดา ขั้นตอนวธิ กี าร 2. ทรายหยาบ ผลิตกระเบ้อื ง 3. น้ำำ��สะอาด หลังคาโบราณ 4. น้ำำ��มันั ทาแบบพิิมพ์์ ท�ำ มอื ดว้ ย เครื่�่องมืือและอุุปกรณ์์ ซีเมนต์ 1. แบบพิมิ พ์ก์ ระเบื้�อ้ งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีีเมนต์์ 2. ภาชนะผสมปููนซีเี มนต์์ 3. เกรีียงเหล็็ก 4. แปรงสลัดั น้ำำ�� 5. ฟองน้ำำ��สำ�ำ หรับั ทำ�ำ ความสะอาด

1.ร่อ่ นส่่วนผสมที่�ใช้้ ได้แ้ ก่่ ปููนซีีเมนต์์ ทราย ด้ว้ ย ขั้้�นตอนการผลิิตกระเบื้�้องหลัังคา ตะแกรงร่อ่ นเพื่อ� ดักั ปููนซีเี มนต์ท์ี่จ� ับั ตัวั เป็น็ ก้้อนและกรวด โบราณทำ�ำ มืือด้้วยซีีเมนต์์ ที่ป� นกับั ทรายออก 4. นำำ�ส่่วนผสม (ปููนซีีเมนต์ป์ อร์ด์ แลนด์์ประเภท 1 และทราย) ตามสัดั ส่ว่ นเทลงในภาชนะผสมและผสมให้้ เป็น็ เนื้อ� เดียี วตามสููตรส่่วนผสมที่�ต้้องการ 2. เตรีียมแบบพิิมพ์์โดยทำ�ำ ความสะอาดและชโลม น้ำ�ำ� มัันบนแบบพิิมพ์์ 5. นำำ�น้ำ�ำ�ที่่ต� วงไว้ซึ่ง� มีอี ัตั ราส่ว่ นน้ำำ��ต่อ่ ซีเี มนต์์(w/c) เท่า่ กับั 0.35 (ในขั้้น� ตอนนี้้อ� าจผสมน้ำ��ำ ยากันั ซึมึ หรือื อาจ แช่่กระเบื้�้องหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์์ที่�ได้้ในน้ำ��ำ ยากััน ซึึมเป็น็ ขั้้น� ตอนสุดุ ท้้ายก็ไ็ ด้้) 3. เตรีียมปููนซีีเมนต์์ปอร์์ดแลนด์์ประเภท 1 และ ทรายตามสััดส่่วนที่่�เหมาะ (ปููนซีีเมนต์์ : ทราย = 1:3 โดยปริิมาตร) 35การผลติ กระเบื้องหลงั คาโบราณทำ�มอื ดว้ ยซีเมนต์

36 การผลิตกระเ ้ืบองหลังคาโบราณ ำท� ืมอด้วย ีซเมนต์ 6. ผสมส่่วนผสมให้้เข้้ากัันและสัังเกตให้้เนื้�อส่่วน 9. ปั้น� ขอบด้า้ นข้้างกันั น้ำำ��ไหลย้้อนส่ว่ นบนของแผ่น่ ผสมมีลี ักั ษณะหมาด ๆ กระเบื้อ้� งหลังั คาโบราณด้ว้ ยซีเี มนต์อ์ ีกี ครั้้ง� พร้อมตกแต่ง่ ขอบให้้เรียี บร้้อย 10. จากนั้�นค่่อยดัันแผ่่นรองแบบพิิมพ์์กระเบื้�้อง หลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์์ขึ้�น ยกแผ่่นรองแบบพิิมพ์์ 7. นำ�ำ ไปหล่่ออััดขึ้้�นรููปในแบบพิิมพ์์ที่�เตรีียมไว้ พร้อมกระเบื้้�องหลัังคาโบราณอย่่างระมััดระวััง ไปผึ่่�ง (แบบพิิมพ์์ต้้องทาน้ำ�ำ�มัันเครื่่�องที่�ไม่่ใช้้แล้้วให้้ทั่่�ว) โดย ไว้ ในที่่�ร่่มโดยไม่่ให้้โดนแสงแดดมาก เป็็นระยะเวลา อััดส่่วนผสมที่ �เตรีียมไว้ ใส่่ในแบบพิิมพ์์ตามรููปทรงของ ประมาณ 1 วันั หรือื 24 ชั่�วโมง กระเบื้อ้� งหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์ท์ี่ต� ้้องการ 8. ปาดผิวิ หน้้ากระเบื้อ้� งหลัังคาโบราณด้ว้ ยซีีเมนต์์ 11. ถอดแผ่น่ รองแม่พ่ ิมิ พ์อ์ อกและนำ�ำ ไปบ่ม่ โดยการ ให้้เรีียบโดยใช้้ไม้้หรืือเหล็็กที่�มีีความเรีียบ ตกแต่่งผิิว แช่น่ ้ำ��ำ หรืือพรมน้ำ��ำ ที่่ร� ะยะเวลา 7 ถึึง 28 วันั จึึงสามารถ หน้้าขััดมัันโดยใช้้ปููนซีีเมนต์์ผงโรยบนพื้้�นผิิวในขณะที่� นำำ�ไปใช้ง้ านได้้ ส่ว่ นผสมยังั หมาด ๆ ทั้ง� นี้ส� ่ว่ นผสมในการทำ�ำ กระเบื้อ้� งหลังั คาโบราณด้ว้ ย ซีีเมนต์์ประกอบด้ว้ ย ปููนซีีเมนต์์ (ปอร์์ดแลนด์ป์ ระเภท ที่� 1) ทรายและน้ำ��ำ ซึ่�งเป็น็ ส่่วนผสมที่ป� ราชญ์ช์ าวบ้้าน ใช้้เป็็นส่่วนผสมในการทำำ�กระเบื้้�องหลัังคาโบราณด้้วย ซีเี มนต์เ์ หมือื นกันั แต่จ่ ะแตกต่า่ งกันั เรื่อ� งอัตั ราส่ว่ นผสม

การถา่ ยทอดองคค์ วามรกู้ ับชมุ ชน วััฒนธรรมท้้องถิ่�นนั้้�นมีีความสำ�ำ คััญ ควรมีีวิิธีีการในการอนุุรัักษ์์วััฒนธรรมหรืือ ภููมิิปััญญาท้้องถิ่�นมิิให้้สููญหายด้้วยวิิธีีการต่่าง ๆ ได้้แก่่ คนในชุุมชนควรได้้รับ การเรีียนรู้� การส่ง่ เสริมิ การสนับั สนุนุ การฟื้้�นฟูู การสืืบทอดและเผยแพร่ต่ ลอดจนถึึง การทำำ�ความเข้้าใจเกี่�ยวกัับภููมิิปััญญาท้้องถิ่�นของตน มีีการเผยแพร่่ค้้นคว้้าและวิิจััย สร้้างเครืือข่่ายให้้มีีการเชื่�อมโยงสืืบทอดภููมิิปััญญาท้้องถิ่�นในรููปแบบต่่าง ๆ ให้้ทััน ต่่อยุุคสมััย ในการวิิจััยครั้้�งนี้�จึึงได้้จััดให้้มีีการรวบรวมองค์์ความรู้� สร้้างแบบพิิมพ์์ กระเบื้�้องหลัังคาโบราณด้้วยซีีเมนต์์ที่ �เหมาะสมอัันเป็็นเอกลัักษณ์์วััฒนธรรมของ ท้้องถิ่�นชุุมชนร่่องก๊๊อ โดยผ่่านการมีีส่่วนร่่วมของชุุมชน อัันจะถืือเป็็นการอนุุรัักษ์์ สืืบทอดวััฒนธรรมท้้องถิ่ �นได้้ต่่อไปบนพื้้�นฐานหลัักปรััชญาแห่่งเศรษฐกิิจพอเพีียงของ หมู่�บ้านร่อ่ งก๊๊อ ตำำ�บลแม่ค่ ำำ� อำ�ำ เภอแม่จ่ ันั จังั หวัดั เชีียงราย แนวทางในการถ่ายทอดการอนุรักษ์และ สืบทอด 1.การถ่่ายทอดและปลููกฝัังจากรุ่ �นสู่ �รุ่ �นถ่่ายทอดไปยัังรุ่่�นปััจจุุบัันไปยัังรุ่่�นลููก รุ่่�นหลานและผ่่านการซึึมซัับจากการสัังเกตเห็็นหรืือความเคยชิินที่่�ต้้องอยู่ �กับสิ่่�งนั้ �น ตลอดเวลา ข้้อมููลจากผู้�้ปฏิิบััติิผู้�้ผลิิตพบว่่า การที่่�เขาสามารถทำ�ำ กระเบื้�้องหลัังคา โบราณด้ว้ ยซีเี มนต์ไ์ ด้้นั้น� ไม่ไ่ ด้เ้ กิดิ จากการศึกึ ษาโดยตรงแต่เ่ ป็น็ การเรียี นรู้แ� ละซึมึ ซับั วิธิ ีี การทำ�ำ มาจากครอบครัวั มากกว่า่ จนเขาสามารถสะสมประสบการณ์แ์ ละทำำ�ได้ใ้ นที่่ส� ุดุ จะเห็็นได้้ว่าการถ่่ายทอดหรืือปลููกฝัังให้้คนรอบข้้าง ซึึมซัับวิิธีีการทำ�ำ นั้้�น เป็็นอีีก แนวทางหนึ่�งในการอนุุรักั ษ์์ 2.การเปิดิ สอนให้้กับั ผู้ท�้ี่ส� นใจ ซึ่ง� อาจจะเป็น็ การเสนอแนะให้้มีกี ารสอนถึงึ เทคนิคิ วิิธีีการทำ�ำ กระเบื้อ�้ งหลังั คาโบราณด้้วยซีเี มนต์์ ให้้นักั เรีียน นัักศึึกษา หรืือเยาวชนที่่ม� ีี ความสนใจ เป็็นผู้้�ที่�สืืบทอดวััฒนธรรมรุ่่�นใหม่่ให้้สามารถนำ�ำ ไปพััฒนาในการทำำ�งาน และการเรียี นเพื่อ� ให้้เกิิดประโยชน์ส์ ููงสุุดและยังั สามารถอนุุรัักษ์อ์ ีีกด้้วย 3.การเผยแพรท่ างอนิ เตอร์เนต็ หรือการเผยแพรผ่ ่านสือ่ ต่าง ๆ กเ็ ปน็ อีกวิธหี นึ่งที่ สามารถประชาสัมพนั ธไ์ ปยงั ผู้คนเพ่ือได้รู้ถงึ วฒั นธรรมท่ียงั คงอยใู่ นปัจจุบัน 37การผลิตกระเบ้ืองหลงั คาโบราณท�ำ มือด้วยซีเมนต์

การผลิตกระเ ้ืบองหลังคาโบราณ ำท� ืมอด้วย ีซเมนต์38 บรรณานุกรม เฉลยี ว โพธพิ ริ ฬุ ห์. (ม.ป.ป.). งานปูนกอ่ สร้าง. กรงุ เทพฯ: รงุ่ เรอื งธรรม. ประณต กุลุ ประสููตร. (2536). เทคนิคิ งานปููน คอนกรีีต (พิิมพ์ค์ รั้้ง� ที่2� ). กรุงุ เทพฯ: อัมั รินิ ทร์์ พริ้�นติ้้�งแอนด์์ พัับลิิชชิ่่�ง. ประยูร สรุ นิ ทร์ กติ ตศิ กั ดิ์ บวั ศร.ี (2555). การศกึ ษาความเปน็ ไปได้ในในการผลติ กระเบอ้ื งหลงั คาจากเส้นใย เปลือก ข้าวโพดผสมเส้นใยชานอ้อย. สาขาวิชาวศิ วกรรมอตุ สาหการ. คณะวิศวกรรมศาสตร.์ สถาบนั เทคโนโลยี ปทุมวนั . กรุงเทพมหานคร. สนั ทัด ศริ อิ นนั ต์ไพบูลย์ และคณะ. (2554). การทดสอบกระเบ้อื งซเี มนต์ลอนคูท่ ่มี แี ละไม่มีใยหิน. สาขาวชิ า เทคโนโลยีสง่ิ แวดล้อม. คณะพลงั งานสิง่ แวดล้อมและวัสด.ุ มหาวิทยาลยั เทคโนโลยพี ระจอมเกล้าธนบรุ .ี อนันั ตภัักดิ์� โชติิมงคล. (2538, มกราคม–เมษายน). คุณุ รู้จ� ัักเซรามิิกส์์ดีแี ค่ไ่ หน. เซรามิิกส์,์ 1 (5), 52 – 55. อาคม ปาสีโล อําไพศักดิ์ ทีบญุ มา. (2558). การศกึ ษาสมบตั ทิ างกลของแผนกระเบื้องมุงหลังคาที่ทําจาก วสั ดเุ หลอื ใชทางการเกษตร. มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม. วารสารวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลย.ี ฉบบั พเิ ศษ,323-327. Benerjea, N. H. (1980). Technology of Portland cement and blended ce-ments. Alahabad: Prasad Mudranalaya.

ผ้เู ขยี น ชื่�อ่ -สกุลุ : ผู้ช้� ่่วยศาสตราจารย์์ ดร.หริพิ ล ธรรมนารัักษ์์ สังั กัดั /หน่ว่ ยงาน: คณะบริหิ ารธุรุ กิจิ และศิลิ ปศาสตร์์และศิลิ ปศาสตร์์ สาขาศิลิ ปศาสตร์์ กลุ่�มวิิชาสัังคมและมนุษุ ยศาสตร์์ - การศึกึ ษา มหาวิิทยาลััยเทคโนโลยีีราชมงคลล้้านนา เชีียงราย การศึึกษา ปรัชั ญาดุุษฎีีบััณฑิิต (ปร.ด. : เทคโนโลยีีเทคนิคิ ศึกึ ษา) มหาวิิทยาลัยั เทคโนโลยีีพระจอมเกล้้าพระนครเหนืือ E-mail :[email protected] ชื่่�อ-สกุุล : ผู้้ช� ่ว่ ยศาสตราจารย์์ ดร.มนต์ช์ ััย ปััญญาทอง สังั กัดั /หน่่วยงาน คณะวิิศวกรรมศาสตร์์ สาขาวิิศวกรรมและเทคโนโลยีี หลัักสููตร วศ.บ.วิิศวกรรมโยธา มหาวิทิ ยาลััยเทคโนโลยีรี าชมงคลล้้านนา เชีียงราย การศึึกษา ปรััชญาดุษุ ฎีีบัณั ฑิติ (วิิศวกรรมโยธา-โครงสร้้าง) มหาวิทิ ยาลัยั เทคโนโลยีพี ระจอมเกล้้าธนบุุรีี E-mail :[email protected] 39การผลติ กระเบ้อื งหลงั คาโบราณท�ำ มอื ด้วยซเี มนต์

การผลิตกระเ ้ืบองหลังคาโบราณ ำท� ืมอด้วย ีซเมนต์40 การผลติ กระเบอื้ งหลังคาโบราณท�ำ มือดว้ ยซเี มนต์ ISBN 978-974-625-916-3 ISBN 978-974-625-917-0 (E-book) ที่�่ปรึึกษา รองศาสตราจารย์์ศีีลศิริ ิิ สง่า่ จิิตร ดร.สุรุ พล ใจวงศ์ษ์ า ผู้เ�้ ขียี น ผู้�้ช่่วยศาสตราจารย์์ ดร.หริพิ ล ธรรมนารัักษ์์ ผู้�้ช่ว่ ยศาสตราจารย์์ ดร.มนต์์ชััย ปััญญาทอง กองบรรณาธิิการ ผู้�้ช่ว่ ยศาสตราจารย์์เกรีียงไกร ธารพรศรีี ผู้�้ช่ว่ ยศาสตราจารย์น์ ทีชี ััย ผััสดีี นายวิิสุุทธิ์์ � บัวั เจริิญ ดร.สุุรีวี รรณ ราชสม นายพิษิ ณุ ุ พรมพราย นายนริศิ กำำ�แพงแก้้ว ว่า่ ที่� ร.ต.รััชต์์พงษ์์ หอชัยั รััตน์์ นางสาวทิิน อ่่อนนวล นายวิษิ ณุุลัักษณ์ ์ คำำ�ยอง นางสาวสุุธาสินิ ี ี ผู้อ�้ ยู่�สุข นายจักั รริินทร์์ ชื่่�นสมบััติิ นายเจษฎา สุภุ าพรเหมิินทร์์ นางสาวรััตนาภรณ์ ์ สารภีี นางสาวหนึ่�งฤทัยั แสงใส ว่่าที่� ร.ต.เกรีียงไกร ศรีปี ระเสริิฐ นางสาวเสาวลัักษณ์์ จันั ทร์พ์ รหม นางสาวอารีีรัตั น์ ์ พิิมพ์์นวน นางสาววราภรณ์์ ต้้นใส นายวีีรวิิทย์์ ณ วรรณมา จัดั ทำำ�โดย สถาบันั ถ่า่ ยทอดเทคโนโลยีสีู่�ชุมชน มหาวิิทยาลััยเทคโนโลยีรี าชมงคลล้้านนา 98 หมู่� 8 ตำำ�บลป่่าป้้อง อำำ�เภอดอยสะเก็ด็ จัังหวัดั เชีียงใหม่่ 50220 พิิมพ์์ครั้�งที่�่ 1 ปีี 2563 บริิษัทั สยามพิิมพ์์นานา จำำ�กััด 108 ซอยพงษ์ส์ ุวุ รรณ ตำ�ำ บลศรีภี ููมิิ อำำ�เภอเมือื ง จังั หวััดเชีียงใหม่่ 50200 โทร. 0-5321-6962