มะเขือเทศรับประทานผลสดพันธุ์เบอร์ ๔ โดย มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลล้านนา

คำ� นำ� ม ห า วิ ท ย า ลั ย เ ท ค โ น โ ล ยี ร า ช ม ง ค ล ล ้ า น น า ไ ด ้ มี โ อ ก า ส ร ่ ว ม ส น อ ง ง า น ในสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ ณ ศูนย์พัฒนาพันธุ์พืชจักรพันธ์เพ็ญศิริ อ�ำเภอแม่สาย จังหวัดเชียงราย เพ่ือพัฒนาพันธุพืชพื้นเมือง ให้เกิดประโยชน์ สร้างความม่ันคงทางด้านอาหาร และเป็นการอนุรักษ์ทรัพยากรพันธุ์พืช มะเขือเทศ เป็นพืชหนึ่งที่ทางมหาวิทยาลัยให้ความสนใจในการพัฒนาพันธุ์ เน่ืองจากเป็นพืชล้มลุก นิยมปลูกทั่วไป และใช้เป็นส่วนประกอบของอาหารได้หลากหลาย จากการเก็บรวบรวม เช้ือพันธุกรรมมะเขือเทศพื้นเมืองจากพื้นที่อ�ำเภอแจ้ห่ม จังหวัดล�ำปาง และน�ำมาปลูก คัดเลือกอย่างต่อเนื่องท�ำให้ได้มะเขือเทศพันธุ์ใหม่คือ มะเขือเทศรับประทานผลสด พนั ธุเ์ บอร์ ๔ (รองศาสตราจารยน์ �ำยทุ ธ สงค์ธนาพพิ ักษ์) อธกิ ารบดมี หาวิทยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลล้านนา

มะเขอื เทศรบั ประทานผลสดพันธุเ์ บอร์ ๔ สารบัญ ความสำ� คญั ๔ ประวัติการพัฒนาพนั ธ์ ุ ๔ การพฒั นาพนั ธ์ุ ในการปลูกแต่ละครง้ั ๖ ไดเ้ มล็ดพันธ์ุ ๓ ลกั ษณะ ลกั ษณะประจำ� พนั ธ ุ์ ๗ การปลูกปฏิบัติดูแลรักษา ๘ การตลาดและการจำ� หนา่ ย ๑๐ แนวทางการพัฒนาพันธุ์มะเขือเทศ ๑๐ การปลกู ดแู ลรักษามะเขอื เทศ ๑๑ รบั ประทานผลสด (เบอร์ ๔) เอกสารอา้ งอิง ๑๒ 2

พฒั นาและปรบั ปรุงพนั ธ์ุโดย มหาวิทยาลยั เทคโนโลยีราชมงคลลา้ นนา 3

มะเขอื เทศรับประทานผลสดพันธเุ์ บอร์ ๔ มะเขือเทศรบั ประทานผลสดพันธเุ์ บอร์ ๔ มหาวิทยาลยั เทคโนโลยีราชมงคลล้านนา ความสำ� คัญ ประวัติการพฒั นาพนั ธุ์ มะเขือเทศเป็นพืชผักท่ีอุดมด้วยคุณค่าทาง ม ห า วิ ท ย า ลั ย เ ท ค โ น โ ล ยี ร า ช ม ง ค ล ล ้ า น น า ไ ด ้ อาหารที่เป็นประโยชน์ต่อสุขภาพ จากรายงานของ มีโอกาสร่วมสนองงานในสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ Engelhard et al., 2006 พบวา่ สารไลโคปนี (lycopene) ณ ศูนย์พัฒนาพันธุ์พืชจักรพันธุ์เพ็ญศิริ อ�ำเภอแม่สาย ซึ่งเปน็ สารต้านอนุมูลอสิ ระ สามารถลดความดนั โลหิตสงู จังหวัดเชียงราย จึงก�ำหนดให้มะเขือเทศเป็นพืชหน่ึง โรคมะเรง็ โรคหลอดเลอื ดหวั ใจ โรคทอ้ งรว่ ง โรคตดิ เชอื้ ทาง ที่ต้องมีการพัฒนาพันธุ์พ้ืนเมืองให้มีศักยภาพสูงข้ึน โดย เดินหายใจ (Blum et al., 2005) และยงั ชว่ ยลดการเป็น แบ่งได้สองกลุ่มคือ มะเขือเทศใช้ประกอบอาหาร มะเรง็ ต่อมลูกหมาก (นวลศรี และอัญชนา ๒๕๔๕) ดงั นน้ั ซึ่งได้พัฒนาคัดเลือกพันธุ์ได้ ๓ สายพันธ์ุ และได้ทูลถวาย การบริโภคมะเขือเทศ และผลิตภัณฑ์จากมะเขือเทศ ไปแล้ว มะเขือเทศรับประทานผลสดมีการพัฒนา จะผลดีต่อสุขภาพ Graham-Rowe (2007) รายงานว่า คัดเลือกทั้งพันธุ์ผลเล็กและผลใหญ่ โดยพันธุ์ท่ีเป็นผลเล็ก มะเขอื เทศอนิ ทรยี ์ (organic tomato) มปี รมิ าณสารตา้ น เก็บรวบรวมพันธุ์ จากอ�ำเภอแจ้ห่ม จังหวัดล�ำปางโดย อนมุ ลู อสิ ระของสารกลมุ่ flavonoids คอื quercetin, และ เกษตรกรได้ใช้เมล็ดพันธุ์เดิมปลูกต่อเน่ืองมาตลอด kaempferol สูงกวา่ มะเขือเทศท่ไี ดร้ ับจากการปลกู แบบ ซ่ึงมีลักษณะที่ดีคือ ผลมีขนาดเหมาะสม สีแดงสด ใช้สารเคมี คล้ายกับพันธุ์ราชินี จึงได้น�ำมาปลูกคัดเลือกมาแล้ว ๖ รอบ ต(Fถ๖ุ)ป วั ร ะ ส ง ค ์ ก า ร พั ฒ น า พั น ธุ ์ ม ะ เ ขื อ เ ท ศ รั บ ประทานผลสด เพ่ือพัฒนาพันธุ์มะเขือเทศรับประทาน ผลสดให้ทนทานต่อการเกิดโรค เจริญเติบโตและปรับตัว ได้ดีในสภาพแวดล้อมท่ีแตกต่างกันได้ตลอดท้ังปี และ ใหผ้ ลผลติ สูง แหล่งพันธุกรรมของมะเขือเทศรับประทานผลสดนั้น เดิมเป็นพันธุ์ที่เก็บรวบรวมจากอ�ำเภอแจ้ห่ม จังหวัดล�ำปาง โดยเกษตรได้เก็บเมล็ดพันธุ์ไว้ใช้เอง สถาบันวิจัย เทคโนโลยีเกษตร มทร. ล้านนา เห็นว่ามีลักษณะดีจึงน�ำมา ศึกษาคัดเลือกเก็บเมล็ดพันธุ์ปลูกต่อหลายรุ่นโดยน�ำเมล็ดท่ี ได้จากต้นพันธุ์ท่ีถูกคัดเลือกในรุ่นก่อนมาปลูกคัดเลือกเก็บ ข้อมูลการเจริญเติบโต องค์ประกอบผลผลิตอย่างต่อเนื่อง ท�ำการปลูกคัดเลือกที่ศูนย์พัฒนาพันธุ์พืชฯโดยปล่อยให้มี การผสมเกสรเปิดในกลุ่มประชากรเดียวกัน หลังจากนั้น คัดเลือกต้นพันธุ์ที่ดีหลายๆ ต้นแล้วรอเก็บเก่ียวเมล็ดและ น�ำมารวมกันไว้เพื่อน�ำมาปลูกและคัดเลือกซ้�ำต่อไปอีก หลายๆ รุ่น(ประมาณ ๖ รอบ ษ(Fณ๖)ะ) จนลักษ ณะต้องกา ร ไม่กระ จ า ย ตั ว ห รื อ ยั งค ง มี ลั ก ที่ ดี ค ง ท่ี ฉ ะ นั้ น ก า ร คัดเลือกจะใช้สายตาประกอบกับข้อมูลการเจริญเติบโตและ องค์ประกอบผลผลิตมาหาค่าเฉล่ียและคัดเลือกต้นพันธุ์ที่ 4 เหมาะสมทสี่ ุดตอ่ ไป

พฒั นาและปรบั ปรุงพนั ธ์ุโดย มหาวิทยาลยั เทคโนโลยีราชมงคลลา้ นนา 5

มะเขอื เทศรับประทานผลสดพันธุ์เบอร์ ๔ การพัฒนาพันธ์ุ ในการปลกู แต่ละครง้ั ไดเ้ มลด็ พันธุ์ ๓ ลักษณะ ๑. ผสมเปิด (OP) ปล่อยให้มีการ ผสมตามธรรมชาติซ่ึงจะท�ำให้ลักษณะทาง พนั ธกุ รรมทห่ี ลากหลายรวมอยใู่ นประชากรน้ี รอการคัดเลือกและพัฒนาข้ึนมาใช้ประโยชน์ ตามความเหมาะสมตอ่ ไป ๒. ผสมตัวเองเพ่ือคัดไว้เป็นพ่อแม่พันธุ์ จะท�ำการคัดเลือกต้นที่มีลักษณะดีให้ผลผลิต มาก ต้นแขง็ แรง เจริญเตบิ โตเรว็ เมอ่ื ถงึ ระยะ ออกดอกทำ� การผสมตัวเองเพ่ือให้คงลักษณะ เดิมไว้ในรุ่นต่อไป พร้อมกันน้ีอาจคัดเลือก ต้นท่ีดีและมีลักษณะที่แตกต่างกันไว้หลายๆ ตน้ เพอื่ ท�ำเป็นพ่อแมพ่ ันธุ์ตอ่ ไป ๓. ผสมขา้ มในกลมุ่ ประชากรท่ีคัดเลอื ก (Sip) เพื่อพัฒนาพันธุ์ให้มีลักษณะดีแต่อยู่ บนฐานพันธุกรรมกว้างโดยคัดเลือกต้นที่ดี คล้ายๆกันจ�ำนวนหน่ึงจากน้ันน�ำเมล็ดแต่ละ ต้นมารวมกัน ท�ำการเพาะและปลูกเป็นกลุ่ม ประชากรเดียวกันและให้อยู่ห่างจากกลุ่ม ประชากรอื่น ท้ังนี้เพ่ือให้เกิดการผสมกันเอง ภายในกลุ่มที่ได้คัดเลือกต้นท่ีมีลักษณะดี ในแตล่ ะรนุ่ ทปี่ ลกู ทำ� การคดั เลอื ก ขณะนปี้ ลกู ตมัาวแมลา้วกแ๖ละรยุ่นังค(งFค๖)ัดเมลีลือักกษตณ้นะทดี่มีทีล่ีไักมษ่กณระะจทา่ีดยี ต่อไปเชน่ เดิม 6

พฒั นาและปรบั ปรงุ พันธ์โุ ดย มหาวิทยาลยั เทคโนโลยีราชมงคลล้านนา ลักษณะประจำ� พันธุ์ มะเขือเทศรับประทานผลสดพันธุ์เบอร์ ๔ เป็นพันธุ์ซึ่งมีการ ปรบั ตวั เขา้ กบั สภาพแวดลอ้ มไดด้ ี ตน้ แขง็ แรง ใหผ้ ลผลติ สงู ทนทานตอ่ โรค ทรงพมุ่ สม�ำ่ เสมอ ไมต่ อ้ งตดั แตง่ และสามารถปลกู ไดท้ กุ ฤดู ใหผ้ ลผลติ สงู ผลดิบมีสีเขียวอ่อน ส่วนมากทรงพุ่มโปร่งเห็นผลได้ชัดเจน ผลสุกสี แดงท้งั ผล ล�ำต้น ต้ังตรง มลี กั ษณะเปน็ พมุ่ มีขนออ่ นๆ ปกคลุมลำ� ตน้   ใบ เป็นใบประกอบแบบสลับ ใบย่อยมีขนาดไม่เท่ากัน บางใบเล็ก รียาว บางใบกลมใหญ่ ปลายใบแหลม ขอบใบเป็นหยักลึกคล้าย ฟันเล่ือยมีขนอ่อนคลุม ดอก เป็นช่อหรือดอกเด่ียว บริเวณซอกใบ ดอกมีสีเหลือง มีกลีบเล้ียงสีเขียว ผล เป็นผลเดี่ยว มีขนาดรูปร่างรี เปลือกผลบางเป็นมัน ผลดิบมีสีเขียว เม่ือสุกจะมีสีแดง เนื้อภายใน มีรสอมเปรี้ยวอมหวาน เมล็ดมีจ�ำนวนน้อย น้�ำหนักโดยเฉล่ีย ๙ กรัม ความกวา้ งยาวของผล ๒.๔ X ๓.๐ เซนติเมตร ความหนาของ เนื้อ ๐.๓ เซนติเมตร จ�ำนวนช่อผล ๑๗-๒๕ ช่อต่อต้น มีจ�ำนวนผล ๕-๑๓ ผล/ช่อ จ�ำนวนลูก ๑๙๐ - ๒๙๕ ผลต่อต้น ความสูงของต้น ๑๐๐ - ๑๓๐ เซนตเิ มตร ความกว้างทรงพุ่ม ๗๐-๘๔ เซนติเมตร ผลผลติ ต่อต้น ๑.๕๐ - ๒.๖ กิโลกรมั ผลผลิตต่อไร่ ๒,๐๐๐ – ๔,๐๐๐ กโิ ลกรัม จ�ำนวนกงิ่ ตอ่ ตน้ ๘ – ๑๑ กง่ิ 7

มะเขือเทศรบั ประทานผลสดพันธเุ์ บอร์ ๔ ๑. การเพาะกลา้ ๑.๑ ให้เตรียมดินละเอียดพร้อมปุ๋ยคอก หรือปุ๋ย การปลูกปฏบิ ัติดูแลรกั ษา หมักในอัตราส่วน ๒:๑ และใส่ดินผสมดังกล่าวลงในถาด 8 พลาสติกเพาะกล้า ๑.๒ ใช้เศษไมเ้ ล็กๆ (ขนาดเท่าไมจ้ ้ิมผลไม้) กดลงไป ในดินท่บี รรจุอยู่ในถาดพลาสตกิ เพาะกลา้ ขนาดความลึก ๐.๕ ซม. ๑.๓ นำ� เมลด็ มะเขอื เทศหยอดลงในหลมุ ปลกู หลมุ ละ ๑-๒ เมล็ด กลบดินผิวหน้าเมล็ดมะเขือเทศ แล้วรดน้�ำ และควรปอ้ งกนั มดคาบเมลด็ ไปจากถาดเพาะกลา้ โดยใช้ ปนู ขาวโรยเป็นเส้นรอบถาดเพาะ ๑.๔ หลังเพาะเมล็ด ๗-๑๐ วนั มะเขอื เทศเรม่ิ งอก หมน่ั รดน้�ำตน้ กลา้ มะเขอื เทศทกุ วนั ๆ ละ ๑-๒ ครงั้ ในชว่ ง เชา้ และ เยน็ จนกระทงั่ ตน้ กลา้ มะเขอื เทศมอี ายุ ๒๐-๒๕ วนั จงึ ย้ายกล้ามะเขือเทศลงปลูกในแปลงปลกู ๒. การปลูกในแปลง ควรเตรียมดินปลกู โดยใช้จอบขุดย่อยดินหน้าใหล้ ึก ๑๕-๒๐ ซม. และย่อยดินให้ละเอียด ใส่ปุ๋ยคอก หรือ ใส่ปยุ๋ หมัก คลกุ เคล้าให้เข้ากบั ดินในแปลง ในแต่ละแปลง ปลกู ๒ แถวท�ำเปน็ หลมุ ๆ ระยะปลูก ๕๐x๘๐ เซนติเมตร ใชพ้ ลาสตกิ ด�ำคลมุ แปลงขนาดหนา้ กวา้ ง ๑๒๐ เซนตเิ มตร ป้องกันวัชพืช มีการให้น�้ำแบบปล่อยตามร่องข้างๆ แถว ของตน้ มกี ารใสป่ ยุ๋ อตั รา ๑๕-๑๕-๑๕ รองกน้ หลมุ กอ่ นปลกู และใส่ปุ๋ยยูเรียหลังปลูกแล้วประมาณ ๗ วัน ในอัตรา ๓ กิโลกรัมต่อไร่ หลังจากนั้นทุก ๑๕ วันใส่ปุ๋ยเคมี ๑๕-๑๕-๑๕ ในอัตราครั้งละ ๗.๕ กิโลกรัมต่อไร่ อีก สามครั้ง เม่ือมะเขือเทศเจริญเติบโตหลังย้ายกล้า ประมาณ ๖๕ วนั เรม่ิ เกบ็ เกย่ี วผลผลติ ไดแ้ ละสามารถเกบ็ เก่ยี วผลผลิตไดน้ านประมาณ ๓๐ วัน

พัฒนาและปรบั ปรงุ พนั ธุ์โดย มหาวิทยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลลา้ นนา การปกั คา้ งพนั ธท์ุ ท่ี อดยอดหรอื พนั ธเ์ุ ลอื้ ยจำ� เปน็ ตอ้ ง มีการปักค้างโดยใช้ไม้หลักปักค้างต้นก่อนระยะออกดอก โดยใช้เชอื กผูกกบั ลำ� ตน้ ให้ไขว้กนั เป็นเลข 8 และผกู เง่ือน กระตุกกับค้างเพื่อให้ต้นเจริญเติบโตได้ดี สะดวกต่อการ ดูแลรักษา ฉีดสารป้องกันแมลงได้ทั่วถึง ผลไม่สัมผัสดิน ทำ� ใหผ้ ลสะอาดและสะดวกต่อการเกบ็ เกยี่ ว ๓. การป้องกนั ก�ำจัดศตั รูมะเขอื เทศ ศัตรูที่ส�ำคัญของมะเขือเทศคือโรคเห่ียวเขียวควร ป้องกันก�ำจัดโดยรองก้นหลุมด้วยเชื้อราไตรโคเดอร์มา หรอื ใบมะรุมแหง้ สัก ๒-๓ กำ� มือ โรคราแป้งใช้กำ� มะถนั ผง ชนดิ ละลายน�้ำ ฉดี พน่ ในเวลาเชา้ มดื ทมี่ อี ากาศเยน็ หรอื ใน ตอนเยน็ ส่วนแมลงศัตรทู สี่ ำ� คัญคือแมลงหว่ขี าว เพล้ียไฟ อาจมีหนอนเจาะผลเข้าท�ำลายในบางคร้ัง การป้องกัน ก�ำจัดถ้าระบบการให้น้�ำแบบสปิงเกอร์จะช่วยป้องกัน แมลงเหล่าน้ันได้เป็นอย่างดี หรือถ้าพบเป็นจ�ำนวนมาก ควรพ่นด้วยสารสกัดจากพืชเช่นหางไหลผสมกับสารสกัด จากดปี ลี เป็นตน้ ๔. การเก็บเก่ยี ว การเก็บเกี่ยวขึ้นอยู่กับพันธุ์ แต่โดยเฉลี่ยแล้วเมื่อ ปลูกไดป้ ระมาณ ๓๐-๔๕ วัน มะเขือเทศจะเริ่มออกดอก และจะเริ่มเก็บเก่ียวได้เม่ืออายุประมาณ ๗๐-๙๐ วัน และจากเร่ิมปลูกถึงเก็บเก่ียวหมดประมาณ ๔-๕ เดือน (ในแปลงของเกษตรกรที่ใช้ไบโอเฟอร์ทิล เป็นประจ�ำ จะเก็บเก่ียวได้นานเพิ่มข้ึน เฉล่ียประมาณ ๑ เดือน) ต้นทุนการผลิต ต่อไร่ ประมาณ ๓๘,๐๐๐ บาท/ไร่ (คา่ จา้ งเตรยี มไถพืน้ ท่ี ๑ ไร่ ๗๕๐ บาท เตรียมแปลงปลูก ๑,๒๐๐ บาท ปยุ๋ รองพนื้ (๒๕ กก.) ๕๐๐ บาท ปยุ๋ แตง่ หนา้ (๕๐ กก.) ๑,๐๐๐ บาท การดแู ลรกั ษา ๒๗,๐๐๐ บาท เก็บเก่ียว ๑,๒๐๐ บาท สารป้องกันก�ำจัดโรคและแมลง ๑,๐๐๐ บาท ค่าหลกั ท�ำคา้ ง ๕,๐๐๐ บาท) 9

มะเขอื เทศรบั ประทานผลสดพันธ์ุเบอร์ ๔ การตลาดและการจำ� หนา่ ย เน่ืองจากประชาชนในปัจจุบัน เร่ิมสนใจดูแลสุขภาพมากข้ึนและทราบ ถึงคุณค่าของมะเขือเทศเป็นอย่างดี จึงมีประชาชนจ�ำนวนมากชอบท่ีจะ รับประทานมะเขือเทศผลสดท�ำให้ การจ�ำหน่ายไม่มีปัญหาตรงกันข้ามกับ การผลิตไม่เพียงพอกับความต้องการ ของตลาด และมะเขือเทศรับประทาน ผลสดพนั ธน์ุ เ้ี ปน็ พนั ธผ์ุ สมเปดิ เกษตรกร สามารถเก็บเมล็ดพันธุ์ไว้ปลูกในฤดู ถดั ไปได้ แ น ว ท า ง ก า ร พั ฒ น า พั น ธุ ์ มะเขอื เทศ แนวทางการพัฒนามะเขือเทศ ควรเน้นลักษณะการต้านทานโรค โคนเน่าทั้งท่ีเกิดจากเช้ือแบคทีเรีย และเช้ือราซึ่งต้องอาศัยพันธุกรรมจาก มะเขือเทศพันธุ์พ้ืนเมืองเช่นพันธุ์อี เป๋อ โดยใช้เป็นพ่อและแม่พันธุ์ร่วม กั บ พั น ธุ ์ ม ะ เขื อ เ ท ศ ท่ี มี ลั ก ษ ณ ะ คุ ณ ภ า พ ผ ล ดี ส า ม า ร ถ เ จ ริ ญ เ ติ บ โ ต ได้ดีทุกฤดู นอกจากใช้รับประทาน ผลสดแล้ว สามารถใช้ประโยชน์ใน ก า ร แ ป ร รู ป ท� ำ เ ป ็ น น้� ำ ม ะ เ ขื อ เ ท ศ หรือผลมะเขือเทศอบแหง้ ไดด้ ี 10

พฒั นาและปรบั ปรุงพนั ธ์ุโดย มหาวิทยาลยั เทคโนโลยีราชมงคลล้านนา 11

มะเขอื เทศรับประทานผลสดพันธเุ์ บอร์ ๔ เอกสารอ้างองิ นวลศรี รกั อรยิ ธรรม และอัญชนา เจนวิถสี ขุ . 2545. แอนตอิ อกซิเดนท์ : สารต้านมะเร็งในผกั สมนุ ไพรไทย. นพบรุ กี ารพมิ พ.์ เชยี งใหม่. 281 น. Blum, A., Monir, M., Wirsansky, I., and Ben-Arzi, S. (2005) The beneficial effects of tomatoes. European Journal of Internal Medicine 16:402 – 404. Engelhard, Y.N.,Gazer, B. and ParanNatural, E. (2006) Antioxidants from tomato extract reduce blood pressure in patients with grade-1 hypertension:A double-blind, placebo-controlled pilot study. American Heart Journal. 151(1):1-6. 12