ฐานการเรียนรู้ที่ 6 ภูมิปัญญาท้องถิ่นปลูกพืชไร้ดินได้

คู่มอื ผู้รับบริการกจิ กรรมการศึกษาตามอธั ยาศัย ด้านสะเตม็ ศึกษาบูรณาการวฒั นธรรมท้องถ่นิ เร่ือง ภูมปิ ัญญาท้องถิ่นปลูกพชื ไร้ดนิ ได้ สแกนเพ่อื อ่าน E-Book ศูนย์วทิ ยาศาสตร์เพอื่ การศึกษาสระแก้ว สานักส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัย สานกั งานปลดั กระทรวงศึกษาธิการ จดั ทาโดย นางสาวเดอื นรัตน์ เฉลยี วกจิ

ฐานการเรียนรู เร่อื ง ภมู ปิ ญ ญาทอ งถิน่ ปลูกพชื ไรดนิ ได

แผนการจัดกิจกรรมการเรียนรู เรอื่ ง ภมู ปิ ญญาทอ งถ่ินปลูกพชื ไรดินได เวลา 3 ชัว่ โมง แนวคิด ป จ จุ บั น ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย มี ก า ร นํ า เ ท ค โ น โ ล ยี ท า ง ด า น ก า ร เ ก ษ ต ร ที่ เ รี ย ก ว า ก า ร ป ลู ก พื ช ไ ร ดิ น (Hydroponics) เขามาใชแกปญหาในการทําการเกษตรในกรณีท่ีพ้ืนที่ดินไมส ามารถเพาะปลูกพชื ไดในสภาพ ปกติ เชน ดินขาดความอุดมสมบูรณ ประสบปญหาภัยแลง นํ้าทวม พื้นท่ีในการเพาะปลูกมีจํากัด เปนตน แตในการปลูกพืชไรดินมีตนทุนการผลิตสูง เนื่องมาจากวัสดุที่นํามาใชทําภาชนะปลูกมรี าคาแพง ดังนั้นจึงนาํ การบูรณาการความรูใน 4 วิชาไดแก วิทยาศาสตร เทคโนโลยี วิศวกรรมศาสตร และคณิตศาสตร ที่เรียกวา สะเต็มศกึ ษามาประยกุ ตใช โดยเนน การนาํ ความรไู ปใชแ กปญหาหรือใชประโยชนในชีวิตจริง จงึ หาวธิ ปี รับปรุง เปลีย่ นแปลงอปุ กรณ จากวัสดอุ ปุ กรณท่ีมีราคาแพง โดยการใชว ัสดุทีม่ อี ยูใ นทอ งถนิ่ มาทดแทน โดยใชกระบอก ไมไ ผ เปนการนาํ สิง่ ทมี่ อี ยูแลว ในทอ งถน่ิ มาใชใ หเกิดประโยชน วัตถุประสงค 1. อธบิ ายความรเู บือ้ งตนเกีย่ วกบั ปจ จยั ทีม่ ผี ลตอ การเจริญเติบโตของพืชไรด นิ 2. ออกแบบและสรางภาชนะการปลกู พชื ไรด ิน โดยบรู ณาการสะเต็มศึกษากับวฒั นธรรมทองถิ่น 3. เหน็ ความสําคญั ของภาชนะปลกู พืชไรด นิ โดยบูรณาการสะเตม็ ศกึ ษากบั วัฒนธรรมทองถ่นิ เน้ือหา 1. ความรูเบ้ืองตนเกีย่ วกบั ปจ จยั การเจริญเติบโตของพชื ไรดิน 1. นา้ํ 1.2 ธาตอุ าหารและสารละลายธาตุอาหาร 1.3 ออกซิเจน 1.4 แสงแดด 1.5 สภาพแวดลอม 2. การออกแบบและปฏบิ ัติการ การปลกู ผกั แบบไรด นิ ใชปลกู จากวสั ดทุ ห่ี าไดงายในทอ งถน่ิ 2.1 การออกแบบเชงิ วิศวกรรม 2.1.1 การระบปุ ญหา 2.1.2 การคนหาแนวคิดท่เี กยี่ วของ 2.1.3 การวางแผนและพัฒนา 2.1.4 การทดสอบและการประเมนิ ผล 2.1.5 การนาํ เสนอผลลพั ธ 2.2 การปฏบิ ตั กิ าร การปลูกผกั แบบไรดิน ใชภ าชนะในการปลูกจากวัสดุท่หี าไดง าย ในทอ งถ่นิ ตามการออกแบบเชิงวิศวกรรม การปลูกผักแบบไรด ิน ใชภาชนะปลูกจากวสั ดุทห่ี าไดง า ยในทองถิ่น

ความเชอ่ื มโยงสะเต็มศึกษากบั การบูรณาการวฒั นธรรมทอ S : Science T : Technology E:E วทิ ยาศาสตร เทคโนโลยี วศิ ว ความรู ประโยชนท่ีไดร บั กระบว ความรูเบือ้ งตน เก่ียวกับปจจัยการ 1. ไดชนดิ ของวัสดุท่ี ออกแบ เจรญิ เตบิ โตของ นาํ มาใชในการทาํ พชื ไรดิน ภาชนะปลูกพชื ไรดิน 1. การร 1. นํา้ รปู แบบใหม 2. การค 2. ธาตอุ าหารและ 2. วัสดทุ ี่นํามาปลกู เก่ยี วขอ สารละลายธาตุ พชื ไรด นิ ไดม าจาก 3. การว อาหาร ธรรมชาติ พฒั นา 3 ออกซเิ จน 4. การท 4. แสงแดด ประเมิน 5. สภาพแวดลอม 5. การน แผนผังความเชื่อมโยงสะเตม็ ศกึ ษากบั การบูรณาการวฒั นธรรมทอ

องถ่ินท่สี อดคลอ งกับเน้ือหา “ภมู ปิ ญ ญาทอ งถิ่นไรดนิ ดว ย Engineering M : Mathematics C : Culture วกรรมศาสตร คณิตศาสตร วัฒนธรรมทองถิ่น วนการ ความรู ตนกาํ เนดิ บบการผลิต 1. การวดั ขนาดของ 1. การใชวสั ดุจาก ระบุปญหา รางไมไ ผ ธรรมชาติที่หาไดง าย คนหาแนวคิดท่ี 2. การตวงปรมิ าตร ในทอ งถนิ่ อง ของน้าํ และธาตุ 2. เพม่ิ คณุ คา ใหก บั วางแผนและการ อาหาร วัสดุจากธรรมชาติ 3. การคํานวณหา และเปน การสรา ง ทดสอบและการ ตน ทุน/กําไร อาชีพและสราง นผล รายไดใหก ับผคู นใน นาํ เสนอผลลัพธ ทอ งถน่ิ องถนิ่ ท่สี อดคลองกับเนอื้ หา “ภมู ิปญ ญาทองถ่นิ ปลูกพชื ไรด นิ ได”

ข้นั ตอนปฏิบตั ิกจิ กรรมของผรู บั บรกิ าร กิจกรรมการทดสอบกอนเรียน ใหผ รู บั บรกิ ารทําแบบทดสอบกอ นเรียน เร่ือง ภมู ปิ ญ ญาทอ งถน่ิ ปลูกพืชไรดนิ ได ซึ่งมีขอสอบ ทง้ั หมด จํานวน 10 ขอ (เม่ือผรู ับบรกิ ารทําแบบทดสอบเสรจ็ เรียบรอ ยแลว ผรู ับบริการสามารถตรวจคาํ ตอบ ไดต ามเฉลยคําตอบทา ยกิจกรรม) คะแนนท่ไี ด..................คะแนน แบบทดสอบกอ นเรยี น คะแนนทไี่ ดเ ตม็ 10 คะแนน เรอ่ื ง ภูมปิ ญญาทองถิน่ ปลูกพืชไรดินได คําช้ีแจง 1.ใหผูรบั บริการกาเคร่อื งหมาย x (กากบาท) หนาขอ ท่ีถูกตอ งเพียงขอเดยี ว 2. แบบทดสอบนี้ มีขอ สอบจํานวน 10 ขอ ขอ ละ 1 คะแนน 3. เม่ือผูรบั บริการทาํ แบบทดสอบเสร็จเรยี บรอ ยแลว ผรู ับบรกิ ารสามารถตรวจคําตอบไดต ามเฉลย คาํ ตอบทายกจิ กรรม 1. ปจ จัยในการเจรญิ เติบโต ขอ ใด ท่ีพชื ขาดไมไ ด ข. ดนิ นาํ้ อากาศ ก. ดนิ นา้ํ แสงแดด ง. นํ้า อากาศ แสงแดด ค. ดนิ แสงแดด อากาศ 2. ขอใดไมใ ชปจ จัยของการเจริญเติบโตของตนพืช ข. อากาศ ก. แสง ง. พื้นที่ ค. น้าํ 3. พืชจะไมม ีการเจรญิ เติบโตถาขาดสวนใด ข. ลาํ ตน ก. ราก ง. ดอก ค. กิง่ 4. การปลูกพชื ไรด ิน ควรวางรางปลูกตนพชื ไวในบรเิ วณทม่ี แี สงแดดสองถงึ เพอ่ื อะไร ก. ใหพ ืชดูดธาตุอาหารไดดี ข. ใหพชื หายใจไดสะดวก ค. ใหพชื รูสกึ สดชนื่ ง. ใชพชื สรางอาหารได 5. ธาตุอาหารหลัก สําหรับพชื 3 ชนิด คอื ขอใด ข. ออกซิเจน โพแทสเซียม ไนโตรเจน ก. ออกซเิ จน ฟอสฟอรสั ไฮโดรเจน ง. ไฮโดรเจน ฟอสฟอรสั ไนโตรเจน ค. ไนโตรเจน ฟอสฟอรสั โพแทสเซยี ม

6. กลุม ธาตุอาหารรอง ธาตุอาหารท่ีพชื ตอ งการในปริมาณนอย คือกลุมธาตชุ นิดใด ก. ไฮโดรเจน แคลเซยี ม ลเิ ทยี ม ข. แคลเซยี ม แมกนเี ซยี ม และกํามะถัน ค. โซเดียม โพแทสเซยี ม แมกนเี ซียม ง. โบรอน คารบ อน ยูเรเนยี ม 7. ขอใดเปนความหมายของการปลูกพืชไรดิน ข. การปลกู พชื แบบเกษตรอินทรยี  ก. การปลูกพืชแบบเกษตรทฤษฎีใหม ง. การปลกู พืชหมุนเวยี น ค. การปลูกพชื แบบไมใชดิน 8. ขอใด ไมใ ช ปจจัยทางดานสิ่งแวดลอมในการปลูกพชื ข. อากาศ ก. แสง ง. ยีน ค. นาํ้ 9. เพราะเหตใุ ดพวกเราจงึ ตอ งเรียนรเู รอ่ื ง การปลูกพืชไรด ิน ก. เพื่อนําไปปลกู ผกั กินเองท่บี า น ข. เพ่อื ใหรูถงึ เทคโนโลยีทางเลอื กในการทําการเกษตร ค. เพื่อนําความรูท ไี่ ดไปสอบเรียนตอ ง. ถกู เฉพาะขอ ก และ ค 10. การปลกู พชื ไรด ินโดยวธิ ีการ Hydroponics คือ ก. การปลูกพืชในดิน ข. การปลูกพืชในอากาศ ค. การปลกู พืชในน้ําท่ีมีธาตุอาหาร ง. การปลกู พืชโดยใชว ัสดุอนื่ แทนดิน กจิ กรรมการแลกเปลยี่ นเรอ่ื งรูเร่ือง ภมู ปิ ญญาทองถ่ินปลกู พชื ไรดนิ ได คําชี้แจง 1. ใหผูรับบริการตอบคําถาม จํานวน 2 ประเด็น ดังนี้ ประเด็นท่ี 1 “ทานคิดวา เราสามารถปลูกพชื โดยไมใ ชด ินไดห รือไม อยา งไร” ประเด็นที่ 2 “ทา นคดิ วาการปลกู พชื ไรดิน แตกตา งจากการปลูกพชื ลงดนิ อยางไร” 2. ใหผูรับบริการและผูจัดกิจกรรมสรุปส่ิงท่ีไดเรียนรูจากกิจกรรมแลกเปล่ียนเรียนรูเร่ือง ภูมิปญญา ทอ งถน่ิ ปลูกพืชไรดินได

กจิ กรรมการใหค วามรูเรอ่ื ง ภูมิปญ ญาทอ งถนิ่ ปลูกพืชไรดินได คาํ ช้ีแจง 1. ใหผรู ับบรกิ ารศกึ ษาใบความรู เรอ่ื ง ภมู ิปญญาทองถิน่ ปลกู พชื ไรด นิ ได 2. ใหผูรับบริการและผูจัดกิจกรรมสรุปส่ิงที่ไดเรียนรูจากกิจกรรมแลกเปล่ียนเรียนรูเร่ือง ภูมิปญญา ทอ งถน่ิ ปลูกพืชไรด ินได

ใบความรู เร่ือง ภูมิปญ ญาทอ งถ่นิ ปลูกพืชไรดินได ปจจยั ท่ีเก่ียวของกบั การเจรญิ เตบิ โตของการปลูกพืชไรดิน 1. ปจ จยั ทางดา นพนั ธุกรรม ยีน (gene) เปนตัวกําหนดลักษณะการเจรญิ เติบโตของพืช ไมวาจะเปนสวนของราก ลาตน กิ่ง กาน ใบ ตลอดจนดอกและผล การสะสมมวลชวี ภาพไดม ากนอ ยเพยี งใดขน้ึ อยูก ับพันธกุ รรมของพชื เอง พันธพุ ืชทีจ่ ะ ใชกับการปลกู พืชดว ยวธิ ไี ฮโดรโปนิกสโ ดยเฉพาะยงั ไมม หี รือมีนอยมาก 2. ปจ จยั ทางดานสงิ่ แวดลอ ม 2.1 แสง ตามธรรมชาติพืชจะใชแสงอาทิตยเปนแหลงพลังงาน เพื่อทําใหเกิดกระบวนการสังเคราะหแสงท่ีใบ หรือสวนท่ีมีสีเขียว โดยมีคลอโรฟลล (Chlorophyll) ซึ่งเปนรงควัตถุสีเขียวชนิดหนึ่งท่ีมีหนา ที่เปนตัวรับแสง เพ่ือเปล่ียนกา ซคารบอนไดออกไซด (CO2) และน้ํา (H2O) เปนกลูโคส (C6H12O6) และกา ซออกซิเจน (O2) พชื ที่ ปลูกในบานหรือเรือนทดลอง อาจใชแสงสวางจากไฟฟาทดแทนแสงอาทิตยไดแตก็เปนการส้ินเปลืองและไม สมบรู ณ เม่อื เปรยี บเทียบกับแสงธรรมชาติ 2.2 อากาศ พืชจําเปนตองใชกาซคารบอนไดออกไซด (CO2) ท่ีมีอยูประมาณ 0.033 เปอรเซ็นต ในบรรยากาศใน การผลิตกลูโคส (C6H12O6) ซ่ึงเปน สารอนิ ทรียเรมิ่ ตน เหตุการณท ีพ่ ชื จะขาดคารบอนไดออกไซด เปนไปไดย าก เนื่องจากมีแหลงคารบอนไดออกไซดอยางเหลือเฟอ เชน การเผาไหมเช้ือเพลิงจากโรงงานและรถยนต ตลอดจนการผลิตไฟฟา เปนตน สวนกาซออกซิเจน (O2) พืชตองการเพ่ือใชในกระบวนการหายใจ (Respiration) เพ่ือเปลี่ยนพลังงานแสงอาทิตยซึ่งถูกเก็บไวในรูปพลังงานเคมี ในรูปของน้ําตาลกลูโคสและ สามารถใหเปน พลงั งานเพ่อื ใชใ นการขับเคลือ่ นกระบวนการเมตาโบลิซมึ (Metabolism) ตา งๆ การหายใจของ สวนเหนือดินของพืชมักไมมีปญหา เพราะในบรรยากาศมีออกซิเจนเปนองคประกอบอยูถึง 20 เปอรเซ็นต สําหรับรากพืชมักจะขาดออกซิเจน โดยเฉพาะการปลูกพืชไรดินดวยเทคนิคการปลูกดวยสารละลาย (Water Culture หรอื Liquid Culture) จําเปน ตอ งใหออกซเิ จนในจํานวนที่เพียงพอตอความตองการของพืช การให ออกซเิ จนแกรากพชื จะใหในรปู ของฟองอากาศทีแ่ ทรกอยใู นสารละลายธาตุอาหารพืช ซงึ่ ใหโดยใชเ ครอ่ื งสบู ลม หรอื การใชร ะบบน้าํ หมนุ เวยี น 2.3 นาํ้ คุณภาพนํ้าเปนเร่ืองสําคัญมากเร่ืองหนึ่ง การปลูกพืชเพียงเล็กนอยเพ่ือการทดลองจะไมมีปญหาแต การปลูกเปนการคา จะตองพิจารณาเร่ืองของน้ํากอนอ่ืน หากใชนํ้าคุณภาพไมดีทั้งองคประกอบทางเคมีและ ความสะอาด จะกอ ใหเ กิดความลมเหลว นาํ้ เปนตัวประกอบท่ีสําคญั โดยจะถูกนําไปใช 2 ทาง คอื 1. ใชเปนองคประกอบของพืช พืชมีน้ําเปนองคประกอบประมาณ 90-95 เปอรเซ็นตโดยนาํ้ หนกั พืช ใชนา้ํ เพอื่ กอ ใหเ กดิ กิจกรรมทม่ี ปี ระโยชน

2. ใชเปนตัวทําละลายธาตุอาหารพืชใหอยูในรูปไอออนหรือสารละลายธาตุอาหารพืชโมเลกุลเล็ก เพื่อใหรากดูดกินเขาไป ปกติน้ําประปาถือวาใชได แตสําหรับการทดลอง มักใชนํ้ากล่ันหรือน้ําประปาที่ทิ้งให คลอรีนหมดไป แหลงของน้ําท่ีดีสุด สําหรับการปลูกพืชไรดินเชิงพาณิชย คือ น้ําฝนหรือนํ้าจากคลอง ชลประทาน วสั ดปุ ลูกผกั แบบไฮโดรโปนกิ ส 2.4 วัสดุปลกู วัสดุปลูก หมายถงึ วตั ถุ (material) ตา งๆ ที่เลอื กสรรมา เพื่อใชปลกู พืชและทําใหตนพืชเจริญเติบโต ไดเปนปกติ วัสดดุ ังกลา วอาจเปน ชนิดเดยี วกันหรือหลายชนิดผสมกนั ชนดิ ของวัสดปุ ลูกอาจเปนอินทรยี วัตถุก็ ได โดยท่ัวไปวสั ดปุ ลูกจะมีบทบาทตอ การเจริญเติบโตและการใหผ ลผลิตพืช 4 ประการ ไดแก ก. คาํ้ จนุ สวนของพชื ท่ีอยูเหนือวัสดปุ ลูกใหต งั้ ตรงอยูได ข. เกบ็ สาํ รองธาตอุ าหารพืช ค. กกั เก็บนาํ้ เพ่อื เปน ประโยชนตอพืช ง. แลกเปลย่ี นอากาศระหวางรากพืชกับบรรยากาศเหนอื วสั ดปุ ลกู การปลกู พชื ไรด ินดว ยเทคนคิ วัสดุปลกู (Substrate Culture) วัสดุปลูกพืชนับวามีความสําคัญยิ่ง วัสดุ ปลูกอาจจะเปนวัสดุอนนิ ทรีย (Inorganic media) เชน ทราย กรวด หนิ ภเู ขาไฟ เปอรไ ลท (Perlite) เวอรม คิ ิว ไลท (Vermiculite) และร็อกวูล (Rockwool) เปนตน หรือวัสดุอินทรีย (Organic media) เชน ขี้เลื่อย ขุย มะพราว เปลือกไมและแกลบ เปนตน วัสดุปลูกควรมีอนุภาคสมํ่าเสมอ ราคาถูก ปราศจากพิษ และศัตรูพืช และเปนวัสดุท่ีหางายในทองถ่ินนัน้ ในญ่ีปุนสวนใหญจะใชแกลบเปนวัสดุปลูก แตแกลบจะมีรูพรุนมากจึง ไม ดดู ซบั น้ํา ควรเก็บไวร ะยะหน่งึ หรือผสมกบั วสั ดอุ น่ื ที่กกั เก็บนํ้าได เชน ขยุ มะพรา ว ความสามารถในการอุมน้ํา ของวสั ดปุ ลกู เปนคุณสมบัตอิ ยา งหนงึ่ ท่ีมีผลตอการเจรญิ เติบโตของพืช เพราะเกี่ยวขอ งกับสัดสว นของอากาศ และน้ํา ในชองวางที่เหมาะสม วัสดุปลูกท่ีเปนของแข็ง สามารถจําแนกตามที่มาและแหลงกําเนิดของวัสดุได ดังตอไปน้ี 1. วัสดุปลกู ทเี่ ปน อนนิ ทรียส าร เชน - วัสดุท่เี กิดขึ้นเองตามธรรมชาติ เชน ทราย กอนกรวด หินภูเขาไฟ หินซลี ท ฯลฯ - วัสดุทผ่ี า นขบวนการโดยใชความรอน ทาํ ใหว ัสดุเหลา น้ี มคี ณุ สมบตั เิ ปลี่ยนไปจากเดิม เชน ดนิ เผา เม็ดดินเผา ท่ไี ดจ ากการเผาเม็ดดนิ เหนยี วท่ีอณุ หภมู สิ งู 1,100 องศาเซลเซยี ส ใยหนิ ที่ไดจ ากการหลอม หนิ ภเู ขาไฟท่ีทา ใหเปนเสน ใยแลวผสมดวยสารเลซิน เปอรไ ลท ทไ่ี ดจากทรายทม่ี ีตนกาํ เนิดจากภูเขาที่อุณหภูมิ สูง 1,200 องศาเซลเซียส เวอรมิคูไลท (vermiculite) ท่ีไดจากการเผาแรไมกาที่อุณหภูมิสูง 800 องศาเซลเซยี ส เปนตน - วัสดุเหลือใชจากโรงงานอุตสาหกรรม เชน เศษจากการทําอิฐมอญ เศษดินเผาจากโรงงาน เครอื่ งปนดนิ เผา

2. วัสดุปลูกท่ีเปนอินทรียสาร เชน วัสดุท่ีเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ เชน ฟางขาว ขุยและเสนใย มะพราว แกลบและขเ้ี ถา เปลอื กถ่วั พีท หรอื วัสดเุ หลอื ใชจากโรงงานอุตสาหกรรม เชน ชานออ ย กากตะกอน จากโรงงานนาํ้ ตาล วสั ดเุ หลือใชจากโรงงานกระดาษ 3. วสั ดุสงั เคราะห เชน เม็ดโฟม แผนฟองนาํ้ และเสน ใยพลาสตกิ ลกั ษณะของวสั ดปุ ลกู ท่ีดี ภาพรวมใน การเลือกใชวัสดุปลูกใหคํานึงถึง คือ ตองสะอาด และทําความสะอาดงาย มีความแข็งแรง มีคุณสมบัติทาง กายภาพทดี่ ี เชน ไมทรดุ ตัวงา ย ถายเทนาํ้ และอากาศไดดมี ีคณุ สมบัติท่ีเหมาะสมทางเคมี เชน ระดับของความ เปนกรดดาง ไมม สี ารทําลายรากพืช เปนวัสดุที่สามารถเพาะเมล็ดไดทกุ ขนาดและทกุ ประเภท ควรเปนวสั ดุที่มี ราคาถูกท่สี ามารถหาไดในทองถิน่ และไมก อ ใหเกิดปญ หาตอ สง่ิ แวดลอ ม 2.5 สารละลายธาตอุ าหารพชื ธาตอุ าหารที่พืชตองการในการเจริญเติบโตและใหผลผลิต มีทง้ั หมด 16 ธาตุ ซ่ึง 3 ธาตุ คือ คารบ อน ไฮโดรเจน และออกซเิ จน ไดจ ากน้าํ และอากาศ และอีก 13 ธาตุ ไดจ ากการดดู กนิ ผานทางราก ทง้ั 13 ธาตแุ บง ออกเปน 2 กลุม ตามปริมาณท่ีพืชตองการ คือ ธาตุอาหารที่พืชตองการเปนปรมิ าณมากและธาตุอาหารท่ีพืช ตอ งการเปนปริมาณนอ ย ก. ธาตอุ าหารทพ่ี ืชตองการเปน ปรมิ าณมาก (macronutrient elements) ไนโตรเจน (N) พืชสามารถดูดกินไนโตรเจนไดทั้งในรูปของแอมโมเนียมไอออน (NH4+)และไนเตรท ไอออน (NO3-) ซ่ึงไนโตรเจนสวนใหญในสารละลายธาตุอาหารพืชจะอยูในรูปไนเตรทไอออนเพราะถามี แอมโมเนียมไอออนมากจะเปนอันตรายตอพืชได สารเคมีที่ใหไนเตรทไอออน คือ แคลเซียมไอออน และ โปแตสเซียมไนเตรท นอกจากน้ี ยังอาจไดจากกรดดินประสิว (HNO3-) ที่ใชในการปรับความเปนกรดดา งของ สารละลายธาตุอาหารพืช ฟอสฟอรัส (P) ในการปลูกพืชไรดิน พืชตองการธาตุฟอสฟอรัสไมมากเทากับ ไนโตรเจน และโปแตสเซียม ประกอบกบั ไมม ีปญหาในเรอื่ งความไมเปน ประโยชนข องฟอสฟอรัสเหมอื นในดิน พืชจึง ไ ดรับฟ อสฟ อรัสอยาง เพียง พ อ รู ปของ ฟ อสฟ อรั สที่ พื ชสาม าร ถดู ดกิ น ไ ด คื อ mono- hydrogenphosphate ion (HPO4- 2) สวนจะอยูในรูปใดมากกวากันข้ึนอยูกับความเปนกรดดางของ สารละลายในขณะน้ัน โปแตสเซียม (K) รูปของโปแตสเซียมท่ีพืชดูดกินได คือ potassium ion (K-) โปแตสเซียมท่ีมีมาก เกินพอ จะไปรบกวนการดูดกินแคลเซียมและแมกนีเซียม สารเคมีท่ีใหโปแตสเซียม คือ potassuimnitrate และ potassium phosphate แคลเซียม (Ca) รูปของแคลเซียมท่ีพืชดูดกินไดคือ calcium ion (Ca- ) แหลง Ca- ที่ดีท่ีสุด คือ calcium nitrate เนื่องจากละลายงาย ราคาไมแพงและยังใหธาตุไนโตรเจนดวย แคลเซียมที่มีมากใน สารละลายธาตุอาหารพืช จะไปรบกวนการดูดกินโปแตสเซียมและแมกนีเซียม ในนํ้าตามธรรมชาติจะมี แคลเซยี มอยปู ริมาณหนึง่ การเตรยี มสารละลายธาตอุ าหารพืชจึงควรคดิ แคลเซยี มในนํา้ ดว ยจะไดไ มเกิดปญหา ในการมีแคลเซยี มมากเกนิ ไป

แมกนีเซียม (Mg) รูปของแมกนีเซียมท่ีพืชดูดกินไดคือ magnesium ion (Mg- 2) สารเคมีท่ีให แมกนีเซียมคือ magnesium sulfate (MgSO4) ในนํ้าธรรมชาติจะมีแมกนีเซียมอยูดวย ฉะน้ันในการเตรียม สารละลายธาตุอาหารพชื จึงควรคํานงึ ถึงดวย แมกนีเซียมที่มมี ากเกนิ พอในสารละลายจะไปรบกวนการดูดกนิ ธาตุโปแตสเซียมและแคลเซียม กํามะถนั (S) รปู ของกํามะถันที่พชื สามารถดูดกนิ ได คอื sulfate ion (SO4- 2) พบวา ไมค อยมี ปญหา การขาดกํามะถันในระบบการปลูกพืชไรดิน เพราะพืชตองการกํามะถันในปริมาณนอย และจะไดรับจาก สารเคมีพวกเกลอื ซลั เฟตของ K, Mg, Fe, Cu, Mn และ Zn เปนตน ข. ธาตอุ าหารท่ีพืชตอ งการเปนปรมิ าณนอยหรือจลุ ธาตุ (micronutrient elements) โบรอน (B) การแสดงอาการขาดธาตโุ บรอนของพชื พบเหน็ ไดยากเนือ่ งจากพชื ตอ งการในปริมาณนอ ย ซ่ึงในน้ําธรรมชาติก็มีโบรอนอยูดวย สารเคมีที่ให borate ion (BO3- 3) ซ่ึงพืชสามารถดูดกินได คือ boric acid (H3 BO3 ) สงั กะสี (Zn) รปู ท่พี ืชสามารถดดู กนิ ไดค ือ zinc ion (Zn+ 2) ซง่ึ ไดจ าก zinc sulfate (ZnSO4) หรือ zinc chloride (ZnCl2) ท อ ง แ ด ง ( Cu) สาร เคมี ที่ ให Copper ion (Cu+ 2 ) คื อ copper sulfate (CuSO+) หรื อ copperchloride (CuCl2) เหล็ก (Fe) พืชดูดกินในรูป Fe+ 2 หรือ Fe+ 3 สารเคมีท่ีใหธาตุเหล็กท่ีมีราคาถูกที่สุดคือ ferrous sulfate (FeSO4) ซงึ่ ละลายนาํ้ ไดง า ย แตกจ็ ะตกเปน ตะกอนไดเ ร็ว จงึ ตองควบคุมสภาพความเปนกรดดา งของ สารละลาย เพ่ือหลีกเล่ียงปญหาเหลานี้ โดยการใชเหล็กในรูปคีเลต (Fe-chelate) ซึ่งเปนสารเกิดจากการทาํ ปฏิกิริยาระหวางเหล็กและสารคีเลต ซึ่งเปนสารประกอบอินทรีย เหล็กคีเลต เปนสารประกอบเชิงซอน สามารถคงตัวอยูในรูปสารละลายธาตุอาหารพืชและพืชดูดกินได เหล็กคีเลตท่ีนิยมใชกันอยูในรูปของ EDTA หรอื EDDHA แมงกานีส (Mn) มลี กั ษณะเหมือนกบั เหล็กคือ ความเปน ประโยชนของแมงกานีส จะถูก ควบคมุ โดย ความเปนกรดดาง ถาสารละลายธาตุอาหารพืชมีลักษณะดาง ความเปนประโยชนของแมงกานีสจะลดลง manganese ion (Mn+ 2) ซึ่งเปน รูปท่ีพชื สามารถดดู กินได จะไดจ ากสารเคมี manganese sulfate(MnSO4) หรอื manganese chloride (MnCl2) โมลิบดินัม (Mo) รูปที่พืชสามารถดูดกินไดคือ molybdate ion (MoO4- 2) ซ่ึงไดจากสาร sodium molybdate หรอื ammonium molybdate คลอรีน (Cl) ในน้ําจะมีคลอรีนในรูปของคลอไรด (chloride ion (Cl-) ซึ่งเปนรูปที่พืชจะนําไปใช ประโยชนเจือปนอยูดวย จากการเตรียมสารละลายธาตุอาหารพืชจะไดคลอไรดจากสารเคมี potassium chloride รวมทั้งจากจุลธาตุบางธาตุท่ีอยใู นรูปของสารประกอบคลอไรด ถาสารละลายมี Cl- มากเกินพอ จะ ไปมีผลยับยงั้ การดดู กนิ anions ตัวอน่ื เชน nitrate (NO3-) และซัลเฟต (SO4- 2) การควบคมุ ความเปน กรดดา ง (pH) และคาการนาไฟฟา (EC) ของสารละลายธาตุอาหารพชื

การรักษาหรอื ควบคุมความเปน กรดดา ง และคา การนําไฟฟา ในสารละลายอาหารน้ี เพือ่ ใหพชื สามารถ ดูดใชปุยหรอื สารอาหารพชื ไดดี และเพ่อื ใหปรมิ าณสารอาหารแกพืชตามท่ีตองการ 1. การรักษาหรอื ควบคุม pH เนอ่ื งจากคาความเปน กรดดา งในสารละลายจะเปนคาทบ่ี อกใหทราบถึงความสามารถของรากที่จะ ดูด ธาตุอาหารตางๆ ทอ่ี ยูในสารละลายธาตุอาหารพืชได ปกตแิ ลวควรรักษาคา ความเปนกรดดางที่ 5.8-7.0 เพราะ เปน คาหรอื ชว งท่ีธาตุอาหารพชื ตางๆ สามารถคงรูปในสารละลายทพ่ี ชื นําไปใชไดด ี คาความเปนกรดดางในสารละลายธาตุอาหารพืชเปล่ียนแปลงไดหลายสาเหตุ เชน การเปล่ียนแปลง เนื่องจากการทรี่ ากพชื ดูดธาตอุ าหารในสารละลายธาตอุ าหาร แลว พชื ปลดปลอ ยไฮโดรเจน (H+) และไฮดรอก ไซด (OH-) จากรากสสู ารละลายธาตุอาหารพชื ทา ให pH เปลยี่ นแปลงไป ลักษณะรากผักไฮโดรโปนิกส Hydroponics 2. การควบคมุ คา การนาํ ไฟฟา (Electrical Conductivity) เนื่องจากปุยที่ละลายในนาท่ีคาของอิออน (ion) ที่สามารถใหกระแสไฟฟาท่ีมีหนวยเปนโมท (Mho) แตคาของการนํากระแสไฟฟาน้ี คอนขางนอยมาก จึงมีการวัดเปนคาท่ีมีหนวยเปนมิลลิโมท/เซนติเมตร (milliMhos/cm) อนั เปน คาทีไ่ ดจ ากการวัดการนํากระแสไฟฟาจากพน้ื ท่ีหนึ่งควิ บกิ เซนติเมตรของสารอาหาร การวัดคา การนําไฟฟาจะทําใหเราทราบเพยี งคารวมของการนําไฟฟาของสารละลายธาตุอาหารพืช (คือน้ํากับ ปุย ท่ีเปนธาตุอาหารพืชทงั้ หมดในถงั ที่ใสส ารอาหารทง้ั หมด) เทา น้ัน แตไมท ราบคาของสัดสว นของธาตุอาหาร ใดธาตอุ าหารหนึ่งทอ่ี ยูในถัง ทอี่ าจเปลีย่ นไปตามเวลาเน่ืองจากพชื นาํ ไปใชหรือตกตะกอน วิธีการปลกู ผกั ไฮโดรโปนิกส ปลูกพืชไมใชด นิ การปลกู พืชโดยไมใชดนิ จะมกี ารจัดการอยู 2 สวน ไดแก ในสวนของพืช และสวนของ สารละลายธาตอุ าหาร การจดั การพืช ความสําเรจ็ ของ การผลิตอยทู ่ีความแขง็ แรงและความสมบรู ณข องตนกลา เพราะจะทาํ ใหพ ชื สามารถ เจริญเติบโตและตง้ั ตวั ไดเ รว็ วิธีการเพาะกลามีอยูด ว ยกนั หลายวธิ ี เชน การเพาะกลาในถว ยเพาะแบบสาํ เร็จรูป โดยใช เพอรไ ลท และ เวอรมิคูไลท เปน วสั ดทุ ีใ่ ชเพาะ, การเพาะกลาในแผน ฟองนํ้า สว นมากจะนยิ มปลูกในรูป ของแผนโฟม และ การเพาะกลาในวัสดุปลูก ซึ่งใชวัสดุทไ่ี ดจากทงั้ ในและตางประเทศ เชน เวอรม คิ ไู ลท หิน ฟอสเฟต เพอรไลท ขุยมะพรา ว แกลบ ขเี้ ถา แกลบ หินกรวด ทราย เปนตน ทง้ั นี้ ขึน้ อยูกบั ระบบทใ่ี ชป ลูก การ จดั การดา นสารละลาย ในสารละลายธาตอุ าหารที่ใชปลกู พืชจําเปนตองมกี ารควบคมุ คา pH และ EC ของสารละลายเพอื่ ให พชื สามารถดูดปุยหรือสารละลายธาตอุ าหารไดด ี ตลอดจนตองมกี ารควบคมุ อุณหภูมิและออกซเิ จนในสารละลาย ธาตอุ าหาร การรักษาหรือควบคุมคา pH ของสารละลายธาตุอาหารพืช คา pH หมายถึง คาความเปนกรดเปน ดา งของสารละลายธาตุอาหารพชื สาเหตุทตี่ องมกี ารควบคุม pH เพอ่ื ใหพชื สามารถดูดใชปุยหรอื สารอาหารไดดี เพราะคา ความเปน กรดเปน ดางในสารละลายจะเปน คา ที่

บอกใหทราบถงึ ความสามารถของปยุ ทีจ่ ะอยใู นรูปท่ีพืชสามารถดดู ธาตุอาหารตางๆ ท่ีมอี ยูใ นสารละลายธาตุ อาหารพชื ได ถา คา pH สงู หรอื ตาํ่ เกินไป อาจทําใหเกิดการตกตะกอน เคร่ืองมอื ท่ีใชวัดคา ความเปน กรดเปน ดาง คือ pH meter กอ นใชควรปรับเคร่อื งมือใหมีความเที่ยงตรงกอ น โดยใชนาํ้ ยามาตรฐานหรือท่ีเรยี กวา “สารละลายบัฟเฟอรมาตรฐาน” (Buffer Solution) การควบคมุ คา EC ของสารละลายธาตุอาหารพชื ชนดิ ของพืช ระยะการเตบิ โต ความเขม ของแสง และขนาดของถังทบ่ี รรจุสารอาหารพชื สภาพ ภมู ิอากาศกม็ ีผลตอ การเปล่ียนแปลงคา EC เนือ่ งจาก โดยท่วั ไปเม่ือพชื ยงั เล็กจะมีความตอ งการ EC ท่ีตํ่า และ จะเพ่มิ มากขนึ้ เม่อื พืชมีความเจรญิ เติบโตทมี่ ากขนึ้ และพืชแตละชนดิ มีความตอ งการคา EC แตกตา งกัน ธาตุอาหาร 1. กลมุ ธาตอุ าหารหลกั (primary nutrient elements) 3 คอื ธาตอุ าหารพชื ทีต่ อ งการในปรมิ าณ มาก 3 ธาตุ ไดแ ก ไนโตรเจน ฟอสฟอรสั และโพแทสเซยี ม 2. กลุม ธาตุอาหารรอง (secondary nutrient elements) คอื ธาตุอาหารทพ่ี ชื ตองการในปริมาณ นอ ยกวา กวากลุมแรก 3 ธาตุ ไดแ ก แคลเซยี ม แมกนเี ซยี ม และกํามะถนั ธาตุอาหารหลกั 1. ไนโตรเจน ความตอ งการธาตไุ นโตรเจนของพชื ขน้ึ กบั หลายปจจยั อาทิ ชนดิ ของพืช อายขุ องพืช และฤดกู าล หนา ท่ี และความสําคัญตอพืช 1. ทําใหพืชเจรญิ เติบโต และตงั้ ตวั ไดเ ร็ว โดยเฉพาะในระยะแรกของการเจริญเติบโต 2. สงเสรมิ การเจรญิ เติบโตของใบ และลาํ ตน ทาํ ใหล าํ ตน และใบมีสีเขยี วเขม 3. สงเสริมการสรา งโปรตนี ใหแกพ ืช 4. ควบคมุ การออกดอก และตดิ ผลของพชื 5. เพิม่ ผลผลิตใหสูงขึน้ โดยเฉพาะพชื ที่ใหใบ และลําตน 2. ฟอสฟอรสั ฟอสฟอรัสในดนิ มกั มปี ริมาณทไ่ี มเ พียงพอกับความตองการของพชื เชนกัน เนื่องจากเปน ธาตุทถี่ กู ตรงึ หรือเปลี่ยนเปนสารประกอบไดง าย สารเหลานี้ มักละลายน้ําไดยาก ทําใหความเปนประโยชนข องฟอสฟอรัส ตอพืชลดลง ฟอสฟอรัสที่พบในพืชจะในรูปของฟอสเฟตไอออนที่พบมากในทอลําเลียงนํ้า เมล็ด ผล และใน เซลลพืช โดยทําหนาสําคัญเก่ียวกับการถายทอดพลังงาน เปนวัตถุดิบในกระบวนการสรางสารตางๆ และ ควบคุมระดบั ความเปนกรด-ดา ง ของกระบวนการลาํ เลียงนาํ้ ในเซลล หนา ท่ี และความสาํ คญั ตอ พชื 1. สงเสริมการเจริญเติบโตของราก ทั้งรากแกว รากฝอย และรากแขนง โดยเฉพาะในระยะแรกของ การเจรญิ เตบิ โต 2. ชว ยเรง ใหพ ืชแกเ รว็ ชวยการออกดอก การตดิ ผล และการสรา งเมล็ด 3. ชวยใหรากดดู โปแตสเซยี มจากดินมาใชเ ปนประโยชนไ ดม ากขนึ้ 4. ชวยเพิ่มความตา นทานตอโรคบางชนิด ทําใหผลผลติ มีคณุ ภาพดี

5. ชว ยใหล ําตนแข็งแรง ไมลม งา ย 6. ลดผลกระทบที่เกิดจากพืชไดรับไนโตรเจนมากเกนิ ไป 3. โปแทสเซยี ม หนาที่ และความสาํ คญั ตอพืช 1. สง เสรมิ การเจรญิ เตบิ โตของราก ทา ใหร ากดูดนา และธาตอุ าหารไดด ีขนึ้ 2. จา เปน ตอการสรางเนอื้ ผลไม การสรา งแปงของผล และหัว จึงนยิ มใหปยุ โพแทสเซียมมากในระยะ เรง ดอก ผล และหัว 3. ชวยใหพืชตา นทานการเปลีย่ นแปลงปริมาณแสง อณุ ภูมิหรือความชนื้ 4. ชว ยใหพืชตานทานตอโรคตางๆ 5. ชว ยเพ่ิมคณุ ภาพของพืช ผัก และผลไม ทาํ ใหพ ืชมีสสี ัน เพ่มิ ขนาด และเพม่ิ ความหวาน 6. ชว ยปองกันผลกระทบจากทีพ่ ืชไดรบั ไนโตรเจน และฟอสฟอรัสมากเกนิ ไป

กจิ กรรมการเรยี นรูก ารปลกู พชื ไรด นิ คําชี้แจง 1. ผูจัดกิจกรรมเชื่อมโยงเน้ือหาในขั้นตอนท่ี 1 เรื่อง ภูมิปญญาทองถิ่นปลูกพืชไรดินได โดยให ผรู บั บริการชมคลปิ วดิ ีโอเรอื่ ง ไฮโดรโปนกิ สดว ยรางไมไ ผ โรงเรยี นบา นบางจาก จากอินเตอรเนต็ จาํ นวน 2.18 นาที ใหผ ูรับบริการตอบคาํ ถามจากสถานการณในชีวติ ทเ่ี กี่ยวของ ดงั น้ี ป จ จุ บั น ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย มี ก า ร นํ า เ ท ค โ น โ ล ยี ท า ง ด า น ก า ร เ ก ษ ต ร ท่ี เ รี ย ก ว า ก า ร ป ลู ก พื ช ไ ร ดิ น (Hydroponics) เขามาใชแกปญหาในการทําการเกษตรในกรณีท่ีพื้นท่ีดินไมส ามารถเพาะปลูกพืชไดในสภาพ ปกติ เชน ดินขาดความอุดมสมบูรณ ประสบปญหาภัยแลง นํ้าทวม พ้ืนท่ีในการเพาะปลูกมีจํากัด เปนตน แตในการปลูกพืชไรดินมีตนทุนการผลิตสูง เน่ืองมาจากวัสดุท่ีนํามาใชทําภาชนะปลูกมีราคาแพง จึงหาวิธี ปรบั ปรุงเปลี่ยนแปลงอปุ กรณ จากวสั ดุอปุ กรณทม่ี รี าคาแพง โดยการใชว ัสดทุ ี่มีอยใู นทองถน่ิ มาทดแทน โดยใช กระบอกไมไผ เปนการนาํ สิง่ ทม่ี ีอยแู ลวในทองถ่ินมาใชใ หเกิดประโยชน หลังจากน้ันใหผูรบั บริการตอบคําถามในประเด็น 1. “หากพ้ืนที่เรามีลักษณะแหงแลง พื้นดินขาดความอุดมสมบูรณ หากเปนเชนน้ีเราจะสามารถ ปลกู พืชโดยไมใ ชด ินไดห รือไม” 2. “การปลกู พชื โดยไมใ ชด ิน(ไฮโดรโปนิกส) วัสดุทใ่ี ชม รี าคาสงู เราสามารถประดษิ ฐอุปกรณที่หาได งา ยในทองถิน่ เชน กระบอกไมไ ผ มาใชแ ทนรางปลกู พืชไดหรือไม” 2. ใหผูรับบริการตั้งประเด็นขอสงสัยหรือสิ่งที่อยากรูในกระบวนการหรอื หลักการที่เกี่ยวของจาก การสาธติ ของผูจัดกจิ กรรม รวมไปถึงการนําไปใชในชวี ติ จริง 3. ผูรับบริการและผูจัดกิจกรรมสรุปผลการเรียนรูจากกิจกรรมการปฏิบัติการ การปลูกพืชไรดิน รว มกนั กจิ กรรมการออกแบบและปฏบิ ัติการปลกู ผักแบบไรดิน โดยการบูรณาการสะเต็มศึกษาในทองถ่นิ คําชแ้ี จง 1. แบงผูรับบริการออกเปนกลุม ๆ ละ 6-8 คน ให ออกแบบและปฏิบัติการ โดยการวางแผนและ ดําเนินการเกี่ยวกับการปลูกพืชไรดิน โดยบูรณาการสะเต็มศึกษาในการใชกระบอกไมไผในทองถ่ิน ตามใบ กิจกรรม เรื่อง การออกแบบและปฏบิ ตั ิการปลกู ผกั แบบไรด นิ โดยการบรู ณาการสะเต็มศึกษาในทองถ่ิน 2. ใหผ ูรบั บรกิ ารนําเสนอผลงานการออกแบบและปฏิบัตกิ ารทดลอง 3. ใหผูรับบริการตอบคาํ ถามจากประสบการณท่ไี ดเรียนรผู า นกิจกรรมคร้ังนี้ ประเด็นท่ี 1 ทา นจะนาํ ความรู เรือ่ ง ภูมปิ ญญาทอ งถ่ินปลูกพืชไรด นิ ได ไปประยกุ ตใชในการ แกป ญหาหรอื ใชประโยชนในชวี ิตจริงไดอ ยางไร ประเด็นท่ี 2 รางปลกู พืชไรดินจากกระบอกไมไผท่ที านทาํ มีลักษณะอยา งไร ประเดน็ ท่ี 3 นอกจากกระบอกไมไผแลวสามารถนําวัสดุชนดิ ใดมาปลกู พืชไรด ินไดอ ีกบา ง

ไดค วามรูในดา นวิทยาศาสตรใ นกจิ กรรม ไขเ คม็ ละมนุ หอมกลน่ิ สมนุ ไพรไทย บา งหรือไม อยา งไร ประเดน็ ที่ 4 ทา นไดค วามรูในดานคณิตศาสตรในกิจกรรม ภูมปิ ญ ญาทอ งถ่ินปลกู พืชไรดินได บา งหรือไม อยางไร

ใบกิจกรรม เรอ่ื ง การออกแบบและสรางภาชนะการปลกู พืชไรดิน โดยบูรณาการสะเตม็ ศกึ ษากับวฒั นธรรมทอ งถน่ิ วตั ถุประสงค ผรู บั บรกิ ารสามารถออกแบบและสรางภาชนะการปลูกพชื ไรด นิ โดยบรู ณาการสะเตม็ ศกึ ษากบั วฒั นธรรมทองถ่นิ คาํ ชี้แจง ใหผูร ับบรกิ ารออกแบบและสรา งรางปลูกพชื ไรด ินจากกระบอกไมไผ โดยดําเนนิ การตามขั้นตอนที่ กาํ หนดให ดังน้ี 1. การวางแผนและสรางรางปลกู พชื ไรด ินจากกระบอกไมไ ผจากอุปกรณท่เี ตรยี มให โดยการบูรณา การสะเต็มศึกษาและวัสดทุ องถน่ิ 2. ปลูกผักไฮโดรโปนกิ สโ ดยการบูรณาการสะเต็มศึกษาและวสั ดุในทองถ่นิ 4. บนั ทกึ ผลการทดลองปลูกผักไฮโดรโปนกิ สโ ดยการบรู ณาการสะเตม็ ศึกษาและวัสดุในทอ งถ่ิน 5. สรุปปญหา/อุปสรรค ในการปลูกพชื ไรดินโดยการบูรณาการสะเตม็ ศกึ ษาและวัสดุในทองถ่นิ วสั ดุและอุปกรณ ทเ่ี ตรียมใหส ําหรบั การออกแบบและปฏิบัตกิ ารปลูกพชื ไรด ิน ที่ รายการ 1. รางปลูกพชื จากกระบอกไมไ ผ 2. ถว ยปลูก 3. วสั ดุปลกู 4. ปุย A B 5. ปมนาํ้ 6. เมลด็ ผักสลัด 7. เครือ่ งวดั คา pH 8. เครอ่ื งวัดคา EC 9. ถาดเพาะ 10. ถว ยตวง 11. ถงั ผสมปุย 12. ไมบ รรทัด 13. ตลับเมตร 14. สายวัดตัว 15. กระดาษบรฟุ

จุดประสงคในการทดลอง ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… รางแบบแผนการสรา งรางปลกู พืชไรดินจากกระบอกไมไผ 1. การระบุปญหา 2. การคน หาแนวคิดที่เก่ียวขอ ง 3. การวางแผนและพฒั นา 4. การทดสอบและการประเมนิ ผล ผลการปฏิบัติงานในวันท่ดี าํ เนนิ การทดลอง ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

ตารางบันทึกผล การปลกู พชื ไรดนิ โดยใชร างปลกู จากกระบอกไมไ ผ จาํ นวนวนั ทป่ี ลูก ความสูงของตน (วดั จากโคนตน) ความกวางของใบ (วดั จากสวนที่ชิดลาํ ตน) เซนตเิ มตร เซนติเมตร 5 วัน 10 วนั 15 วัน 20 วัน 25 วัน 5. การนาํ เสนอผลลพั ธ จากการทดลองการปลูกพชื ไรด ิน……………………………………………………………………………………………………..….. ในวนั ที่ดําเนนิ การทดลองพบวา…………………………………….……………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. เมอ่ื เวลาผานไป………วันพบวา ตน พชื มคี วามสูง...............เซนตเิ มตร ใบของตน พืชกวา ง...............เซนตเิ มตร เนื่องจาก………………………………………………………………….………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. สรุปปญ หา/อุปสรรค ในการปลกู พืชไรดิน ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… กจิ กรรม การนาํ สิ่งทไี่ ดเ รียนรไู ปปฏบิ ัติและประยกุ ตใ ช คาํ ชแี้ จง 1. ใหผูรับบริการตอบคําถามในประเด็น “ทานจะนําความรู เร่ือง ภูมิปญญาทองถิ่นปลูกพืชไรดินได ไปปฏิบตั ิและประยกุ ตใ ชในการแกปญหาหรอื ใชประโยชนใ นชวี ติ จรงิ ไดอ ยางไร 2. ผูร บั บรกิ ารและผจู ัดกจิ กรรมสรปุ ผลการเรียนรูจากกจิ กรรมกิจกรรม การนําสง่ิ ที่ไดเ รียนรไู ปปฏิบัติ และประยกุ ตใชร วมกัน

กิจกรรมการทดสอบหลงั เรยี น เรอื่ ง ภูมิปญญาทอ งถนิ่ ปลกู พืชไรด นิ ได ขน้ั ตอนปฏิบัติกิจกรรมของผรู ับบริการ กจิ กรรมการทดสอบกอ นเรียน ใหผ รู ับบรกิ ารทําแบบทดสอบกอนเรียนเร่ือง ภูมปิ ญ ญาทอ งถิ่นปลูกพืชไรดนิ ได ซึ่งมีขอ สอบทง้ั หมด จํานวน 10 ขอ (เมอ่ื ผรู บั บริการทําแบบทดสอบเสรจ็ เรียบรอ ยแลว ผรู ับบริการสามารถตรวจคาํ ตอบไดต าม เฉลยคําตอบทายกจิ กรรม) คะแนนทไ่ี ด. .................คะแนน แบบทดสอบหลังเรียน เร่ือง ภูมิปญ ญาทอ งถน่ิ ปลูกพชื ไรด ินได คะแนนทไี่ ดเ ต็ม 10 คะแนน คาํ ชีแ้ จง 1.ใหผูรับบรกิ ารกาเครื่องหมาย x (กากบาท) หนาขอที่ถกู ตอ งเพียงขอ เดยี ว 2. แบบทดสอบนี้ มขี อ สอบจํานวน 5 ขอ ขอละ 1 คะแนน 3. เมื่อผรู บั บริการทาํ แบบทดสอบเสร็จเรียบรอยแลว ผรู ับบริการสามารถตรวจคําตอบไดต ามเฉลย คาํ ตอบทา ยกิจกรรม 1. ขอ ใดไมใชปจจยั ของการเจริญเติบโตของตนพืช ข. อากาศ ก. แสง ง. พื้นท่ี ค. น้าํ 2. ปจจยั ในการเจรญิ เตบิ โต ขอใด ที่พืชขาดไมไ ด ข. ดิน นํ้า อากาศ ก. ดิน น้าํ แสงแดด ง. นํ้า อากาศ แสงแดด ค. ดิน แสงแดด อากาศ 3. การปลกู พืชไรดนิ ควรวางรางปลูกตน พืชไวใ นบริเวณท่มี แี สงแดดสอ งถงึ เพื่ออะไร ก. ใหพ ชื ดูดธาตอุ าหารไดดี ข. ใหพชื หายใจไดสะดวก ค. ใหพ ืชรูสึกสดชน่ื ง. ใชพ ืชสรา งอาหารได 4. พืชจะไมมีการเจริญเติบโตถาขาดสว นใด ข. ลาํ ตน ก. ราก ง. ดอก ค. กิง่ 5. แรธาตทุ ส่ี ําคญั สําหรบั พชื 3 ชนดิ คอื ขอใด ข. ออกซเิ จน โพแทสเซยี ม ไนโตรเจน ก. ออกซิเจน ฟอสฟอรัส ไฮโดรเจน ง. ไฮโดรเจน ฟอสฟอรสั ไนโตรเจน ค. ไนโตรเจน ฟอสฟอรสั โพแทสเซียม

6. ขอใดเปนความหมายของการปลูกพืชไรดนิ ข. การปลูกพืชแบบเกษตรอนิ ทรีย ก. การปลูกพืชแบบเกษตรทฤษฎีใหม ง. การปลกู พืชหมุนเวียน ค. การปลูกพืชแบบไมใ ชดิน 7. กลมุ ธาตอุ าหารรอง ธาตุอาหารทพี่ ชื ตองการในปรมิ าณนอ ย คือกลุมธาตชุ นดิ ใด ก. ไฮโดรเจน แคลเซยี ม ลเิ ทียม ข. แคลเซียม แมกนเี ซยี ม และกาํ มะถัน ค. โซเดียม โพแทสเซียม แมกนเี ซียม ง. โบรอน คารบอน ยูเรเนยี ม 8. ขอใด ไมใ ช ปจจัยทางดา นส่ิงแวดลอมในการปลกู พชื ข. อากาศ ก. แสง ง. ยนี ค. นํา้ 9. เพราะเหตุใดพวกเราจงึ ตองเรยี นรเู รื่อง การปลกู พชื ไรดิน ก. เพอื่ นาํ ไปปลกู ผกั กินเองที่บา น ข. เพอื่ ใหรูถ ึงเทคโนโลยีทางเลือกในการทําการเกษตร ค. เพื่อนาํ ความรูท่ไี ดไปสอบเรยี นตอ ง. ถกู เฉพาะขอ ก และ ค 10. การปลูกพืชไรดินโดยวธิ กี าร Hydroponics คือ ก. การปลกู พืชในดิน ข. การปลกู พืชในอากาศ ค. การปลูกพืชในน้ําท่ีมธี าตอุ าหาร ง. การปลกู พชื โดยใชวัสดุอ่ืนแทนดิน

กิจกรรมการประเมนิ ความพงึ พอใจของผรู บั บริการเรื่องภูมปิ ญ ญาทองถ่นิ ปลกู พืชไรดนิ ได คาํ ชแี้ จง ใหผ ูรบั บริการทําแบบประเมินความพึงพอใจของผูรบั บรกิ ารกจิ กรรมการศึกษาตามอธั ยาศัย ดานสะเตม็ ศกึ ษา บูรณาการวฒั นธรรมทองถ่นิ แบบประเมินความพงึ พอใจของผูรับบรกิ าร กจิ กรรมการศึกษาตามอธั ยาศยั ดานสะเต็มศึกษา บูรณาการวฒั นธรรมทอ งถ่ิน ช่ือ-สกลุ ผูรับบรกิ าร......................................................................................... ชือ่ ฐานการเรียนรู........................................................ช่อื – สกลุ ผจู ัดกิจกรรม................................................... วันท่.ี ...........เดือน...........................พ.ศ...................เวลา..................น. ความพึงพอใจทม่ี ตี อการจดั กิจกรรม ประเดน็ ระดบั ความพงึ พอใจ 5 4 3 21 1. กิจกรรมตรงตามความถนัดและตองการของผรู ับบรกิ าร 2. ข้นั ตอนการทาํ กจิ กรรมมคี วามชัดเจน 3. สื่อ/วสั ดุ/อุปกรณท ใ่ี ชทํากจิ กรรมมคี วามเหมาะสม 4. ระยะเวลาทใ่ี ชในการทํากิจกรรมมคี วามเหมาะสม 5. ความรทู ีไ่ ดร บั สามารถนําไปประยุกตใ ชในชวี ติ จริงได 6. ผูรบั รกิ ารมคี วามสุข/สนุกในการทาํ กิจกรรม ความพงึ พอใจในภาพรวมตอการจดั กจิ กรรม ระดบั 5 หมายถงึ ระดบั 4 หมายถึง ระดบั 3 หมายถึง ระดับ 2 หมายถึง ระดบั 1 หมายถงึ พึงพอใจมากท่ีสุด พงึ พอใจมาก พงึ พอใจปานกลาง พงึ พอใจนอ ย พึงพอใจนอ ยที่สดุ ความรูป ระสบการณทไี่ ดร ับ ความคดิ เหน็ เพม่ิ เติม .......................................................................... ......................................................................... .......................................................................... ......................................................................... .......................................................................... ......................................................................... .......................................................................... ......................................................................... .......................................................................... ......................................................................... .......................................................................... ......................................................................... .......................................................................... .......................................................................

เฉลยแบบทดสอบกอนและหลงั เรียน เร่อื ง ภูมปิ ญญาทองถน่ิ ปลกู พชื ไรดนิ ได เฉลยแบบทดสอบกอ นเรยี น 1. ง น้าํ อากาศ แสงแดด 2. ง พื้นที่ 3. ง ดอก 4. ก ใหพ ืชดดู ธาตุอาหารไดด ี 5. ค ไนโตรเจน ฟอสฟอรสั โพแทสเซยี ม 6. ค โซเดียม โพแทสเซียม แมกนีเซยี ม 7. ข การปลกู พชื แบบเกษตรอนิ ทรยี  8. ง ยีน 9. ง ถูกเฉพาะขอ ก และ ค 10. ค การปลูกพืชในนํา้ ทมี่ ีธาตุอาหาร เฉลยแบบทดสอบหลังเรียน 1.ง พนื้ ท่ี 2. ง นํา้ อากาศ แสงแดด 3. ก ใหพชื ดดู ธาตุอาหารไดด ี 4. ง ดอก 5. ค ไนโตรเจน ฟอสฟอรสั โพแทสเซียม 6. ข การปลกู พชื แบบเกษตรอนิ ทรีย 7. ค โซเดยี ม โพแทสเซยี ม แมกนเี ซยี ม 8. ง ยีน 9. ง ถกู เฉพาะขอ ก และ ค 10. ค การปลูกพชื ในน้าํ ทม่ี ธี าตุอาหาร