ตอบ ดร. มาร์ติน - พุทธวินัย ถึง ภิกษุณี

๔๓๒ ตอบ ดร.มารต์ ิน: พุทธวินยั ถึงภกิ ษุณี แล้วอยา่ งนกี้ อ็ าจมีคนพูดให้ขําได้ว่า เอ ท่านพวกนี้ทําไมมาพยายาม ละเมิดสิทธขิ องพระพุทธเจ้า แล้วยังไม่มีเมตตาการุณย์ท่ีจะเอ้ือต่อสิทธิของ พระภกิ ษใุ นการทที่ า่ นจะเคารพและปฏิบัติตามพระพทุ ธบัญญัติเสียอีกด้วย ท่ีจริง ในเรื่องพุทธบัญญัติท้ังหลายน้ัน พระภิกษุมิได้มีสิทธิพิเศษ อะไรเหนอื ไปกว่าพุทธบริษัทส่วนอื่นที่มีกันอยู่ ท่ีแท้น้ัน พระภิกษุต้องเคารพ พทุ ธบัญญตั อิ ย่างจรงิ จังมากกวา่ พุทธบรษิ ทั สว่ นอ่นื ด้วยซา้ํ ในทางท่ีควร ทุกคนท่ีมีสิทธิเหมือนกันนี่แหละ ควรถามตัวเองว่า เรา เคารพพระพุทธเจ้าไหม เราควรเคารพพระพุทธบัญญัติหรือไม่ ถ้าตอบว่า เคารพ ว่าควรเคารพ ก็ไม่ควรมามัวติเตียนต่อว่ากันอยู่ แต่ควรมา ปรึกษาหารือกัน ทําความรู้ในเรื่องพุทธบัญญัติให้ชัดเจน และช่วยกันดูว่า เราจะทําอะไรอยา่ งไรให้ไดผ้ ลดที ปี่ ระสงคน์ ้ันในขอบเขตของความถกู ตอ้ ง ทั้งนี้ก็อาจจะรวมไปถึงแง่หน่ึงท่ีว่า ทําไมเราไม่หาทางออกในขณะน้ี ที่ว่า ถ้าการบวชภิกษุณีแบบเถรวาททําไม่ได้ และเราก็ไม่ยอมบวชเป็น ภิกษณุ มี หายาน ทําไมเราไม่ตั้งชุมชนของสตรีท่ีมีเกียรติ ในปัจจุบันเรียกว่า มีศักด์ิศรี ให้มีข้ึนมา มันก็น่าจะทําได้ โดยที่เราก็ยอมรับไปตรงๆ ว่า อันน้ี ไมใ่ ชภ่ กิ ษณุ ตี ามพทุ ธบัญญัติ แตเ่ ราตั้งชุมชนสตรขี ึน้ มาเพอื่ ใหไ้ ด้บวช ก็เหมือนโบราณตอนที่ตั้งแม่ชีข้ึนมา อาตมาเข้าใจว่าน่ันคือทางออก อย่างหนึ่ง ทีนี้ระบบแม่ชีได้มีความเสื่อมลงไป เพราะรักษากันไว้ไม่ดี ในแง่ หนง่ึ กเ็ ป็นธรรมดาของการทม่ี คี วามเสอ่ื มความเจริญ ทีน้ีทางเลือกก็มีอยู่ เราอาจจะฟื้นระบบแม่ชีที่ดีงามขึ้นมา หรือถ้าไม่ ฟ้ืนแม่ชี ก็ต้ังระบบใหม่เป็นชุมชนอีกแบบหน่ึงข้ึนมา ก็เป็นวิธีท่ีเราจะเลือก แลว้ กค็ ิดจดั กนั ขนึ้ มา

พระพรหมคุณาภรณ์ (ป. อ. ปยุตฺโต) ๔๓๓ เหนอื การพทิ ักษส์ ทิ ธขิ องตน กา้ วไปสรา้ งประโยชน์สขุ เพื่อมวลชนท่วั ปฐพี ขอพูดเร่ืองสิทธิอีกสักหน่อย คือเร่ืองสิทธิมนุษยชนนั้น มันก็เป็น เรื่องดีและสําคัญอย่างย่ิง โดยเฉพาะในปัจจุบัน แต่ในเวลาเดียวกัน เราคง ต้องมองหลายแง่ เพราะถ้าเรามองเร่ืองสิทธิมนุษยชนอยู่อย่างเดียวเดี่ยว โดด มันก็เข้าลักษณะเป็นความคิดแบบที่เขาบ่นว่ากันอยู่ คือความคิดแยก สว่ น ซงึ่ คนปัจจบุ นั เองบอกว่าไมถ่ กู ไม่ดี การท่ีเราเอาเรอื่ งสทิ ธิมนษุ ยชน และเรื่องสิทธิอย่างโน้นอย่างน้ีมาพูด น้ัน จะตอ้ งพูดโยงกันไปกับเรอื่ งอืน่ ๆ ด้วย สิทธมิ นุษยชนนั้นมีข้ึนเพ่ืออะไร เอาท่ีมองเห็นง่ายๆ ซ่ึงเป็นประโยชน์ อย่างสําคัญ คืออย่างน้อยก็เป็นหลักประกันพื้นฐานท่ีจะให้มนุษย์มีชีวิตที่ มั่นคงดาํ รงตนหรือตั้งตวั อยไู่ ด้ แล้วก็มโี อกาสทีจ่ ะเจริญดงี ามพฒั นาต่อไป อย่างไรก็ตาม เรายังต้องก้าวต่อไป แม้แต่ในการพิจารณาว่าจะใช้ สิทธิมนุษยชนหรือไม่ โดยมองถึงความมุ่งหมายว่า จะช่วยให้เกิดความ เจริญงอกงามดา้ นโนน้ ดา้ นนีอ้ ยา่ งไร เหมือนอย่างการที่มาบวช มันไม่ใช่การใช้สิทธิของบุคคล ลองดูให้ดี หลายอยา่ งเหมือนเป็นการเสยี สิทธิมากกว่า อาจจะเสียสิทธิอะไรไปหลายๆ อย่างทเี ดยี ว เสยี โดยยอมสละ และเตม็ ใจสละ การท่ีมนุษย์จะพัฒนาขึ้นไปนั้น ไม่ใช่ว่าจะมาจ้องเอาสิทธิของตน การพัฒนาคือการยอมใหแ้ กผ่ ู้อ่ืนด้วย ถ้าเรามัวแต่จ้องจะเอา บางทีเราก็ลืม ตัวไป เลยไม่ไดพ้ ฒั นาจติ ใจ ปล่อยให้จิตใจคดิ แต่เรือ่ งท่จี ะได้จะเอา ปญั หาในแบบของประเทศตะวันตก ก็เกิดจากปมอันน้ีด้วย ทําให้วิถี ชวี ิตเต็มไปดว้ ยการแกง่ แย่งแข่งขนั การคิดแต่จะได้จะเอา การครุ่นคิดกังวล

๔๓๔ ตอบ ดร.มารต์ นิ : พุทธวินัย ถึงภกิ ษุณี อยู่กับการที่จะปกป้องพิทักษ์รักษาสิทธิของตัว การขาดนํ้าใจ บางทีก็เลย เถิดจนหลอกตวั เองให้มองอะไรๆ เปน็ เรือ่ งสิทธิไปหมด อีกด้านหนึ่ง ถ้าเรามองว่าสิทธิมนุษยชนน้ีเป็นหลักประกันพื้นฐานที่ จะให้มนุษย์มีชีวิตที่มั่นคงอยู่กันได้ ทําให้มีโอกาสที่จะพัฒนาขึ้นไปอีก เรา ตอ้ งเอาหลักเรอื่ งสิทธิมนุษยชนน้ีไปเชื่อมกับหลักการอ่ืนๆ ท่ีจะทําให้มนุษย์ พฒั นาต่อไป ในการฝึกฝนพัฒนามนุษย์นั้น บางทีก็มีการยอมสละสิทธิบางอย่าง บ้าง และเมื่อคนพร้อมแล้ว บางทีเขาพอใจที่จะไม่ใช้สิทธิ ไม่เรียกร้องสิทธิ ของตัวเอง และพรอ้ มที่จะสละสทิ ธิบางอยา่ งเมอ่ื สมควรจะสละ อย่างพระท่ีเข้ามาบวช ก็ต้องยอมสละสิทธิมากมาย ทั้งฝึกตัวเองให้ สละ ท้ังแบบแผนทางสังคม รวมท้ังวัฒนธรรมประเพณีบังคับให้สละ เช่น ในเมอื งไทย ทางการเมอื ง พระกไ็ มม่ ีสิทธไิ ปเลือกตัง้ ทั้งๆ ท่ีเปน็ สิทธิพ้ืนฐาน ของประชาชน ในเรื่องมรดก จะเขียนพินัยกรรม์ให้ใคร ก็ไม่ได้ ถ้าจะให้ ก็ ต้องให้ไปเลยตั้งแต่ตอนยังอยู่ ไม่อย่างน้ัน เม่ือตายแล้ว ของน้ันก็เป็นของ สงฆ์ไป และสิทธทิ ผี่ ู้อืน่ จะให้ เช่น ครอบครัว ทางพ่อแม่เสียชีวติ ลูกๆ มีกรณี กันข้ึน ภิกษุจะไปฟ้องไม่ได้ ผู้ที่จะบวชเป็นภิกษุ ต้องรู้ตระหนักว่าตัวเข้ามา จะยอมรับการเสยี สิทธอิ นั นีไ้ หม ตอนน้ีก็เป็นปัญหาท่ีมีการพูดกันว่า จะให้พระมีสิทธิเลือกตั้งหรือไม่ ถา้ จะเถยี งกนั กต็ อ้ งไปดูหลักการและเจตนารมณ์พื้นฐานก่อน คือ หลักการ เป็นอย่างไร ความต้องการเป็นอย่างไร แล้วมันเข้ากันได้ไหม แล้วก็ต้อง พจิ ารณาเปน็ ขั้นๆ วา่ จะเอาอย่างไร สิทธิมนุษยชนน้ีก็เป็นเรื่องที่ว่า มันเป็นข้ันตอนพื้นฐานในการพัฒนา มนุษย์ ถ้ามองในแง่ลบ มันก็เป็นการฟ้องว่ามนุษย์ยังมีความวุ่นวาย ยังข่ม เหงรังแกกนั เหลอื เกิน จงึ ต้องมีหลกั อนั นขี้ นึ้ มาคํ้าประกันไว้

พระพรหมคุณาภรณ์ (ป. อ. ปยุตฺโต) ๔๓๕ ในแงน่ มี้ ันกเ็ ปน็ หลกั ท่ีดีซ่ึงสําคัญมาก แต่มันดีและสําคัญในแง่ท่ีเป็น การช่วยใหพ้ ้นจากสภาพดา้ นลบทย่ี ังไม่พฒั นาของมนษุ ย์ แต่ถ้าจะพัฒนามนุษย์สูงข้ึนไป จะต้องมีอะไรที่เหนือข้ึนไปกว่านี้ ที่ เราจะไม่ติดขอ้ งอยูก่ ับเรอื่ งของสิทธิ อกี อย่างหน่ึง สิทธิเปน็ เรอื่ งที่เน้นในแง่ของบุคคล แม้แต่ประกาศเรื่อง Human Rights กเ็ ป็นเรื่องท่ีรัฐจดั ใหก้ บั บุคคล แต่น่ันแหละ ในเรื่องของสิทธิมนุษยชนนั้นเอง เวลาประกาศ เขาก็ บอกว่านี่คือมาตรฐานเพ่ือเป็นหลักประกันสําหรับ foundation of freedom, justice and peace in the world ก็หมายความว่า การประกาศสิทธิ มนุษยชนท่ีเนน้ เรอ่ื งของบุคคลนี้ มันโยงไปถึงเรื่องของสว่ นรวม กเ็ หมอื นกบั เนน้ ไปดว้ ยว่า เม่อื สทิ ธขิ องบุคคลได้รับการยอมรับแล้ว ก็ จะเป็นรากฐานของอิสรภาพ ความยุติธรรม และสันติภาพในโลก แสดงว่า เขามองไปในแง่ของส่วนรวม เม่ือเขามองไปในแง่ของส่วนรวม ก็แสดงว่า เขายอมรับเรื่องการกระจายความสัมพันธ์ของปัจเจกบุคคลไปสู่สังคมหรือ สว่ นรวม แล้วสทิ ธมิ นุษยชนกเ็ ปน็ ฐานใหม้ นษุ ย์มีสันตภิ าพ เราควรจะก้าวไปอีกข้ันหน่ึงไหม ตอนน้ีให้บุคคลได้รับการพิทักษ์ รักษาสิทธิของเขา เพื่อจะได้ช่วยให้โลกมีหลักประกันสําหรับสันติภาพ สําหรบั ความสงบสขุ แล้วทีน้ีจะมีอีกขั้นหนึ่งหรือเปล่า คือข้ันท่ีว่า เมื่อให้โลกน้ีมี หลักประกันความยุติธรรมและสันติภาพแล้ว คนควรจะทําอะไรต่อไปอีก เข้าทํานองที่พูดกันว่าหน้าท่ีคู่กับสิทธิ อะไรอย่างนี้ แต่คราวน้ีมันยิ่งกว่า หน้าที่ ขนึ้ ไปถงึ การบาํ เพญ็ ประโยชน์ ถา้ จะมามวั เนน้ กนั แตเ่ รื่องสทิ ธิ ไปๆ มาๆ คนกเ็ รียกรอ้ งจะเอาแต่สิทธิ มีสภาพจิตท่เี คยชนิ มงุ่ แตจ่ ะได้จะเอา ก็จะเอยี งดิ่งไปขา้ งเดยี ว

๔๓๖ ตอบ ดร.มาร์ติน: พุทธวนิ ยั ถึงภกิ ษณุ ี เราควรจะให้สิทธินี้เป็นหลักประกันจริงๆ พร้อมกับที่อีกด้านหน่ึงก็ให้ มนุษย์พัฒนาต่อไป โดยท่ีว่าตอนน้ีเรามีความม่ันใจข้ันพื้นฐานไว้ข้ันหนึ่ง แล้ว ซึ่งเราสามารถใช้อ้างเป็นหลักประกันยันไว้ เพื่อให้โลกพอเป็นไปได้ที่ จะมสี นั ตภิ าพ มคี วามสงบสุข แล้วเราก็มาเน้นถึงวิถีทางท่ีจะให้บุคคลแต่ละคนปฏิบัติในทางบวก ในทางสร้างสรรค์ส่งเสริมเกื้อกูล ว่าเราจะทําอะไรกันอย่างไรต่อไป บน พ้ืนฐานข้ันต้นอันน้ัน เพื่อให้ทุกชีวิตดีงามมีความสุข และให้โลกน้ีมี สันติภาพท่แี ท้จริงและยง่ั ยนื สืบไป ถ้าเราก้าวไปในวิถีนี้ ก็จะมีการพัฒนามนุษย์อย่างแท้จริงพร้อมไป ดว้ ย ถึงตรงนี้ กค็ ือมาบรรจบพุทธคติทีว่ ่า ‚พหุชนสขุ ายะ โลกานุกัมปายะ‛ นน่ั เอง กจ็ งึ ขอเสนอปดิ ท้ายไว้ด้วยการขอให้ไปจนเหนือเร่ืองสทิ ธิเ์ พยี งเทา่ น้ี

ภาคผนวก สลี ธรา [ดูเรอ่ื ง หนา้ ๓๕๑] ในปี ค.ศ. ๑๙๗๗ ท่านเจ้าคุณพระราชสุเมธาจารย์ ซ่ึงเป็นพระฝร่ังลูก ศิษย์รูปแรกของหลวงพ่อชา สุภทฺโท มาถึงประเทศอังกฤษเพ่ือเผยแพร่ พระพุทธศาสนาท่ีนั่น สองปตี ่อมา ในปี ค.ศ. ๑๙๗๙ ท่านเจ้าคุณพระราช- สเุ มธาจารย์สร้างวัดจติ ตวเิ วกขึ้นที่ West Sussex ภาคใตข้ องประเทศอังกฤษ ในปีเดียวกันน้ัน อุบาสิกาส่ีท่านขออาศัยวัดนี้ด้วย เพื่อศึกษาและ ปฏิบัติธรรม ปลายปีนั้น สี่ท่านน้ีได้บวชเป็นอนาคาริกา และรักษาศีลแปด ตามแนวของแมช่ ไี ทย ในขณะท่ีห่มจีวรสีขาว เมือ่ เวลาผ่านไป อนาคาริกาสท่ี ่านนี้ประสงค์จะปฏิบัติธรรมโดยรักษา สิกขาบทมากข้ึน เพราะเหตนุ ้ี ในปี ค.ศ. ๑๙๘๓ ทา่ นเหลา่ นีจ้ ึงได้รับการบวช (ปพฺพชฺชา) เป็นนักบวชหญิงผู้รักษาศีล ๑๐ และห่มผ้าสีนํ้าตาล ช่วงแรกๆ นักบวชหญิงกลุ่มนี้ใช้ชื่อว่า สีลวันตี แต่หลัง ค.ศ. ๑๙๙๐ ชื่อทางการของ นกั บวชหญิงกลุ่มน้เี ปล่ยี นเปน็ “สีลธรา” ซงึ่ แปลว่า สตรี “ผู้ทรงศลี ” พระฝรั่งท่านหน่ึงมีบทบาทสําคัญในการช่วยสร้างแนวปฏิบัติและ โครงสร้างท่ีชัดเจนสําหรับกลุ่มนักบวชสีลธรานี้ข้ึนมา ผลของกระบวนการ นี้คือ วินัยของสีลธรา ที่เรียกว่า “The Sīladharā Vinaya Training” (สีล ธราวินัยสิกขา) สีลธราวินัยประกอบด้วยสิกขาบทและข้อวัตรปฏิบัติ (observances) ประมาณ ๑๒๐ ข้อ ในปี ค.ศ. ๒๐๐๕ มีสลี ธรา ๑๙ ทา่ น และ อนาคารกิ า ๘ ทา่ น

๔๓๘ ตอบ ดร.มารต์ ิน: พทุ ธวินยั ถึงภิกษณุ ี 1st International Congress on Buddhist Women’s Role in the Sangha: Bhikshuni Vinaya and Ordination Lineages [ดูเร่อื ง หน้า ๓๕๒] “การประชุมนานาชาติเก่ียวกับบทบาทผู้หญิงในสังฆะ” ที่ฮัมบวร์ก ประเทศเยอรมนี วันที่ ๑๘-๒๐ กรกฎาคม ในปี ค.ศ. ๒๐๐๗ เป็นการประชุม ค่อนข้างใหญ่ มีนักวิชาการ ๖๕ ท่าน ท้ังพระภิกษุ พระภิกษุณี และคฤหัสถ์ บรรยายเรื่องเก่ยี วกบั บทบาทของผ้หู ญงิ ในสังฆะ และความเปน็ ไปได้ในการรื้อ ฟ้ืนภิกษุณีสงฆ์ มีผู้ฟังประมาณ ๔๐๐ คน ผู้ร่วมประชุมทั้งหมดมาจาก ๑๙ ประเทศ ในวันสุดท้ายของการประชุมครั้งนี้ องค์ทะไลลามะเสด็จมาร่วมฟัง และทรงบรรยายด้วย องค์ทะไลลามะตรัสในท่ีประชุมนีว้ า่ “The issue is to find the way to ordain bhikṣuṇīs that is in accordance with the Mūlasarvāstivāda Vinaya texts. There needs to be a Buddha alive and here and now to ask. If I were a Buddha, I could decide; but that is not the case. I am not a Buddha. I can act as a dictator regarding some issues, but not regarding matters of Vinaya… The Buddhadharma in general is very flexible, and the Buddhadharma as a whole has to respond to reality. Based on the common-sense viewpoint, I am 100 percent certain that were the Buddha here today, he would give permission for bhikṣuṇī ordination. That would make things much easier. Unfortunately there is no Buddha here, and I cannot act as the Buddha.” ในวันรุ่งขึ้น หลังจากประชุมเสร็จสิ้นแล้ว องค์ทะไลลามะตรัสแก่ผู้ รว่ มประชมุ กลุ่มหนงึ่ ว่า “…when it comes to re-establishing the Mūlasarvāstivāda bhikṣuṇī ordination, it is extremely important that we avoid a split in the saṅgha. We need a broad consensus within the Tibetan saṅgha as a whole,…” (in: Dignity & Discipline: Reviving Full Ordination for Buddhist Nuns, edited by Thea Mohr and Jampa Tsedroen, Boston: Wisdom Publications, 2010, p. 268-269, 277)

พระพรหมคุณาภรณ์ (ป. อ. ปยุตโฺ ต) ๔๓๙ ประกาศ ห้ามพระเณรไมใ่ ห้บวชหญงิ เปน็ บรรพชิต [ดูเรื่อง หน้า ๓๖๙] ประกาศ ห้ำมพระเณรไม่ให้บวชหญิงเป็นบรรพชิต หญิงซ่ึงจักได้สมมติตนเป็นสามเณรี โดยถูกต้องพระพุทธานุญาตน้ัน ต้องสําเร็จด้วยนางภิกษุณีให้บรรพชา เพราะพระองค์ทรงอนุญาตให้นาง ภิกษุณีมีพรรษา ๑๒ ล่วงแล้วเป็นปวัตตินี คือ เป็นอุปัชฌาย์ ไม่ได้ทรง อนุญาตให้ภิกษุเป็นอุปัชฌาย์ นางภิกษุณีหมดสาบสูญขาดเชื้อสายมานาน แลว้ เมอ่ื นางภกิ ษณุ ีผู้รกั ษาขนบธรรมเนียมสืบต่อสามเณรีไม่มีแล้ว สามเณรี ผู้บวชสืบต่อมาจากภิกษุณีก็ไม่มี เป็นอันเส่ือมสูญไปตามกัน ผู้ใดให้ บรรพชาเป็นสามเณรี ผู้นน้ั ช่ือว่าบัญญตั สิ ่ิงทพ่ี ระพุทธเจ้าไม่บัญญัติ เลิกถอน ส่ิงที่พระพุทธเจ้าทรงบัญญัติไว้แล้ว เป็นเสี้ยนหนามแก่พระศาสนา เป็น ตวั อยา่ งท่ไี ม่ดีฯ เพราะเหตุน้ี ห้ามไม่ให้พระเณรทุกนิกาย บวชหญิงเป็นภิกษุณี เป็น สกิ ขมานา แลเปน็ สามเณรตี ั้งแต่น้ีไปฯ ประกาศแต่วนั ที่ ๑๘ มิถนุ ายน พ.ศ. ๒๔๗๑ กรมหลวงชินวรสิริวัฒน์ (ประกาศใน แถลงการณค์ ณะสงฆ์ เลม่ ๑๖, หน้า ๑๕๗)

๔๔๐ ตอบ ดร.มารต์ นิ : พทุ ธวินัย ถึงภิกษุณี มหาปชาบดีเถรีวทิ ยาลัย [ดเู รอื่ ง หนา้ ๓๕๔] มหาปชาบดีเถรีวิทยาลัย เป็นวิทยาลัยพระพุทธศาสนาเพื่อการศึกษา สําหรับแม่ชีและสตรี แห่งแรกของประเทศไทย อยู่ที่ อ.ปักธงไชย จ. นครราชสีมา เริ่มสอนเป็นทางการในปี พ.ศ. ๒๕๔๒ แม่ชีคุณหญิงกนิษฐา วิเชียรเจริญ และมูลนิธิสถาบันแม่ชีไทยในพระบรมราชินูปถัมภ์ ร่วมกับ สมาคมส่งเสริมสถานภาพสตรฯี เป็นผู้รเิ ริม่ ดําเนินการก่อสรา้ ง สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ทรงเป็นองค์อุปถัมภ์ฯ มหาปชาบดีเถรีวิทยาลัยอยู่ในสังกัดมหาวิทยาลัย มหามกุฏราชวิทยาลยั (ม.มมร.) ข้อมูลในภาคผนวกนี้ โดยความเอ้ือเฟ้อื ของ Dr. Martin Seeger