พระรามตามกวาง E-book

การแสดงโขนเรือ่ ง รามเกียรต์ิ ตอน พระรามตามกวาง หรือ ตอน สีดาหาย หรอื ตอน ลัก สีดา เปนการแสดงโขนท่ีมีมาแตโบราณ ลักษณะท่ีเปนเอกลักษณอีกอยางของการแสดง ชุดน้ี คือ การไลจับกวางทองของที่ลีลาของการรายรำท่ีวิจิตรงดงามของตัวพระรามและ กวางทอง โดยมีกระบวนทารำที่สืบทอดมาจากวังสวนกุหลาบ โดย ครูลมุล ยมะคุปต ที่ไดรับการถายทอดกระบวนทารำมาจาก หมอมครูแยม หมอมครูอึ่ง หมอมครูนุม ครู ละครแหงวังสวนกุหลาบ สวนทารำเพลงเชิดฉานน้ันไดรับการถายทอดมาจาก เจาจอม มารดาทับทิม ในรัชกาลท่ี 5 (หนังสือท่ีระลึกในวาระครบ 100 ป ครูลมุล ยมะคุปต 2 มิถุนายน 2548.)

มารีศพระยายักษเปนลูกของนางกากนาสูร ซ่ึงรับพระราชบัญชาของทศกัณฐ แปลง กายเปนกวางทอง มาลอหลอกใหนางสีดาเกิดความรักใครอยากได ซึ่งในตอนแรกมารีศไม อยากทำเพราะรูวาพระรามคือนารายณอวตาร แมทูลทัดทานแตทศกัณฐก็ไมฟง พรอมท้ัง ประกาศวา ถาไมไปทำตามคำสั่งก็จะตองถูกประหารชีวิตพรอมท้ังลูกเมียดวย ดังน้ันมารีศ จึงยอมทำตามท้งั ท่รี วู าตอ งไปตาย จึงไดฝ ากฝงลกู เมียไวก ับทศกณั ฐ วันรุงข้ึน ทศกัณฐก็ดำเนินการตามแผนท่ีคิดไว ทศกัณฐและมารีศทรงรถแลวขับขาม สมุทรไปจนใกลอาศรมพระราม ท่ีแมน้ำโคทาวารี จึงบอกใหมารีศแปลงเปนกวางทองไป ลอพระราม นางสีดาเห็นกวางทองสวยงามก็อยากไดจึงใหพระรามไปตามจับกวางทองมา เลีย้ งไวที่ศาลา

พระรามใหนางสดี ากลบั ไปรออยูที่อาศรมแลวตนรีบตามกวางไป เม่ือตามทันก็รูวาเปน กวาง ปลอมจึงแผลงศรสังหาร กอนตาย มารีศรองเลียนเสียงพระรามเพ่ือลอพระลักษณใหออกมาชวย พระลักษณแมจะรูวามิใชเสียงพระรามแตก็ถูกนางสีดาผลักไสใหออกไปชวย จำใจตองทิ้งนาง สดี าไวท อ่ี าศรมเพียงลำพงั ฝา ยทศกัณฐเ ห็นดงั นนั้ ก็แปลงกายเปน ษสี ธุ รรมเ ขา ไปเกลยี้ กลอ มนางสดี าดว ยประการ ตางๆ แตนางสีดาไมเลน ดว ย ษจี ึงกลายเปน ทศกณั ฐเ ขาอุมนางสดี า แลว วางนางลงทที่ า ยรถ เหาะข้ึนฟา กลบั กรงุ ลงกา



ตวั อยา่ ง บทโขน “สีดาหาย” ยคุ ปัจจุบนั









วงดนตรที ่ใี ชป ระกอบการแสดงโขน ตอน “พระรามตามกวาง” ใชว งปพ าทยเคร่อื งหา หรือเครื่องคู แตส วนมากในปจ จบุ นั มักจะใชวงปพ าทยเคร่อื งคู ซ่ึงประกอบดวยเคร่ืองดนตรี ดังนี้ ปใ น ปน อก ระนาดเอก ระนาดทุม ฆองวงใหญ ฆอ งวงเลก็ ตะโพน กลองทัด ฉง่ิ ฉาบเลก็

วงปพ าทยเครือ่ งคู (ท่มี า : สารานกุ รมดนตรไี ทย)

การแสดงโขน ตอน พระรามตามกวาง มีการแตงกายยืนเคร่ืองพระตามแบบละครรำ ของไทย โดยเลยี นแบบเคร่ืองทรงของพระมหากษตั รยิ แ ละเจา นายมาอีกทอดหนึ่ง พระราม เคร่ืองแตงกายของพระรามจะแตงกายสีเขียวขลิบแดง ลักษณะพิเศษของ เครื่องแตงกายยืนเคร่ืองโขนตัวพระจะตองใสเสื้อหรือฉลองพระองคแขนยาวติดอินทรธนู ตามแบบจารตี เคร่ืองแตง กายของพระราม นงุ ผาจีบโจงหางหงส

เครอื่ งแตงกายพระราม (ท่มี า : นายจารุชา จันทสโิ ร)

การแตงกายของพระรามในการแสดงโขน ตอน พระรามตามกวาง มีลักษณะการ แตงกายที่แตกตางไปจากเครื่องแตงกายของพระรามในการแสดงโขนชุดหรือตอนอ่ืนๆ คือ พระรามจะใสชฎายอดบวชกับหมสไบ เน่ืองจากการแสดงตอนน้ีพระรามกำลังออก บวชจึงตองแตงกายแบบษีหรือนักบวช โดยมีสัญลักษณท่ีสื่อความหมายลักษณะของ พระรามถือเพศเปนษี คือ การหมสไบ สวมเคร่ืองประดับศีรษะยอดบวช หรือเรียกวา ชฎายอดดอกลำโพง และเขียนอุณาโลมไวทหี่ นาผากเพ่ือแสดงความเปน นักบวช

เครื่องหมายอุณาโลม มีลักษณะคลายเลขเกาไทย ไดรับอิทธิพลมาจากการเจิมจุณ ของนักบวชอินเดียในศาสนาพราหมณฮินดู เวลาเจิมจะใชสีแดง สวนลายของอุณาโลม สันนิษฐานวามาจากลายกนหอย ซ่ึงเปนสิ่งมงคลคลายเลขเกาไทย และอีกลักษณะเปน ลายหอยสังขทิษราวัตรคลายเลขหกไทย หรือเลขเกา กลับหลัง ดังตราพระราชลญั จกรใน พระบาทสมเดจ็ พระพุทธยอดฟา จุฬาโลกมหาราช ท่ที รงใชตราอณุ าโลมเลียนแบบลายพระ มหาสงั ขเดมิ (สรุ ตั น จงดา, ๒๕๔๐:๑๖)

กวางทอง เครื่องแตงกายของกวางทองจะแตงกายยืนเครื่องพระสีเหลืองขลิบแดง แบบท่ี ๑ ใสเส้ือแขนส้ันติดกนกแขน แบบที่ ๒ ใสเส้อื แขนยาวไมติดอินทรธนู โดยการนุง ผาแบบจีบโจงหางหงส สวมศรี ษะกวางทองเปดหนา เคร่อื งแตง กายกวางทอง (ท่ีมา : นายจารุชา จันทสโิ ร)

การนำอุปกรณมาใชประกอบในการแสดงก็เพื่อชวยใหเนื้อเรื่องของการแสดงมีความ สมจริงมากย่ิงข้ึน และยังชวยเสริมบทบาทของตัวละครเพ่ือส่ืออารมณและความหมาย ไปสูผูชม ในการแสดงโขน ตอน พระรามตามกวาง มีอุปกรณสำหรับพระรามใช ประกอบในการแสดงคอื คันศร กระบอกศร ลกู ศร และเตียงทอง

 คันศร ศรท่ีพระรามใชมีลักษณะทำดวยไมหรือหวายเทศ (หวายเสนเล็ก) ขนาดน้ิวมือ ยาวประมาณ ๑๐๐ ซ.ม. หัวศรทำดวยหนังสัตวเปนรูปสัตวในวรรณคดีตางๆ เชน พญานาค เหรา นรสงิ ห ปดทองประดับกระจกสวยงาม ปลายศรถักดว ยเชอื กแลวลงรักปดทอง คันศร (ทม่ี า : นายจารุชา จนั ทสโิ ร)

 ลูกศร มีขนาดพอเหมาะไมยาวไมส้ันเกินไป ตัวละครสามารถหยิบใชไดงาย ซึ่งลูกศร ตองประกอบดวยสวนหัว คือ สวนคมแหลมเปนรูปสามเหลี่ยมและสวนปลายตองมีหาง (คลา ยหางปลา) สำหรับหยบิ ขึ้นมาเพ่อื รำและแผลงศร โดยปกติลกู ศรจะบรรจอุ ยูในกระบอก ศร ถาในกรณีไมมีกระบอกศรสามารถนำลูกศรมาเสียบไวที่เข็มขัดดานซาย ในลักษณะใหหัว ลูกศรช้ีลงพน้ื ลกู ศร (ทม่ี า : นายจารุชา จนั ทสโิ ร)

 กระบอกศร มีเชือกสะพายเขากับตัวเรียกวา “สะพายแลง” เปนสิ่งสำคัญสำหรับผู แสดงเปนตัวพระราม เพราะพระรามมีอาวุธประจำกายคือ ธนู เพื่อรบกับขาศึก จึงตองติด กระบอกศร ทุกคร้ังที่ออกแสดงสำหรับใชเก็บลูกศร (ไพฑูรย เข็มแข็ง , ๒๕๓๗ :๓๓๐- ๓๓๕) กระบอกศร (ทม่ี า : นายจารชุ า จนั ทสิโร)

 เตียงทอง ใชเพื่อน่ังรำในการแสดง ประกอบดวนเตียงใหญสำหรับ พระรามกับนางสีดา และเตยี งเล็ก สำหรับพระลักษมณ เตยี งทอง (ที่มา : จารุชา จันทสโร)

การคัดเลือกผูแสดงในบทบาทพระราม พระลักษมณ และกวางทอง จะตองคัดเลือกผู ที่มรี ูปรางตามลกั ษณะของตัวพระในการแสดงโขน ลกั ษณะโดยทั่วไป คอื จะตองเปนผูที่มใี บหนา รูปไขหรือใบหนายาว ลักษณะบนใบหนาสมสวน จมูกโดง นัยตาไมพิการ ปากเปนรูปกระจับ คางไดรูป หนาผากไมกวางมากนักไมมีที่ตำหนิและมีทุกสวนบนใบหนาสมสวน ลำคอยาว หัวไหลผึ่งผาย ลำตัวกลมพอสมควร แขน ขาไมส้ันและยาวจนเกินไป น้ิวมือครบและไมส้ัน จนเกินไป

ที่สำคัญการแสดงโขน ตอน พระรามตามกวาง จะมีชวงท่ีเปนการแสดงรำคู ระหวางพระรามกับกวางทอง ดังน้นั ผูแสดงพระรามและกวางทองจะตองมีรปู รางลกั ษณะ ทเ่ี หสาะสมกัน โดยพระรามจะตอ งเปนผูท่มี ีสูงโปรง กวางผูแสดงเปนกวางทอง จงึ จะทำให การแสดงชุดน้ดี เู หมาะสมสวยงาม อีกท้ังพระราม และกวางทอง จะตองเปนผูท่ีมีความสามรถในดานการรา ยรำเปน อยางดีและใกลเคียงกัน เน่ืองจากเปนการแสดงท่ีมุงเนนความประณีตงดงามของศิลปะ การรำ โดยเฉพาะการแสดงลีลาการไลตามระหวางพระรามกับกวางทอง ผูท่ีแสดงเปน พระรามก็ตองมีลีลากระบวนทารำที่สงางาม เหมาะสมกับฐานะตัวเอกของเร่ืองที่เปน กษัตริย สวนกวางทองก็จะตองมีลีลาทารำกระฉับกระเฉงวองไว เลียนแบบทาทางกิริยา ของกวางอีกดว ย