ม.4 #หน่วยที่ 3.1 เล่ม 1 @ภูเขาไฟระเบิด

หนว่ ยการเรยี นรู้ที่ 3 ธรณพี ิบตั ภิ ัย แผนฯ ที่ 1 ภเู ขาไฟระเบดิ แผนการจดั การเรยี นรทู้ ี่ 1 ภูเขาไฟระเบิด เวลา 3 ช่ัวโมง 1. ผลการเรียนรู้ 4. อธบิ ายสาเหตุ กระบวนการเกดิ ภูเขาไฟระเบดิ และปจั จัยที่ทำใหค้ วามรนุ แรงของการปะทแุ ละ รปู รา่ งของภูเขาไฟแตกต่างกัน รวมทงั้ สืบคน้ ข้อมูลพ้นื ทเี่ ส่ียงภยั ออกแบบและนำเสนอแนวทางการเฝา้ ระวัง และการปฏิบตั ติ นใหป้ ลอดภัยไดไ้ 2. จดุ ประสงคก์ ารเรียนรู้ 1. อธบิ ายสาเหตุ และกระบวนการเกิดภเู ขาไฟระเบดิ ได้ (K) 2. อธบิ ายปัจจยั ทีท่ ำใหค้ วามรนุ แรงของการปะทแุ ละรูปร่างของภเู ขาไฟแตกต่างกนั ได้ (K) 3. สบื ค้นขอ้ มลู พ้ืนทเ่ี ส่ียงภยั ภูเขาไฟระเบดิ ได้ (P) 4. ออกแบบและนำเสนอแนวทางการเฝ้าระวังและการปฏิบตั ิตนให้ปลอดภัยจากภเู ขาไฟระเบดิ ได้ (P) 5. สนใจใฝ่รใู้ นการศึกษา (A) 3. สาระการเรยี นรู้ สาระการเรยี นรูแ้ กนกลาง สาระการเรียนร้ทู ้องถ่นิ - ภูเขาไฟระเบิดเกิดจากการแทรกดันตัวของหินหนืด พิจารณาตามหลักสูตรของสถานศึกษา ขึ้นมาตามส่วนเปราะบางหรือรอยแตกบนเปลือกโลก มกั พบหนาแน่นบริเวณรอยต่อระหวา่ งแผ่นธรณี ทำให้ บริเวณดังกล่าวเป็นพ้ืนทเ่ี สี่ยงภัย ความรุนแรงของการ ปะทุและรูปร่างของภูเขาไฟท่ีแตกต่างกันขึ้นอยู่กับ องค์ประกอบของหินหนืด ผลจากภูเขาไฟระเบิดมีท้ัง ประโยชน์และโทษ จึงต้องศึกษาแนวทางในการเฝ้า ระวังและการปฏบิ ตั ติ นให้ปลอดภัย 4. สาระสำคัญ/ความคิดรวบยอด ภูเขาไฟ คือ ลักษณะธรณีสัณฐานที่เกิดจากการปะทุของแมกมา แก๊ส และเถ้าภูเขาไฟจากภายในโลก ภเู ขาไฟมีรูปร่างแตกตา่ งกนั หลายลกั ษณะข้นึ อยู่กบั ความรุนแรงในการปะทุ มักพบหนาแนน่ บรเิ วณรอยต่อ ระหว่างแผน่ ธรณี ซง่ึ ผลจากการระเบิดของภูเขาไฟมที ั้งประโยชน์และโทษ จึงต้องศึกษาแนวทางในการเฝ้า ระวังและการปฏบิ ตั ิตนให้ปลอดภัย 100

หน่วยการเรยี นร้ทู ี่ 3 ธรณีพบิ ตั ภิ ยั แผนฯ ที่ 1 ภูเขาไฟระเบิด 5. สมรรถนะสำคัญของผ้เู รยี นและคุณลกั ษณะอันพงึ ประสงค์ สมรรถนะสำคัญของผู้เรยี น คณุ ลักษณะอันพึงประสงค์ 1. ความสามารถในการสื่อสาร 1. มีวนิ ยั 2. ความสามารถในการคดิ 2. ใฝเ่ รยี นรู้ 1) ทกั ษะการสังเกต 3. มุ่งมั่นในการทำงาน 2) ทักษะการสำรวจคน้ หา 3) ทกั ษะการวเิ คราะห์ 4) ทกั ษะการลงความเห็นจากขอ้ มลู 3. ความสามารถในการใชท้ กั ษะชวี ติ 6. กิจกรรมการเรยี นรู้  แนวคดิ /รปู แบบการสอน/วธิ ีการสอน/เทคนิค : สบื เสาะหาความรู้ 5Es (5Es Instructional Model) ชวั่ โมงที่ 1 ข้ันนำ กระตุ้นความสนใจ (Engage) 1. ครใู ห้นักเรยี นทำแบบทดสอบกอ่ นเรียน เพ่ือวัดความรู้เดิมของนกั เรยี น 2. ครูกระต้นุ ความสนใจโดยให้นักเรียนดวู ีดิทศั น์เกย่ี วกบั ภัยพิบัตทิ างธรรมชาติ จากน้ันให้นักเรียน รว่ มกนั อภปิ รายแสดงความคิดเห็นในประเดน็ คำถาม ตวั อยา่ งเช่น • ภัยพบิ ตั ทิ างธรรมชาตทิ เ่ี กดิ ข้ึนภายในโลกของเรามีอะไรบ้าง (แนวตอบ: ภเู ขาไฟระเบดิ แผ่นดนิ ไหว สนึ ามิ น้ำทว่ ม ดนิ ถลม่ ฯลฯ) • ภยั พิบัตทิ างธรรมชาตทิ เี่ กดิ ขึ้นในประเทศไทยมีอะไรบ้าง (แนวตอบ: แผน่ ดินไหว สนึ ามิ น้ำท่วม ดนิ ถล่ม หลุมยุบ) 3. ครถู ามคำถาม prior knowledge จากหนังสือเรียนรายวชิ าเพิ่มเตมิ โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ ม.4 เล่ม 1 หนา้ 39 ว่า ในประเทศไทยมภี เู ขาไฟระเบดิ หรือไม่ (แนวตอบ: ภเู ขาไฟที่พบในประเทศไทยเปน็ ภูเขาไฟทีด่ บั สนิทแล้ว แตม่ ีหลกั ฐานที่แสดงว่าใน อดตี เคยมีภูเขาไฟระเบดิ เช่น ร่องรอยการไหลของลาวา แนวแตกเสาเหลยี่ มในหนิ บะซอลต์) 101

หนว่ ยการเรยี นรูท้ ี่ 3 ธรณีพิบัตภิ ยั แผนฯ ท่ี 1 ภเู ขาไฟระเบดิ ข้ันสอน สำรวจค้นหา (Explore) 1. ครูให้นักเรียนนับจำนวน 1-3 วนไปเร่ือย ๆ จนครบทุกคน เพื่อแบ่งนักเรียนออกเป็นกลุ่ม กลุ่มละ 3 คน โดยให้คนทนี่ ับจำนวนเดยี วกนั ให้อยกู่ ล่มุ เดยี วกนั 2. ครูแจง้ จุดประสงคข์ องการทำกิจกรรม จากนัน้ ใหน้ ักเรียนทำการทดลองเลียนแบบและอธิบายการเกิด ภเู ขาไฟระเบดิ โดยทำกจิ กรรม แบบจำลองการปะทุของภูเขาไฟ 3. ครูใช้รูปแบบการเรียนรู้แบบร่วมมือมาจัดกระบวนการเรียนรู้ โดยกำหนดให้สมาชิกแต่ละคนภายใน กลุม่ มีบทบาทหนา้ ท่ขี องตนเอง ดงั นี้ สมาชิกคนที่ 1 ทำหน้าทเ่ี ตรยี มวัสดอุ ุปกรณ์ สมาชกิ คนที่ 2 ทำหนา้ ที่อ่านวิธกี ารทำกจิ กรรม และนำมาอธิบายใหส้ มาชิกภายในกลุม่ ฟัง สมาชกิ คนที่ 3 ทำหนา้ ท่บี นั ทกึ ผลการทดลอง 4. ครใู หน้ ักเรยี นแต่ละกลมุ่ ทำกจิ กรรมตามข้ันตอน ดงั นี้ 1) เปิดขวดน้ำอัดลม ใช้นิ้วปิดปากขวดให้สนิทแล้วเขย่าขวด จากน้ันปล่อยน้ิวออกจากปากขวด สงั เกตการเปลี่ยนแปลงทเ่ี กดิ ขนึ้ 2) เตรยี มนมข้นหวานและน้ำเปล่าปริมาตรเท่ากนั ใส่ลงในบีกเกอร์ชนิดละ 1 บีกเกอร์ จากนั้นนำ หลอดพลาสติกจุ่มลงไปในสารทั้งสองแล้วเป่าลมเข้าไปให้เกิดฟองอากาศ สังเกตและเปรียบเทียบ การเปลี่ยนแปลงทเ่ี กดิ ขึ้น อธบิ ายความรู้ (Explain) 1. ครูและนักเรียนร่วมกันอภิปรายผลการทำกิจกรรม โดยครูตั้งคำถามเพื่อให้นักเรียนแต่ละกลุ่มร่วมกัน แสดงความคิดเห็นวา่ • เกิดการเปล่ียนแปลงอย่างไรเมื่อปล่อยนิ้วออกจากปากขวดน้ำอัดลม และเปรียบเทียบได้กับการ ระเบิดของภูเขาไฟไดอ้ ยา่ งไร (แนวตอบ: เมื่อปล่อยนิ้วออกจากปากขวดน้ำอัดลม น้ำอัดลมจะพุ่งขึ้นมาล้นปากขวด ซ่ึง เปรยี บเทยี บไดก้ บั การเคลือ่ นท่ีของแกส๊ ออกจากแมกมา ซ่ึงทำให้เกิดการปะทุของภูเขาไฟ) • ระหว่างนมข้นหวานกับน้ำเปล่า สารชนิดใดสามารถเป่าลมลงไปได้งา่ ยกว่ากัน และเปรียบเทียบ ได้กับการระเบดิ ของภเู ขาไฟไดอ้ ย่างไร (แนวตอบ: สามารถเป่าลมลงไปในน้ำได้ง่ายกว่าในนมข้นหวาน โดยเม่ือเป่าลมลงไปในน้ำจะ เกิดฟองอากาศที่ทำให้น้ำกระเพื่อมเล็กน้อย เปรียบได้กับแมกมาท่ีมีความหนืดน้อย แก๊สจะ เคล่ือนออกจากแมกมาได้ง่าย ส่งผลให้เกิดภูเขาไฟท่ีมีการปะทุไม่รุนแรง ในทางกลับกันเมื่อเป่า ลมลงไปในนมข้นหวานจะต้องใช้แรงเป่ามาก เกิดฟองอากาศที่ทำให้นมข้นหวานกระเพื่อมมาก เปรียบได้กับแมกมาที่มีความหนืดมาก แก๊สเคลื่อนออกจากแมกมาได้ยาก ทำให้เกิดภูเขาไฟท่ีมี การปะทรุ นุ แรงมาก) 102

หนว่ ยการเรยี นรทู้ ่ี 3 ธรณีพบิ ัติภยั แผนฯ ที่ 1 ภเู ขาไฟระเบิด ชว่ั โมงที่ 2 ขั้นสอน อธิบายความรู้ (Explain) 1. ครูกล่าวเชื่อมโยงเข้าสู่เน้ือหาต่อไป โดยตั้งประเด็นคำถามว่า ภูเขาไฟระเบิดพบได้ทุกพ้ืนท่ีบนโลก หรอื ไม่ และบริเวณใดที่พบภเู ขาไฟระเบิดหนาแน่น (แนวตอบ ภูเขาไฟระเบิดสามารถพบได้ทุกพน้ื ที่บนโลกทั้งบริเวณแนวรอยต่อของแผ่นธรณี และ บรเิ วณกลางแผน่ ธรณี ทงั้ บนแผน่ ดินและใต้มหาสมทุ ร บริเวณทพ่ี บภเู ขาไฟระเบิดหนาแน่นคอื บริเวณ แนวรอยต่อของแผ่นธรณี) 2. ครูให้นักเรยี นจับคู่กับเพือ่ นร่วมกันเรยี น ร่วมกนั สืบคน้ ข้อมูลเกยี่ วกับเรื่อง ปจั จัยที่เกี่ยวข้องกบั ภูเขาไฟระเบิด ดงั นี้ - รปู รา่ งของภเู ขาไฟและลักษณะการปะทุ - ตำแหน่งของภเู ขาไฟบนโลก - ประโยชน์ และโทษของภเู ขาไฟระเบิด - แนวทางการเฝา้ ระวัง และการปฏบิ ตั ิตนใหป้ ลอดภยั จากภเู ขาไฟระเบดิ โดยนกั เรียนอาจสบื คน้ จากหนงั สือเรยี น หรือแหล่งเรียนรู้อื่น ๆ แลว้ นำขอ้ มลู มาแลกเปลี่ยนความ คดิ เหน็ และร่วมกนั ตง้ั ประเด็นคำถามเกย่ี วกับเร่ืองที่สืบคน้ มา 3. ให้นักเรียนรวมกล่มุ กับเพ่ือนอกี คูห่ น่ึง รวมเปน็ 4 คน แลว้ แลกเปลย่ี นกนั ถามคำถามที่ตั้งไว้ จากนัน้ ร่วมกันสรุปเพื่อเตรียมนำข้อมูลท่ีสรุปไดม้ าเสนอหนา้ ชน้ั เรียน (หมายเหตุ : ครูเรม่ิ ประเมินนักเรียน โดยใชแ้ บบสังเกตพฤติกรรมการทำงานรายบคุ คล) 4. ครูสุ่มเลือกนักเรยี น 2-3 กลุ่ม ให้ออกมานำเสนอคำถามของกลุม่ ตนเอง โดยให้นกั เรยี นท้ังห้องรว่ มกัน ตอบคำถาม และอภปิ รายรว่ มกนั ชว่ั โมงที่ 3 ขัน้ สรุป ขยายความเขา้ ใจ (Elaborate) 1. ครแู ละนักเรยี นร่วมกนั อภิปรายเพื่อให้ได้ขอ้ สรุปเกยี่ วกับภูเขาไฟระเบดิ โดยอาจมแี นวทางสรุป ดงั นี้ “ภูเขาไฟ คือ ลกั ษณะธรณสี ณั ฐานที่เกิดจากการปะทุของแมกมา แกส๊ และเถ้าภเู ขาไฟจากภายใน โลก ภเู ขาไฟมีรูปร่างแตกต่างกันหลายลักษณะขน้ึ อยู่กบั ความรนุ แรงในการปะทุ มกั พบหนาแน่น บริเวณรอยต่อระหวา่ งแผ่นธรณี ซ่งึ ผลจากการระเบิดของภูเขาไฟมที ั้งประโยชน์ เช่น เป็นแหล่ง 103

หน่วยการเรยี นรู้ท่ี 3 ธรณีพบิ ัติภัย แผนฯ ที่ 1 ภเู ขาไฟระเบิด ทอ่ งเท่ียว ทำใหด้ นิ บรเิ วณภูเขาไฟมีความอุดมสมบูรณ์ นำอญั มณขี น้ึ มาสูผ่ ิวโลก และโทษ เชน่ ทำให้ เกดิ ฝนกรด สรา้ งความเสียหายตอ่ ส่ิงมชี ีวติ และสิ่งแวดล้อม สง่ ผลตอ่ การเปลยี่ นแปลงภูมิอากาศ” 2. ครูถามคำถาม h.o.t.s จากหนังสือเรยี นรายวิชาเพม่ิ เติม โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ ม.4 เลม่ 1 หน้า 42 ว่า คดิ อย่างไรกับคำกลา่ วทวี่ า่ ภูเขาไฟเป็นเสมือนหน้าต่างท่สี ามารถมองเหน็ ถึงภายในโลก (แนวตอบ: การปะทขุ องภูเขาไฟแสดงให้เหน็ วา่ ภายในโลกมีอณุ หภูมสิ ูง เนื่องจากลาวาที่ไหล ออกจากปากปล่องภูเขาไฟมีความร้อนสูง ภเู ขาไฟยังนำหนิ แปลกปลอมทอ่ี ยู่ในเนอื้ โลกขึ้นมาสู่ผิวโลก ทำใหส้ ามารถศึกษาโครงสรา้ งภายในโลกได้) 3. ให้นกั เรียนแบ่งกลุ่ม กล่มุ ละ 3 คน ทำใบงานที่ 3.1 โดยสรปุ ความรู้เร่ืองภูเขาไฟระเบิดในรูปของ แผนผงั ความคิดให้มคี วามถูกตอ้ งและนา่ สนใจ แล้วนำเสนอผลงาน 4. ครูมอบหมายการบา้ นให้นักเรยี นทำแบบฝึกหดั โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ ม.4 หนว่ ยการเรยี นรู้ ที่ 3 ธรณพี ิบัตภิ ัย ตรวจสอบผล (Evaluate) 1. ครูตรวจสอบผลการทำแบบทดสอบก่อนเรียน 2. ครปู ระเมนิ ผล โดยการสังเกตการตอบคำถาม การร่วมกันทำผลงาน และจากการนำเสนอผลงาน 3. ครตู รวจใบงานที่ 3.1 เรื่อง ภเู ขาไฟระเบดิ 4. ครตู รวจสอบผลการทำแบบฝึกหัด 7. การวดั และประเมินผล เกณฑ์การประเมนิ รายการวดั วธิ ีการ เคร่ืองมือ ประเมนิ ตามสภาพจรงิ 7.1 การประเมนิ ก่อนเรียน รอ้ ยละ 60 ผา่ นเกณฑ์ - แบบทดสอบก่อนเรียน ตรวจแบบทดสอบ แบบทดสอบก่อนเรยี น รอ้ ยละ 60 ผา่ นเกณฑ์ หนว่ ยการเรียนรู้ที่ 1 ก่อนเรยี น ระดบั คุณภาพ 2 เร่อื ง ธรณีพิบตั ภิ ยั ผ่านเกณฑ์ 7.2 ประเมินระหวา่ งการจัด ระดบั คุณภาพ 2 กจิ กรรมการเรียนรู้ ผา่ นเกณฑ์ 1) ภูเขาไฟระเบิด - ตรวจใบงานท่ี 3.1 - ใบงานที่ 3.1 - ตรวจแบบฝึกหดั - แบบฝกึ หดั 2) การนำเสนอผลงาน - ประเมนิ การนำเสนอ - ผลงานทีน่ ำเสนอ ผลงาน 3) พฤตกิ รรมการ - สังเกตพฤติกรรม - แบบสังเกตพฤตกิ รรม ทำงานรายบคุ คล การทำงานรายบุคคล การทำงานรายบุคคล 104

หน่วยการเรยี นรูท้ ่ี 3 ธรณพี ิบตั ภิ ยั แผนฯ ท่ี 1 ภูเขาไฟระเบดิ 4) พฤตกิ รรม - สังเกตพฤติกรรม - แบบสังเกตพฤตกิ รรม ระดบั คุณภาพ 2 การทำงานกลุม่ การทำงานกลุ่ม การทำงานกลุ่ม ผา่ นเกณฑ์ - สังเกตความมวี ินัย - แบบประเมนิ ระดับคุณภาพ 2 5) คุณลักษณะ ใฝ่เรยี นรู้ และมงุ่ มนั่ คุณลกั ษณะ ผ่านเกณฑ์ อนั พงึ ประสงค์ ในการทำงาน อันพึงประสงค์ 8. สือ่ /แหลง่ การเรียนรู้ 8.1 ส่ือการเรยี นรู้ 1) หนังสือเรียนรายวิชาเพิ่มเติม โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ ม.4 เล่ม 1 หน่วยการเรียนรู้ท่ี 3 ธรณพี บิ ตั ภิ ยั 2) ใบงานท่ี 3.1 เรอื่ ง ภเู ขาไฟระเบิด 3) PowerPoint เรือ่ ง ภเู ขาไฟระเบิด 4) แบบฝึกหัดรายวิชาเพ่ิมเติม โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ ม.4 เล่ม 1 หน่วยการเรียนรู้ที่ 3 ธรณีพิบตั ิภยั 5) วดี ิทัศน์เกีย่ วกับภยั ธรรมชาติ 8.2 แหล่งการเรียนรู้ 1) หอ้ งเรยี น 2) ห้องสมดุ 3) บริเวณโรงเรยี น 4) แหล่งขอ้ มูลสารสนเทศ 105

หน่วยการเรยี นรทู้ ่ี 3 ธรณีพิบตั ภิ ัย แผนฯ ท่ี 1 ภเู ขาไฟระเบิด ใบงานที่ 3.1 เร่อื ง ภเู ขาไฟระเบิด คำชแ้ี จง : ให้นักเรยี นสรุปความรูเ้ กยี่ วกบั ภูเขาไฟระเบดิ ในรปู แบบของแผนผงั ความคดิ และนำเสนอผลงาน 106

หนว่ ยการเรยี นรู้ที่ 3 ธรณีพบิ ัตภิ ยั แผนฯ ท่ี 1 ภเู ขาไฟระเบดิ ใบงานท่ี 3.1 เฉลย เร่ือง ภูเขาไฟระเบิด คำชี้แจง : ใหน้ กั เรียนสรปุ ความรเู้ กี่ยวกบั ภเู ขาไฟระเบิดในรปู แบบของแผนผังความคดิ และนำเสนอผลงาน สัญญาณเตือนก่อนเกิด แผน่ ดนิ ส่ันสะเทือน มีเสยี งคลา้ ย ฟา้ รอ้ งติดต่อกันเปน็ เวลานาน กระบวนการเกดิ สง่ิ ท่ีออกมากับการปะทุ เกดิ จากการปะทขุ องแมกมา ลาวา เศษหิน ฝ่นุ ละออง เถ้าถา่ น แกส๊ และเถา้ จากภายในโลก ภเู ขาไฟ แกส๊ ตา่ ง ๆ แนวทางการเฝ้าระวงั ภูเขาไฟระเบดิ แนวภเู ขาไฟ - รบั ฟงั ขา่ วสาร บรเิ วณรอยต่อของแผน่ ธรณี - ใสห่ น้ากาก แว่นตาป้องกนั ฝุ่น โดยเฉพาะอย่างยิง่ บรเิ วณรอบ - เตรียมเสบียงและสง่ิ ของจำเป็น มหาสมทุ รแปซฟิ กิ ท่เี รยี กวา่ - อพยพไปยงั สถานที่หลบภัย วงแหวนแห่งไฟ ประโยชน์ โทษ - เป็นแหล่งทอ่ งเท่ียว - ทำใหเ้ กดิ แผน่ ดินไหว/สึนามิ - นำอญั มณีขึ้นมาสผู่ วิ โลก - เกิดฝนกรด - ดินอุดมสมบรู ณ์ - สูญเสยี ชีวติ และทรพั ย์สิน 107

หนว่ ยการเรยี นรู้ท่ี 3 ธรณีพบิ ตั ิภัย ................................. แผนฯ ที่ 1 ภูเขาไฟระเบดิ ................................ ) 9. ความเหน็ ของผบู้ ริหารสถานศึกษาหรอื ผู้ที่ได้รบั มอบหมาย ...... . ข้อเสนอแนะ ลงชอื่ ( ตำแหนง่ 10. บันทกึ ผลหลงั การสอน • ด้านความรู้ • ดา้ นสมรรถนะสำคัญของผู้เรยี น • ดา้ นคณุ ลักษณะอันพึงประสงค์ • ดา้ นความสามารถทางวทิ ยาศาสตร์ • ดา้ นอ่นื ๆ (พฤติกรรมเด่น หรือพฤตกิ รรมทีม่ ีปญั หาของนกั เรยี นเป็นรายบุคคล (ถ้าม)ี ) • ปัญหา/อปุ สรรค • แนวทางการแกไ้ ข 108