คู่มือทักษะความฉลาดทางดิจิทัล

คู่มอื ทักษะความฉลาดทางดจิ ิทลั สาหรบั ครู เสนอ อ. ดร.สจุ ิตตรา จนั ทรล์ อย อ. ดร.สุธิดา ปรีชานนท์ จัดทาโดย นางสาวรงุ่ วิภา กาญจนกจิ ขจร รหัสประจาตวั 647190321 รายงานน้เี ปน็ สว่ นหนง่ึ ของวชิ า การพฒั นาความเป็นครู (GD58201) หลกั สูตรประกาศนียบัตรบัณฑติ สาขาวิชาชพี ครู ปกี ารศึกษา 2564 มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏหมู่บา้ นจอมบงึ

คานา เทคโนโลยมี บี ทบาทกับการดาเนินชวี ิตในปัจจบุ นั เปน็ อย่างมาก ในขณะทใ่ี นทกุ ๆ วันเทคโนโลยีมีการเปล่ียนแปลงตลอดเวลา คนเรากต็ ้องเรยี นรแู้ ละปรบั ตัวใหท้ นั ตอ่ การ เปลีย่ นแปลงของเทคโนโลยโี ดยเฉพาะในวกิ ฤตการณโ์ ควดิ 19ที่ทาใหเ้ ราตอ้ งปรบั เปลีย่ น พฤติกรรมการใชช้ วี ติ ให้อยู่กับเทคโนโลยใี นโลกออนไลน์มากขนึ้ ความเปลยี่ นแปลงท่ี เกดิ ข้นึ นี้ ทาให้เราทกุ คนจะตอ้ งมที กั ษะความเปน็ พลเมอื งดิจทิ ัล เพือ่ ให้อย่ใู นโลก ออนไลนไ์ ดอ้ ย่างปลอดภยั ด้วยเหตุนี้ผู้จดั ทาจึงได้รวบรวม 8 ทกั ษะความฉลาดทาง ดจิ ทิ ัลลงในรายงานเล่มนเ้ี พอื่ หวงั จะเปน็ ประโยชน์กับผู้อา่ นทกุ ทา่ น สามารถต่อยอด การใช้เทคโนโลยไี ด้อยา่ งเหมาะสม และปลอดภัย นางสาวรงุ่ วิภา กาญจนกจิ ขจร ผู้จดั ทา

สารบัญ หนา้ ก เรอ่ื ง ข คานา 1 สารบญั 2 8 ทกั ษะความฉลาดทางดจิ ทิ ัล 3 ทักษะท่ี 1 การรักษาอตั ลกั ษณ์ที่ดีของตัวเอง 4 ทกั ษะที่ 2 ทักษะการคดิ วเิ คราะห์ 5 ทกั ษะที่ 3 ทกั ษะในการรักษาความปลอดภยั ของตนเองในโลกไซเบอร์ 6 ทกั ษะท่ี 4 การรักษาขอ้ มลู สว่ นตัว 7 ทักษะท่ี 5 การจดั สรรเวลาหน้าจอ 8 ทักษะที่ 6 การบรหิ ารจัดการขอ้ มลู 9 ทกั ษะท่ี 7 การรบั มือกบั การกล่นั แกล้งบนโลกไซเบอร์ 10 ทักษะท่ี 8 การใชเ้ ทคโนโลยอี ยา่ งมจี ริยธรรม 11 บทสรปุ บรรณานกุ รม

8 Skills Digital Intelligence Quotient ความฉลาดทางดจิ ิทัล (Digital Intelligence Quotient : DQ) คอื กลมุ่ ของ ความสามารถทางสังคม อารมณ์ และการรบั รู้ ทจี่ ะทาใหค้ นคนหน่ึงสามารถเผชญิ กบั ความ ท้าทายบนเสน้ ทางของชวี ิตในยุคดจิ ิทลั และสามารถปรับตวั ใหเ้ ขา้ กบั ชีวติ ดิจิทัลได้ ความ ฉลาดทางดิจิทัลครอบคลมุ ทงั้ ความรู้ ทักษะ ทศั นคติและคา่ นยิ มที่จาเปน็ ต่อการใชช้ วี ิตใน ฐานะสมาชกิ ของโลกออนไลน์ กลา่ วอีกนยั หนง่ึ คอื ทกั ษะการใชส้ ่ือ และการเขา้ สงั คมในโลก ออนไลน์ คงปฏเิ สธไมไ่ ดว้ า่ ในยคุ น้ีเติบโตมากับอปุ กรณ์ดิจทิ ัล และอินเทอรเ์ นต็ ซึ่งการรบั รู้ ข้อมูลผ่านโลกดิจทิ ลั น้ันแตกต่างโดยสนิ้ เชงิ กับยุคทีเ่ ราเติบโตมาในยุคนี้จะคุ้นเคยกบั การ รับสง่ ข้อมลู โดยไม่ตอ้ งเหน็ หนา้ สื่อสารผา่ นตัวหนงั สอื และอีโมติคอน นอกจากน้ี พวกเขา ยงั มโี ลกทั้งใบอยู่ในมือ ด้วยการใชส้ มาร์ทโฟนค้นหาทกุ อยา่ งท่ีอยากรู้ ทาทกุ อยา่ งผ่าน โทรศพั ท์เพยี งเครื่องเดียว แมว้ ่า IQ และ EQ จะยงั คงเปน็ สงิ่ สาคัญ แต่ DQ กเ็ ปน็ ทกั ษะที่ จาเปน็ ตอ้ งเพิม่ เติมเขา้ มา เพอ่ื ใหเ้ ด็กๆ มีความสามารถอยใู่ นโลกดิจิทัลได้อย่างเหมาะสม และปลอดภยั โดยแบง่ ได้ 8 ทกั ษะ

1. ทักษะการรักษาอตั ลกั ษณท์ ี่ดีของตนเอง ทกั ษะการรกั ษาอตั ลักษณ์ที่ดขี องตนเอง : อตั ลกั ษณ์ คอื ลกั ษณะเฉพาะบคุ ลที่บ่งบอกความ เป็นตวั ตนของคนๆ นั้น ซ่งึ ไมว่ า่ จะอยใู่ นโลกออนไลน์หรอื ในชวี ติ จรงิ กค็ วรมอี ัตลักษณ์เชิง บวก มีวจิ ารณญาณในการรับส่งขา่ วสารและแสดงความคดิ เหน็ รบั ผดิ ชอบต่อการกระทา ไม่ละเมิด คกุ คามผู้ใช้งานออนไลน์คนอน่ื ๆ ซ่ึงสามารถสรา้ งอัตลกั ษณ์ที่ดไี ด้โดย สร้างความมั่นคงทางอารมณ์ ใหเ้ ห็นคุณค่าในตนเอง เพราะ การเห็นคุณค่าในตนเองจะชว่ ย พัฒนาอตั ลกั ษณท์ ีด่ แี ละมนั่ คง เข้าใจบทบาทหนา้ ทขี่ องตนเองในชวี ติ จริง รกู้ ารรับผดิ ชอบตามบทบาทหน้าทีข่ องตน ซง่ึ จะส่งผลต่ออตั ลักษณ์ทีด่ ใี นโลกออนไลน์ได้ ไม่เปรียบเทยี บเชิงลบ การที่ไปเปรียบเทียบเชงิ ลบ จะทาใหเ้ กดิ ความไม่มน่ั ใจ และเป็นผลท่ที าให้เกดิ อัต ลักษณ์ทไ่ี มด่ ใี นโลกออนไลนไ์ ด้

2. ทกั ษะการคิดวิเคราะห์ ทกั ษะการคดิ วเิ คราะห์ : การคดิ วิเคราะหเ์ ปน็ ทกั ษะทีส่ าคญั เป็นอย่างย่ิงในการเปน็ พลเมือง ดจิ ิทัล เพราะในโลกออนไลน์มขี ้อมลู ข่าวสารมากมายทจี่ าเปน็ ต้องไดร้ บั การวิเคราะห์ กล่ันกรองกอ่ นวา่ เป็นขอ้ มลู ทถ่ี ูกตอ้ งหรอื ไม่ รวมทง้ั ยงั ต้องสามารถแยกแยะข้อมลู ทเี่ ปน็ ประโยชน์ออกจากขอ้ มลู ทีเ่ ป็นอนั ตราย รเู้ ท่าทันไม่ตกเป็นเครือ่ งมอื ของปฏบิ ตั ิการโฆษณา ชวนเชอ่ื ตา่ งๆ ซึง่ สามารถสรา้ งทักษะการคดิ วเิ คราะหไ์ ด้ ดงั น้ี หม่ันต้ังคาถาม ไมเ่ ชือ่ อะไรง่ายๆ ควรตรวจสอบแหลง่ ท่มี า และหาข้อมูลเพมิ่ เตมิ จนมน่ั ใจก่อนปักใจเชอ่ื เรียนรวู้ ธิ กี ารหาข้อมูลท่ถี กู ตอ้ ง เวบ็ ไซตแ์ บบใดเช่ือถอื ได้ เว็บไซตแ์ บบใดไม่น่าไวว้ างใจ รวมทง้ั สอนลกู ใช้ Search engine การคยี ์คาค้นหาที่ เหมาะสม

3. ทักษะในการรักษาความปลอดภยั ของตนเองในโลกไซเบอร์ ทกั ษะในการรักษาความปลอดภยั ของตนเองในโลกไซเบอร์ : การเปน็ พลเมืองดจิ ิทัลทม่ี ี ประสทิ ธิภาพจาเป็นตอ้ งรูจ้ ักขอบเขตการใชง้ าน และรู้วธิ ปี อ้ งกนั ความเสยี หายของข้อมูล และอปุ กรณ์ดจิ ทิ ลั ต่างๆ จากไวรัสและมัลแวรท์ อ่ี าจส่งผลตอ่ ระบบปฏิบตั ิการณ์ ซ่งึ สามารถ สร้างทกั ษะรักษาความปลอดภยั ในโลกไซเบอรไ์ ด้ ดังนี้ ศึกษาเรือ่ งการดแู ลอปุ กรณ์และโปรแกรม เบ้อื งต้น รวู้ า่ เว็บไซตแ์ บบใดทีไ่ ม่ปลอดภยั อาจทาให้ ระบบปฏบิ ัติการณ์ของเครอื่ งเสียหาย ควรหลกี เล่ยี ง ทาเข้าใจว่า ข้อมลู ส่วนตัวของเราสามารถถกู โจรกรรม ได้ ดงั น้ัน นอกจากระวงั ไมเ่ ผยแพรข่ อ้ มลู ของตนเอง แล้ว ก็ต้องดูแลอปุ กรณด์ ิจิทัลของตนเอง

4. ทกั ษะการรกั ษาขอ้ มูลส่วนตัว ทกั ษะการรกั ษาข้อมลู สว่ นตวั : ควรเขา้ ใจว่า โซเชียล มีเดีย ต่างๆ เปน็ พื้นท่ีสว่ นตวั ทอ่ี ยู่ บนแพลตฟอร์มสาธารณะ ถงึ แมจ้ ะตัง้ ค่าใหเ้ ห็นแคเ่ พอ่ื นและคนรจู้ ัก แตก่ ม็ ีโอกาสทภ่ี าพ ขอ้ มลู หรือขอ้ ความที่เราแชร์อาจหลดุ ออกไปสสู่ าธารณะได้ การใช้โซเชยี ล มีเดยี จึง จาเป็นตอ้ งระวังรักษาขอ้ มลู ของตนเองตลอดเวลา เราสามารถรกั ษาข้อมลู สว่ นตัวได้ ดงั นี้ เขา้ ใจเรอ่ื งนโยบาย ความเป็นสว่ นตัวของแต่ละ แพลตฟอรม์ ออนไลน์ และชใี้ หล้ ูกตระหนักเรอ่ื ง Digital footprint ว่าสิง่ ใดทหี่ ลุดเขา้ สูโ่ ลกออนไลน์แล้วจะคงอยู่ ตลอดไป แม้วา่ เราจะลบออกไปแล้วกต็ าม รู้วา่ ข้อมูลอะไรทีไ่ ม่ควรแบ่งปนั ในโลกออนไลน์มขี อ้ มลู อะไรบ้างทไ่ี มค่ วรแบง่ ปนั สู่ สาธารณะ เช่น ทอี่ ยู่ หมายเลขบัตรสาคัญตา่ งๆ หรือกระท่ังการแชร์โลเคชนั รหสั ผ่าน การต้งั รหสั ผา่ นตา่ งๆ เป็นเรอ่ื งสาคญั รหัสผา่ นทด่ี ีควร คาดเดายาก และไมค่ วรแบง่ ปันรหสั ผา่ นต่างๆ กบั ใคร

5. ทักษะการจดั สรรเวลาหนา้ จอ ทักษะการจดั สรรเวลาหน้าจอ : แมท้ ุกวนั น้เี ราแทบจะทาทกุ อยา่ งได้ออนไลน์ แตก่ ็ จาเปน็ ต้องเรยี นร้กู ารจดั สรรเวลาใหส้ มดุลระหวา่ งโลกออนไลน์ และโลกภายนอก การ จัดสรรเวลาอย่างเหมาะสมได้ โดย จากดั เวลา จากดั เวลาการใช้ในแตล่ ะวัน รวมท้ังควรมีเวลา ที่ทกุ คนในบา้ นละจากหนา้ จอ เพ่อื พูดคยุ และใช้ เวลาร่วมกันดว้ ย กิจกรรมอ่นื ควรชวนกันทากจิ กรรมอืน่ ๆ นอกเหนือจาก การเฝา้ ดหู น้าจอของแตล่ ะคน เชน่ ชวนกนั ออกไปปนั่ จักรยาน เดินเลน่ ในสวนสาธารณะ ปลกู ต้นไม้ ฯลฯ

6. ทักษะในการบรหิ ารจดั การข้อมูล ทกั ษะในการบริหารจดั การข้อมูลท่ผี ู้ใชง้ าน มกี ารทิ้งไวบ้ นโลกออนไลน์: Digital Footprints คอื ร่องรอยการกระทาต่างๆ ทผ่ี ้ใู ชง้ านทงิ้ ไว้ในโลกออนไลน์ โซเชียล มีเดีย เว็บไซต์หรอื โปรแกรมสนทนา เดก็ ๆ ในฐานะทเ่ี ปน็ พลเมืองดจิ ทิ ลั จึงจาเป็นตอ้ งเขา้ ใจว่าทุกคร้งั ที่มีการ เข้าสู่โลกออนไลน์ เราจะทิ้งรอ่ งรอยไวเ้ สมอ ก่อนจะโพสต์ขอ้ ความ แชร์ขอ้ มลู คลปิ รูปภาพ หรอื ลงทะเบียนออนไลนต์ ่างๆ จงึ ตอ้ งทาอย่างรอบคอบและพจิ ารณาให้ถถี่ ว้ น

7. ทกั ษะการรบั มือกับการกล่ันแกล้ง ทกั ษะการรับมือกบั การกล่นั แกลง้ บนโลกไซเบอร์ : Cyberbullying คือปญั หาทมี่ าพรอ้ มกับ การใช้โซเชยี ล มเี ดีย อยา่ งแพรห่ ลาย เมอื่ อนิ เทอร์เน็ตกลายเป็นเครอ่ื งมอื ให้เกดิ การคุกคาม กลน่ั แกลง้ กนั ได้ง่ายข้ึน ท้ังจากคนรู้จกั หรอื จากคนแปลกหนา้ โดยการกลน่ั แกลง้ ออนไลนม์ ี หลายรปู แบบ เช่น ใชข้ อ้ ความวา่ ร้าย ดูหมนิ่ ใช้ถอ้ ยคาหยาบคาย การคกุ คามทางเพศ การหลอกลวง การแบลก็ เมล์ การสร้างกลุ่มในโซเชยี ล มีเดยี เพ่ือโจมตี ไปจนถงึ การแอบ อ้างตัวตน สามารถรับมือกบั การกลนั่ แกลง้ ออนไลนไ์ ดโ้ ดย หากถูกกลน่ั แกล้งออนไลน์ ไมค่ วรตอบโต้ แต่อาจแคปขอ้ ความเกบ็ ไว้ เพอ่ื ใช้เปน็ หลกั ฐานในการดาเนนิ การทางกฎหมาย

8. ทักษะการใช้เทคโนโลยอี ย่างมีจรยิ ธรรม ทกั ษะการใช้เทคโนโลยีอยา่ งมีจริยธรรม : ถงึ แมห้ ลายคนที่เราพบในโลกออนไลน์ อาจเป็น คนทไ่ี มเ่ คยรูจ้ กั กนั มาก่อน แต่กค็ วรปฏบิ ตั ติ ่อกันดว้ ยการให้เกียรติ และเคารพซึ่งกันและกัน สอนลูกให้รจู้ ักเอาใจเขาใสใ่ จเราไมว่ า่ จะในสงั คมภายนอกหรือสังคมออนไลน์ เพราะทุกคน ต่างมีความเป็นมนษุ ย์ทเ่ี ทา่ เทียมกัน แมบ้ างครัง้ เราอาจพบความคิดเห็นท่ตี า่ งไปจากเรา แต่ กไ็ มไ่ ด้หมายความวา่ เราจะใชถ้ อ้ ยคารุนแรงต่อว่าพวกเขาได้ รวมทงั้ ไม่ดว่ นตัดสนิ ผู้อ่นื จาก ข้อมลู ออนไลน์แตเ่ พียงอยา่ งเดยี ว ก่อนที่จะโพสอะไรควรใชห้ ลกั T.H.I.N.K ดงั นี้

บทสรุป เทคโนโลยที าเกิดการเปล่ยี นแปลงและพัฒนาไปอย่างรวดเรว็ ทาใหเ้ กดิ ทักษะชวี ิต ใหมๆ่ เกิดข้นึ ดงั นัน้ ทกั ษะความฉลาดทางดิจิทัลที่ ซึ่งเปน็ ทกั ษะท่นี ักศกึ ษาครูในยุคดจิ ทิ ลั จาเป็นจะต้องมี นอกจากนีท้ ักษะดังกลา่ วจะเปน็ ทักษะทเ่ี ช่ือมโยงไปสู่ การใช้ชวี ิตยุคศตวรรษ ท่ี 21 หรือพลเมืองดิจทิ ลั ซง่ึ การเป็นพลเมอื งดิจทิ ลั คอื ทกั ษะในการป้องกันตนเองในยคุ ดจิ ิทัล เพือ่ ความปลอดภยั ตนเองในโลกไซเบอร์ พัฒนา และฝึกฝนให้มคี วามพร้อม กบั การ รบั มอื ในการทจ่ี ะเปน็ พลเมือง 4.0 และใชช้ ีวติ สงั คมดจิ ิทัลและนำไป

บรรณานุกร Starfish Academy.(2564). Digital Intelligence เมอื่ โลกดจิ ิทัลคอื ส่ิงจาเป็นในอนาคต. จาก www.starfishlabz.com/blog/336-digital-intelligence-เมอ่ื โลกดจิ ทิ ลั คอื สง่ิ จาเป็นในอนาคต พจิ ิตรา เพชรเพรี. (2562). พลเมอื งดจิ ทิ ัล (Digital Citizenship). จาก https://bit.ly/2MgdOqH วิวรรณ ธาราหริ ัญโชต.ิ (2560). ทักษะทางดจิ ทิ ัลทจ่ี าเป็นสาหรบั เดก็ ในอนาคต. จาก http://www.bangkokbiznews.com/blog/detail/642553 สานักงานบรหิ ารและพัฒนาองคค์ วามรู้ (องคก์ ารมหาชน). (2561). เทรนดก์ ารเรียนรขู้ อง คนรนุ่ ใหมใ่ นยุคดิจทิ ลั . จาก http://www.thai-explore.net/search_detail/ สานักงานพฒั นาธรุ กรรมทางอิเล็กทรอนิกส์. (2562). รายงานผลการสารวจพฤติกรรมผใู้ ช้ อินเทอร์เนต็ ในประเทศไทย ปี 2561.จาก https://www.etda.co_th.asdet or.th/search_detailmultimedia