A

1 การอนรุ กั ษด์ นิ และนาํ้ ปอ้ งกนั การชะลา้ งพงั ทลายของดินทีล่ ่มุ -ท่ีดอน-ท่ีสูง กรมพัฒนาที่ดิน มีภารกิจและความรับผิดชอบโดยตรงในการอนุรักษ์ดินและนํ้า รวมท้ังป้องกันการเสอ่ื มโทรมของทรัพยากรดนิ ทดี่ ินของชาติ ได้ทําการศึกษาทดสอบและเปรยี บเทียบ เพื่อหาระบบและวิธีการอนุรักษ์ดินและน้ําที่เหมาะสมมาใช้ในบ้านเรา ต้ังแต่ปี พ.ศ. 2506 เป็นต้นมา ตลอดระยะเวลา 51 ปี ท่ีดําเนินการมา กรมพัฒนาที่ดินได้ศึกษาวิจัย คัดเลือกและพัฒนาระบบวิธีการอนุรักษ์ดินและนํ้าให้เหมาะสมกับสภาพปัญหา การใช้ท่ีดนิ สังคม วฒั นธรรม และเศรษฐกจิ ของประเทศมาโดยตลอด จนปจั จุบนั อาจจะกล่าวได้ว่ากรมพฒั นาที่ดนิ ได้พบระบบและวิธกี ารอนรุ กั ษ์ดนิ และนาํ้ ทีเ่ หมาะสมสําหรับประเทศไทย คํานิยามของ ระบบอนุรักษ์ดินและนํ้า คือ “การผสมผสานวิธีการป้องกันการชะล้างพังทลายของดิน รวมทั้งวิธีการเก็บกักน้ําและความชุ่มชื้นไว้ในพื้นที่ เพื่อให้การใช้ประโยชน์ที่ดินเกิดประสิทธิภาพสูงสุดและยงั่ ยืนนาน” เปรียบเทียบระหวา่ งพน้ื ทที่ ไี่ ดร้ บั การอนรุ กั ษด์ ินและน้ํา กบั พนื้ ทท่ี ่ีถกู ชะลา้ งพงั ทลาย ปัจจุบัน งานด้านการอนุรักษ์ดินและน้ํา ได้มีการนํามาตรการท้ังวิธีกลและวิธีพืชมาใช้โดยมาตรการและวิธีการท่ีใช้แตกต่างไปตามสภาพปัญหาของพ้ืนท่ี เช่น พื้นท่ีสูงท่ีมีความลาดชันระดับต่างๆ เกิดปัญหาหน้าดินถูกชะล้างพังทลาย สูญเสียธาตุอาหารพืช และไม่สามารถกักเก็บนํ้าไว้ได้ กรมพัฒนาท่ีดินได้นํามาตรการทั้งวิธีกล เช่น การทําข้ันบันไดดิน คูรับนํ้าขอบเขา คันดิน ฝายชะลอน้ํา และวิธีพืช เช่น การปลูกพืชคลุมดนิ ปลกู พชื หมุนเวียน ปลกู พืชสลบั ส่งเสริมการปลูกพืชเชงิ อนุรักษ์แบบผสมผสาน รวมถึงการเขตกรรม เช่นการไถพรวนน้อยครั้ง หรือไม่ไถพรวน สามารถลดการสูญเสียหน้าดิน ลดการสูญเสียธาตุอาหารพืช และเก็บกักนํ้าได้ดขี ึ้น มีการจดั การน้าํ ท่เี หมาะสม และนาํ หญ้าแฝกมาใช้ประโยชน์ในการอนุรักษ์ดินและนํ้า โดยปลูกร่วมกับมาตรการวิธีกล

2 ระบบอนรุ ักษ์ดินและน้ํา ท่ีกรมพัฒนาที่ดินได้พัฒนาและใช้ดําเนินการอยู่ในปัจจุบัน จําแนกไว้เป็น 3 ระบบ คือ ระบบอนุรักษ์ดินและนํ้าบนท่ีสูง ระบบอนุรักษ์ดินและนํ้าบนที่ดอน และระบบอนุรักษ์ดินและนํ้าในท่รี าบล่มุ คอื 1. ระบบอนุรักษ์ดินและนํ้าบนท่ีสูง ที่สูงคือ พ้ืนท่ีที่อยู่สูงจากระดับน้ําทะเลตั้งแต่ 500 เมตรข้ึนไป หรือมีความลาดเทมากกว่าร้อยละ 15 ส่วนมากเป็นพ้ืนท่ีต้นนํ้า เป็นที่ป่า หรือพ้ืนที่ที่กรมพัฒนาท่ีดินจาํ แนกเป็น SLOPE COMPLEX 2. ระบบอนุรักษ์ดินและนํ้าบนท่ีดอน คือพ้ืนท่ีลาดเชิงเขา มีระดับความสูงตํ่ากว่า 500 เมตรจากระดบั นาํ้ ทะเล หรือมคี วามลาดเทตั้งแต่รอ้ ยละ 3-15 สว่ นมากใช้ประโยชน์เพ่ือการปลูกพืชไร่ ไม้ผล และทุ่งหญ้าเล้ียงสัตว์ 3. ระบบอนุรักษ์ดินและนํ้าในท่ีราบลุ่ม ท่ีราบลุ่มคือ พื้นที่ที่ตํ่ากว่าและต่อเน่ืองจากท่ีลาดเชิงเขา มีความลาดเทไมเ่ กนิ ร้อยละ 3 มนี ํา้ ทว่ มขงั เปน็ ครัง้ คราว ส่วนมากใช้ทํานา ปลกู ผัก หรือไร่นาสวนผสม พ้ืนท่ีราบจะมีปัญหาการระบายนาํ้ ซึง่ ไหลบา่ จากทดี่ อนท่สี ูงมารวมในทีร่ าบ รวมทงั้ นา้ํ ฝนและนา้ํ ใตด้ นิ ท่ีตกหรอื ปรากฏในพืน้ ทนี่ ้ันๆ การใชแ้ ถบหญา้ แฝกในการอนรุ กั ษด์ ินและนาํ้ รว่ มกบั มาตรการวธิ กี ล

3 จากการสํารวจพ้ืนท่ีที่มีปัญหาการชะล้างของประเทศไทย มีอยู่ท้ังส้ิน 108.870 ล้านไร่ กรมพัฒนาท่ีดินได้ดําเนินการจัดระบบอนุรักษ์ดินและนํ้า โดยสํารวจออกแบบงานจัดระบบอนุรักษ์ดินและนํ้าให้เหมาะสมตามสภาพพื้นท่ี เพื่อป้องกันและแก้ไขปัญหาการชะล้างพังทลายของดินตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน รวมทัง้ ส้นิ 30.919 ล้านไร่ ยงั คงมีพ้ืนท่ีดงั กลา่ วเหลอื อยูอ่ ีก 77.951 ลา้ นไร่

4

5

6

7 กลุม่ แผนงาน กองแผนงาน กรมพฒั นาทดี่ นิแหลง่ ขอ้ มูล : กล่มุ วจิ ยั และพฒั นาการอนุรกั ษ์ดนิ และน้ําเพอื่ การเกษตร สวจ.