ภูมิปัญญาจากมาตุภูมิ บ้านดงเเคนใหญ่

ภมู ปิ ญั ญาจากมาตุภมู ิ บา้ น ดงแคนใหญ่

“เมอื งโบราณธารสองสาย ไกร่ สเด็ด เมล็ดขา้ วหอม”

๑ ๒ ประวตั ดิ งั เดมิ บ้านดงแคนใหญป่ ระวตั ิดงั เดมิ บา้ นดงแคน ประวตั วิ ัดบ้านดงแคนใหญว่ ดั บ้านดงแคนใหญ่มี 3 วดั ใหญ่หมบู่ ้านตาบลดงแคนใหญต่ ามประวตั เิ ดิมมคี นดว้ ยกนั 3 กลมุ่ คือ 1. วัดหอไตร 2. วัดประชาเฉลมิ 3. วัดปา่ ดงแคนใหญ่เปน็ วัด กลมุ่ ที่ 1 มาจากบา้ นปา่ ข่านาคา ได้แก่ กลุ่มนายแก้วนางคภ์ าคะ ก่อตังวัดแรกของบา้ นดงแคนใหญเ่ กียรติ 1. วดั หอไตรปัจจุบัน พอ่ แม่ของนายทุมภาคะเป็นผใู้ ห้ข้อมลู เป็นของหมู่ 4, 10, 13 2. วัดประชาเฉลมิ เกียรตเิ ปน็ วดั กอ่ ตงั กลมุ่ ท่ี 2 มาจากบ้านนาเต้าหนองแหน ได้แก่ กลุ่มพ่อใหญ่เมา้ วัดที่ 2 ปัจจุบนั เปน็ วดั ของหมทู่ ่ี 1,9 เนอ่ื งจากประชาชนเร่ิม กลุ่มพ่อใหญห่ นโู ฮมทองทากลมุ่ พอ่ ใหญอ่ นุ่ และลกู หลาน มากขึนมกี ารขยายหมบู่ ้านกเ็ ลยไดส้ ร้างเพ่ิมก่อตงั เม่ือ 20 กล่มุ ที่ 3 มาจากบ้านสงั บ้านนาฮีกลมุ่ แมม่ าลมี าจากบา้ นดงบา้ น พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2513 ปัจจุบันเป็นวัดถูกตอ้ งตามกฎหมาย เก่า (ปจั จุบนั เป็นบา้ นอัมพวนั ) สมยั กอ่ นนายยงเป็นพวกข่ชี ้างข่ี ของกรมศาสนามที ่านพระครกู ิตตธิ รรมนาถเป็นเจ้าอาวาสและ ม้าปลน้ จีมบี ้านรวมกันอยู่ 4-5 หลงั คาเรอื นจงึ ไม่มีพลงั จะไป หลวงปเู่ สากันตะมาโนเปน็ รองเจา้ อาวาสโดยการตังนายไทย ต่อสู้จึงยา้ ยมาหาหมเู่ พ่ือนฝงู เพื่อหาพลงั ตอ่ ตา้ นโจร ศลิ ารกั ษก์ านนั ตาบลดงแคนใหญน่ ายอนิ ทรก์ องทาและนายแสง เสาแกว้ เปน็ ผู้ชว่ ย 3. วดั ป่าดงแคนใหญส่ ร้างเม่อื 20 กันยายน พ.ศ. 2541

๓ ๔ การตงั วดั นนั มียาคเู ทพยายท้าวเปน็ น้องชายทา่ นตังวดั ประวตั ิการตงั นามสกุลจากหนงั สอื ความรู้รอบตัวเม่อื พ.ศ. 2456 มาแล้วประมาณ 200 กวา่ ปีการตังวดั นนั มี 3 หมู่บา้ นตัง พระบาทสมเดจ็ พระจงึ ใหค้ นไทยมนี ามสกุลเพื่อรกั ศักดิ์ศรรี ักษาพวก พร้อมกนั มีดงั นี มงกฎุ เกล้าเจา้ อย่หู วั พอ้ งจงึ มีนามสกลุ ดังนนี ามสกุลพระราชทาน 1. บา้ นดงแคนใหญ่ 2. บา้ นนาแก 3. บ้านก่จู าน 1. นามสกลุ ศิลารักษ์ คุณพ่อใหญ่อ่อน เป็นคนตัง บ้านดงแคนใหญ่มยี าคูทา้ วบ้านนาแกมียาคูเวียงบ้านจานมี 2. นามสกุล สตุ ะคาน คณุ พอ่ ใหญ่นนท์ เป็นคนตงั ยาคลู อ่ น 3 ยาคนีเวลามกี ารมีงานจะนิมนต์ได้สมยั กอ่ น 3. นามสกลุ บุญสุข คณุ พอ่ กานัน (โหง) เปน็ คนตงั บา้ นเมอื งคนไมเ่ ยอะเหมอื นทกุ วนั นผี มเหน็ ประวัตบิ า้ นจาน 4. นามสกุล วงศช์ าลี คุณพอ่ ใหญ่ชาภวู งค์ เปน็ คนตงั การตังวดั พ.ศ. 2323 5. นามสกุล วงศอ์ นันต์ คณุ พอ่ ใหญ่พวง-พ่อใหญ่อนันต์ เปน็ คนตงั การนับถือพระพุทธศาสนามาหลายชว่ั ยุคคลแลว้ ตังวดั บ้าน 6. นามสกลุ สงี าม คณุ พ่อใหญ่คณู เป็นคนตงั ดงแคนใหญเ่ ม่อื พ.ศ. 2323 จากรายการหนงั สือวัดของ 7. นามสกุล ภาคะ คุณพ่อใหญ่แกว้ -แม่ใหญ่ เปน็ คนตัง ทา่ นพระครกู ิตติธรรมนาถท่ีว่าบา้ นดงแคนใหญน่ ันมตี น้ 8. นามสกลุ ทองทา คุณพอ่ ใหญส่ ผี า-แม่อ่อนตา เปน็ คนตัง ตะเคียนเป็นภาษาภาคกลางสว่ นทางบา้ นเราเรียกวา่ ไม้ 9. นามสกุล ขันธลุ า คุณพอ่ ใหญ่กานันกิง่ เปน็ คนตัง แคนหรือต้นแคนนั่นเอง) มีอยู่ตน้ หน่ึงทศ่ี าลากลางหมู่บ้าน 10. นามสกุล เสาแกว้ คุณพอ่ ใหญเ่ อด็ -แมใ่ หญ่เลี่ยม เป็นคนตัง ชา่ งชว่ ยกนั ขดุ ออกแล้วสรา้ งศาลาประชาคมแทนทีป่ ัจจุบัน 11. นามสกลุ ทองลือ คณุ พ่อใหญแ่ ก้ว-แม่ใหญ่บัวลี เปน็ คนตัง อยูท่ ีศ่ าลาหมทู่ ่ี 4 สมยั กอ่ นมี แต่ (ล) ไม่มี (ร.)

๕ ๖ รายชอ่ื กานนั ตาบลดงแคนใหญ่ รายชื่อผใู้ หญบ่ า้ นบ้านดงแคนใหญ่ 1.นายโกบ กอ่ น พ.ศ. 2456 2.นายแสง กอ่ น พ.ศ. 2456 1. นายนา นาแก้ว 17. นายเหลา ดลี ะลาย 3.นายคูณ มาลัย 4.นายก่งิ ขนั ธลุ า 2. นายถึง ขันธุลา 18. นายเสาร์ ทองทา 5.นายโหง บุญสขุ 6.นายตระกูล เหล็กกล้า(หรอื ตวั ) 3. นายดี ทองทา 19. นายเสาร์ เสาแก้ว 7.นายจันทร์ รวมธรรม 8.นายไทย ศิลารักษ์ 4. นายเคน สดุ คาน 20. นายเสาร์ วงศอ์ นันต์ 9.นายสนุ ทร บญุ แท้ 10.นายสวสั ดิ์ ศลิ ารักษ์ 5. นายเขม็ ศิลารกั ษ์ 21. นายจินดา ทองทา 11.นายรุง่ โรจน์ ณ . อบุ ลฯ 12.นายพา นกั ผกู 6. นายทนุ ภาคะ 22. นายสอน นกั ผกู 13.นายสมาน ทองทา 14.นายบุญสอน ทองลอื 7. นายจนั ดี ศลิ ารักษ์ 23. นายบญุ มา นกั ผกู 15.นายประสทิ ธ์ิ รวมธรรม (กานนั ปัจจบุ นั ) 8. นายทุย ศิลารกั ษ์ 24. นายสีทา นกั ผกู 9. นายไทย ศิลารักษ์ 25. นายศรีสุข วงศอ์ นันต์ 10. นายไหม ภาคะ 26. นายมนต์ วงศช์ าลี(หมู่ 4 ปจั จุบนั ) 11. นายเฉลมิ วงศอ์ นนั ต์ 27. นายสุพฒั ทองลือหมู่ 10 ปจั จุบัน) 12. นายใบ ทองทา 28. นายบวร ศลิ ารักษ์ (หมู่ 13 ปัจจุบัน) 13. นายแหลม ทองทา 29. นายวีระ ศักดิ์นกั ผกู (หมู่ 1 ปัจจุบัน) 14. นายเอน เสาแกว้ 30. นายเสถยี ง วงศอ์ นันต์ (หมู่ 9 ปัจจบุ ัน) 15. นายวันดี ภาคะ (พุธ) 31. นายใส ขนั ธุลา 16. นายคาพา ขันธรุ า 32. นายสี ทาทอง

๗ ๘ นามสกุลผ้มู าใหมม่ ี 5 นามสกลุ การทามาหากินของชาวบ้านการทามาหาเลียงชพี ของชาวบ้านผู้ชายมี 1.นามสกลุ บุญแท้ คณุ พอ่ ใหญส่ งิ ห์ และลูกหลานของท่าน การทอดแหจบั ปลาชนดิ ต่างๆสมยั ก่อนการทอดแหจบั ปลาไม่มีใครหวง ห้ามเหมอื นทุกวนั นีเพราะหามาไมไ่ ดเ้ อามาขายเอามาพอเลยี งครอบครัว 2.นามสกลุ พลพวก คุณพอ่ ใหญเ่ ลศิ และลกู หลานของทา่ น สว่ นผู้หญงิ ทมี่ ีการทาเครอื่ งน่งุ ห่มทุกบ้านปลกู ฝา้ ยเลยี งไหมทาเปน็ อาชีพ หลักของชาวบ้านการเลียงโค (วัว) หรือกระบือ (ควาย) มกี ารเลยี ง 3.นามสกุลไชยช่วย นายสงิ ห์ และลูกหลานของท่าน กระบอื ทุกบา้ นเพ่อื ใชแ้ รงงานกระบอื ไถนาส่วนโคมไี ม่มากใช้บรรทุก เกวียนสมัยนนั หนองแคนเป็นหนองอยกู่ ลางป่ามีศาลเจ้าปู่ตาอยู่ทศิ 4.นามสกุล จีระวฒั นานนท์ นายพิสิทธ์ิ และลูกหลานของ ตะวันออกปัจจบุ นั ทางการได้ขุดลอกหนองมีเนือทีป่ ระมาณ 2 ไรเ่ นือท่ี ท่าน ทังหมดมี 45 ไรม่ ไี มช้ นดิ ต่างๆเช่นตน้ ยางนาต้นข่อยและต้นหมากหมอ้ เปน็ ต้น 5.สกุล ถนัดทาง คุณพ่อใหญจ่ ารูญ และลกู หลานของทา่ น 1. หนองหัวลงิ อยู่ทิศใต้ของหมู่บ้านมีเนอื ที่ 16 ไร่ 2.หนองหวั เสอื อยทู่ ิศใตข้ องหมูบ่ า้ น 3.หนองทุ่งมนอยทู่ ศิ ตะวันตกของหมู่บา้ น 4.หนองโงอยทู่ ศิ ตะวนั ตกของหมู่บ้าน 5. หนองขอนอยู่ทิศใตไ้ กลจากบา้ น 6 กิโลเมตร 6. หนองไผอ่ ยู่ทศิ ตะวันตกของหม่บู า้ น 7. หนองว่าอยทู่ ศิ ใต้ของหม่บู า้ น *** มีลาหว้ ยบอ่ แกอกี หลายสายไหลผา่ น***

9 10 ทอดแหจบั ปลา ไถนา ดานา เกี่ยวข้าว

11 12 ไกย่ า่ งบา้ นดงแคนใหญ่นางเก่งบุญเฉลยี วเปน็ คนบา้ นกอก การทาเสาปูนเร่มิ แรกมีนายทมุ ภาคะเปน็ คนเริ่มแรก ตาบลไทยอาเภอเขอ่ื งในจงั หวัดอบุ ลฯ เข้ามาอยู่บา้ นดง สร้างบ้านให้นายสมยั ศรีงาม 1 หลงั นายนวน 1 หลงั แคนใหญ่เมื่อปี พ.ศ. 2495 ไดน้ าเอาสตู รไก่ย่างมาให้ บ้านนายผาทองทา 1 หลงั ตงั แต่ พ.ศ. 2492 ทกุ วนั นี ลกู หลานบ้านดงแคนใหญข่ ายไมต่ ากวา่ 70 เจ้าท่ขี ายไก่ มีเสาปูนบ้านดงแคนใหญ่มี 200 กว่าเจา้ เช่นทีจ่ ังหวัด ยา่ ง อุบลฯ จงั หวดั ศรสี ะเกษจังหวัดอานาจเจรญิ จังหวดั ร้อยเอด็ จังหวดั สรุ ินทร์ นายทมุ ขายพิมพเ์ สาให้ นายหนู สงี าม นายหนูขายพมิ พไ์ ปให้ นายบญุ เลิศพลพวกตอ่ มา นายบุญเลศิ ได้เปลย่ี นจากพิมพไ์ มเ้ ป็นพมิ พ์เหลก็ มา จนถงึ ทุกวันนี

13 14 ผ้าทอ ขนมจีน กระเปา๋ เครื่องจกั สาน

15 16 ในความเชอื่ ของชาวบา้ นดงแคนใหญ่ จะมใี นเรื่องของ ศาลปู่ตา หรือ ดอนปูต่ า ท่เี ปรยี บเสมอื นศาลหลกั ที่เปน็ ทีต่ งั ของหมู่บา้ น ขา้ วหอมมะลิ มนั สาปะหลัง แตงโม

17 18 ปี พ.ศ. 2553 แต่กอ่ นนันบงั ไฟเลาไมใ้ ชไ้ ม่ไผ่ตอกมัดกใ็ ชไ้ ม้ไผ่ บุญเบกิ บ้านหรอื \"บุญซาฮะ\" เปน็ หนง่ึ ในประเพณี 12 ของ มัดเชอื กยาว ๆ แล้วกเ็ อาตอกพนั เลาไมไ้ ผถ่ า้ บังไฟหมน่ื ใช้ไม้ไผ่ ชาวอีสาน ถอื ว่าเป็นการชาระลา้ งตามความเช่ือท่วี ่า การท่ี ยาว ๆ ตอกมัดสาเหตุท่เี รียกบงั ไฟหมน่ื ดนิ ประสวิ ถ่านไมช้ ัง่ บา้ นเมอื งเกิดความเดอื ดร้อน มขี ้าศกึ มาทาลาย มโี จรปล้น นาหนกั 12 กโิ ลกรมั ก็เรียกบังไฟหม่ืนพัฒนามาเร่ือย ๆ จนถึง เกดิ รบราฆ่าฟันแย่งชิงกันเป็นใหญ่ เกิดโรคระบาด ผู้คน ชา้ ง ปจั จบุ นั เปน็ เลาพาสลอ่ นแทนเลาเหลก็ ชา่ งสมัยนนั มีอาจารย์ ม้า วัว ควาย ลม้ ตายเพราะผีเข้าเจ้าสูญ (ผีโกรธ) คนอีสาน วนั นักผูกเป็นนายชัง่ ใหญบ่ ้านดงแคนใหญ่ถือเป็นประเพณีมา ถอื กนั ว่าบา้ นเมอื งเกิดเดอื ดร้อน ชะตาบ้านเมอื งขาด จาต้อง แต่โบราณมกี ารเอาบญุ บงั ไฟทกุ ปีลูกหลานจะอพยพไปอยู่ท่อี น่ื มกี ารชาระล้างใหห้ ายจากเสนยี ดจัญไรเหลา่ นนั การทาบุญ พอถงึ งานบังไฟกต็ ้องกลับมาพบประพี่น้องในงานบุญบงั ไฟก็ เก่ยี วกบั การชาระลา้ งบา้ นเมอื งนีเรยี กวา่ \"บุญซาฮะ\" และมี ตอ้ งมากันขาดเสยี มไิ ด้ กาหนดทากนั ในเดอื น ๗ จึงได้เรียกอกี อยา่ งหนงึ่ วา่ \"บญุ เดอื นเจด็ \"

19 20 บญุ ขา้ วจม่ี าจากความเชื่อทางพทุ ธศาสนา ทีม่ หี ญงิ คน โรงพยาบาลดงแคนใหญก่ อ่ ตงั เมอ่ื 2524 แต่ก่อนนัน หนงึ่ ทาข้าวจไ่ี ปถวายพระพทุ ธเจ้า เน่ืองจากนางไมม่ สี ่งิ อยู่ที่ศูนย์เดก็ เลก็ บ้านดงแคนใหญจ่ ากนนั ยา้ ยไปอยโู่ นนยาง ใดไปถวาย แต่พระพทุ ธองคห์ ยง่ั รจู้ ติ ใจของนาง และได้ ทศิ ตะวนั ตกของบา้ นประมาณ 800 เมตรเป็นโรงพยาบาล ฉันข้าวจี่ การถวายขา้ วจ่ใี นคราวนันส่งผลให้นางได้รับ ดเี ด่นของปี พ.ศ. 2550 จากอนามัยเป็นโรงพยาบาลโดย อานสิ งส์ผลบุญมาก ด้วยเหตุนีในช่วงเทศกาลบญุ เดอื น การนาของนายขจรเกียตอิ ุปยโสธร (ต่างประเทศมาดูงาน สามชาวอีสานทาข้าวจี่ไปถวายพระจนถงึ ทุกวนั นี ของโรงพยาบาลทกุ เดือน)

21 22 โรงเรยี นชมุ ชนดงแคนใหญ่ วัดบ้านดงแคนใหญ่

23 24 แหลง่ ทมี่ า จัดทาโดย นางสาว ณฐั าวดี อาจวชิ ัย 1. นาย ทุม ภาคะ อายุ 88 ปี ชนั มัธยมศกึ ษาปีที่ 5/9 เลขที่ 1 2. นาย ทุย เสาแก้ว อายุ 96 ปี 3. พระทุย ธรี ะปญั โย อายุ 90 ปี เสนอ 4. อาจารยเ์ กรยี งศกั ดิ์ สายพิมพ์ คุณครู อนชุ ยั หวั ดอน โรงเรยี นคาเขือ่ นแก้วชนปู ถมั ภ์ สานักงานเขตพืนทก่ี ารศกึ ษามัธยมศษึ า เขต28