คาราชาศพั ท์ ครูกลุ สขุ พัชร พงศ์กิจรักษ์ กลุ่มสาระการเรยี นร้ภู าษาไทย โรงเรียนแม่เมาะวิทยา สานักงานเขตพน้ื ท่ีการศึกษามัธยมศกึ ษา เขต ๓๕
ราชาศัพท์ แปลว่า ศพั ท์หรือถอ้ ยคาท่ใี ช้ สาหรับพระราชา หรอื “ศัพท์หลวง”
ราชาศพั ท์ หมายถงึ ศัพทห์ รือถ้อยคาเฉพาะที่บุคคลทั่วไปใช้แกบ่ ุคคลที่เคารพ ๕ ระดบั อันได้แก่ ๑.พระมหากษตั ริย์ ๒.พระบรมวงศานวุ งศ์ ๓.พระภิกษุ ๔.ขุนนาง ข้าราชการ ๕.สภุ าพชนทั่วไป
ท่มี าของราชาศพั ท์ ๑.ทางสังคมและประวตั ศิ าสตร์ พอ่ ขุน เจ้าชีวิต พระเจา้ แผน่ ดิน พระเจา้ อยหู่ วั ทรงธรรม์ ทรงเดช ทรงฤทธ์ิ ภูเบศวร์ อธิราช ๒.ทางภาษา มีคาราชาศพั ท์ที่เรารับมาจากภาษาอ่นื อาศยั วิธกี ารทบั ศัพท์เดิมแลว้ ตกแตง่ ใหมใ่ ห้เป็น ราชาศัพท์ ไดแ้ ก่ ภาษาบาลี สันสกฤต และภาษาเขมร
ในทางภาษาราชาศัพทม์ ที ่มี า ๒ ทาง ๑.สร้างขน้ึ จากคาไทยดงั้ เดิม เช่น -พระเจ้าลูกยาเธอ = ลูกชาย -พระรากขวญั = กระดูกไหปลารา้ -ทรงคม = ไหว้ -พระอู่ = เปล
๒.สร้างขนึ้ จากคาท่มี าจากภาษาอืน่ อยั กา --- พระอยั กา พระบรมอัยกา (ปู่ ตา) ชนนี --- พระชนนี พระราชชนนี (แม)่ หัตถ์ --- พระหัตถ์ (มอื ) ขนง --- พระขนง (ค้วิ ) เสโท --- พระเสโท (เหงอ่ื )
ลาดบั พระราชวงศ์ไทยในปัจจบุ นั
ลาดับที่ ๑ พระมหากษตั ริย์ สมเด็จพระเจา้ อย่หู ัว มหาวชริ าลงกรณ บดนิ ทรเทพยวรางกรู
ลาดับท่ี ๒ ชั้น “พระบรม” สมเดจ็ พระนางเจ้าสริ ิกติ ์ิ พระบรมราชินีนาถ ในรัชกาลท่ี ๙
ลาดับที่ ๒ ชั้น “พระบรม” สมเด็จพระเทพรตั นราชสุดา เจ้าฟา้ มหาจกั รสี ริ ินธร สยามบรมราชกมุ ารี
ลาดับท่ี ๓ ชั้นเจา้ ฟ้า สมเดจ็ พระเจ้าลกู เธอ เจา้ ฟา้ จุฬาภรณวลยั ลกั ษณ์ อคั รราชกมุ ารี
ลาดับท่ี ๓ ช้นั เจ้าฟา้ ทูลกระหม่อมหญิงอบุ ลรตั นราชกัญญา สิรวิ ัฒนาพรรณวดี (หมายเหตุ : ทรงลาออกจากฐานนั ดรศกั ด์ิ)
ลาดบั ที่ ๔ ชัน้ “พระองค์เจ้า” พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ โสมสวลี พระวรราชาทินดั ดามาตุ
ลาดับท่ี ๔ ช้นั “พระองค์เจา้ พระเจ้าหลานเธอ พระองคเ์ จา้ พชั รกิตยิ าภา
ลาดบั ที่ ๔ ชัน้ “พระองคเ์ จ้า พระเจา้ หลานเธอ พระองคเ์ จา้ สริ ิวณั ณวรนี ารรี ตั น์
ลาดับที่ ๔ ชั้น “พระองคเ์ จา้ พระเจา้ หลานเธอ พระองคเ์ จา้ ทปี งั กรรัศมโี ชติ
ลาดับที่ ๔ ชั้น “พระองคเ์ จา้ พระเจา้ หลานเธอ พระองคเ์ จ้าสริ ภิ าจุฑาภรณ์
ลาดับที่ ๔ ชั้น “พระองคเ์ จา้ พระเจา้ หลานเธอ พระองคเ์ จา้ อาทติ ยาทรกติ คิ ณุ
ลาดับที่ ๔ สมเด็จพระสงั ฆราชใช้ ราชาศัพท์ลาดับเดยี วกับ ชน้ั “พระองค์เจา้ ” สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก (อัมพร อมพฺ โร)
ลาดับที่ ๕ ชนั้ “หมอ่ มเจา้ ” หมอ่ มเจา้ ชาตรเี ฉลิม ยคุ ล
หมายเหตุ -หม่อมราชวงศ์ (ม.ร.ว.) -หม่อมหลวง (ม.ล.) -หมอ่ ม -สมเดจ็ พระราชาคณะ *** ไมต่ ้องใช้คาราชาศัพท*์ **
ขอ้ สงั เกตเก่ยี วกับการใชค้ าราชาศพั ท์
การใช้คาวา่ “ทรง” นาหนา้ คานาม •ทรงม้า = ขม่ี ้า •ทรงศร = ถอื ศร •ทรงศีล = รับศีล •ทรงธรรม = ฟงั เทศน์ •ทรงบาตร = ตักบาตร •ทรงกีตาร์ = เล่นกีต้าร์
การใช้คาวา่ “ทรง” นาหน้าคากรยิ า •ทรงฟงั = ฟงั •ทรงยนิ ดี = ยนิ ดี •ทรงจับ = จบั •ทรงขอบใจ = ขอบใจ •ทรงเปน็ ศิษย์เก่า = เปน็ ศิษยเ์ ก่า
การใชค้ าว่า “ทรง” นาหน้าคานามราชาศัพท์ •พระกรุณา --- ทรงพระกรุณา •พระประชวร --- ทรงพระประชวร •พระดาริ --- ทรงพระดาริ •พระอกั ษร --- ทรงพระอกั ษร •พระดาเนิน --- ทรงพระดาเนิน
หา้ มใช้ “ทรง” นาหน้าคากริยาราชาศัพท์ • บรรทม (นอน) *ยกเว้น ผนวช (บวช) ใช้ “ทรงผนวช” ได้ • ประทบั (อย)ู่ • เสด็จ (ไป) • โปรด (ชอบ) • เสวย (กิน) • สรง (อาบ) • สบุ ิน (ฝนั ) • สวรรคต (ตาย)
คากรยิ าท่มี ีนามราชาศัพทต์ ่อทา้ ยจะไม่ใชค้ าว่า “ทรง” นาหน้า •มีพระมหากรุณา มพี ระราชโองการ •เป็นพระประมุข ซูบพระองค์ •มีพระราชดาริ เปน็ พระราชโอรส •ทราบฝา่ ละอองธลุ ีพระบาท สิ้นพระชนม์
การใชค้ าวา่ “เสด็จ” นาหนา้ คากรยิ าสามัญ •เสดจ็ เขา้ •เสดจ็ ออก •เสด็จขึน้ •เสด็จลง
การใช้คาว่า “เสดจ็ ” นาหนา้ คานามราชาศพั ทใ์ หเ้ ป็นคากริยาราชาศัพท์ •พระราชสมภพ ----- เสด็จพระราชสมภพ (เกิด) •พระราชดาเนนิ ----- เสดจ็ พระราชดาเนิน (เดนิ ทาง)
“เสด็จ” ในภาษาไมเ่ ป็นทางการหมายถึง “พระองค์เจา้ ” •“เสดจ็ ใหม้ าทูลถามเสด็จ ว่า เสด็จจะเสด็จ หรอื ไมเ่ สด็จ ถา้ เสด็จไมเ่ สด็จ เสด็จกไ็ ม่เสด็จ”
การใชค้ าว่า พระบรม บรม หรอื ปรม แปลว่า “ยงิ่ ใหญ”่ ใชก้ บั พระมหากษตั ริย์ เช่น •พระบรมเดชานภุ าพ •พระบรมราชานุญาต •พระบรมราโชวาท •พระปรมาภิไธย
การใช้คาวา่ พระราช ใชก้ ับ พระมหากษัตรยิ ์ พระราชนิ ี พระยพุ ราช เชน่ •พระราชนพิ นธ์ •พระราชปฏสิ นั ถาร •พระราชหัตถเลขา
การใชค้ าวา่ พระ ใชน้ าหน้าคาสามญั หมวดเคร่ืองใช้ อวัยวะ ใหเ้ ปน็ ราชาศัพท์ •พระบาท (เท้า) พระเขนย (หมอน) •พระกร (มอื ) พระภษู า (ผา้ ) •พระโธรน (บัลลังก์) พระเก้าอี้ (เก้าอี้) •พระพาหา (ต้นแขน) พระเศียร (ศีรษะ)
คาสรรพนามราชาศัพท์ คาสรรพนาม เฉพาะสรรพนามบุรุษที่ ๑ และ ๒ มีความสาคัญมากในการกราบบังคมทูล กราบทลู และทลู และในการเขยี นหนงั สือ จึงเลอื กมาเฉพาะทส่ี าคญั
การใช้คาราชาศัพทใ์ หถ้ ูกตอ้ ง • เฝา้ ฯ รับเสดจ็ ไมใ่ ช้ ถวายการต้อนรบั • มีความจงรกั ภักดี ไม่ใช้ ถวายความจงรกั ภักดี • อาคนั ตกุ ะ (แขกของสามญั ชน) • พระราชอาคันตกุ ะ (แขกของพระมหากษตั ริย์) • ทูลเกลา้ ฯ ถวาย (ถวายของเล็ก ยกได้ เช่น เงนิ ) • น้อมเกล้าฯ ถวาย (ถวายของใหญ่ ยกไม่ได้ เชน่ รถยนต์) • แสดงเฉพาะพระพักตร์ ไม่ใช้ แสดงหน้าพระทน่ี ั่ง
มารู้จักราชาศัพท์สาหรับพระมหากษัตรยิ ก์ ันดกี ว่า • กางเกง = พระสนบั เพลา รปู ถ่าย = พระบรมฉายาลกั ษณ์ • จดหมาย = พระราชหตั ถเลขา ประตู = พระทวาร • เปล = พระอู่ ผ้าเช็ดหน้า = ซับพระพกั ตร์ • มา่ น = พระวิสตู ร รปู วาด = พระบรมสาทสิ ลักษณ์ • รม่ = พระกลด หมวก = พระมาลา • หมอน = พระเขนย หวี = พระสาง • เสอื้ = ฉลองพระองค์ แหวน = พระธามรงค์
คาสุภาพ คาสภุ าพ คือ คาทใ่ี ช้กับสภุ าพชนทวั่ ไป เพ่ือ ความเหมาะสมกบั สถานภาพ เหตุการณ์ โอกาส และกาลเทศะ
• ปลาใบไม้ = ปลาสลิด • ผักสามหาว = ผกั ตบชวา • ผลอุลิด = แตงโม • ถ่วั เพาะ = ถั่วงอก • ผักรู้นอน = ผกั กระเฉด • ชัลลุกะ = ปลิง • ขนมทราย = ขนมขหี้ นู
• ปลายาว = ปลาไหล • ฟกั เหลือง = ฟกั ทอง • รากดิน = ไสเ้ ดือน • ผกั ทอดยอด = ผักบงุ้ • ปลามจั ฉะ = ปลารา้ • ปลาหาง = ปลาช่อน • กล้วยเปลอื กบาง = กล้วยไข่
• หมา = สนุ ขั • แมว = วิฬาร์ • ววั = โค • ควาย = กระบอื • ลิง = วานร • เต่า = จิตรจลุ • หอยอรี ม = หอยนางรม • อเี กง้ = นางเก้ง
•หวั ปลี = ปลีกล้วย •กลว้ ยกุ = กล้วยส้นั •ลกู ตะลิงปลงิ = ผกั มูลละมั่ง •ดอกขี้เหล็ก = ดอกเหล็ก •เห็ดโคน = เหด็ ปลวก •เถาหมามยุ่ = เถามุ่ย •ดอกสลดิ = ดอกขจร
• กะปิ = เย่ือเคย • สากตาน้าพรกิ = ไมต้ พี ริก • ลูกไม้ = ผลไม้ • ขผ้ี ง้ึ = สีผงึ้ • ตากแดด = ผง่ึ แดด • หิน = ศิลา • ใสก่ ญุ แจ = ล่นั กญุ แจ • ใสก่ ระดมุ = กลดั กระดมุ
• คนออกลูก = คลอดบุตร • สตั ว์ออกลกู = ตกลกู • สตั วใ์ หญ่ตาย = ลม้ • สัตว์เล็กตาย = ตาย • หัวมนษุ ย์ = ศีรษะ • หวั สตั ว์ = หวั • ตีน = เท้า
แบบฝึกหัด จงเลอื กคาตอบทีถ่ กู ตอ้ งทส่ี ดุ เพยี งข้อเดยี ว ๑.คาว่า “นอน” สาหรับพระภิกษใุ ชค้ าวา่ อะไร ก.พักผ่อน ข.ทาวัตร ค.จาวัด ง.บรรทม คาตอบ จาวัด
๒. “คุณพ่อไม่อย…ู่ ไป…พระที่วดั คะ่ ” ควรเติมคาในขอ้ ใด ๑.เขา – เชญิ ๒.ท่าน – นิมนต์ ๓.แก – นมิ นต์ ๔. ท่าน - เรยี นเชญิ คาตอบ ทา่ น - นิมนต์
Search
