อ.ดร.นันทพร เกตุเลขา

การตรวจสอบพนั ธกุ รรมเพือ่ การจัดจำแนกปลากา8 งบรเิ วณพนื้ ที่มหา ิวทยาลัยราชภัฏหมู่ ้บานจอมบึง น้ำตกเกา8 โจน อำเภอสวนผึง้ จงั หวัดราชบรุ ี นันทพร เกตุเลขา งานวิจยั น้ไี ดผ8 Iานการพิจารณาจากมหาวิทยาลยั ราชภฏั หมIูบา8 นจอมบึง และไดร8 บั ทนุ อุดหนุนการวจิ ยั จากมหาวทิ ยาลยั ราชภัฏหมูIบ8านจอมบึง ปMงบประมาณ พ.ศ. 2564 มหาวิทยาลยั ราชภฏั หมูIบา8 นจอมบึง พ.ศ. 2565 ลิขสิทธ์เิ ปนU ของมหาวิทยาลยั ราชภัฏหมIูบา8 นจอมบึง

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง การตรวจสอบพนั ธกุ รรมเพือ่ การจัดจำแนกปลากา8 งบรเิ วณพนื้ ที่ น้ำตกเกา8 โจน อำเภอสวนผึง้ จงั หวัดราชบรุ ี นันทพร เกตุเลขา งานวิจยั น้ไี ดผ8 Iานการพิจารณาจากมหาวิทยาลยั ราชภฏั หมIูบา8 นจอมบึง และไดร8 บั ทนุ อุดหนุนการวจิ ยั จากมหาวทิ ยาลยั ราชภัฏหมูIบ8านจอมบึง ปMงบประมาณ พ.ศ. 2564 มหาวิทยาลยั ราชภฏั หมูIบา8 นจอมบึง พ.ศ. 2565 ลิขสิทธ์เิ ปนU ของมหาวิทยาลยั ราชภัฏหมIูบา8 นจอมบึง

ก ชื่อเร่อื ง การตรวจสอบพันธุกรรมเพื่อการจัดจำแนกปลาก;างบริเวณพื้นที่น้ำตก เกา; โจน อำเภอสวนผ้ึง จังหวดั ราชบรุ ี ผู;วจิ ัย นางสาวนนั ทพร เกตุเลขา สาขาวชิ า ชีววิทยา ปกI ารศึกษา 2564 บทคดั ยอ' การวิจัยในครั้งนี้มีวัตถุประสงค6เพื่อตรวจสอบลักษณะทางพันธุกรรมของปลากCาง และนำ ขCอมูลที่ไดCมาใชCในการจัดจำแนกชนิด เพื่อบริหารจัดการดCานพันธุกรรมที่ถูกตCองและเหมาะสมของ ปลากCาง โดยใชCตัวอยMางปลากCางเพศผูC 6 ตัว และเพศเมีย 5 ตัว จากบริเวณพื้นที่น้ำตกเกCาโจน อำเภอ สวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี เตรียมโครโมโซมจากเนื้อเยื่อไตดCวยวิธีการฉีดสารละลายโคลชิซิน ยCอมสี โครโมโซมดCวยเทคนิคการยCอมสีแบบธรรมดาโดยใชCสีจิมซMา ผลการศึกษาพบวMาปลากCาง มีจำนวน โครโมโซมดิพลอยด6เทMากับ 68 แทMง มีจำนวนโครโมโซมพื้นฐานเทMากับ 106 แคริโอไทปZประกอบดCวย โครโมโซมชนิดเมทาเซนทริกขนาดใหญM 12 แทMง ซับเมทาเซนทริกขนาดใหญM 8 แทMง อะโครเซนทริก ขนาดใหญM 4 แทMง เมทาเซนทริกขนาดกลาง 6 แทMง ซับเมทาเซนทริกขนาดกลาง 2 แทMง อะโครเซนท ริกขนาดกลาง 6 แทMง และเทโลเซนทริกขนาดกลาง 30 แทMง ไมMพบความแตกตMางของโครโมโซมใน ปลากCางทั้ง 2 เพศ จากขCอมูลที่ไดCนับเป_นรายงานครั้งแรกของการศึกษาเซลล6พันธุศาสตร6ของปลากCาง ในพื้นที่ ซึ่งสามารถใชCเป_นขCอมูลสนับสนุนในการจัดจำแนกทางอนุกรมวิธานของปลากCางไดC นอกจากนี้สามารถนำไปประยุกต6เป_นขCอมูลพื้นฐานของการศึกษาลักษณะทางจีโนมของปลากCาง เพ่ือ การอนุรักษ6แหลMงพันธุกรรมในธรรมชาติตMอไป ปลากCางมีสูตรแคริโอไทปZดังนี้ 2n (68) = Lm12+Lsm8+La4+Mm6+Msm2+Ma6+Mt30 มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง

ข Research Title Genetic examination for classification of dwarf snakehead in the Kaew Chan waterfall, Suan Phueng Researcher district, Ratchaburi province Program Miss Nuntaporn Getlekha Academic Year Biology 2021 ABSTRACT มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง The purposes of this study are investigated the genetic characteristics of the red-tailed snakehead (Channa gachua). The data obtained applied to classify species to manage the correct and suitable genetic aspects of C. gachua by using samples of 6 males and 5 females fishes from Kao Chan Waterfall, Suan Phueng district, Ratchaburi province. Chromosomes were prepared from kidney tissue by injecting colchicine solution and stained with the conventional dyeing technique (Giemsa’s stain). The result revealed a diploid chromosome number of C. gachua was 68 and the fundamental number (NF) was 106. Karyotypes comprised 12 large metacentric, 8 large submetacentric, 4 large acrocentric, 6 medium metacentric, 2 medium submetacentric, 6 medium acrocentric and 30 medium telocentric chromosomes. Based on the data, this is the first report of cytogenetic study in C. gachua in this area which can be used as supporting data for the classification of C. gachua. In addition, it can be applied as a basic information for studying the genomic character of C. gachua for the conservation of genetic resources in nature in the further. the karyotype formulas of C. gachua is 2n (68) = Lm12+Lsm8+La4+Mm6+Msm2+Ma6+Mt30

ค กิตตกิ รรมประกาศ งานวิจัยนี้เสร็จสมบูรณ6เป_นอยMางดีไดCดCวยความกรุณาของ ศาสตราจารย6 ดร.อลงกลด แทน ออมทอง ที่ไดCกรุณาชMวยเหลือและใหCคำปรึกษาแนะนำในทุกขั้นตอนของการทำวิจัย นับตั้งแตMการ วางแผนการศึกษาวิจัย การดำเนินการศึกษาวิจัย และการตรวจสอบแกCไขขCอบกพรMองของงานวิจัย ตลอดจนการใหCคำปรึกษาแนะนำและใหCความชMวยเหลือในเรื่องอื่น ๆ ที่นอกเหนือจากการทำวิจัย ผูCวิจัยขอกราบขอบพระคณุ ในความกรุณาในคร้ังนี้ ขอขอบคุณคณะกรรมการบริหารจัดการน้ำตกเกCาชั้น อำเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี ทุกทMานที่ ไดCถาM ยทอดความรแCู ละประสบการณ6 รวมท้งั ใหคC ำแนะนำที่เปน_ ประโยชน6แกMผวCู ิจยั ตลอดมา ขอขอบคุณองค6การบริหารสMวนตำบลสวนผึ้ง อำเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี ซึ่งเป_นภาคสMวนท่ี สMงเสริมและจัดตั้งคณะกรรมการบริหารจัดการน้ำตกเกCาชั้น ที่ชMวยใหCขCอมูลที่มีคุณคMาและอำนวยความ สะดวกในการลงพื้นที่สำรวจและเก็บตัวอยMางปลากCางบริเวณพืน้ ทนี่ ำ้ ตกเกาC โจน อำเภอสวนผึ้ง จังหวัด ราชบรุ ี ขอขอบคุณอาจารย6สาขาวิชาชีววิทยาและบุคลากร ศูนย6วิทยาศาสตร6และวิทยาศาสตร6 ประยุกต6 คณะวิทยาศาสตร6และเทคโนโลยีที่ใหCความชMวยเหลือและเอื้อเฟ‘’อสถานที่ในการทำวิจัย ตลอดจนงานวิจัยสำเร็จลุลMวง และโดยเฉพาะอยMางยิ่งนักศึกษาในกลุMมวิจัยพันธุศาสตร6เซลล6และเซลล6 อนุกรมวิธานของสัตว6 และผูCมีสMวนเกี่ยวขCองที่มิไดCเอMยนามทุกทMาน ที่ไดCใหCความชMวยเหลือและเป_น กำลงั ใจในการศึกษาวิจยั เสมอมา ขอขอบคณุ มหาวทิ ยาลัยราชภฏั หมMบู Cานจอมบงึ ทีใ่ หCทุนสนบั สนุนในการทำวจิ ัย ทCายสุดนี้ ขอมอบผลอันเป_นประโยชน6และความดีงามทั้งปวงอันเกิดจากการวิจัยนี้แดMบิดา มารดา และญาติพี่นCองของขCาพเจCาที่เคารพยิ่ง ซึ่งเป_นผูCที่คอยใหCกำลังใจและสนับสนุนในการทำวิจัย ตลอดมา มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง นันทพร เกตเุ ลขา 7/ม.ค./2565

ง สารบญั หน;า บทคดั ยอM ภาษาไทย ………………………................................................................................ ก บทคดั ยอM ภาษาอังกฤษ ..................................................................................................... ข กติ ติกรรมประกาศ ........................................................................................................... ค สารบญั ............................................................................................................................. ง สารบัญตาราง ................................................................................................................... ฉ สารบัญภาพประกอบ ....................................................................................................... ช มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง บทที่ 1 บทนำ ………………………….…..………………………………………………………...………………………... 1 ความเปน_ มาและความสำคัญของปญ˜ หา ………………………..…………….…………………….…..…. 1 วตั ถปุ ระสงคข6 องการวจิ ัย ………………………………………………………………………………..…….... 2 ขอบเขตของการวจิ ยั ……………………………………………….……………………………………..…….... 2 กรอบความคดิ เกย่ี วกบั ความสัมพนั ธ6ตวั แปร………………………………………………………….….... 2 นิยามศัพท6เฉพาะ …………………………………………………………………………………………..…….... 3 สมมติฐานงานวิจัย ………………………………..………………………………………………………….….... 4 ประโยชน6ทีค่ าดวMาจะไดรC บั ……………………………………………………………………………..…….... 4 2 เอกสารและงานวจิ ัยทเี่ กย่ี วข:อง ………………………..………….………………………………..……….. 5 แผนงานหลกั ดาC นงานวิชาการและงานวจิ ยั …………………………..……………………..…..…….... 5 การแบงM ระบบลMุมน้ำของประเทศไทย …………….............……………………………………..….….... 6 ความสำคญั ของปลา …………….......................................…………………………….……..….….... 11 การแบงM กลMุมปลา ……………............................................…………………………….……..….….... 14 ลกั ษณะท่ใี ชใC นการจำแนกปลา …………….......................…………………………….……..….….... 14 อนกุ รมวิธานและลกั ษณะทัว่ ไปของปลากCาง …………….......................………….……..….….... 23 พนั ธุศาสตร6เซลล6 ……………………………………………………………………………..……….………...... 24 เอกสารและงานวิจัยทเ่ี ก่ียวขCอง …………………………………………….………………………...……... 27

จ สารบญั (ต'อ) หน;ามหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง บทที่ 3 วธิ ดี ำเนินการวจิ ัย ………………………..…..…………………………………………….……………...……. 29 สำรวจและศึกษาลกั ษณะสณั ฐานวิทยาภายนอกของปลากาC งบริเวณพืน้ ที่นำ้ ตกเกCาโจน อำเภอสวนผ้ึง จังหวัดราชบรุ ี ……………………………………………………….…………………..…..... 29 การตรวจสอบทางพันธกุ รรมโดยใชขC อC มูลทางพันธศุ าสตรเ6 ซลลข6 องปลากาC ง ……...……….... 30 การสงM เสรมิ การใชปC ระโยชนจ6 ากปลากCางบรเิ วณพน้ื ทีน่ ้ำตกเกาC โจน อำเภอสวนผง้ึ จงั หวดั ราชบรุ ี ……………………………………………………………………….............. 34 4 ผลการวิเคราะหBข:อมลู ………………………..…………………………………………………………..……. 35 ขCอมูลการใชปC ระโยชน6และอันตรายจากปลา …………………………………………………………….. 35 ลกั ษณะทางอนกุ รมวิธานและสัณฐานวิทยาภายนอกของปลากCาง …………….……..………….. 36 ขอC มูลทางพันธศุ าสตรเ6 ซลล6ของปลากาC ง ………………….……………………………..………….…….. 39 5 สรุป อภิปรายผล และขอ: เสนอแนะ ……………………………………………..…………………….… 42 สรปุ และอภปิ รายผลการวิจยั ……………………………………….……………………………..………….. 42 ขอC เสนอแนะ ………………………………………….………………….……………………………..………….. 44 บรรณานกุ รม ………………………..……………......................……………………..……………………...….. 45 ภาคผนวก ………………………….…………………………………………………..…..……………………………. 48 ภาคผนวก ก เคร่ืองมอื ทใ่ี ชใC นการวิจัย ………………..……………………………………………….. 49 ประวตั ิผวู: จิ ัย ………………………….……………………………………….…………..……………………………. 53

ฉ สารบญั ตาราง หน;า ตารางที่ มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 1 คาM เฉล่ยี ความยาวของแขนโครโมโซมขาC งสน้ั (Ls) ความยาวของแขนโครโมโซม ขCางยาว (Ll) ความยาวทัง้ หมด ของโครโมโซมแตMละคMู (LT) คาM relative length (RL) คาM centromeric index (CI) คาM เบ่ียงเบนมาตรฐาน (standard deveviation, SD) ของ RL และ CI ขนาดและชนิด ของโครโมโซมของปลากาC ง (Channa gachua, 2n=68) …..…………………………..…….. 39 3 ตารางเปรยี บเทียบการศึกษาแคริโอไทปขZ องปลา ในวงศ6ปลาชอM น (Family Channidae) ……………………….…….……………………..………… 42

สารบัญภาพประกอบ ช ภาพประกอบท่ี หน;า 1 ระบบลมุM นำ้ ของประเทศไทย …………………………………………………………………..…..………. 9 2 รูปรMางของลําตวั (body form) แบบตMาง ๆ ของปลา ………….………………………..………. 15 3 ตาํ แหนงM ของปากปลาแบบตาM ง ๆ ไดCแกM inferior mouth (A1-A3), terminal mouth (B), superior mouth (C) และ subterminal mouth (D และ E) ……..……….…..……. 17 4 ชนิดของฟน˜ ปลาแบบตาM ง ๆ ………………………………………………………………………..……… 18 5 ชนิดของครบี หางปลาแบบตาM ง ๆ ……….………………………………………………………..……… 21 6 ลักษณะทางชวี วิทยาของปลากาC ง …………………………………………………..………..…………. 25 7 โครโมโซมชนดิ เมทาเซนทรกิ (ก) ซบั เมทาเซนทรกิ (ข) อะโครเซนทริก (ค) และ เทโลเซนทรกิ (ง) ตามลำดบั …………….…………………………..………………………..…… 26 8 ลักษณะทางสณั ฐานวทิ ยาภายนอกของปลากาC ง (Channa gachua) ………………..….… 36 9 เซลล6ระยะเมทาเฟสและแครโิ อไทปZของปลากCาง (Channa gachua, 2n=68) เพศผCู (ก) และเพศเมีย (ข) ดCวยเทคนคิ การยCอมสแี บบธรรมดา ……..……………………….. 38 10 อดิ ิโอแกรมมาตรฐานของปลากาC ง (Channa gachua, 2n=68) ดCวยเทคนคิ การยCอมสีแบบธรรมดา ……………………..………………………………….…...……. 39 มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง บทที่ 1 บทนำ ความเปนx มาและความสำคญั ของปญz หา น้ำตกเกCาโจนเป_นสถานที่ทMองเที่ยวที่ตั้งอยูMในเขตอำเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี พื้นที่สMวนใหญM เป_นหินแกรนิต และลานหินขนาดใหญM ซึ่งเป_นลักษณะทางภูมิศาสตร6ที่เฉพาะตัวของสถานที่ น้ำตก เกาC โจนเปน_ พืน้ ทีท่ ีม่ นี ้ำในลำธารไหลตลอดทง้ั ปŸ ซึง่ เหมาะแกMการตง้ั ถนิ่ ฐานของชุมชนทตี่ Cองมกี ารพงึ่ พา ธรรมชาติ (กรมการทMองเที่ยว, 2563) สภาพดังกลMาวสามารถสMงผลกระทบตMอสัตว6ที่อาศัยอยูMในพื้นท่ี ไดC ซึ่งการที่น้ำตกเกCาโจนเป_นแหลMงทMองเที่ยวที่มีนักทMองเที่ยวจำนวนมากและมาจากหลายสถานที่ ทำ ใหCพื้นที่นี้มีความเหมาะสมที่จะเป_นแหลMงสรCางความเขCาใจและสรCางความตระหนักใน ทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยูMในป˜จจุบัน เพื่อใหCเกิดการอนุรักษ6และการใชCประโยชน6ที่เหมาะสมและ ยั่งยืนตMอไป จากการรวบรวมงานวิจัยที่เกี่ยวขCองพบวMามีนักวิจัยเขCาไปศึกษาในพื้นที่คMอนขCางนCอย โดย พบรายงานการศึกษาเกี่ยวกับพืชและสัตว6บก แตMไมMพบการศึกษาเกี่ยวกับปลาหรือสัตว6น้ำอื่น ๆ เลย ทั้งทีน่ ้ำตกนาM จะมคี วามหลากหลายของปลาคMอนขาC งสูง ปลาในวงศ6ปลาชMอน (Channidae) ในป˜จจุบันพบทั้งสิ้น 31 ชนิด แบMงออกเป_น 2 สกุล ไดCแกM Channa 28 ชนิด พบไดCในทวีปเอเชีย และ Parachanna 3 ชนิด ซึ่งพบในทวีปแอฟริกา สำหรับใน ประเทศไทยพบประมาณ 10 ชนิด โดยปลาที่มีขนาดเล็กสุดในวงศ6 คือ ปลากCาง (ชวลิต วิทยานนท6, 2544) ปลากCางเป_นปลาที่จัดอยูMในวงศ6ปลาชMอน สามารถพบไดCทั่วไปในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียง ใตC สMวนใหญMจะอยูMอาศัยบริเวณแหลMงน้ำจืดตั้งแตMแมMน้ำจนถึงลำธารบนเขาสูง ซึ่งมีขนาดลำตัวเมื่อยาว เต็มที่ไมMเกิน 30 เซนติเมตร ในประเทศไทยพบวMาปลากCางเป_นปลาเศรษฐกิจแตMไมMมีการเลี้ยงในเชิง พาณิชย6 เหมือนปลาชนิดอื่น ๆ (ชวิน ตันพิทยคุปต6 และ ชัยพัทธ6 งามบุษบงโสภิน, 2556) เนื่องจาก ปลากCางสามารถอาศัยในสภาพแวดลCอมที่แตกตMางกันคMอนขCางมากไดC จนทำใหCเกิดวิวัฒนาการมีการ เปลี่ยนแปลงลักษณะทางพันธุกรรมเกิดขึ้นไดCงMาย ดCวยเหตุนี้ทำใหCปลากCางมีความหลากหลายทาง พันธุกรรมทสี่ งู ในการศึกษาโครโมโซมมีหลักการที่วMา สิ่งมีชีวิตทุกชนิดมีจำนวน ขนาด และรูปรMางของ โครโมโซมที่แตกตMางกันไปตามแตMละชนิด โดยโครโมโซมเป_นที่อยูMของยีนซึ่งกำหนดลักษณะทาง พันธุกรรมของสิ่งมีชีวิต และขCอมูลโครโมโซมยังสามารถใชCเป_นขCอมูลสนับสนุนในการจัดจำแนก สิ่งมีชีวิตไดC ดCวยเหตุผลที่กลMาวมาทำใหCผูCวิจัยมีความสนใจที่จะศึกษาโครโมโซมของปลากCางบริเวณ พื้นที่น้ำตกเกCาโจน อำเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี เพราะเป_นพื้นที่ที่มีการเขCาไปศึกษานCอย ซึ่งดCวย เอกลักษณ6ของสถานที่ อาจสMงผลตMอพันธุกรรมของสัตว6ในพื้นที่ โดยเฉพาะปลากCางที่สามารถอาศัยอยMู ไดCในภูมิศาสตร6ที่แตกตMางกันมากดังที่กลMาวไวCแลCวขCางตCน ลักษณะภูมิประเทศที่แตกตMางกัน อาจสMงผล

2 ตMอการเปลี่ยนแปลงลักษณะทางพันธุกรรมไดC ซึ่งผลจากการวิจัยในครั้งนี้สามารถใชCเป_นฐานขCอมูลใน การอนุรักษ6พันธุกรรม ใชCศึกษาเปรียบเทียบปลากCางในพื้นที่อื่น ๆ ใชCในการพัฒนาพันธุ6ปลากCางใหC สามารถเลี้ยงในเชิงเศรษฐกิจไดC หรอื แมกC ระทง่ั อาจนำไปสูMการคนC พบสงิ่ มชี วี ติ ชนดิ ใหมไM ดC วัตถปุ ระสงค|ของการวิจยั 1. เพื่อศึกษาสัณฐานวิทยาภายนอกของปลากCางบริเวณพื้นที่น้ำตกเกCาโจน อำเภอสวนผ้ึง จงั หวัดราชบุรี 2. เพื่อตรวจสอบลักษณะทางพันธุกรรมของปลากCางในพื้นท่ี และนำขCอมูลที่ไดCมาใชCในการ จัดจำแนกชนิด 3. เพื่อบริหารจัดการดCานพันธุกรรมที่ถูกตCองและเหมาะสมของปลากCางบริเวณพื้นที่น้ำตก เกาC โจน อำเภอสวนผง้ึ จังหวัดราชบุรี ขอบเขตของการวิจัย 1. ศึกษาลักษณะสัณฐานวิทยาภายนอกของปลากCางบริเวณพื้นที่น้ำตกเกCาโจน อำเภอสวนผึ้ง จงั หวัดราชบรุ ี 2. การจำแนกปลากCางโดยใชขC Cอมลู จากลกั ษณะทางพันธกุ รรม 3. สรCางฐานขCอมูลพันธุกรรมของปลากCางเพื่ออนุรักษ6และบริหารจัดการดCานพันธุกรรมที่ ถูกตอC งของปลากCาง มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 3 กรอบความคิดเก่ียวกบั ความสัมพนั ธ|ตวั แปร การศึกษาทางพันธุศาสตร6เซลล6สามารถใชCในการประเมินความหลากหลายของชนิดพันธุ6ปลา กาC งในพ้ืนทไ่ี ดC ปลากCางเป_นปลาที่สามารถปรับตัวใหCสามารถดำรงชีวิตไดCในระบบนิเวศแบบตMาง ๆ ที่เป_นแหลMงน้ำจืด โดยพบไดCทั่วไปตั้งแตM แมMน้ำ ลำคลอง ลำธาร และแหลMง นำ้ ตก ทำใหมC ีฐานทางพันธกุ รรมแตกตาM งกันไปตามแตMละพื้นที่ เมื่อฐานทางพันธุกรรมแตกตMางกัน รูปรMางสัณฐานภายนอกยMอมตMางกันแตM สามารถแยกไดCเมื่อโตเต็มวัย การศึกษาทางพันธุศาสตร6เซลล6สามารถชMวยในการ จำแนกปลากCางในแตMละพื้นที่ไดC โดยการศึกษาครั้งนี้จะเนCนไปท่ีปลากCางที่พบ บริเวณน้ำตกเกาC โจน อำเภอสวนผึ้ง จังหวดั ราชบรุ ี โดยผลการศึกษาสามารถสรCางองค6ความรูCพื้นฐานทางดCานความหลากหลายทาง พันธุกรรมของปลากCาง โดยนำองค6ความรูCนี้ไปเป_นขCอมูลในดCานการติดตามการ เปลยี่ นแปลง วางแนวทางการอนรุ กั ษ6 และการใชปC ระโยชน6ของชุมชนตMอไป นยิ ามศัพทเ| ฉพาะ ในการวิจัยครั้งนี้ผูCวิจัยไดCกำหนดขอบเขต และความหมายของคำศัพท6ไวCเพื่อใหCเกิด ความ เขาC ใจท่เี ป_นไปในทิศทางเดียวกนั ดงั ตMอไปน้ี ปลาก:าง หมายถึง ปลาน้ำจืดชนิดหนึ่งในวงศ6ปลาชMอน (Channidae) ที่มีขนาดเล็กที่สุดใน วงศ6 มีรูปรMางท่วั ไปคลCายปลาในวงศ6นี้ แตMมีสวM นหวั มนกลมและโตกวMา ลำตวั สีนำ้ ตาลอMอนถงึ นำ้ เงินคลำ้ และมีลายประหรือจุดสีคล้ำ ทCองสีจาง โคนครีบอกมีลายเสCนสีคล้ำเป_นแถบ 4-6 แถบ ครีบหลัง ครีบ กCน และครบี หางมีสีเทาหรอื นำ้ เงนิ ขอบมีสีสมC หรอื สีจาง โครโมโซม (chromosome) เป_นโครงสรCางที่เป_นที่อยูMของสารพันธุกรรม หรือดีเอ็นเอ (DNA) รวมถึงหนMวยพันธุกรรม (gene) ซึ่งทำหนCาที่ควบคุมและถMายทอดขCอมูลเกี่ยวกับลักษณะทาง พันธุกรรมตMาง ๆ เมื่อมีการแบMงเซลล6เสCนใยโครมาติน (chromatin fiber) ภายในนิวเคลียส จะหด และขดตวั จนมีลักษณะเป_นแทงM เรียกวMา “โครโมโซม”

4 แคริโอไทปW (karyotype) หมายถึง แผนผังแสดงจำนวนและลักษณะของโครโมโซมใน นิวเคลียสของเซลล6ในระยะเมทาเฟส ซึ่งใชCเวลากลMาวถึงชุดของโครโมโซมทั้งหมดของสิ่งมีชีวิตชนิด หนงึ่ ๆ อิดิโอแกรม (idiogram) หมายถึง ไดอะแกรมแสดงแคริโอไทปZ โดยใชCขCอมูลความยาวแขน ขCางสั้น และความยาวแขนขCางยาวของโครโมโซมทุกคูMมาจัดทำ โดยอิดิโอแกรมจะแสดงขCอมูลเพียงแคM 1 ชุด โครโมโซม (haploid) เทาM น้ัน สมมตฐิ านงานวิจัย ปลากCางมีความหลากหลายทางพันธุกรรมที่สูง ซึ่งปลากCางที่พบในแตMละพื้นที่ มีจำนวนและ รูปรMางของโครโมโซมแปรผนั ตามแหลMงท่อี ยูอM าศัย ซึง่ อาจนำไปสูกM ารจัดจำแนกเปน_ ชนดิ ใหมMในอนาคต ประโยชนท| ่ีคาดว•าจะไดร; ับ 1. ทราบลักษณะสัณฐานวิทยาภายนอกของปลากCางบริเวณพื้นที่น้ำตกเกCาโจน อำเภอสวนผึ้ง จังหวดั ราชบรุ ี 2. ไดCขอC มูลลกั ษณะทางพันธุกรรมเพอื่ ใชใC นการจัดจำแนกชนิดของปลากาC ง 3. ทราบขCอมูลพันธุกรรมพื้นฐานของพันธุ6ดั้งเดิม เพื่อเป_นขCอมูลในการบริหารจัดการดCาน พนั ธกุ รรมท่ถี ูกตCองและเหมาะสม มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง บทท่ี 2 เอกสารและงานวิจยั ที่เกีย่ วขอL ง การวิจัยเรื่องการตรวจสอบพันธุกรรมเพื่อการจัดจำแนกปลากCางบริเวณพื้นที่น้ำตกเกCาโจน อำเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี ผูCวิจัยไดCศึกษาเอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวขCอง ซึ่งมีเนื้อหาที่จะนำเสนอ ดังน้ี 1. แผนงานหลกั ดCานงานวิชาการและงานวจิ ัย 2. การแบMงระบบลMุมนำ้ ของประเทศไทย 3. ความสำคัญของปลา 4.การแบงM กลุMมปลา 5. ลักษณะท่ีใชCในการจำแนกปลา 6. อนุกรมวธิ านและลกั ษณะทั่วไปของปลากCาง 7. พันธุศาสตร6เซลล6 8. เอกสารและงานวิจัยทเ่ี กยี่ วขอC ง แผนงานหลักดา; นงานวิชาการและงานวิจยั บริเวณน้ำตกเกCาโจน อำเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี เป_นพื้นที่ท่ีมีน้ำในลำธารไหลตลอดทั้งปŸ จึงเป_นอีกพื้นที่หนึ่งในพื้นที่โครงการอุทยานธรรมชาติวิทยาที่เหมาะแกMการตั้งถิ่นฐานของชุมชน ที่ยMอม มีการพึ่งพาธรรมชาติ นอกจากน้ีบริเวณน้ำตกเกCาโจนเป_นพื้นที่สูงชันทำใหCน้ำที่ไหลผMานมีความเร็ว และกลายเป_นน้ำตกที่เป_นแหลMงทMองเที่ยวท่ีสำคัญในพื้นที่ ซึ่งสภาพดังกลMาวสMงผลกระทบในทางลบตMอ สัตว6ที่อาศัยอยูMในพื้นที่ไดC การท่ีน้ำตกเกCาโจนเป_นแหลMงทMองเที่ยวที่มีนักทMองเที่ยวจำนวนมากที่มาจาก หลายสถานที่ พื้นที่นี้จึงมีความเหมาะสมที่จะเป_นแหลMงสรCางความเขCาใจและสรCางความตระหนักใน ทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยูMในป˜จจุบัน เพื่อใหCเกิดการอนุรักษ6และการใชCประโยชน6ที่เหมาะสมและ ย่งั ยืนตอM ไป ปลาเป_นหนึ่งในทรัพยากรที่สำคัญในพื้นที่ ที่สามารถใชCเป_นตัวชMวยในการอธิบายและส่ือ ความหมายทางธรรมชาติไดCเป_นอยMางดี โดยเฉพาะพื้นท่ีบริเวณน้ำตกเกCาโจน ซึ่งเป_นพื้นที่ในโครงการ อุทยานธรรมชาติวิทยาที่เป_นรอยตMอของเขตสัตวศาสตร6ยMอย Sudaic และ Indo-Chinese ที่สัตว6ที่ อาศัยอยูMในเขตรอยตMอนี้มีลักษณะทางประชากรท่ีสำคัญประการหนึ่ง คือ มีความชุกชุมนCอย แตMมีชนิด ที่ใกลCเคียงหรือชนิดที่เป_นเครือญาติกัน (Sibling species) ที่มีชีพพิสัย (Ecological niche) ท่ี ใกลCเคียงกนั มาก จึงเปน_ พืน้ ทม่ี ีโอกาสพบสัตว6มากชนิด แตMยอM มมีความยากลำบากในการคนC พบสตั วแ6 ตM

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 6 ละชนิดสัตว6 เนื่องจากความชุกชุมที่มีคMอนขCางนCอย ลักษณะดังกลMาวยMอมสMงผลตMอสายใยอาหารของ สังคมสิ่งมีชีวิตที่อาศัยอยูMในพื้นที่นี้ ความเสียหายจึงอาจเกิดกับสังคมของสิ่งมีชีวิตในพื้นที่ไดCหาก มี การสูญพันธุ6ของสัตว6ชนิดใดชนิดหนึ่งในพื้นที่ และยMอมสMงผลกระทบที่เป_นลูกโซMตMอสิ่งมีชีวิตชนิดอื่นใน สังคมรวมทั้งมนุษย6ดCวย แตMผลกระทบนั้นจะไมMสMงผลในทันทีทันใด การสรCางความเขCาใจ และตระหนัก ในทรัพยากรธรรมชาติ จึงเป_นกลไกสำคัญที่จะชMวยหยุดยั้งผลกระทบลูกโซMที่จะเกิดขึ้น ดังนั้นพื้นที่ บริเวณน้ำตกเกCาโจนจึงเป_นพื้นที่ที่มีความเหมาะสมตMอการเป_นแหลMงเรียนรูC และสรCางความเขCาใจใน การอนรุ ักษ6ทรัพยากรธรรมชาตโิ ดยเฉพาะทรพั ยากรปลา จากการรวบรวมขCอมูลเอกสารรายงานวิจัยที่เกี่ยวขCองกับการสำรวจสิ่งมีชีวิตในกลุMมสัตว6 บริเวณในพื้นที่โครงการอุทยานธรรมชาติวิทยาที่ผMานมาพบการสำรวจสัตว6ป£าในพื้นที่ลุMมน้ำหCวยผาก โดยเฉพาะบรเิ วณทที่ ำการโครงการอุทยานธรรมชาติวิทยา โดยพบสตั วท6 ัง้ ส้นิ 217 ชนดิ เปน_ สตั วเ6 ล้ียง ลูกดวC ยน้ำนม 46 ชนดิ นก 105 ชนิด สัตว6สะเทนิ น้ำสะเทินบก 26 ชนดิ และสตั ว6เล้อื ยคลาน 40 ชนดิ (สำนักงานโครงการสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี, 2547) ซึ่งไมMเคยมีรายงาน การสำรวจปลาในบรเิ วณพน้ื ท่มี ากอM น การแบง• ระบบลมุ• น้ำของประเทศไทย ประเทศไทยมีแหลMงน้ำกระจายอยูMทั่วทุกภาคของประเทศ และแหลMงน้ำเหลMานี้ถือเป_นแหลMงท่ี อยูMอาศัยที่สำคัญของปลาน้ำจืด รวมทั้งเป_นแหลMงทำการประมงที่สำคัญในแตMละทCองถิ่นดCวย โดยลุMม น้ำในประเทศไทยสามารถแบMงไดCหลายลักษณะดCวยกัน ซึ่งสามารถแบMงตามสัตวภูมิศาสตร6ของน้ำจืด โดยใชCการกระจายพันธุ6ของปลาน้ำจืดเป_นตัวชี้วัด ไดCเป_น 8 ลุMมน้ำ ในอดีตนั้นลุMมน้ำเหลMานี้เคยไหล เชื่อมตMอกันบCางในบางพื้นที่ ทำใหCการกระจายพันธุ6ของปลา ถึงแมCจะมีความแตกตMางเกิดขึ้นก็มีความ เหมือนกันอยูMบCาง โดยปลาที่สามารถกระจายพันธุ6ไดCดีหรือกลุMมปลาโบราณที่เกิดขึ้นกMอนที่แมMน้ำจะ ไหลแยกออกจากกันอยMางในป˜จจุบัน เชMน ปลาชMอน ปลาสลาด ที่พบวMามีการกระจายพันธุ6อยูMในทุกลMุม น้ำในประเทศไทย ในขณะที่ปลาบางชนิดมีการกระจายพันธุ6อยูMเฉพาะถิ่นหรือในเฉพาะบางพื้นที่ เทMาน้ัน ซงึ่ ในปจ˜ จบุ ันแตลM ะลMุมนำ้ ไมมM ที างไหลเช่ือมตอM กนั ไดอC ีก (นณณ6 ผาณิตวงศ,6 2563) อยMางไรก็ตามเราสามารถแบMงการกระจายพันธุ6ของปลาตามระบบลุMมน้ำของประเทศไดCเป_น 8 ลMุมนำ้ ใหญM ๆ ดังน้ี 1. ลุMมแมMน้ำสาละวิน แมMน้ำสาละวินมีตCนกำเนิดจากเทือกเขาหิมาลัยในเขตธิเบต และ ประเทศจีน กMอนที่จะไหลผMานประเทศพมMาและเป_นพรมแดนกั้นระหวMางประเทศไทยและพมMาในเขต ของอำเภอปาย จังหวัดแมMฮMองสอน จนถึง อำเภอสบเมย จังหวัดตาก โดยมีแมMน้ำสาขาหลัก ไดCแกM แมMน้ำปายและแมMน้ำยวม ในจังหวัดแมMหCองสอน แมMน้ำเมยในเขตของจังหวัดตาก และ แมMน้ำเงา ปลา ที่พบในแมMน้ำสาละวินสMวนใหญMเป_นปลาที่ไดCรับอิทธิพลมาจากปลาที่มีการกระจายพันธุ6อยูMในเอเชียใตC

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 7 และประเทศพมMา ทำใหCเปน_ ลมMุ น้ำทป่ี ลามีความแตกตMางจาลมMุ น้ำอื่น ๆ ในประเทศไทยมาก พรรณปลา ที่พบในระบบแมMนำ้ สาละวินของประเทศไทยมีมากกวMา 110 ชนดิ 2. แมMน้ำสุริยะ (ชื่อทCองถิ่น ซุยยะ) และ แมMน้ำกษัตริย6 (ชื่อทCองถิ่น กะสะ) ในประเทศพมMาจะ เรียกลุMมแมMน้ำทั้ง สองแหMงนี้วMาอะตะรัน (Ataran) มีตCนกําเนิดอยูMในเขตรักษาพันธุ6สัตว6ป£าทุMงใหญM นเรศวรและไหลขึ้นเหนือไปบรรจบ กับแมMน้ำสาละวินกMอนที่จะไหลลงทะเลไมMไกลนัก ปลาที่พบในลMุม แมMน้ำนี้สMวนใหญMเป_นปลาที่คลCายกับในลุMมแมMน้ำ สาละวิน แตMก็พบวMามีสกุลและชนิดเฉพาะถิ่นของลุMม น้ำมากพอจนแยกออกมาเป_นลMมุ นำ้ ตMางหากไดC 3. ลุMมแมMน้ำเจCาพระยา ลุMมน้ำนี้มีระบบแมMน้ำที่ครอบคลุมพื้นที่สMวนใหญMของภาคเหนือและ พื้นที่ภาคกลาง โดยเป_นลุMมแมMน้ำสายหลักที่ไหลผMานภาคเหนือและภาคกลางของประเทศไทย มีตCน กำเนิดของแมMน้ำอยูMในทิวเขาถนนธงชัยและทิวเขาผีป˜นน้ำ แมMน้ำสายหลักของลุMมน้ำเจCาพระยา ไดCแกM แมMน้ำป¦ง แมMน้ำวัง แมMน้ำยม แมMน้ำนMาน และแมMน้ำสาขาหลัก เชMน แมMน้ำสะแกกรังและแมMน้ำป£าสัก รวมถึงแมMน้ำเจCาพระยา แมMน้ำทMาจีน และแมMน้ำนCอย แมMน้ำเจCาพระยา มีความสำคัญทั้งทางดCานการ เป_นแหลMงน้ำดิบเพื่อใชCการเกษตรและอุปโภคบริโภคของประเทศไทย การคมนาคม ขนสMงทางน้ำ และ ยังเป_นลุMมน้ำที่มีความหลากหลายทางชีวภาพสูง มีสัตว6น้ำเฉพาะถิ่นของลุMมน้ำหลายชนิด โดยเฉพาะ กลุMมปลาที่อาศัยอยMูในลำธารบริเวณตCนน้ำในภาคเหนือ สMวนแมMน้ำนMานจะมีความจำเพาะคืออยูMฝ¨˜ง ตะวันออกที่สุดของลุMมน้ำ ทำใหCแมMน้ำนMานตอนบนมีปลาของลุMมแมMน้ำโขงบางชนิดเขCามาปะปนอยูMดCวย พรรณปลาในลมุM นำ้ เจาC พระยามีรายงานการพบมากกวาM 340 ชนิด 4. ลุMมแมMน้ำภาคตะวันออก หมายรวมถึงแมMน้ำในเขตจังหวัดสระแกCว ฉะเชิงเทรา จันทบุรี ระยอง ตราด และ ชลบุรี เป_นลุMมน้ำที่มีแมMน้ำบางสMวนไหลไปทางทิศตะวันออกสูMแมMน้ำโขง ในขณะท่ี สMวนใหญMไหลลงอMาวไทย ประกอบดCวยแมMน้ำบางปะกงและแมMน้ำสายสั้น ๆ ที่ไหลลงทะเลทางฝ˜¨งอMาว ไทย ไดCแกM แมMน้ำจันทบุรี จังหวัดจันทบุรี แมMน้ำเวฬุ จังหวัดระยอง และแมMน้ำตราด จังหวัดตราด แมMน้ำบางปะกงเป_นแมMน้ำสายเดียวกันกับแมMน้ำปราจีนบุรี แตMเรียกแยกเป_นสองตอน ตอนที่ไหลผMาน จงั หวัดปราจนี บรุ ี เรียกวMา แมMน้ำปราจนี บรุ ี และเม่ือไหลเขาC สจMู งั หวัดฉะเชิงเทรา เรียกวMา แมนM ้ำบางปะ กง แมMน้ำสายนี้มีตCนกำเนิดมาจากแมMน้ำหนุมานและแมMน้ำพระปรง โดยลุMมแมMน้ำฝ˜¨งตะวันออกนี้เคย เชื่อมตMอกับแมMน้ำทางภาคใตCของประเทศไทยที่ไหลลงฝ˜¨งอMาวไทยในยุคท่ีน้ำทะเลยังตื่น กวMาในป˜จจุบัน อีกทั้งมีลักษณะภูมิอากาศที่คลCายคลึงกัน ทำใหCมีปลาที่มีการกระจายพันธุ6อยูMทั้งสองแหลMง เชMน ปลา ดุกลำพัน และ ปลาซิวขCางขวานเล็ก แมMน้ำที่นMาสนใจที่สุดของลุMมนี้ คือแมMน้ำบางปะกง ซึ่งพบวMาเป_น รอยตMอการกระจายพันธุ6ของปลาจากหลายลุMมน้ำดCวยกัน คือมีทั้งปลาของลุMมแมMน้ำฝ˜¨งตะวันออก เจCาพระยา แมMน้ำโขง และ แมMน้ำภาคใตC อาศัยอยูMรMวมกัน จนบางตำราแยกใหCเป_นอีกลุMมน้ำตMางหาก พรรณปลาทพ่ี บในระบบแมMน้ำทางภาคตะวนั ออกมีมากกวาM 160 ชนดิ

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 8 5. ลุMมแมMน้ำโขง เป_นลุMมแมMน้ำสายหลักของภาคตะวันออกเฉียงเหนือเกือบทั้งหมดและพื้นท่ี ฝ˜¨งตะวันออกของจังหวัดเชียงราย แมMน้ำโขงเป_นแมMน้ำนานาชาติ มีตCนกำเนิดมาจากเทือกเขาหิมาลัย บริเวณชายแดนระหวMางประเทศจีนและธิเบต โดยไหลเขCามาในประเทศไทยในเขตของจังหวัด เชียงราย ไหลผMานประเทศลาว กMอนที่จะไหลเขCาประเทศเขมรและออกทะเลที่ประเทศเวียดนาม เป_น พรมแดนระหวMางประเทศลาวและเขตชายแดนทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย ที่ อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย ไปจนถึงอำเภอโขงเจียม จังหวัดอุบลราชธานี มีแมMน้ำสาขาหลัก เชMน แมM น้ำเหือง แมMน้ำเลย แมMน้ำสวย แมMน้ำอิง แมMน้ำชี แมMน้ำมูล และแมMน้ำสงคราม บริเวณสามเหลี่ยมดิน ดอนปากแมMน้ำโขงถือเป_น แหลMงปลูกขCาวท่ีสำคัญที่สุดแหลMงหนึ่งของโลก สMวนการประมงน้ำจืดในลMุม น้ำโขงนั้นก็ถือวMามีมากที่สุดในโลกเป_นรอง แคMเพียงลุMมน้ำแอมะซอนเทMานั้น ปลาในลุMมแมMน้ำโขงมี หลายชนิดที่เป_นชนิดเฉพาะถิ่นของลุMมแมMน้ำโขงเทMานั้น หลาย ชนิดมีความสำคัญระดับโลก เชMน ปลา บกึ ซง่ึ เปน_ ปลานำ้ จืดท่ีมขี นาดใหญMท่สี ดุ ในโลกชนดิ หน่ึง นอกจากนี้ยังพบวMาระบบแมนM ้ำของทิวเขาสอยดาวฝ˜¨งตะวันออก ในเขตจันทบุรี มีระบบแมMน้ำ เชื่อมโยงไปถึงทะเลสอบเขมร ก็จัดอยูMในระบบแมMน้ำโขงดCวยเชMนกัน พรรณปลาที่พบในลุMมน้ำนี้มี มากกวาM 350 ชนิด 6. ลุMมแมMน้ำแมMกลอง เป_นลุMมแมMน้ำฝ¨˜งตะวันตกของประเทศไทย ประกอบดCวยแมMน้ำกลอง และแมMน้ำเพชรบุรี มีตCนกำเนิดมาจากเทือกเขาตะนาวศรี เกิดจากการรวมกันของแมMน้ำแควใหญMและ แมMน้ำแควนCอยซึ่งไหลมาจากแนวป£าตะวันตก และไหลมาบรรจบกันที่อำเภอเมือง จังหวัดกาญจนบุรี แมMน้ำสายนี้ไหลผMานเขCาเขตของจังหวัดราชบุรี จนไปออกทะเลที่บริเวณอำเภอเมือง จังหวัด สมุทรสงคราม สMวนแมMน้ำเพชรบุรีมีตCนกำเนิดในเขต อำเภอทMายาง จังหวัดเพชรบุรี ไหลผMานจังหวัด เพชรบุรี กMอนออกสูMอMาวไทยในบริเวณอำเภอบCานแหลม จังหวัดเพชรบุรี ปลาสMวนใหญMมีความ คลCายคลึงกับปลาของลุMมแมMน้ำเจCาพระยาแตMก็มีปลาเฉพาะถิ่นของลุMมน้ำหลายชนิดโดยเฉพาะกลุMม ปลาลำธารตCนแมMน้ำ มีสาขาที่สำคัญ เชMน แมMน้ำภาชี ปลาของลุMมน้ำแมM กลองมีความคลCายคลึงกับ แมMน้ำปาหังในประเทศมาเลเซีย เชื่อกันวMาแมMน้ำทั้งสองสายเคยเชื่อมตMอกันมากMอนในอดีต พรรณปลา ท่พี บในลMุมนำ้ แมMกลองมมี ากกวาM 200 ชนิด 7. ลุMมน้ำทางภาคใตC มีแมMน้ำที่สำคัญหลายสาย ไดCแกM แมMน้ำชุมพร คลองชุมพร คลองหลัง สวน แมนM ้ำตาปŸ แมMน้ำปต˜ ตานี แมMน้ำสายบุรี คลองอูMตะเภา และแมนM ้ำโกลก แมMนำ้ ในลมMุ น้ำทางภาคใตC สMวนมากเป_นแมMน้ำสายสั้น ๆ ที่ไหลลงฝ˜¨งอMาวไทย ยกเวCนเพียงแมMน้ำตาปŸเทMานั้นที่มีระบบของแมMน้ำ คMอนขCางยาวและมีตCนกำเนิดมาจากเทือกเขาหลายแหMงในเขตจังหวัดสุราษฎร6ธานี แมMน้ำตาปŸมีแคว สำคัญไหลมาบรรจบ คือ แมMน้ำคีรีรัฐ หรือ แมMน้ำพุมดวง ลุMมน้ำทางภาคใตCของประเทศไทยครอบคลุม พื้นที่แมMน้ำทางตอนใตCของประเทศไทยเกือบทั้งหมด ยกเวCนเพียง แมMน้ำกระบุรี จังหวัดระนอง และ ระบบแมMน้ำในเขตของจังหวัดพังงาและภูเก็ต ซึ่งจัดอยูMในเขตของลุMมน้ำตะนาวศรีตอนลMาง ถือเป_นเขต

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 9 การกระจายพันธุ6สูงสุดของปลาหลายชนิดที่มีการกระจายพันธุ6มาจากคาบสมุทรมลายู โดยเฉพาะปลา ที่อาศัยในป£าพรุ ซึ่งมีหลายชนิดที่ในประเทศไทยพบเฉพาะบริเวณป£าพรุโต«ะแดง จังหวัดนราธิวาส เทMานน้ั พรรณปลาในระบบแมนM ำ้ ทางภาคใตCมจี ำนวนมากกวMา 260 ชนดิ 8. ลุMมแมMน้ำตะนาวศรีตอนลMาง หมายถึงลุMมแมMน้ำในเขตตอนลMางของจังหวัดประจวบคีรีขันธ6 แมMน้ำในจังหวัดระนอง กระบี่ พังงา และภูเก็ต ที่ไหลลงฝ˜¨งทะเลอันดามัน จัดเป_นลุMมน้ำที่ไดCรับอิทธิพล ของชนิดพันธุ6ปลาบางสMวนมาจากลุMมแมMน้ำตะนาวศรีของประเทศพมMา ทำใหCพบปลาของลุMมแมMน้ำใน ฝ˜¨งพมMาบางสMวน นอกจากนั้นยังมีปลาเฉพาะถี่นของลุMมน้ำอยูMหลายชนิดดCวยกัน ในขณะที่แมMน้ำในเขต จงั หวัดตรงั และสตูล เปน_ รอยตอM ทมี่ ีปลาของท้ังลมMุ แมMน้ำตะนาวศรตี อนลMางและจากภาคใตอC าศัยอยMู ภาพที่ 1 ระบบลุMมนำ้ ของประเทศไทย ทมี่ า : (ดดั แปลงจาก นณณ6 ผาณติ วงศ6 (2563))

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 10 แหลaงน้ำในประเทศไทย ปลาแตMละชนิดปรับตัวอาศัยอยูMในระบบนิเวศที่ไมMเหมือนกัน บางชนิดมีวิวัฒนาการใหCเหมาะ กับพื้นที่ที่อาศัยอยูMจำเพาะ ทำใหCมีวิธีการหายใจ ความสามารถในการดูดซึมออกซิเจนของเลือด การ เผาผลาญพลังงาน วิธีการวMายน้ำ ซMอนตัว และ การหาอาหารแตกตMางกันออกไปเนื่องจากปลาไมMไดCใชC น้ำในการดำรงชีวิตเพียงอยMางเดียว ดังนั้นการเปลี่ยนแปลงระบบนิเวศเดิม เชMน เปลี่ยนน้ำไหลใหCเป_น น้ำนิ่งจากการสรCางเขื่อนหรือฝาย หรือจากน้ำตื้นไปเป_นน้ำลึกเชMนการขุดลอก จึงสMงผลกระทบตMอการ อยรMู อดของปลาโดยตรง (นณณ6 ผาณติ วงศ6, 2563) 1. แมนM ้ำลำคลอง แหลMงน้ำขนาดใหญM ระดับน้ำสูงหรือต่ำขึ้นอยูMกับฤดูกาล อาจจะไหลเบาหรือแรงตาม ธรรมชาติ ปลาแมMน้ำเกือบทุกชนิดมีการอพยพขึ้นลงตามแหลMงน้ำชนิดนี้ตามฤดูกาลเพื่อวางไขMและ สบื พนั ธ6ุ การสรCางเข่ือนและประตูน้ำตาM ง ๆ กีดขวางการเดินทางของปลาและทำใหปC ลาในแมนM ำ้ ตาM ง ๆ ลดจำนวนลงมากในป˜จจบุ นั 2. หนอง บึง อาM งเกบ็ น้ำ แหลMงน้ำนิ่งขนาดกลางหรือขนาดใหญM ระดับน้ำผันแปรตามฤดูกาล หรือในกรณีของอMางเก็บ น้ำทCายเขื่อนก็จะเปลี่ยนไปตามการเป¦ดป¦ดประตูน้ำ หนองและบึงตามธรรมชาตินั้นมักจะมีสMวนที่ตื้น และลึก ซึ่งสMวนตื้นที่มีพืชขึ้นจะเป_นแหลMงอาหารและหลบภัยที่ดีของปลา สMวนแหลMงน้ำนิ่งที่เกิดจาก มนุษย6 เชMนอMางเก็บน้ำหรือวิ่งตMาง ๆ ที่เกิดจากการขุด มักมีตลิ่งชันไมMมีพืชขึ้นซึ่งทำใหCมีความอุด สมบูรณน6 CอยกวาM 3. ปา£ พรุ แอMงน้ำจืดขนาดใหญMที่อยูMตามป£าดิบชื้นในที่ราบลุMม น้ำมีคMาเป_นกรดเนื่องจากการสะสมของ ซากพืชและตะกอนที่ตกลงมาสะสมเป_นเวลานาน ปลาที่อาศัยอยูMจึงตCองปรับตัวใหCอาศัยอยูMในแหลMง น้ำโดยเฉพาะ ป˜จจุบันป£าพรุทางภาคใตCของไทย ถูกบุกรุกรบกวนอยMางหนักเพื่อนำพื้นที่ไปทำ การเกษตร โดยเฉพาะปาลม6 นำ้ มัน 4. ถ้ำ ลำธารในถถ้ำสMวนใหญMเกิดจากพื้นที่ที่เป_นเขาหินปูน บางถ้ำมีลำธารคดเคี้ยวและลึกมาก มี ปลาเพียงไมMกี่ชนิดที่ปรับตัวอาศัยอยูMไดC ปลาถ้ำทั่วโลกมีวิวัฒนาการไปในทิศทางเดียวกันคือ เม็ดสี ลดลงจนกลายเป_นปลาตวั สีขาวหรอื ชมพู และตามีขนาดเล็กลงหรอื หายไปเลย 5. ลำธาร ทางน้ำขนาดเล็กในที่สูงชัน พื้นเป_นหินและกรวดขนาดใหญM น้ำไหลแรง และมีอุณหภูมิต่ำ น้ำ ใสในฤดูแลCง สิ่งมี ชีวิตตCองปรับตัวใหCมีลักษณะหรือพฤติกรรมเฉพาะ จัดเป_นแหลMงน้ำขนาดเล็กที่ถูก รบกวนจากกิจกรรมของมนุษย6โดยตรง เชMน การเป¦ดหนCาดินเพื่อทำการเกษตรในพื้นที่สูง ทำใหCฝนชะ

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 11 ลCางเอาดินตะกอนและทรายตกลงมาทับถมในลำธารเป_นจำนวนมาก สMงผลใหCน้ำในลำธารขุMนขCนในฤดู น้ำหลาก นอกจากนั้นการขุดลำธารเพื่อทำใหCทางน้ำใหญMขึ้น และการสรCางฝายที่มีขนาดใหญMเกินไปก็ เป_นการรบกวนหรอื ทำลายระบบนิเวศลำธารเชนM กนั 6. ทุMงน้ำทวM ม เกิดจากการหนุนหลากของน้ำในฤดูน้ำหลาก น้ำในฤดูนี้จะไหลแรง ชะลCางเอาดินโคลนตMาง ๆ จากในป£ามาจนน้ำขุMนแดง เรียกวMาฤดูน้ำแดง ปลาน้ำจืดไทยเกือบทุกชนิดตCองอาศัยทุMงน้ำทMวมในการ ทำรัง วางไขM และเป_นแหลMงอนุบาล สัตวน6 ้ำวัยอMอน เนื่องจากในทุMงน้ำทMวมน้ำไหลไมMแรง และมีอาหาร มากจากการยMอยสลายของซากพืชและสัตว6 ซึ่งเป_นแหลMงอาหารของสัตว6น้ำขนาดเล็กซึ่งจะเป_นอาหาร ของลูกปลาตMอไป จัดเป_นแหลMงน้ำชั่วคราวที่มีความสำคัญตMอระบบนิเวศเป_นอยMางยิ่ง ป˜จจุบันการ ควบคุมปริมาณไหลของน้ำจากการสรCางเขื่อน การผันน้ำ และ การป-องกันตลิ่ง ทำใหCน้ำทMวมหลาก นอC ยลง สMงผลโดยตรงตMอปรมิ าณปลาน้ำจดื ตามธรรมชาติของไทย 7. ปากแมนM ำ้ รอยตMอระหวMางน้ำจืดและน้ำเค็ม เป_นนิเวศที่มีการเปลี่ยนแปลงอยูMตลอดเวลา ทั้งจากอิทธิพล ของน้ำขึ้นน้ำลงและฤดูกาล เชMนในฤดูฝน น้ำจืดจะไหลลงมาทางแมMน้ำมาก ทำใหCน้ำจืดมากกวMาฤดู แลCงที่น้ำไหลลงมานCอย ลักษณะพื้นทCองน้ำเป_นโคลนอMอนนิ่ม สองฝ˜¨งเป_นป£าชายเลนหรือป£าจาก เป_น แหลMงผลิตอาหารและทห่ี ลบซอM นใหกC บั สิ่งมชี วี ิตตMาง ๆ ไดCเปน_ อยMางดี ปลาที่อาศัยอยูMในบริเวณนี้ มี 3 กลุMมดCวยกัน ไดCแกM กลุMมปลาที่ปกติอาศัยอยูMในน้ำเค็มแตMเขCา มาหากินในน้ำจืดเป_นครั้งคราวหรือในชMวงอายุหนึ่ง เชMน กลุMมปลาฉลาม ปลากเุ รา และปลากะมง กลมMุ ปลาน้ำกรMอยที่จะอาศัยอยูMในบริเวณนี้โดยเฉพาะเชMน ปลาบูMจาก ปลาเสือพMนน้ำน้ำกรMอย และปลา ป˜กเป-าเลขแปด หรือกลุMมปลาน้ำจืดที่เขCามาอาศัยอยูMในพื้นที่ในฤดูที่น้ำหลากแรง ซึ่งพบไดCหลายชนิด ป˜จจุบันพื้นที่ปากแมMน้ำมักถูกพัฒนาเป_นทMาเรือ นาเกลือ หรือบMอเลี้ยงสัตว6น้ำ ทำใหCระบบนิเวศเสื่อม โทรมลง นอกจากนั้นการสรCางเขื่อนเพื่อป-องกันน้ำเค็ม เชMนเขื่อนบางปะกง ทำใหCเกิดการเปลี่ยนแปลง อยาM งมากตMอระบบนเิ วศและทำใหCปลาหลายชนดิ หายไปจากพนื้ ท่ี ความสำคญั ของปลา ปลาเป_นสัตว6มีกระดูสันหลังที่มีจำนวนชนิดมากที่สุดกลุMมหนึ่ง จากการศึกษาของ Nelson (2006) พบปลาแพรMกระจายทั่วโลกถึง 515 วงศ6 (family) 62 อันดับ (order) และมีจำนวนชนิดมาก ถึง 27,977 ชนิด (species) ปลาเป_นสัตว6น้ำที่มีถิ่นอาศัยกวCางขวางทั้งในน้ำจืด น้ำกรMอยและน้ำเค็ม อีกทั้งยังมีรูปรMางที่แตกตMางกัน ปลาสMวนใหญMอาศัยอยูMในน้ำ ใชCเหงือกในการหายใจ สMวนใหญMมีลำตัว สมมาตรทั้งสองฝ˜¨ง สMวนใหญMมีครีบเพื่อใชCในการเคลื่อนตัวไปในน้ำ ปลาแตMละวงศ6 แตMละชนิด มีรูปรMาง แตกตMางกันออกไปตามความตCองการในการดำรงชีวิต บางชนิดมีลำตัวเพรียวยาว ไมMมีเกล็ด บCางชนิด

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 12 มีลำตัวแบนขCาง หรือลำตัวแบน แตMดวงตายCายมาอยูMฝ˜¨งเดียวกันทั้งสองขCาง นอกจากนี้ยังมีความ แตกตMางกันในเรื่องของการทำงานของอวัยวะตMาง ๆ ตลอดจนลักษณะนิสัยและพฤติกรรมที่แสดงออก เนื่องจากปลามีถิ่นอาศัยอยูMในน้ำ ดังนั้นจึงมีกลไกและวิธีการดำรงชีวิตที่แตกตMางไปจากสัตว6บกอยMาง สน้ิ เชงิ จึงไมเM ปน_ เร่ืองแปลกวาM ทำไมจึงตอC งมกี ารศึกษาเกยี่ วกบั ปลา ปลาที่พบในประเทศไทยสามารถแบMงออกไดCเป_นสองกลุMม ไดCแกMกลุMมปลากระดูกแข็ง ซึ่ง หมายรวมถึงปลาเกือบทุกชนิด เชMน ปลาดุก ปลาตะเพียน ซึ่งปลาในกลุMมนี้มีกระดูกเป_นโครงสรCางแข็ง ที่เราเรียกกันวMากCาง และกลุMมปลากระดูกอMอน เชMน กลุMมปลาฉลามและปลากระเบน ทั่วโลกมีปลาที่ ไดCรับการตั้งชื่อวิทยาศาสตร6แลCวประมาณ 33,600 ชนิดและยังมีการคCนพบอยูMเรื่อย ๆ อยMางตMอเนื่อง ทำใหCปลาเปน_ สัตว6มกี ระดูกสนั หลงั ทีม่ ชี นิดมากทีส่ ุดในโลก (ภาสกร แสนจันแดง, 2557) การหายใจ ปลาเป_นสิ่งมีชีวิตที่ตCองใชCออกซิเจนในการหายใจเชMนเดียวกับสัตว6ชนิดอื่น ๆ แตMจะมีวิธีการ รับออกซิเจนแตกตMางไปจากสัตว6บกโดยสิ้นเชิง คือ รับออกซิเจนเขCาไปและถMายเทคาร6บอนไดออกไซค6 ออกสูMภายนอกดCวยวิธีการใหCน้ำผMานเหงือก (gill ventilation) โดยการอCาปาก เพื่อใหCน้ำผMานเขCามายัง ชMองปาก ซึ่งจะมีกลCามเนื้อบริเวณพื้นเพดานปากผลักดันใหCน้ำเคลื่อนออกสูMชMองเป¦ดเหงือกตMอไป อวัยวะหลักที่ใชCในการหายใจ คือ เหงือก (gills) ซึ่งเป_นเนื้อเยื่อที่มีลักษณะเป_นกCานฝอยที่มีเสCนเลือด มาหลMอเลี้ยงมากมาย เป_นบริเวณที่มีการแลกเปลี่ยนก«าซออกซิเจนที่ที่ละลายอยูMในน้ำ ปลาทุกชนิดมี ความตCองการก«าซออกซิเจนมากนCอยแตกตMางกันออกไปขึ้นอยูMกับชนิดของปลา ในปลาที่วMายน้ำไดCเร็ว ยMอมตCองการก«าซออกซิเจนมากกวMาปลาที่วMายน้ำชCา ในกลุMมปลาไมMมีเกล็ด (catfish) มีการแลกเปลี่ยน ก«าซเกิดขึ้นที่บริเวณผิวหนังดCวย ปลาบางกลุMมใชCอุCงปาก กระเพาะลม ตลอดจนอวัยวะพิเศษชMวย หายใจอื่น ๆ ในการแลกเปลีย่ นกา« ซไดเC ชนM กัน การเคลอื่ นที่ การเคลื่อนที่หลักของปลา คือ การวMายน้ำ โดยการเคลื่อนที่และการวMายน้ำของปลาเกิดจาก การทำงานรMวมกันของระบบกลCามเนื้อและระบบโครงรMางของลำตัว รMวมถึงการโบกของครีบตMาง ๆ ใน ปลาฉลามใชCทMอนหางรMวมกับแพนหางในการเคลื่อนที่ไปขCางหนCา กลุMมปลากลMอง ปลาสี่เหลี่ยม เคลื่อนที่โดยใชCเฉพาะครีบหางเทMานั้น ปลาวงศ6ปลาชMอนใชCครีบหลังและครีบทCองในการโบกเพ่ือ เคลื่อนที่ไปขCางหนCา และวงศ6ปลากระเบนใชCการพลิ้วไปมาของครีบหูทำใหCเคลื่อนที่ไปขCางหนCาไดC การ วMายน้ำของปลาที่กลMาวมาทั้งหมดเป_นการเคลื่อนที่ในสิ่งแวดลCอมที่มีน้ำเป_นตัวกลาง ดังนั้นความเร็วใน การวMายน้ำของปลาแตMละชนิดจึงมีความแตกตMางกัน ซึ่งข้ึนอยูMกับแรงเสียดทานระหวMางผิวหนังของ ปลากับน้ำที่อยูMรอบตัว ปลาที่มีลำตัวเพรียวจึงสามารถเคลื่อนที่ไดCเร็วกวMาปลาที่มีลำตัวตCานมวลน้ำ นอกจากนี้ปลามีระบบกระเพาะลมในรMางกายที่ชMวยพยุงตัวใหCลอยอยูMในน้ำไดC ทั้งปลาบางกลุMมที่อาศัย อยูMตามพนื้ ทอC งน้ำ เชนM ปลากดและปลาคอC มีกระเพาะลมท่ลี ดรปู จนไมสM ามารถใชCงานไดC

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 13 การรบั ร:ู ปลามอี วัยวะรับสมั ผัสพน้ื ฐาน ไดCแกM ตา หู จมกู หนวด และเสCนขCางลำตวั นอกจากนีป้ ลาบาง ชนิดยังมีอวัยวะรับสัมผัสพิเศษอีกหลายชนิด อวัยวะรับสัมผัสเหลMานี้จะดีหรือไมM ขึ้นอยูMกับการดำรง ชีพของปลาแตMละชนิด ปลาบางชนิดที่อาศัยหากินอยูMในลำน้ำที่ขุMน อาจจะไมMมีความจำเป_นตCองพึ่งพา การใชCสายตามากนัก ก็จะมีตาไมMดี แตMมีสMวนการดมกลิ่นที่ดี สMวนปลาที่ลMาเหยื่อดCวยการซุMมโจมตี ตCอง ใชสC ายตาในการหาอาหาร หูของปลาทำหนCาที่เกี่ยวกับการรับสัมผัสแรงสั่นสะเทือนและบMงบอกการทรงตัว โดยปลา ไมไM ดใC ชหC ใู นการรบั ฟง˜ เสียง ทำใหไC มมM ีใบหู แตหM จู ะมลี กั ษณะเปน_ ถุงแบน (vestibule) จมูกของปลาเป_นอวัยวะที่มีลักษณะเป_นถุงตัน (blind sac) ทำหนCาที่ในการรับสัมผัสกล่ิน ปลาโดยสMวนมากมีจมูกขCางละ 2 รู เพื่อใหCน้ำไหลเขCาทางหนึ่งและออกอีกทางหนึ่ง ปลาไหลมอเรย6 นบั วาM เปน_ ปลาท่รี ับสัมผัสกลิน่ ไดCดีมาก หนวดชMวยในการสัมผัสเพื่อหาอาหารและเดินทาง จะสังเกตวMากลุMมปลาที่หากินกลางคืนหรือ หากินตามพื้นทCองน้ำ เชMน กลุMมปลากดและปลาดุก จะมีหนวดที่ยาวเพื่อใชCในการสัมผัสในยามทีมีแสง นCอย นอกจากนั้นหนวดยังชMวยในการการสัมผัสเพื่อหาอาหารในการสัมผัสบางกลุMม เชMนการสัมผัส กะทิ หรือบางชนิดอาจจะมีสMวนของกCานครีบที่วิวัฒนาการจนเป_นเสCนคลCายหนวด เชMน ปลา หนวดพราหมณ6 ที่มีสMวนลMางของกCานครีบอกที่เปลี่ยนรูปมาเป_นเสCนยาวเพื่อชMวยหาอาหารและคลำ ทาง หรอื กลุMมการสัมผัสกระดี่ ปลาแรด ทีม่ ีครีบอกเป_นเสCนยาว ซึง่ ใชCในการสื่อสารกนั อกี ดวC ย สMวนเสCนขCางลำตัวเป_นอวัยวะเฉพาะที่พบอยูMทางดCานขCางของลำตัวปลา ซึ่งมองเห็นเป_น ลายเสCนอยูMบนเกล็ดหรือหนังของปลา มีปลายประสาทรับความรูCสึกอยูMเป_นจำนวนมาก ซึ่งปลาใชCใน การรับรูCความรูCสึกการเคลื่อนไหวของน้ำและสิ่งแวดลCอมโดยรอบ ตลอดจนการเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิ และความเค็มของน้ำ การสืบพนั ธBุ ปลาสMวนใหญMสืบพันธุ6ดCวยการวางไขM ยกเวCนกลุMมปลาเข็ม ฉลาม และปลากระเบนที่ออกลูก เป_นตัว การวางไขMนั้นพอจะแบMงออกกวCาง ๆ ไดCสองกลุMม ไดCแกMกลุMมที่ไขMเป_นจำนวนนCอยแตMมีการดูแล ไขMและลูกเป_นอยMางดี สMงผลใหCลูกมีอัตราการรอดสูง ออกไขMครั้งละไมMกี่สิบฟองแตMพMอปลาอมไขMไวCใน ปาก คอยเฝ-าดูแลจนลูกปลาพึ่งพาตัวเองไดC เชMน ปลาตะพัดหรือปลากัด สMวนอีกกลุMมจะวางไขMเป_น จำนวนมากแลCวปลMอยใหCไหลไปตามกระแสน้ำหรืออยูMในทุMงน้ำทMวม ปลMอยใหCลูกปลาที่ฟ˜กออกมาเอา ตัวรอดดCวยตัวเอง แตMเนื่องจากไขMมีจำนวนมากจึงทำใหCลูกปลาเหลือรอดในปริมาณที่เหมาะสม เชMน ปลาในกลมMุ ปลาซวิ และปลาตะเพยี น เป_นตนC สำหรับกลุMมปลาลำธารนั้น สMวนใหญMจะผสมพันธุ6ในฤดูแลCง เนื่องจากลำธารในฤดูฝนน้ำจะ หลากทMวมแรงไมMเมาะสมจะเป_นที่อยูMอาศัยของลูกปลา ปลาลำธารจะเริ่มผสมพันธุ6และวางไขMในชMวง

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 14 ตCนฤดูแลCง ระหวMางเดือนพฤศจิกายนถึงมกราคม ซึ่งในฤดูแลCงก็จะพบลูกปลาอาศัยอยูMตามริมลำธาร และตามซอกหินตMาง ๆ เป_นจำนวนมาก ลูกปลาเหลMานี้จะโตขึ้นและสามารถดูแลตัวเองไดCเมื่อฤดูน้ำ หลากมาถงึ การแบ•งกลมุ• ปลา (ภาสกร แสนจันแดง, 2557) สามารถแบงM กลMมุ ของปลา ออกเป_น 2 กลุมM ใหญM ๆ ไดแC กM 1. ปลากระดูกอaอน (cartilaginous fishes) ไดCแกM กลุMมของปลาฉลาม ปลากระเบน ปลา ฉนาก ปลาโรนินและโรนัน เป_นตCน ปลาในกลุMมนี้มีโครงสรCางภายในเป_นกระดูกอMอน (cartilage) ที่มี แคลเซี่ยมสะสม เพื่อทำใหCเกิดความแข็งแรง นอกจากนี้ยังมีความยืดหยุMนไดCดี มีผิวหนังเรียบปกคลุม ดCวยเกล็ดแบบ placoid บริเวณดCานหลังตามีชMองเป¦ดขนาดใหญM (spiracle) ชMองเป¦ดเหงือกมีจำนวน ทั้งหมด 5-7 คMู ไมMมีแผMนกระดูกป¦ดเหงือก ปลาเพศผูCมีอวัยวะชMวยสืบพันธุ6เรียกวMา แคลสเปอร6 (clasper) 2. ปลากระดูกแข็ง (bony fishes) เป_นกลุMมปลาที่มีความหลากหลายทางดCานรูปรMาง ลักษณะ มีโครงสรCางภายในเป_นกระดูกแข็ง (bone) ปลากลุMมนี้โดยสMวนใหญMมีชMองเป¦ดเหงือกขCางละ 1 ชMอง อยูMบริเวณดCานขCางของลำตัว ลำตัวถูกปกคลุมดCวยหนัง หรือเกล็ด หรือเกล็ดที่เปลี่ยนแปลงรูปรMาง ไปเป_นเกราะแข็ง ปลากระดูกแข็ง เป_นกลุMมปลาที่เราพบเห็นไดCทั่วไปตามแหลMงน้ำตMาง ๆ ยกตัวอยMาง เชนM ปลาชอM น ปลากราย ปลากด ปลาแขยง ปลาตะเพยี น ปลาสรCอย ปลาซิว เป_นตนC ลกั ษณะท่ใี ชใ; นการจำแนกปลา (ธงชัย จำปาศร,ี 2560) 1. รูปรMางของลำตัว (body form) การที่ปลามีรูปทรงที่หลากหลายเพื่อความคลMองแคลMวใน การวMายน้ำ วิธีการในการจำแนกรูปรMางปลามีอยูM 2 วิธี คือ การพิจารณาจากภาพตัดขวางลำตัว และ การพจิ ารณาจากรปู ราM งดาC นขาC งลำตัวของปลา การพจิ ารณาจากภาพตดั ขวางลำตัว: ภาพตัดขวางลำตัวของปลาแบMงไดCเปน_ 3 ลกั ษณะ ไดCแกM ภาพตดั ขวางลำตวั ลกั ษณะกลม (cylindrical form) เชMน ปลาชMอน ปลาชะโด ปลาตูหนา ภาพตดั ขวาง ลำตัวลักษณะแบนขCาง (compressiform) ปลากลุMมนี้มีลำตัวดCานซCายและดCานขวาแบนเขCาหากัน เชMน ปลาตะเพียน ปลาแรด ปลานิล ภาพตัดขวางลำตัวลักษณะแบนลง (depressiform) ปลากลุMมนี้มี ลำตัวดCานบนและดCานลMางแบนเขCาหากัน เชMน กลุMมของปลากระเบน ปลาโรนิน ปลาโรนัน ปลาหลาย ชนิดมีภาพตัดขวางในบริเวณลำตัว หัว และหางแตกตMางกัน ยกตัวอยMางเชMน ปลาดุก มีภาพตัดขวาง ตอนกลางของลำตัวคMอนขCางกลม ภาพตัดขวางบริเวณหัวแบนลง และภาพตัดขวางบริเวณหาง แบนขCาง เปน_ ตCน

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 15 การพิจารณาจากรูปรMางดCานขCางลำตัว: รูปรMางดCานขCางลำตัวของปลา มีอยูMหลายรูปแบบ ไดCแกM รูปรMางคลCายงู (anguilliform) เชMน ปลาตูหนา ปลาไหล รูปรMางกลมรีคลCายไขM (globiform) เชMน ปลาป˜กเป-า ปลาทองรูปรMางคลCายลูกธนู (arrow-like shaped) เชMน ปลาเข็ม ปลากระทุงเหว รูปรMาง แบนยาวคลCายริบบิ้น (taeniform หรือ ribbon-like shape) เชMน ปลาดาบเงิน ในปลาจิ้มฟ˜นจระเขC บางชนิดมีรูปรMางดาC นขาC งลำตวั เรียวยาวคลCายแสC ภาพท่ี 2 รปู ราM งของลำตัว (body form) แบบตาM ง ๆ ของปลา ทมี่ า : (ดดั แปลงจาก ธงชยั จำปาศรี (2560)) 2. จะงอยปาก (snout) เป_นบริเวณดCานหนCาสุดของสMวนหัวไปจนถึงบริเวณขอบดCานหนCาของ ตา จะงอยปากของปลาสMวนใหญMมีผิวเรียบโดยอาจเป_นผิวที่มีลักษณะบางหรือหนา ยกเวCนในปลาบาง ชนิดที่มีตุMมสาก (tubercles) เชMน ปลาหวCา ปลาสะอี ปลาย้ำหมึก ปลาจาด ปลามุม ปลาเลียหิน และ ปลามอน ปลาที่มีรMองลึกทอดขวางตอนปลายของจะงอยปาก เชMน ปลาหวCา จะงอยปากที่มีลักษณะ เปน_ ทMอ เชนM ปลาจ้มิ ฟ˜นจระเขC จะงอยปากยืน่ ยาวอยดMู CานบนเหนือสวM นของปาก เชMน ปลาแมวหูดำ 3. ริมฝŸปาก (libs) กระดูกขากรรไกรบนถูกปกคลุมดCวยริมฝŸปากบน ในขณะที่กระดูก ขากรรไกรลMางถูกปกคลุมดCวยริมฝŸปากลMาง ริมฝŸปากของปลาสMวนใหญMมีลักษณะเป_นแผMนบางและมีผิว เรียบ ริมฝŸปากอาจจะอยูMในตำแหนMงปลายสุด หรือดCานลMางของสMวนหัวขึ้นอยูMกับตำแหนMงของ

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 16 ขากรรไกร ปลาที่ริมฝŸปากหนาและมีตอนกลางของริมฝŸปากลMางยื่นยาวออกไปเป_นแผMนหนัง (mental lobe) เชMน ปลาเอินคางมุม ปลาเวียน ปลาที่มีริมฝŸปากบนและลMางหยัก (fringe) เชMน ปลาสรCอย นกเขา ปลากาดำ ปลาซMา ปลาทมี่ ีรมิ ฝปŸ ากบนเชือ่ มตดิ ตMอกับผิวหนงั บรเิ วณจะงอยปากและถกู ปกคลุม ดCวยเยื่อบาง ๆ ที่มีชายขอบดCานลMางเป_นหยัก เชMน ปลาสะอี ปลาที่มีฟ˜นบริเวณริมฝŸปาก เชMน ปลาเมMน ปลาที่มีริมฝŸปากเปลี่ยนแปลงไปเป_นแผMนในการยึดเกาะ (sucker-like disc) เชMน ปลาเลียหิน ปลา คCางคาว 4. ปาก (mouth) เป_นอวัยวะหลักที่ใชCในการกินอาหาร ปลามีรูปรMางตำแหนMง ขนาดและ รูปทรงของปากหลายแบบโดยลักษณะที่ปรากฏจะมีความสัมพันธ6กับพฤติกรรมในการกินอาหาร ชนิด ของปลาที่มีปากกวCาง เชMน ปลาชMอน ปลาชะโด ปลากลุMมนี้จะเป_นผูCลMาและกินปลาขนาดเล็กกวMาเป_น อาหาร สMวนปลาที่มีปากขนาดเล็ก เชMน ปลากระดี่หมCอ และปลาสลิด จะกินแพลงค6ตอนขนาดเล็กเป_น อาหาร ปลาบางชนิดมีปากยืดหดไดC เชMน ปลาหมอตาล ปลายี่สก ปลาโดยสMวนมากมีตำแหนMงของปาก อยูMสMวนปลายสุดของสMวนหัว (terminal mouth) เชMน ปลาบCา ปลาซิวใบไผM ปลากระสูบ ปลาที่มีปาก คMอนไปทางดCานลMางของสMวนหัวเล็กนCอย (subterminal mouth) เชMน ปลากระมัง ปลาจวด สMวนปลา ที่ดำรงชีวิตอยูMในลำธารบนภูเขาหลายชนิดมีปากแคบและวางอยูMตำแหนMงดCานลMางของสMวนหัว (inferior mouth) เพื่อใหCเหมาะกับการกินอาหารชนิดตMาง ๆ ที่ติดอยูMกับโขดหิน เชMน ปลาคCางคาว ปลาจิ้งจก ปลาผีเสื้อติดหิน ปลาทีมีปากอยูMตำแหนMงดCานบนของสMวนหัว (superior mouth) เชMน ปลา คางเบือน ปลาเสือพMนน้ำ ปลาเคCาขาว ในการบรรยายตำแหนMงของมุมปากนิยมบรรยายเปรียบเทียบ กับตำแหนMงของตา ยกตัวอยMางเชMน ตำแหนMงมุมปากอยูMดCานหนCาตา และตำแหนMงอยูMดCานหลังตา เปน_ ตนC 5. ขากรรไกร (jaw) ขากรรไกรบนและขากรรไกรลMางถูกเชอ่ื มตดิ กนั โดยรอยตอM (symphysis) ซึ่งทำใหCปากสามารถเป¦ดและป¦ดไดC สMวนของขากรรไกรอาจมีฟ˜นเรียงอยูMดCานบนและทำหนCาที่เหมือน สMวนแสดงกรอบรูปรMางของปาก ปลาโดยสMวนใหญMมีขากรรไกรบนและลMางยาวเทMากัน แตMในปลาบาง ชนิดมีขากรรไกรบนยาวมากกวMาขากรรไกรลMาง เชMน ปลาแมวหูดำ ปลาที่มีขากรรไกรลMางยาวมากกวMา ขากรรไกรบน เชMน ปลาเคCาดำ ปลาเคCาขาว ปลาคางเบือน ปลาที่มีขากรรไกรลMางยื่นยาวมาก เชMน ปลาเข็ม ปลาที่มีขากรรไกรบนและขากรรไกรลMางยื่นยาว เชMน ปลากระทุงเหว ปลาบางชนิดมีตุMมนูน ขนาดเล็ก (symphysial knob) บริเวณรอยตMอระหวMางขากรรไกรลMาง เชMน ปลานางอCาว และปลา แปบบางชนิด

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 17 ภาพที่ 3 ตำแหนMงของปากปลาแบบตMาง ๆ ไดCแกM inferior mouth (A1-A3), terminal mouth (B), superior mouth (C) และ subterminal mouth (D และ E) ทมี่ า : (ดดั แปลงจาก ธงชยั จำปาศรี (2560)) 5. ฟ˜น (teeth) พบท่ีขากรรไกรและเพดานปาก ปลาในกลุMมปลาตะเพียน (cyprinids) ไมMมี ฟ˜นบริเวณขากรรไกร แตMมีฟ˜นบริเวณชMองคอ (pharyngeal teeth) ใชCในการบดอาหารในกลุMมพืช ปลาสMวนใหญMมีรอยแยกบริเวณตอนกลางของแถบฟ˜นบริเวณขากรรไกรลMาง ในขณะที่แถบฟ˜นบริเวณ ขากรรไกรบนเป_นแถบยาวเชื่อมติดตMอกัน ปลาหลายชนิดมีฟ˜นบริเวณเพดานปาก (vomerine teeth) เชMน ปลาเนื้ออMอน ปลากด ปลาสวาย ปลาชะโด ปลาบางชนิดมีฟ˜นที่ลิ้น เชMน ปลาสลาด ปลากราย ปลาที่มีฟ˜นรูปรMางเป_นแผMนแบนกวCางยึดติดอยูMบริเวณขากรรไกรบนและขากรรไกรลMางบริเวณละ 1 คMู (paired tassilated plate) เชMน ปลาป˜กเป-าน้ำจืด ปลามีฟ˜นเขี้ยว (canine teeth) ที่มีความแข็งแรง เชMน ปลาชMอน ปลาเก®า ปลาที่มีฟ˜นขนาดเล็กและมีปลายแหลม (cardiform teeth) อยูMรวมกันเป_น กลุMมบริเวณขากรรไกร เชMน ปลาเคCาดำ ปลากด ปลาที่มีฟ˜นขนาดเล็กเรียงตัวเป_นระเบียบและตั้งตรง คลCายหนามแหลม (villiform teeth) เชMน ปลาสวาย ปลาแขยง ปลาที่มีฟ˜นลักษณะเป_นตุMมแข็งเรียง

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 18 กันเป_นแถบยาว หนCาตัดทูM ไมMมีความคม (molariform teeth) เพื่อใชCในการบดขยี้อาหารใหCมีขนาด เล็กลง เชนM ปลากระเบน ปลาโรนนิ ภาพที่ 4 ชนิดของฟน˜ ปลาแบบตMาง ๆ ทีม่ า : (ดดั แปลงจาก ธงชยั จำปาศรี (2560)) 6. หนวด (barbels) เป_นอวัยวะที่เปลี่ยนแปลงมาจากผิวหนังชั้นนอก ทำหนCาที่ในการรับ สัมผัสและชMวยในการหาอาหาร หนวดพบในกลุMมปลาไมMมีเกล็ด (catfishes) มากกวMาปลามีเกล็ด เรา สามารถเรียกชื่อหนวดตามตำแหนMงที่พบไดCดังนี้ หนวดบริเวณขากรรไกรบน (maxillary barbel) หนวดที่พบบริเวณขากรรไกรลMาง (mandibular barbel) หนวดที่บริเวณจมูก (nasal barbel) และ หนวดที่บริเวณคาง (chin barbel หรือ mental barbel) จำนวนและรูปรMางของหนวดแตกตMางกัน ออกไปขึ้นอยูMกับชนิดของปลา ปลาที่มีหนวด 4 คูM เชMน ปลาแขยง ปลาดุก ปลาจีด ปลากด ปลาที่มี หนวด 2 คูM เชMน ปลาชะโอน ปลาสวาย ปลาเทโพ ปลาที่มีหนวดบริเวณขากรรไกรบนสั้นและมีขนาด ใหญM เชนM ปลาแคC ปลาคCางคาว ปลาทมี่ ีหนวดบรเิ วณขากรรไกรบนยาว เชนM ปลากด ปลาแขยง ปลาท่ี มีหนวดบริเวณขากรรไกรบนสั้นและโคCงงอคลCายตะขอ เชMน ปลาสายยู ปลาที่มีหนวดบริเวณ ขากรรไกรบนและมีรูปรMางแบน เชMน ปลาดังแดง ปลาบางชนิดมีหนวดบริเวณขากรรไกรบนแตกแขนง ออกเป_นเสCนขนาดเล็ดจำนวนมาก เชMน ปลากะทิ ปลามีเกล็ดบางชนิดมีหนวดสั้น ๆ ในบริเวณจะงอย ปาก (rostral barbel) และบรเิ วณขากรรไกรบน เชMน ปลาเวียน ปลาพลวง ปลาซาM ปลาจาด ปลาบCา

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 19 8. รูจมูก (nostrils) จมูกของปลามีหนCาที่รับกลิ่น ปลากระดูกแข็งโดยสMวนมากมีรูจมูก 2 คMู อยูMบนสMวนของจะงอยปาก รูจมูกมีขนาดเล็กถึงขนาดปานกลาง และเป_นรูจมลงในสMวนของจะงอยปาก ยกเวCนในปลาบางชนิด เชMน ปลาดังแดง ที่มีรูจมูกคูMหลังอยูMบริเวณแนวดCานหลังของตา ปลาที่มีรูจมูก ทั้งสองคูMอยูMชิดกันและมีหนวดกั้นตรงกลาง เชMน ปลา แคC ปลาแคCติดหิน ปลาดัก ปลาที่มีรูจมูกทั้งสอง คูMแยกออกจากกันและดCานหนCาจมูกคูMหลังมีหนวด เชMน ปลาขยุย ปลาแขยง ปลาที่มีจมูกคูMหนCาวางอยูM ตอนปลายของจะงอยปากและยื่นออกเป_นทMอนสั้น ๆ เชMน ปลาจีด ปลากCาง ปลาที่มีรูจมูกทั้งสองคูMอยูM ชิดกันโดยจมูกคูMหนCามีลักษณะเป_นทMอ เชMน ปลาคCอ ปลาที่มีรูจมูกลักษณะเป_นทMอ ขอบตอนปลายของ ทอM แยกออกเป_นแผนM แบนกวCางจำนวน 2 แผนM (nasal organ) เชนM ปลาป˜กเปา- นำ้ จดื บางชนิด 9. ตา (eyes) ทำหนาC ทรี่ บั สัมผัสเกี่ยวกับการมองเหน็ ซงึ่ เปน_ อวยั วะหลักท่ใี ชใC นการหาอาหาร ระวังศัตรู และใชCในการลMาเหยื่อ ตาของปลาสMวนมากจะอยูMทั้ง 2 ดCานของสMวนหัว ยกเวCนเพียงในกลMุม ของปลาลิ้นหมาที่มีตาทั้งสองขCางอยูMดCานเดียวกัน ปลาน้ำจืดหลายชนิดที่ดำรงชีวิตอยูMในลำธารในถ้ำที่ มีแสงสวMางนCอยหรือไมMมีแสงสวMางเลยสMวนของตาจะลดรูปลงหรือเสื่อมหายไป ยกตัวอยMางเชMน ปลา จาดถ้ำ ปลาคCอถ้ำ ปลาจิ้งจกถ้ำ ปลาที่มีตาขนาดเล็กและอยูMตำแหนMงดCานบนของสMวนหัว เชMน ปลาแคC ปลาที่มีตาขนาดใหญMและอยูMตำแหนMงดCานบนของสMวนหัว เชMน ปลาคางเบือน ปลาเสือพMนน้ำ ปลาที่มี เยื่อหนังคลุมตา (subcutaneous) เชMน ปลารากกลCวย ปลาชะโอน สMวนปลาที่มีเยื่อไขมันคลุมตา (adipose eyelid) ไดแC กM ปลาตะโกกหนCาส้นั ปลาหนวกพราหมณ6 ปลาตามิน ปลาบักมาง 10. ชMองเป¦ดเหงือก (gill opening) ปลากระดูกแข็ง สMวนมากมีชMองเป¦ดเหงือก 1 ชMอง ในแตM ละดCานของสMวนหัว ยกเวCนในปลาบางชนิด เชMน ปลาสรCอยน้ำผึ้งที่มีชMองเป¦ดเหงือกดCานละ 2 ชMอง รวมถึงปลาไหลที่มาชMองเป¦ดเหงือกขนาดเล็กอยูMในตำแหนMงดCานลMางของสMวนหัว โดยบริเวณดCานในของ แผMนป¦ดเหงือกของปลาไหลจะมีเยื่อบาง ๆ (median septum) ยึดติดอยูMกับสMวนของคอดคอปลาที่มี ชMองเป¦ดเหงือกขนาดใหญM เชMน ปลากราย ปลาแรด ปลาแคC ปลากระโหC สMวนปลาที่มีชMองเป¦ดเหงือก ขนาดเล็ก เชMน ปลาป˜กเป-า ปลาตูหนา สMวนปลาที่มีชMองเป¦ดเหงือกอยูMต่ำคMอนไปทางดCานลMางของลำตัว เชMน ปลาผเี สอ้ื ตดิ หนิ ปลาจิ้งจก 11. รMองกึ่งกลางหัว (median longitudinal groove หรือ median fontanel) เป_นรMองท่ี อยูMบริเวณกึ่งกลางหัวและถูกปกคลุมโดยผิวหนังบาง ๆ ซึ่งพบในกลุMมปลาหนังบางชนิด รMองกึ่งกลางหัว อาจพบเพียงรMองเดียวหรือมีสองรMอง ปลาที่มีรMองกึ่งกลางหัวลักษณะเป_นรMองยาวเพียงรMองเดียว เชMน ปลากดเหลือง ปลาแขยง ปลาที่มีรMองกึ่งกลางหัวขนาดเล็กจำนวน 2 รMอง รูปรMางคลCายวงรีและอยูMแยก หาM งจากกนั เชนM ปลาดกุ ลำพัน ปลาดกุ ดCาน ปลาดกุ อุย 12. กระดูกทCายทอย (occipital process) เป_นชิ้นกระดูกที่ยื่นออกมาจากกระดูก supra- occipital bone ตอนปลายของชิ้นกระดูกชี้ไปทางครีบหลัง ปลาที่มีกระดูกทCายทอยเป_นแทMงยาว

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 20 ไดCแกM ปลากดหัวเสียม ปลาบึก ปลาสวาย ปลาที่มีกระดูกทCายทอยคลCายรูปสามเหลี่ยมไดCแกM ปลาดุก ดาC น สวM นปลาทีม่ ีฐานของกระดกู ทCายทอยกวาC งและมีขอบตอนปลายโคงC มนไดแC กM ปลาดุกอุย 13. ครีบคูM (paired fin) ครีบคูMของปลามีอยูMสองคูM ไดCแกM ครีบหูหรือครีบอก (pectoral fin) และครีบทCอง (pelvic fin) ครีบแตMละขCางจะวางอยูMคนละดCานของลำตัวโดยมีขนาดและรูปรMางท่ี เทMากัน ครีบอกของปลาสMวนใหญMวางอยูMในแนวตั้งดCานขCางลำตัวของปลา แตMในปลาหลายชนิดมีครีบ อกอยูMตำแหนMงตอนลMางสุดของลำตัวและครีบแผMกวCางออกในแนวระนาบ ยกตัวอยMางเชMน ปลาผีเสื้อติด หิน ปลาจิ้งจก ปลาคCางคาง ปลาสรCอยน้ำผึ้ง ปลาที่มีเงี่ยงหรือกCานครีบแข็งที่ครีบอก (pectoral spine) เชMน ปลากด ปลาแขยง ปลาบึก ปลาดุก ครีบทCองของปลาสMวนใหญMมักอยูMตำแหนMงดCานลMาง ของลำตัวติดกับสันทCองและแยกออกจากกัน ยกเวCนในปลาบูMวงศ6 Gobiidae ที่มีครีบทCองเชื่อมติดกัน มีลักษณะรูปรMางคลCายถCวย (cup shaped disc) ครีบทCองประกอบดCวยกCานครีบที่ไมMแตกแขนง (simple ray) และกCานครีบที่แตกแขนง (branched ray) ปลาหลายชนิดมีครีบทCองขนาดเล็ก กCาน ครีบทCองอันแรกมีลักษณะเป_นเสCนยาว เชMน ปลาแรด ปลากระดี่หมCอ ปลาสลิด ปลาหลายชนิดไมMมี ครีบทอC ง เชนM ปลาไหล ปลาตูหนา ปลาจิม้ ฟ˜นจระเขC ปลาหลด และปลาปก˜ เปา- เป_นตCน 14. ครีบเดี่ยว (unpaired fin) เป_นครีบที่อยูMขนาดกับแนวแกนกลางของลำตัว ไดCแกM ครีบ หลัง (dorsal fin) ครีบกCน (anal fin) และครีบหาง (caudal fin) ครีบหลังจะทอดยาวอยูMบริเวณ ดCานหลังของลำตัว ในปลาสMวนมากมีครีบหลังอันเดียว สMวนปลาที่มีครีบหลังสองอัน เชMน ปลาบูMทราย ปลาบูMแคระ ปลาบูMหางดอก ปลาที่มีครีบหลังแบMงเป_นสองสMวน สMวนแรกเป_นกCานครีบแข็งสั้น ๆ และ สMวนที่สองเป_นกCานครีบอMอน เชMน ปลาในวงศ6ปลาหลด ปลากระทิง ปลาที่มีกCานครีบแข็งที่ครีบหลัง เชMน ปลากด ปลาแขยง ปลาแคC ปลาที่มีครีบหลังยาวและไมMมีกCานครีบแข็งที่ครีบหลัง เชMน ปลาดุกอุย ปลาดุกดCาน ปลาชMอน ปลาที่มีครีบหลังขนาดเล็ก เชMน ปลาคางเบือน ปลาชะโอน ปลาปŸกไกM ปลาที่ไมM มีครีบหลัง เชMน ปลาไหล ปลาแดง ปลาน้ำเงิน ปลาดังแดง ปลาสายยู ปลาบางชนิดมีหนามขนาดเล็ก (procumbent spine) วางอยูMในแนวระนาบบริเวณดCานหนCาฐานครีบหลัง เชMน ปลาขี้ยอกในสกุล Mystacoleucus ครีบไขมัน (adipose fin) พบไดCในกลุMมปลาหนัง ไดCแกM ปลาในวงศ6ปลากกด (family Bagridae) วงศ6ปลาหวีเกศ (family Schibeidae) วงศ6ปลาสวาย (family Pangasiidae) วงศ6ปลาดัก (family Ablycipitidae) วงศ6ปลาขยุย (family Akysidae) วงศ6ปลาแคC (family Sisoridae) และวงศ6 ปลากระแมะ (family Chacidae) ครีบไขมันมีผิวเรียบและอยูMในตำแหนMงดCานหลังของครีบหลัง ความ ยาวและระยะหMางระหวาM งครีบหลงั และครบี ไขมันจะแตกตาM งกนั ออกไปตามชนดิ ของปลา ครีบกCนของปลาอยูMตำแหนMงดCานหลังของรูกCนและทอดยาวไปทางครีบหาง โดยมีความยาว แตกตMางกันไปตามชนิดของปลา ปลาโดยสMวนมากมีครีบกCนสั้นและแยกออกจากครีบหาง ปลาบาง ชนิดมีครีบกCนยาวตอนปลายของครีบเชื่อมติดตMอกับครีบหาง เชMน ปลาลิ้นหมา ปลาดุกลำพัน ปลาที่มี

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 21 ครีบกCนยาวแตMสMวนของครีบกCนและครีบหางแยกจากกันโดยชMองวMางแคบ ๆ เชMน ปลาดุกดCาน ปลาดุก อุย ปลาชMอน ปลากัด ปลากระดี่ ปลาชะโอน ปลาเคCาขาว ในปลาหลายชนิดมีกCานครีบแข็ง (anal spine) อยูMบริเวณดCานหนCาของครีบกCน เชMน ปลาเสือตอลายใหญM ปลาหมอชCางเหยียบ ปลาหมอ ปลา แปน- แกCว ปลาบางชนิดมีกCานครบี สองอนั สดุ ทCายของครีบกนC แยกออกจากตัวครีบ เชMน ปลาซวิ แกวC ครีบหางมีสMวนสำคัญในการเคลื่อนที่ไปขCางหนCา อยูMตอนทCายของลำตัวปลาและเป_นครีบที่มี ลักษณะหลากหลายทั้งในดCานรูปรMางและขนาด ครีบหางของปลาแบMงตามลักษณะรูปรMางภายนอกไดC ดังนี้ ครีบหางรูปสCอม (forked tail) เปน_ ครีบหางมีรอยเวาC ลกึ ตรงกลาง เชMน ปลาแกCมชำ้ ปลาตะเพยี น ปลาแขยง ครีบหางแบบกลม (rounded tail) เป_นครีบหางที่มีลักษณะกลมคลCายพัด เชMน ปลากะสง ปลากCาง ปลาชMอน ปลาชะโด ครีบหางแบบตัดตรง (truncate tail) เป_นครีบหางลักษณะขอบทCายสุด ตรงลงมาหรือเกือบตรง เชMน ปลาหมอ ปลาดุมชี ปลานิล ครีบหางแบบเวCาตื้น (emarginated tail) เป_นครีบหางที่มีลักษณะเวCาเล็กนCอย เชMน ปลารากกลCวย ปลากระดี่หมCอ ปลากระดี่นาง ปลาสลิด ครีบ หางแบบมีปลายแหลม (pointed tail) เป_นครีบหางที่มีปลายแหลมหยักลักษณะคลCายรูปใบโพธิ์ หรือ เปลวไฟจากเทียน เชMน ปลากริมควาย ปลาน้ำจืดสMวนมากมีครีบหางเวCาลึกโดยมีแพนหางตอนบนยาว กวMาหรือยาวเทMากับแพนหางตอนลMาง ปลาที่มีกCานครีบดCานบนสุดของแพนหางตอนบนและกCานครีบ ดาC นลาM งสดุ ของแพนหางตอนลาM งยน่ื ออกไปเป_นเสCนยาว (filamentous) เชนM ปลาแคคC วาย เปน_ ตCน ภาพที่ 5 ชนิดของครบี หางปลาแบบตMาง ๆ ทม่ี า : (ดดั แปลงจาก ธงชัย จำปาศรี (2560))

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 22 15. เสCนขCางลำตัว (lateral line) เป_นเสCนที่ทอดยาวอยูMในแตMละดCานของลำตัว ทำหนCาที่รับ แรงสั่นสะเทือนของน้ำ ตลอดจนการเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิและความเค็มของน้ำ ประกอบดCวยชMองรับ ความรูCสึกขนาดเล็ก (sensory pores) กระจายอยูMบนทMอที่ฝ˜งอยูMภายในเกล็ดหรือผิวหนัง ปลาบาง ชนิดมีทMอรับความรูCสึกที่แตกแขนง เชMน ปลาโจกทราย ปลาโจกแกCมเหลือง ปลาน้ำจืดสMวนมากมีเสCน ขCางลำตัวยกเวCนเพียงปลาบางชนิดที่ไมMมีเสCนขCางลำตัว เชMน ปลาซิวแกCว ปลาแมวหูดำ ปลาหลายชนิด มีเสCนขCางลำตัวไมMสมบูรณ6โดยเสCนขCางลำตัวทอดยาวถึงเพียงบริเวณตอนปลายครีบอกหรือฐานคีบทCอง เชMน ปลาซิวเจCาฟ-า ปลาซิวหางแดง เสCนขCางลำตัวของปลาโดยทั่วไปมีลักษณะเป_นเสCนยาวตMอเนื่องกัน แตMอาจพบวMาในปลาบางชนิดมีเสCนขCางลำตัวที่ขาดตอนและไมMตMอเนื่องกัน (interrupted) ทอดยาวอยูM ตMางระดับในบริเวณดCานขCางลำตัว ยกตัวอยMางเชMน ปลาเสือพMนน้ำ ปลาหมอตาล ปลาดุมชี ปลาหมอ ปลาที่มีเสCนขCางลำตัวอยูMต่ำคMอนไปทางตอนลMางของลำตัว เชMน ปลาบCา ปลาซิวควาย ปลาที่มีเสCนขCาง ลำตัวตงั้ แตM 1-3 เสCน ไดแC กM กลMุมของปลาลิ้นหมา 16. เกล็ด (scales) กลุMมปลามีเกล็ดบางชนิดชนิดมีเกล็ดขนาดเล็กมาก ตCองนำมาสMองดCวย กลCองจุลทรรศน6จึงจะสามารถมองเห็นไดC เชMน ปลารากกลCวยแคระ ปลาคCอ ปลาที่มีเกล็ดขนาดเล็ก สามารถสังเกตไดCดCวยตาเปลMา เชMน ปลากราย ปลาสลาด ปลาฝ˜กพรCา ปลาเกล็ดถี่ ปลาที่มีเกล็ดขนาด ใหญM เชMน ปลากระโหC ปลาพลวง ปลาเวียน ปลาตะพัด ปลาบางชนิดมีเกล็ดฝ˜งอยูMใตCผิวหนัง เชMน ปลา ไหล ปลาตูหนา ปลาที่มีเกล็ดแบบขอบเรียบ (cycloid scale) เชMน ปลาตะเพียนทราย ปลาโจก ปลา ยี่สก ปลาสรCอย ปลาที่มีเกล็ดแบบขอบมีหยักหนาม (ctenoid scale) เชMน ปลาสลิด ปลาหมอ ปลา กระดี่ ปลาโดยสMวนมากมีจำนวนเกล็ดแปรผันตามขนาดของเกล็ด ปลาที่มีเกล็ดขนาดเล็กจะมีจำนวน เกล็ดในแนวเสCนขCางตัวมากกวMา 60 เกล็ด เชMน ปลากราย ปลาฝ˜กพรCา ปลาแปบ ปลาที่มีเกล็ดขนาด ใหญMจะมีจำนวนเกล็ดในแนวเสCนขCางตัวนCอยกวMา 30 เกล็ด เชMน ปลาตะพัด ปลาที่เกล็ดหลุดงMาย เชMน กลุMมของปลาแปบ ปลาที่มีเกล็ดหลุดยาก เชMน ปลาแรด ปลาชMอน ปลาบางชนิดมีเกล็ดเปลี่ยนไปเป_น กระดูกแข็ง (bony plates) หMอหุCมลำตัว เชMน ปลาจิ้มฟ˜นจระเขC ปลาจิ้มฟ˜นจระเขCแคระ ปลาเหล็กใน ปลาที่มีเกล็ดเปลี่ยนรูปไปเป_นหนามขนาดเล็ก (spinules) เชMน ปลาป˜กเป-าน้ำจืด จำนวนของเกล็ด หรือแถวของเกล็ดบนลำตัวในหลายบริเวณสามารถนำมาใชCในการจำแนกชนิดของปลาไดC บริเวณ ตMาง ๆ ไดCแกM เสCนขCางลำตัว บริเวณดCานหนCาครีบหลัง บริเวณระหวMางจุดเริ่มตCนของฐานครีบหลังกับ เสCนขCางลำตัว บริเวณระหวMางดCานหนCาของฐานครีบทCองและเสCนขCางลำตัว บริเวณรอบลำตัวและรอบ คอดหาง 17. รูปแบบของสี รูปแบบของสีที่ปรากฏในบริเวณลำตัวและครีบของปลาเป_นลักษณะเดMน อีกอยMางหนึ่งที่นิยมนำมาใชCในการแยกชนิดปลา กลุMมของปลาที่มีความแตกตMางกันในเรื่องของ ลวดลายบนลำตัวอยMางชัดเจนไดCแกM กลุMมปลากระทิง กลุMมปลาป˜กเป-า กลุMมปลาลิ้นหมา ปลาที่มีแถบ สำดำพาดขวางลำตัว เชMน ปลาเสือตอลายใหญM ปลาเสือขCางลาย ปลาดุมชี ปลาที่มีลำตัวเป_นสีดำ เชMน

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 23 ปลากาดำ ปลาทรงเครื่อง ปลากาแดง กระกระโหC ปลาที่มีพื้นของลำตัวเป_นสีเงิน เชMน ปลาน้ำเงิน ปลาคางเบือน ปลาเกล็ดถี่ ปลาฝ˜กพรCา ปลาที่มีลำตัวใสไมMมีสี เชMน ปลาแป-นแกCว ปลากCางพระรMวง ปลาท่ีมีแถบสีดำบรเิ วณตอนบนและตอนลMางของครีบหาง เชนM ปลากระสูบขดี ปลากระแห แกมC ชำ้ 18. ลักษณะอื่น ๆ ไดCแกM สMวนทCองของปลาซึ่งโดยสMวนมากมีลักษณะกลม (rounded) ยกเวCน ในกลุMมปลาบางชนิดที่ดำรงชีวิตอยูMในลำธารบนภูเขาจะมีสMวนทCองแบนราบ ยกตัวอยMางเชMน ปลาจิ้งจก ปลาผีเสื้อติดหิน ปลาคCางคาว ปลาที่มีลำตัวแบนขCางมากและมีสMวนทCองเป_นสันคม (keel) เชMน กลุMม ปลาแปบ ปลาบางชนิดมีสันทCองเป_นหนาว (abdominal scute) เชMน ปลาซิวแกCว ปลาที่มีอวัยวะใชC ในการยดึ เกาะ (adhesive apparatus) อยMบู ริเวณอก เชนM ปลาแคCตดิ หิน อนกุ รมวิธานและลกั ษณะท่วั ไปของปลาก;าง ปลากCางมกี ารจดั จำแนกทางอนกุ รมวิธานไดC ดังนี้ Kingdom: Animalia Phylum: Arthropoda Class: Actinopterygii Order: Perciformes Family: Channidae Genus: Channa Species: Channa gachua ภาพท่ี 6 ลกั ษณะทางชีววทิ ยาของปลากCาง ทม่ี า : (ภาพโดยผCูวจิ ยั , 2565, มกราคม 6) ปลากCาง เป_นปลาน้ำจืดในวงศ6ปลาชMอน (family Channidae) มีขนาดเล็กที่สุดของปลาใน วงศ6ปลาชMอน มีรูปรMางเรียวทรงกระบอก สMวนหัวโต จะงอยปากยื่น ปากกวCาง ตาโต มีฟ˜นเป_นเขี้ยวบน

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 24 ขากรรไกร หัวดCานบนราบ ตอนบนของหัวจะโคCงมนคลCายงู ลำตัวคMอนขCางกลม ครีบหลังและครีบกCน ยาว ครีบหางปลายมน ครีบอกใหญM ครีบทCองเล็ก เกล็ดใหญMมีขอบเรียบ (cycloid) มีอวัยวะชMวย หายใจเป_นหลืบเนื้อสีแดงอยูMในคอหอย (สุวิทย6 วรรณศรี และคณะ, 2557) สวM นมากจะพบบริเวณตาม แอMงน้ำในลำธาร ในประเทศไทยมีการเรียกปลาชนิดนี้แตกตMางกันไปตามแตMละทCองถิ่น เชMน ปลากCาง ปลากั้ง ปลาครั่ง โดยพฤติกรรมการวางไขMเมื่อตัวเมียวางไขMเสร็จแลCว ตัวผจCู ะเป_นผูCดูแลไขM และเลี้ยงลูก อMอน ปลากCางเป_นปลากินสัตว6เป_นอาหาร เชMน ปลาขนาดเล็ก แมลง รวมทั้งสัตว6ที่มีขนาดเล็กอื่น ๆ สามารถพบการกระจายพันธุ6ในแหลMงน้ำจืด พบไดCทั่วไปตั้งแตM แมMน้ำ ลำคลอง ลำธาร และแหลMงน้ำตก พบไดใC นพืน้ ที่บริเวณเอเชียตะวันออกเฉยี งใตC พนั ธุศาสตรเ| ซลล| การศึกษาพนั ธุศาสตรเB ซลลB พันธุศาสตร6เซลล6เป_นการศึกษาโครโมโซม ซึ่งเป_นหนMวยโครงสรCางที่สำคัญในการถMายทอด พันธุกรรมของเซลล6 การเปลี่ยนแปลงโครงสรCางของโครโมโซมยMอมมีผลโดยตรงตMอการถMายทอด ลักษณะทางพันธุกรรม ทำใหCเกิดการแสดงออกในสิ่งมีชีวิตในรูปแบบที่จำเพาะตัวและแตกตMางกัน มี ผลตMอการเจริญพัฒนาและวิวัฒนาการของสิ่งมีชีวิต (อมรา คัมภิรานนท6, 2546) ดังนั้นการศึกษา เกี่ยวกับพันธุศาสตร6เซลล6จะทำใหCทราบถึงความแตกตMางผันแปรทางพันธุกรรมในระดับโครโมโซมของ สิ่งมีชีวิตแตMละชนิด ตลอดจนทราบถึงความสัมพันธ6ทางสายวิวัฒนาการ อีกทั้งยังสามารถประยุกต6ใชC ในการศึกษาดCานอื่น ๆ เชMน การปรับปรุงพันธุ6 การจัดจำแนกชนิด และการบริหารจัดการและอนุรักษ6 ความหลากหลายทางพันธุกรรม เพื่อกMอใหCเกิดความมั่นคงของฐานความหลากหลายทางชีวภาพ และ นำไปสูMการใชCประโยชน6อยาM งย่ันยนื จากตCนทุนความหลากหลายทางชวี ภาพในท่สี ดุ โครโมโซม คือ โครงสรCางระดับพันธุกรรม (heredity structure) เป_นที่อยูMของหนMวย พันธุกรรม (ยีน) ที่ควบคุมลักษณะของสิ่งมีชีวิต โครโมโซมทำหนCาที่เก็บรักษา (storage) ถMายทอด (transmission) และแสดงออก (expression) ของขCอมูลพันธุกรรม (genetic information) รูปรMาง ของโครโมโซมจะเปลี่ยนรูปไปขณะที่มีการแบMงเซลล6 โครโมโซมจะมีการจำลองตัวเองไดCในขณะที่อยูM ในระยะอินเทอร6เฟสของวงชีพเซลล6 คุณสมบัติขCอสุดทCายของโครโมโซม คือ โครโมโซมจะมีจำนวน และขนาดทค่ี งท่ใี นแตMละเซลล6ของส่งิ มชี วี ิต (อลงกลด แทนออมทอง, 2554) การศึกษาโครโมโซมเพื่อตรวจจำนวน และรูปรMางของโครโมโซมมีหลายวิธี แตMละวิธีจะเลือก เอาเซลล6ระยะเมทาเฟส เพราะเป_นระยะที่มีโครโมโซมหดสั้นมากที่สุดเห็นลักษณะไดCชัดเจน เพื่อที่จะ เก็บเกี่ยวเซลล6ในระยะเมทาเฟส ไดCนำสารโคลชิซินซึ่งเป_นสารสกัดจากพืชสกุล Colchicum มาใชCเพื่อ ยับยั้งการสรCางสายใยสป¦นเดิล ทำใหCเซลล6ที่มีการแบMงตัวไมMสามารถเขCาสูMระยะแอนาเฟส (anaphase) วิธีการเตรียมโครโมโซมเตรียมโดยวิธีโดยตรง (direct chromosome preparation) เป_นวิธีที่เลือก

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 25 เอาเซลล6ในรMางกายที่กำลังมีการแบMงตัวมาศึกษาโครโมโซม โดยตCองเป_นเซลล6ที่ยังอMอนและยังมีการ แบMงตวั อยMูตลอดเวลา (อมรา คมั ภิรานนท,6 2546) ภายหลังจากเตรียมโครโมโซม เก็บเกี่ยวเซลล6 และหยดเซลล6ลงบนสไลด6แลCว เราสามารถ ศึกษาโครโมโซมภายใตCกลCองจุลทรรศน6 โดยจะเห็นรูปรMางและนับจำนวนโครโมโซมไดCอยMางถูกตCอง จำเป_นตCองมีการยCอมสีใหCติดเฉพาะโครโมโซม (Halnan, 1989) การยCอมสีโครโมโซมแบบธรรมดา จะ ใชCสียCอมที่ติดกรดนิวคลีอิก (nucleic acid) โดยสีที่นิยมใชCในการยCอมโครโมโซมไดCแกM ออร6ซีน (orcein) คาร6มีน (carmine) และจิมซMา (Giemsa’s) ภาพโครโมโซมจะติดสีตลอดแทMง สามารถบอก จำนวน และชนิดของโครโมโซมประจำสิ่งมีชีวิตนั้น ๆ ไดC และอาจบอกลักษณะบางอยMางของ โครโมโซม เชMน รอยคอดที่หนึ่ง (primary constriction) รอยคอดที่สอง (secondary constriction) และ แซทเทลไลท6 (satellite) จำนวน รปู ราa ง และขนาดของโครโมโซม รูปรMางของโครโมโซมจะมีความผันแปรไดCในสภาวะปกติที่เกิดขึ้นในระหวMางวงชีพเซลล6 แตM โครงสรCางและการจับตัวกันของสารตMาง ๆ ทางเคมี จะทำใหCโครโมโซมอยูMในสภาพที่คงตัวตาม ธรรมชาติ (อลงกลด แทนออมทอง, 2554) จำนวนโครโมโซม โดยทั่วไปจำนวนโครโมโซม (chromosome number) ในนิวเคลียสจะคงที่ในเซลล6รMางกาย (somatic cell) ของสิ่งมีชีวิตแตMละชนิด ความผันแปรของจำนวนโครโมโซมในสิ่งมีชีวิตแตMละชนิดก็ อาจจะสามารถที่จะตรวจพบไดC ตัวอยMางของสัตว6 ไดCแกM ในเกCงธรรมดา (Muntiacus muntiak) โดย ปกติเพศผูCจะมีจำนวนโครโมโซม 2n เทMากับ 7 แทMง ในขณะที่เพศเมียจะมีจำนวนโครโมโซม 2n เทMากับ 6 แทMง จำนวนโครโมโซมจะมีความผนั แปรจากส่ิงมีชวี ติ หน่งึ ไปยังสงิ่ มีชีวติ อกี ชนดิ หน่ึง รูปราa งโครโมโซม รูปรMางของโครโมโซม จัดแบMงโดยอาศัยตำแหนMงของเซนโทรเมียร6เป_นหลัก โดยสามารถ จำแนกโครโมโซมออกเปน_ 4 ชนดิ ดังน้ี 1. ชนิดเมทาเซนทริก (metacentric chromosome) เป_นโครโมโซมที่มีตำแหนMงของเซน โทรเมียรอ6 ยูตM รงกลาง ทำใหCแขนท้งั สองขาC งของโครโมโซมมีความยาวใกลCเคียงกัน 2. ชนิดซับเมทาเซนทริก (submetacentric chromosome) เป_นโครโมโซมที่มีตำแหนMงของ เซนโทรเมียร6คอM นออกจากตรงกลาง ทำใหแC ขนท้ังสองขCางมคี วามยาวไมเM ทMากนั 3. ชนิดอะโครเซนทริก (acrocentric chromosome) เป_นโครโมโซมที่มีตำแหนMงของ เซนโทรเมียร6อยูMคMอนไปทางปลายขCางหนึ่ง ทำใหCแขนทั้งสองขCางของโครโมโซมมีความยาวไมMเทMากัน สงั เกตเหน็ ไดอC ยาM งชัดเจน แขนของโครโมโซมขCางยาวจะยาวกวMาขาC งส้ันมาก

26 4. ชนิดเทโลเซนทริก (telocentric chromosome) เป_นโครโมโซมที่มีตำแหนMงของ เซนโทรเมยี รอ6 ยูMตรงปลายแขนโครโมโซม ทำใหCโครโมโซมมีแขนเดียว แขนขาC งสนั้ แขนขาC งสนั้ ของโครโมโซม ของโครโมโซม มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบงเซนโทรเมียร6 เซนโทรเมียร6 ก ขค ง แขนขCางยาวของโครโมโซม ภาพที่ 7 โครโมโซมชนิดเมทาเซนทริก (ก) ซับเมทาเซนทริก (ข) อะโครเซนทริก (ค) และ เทโล- เซนทริก (ง) ตามลำดับ ทม่ี า : (ดดั แปลงจาก Navya (2019)) ขนาดของโครโมโซม ขนาดของโครโมโซมจะผันแปรไปตามระยะตMาง ๆ ของการแบMงเซลล6 และชนิดของสิ่งมีชีวิต โครโมโซมจะมีขนาดสั้นที่สุดในระยะเมทาเฟส และเป_นระยะที่ใชCในการกำหนดขนาดของโครโมโซม ขนาดของโครโมโซมไมMไดCเป_นสัดสMวนกับจำนวนยีนที่อยูMบนโครโมโซม ไมMจำเป_นเสมอไปวMาโครโมโซม ทมี่ ขี นาดยาวจะตอC งมยี นี อยเMู ปน_ จำนวนมาก ป˜จจยั ทมี่ ผี ลกับขนาดของโครโมโซมมที ้งั ปจ˜ จยั ทางดCาน ฟส¦ ิกสแ6 ละเคมี ซง่ึ จะมีบทบาทตMอการศกึ ษางานทางดCานพันธศุ าสตรเ6 ซลล6 ป˜จจัยเหลาM นี้ ไดCแกM 1. สารโคลชิซิน เป_นสารกลุMมอัลคาลอยด6ที่ทำหนCาที่ขัดขวางการสรCางสายใยสป¦นเดิล ในชMวง ของการแบMงเซลล6 ผลของโคลชิซินทำใหCโครโมโซมไมMถูกดึงไปที่ขั้วเซลล6 โครโมโซมจึงหยุดการแบMง เซลล6ที่ระยะเมทาเฟส แตMจะไมMมีผลตMออัตราการแบMงตัวของโครโมโซม นอกจากนี้ยังนิยมใชCสารโคล ชซิ ินเปน_ สาร pretreatment ในการศึกษาโครโมโซมของสิง่ มีชวี ิต 2. การลดปริมาณของสารที่จำเป_นตMอการสังเคราะห6โครมาทิน อาจจะมีผลกระทบตMอขนาด ของโครโมโซม 3. สารอาหารตMาง ๆ ที่ใชCในการเพาะเลี้ยงเซลล6 พบวMาสารบางชนิดจะมีผลตMอขนาดของ โครโมโซม เชMน ฟอสเฟต (phosphate) ที่มีความเขCมขCนสูงๆ จะมีผลทำใหCโครโมโซมมีขนาดใหญMเพิ่ม มากขนึ้

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 27 4. อุณหภูมิ จากการศึกษาพบวMาการแบMงเซลล6ในที่อุณหภูมิต่ำ ๆ โครโมโซมจะมีขนาดส้ัน และมีการหดตัวมากกวMาเซลล6ทม่ี ีการแบMงตัวในที่อุณหภมู สิ งู เอกสารและงานวจิ ัยท่เี กี่ยวข;อง ธวัช ดอนสกุล และ วิเชียร มากตุMน (2534) ไดCทำการศึกษาโครโมโซมปลาชMอน ปลาชMอน งูเหMา ปลาชะโด ปลากระสง และปลากCางท่ีพบในประเทศไทย พบวMาปลาชMอนมีจำนวนโครโมโซม 2n=44 แคริโอไทปZประกอบดCวย 2m+2sm+40a ปลาชMอนงูเหMามีจำนวนโครโมโซม 2n=44 แคริโอ ไทปZประกอบดCวย 4m+4sm+36a ปลาชะโด มีจำนวนโครโมโซม 2n=44 แคริโอไทปZประกอบดCวย 2m+42a ปลากะสงมีจำนวนโครโมโซม 2n=48 แคริโอไทปZประกอบดCวย 2m+2sm+44a และปลา กาC งมีจำนวนโครโมโซม 2n=112 แครโิ อไทปปZ ระกอบดวC ย 4m+2sm +106a ตามลำดับ วีระยุทธ สุภิวงค6 (2553) ไดCทำการศึกษาพันธุศาสตร6เซลล6ของปลาวงศ6ปลาชMอนจากภาค ตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย 4 ชนิด ไดCแกM ปลาชMอน (Channa striata) ปลาชะโด (C. micropeltes) ปลากะสง (C. lucius) และปลากCาง (C. gachua) ยCอมโครโมโซมแบบธรรมดา และแถบสีแบบนอร6 (NOR banding) ผลการศึกพบวMาจำนวนโครโมโซมดิพลอยด6ในปลาชMอน ปลา ชะโด ปลากะสง และปลากCาง เทMากับ 42 44 48 และ 104 แทMงตามลำดับ จำนวนโครโมโซมพื้นฐาน เทาM กบั 50 46 54 และ 112 ตามลำดบั ทงั้ ในเพศผูCและเพศเมียไมสM ามารถจำแนกโครโมโซมเพศไดC อนันต6 เคนทCาว (2554) ไดCทำการศึกษาลักษณะมอร6โฟเมทริกส6 เพื่อวิเคราะห6ลักษณะมอร6โฟ เมทริกส6 และความแปรผันทางสัณฐานวิทยาของปลาสกุลปลาชMอน [Channa (Scopoli, 1777)] โดย ศึกษาในปลาสกุลปลาชMอน 3 ชนิด ไดCแกM ปลาชMอน (C. striata) ปลากCาง (C. gachua) และปลา กระสง (C. lucius) ดCวยวิธีการมอร6โฟเมทริกส6แบบเทคนิคระบบเครือขMายโครงยึด (TNS) และเทคนิค การวิเคราะห6ธินเพลท-สไปล6น (TPS) ผลการศึกษาพบวMาวิธีการมอร6โฟเมทริกส6ทั้งสองเทคนิคสามารถ อธิบายรูปแบบความแปรผันทางสัณฐานวิทยาของตัวอยMางไดCโดยในระดับระหวMางชนิดพบวMาปลาชMอน และปลากาC ง มีรปู แบบความแปรผนั ใกลCเคียงกัน สวM นปลากระสงแตกตMางจากสองกลMมุ ขาC งตนC คMอนขCาง ชดั เจน สุมาลี พิมพันธ6ุ (2562) ไดCทำการศึกษาวิเคราะห6แคริโอไทปZ และสัณฐานวิทยาของปลากCาง (Channa gachua) จากอำเภอเขาคCอ จังหวัดเพชรบูรณ6 ยCอมสีโครโมโซมแบบธรรมดาและแถบสี แบบนอร6 ผลการศึกษาพบวMาปลากCางมีจำนวนโครโมโซมดิพลอยด6เทMากับ 76 แทMง มีจำนวนโครโมโซม พื้นฐานเทMากับ 114 ทั้งเพศผูCและเพศเมีย ตรวจไมMพบความแตกตMางของโครโมโซมเพศในปลาเพศผCู และเพศเมีย แคริโอไทปZประกอบดCวยโครโมโซมเมทาเซนทริกขนาดใหญM 14 แทMง เมทาเซนทริกขนาด กลาง 4 แทMง ซับเมทาเซนทริกขนาดใหญM 8 แทMง ซับเมทาเซนทริกขนาดกลาง 2 แทMง อะโครเซนทริก ขนาดใหญM 8 แทMง อะโครเซนทริกขนาดกลาง 2 แทMง เทโลเซนทริกขนาดกลาง 36 แทMง และเทโลเซ

28 นทริกขนาดเล็ก 2 แทMง ตำแหนMงโครโมโซมเครื่องหมายนอร6บนแขนขCางสั้นบริเวณปลายเทโลเมียร6 ของโครโมโซมจำนวน 2 ตำแหนงM Supiwong, et al. (2009) ไดCทำการศึกษาโครโมโซมของปลาชMอน (Channa striata) บริเวณจังหวัดขอนแกMนและมหาสารคามประเทศไทย พบวMาจำนวนโครโมโซมดิพลอยด6ในปลาชMอน เทMากับ 2n=42 (NF=50) แคริโอไทปZประกอบดCวยโครโมโซมชนิดเมทาเซนทริก 6 แทMง อะโครเซนทริก 2 แทงM และแบบเทโลเซนทริก 34 แทงM และไมMพบความแตกตMางของโครโมรโซมเพศ Kumar, et al. (2013) ไดCทำการศึกษาพันธุกรรมของปลาวงศ6ปลาชMอน 3 ชนิด ไดCแกM C. gachua, C. punctata และ C. striata พบวMา C. gachua มีโครโมโซม 2n=32 (NF=62) แคริโอ ไทปZประกอบดCวย 18m+12sm+2st C. punctate มีโครโมโซม 2n=40 (NF=48) แคริโอไทปZ ประกอบดCวย 6m+2sm+10st+22t และ C. Striata มีโครโมโซม 2n=52 (NF=86) แคริโอไทปZ ประกอบดวC ย 12m+10sm+14st+16t ตามลำดับ Tanomtong, et al. (2014) ไดCทำการศึกษาโครโมโซมปลากCาง (Channa gachua) จาก จังหวัดกาฬสินธุ6 หนองคาย หนองบัวลำภู และอุดรธานี พบวMาเป_น ออโตเตทตระพลอยด6จำนวน โครโมโซม 4n=104 (NF=112) แคริโอไทปZประกอบดCวย 4n (104) =6sm+2a+96t และไมMพบความ แตกตาM งของโครโมโซมทงั้ สองเพศ Praveenral, et al. (2018) ไดCทำการศึกษาปลาชMอนสายพันธุ6ใหมM Channa royi sp. Nov. บริเวณตอนกลางและตอนเหนือของหมูMเกาะอันดามัน พบวMา Channa royi sp. Nov มีความ เกี่ยวขCองกับ C. harcourtbutleri ดCวยคMา (K2-P) คือ 2.4-2.8% และเมื่อเทียบ Channa royi sp. Nov. กบั C. gachua จากเบงกอล มีความเก่ยี วขอC งกันทางพนั ธกุ รรม 20.7-22.8% มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง บทที่ 3 วิธีดำเนินการวจิ ัย การวิจัยเรื่องการตรวจสอบพันธุกรรมเพื่อการจัดจำแนกปลากCางบริเวณพื้นที่น้ำตกเกCาโจน อำเภอสวนผึง้ จังหวดั ราชบรุ ี ผูCวจิ ัยไดแC บงM การดำเนนิ งานออกเปน_ 3 ระยะ คือ 1. สำรวจและศึกษาลักษณะสัณฐานวิทยาภายนอกของบริเวณพื้นทน่ี ้ำตกเกาC โจน อำเภอสวน ผึง้ จงั หวัดราชบุรี 2. การตรวจสอบทางพันธกุ รรมโดยใชCขอC มลู ทางพนั ธศุ าสตร6เซลล6ของปลากCาง 3. การสMงเสริมการใชCประโยชน6จากปลากCางบริเวณพื้นที่น้ำตกเกCาโจน อำเภอสวนผึ้ง จังหวัด ราชบรุ ี สำรวจและศึกษาลักษณะสัณฐานวิทยาภายนอกของปลาก;างบริเวณพื้นที่น้ำตกเก;าโจน อำเภอสวนผงึ้ จงั หวัดราชบรุ ี สำรวจและเก็บตัวอยMางปลากCางบริเวณพื้นที่น้ำตกเกCาโจน อำเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี โดยแบMงจุดเก็บตัวอยMางออกเป_น 9 สถานี และทำการเก็บตัวอยMางบริเวณแตMละชั้นของน้ำตก ชั้นละ 1 สถานี ดำเนินการรMวมกับองค6การบริหารสMวนตำบลสวนผึ้ง อำเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี ซึ่ง เป_นภาคสMวนที่สMงเสริมและจัดตั้งคณะกรรมการบริหารจัดการน้ำตกเกCาชั้น โดยมีนายสมศักดิ์ เหลือง จรุงรัตน6 นายกองค6การบริหารสMวนตำบลสวนผึ้ง ชMวยอำนวยความสะดวกในการทำวิจัย โดยใหCการ สนับสนุนเกี่ยวกับการใหCขCอมูลการติดตMอกับคณะกรรมการบริหารจัดการน้ำตกเกCาชั้นและผูCมีสMวน เกี่ยวขCอง และใหCการชMวยเหลือในการประสานงานกับคณะกรรมการบริหารจัดการน้ำตกเกCาชั้น ใน การลงพ้นื ทสี่ ำรวจและเกบ็ ตัวอยMางปลากCางบริเวณพ้ืนทน่ี ำ้ ตกเกCาโจน อำเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี ลงพื้นที่สอบถามขCอมูลการใชCประโยชน6จากปลาบริเวณพื้นที่น้ำตกเกCาโจน อำเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี เบื้องตCนกับผูCมีสMวนเกี่ยวขCองในพื้นท่ีโดยตรง ไดCแกM นายดำรงศักดิ์ จันแกCว ผูCใหญMบCาน หCวยผาก รองประธานคณะกรรมการบริหารจัดการน้ำตกเกCาชั้น และนักวิจัยชุมชน 2 ทMาน คือ นาย สุขสันติ์ สำเภา และ นางพรทิพย6 สำเภา ซึ่งเป_นสมาชิกของคณะกรรมการบริหารจัดการน้ำตกเกCาชั้น และเกบ็ รวบรวมตวั อยMางปลากาC งในพ้ืนทเี่ พื่อนำมาศึกษาลักษณะทางสณั ฐานวิทยาภายนอก โดยเก็บรักษาตัวอยMางปลากCางจำนวน 30 ตัว ในน้ำยาฟอร6มาลินเขCมขCน 10% แลCวจึงนำมา ดองในแอลกอฮอล6เขCมขCน 70% เพื่อนำไปศึกษาลักษณะสัณฐานวิทยาภายนอกตMอท่ีหCองปฏิบัติการ โดยทำการเกบ็ ขCอมลู - รปู รMางและขนาดของลำตวั

30 - ลักษณะหวั จะงอยปาก รมิ ฝปŸ าก รจู มูก - รปู รMางตำแหนMง ขนาดและรปู ทรงของปากและขากรรไกร - จำนวนเกล็ดในแนวเสCนขCางลำตวั - ตำแหนMงครบี และจำนวนกCานครบี - รปู แบบของสีท่ปี รากฏในบริเวณลำตวั และครบี ของปลา มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง การตรวจสอบทางพันธกุ รรมโดยใช;ขอ; มลู ทางพนั ธศุ าสตรเ| ซลลข| องปลาก;าง การดำเนินงานวิจัยแบMงออกเป_น 5 ขั้นตอน คือ การเก็บตัวอยMาง การเตรียมโครโมโซม การ ยอC มสีโครโมโซม การตรวจสอบโครโมโซม และการจัดแครโิ อไทปมZ าตรฐาน การเกบ็ ตัวอยาa ง เก็บตัวอยMางปลากCางบริเวณพื้นที่น้ำตกเกCาโจน อำเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี โดยใหCสมาชิก คณะกรรมการบริหารจัดการน้ำตกเกCาชั้น มีสMวนรMวมในการดำเนินการ คือ ชMวยนำทางในการลงพื้นท่ี เก็บตัวอยMาง และมีสMวนรMวมในการเก็บตัวอยMาง เชMน วางตาขMายดักปลา ตกปลา และวางกับดักลMอปลา กอM นทีจ่ ะนำปลากาC งที่ไดเC ขาC สMูข้นั ตอนของปฏิบตั ิการตMอไป การเตรยี มโครโมโซม เตรียมโครโมโซมโดยวิธีตรง ดัดแปลงจากวิธีการของ Sumner (1990) โดยปฏิบัติการแตMละ ครั้ง จะตCองลงไปปฏิบัติการในพื้นที่น้ำตกเกCาโจน อำเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี ซึ่งตCองขอความ อนุเคราะห6พื้นที่และแรงงานจากสมาชิกคณะกรรมการบริหารจัดการน้ำตกเกCาชั้นเพื่อชMวยในการลง มือทำปฏบิ ตั ิการ โดยมีวิธีการดังนี้ 1. นำตัวอยMางปลากCางเพศผูC 10 ตัว และเพศเมีย 10 ตัว ที่เก็บมาวัดความยาวเหยียด ช่ัง น้ำหนกั ถMายภาพ และจดบนั ทกึ คาM ทีว่ ดั และชงั่ ไวC 2. ฉีดโคลชิซินความเขCมขCน 0.02 % เขCาบริเวณชMองทCองของปลากCาง โดยปริมาณของโคล ชิซินที่ฉีดคำนวณเทียบกับน้ำหนักตัวปลากCาง คือ 1 มิลลิลิตรตMอน้ำหนักตัวปลากCาง 100 กรัม จากน้ัน ท้งิ ไวC 1 ชว่ั โมง ในนำ้ ท่ีใหCออกซเิ จนตลอดเวลา 3. เมื่อครบเวลาแลCว ทำการผMาตัดเอาอวัยวะเนื้อเยื่อไต แชMในสารละลายไฮโปโทนิค ซึ่งใชC โพแทสเซยี มคลอไรด6 0.075 M ใชCกรรไกรสบั เน้อื เยือ่ ไตใหลC ะเอยี ด ยCายตะกอนเซลลท6 สี่ บั ละเอียดแลCว บMมในหลอดป˜¨นเหวี่ยง (centrifuge tube) ขนาด 15 มิลลิลิตรที่มีสารละลายไฮโปโทนิคผสมอยูM เป_น เวลา 40 นาที 4. เมื่อบMมครบเวลาแลCว ใหCนำไปป˜¨นเหวี่ยงที่ 1,600 รอบ/นาที เป_นเวลา 8 นาที ดูดสMวนใส ดCานบนทิ้ง แลCวนำมาผMานการตรึงเซลล6ขั้นแรก (prefixation) โดยคMอย ๆ หยดน้ำยาตรึงเซลล6

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 31 (fixative) ทแ่ี ชMเย็นลงไปในหลอดป˜¨นเหวี่ยงชCา ๆ พรอC มกบั เขยMาหลอดเบา ๆ จนไดปC รมิ าตรในหลอด 7 มลิ ลิลติ ร นำไปป˜น¨ เหวย่ี งท่ี 1,600 รอบ/นาที เป_นเวลา 8 นาที และดดู สวM นใสดาC นบนทิ้ง 5. ทำการตรึงเซลล6อีกครั้ง โดยคMอย ๆ หยดน้ำยาตรึงเซลล6ที่แชMเย็นลงในหลอดป˜¨นเหวี่ยงชCา ๆ เขยMาใหCตะกอนเซลล6และน้ำยาตรึงเซลล6ผสมกัน เติมน้ำยาตรึงเซลล6จนไดCปริมาตรในหลอด 7 มลิ ลิลติ ร นำไปป¨˜นเหวีย่ งที่ 1,600 รอบ/นาที เป_นเวลา 8 นาที ดูดสMวนใสดาC นบนท้งิ 6. ทำซ้ำในขั้นตอนที่ 5 จนไดCตะกอนเซลล6สีขาวขุMน จากนั้นดูดน้ำยาตรึงเซลล6ทิ้ง ใหCเหลือไวC ประมาณ 3-4 มลิ ลิลติ ร เขยMาตะกอนเซลล6กบั สารละลายท่เี หลอื ใหCเขาC กัน 7. ใชCพลาสติกป¦เปตดูดตะกอนเซลล6ประมาณ 0.2 มิลลิลิตร หยดลงบนแผMนสไลด6ที่แหCง สะอาด และเย็นจัด จำนวน 1 หยดตMอสไลด6 1 แผMน โดยหยดสูงจากสไลด6ประมาณ 3 ฟุต ทิ้งสไลด6ใหC แหงC กอM นนำไปยCอมสี การยอ: มสโี ครโมโซม เตรียมสไลด6โครโมโซมโดยนำตะกอนเซลล6ที่เตรียมไวCแลCวมาหยดบนสไลด6ที่สะอาด 2-3 หยด โดยหยดหMางจากสไลด6 2 เซนติเมตร ปลMอยใหCแหCงในอากาศ ยCอมสีโครโมโซม โดยเทคนิคการยCอม แบบธรรมดา การยอ: มแบบธรรมดา 1. นำสไลด6ที่หยดตะกอนเซลล6และทิ้งไวCใหCแหCงแลCวมายCอมดCวยสีจิมซMา 20% (ชนิด stock Giemsa’s solution) เปน_ เวลา 45 นาที 2. ลCางสีออกโดยจุMมสไลด6ขึ้นลงในน้ำกลั่น ทิ้งสไลด6ใหCแหCง นำไปตรวจสอบภายใตCกลCอง จลุ ทรรศนแ6 บบใชCแสง (compound microscope) การตรวจสอบโครโมโซม การตรวจสอบโครโมโซมมาตรฐาน ดัดแปลงจากวิธีการของ กันยารัตน6 ไชยสุต (2532) เลือก เซลล6ที่มีโครโมโซมระยะเมทาเฟสกระจายตัวดีไมMซCอนทับกัน นำมาถMายภาพโครโมโซมโดยใชCเลนส6 วัตถุ (objective lens) กำลังขยาย 100X โดยใชCชุดถMายภาพที่ตMอกับกลCองจุลทรรศน6 หรือใชCกลCอง ดิจิตอล เพื่อตรวจนับจำนวนโครโมโซมจากภาพถMายโครโมโซม จำนวน 100 เซลล6 ความถี่ของจำนวน โครโมโซมที่พบมากที่สุด จะเป_นคMาของจำนวนโครโมโซมดิพลอยด6ของสิ่งมีชีวิตนั้น ๆ จากนั้นจับคูM โครโมโซมทเ่ี หมอื นกัน (homologous chromosome) และจดั ทำแคริโอไทปZ การจดั แครโิ อไทปW ใชCรูปถMายที่ไดCในการจับคูMโครโมโซมคMูเหมือน โดยการกำหนดตำแหนMงของเซนโทรเมียร6ของ โครโมโซมแตMละแทMงในเซลล6 จัดเรียงแคริโอไทปZใหCเรียงตามความยาวของโครโมโซมแตMละคูMจากมาก ไปหานCอย ยกเวCนโครโมโซมเพศจะวางเป_นคูMสุดทCายมุมลMางซCายเสมอ ตCองบอกหมายเลขของ

32 โครโมโซมแตMละคูMดCานลMาง วางแทMงโครโมโซมใหCแขนขCางสั้นอยูMดCานบน แขนขCางยาวอยูMดCานลาM ง โดยมี ข้นั ตอนดงั นี้ 1. เลือกเซลล6ที่ถMายภาพมาแลCวสำหรับนำมาจัดแคริโอไทปZจำนวน 20 เซลล6 จากเพศผูC 10 เซลล6 และจากเพศเมีย 10 เซลล6 โดยเป_นเซลล6ที่โครโมโซมมีการกระจายตัวดี ไมMหดมากเกินไป และมี จำนวนโครโมโซมครบตามจำนวนโครโมโซมของปลากCางทีไ่ ดทC ำการนบั สรุปไวแC ลCว 2. นำภาพโครโมโซมที่เลือกมาตัดโครโมโซมทีละแทMงโดยใชCโปรแกรมคอมพิวเตอร6สำเร็จรูป จับคูM โครโมโซมคูMเหมือนโดยการกำหนดตำแหนMงเซนโทรเมียร6 (centomere) จากนั้นวัดคMาความยาวแขน ขCางสั้น คMาความยาวแขนขCางยาว นำคMาที่ไดCมาคำนวณคMาความยาวของโครโมโซมแตMละแทMง จับคMู โครโมโซมที่มีความยาวของแขนแตMละขCางและความยาวทั้งแทMงที่ใกลCเคียงกันที่สุด หรือโดยใชCการ คำนวณหาคMา relative length (RL) เพื่อชMวยในการจับคูMโครโมโซม ซึ่งคMา RL ของโครโมโซมแตMละ แทMงจะคงท่ใี นทุก ๆ เซลล6 มีสตู รคำนวณดังน้ี คMา relative length (RL) = ความยาวของโครโมโซมแตลM ะแทงM (LT) ความยาวท้ังหมดของโครโมโซมทกุ แทงM (∑LT) มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 3. กำหนดชนิดโครโมโซมแตMละคูM โดยใชCคMา centromeric index (CI) ในการพิจารณา มีสูตร คำนวณดงั น้ี คMา centromeric index (CI) ความยาวของแขนโครโมโซมขาC งยาว (Ll) = ความยาวของแขนโครโมโซมแตลM ะแทงM (LT) คMา CI ทใี่ ชใC นการกำหนดชนดิ โครโมโซม ดงั นี้ โครโมโซมทมี่ คี าM CI อยรูM ะหวMาง 0.500-0.599 จัดเป_นโครโมโซมชนิดเมทาเซนทริก โครโมโซมทีม่ ีคMา CI อยรูM ะหวาM ง 0.600-0.699 จัดเป_นโครโมโซมชนิดซบั เมทาเซนทรกิ โครโมโซมทีม่ ีคาM CI อยูรM ะหวาM ง 0.700-0.899 จัดเป_นโครโมโซมชนิดอะโครเซนทรกิ โครโมโซมท่ีมคี Mา CI อยูรM ะหวาM ง 0.900-1.000 จดั เปน_ โครโมโซมชนดิ เทโลเซนทริก 4. กำหนดขนาดโครโมโซมแตMละคูM โดยโครโมโซมคูMที่ใหญMที่สุดเป_นโครโมโซมคูMที่ 1 และ โครโมโซมคูMที่เล็กที่สุดเป_นคูMสุดทCาย แบMงออกเป_น 3 ขนาด คือ ขนาดใหญM (large) ขนาดกลาง (medium) และขนาดเลก็ (small) ดงั นี้ โครโมโซมขนาดใหญa คือ โครโมโซมคูMที่มีขนาดความยาวมากกวMาครึ่งหนึ่งของผลบวกความ ยาวเฉลี่ยของโครโมโซมคูใM หญMทส่ี ุดรวมกบั โครโมโซมคเูM ลก็ ทีส่ ุด มสี ตู รคำนวณ ดงั น้ี Large > LT เฉล่ียคูMที่ 1 + LT เฉล่ียคMูสุดทาC ย 2

33 โครโมโซมขนาดกลาง คือ โครโมโซมคูMที่มีขนาดความยาวนCอยกวMาครึ่งหนึ่งของผลบวกความ ยาวเฉลีย่ ของโครโมโซมคูใM หญMทสี่ ุดรวมกับโครโมโซมคเูM ลก็ ท่สี ดุ มีสตู รคำนวณ ดังนี้ Medium < LT เฉล่ียคทMู ่ี 1 + LT เฉล่ยี คMสู ดุ ทาC ย 2 โครโมโซมขนาดเล็ก คือ โครโมโซมที่มีความยาวนCอยกวMาครึ่งหนึ่งของความยาวเฉลี่ยของ มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง โครโมโซมคMูทีใ่ หญMท่สี ดุ มสี ตู รคำนวณ ดงั น้ี 5. จัดเรียงแคริโอไทSปmZ โaดlยl น<ำโครโLมTโซเฉมลแ2ีย่ ตคMลMทู ะี่ค1ูMมาแยกชนิด เริ่มจากเมทาเซนทริก ซับเมทา เซนทริก อะโครเซนทริก และเทโลเซนทริก ตามลำดับ จากนั้นคMอยเรียงโครโมโซมแตMละคูMในแตMละ ชนิด จากขนาดใหญMที่สุดเรียงไปหาขนาดเล็กที่สุดในแนวนอน โดยเรียงใหCแขนขCางสั้นอยูMดCานบน แขน ขCางยาวอยูMดCานลMาง ใหCตำแหนMงของปลายแขนขCางยาวฝ˜¨งที่อยูMตรงขCามกับเซนโทรเมียร6ของโครโมโซม แตMละชนิดตรงกัน ถCาโครโมโซมบางชนิดมีจำนวนคูMของโครโมโซมมากเกินไปใหCลงมาแบMงเป_นสองแถว หรือมากกวMา ทำการกำหนดหมายเลขคูMโครโมโซมใหCโครโมโซมแตMละคูM เรียงจากเลข 1, 2, 3…n ตามลำดบั จนถึงคMูสดุ ทCาย การจัดทำอดิ โิ อแกรม อิดิโอแกรม คือ ไดอะแกรมแสดงแคริโอไทปZของโครโมโซม 1 ชุดแฮพลอยด6 (haploid) ซ่ึง ประกอบดCวยโครโมโซมรMางกาย (autosome) และโครโมโซมเพศ (sex chromosome) โดยใชCขCอมูล คMาเฉลี่ยความยาวของโครโมโซม รูปรMางของโครโมโซม และตำแหนMงเซนโทรเมียร6 นำมาจัดแคริโอไทปZ และใชCความยาวเฉลี่ยแขนขCางสั้นและแขนขCางยาวของโครโมโซมทุกคูMมาจัดทำภาพวาดอิดิโอแกรม โดยนำคMาเฉลี่ยความยาวแขนของโครโมโซมแตMละคูMมาสรCางกราฟ แลCวนำกราฟมาปรับรูปรMางของ โครโมโซมดCวยโปรแกรมคอมพิวเตอรส6 ำเรจ็ รูป จัดทำอิดิโอแกรมโครโมโซมจากเทคนิคการยCอมสีแบบธรรมดา โดยใชCคMาความยาวเฉลี่ยจาก การวัดทั้ง 20 เซลล6 จัดเรียงโครโมโซมตามชนิดและขนาดจากแทMงใหญMไปหาแทMงเล็ก กำหนด หมายเลขคMโู ครโมโซมใหCโครโมโซมแตลM ะคMู การวเิ คราะหBเปรยี บเทียบลกั ษณะแครโิ อไทปW เมื่อจัดทำแคริโอไทปZและอิดิโอแกรมเสร็จแลCว หาลักษณะเดMนในแคริโอไทปZของปลากCาง เพ่ือ ใชCเป_นเครื่องหมายทางพันธุกรรม ทำการวิเคราะห6ลักษณะโครโมโซมของปลากCาง ไดCแกM จำนวน โครโมโซมดพิ ลอยด6 จำนวนโครโมโซมพืน้ ฐาน จำนวนชนดิ ขนาด และรปู ราM งของโครโมโซม

34 การส•งเสริมการใช;ประโยชน|จากปลาก;างบริเวณพื้นที่น้ำตกเก;าโจน อำเภอสวนผึ้ง จังหวดั ราชบรุ ี - รMวมประชุมพูดคุยกับคณะกรรมการบริหารจัดการน้ำตกเกCาชั้น อำเภอสวนผึ้ง จังหวัด ราชบุรี - ถอดบทเรียนเกี่ยวกับขCอมูลพันธุกรรมพื้นฐานของปลากCางในพื้นที่ เพื่อเป_นขCอมูลในการ บริหารจัดการดCานพันธุกรรมที่ถูกตCองและเหมาะสม และรMวมหาแนวทางในการอนุรักษ6พันธุกรรมของ ปลากCางในพน้ื ที่ตอM ไป มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง บทที่ 4 ผลการวเิ คราะหขR อL มลู ผลการวิเคราะห6ขCอมูลการวิจัยเรื่องการตรวจสอบพันธุกรรมเพื่อการจัดจำแนกปลากCาง บริเวณพื้นที่น้ำตกเกCาโจน อำเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี ผูCวิจัยเสนอผลการวิเคราะห6เป_นภาพประกอบ ตารางและคำบรรยายประกอบ ซ่งึ แบMงออกเป_นขั้นตอนตMาง ๆ ดงั น้ี 1. ขอC มูลการประโยชนแ6 ละอนั ตรายจากปลา 2. ลักษณะทางอนกุ รมวธิ านและสัณฐานวทิ ยาภายนอกของปลากาC ง 3. ขCอมลู ทางพนั ธุศาสตร6เซลล6ของปลากCาง ข;อมูลการประโยชนแ| ละอนั ตรายจากปลา การใช:ประโยชนจB ากปลา (ภาสกร แสนจนั แดง, 2557) 1. ใชCเป_นอาหาร ปลาหลายชนิดมีรสชาติดีและมีคุณคMาทางโภชนาการสูง มักใชCบริโภคแทน เนื้อสัตว6ชนิดอื่น ๆ ไดC ปลาเหลMานี้สามารถนำมาประกอบอาหารไดCทั้งในรูปของปลาสด และปลาตาก แหCง ชนิดของปลาน้ำจืดที่จัดเป_นปลาเศรษฐกิจและประชาชนนิยมนำมาบริโภค เชMน ปลาเนื้ออMอน ปลายอน ปลากราย ปลาดกุ ปลากด ปลาแขยง ปลาแคC ปลาตะเพยี น ปลาเผาะ นอกจากน้ียงั สามารถ นำปลามาแปรรูปเป_นอาหารหรือผลิตภัณฑ6ชนิดอื่น ๆ ไดCอีกหลายประเภท เชMน ปลารCา ปลาจิ่ม ปลา สCม น้ำปลา เปน_ ตCน 2. ใชCในธุรกิจปลาสวยงาม ปลาน้ำจืดหลายชนิดมีรูปรMางและสีสันที่สวยงามเป_นที่นิยมของนัก เลี้ยงปลาสวยงาม ฟาร6มปลาหลายแหMงจึงมีการเพาะเลี้ยงปลาเหลMานี้ เพื่อสMงขายทั้งในตลาด ภายในประเทศและตลาดตาM งประเทศ เชMน ปลากัด ปลาทรงเครอ่ื ง ปลากาแดง ปลาแขยงหนิ 3. ใชCเพื่อกิจกรรมนันทนาการ ปลาน้ำจืดหลายชนิดเป_นปลาที่มีขนาดใหญMและเป_นที่นิยม สำหรบั นกั ตกปลา ตัวอยMางเชนM ปลาชะโด ปลากระโหC ปลาสวาย ปลาบกึ ปลาเทโพ 4. ใชCประโยชน6ในการควบคุมทางชีวภาพ ยกตัวอยMางเชMน การนำปลากัดหรือปลาหางนกยูง ไปปลMอยลงในบMอย้ำหรือรMองสวนเพื่อลดจำนวนของลูกน้ำที่เป_นตัวอMอนของยุง และการนำปลากินพืช ในกลมMุ ปลาตะเพยี นไปปลMอยในแหลMงนำ้ เพือ่ ชวM ยลดจำนวนของพรรณไมCน้ำทม่ี ีมากเกินไป 5. ใชCเป_นดัชนีบMงบอกสภาพของลำน้ำและคุณภาพน้ำ โดยพิจารณาจากชนิดของปลาที่พบ ภายในแหลMงน้ำ กลุMมปลาที่อาศัยในลำธารที่มีคุณภาพน้ำดีมาก เชMน ปลาผีเสื้อ ปลาจิ้งจก ปลาเลียหิน ปลาแคCติดหิน ปลาน้ำหมึก ปลาคCอ กลุMมปลาที่อาศัยในแหลMงน้ำที่มีคุณภาพน้ำพอใชC เชMน ปลากริม ปลากระดีห่ มCอ ปลาไหล ปลาหมอ ปลาสลิด

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 36 6. ใชCในการทดลองทางวิทยาศาสตร6ในหลาย ๆ สายวิชา เชMน สาขาวิชาเพาะเลี้ยงสัตว6น้ำ สาขาวิชาโรคสัตว6น้ำ สาขาเทคโนโลยีการอาหารสาขาอุตสาหกรรมการเกษตร นอกจากนี้ยังสามารถ นำมาใชCในการศึกษาลักษณะทางกายวภิ าคศาสตรภ6 ายในหCองปฏบิ ตั ิการ อันตรายจากปลา 1. ปลาที่มีพิษตMอมนุษย6 เราสามารถแยกปลาเหลMานี้ออกเป_น 2 กลุMม ใหญM ๆ ไดCดังนี้ กลMุม แรกเป_นปลาที่มีพิษในตัว (poisonous fish) มนุษย6จะไดCรับพิษเมื่อบริโภคปลาเขCาไป เชMน ปลาป˜กเป-า น้ำจืดบางชนิดมีสารพิษ saxitoxin ซึ่งไมMสามารถถูกทำลายไดCแมCจะตCมเนื้อปลาใหCสุกก็ตาม ผูCที่บริโภค เนื้อปลาป˜กเป-าเขCาไปจะมีอาการอาเจียนอยMางรุนแรง และมีอาการชาตามลำตัว ถCานำสMงโรงพยาบาล ไมMทันเวลาอาจเสียชีวิตไดC กลุMมที่สองเป_นกลุMมปลาที่มีพิษอยูMในวัยวะสMวนใดสMวนหนึ่ง (venomous fish) เชMน เงี่ยง หรือ หนาม ซึ่งจะทำอันตรายกับมนุษย6เมื่อไปสัมผัสอวัยวะเหลMานี้ ยกตัวอยMางเชMน ปลากระเบนเจCาพระยา และปลากระเบนขาว มีเงี่ยงหรือหนามที่บริเวณโคนหาง เมื่อแทงผMานผิวหนัง ของมนุษย6จะทำใหCเกิดอาการปวดอยMางรุนแรง ทั้งนี้ก็ยังมีปลาบางชนิดที่เงี่ยงมีพิษเพียงทำใหCเกิด อาการปวดเล็กนCอย เชMน ปลาแขยง ปลาดกุ และปลาสังกะวาดเหลือง 2. ปลาที่เป_นอันตรายกับมนุษย6 ยกตัวอยMางเชMน ปลาชะโดจะมีพฤติกรรมที่ดุรCายในชMวงฤดู ผสมพันธุ6และวางไขM ปลาชนิดนี้จะดูแลตัวอMอนและอาจทำอันตรายกับมนุษย6ที่เขCาไปใกลCลูกของมัน โดยการพMงุ ชนหรือการขบกัด 3. ปลาเป_นพาหะนำปรสิตสูCมนุษย6 ปลาน้ำจืดหลายชนิดที่ผูCบริโภคนำมาประกอบอาหารและ กินดิบ อาจเป_นพาหะนำปรสิตเขCาสูMรMางกายไดC ยกตัวอยMางเชMน ปลาสรCอยนกเขาเป_นพาหะนำพยาธิ ใบไมCตับสูMมนุษย6 ซึ่งพบวMามีการแพรMระบาดมากในแถบลุMมน้ำชี ภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศ ไทย 4. ปลาตMางถิ่นที่เป_นอันตรายกับปลาพื้นเมือง ปลาตMางถิ่นที่นำเขCามาจากตMางประเทศดCวย วัตถุประสงค6ที่แตกตMางกันออกไป เมื่อปลาเหลMานี้หลุดออกสูMแหลMงนี้ธรรมชาติอาจสMงผลกระทบกับ ปลาพื้นเมืองที่อาศัยอยูMในแหลMงน้ำไดC ปลาเหลMานี้จะแยMงอาหารของปลาพื้นเมือง ซึ่งอาจสMงผลใหCปลา พ้นื เมืองมจี ำนวนลดนCอยลง ยกตวั อยาM งเชนM ปลาซัคเกอร6 ปลาไน ปลาจนี เปน_ ตนC ลักษณะทางอนุกรมวธิ านและสณั ฐานวทิ ยาภายนอกของปลากา; ง วงศBปลาชอa น (family Channidae) (นณณ6 ผาณติ วงศ,6 2563) รูปรMางเรียวทรงกระบอก สMวนหัวโตจะงอยปากยื่น ปากกวCาง ตาโต มีฟ˜นเป_นเขี้ยวบน ขากรรไกร หัวดCานบนราบ ถCาดูจากตอนบนจะโคCงมนคลCายงู ลำตัวคMอนขCางกลม ครีบหลังและครีบกCน ยาว ครีบหางปลายมน ครีบอกใหญM ครีบทCองเล็ก เกล็ดใหญMมีขอบเรียบ มีอวัยวะชMวยหายใจเป_นหลืบ

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 37 เนื้อสีแดงอยูMในคอหอย เรียกวMา \"Suprabranchia\" จึงสามารถอยูMในแหลMงน้ำที่มีออกซิเจนต่ำไดC ลำตัว มีลวดลายและสีสันแตกตMางกันออกไปตามแตMละชนิด สกุลที่สำรวจพบบริเวณน้ำตกเกCาโจน คือ สกุล Channa สกลุ Channa ปลาในสกุลนี้เป_นปลาลMาเหยื่อ กินสัตว6ที่มีขนาดเล็กกวMาเป_นอาหาร อาศัยอยูMในแหลMงน้ำท่ี หลากหลาย ตั้งแตMลำธารตCนน้ำ หCวย หนอง คลอง บึง แมMน้ำ ไปจนถึงป£าพรุ ปลาในสกุลนี้สMวนใหญM สรCางรังในแหลMงน้ำนิ่ง โดยใชCซากพืชมาทำใหCเป_นแพวงกลมลอยอยูMบริเวณผิวน้ำ ลูกปลาในสกุลปลา ชอM น เรียกกนั วMาลูกครอก ลำตัวมสี ีสนั สดใส เชMน สสี มC หรอื แดง ชอบวาM ยรวมเกาะกลุMมกันแนMนตามชาย น้ำโดยมีพMอแมMเฝ-าอยูMไมMหMาง ลูกปลาจำเป_นตCองขึ้นมาฮุบอากาศเพื่อหายใจบริเวณผิวน้ำทำใหC สังเกตเห็นไดCงMาย พMอแมMปลาจะเลี้ยงลูกจนกวMาลูกปลาเริ่มเปลี่ยนสีคลCายกับตัวเต็มวัย ซึ่งกินเวลานาน นบั เดอื น ปลาชMอนจัดเป_นปลาที่คนไทยคุCนเคยกันอยMางดี มีอวัยวะหายใจอากาศซึ่งทำใหCสามารถอาศัย อยูMในแหลMงน้ำที่มีออกซิเจนละลาย อยูMนCอยไดCดีและจะจมน้ำตายถCาหากถูกขังไมMใหCขึ้นมาหายใจ อากาศที่ผิวน้ำ เนื้อมีรสชาติดี แมCจะมีกCางฝอยมาก แตMก็เป_นที่นิยมรับประทานกันทั่วไป จัดเป_นปลา น้ำจืดที่มีความสำคัญทางเศรษฐกิจมากอีกชนิดหนึ่งของไทย นำมาทำอาหารไดCหลากหลาย เชMน ทำ เค็ม เผา ทอด และ แกง หลายชนิดมีสีสันสวยงาม นิยมเลี้ยงเป_นปลาตูC มีอยูMดCวยกันทั้งหมด 36 ชนิด ในประเทศไทยพบ 8 ชนิด โดยชนดิ ท่สี ำรวจพบท่นี ำ้ ตกเกาC โจน คือ ปลากCาง (Channa gachua) ภาพท่ี 8 ลักษณะทางสัณฐานวิทยาภายนอกของปลากCาง (Channa gachua) ท่ีมา : (ภาพโดยผวCู จิ ัย, 2565, มกราคม 6)

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 38 ชอื่ ไทย: ปลาก:าง ปลากัง้ อีแกปะจvะ คaอก้ัง ชื่อวทิ ยาศาสตร:B Channa gachua ชอ่ื สามัญ (common name): Dwarf snakehead ลักษณะโดยทั่วไปของปลา: ลำตัวยาวคลCายรูปทรงกระบอก สMวนหัวสั้นและมีรูปรMางกลมมน จะงอยปากทูM ตาอยูMตำแหนMงตอนบนของหัวและอยูMใกลCกับสMวนปลายของจะงอยปาก จมูกคูMหนCามี ลักษณะเป_นทMอยาว ปากกวCางและมีสMวนของขากรรไกรยาวเลยขอบดCานหลังของตา ขากรรไกรลMาง ยาวเลยขากรรไกรบนเล็กนCอย บริเวณดCานหลังของขากรรไกรบนถึงบริเวณมุมปากเป_นรMองลึก ขากรรไกรบนและลMางมีฟ˜นเขี้ยว หัวและลำตัวมีเกล็ดปกคลุม เกล็ดที่ปกคลุมดCานบนและดCานขCางของ หัวมีขนาดใหญM เกล็ดในแนวเสCนขCางลำตัวมีจำนวน 40-42 เกล็ด ครีบอกมีขนาดใหญMรูปรMางกลม กCาน ครีบอกมีจำนวน 13-15 กCาน ครีบหลังมีฐานยาว จุดเริ่มตCนของครีบอยูMตรงกับบริเวณโคนครีบอก ตอนปลายของครีบยาวถึงฐานครีบหาง กCานครีบอMอนมีจำนวน 33-36 กCาน ครีบกCนมีจุดเริ่มตCนอยูMหลัง ครีบอก กCานครีบอMอนมีจำนวน 21-23 ครีบ ครีบทCองมีขนาดเล็กอยูMตำแหนMงอก กCานครีบทCองมี จำนวน 6 กCาน ครีบหางมีขนาดใหญMรูปรMางกลมมน ลำตัวมีสีพื้นเป_นสีเทาดำ ดCานลMางของหัวและสMวน ทCองมีสีขาวปนเทา ครีบอกและครีบทCองมีสีน้ำตาลปนเทา ครีบหลัง ครีบกCน และครีบหางมีสีเทาดำ บริเวณฐานครีบเป_นสีน้ำตาลปนเทา ขอบตอนปลายของครีบมีสีสCม หรือสีแดงสด ปลามีความยาวถึง 20 เซนตเิ มตร ลูกครอกปลากCางมีสีน้ำตาลอMอนและมีแถบสีดำบนลำตัว กMอนจะเปลี่ยนเป_นสีน้ำตาลและมี จุดประสีดำเล็ก ๆ ทั่วตัว ปลาตัวเต็มวัยมีสีของลำตัวแตกตMางกันตามแหลMงที่พบตั้งแตMสีน้ำตาลอMอนไป จนถึงสีเขCมเกือบดำ ปลาเพศผูCมีครีบใหญMและสีสันสดใสกวMาปลาเพศเมีย กCานครีบดCานลMางเป_นสีฟ-า บางประชากรมขี อบสสี มC ข:อมูลทางชีววิทยาและการแพรaกระจาย: อาศัยอยูMในลำคลอง หนอง บึง อMางเก็บน้ำ และ นาขCาว รวมถึงอาศัยตามลำธาร น้ำตก และแมMน้ำสายยMอยขนาดเล็ก ขยายพันธุ6โดยปลาเพศผูCจะอมไขM ไวCในปาก เมื่อลูกปลาฟ˜กเป_นตัวและแข็งแรงดีแลCวจึงคายออกมา อยูMไดCแมCกระทั่งบริเวณตCนน้ำท่ีน้ำ ไหลแรงจัด และอพยพผMานแกMงน้ำในตอนกลางคืนดCวยการไตMขึ้นไปบนกCอนหินบริเวณที่เปŸยกแฉะ อาหารที่กินไดCแกM ปลาขนาดเล็ก กุCง และแมลง พบในลุMมน้ำสาละวิน ลุMมน้ำโขง ลุMมน้ำเจCาพระยา ลMุม นำ้ ทางภาคตะวันออก ลMุมน้ำแมกM ลองและลุMมนำ้ ภาคใตC บางทCองที่มีความเชื่อกันวMาถCาหากกินปลากั้งแลCวจะเมาหัวสั่น จึงไมMนิยมนำมารับประทาน ถูกจับมาขายเป_นปลาตูCบCาง แตMไมMไดCรับความนิยม กระจายพันธุ6กวCางตั้งแตMเหนือจรดใตCของประเทศ ไทย แตMละประชากรมีลักษณะท่ีแตกตMางกันออกไป อาจจะมีการจำแนกออกเป_นชนิดใหมM ๆ ใน อนาคต

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 39 ขอ; มูลทางพันธุศาสตรเ| ซลลข| องปลากา; ง การศึกษานี้เป_นรายงานการศึกษาครั้งแรกของการศึกษาแคริโอไทปZของปลากCาง (Channa gachua) บริเวณพื้นที่น้ำตกเกCาโจน อำเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี พบวMาปลากCางมีจำนวนโครโมโซม คือ 2n = 68 จำนวนโครโมโซมพื้นฐาน (NF; จำนวนแขนโครโมโซม) เทMากับ 106 ทั้งปลากCางเพศผCู และเพศเมีย แคริโอไทปZจัดเป_นแบบอะซิมเมทรี (asymmetrical karyotype) คือ แคริโอไทปZ ประกอบดCวยโครโมโซมทั้ง 4 ชนิด ไดCแกM โครโมโซมชนิดเมทาเซนทริก ซับเมทาเซนทริก อะโครเซนท รกิ และเทโลเซนทรกิ (ภาพที่ 9) ภาพที่ 9 เซลล6ระยะเมทาเฟสและแคริโอไทปZของปลากCาง (Channa gachua, 2n=68) เพศผCู (ก) และเพศเมยี (ข) ดCวยเทคนิคการยอC มสแี บบธรรมดา สเกลบาร6 5 ไมโครเมตร ทม่ี า : (ภาพโดยผวูC ิจยั , 2565, มกราคม 6) โดยพบวMาโครโมโซมแบMงออกเปน_ 2 ขนาด คือ โครโมโซมขนาดใหญM มีคMาเฉลี่ยของความยาว ทั้งแทMงมากกวMา 1.230 ไมโครเมตร ไดCแกM โครโมโซมคูMที่ 1-6, 10-13, 15 และ 16 โครโมโซมขนาด กลาง มีคMาเฉลี่ยความยาวทั้งแทMงอยูMระหวMาง 0.820–1.230 ไมโครเมตร ไดCแกM โครโมโซมคูMที่ 7-9, 14 และ 17-34 (ภาพที่ 10 และ ตารางที่ 1) แคริโอไทปZประกอบดCวยโครโมโซมชนิดเมทาเซนทริกขนาด

40 ใหญM 12 แทMง โครโมโซมชนิดซับเมทาเซนทริกขนาดใหญM 8 แทMง โครโมโซมชนดิ อะโครเซนทริกขนาด ใหญM 4 แทMง โครโมโซมชนิดเมทาเซนทริกขนาดกลาง 6 แทMง โครโมโซมชนิดซับเมทาเซนทริกขนาด กลาง 2 แทMง โครโมโซมชนิดอะโครเซนทริกขนาดกลาง 6 แทMง และโครโมโซมชนิดเทโลเซนทริก ขนาดกลาง 30 แทงM (ภาพท่ี 9) ไมMพบความแตกตาM งของรูปราM งโครโมโซมเพศในปลาทัง้ สองเพศ สตู รแคริโอไทปZของปลากาC ง คือ 2n (68) = Lm12+Lsm8+La4+Mm6+Msm2+Ma6+Mt30 มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง ภาพที่ 10 อิดิโอแกรมมาตรฐานของปลากCาง (Channa gachua, 2n=68) ดCวยเทคนิคการยCอมสี แบบธรรมดา ที่มา : (ภาพโดยผCวู ิจยั , 2565, มกราคม 6) ตารางที่ 1 คMาเฉลี่ยความยาวของโครโมโซมขCางสั้น (Ls) แขนโครโมโซมขCางยาว (Ll) ความยาวของ โครโมโซมทั้งแทMง (LT) ในหนMวยไมโครเมตร คMา relative length (RL) คMา centromeric index (CI) และคMาเบี่ยงเบนมาตรฐาน (standard deviation, SD) ของคMา RL และ CI ของปลากาC ง (Channa gachua, 2n=68) คู#ท่ี Ls Ll LT CI±SD RL ± SD ขนาดโครโมโซม ชนดิ โครโมโซม 1 0.791 0.847 1.637 0.516±0.022 0.041±0.002 ใหญ7 เมทาเซนทรกิ 2 0.688 0.745 1.433 0.519±0.013 0.036±0.002 ใหญ7 เมทาเซนทริก 0.035±0.003 ใหญ7 เมทาเซนทรกิ 3 0.679 0.722 1.401 0.515±0.010 0.034±0.002 ใหญ7 เมทาเซนทรกิ 4 0.636 0.695 1.331 0.522±0.018 0.032±0.002 ใหญ7 เมทาเซนทรกิ 0.032±0.002 ใหญ7 เมทาเซนทริก 5 0.579 0.682 1.261 0.541±0.029 0.030±0.002 กลาง เมทาเซนทริก 6 0.588 0.670 1.258 0.533±0.025 0.029±0.004 กลาง เมทาเซนทริก 7 0.555 0.636 1.191 0.534±0.035 0.029±0.003 กลาง เมทาเซนทรกิ 0.039±0.004 ใหญ7 ซบั เมทาเซนทริก 8 0.540 0.631 1.170 0.535±0.034 9 0.523 0.613 1.136 0.538±0.032 10 0.614 0.938 1.552 0.605±0.050

41 ตารางที่ 1 คMาเฉลี่ยความยาวของโครโมโซมขCางสั้น (Ls) แขนโครโมโซมขCางยาว (Ll) ความยาวของ โครโมโซมทั้งแทMง (LT) ในหนMวยไมโครเมตร คMา relative length (RL) คMา centromeric index (CI) และคMาเบี่ยงเบนมาตรฐาน (standard deviation, SD) ของคMา RL และ CI ของปลากCาง (Channa gachua, 2n=68) (ตMอ) มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบงค#ูที่ Ls Ll LTCI±SDRL ± SDขนาดโครโมโซมชนดิ โครโมโซม 11 0.529 0.824 1.353 0.612±0.036 0.034±0.003 ใหญ7 ซบั เมทาเซนทรกิ 12 0.484 0.819 1.303 0.631±0.062 0.033±0.002 ใหญ7 ซบั เมทาเซนทริก 0.032±0.002 ใหญ7 ซบั เมทาเซนทริก 13 0.471 0.806 1.277 0.631±0.061 0.030±0.003 กลาง ซับเมทาเซนทรกิ 14 0.435 0.752 1.187 0.633±0.041 0.035±0.003 ใหญ7 อะโครเซนทรกิ 0.031±0.002 ใหญ7 อะโครเซนทริก 15 0.363 1.016 1.379 0.731±0.062 0.030±0.002 กลาง อะโครเซนทรกิ 16 0.326 0.921 1.246 0.739±0.050 0.028±0.002 กลาง อะโครเซนทริก 17 0.307 0.897 1.203 0.745±0.060 0.028±0.004 กลาง อะโครเซนทริก 0.029±0.001 กลาง เทโลเซนทรกิ 18 0.293 0.841 1.134 0.740±0.048 0.027±0.002 กลาง เทโลเซนทริก 19 0.231 0.879 1.110 0.785±0.088 0.027±0.002 กลาง เทโลเซนทรกิ 0.026±0.001 กลาง เทโลเซนทรกิ 20 0.000 1.140 1.140 1.000±0.000 0.026±0.002 กลาง เทโลเซนทรกิ 21 0.000 1.091 1.091 1.000±0.000 0.025±0.003 กลาง เทโลเซนทรกิ 0.025±0.002 กลาง เทโลเซนทริก 22 0.000 1.059 1.059 1.000±0.000 0.025±0.001 กลาง เทโลเซนทริก 23 0.000 1.033 1.033 1.000±0.000 0.025±0.001 กลาง เทโลเซนทรกิ 24 0.000 1.030 1.030 1.000±0.000 0.023±0.001 กลาง เทโลเซนทริก 0.023±0.002 กลาง เทโลเซนทรกิ 25 0.000 1.008 1.008 1.000±0.000 0.022±0.001 กลาง เทโลเซนทรกิ 26 0.000 0.991 0.991 1.000±0.000 0.022±0.001 กลาง เทโลเซนทริก 0.021±0.002 กลาง เทโลเซนทริก 27 0.000 0.989 0.989 1.000±0.000 0.020±0.002 กลาง เทโลเซนทรกิ 28 0.000 0.979 0.979 1.000±0.000 29 0.000 0.916 0.916 1.000±0.000 30 0.000 0.904 0.904 1.000±0.000 31 0.000 0.884 0.884 1.000±0.000 32 0.000 0.880 0.880 1.000±0.000 33 0.000 0.856 0.856 1.000±0.000 34 0.000 0.822 0.822 1.000±0.000