อ.อุเทน จันละบุตร

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 41 ความหลากหลายทางชีวภาพของหอยทากบกท่พี บบรเิ วณถ้ำเขาบนิ จากการศึกษาความความหลากหลายของหอยทากบกในพื้นท่ีถ้ำเขาบิน เมื่อนำค่าดัชนีทาง นิเวศวิทยาที่คำนวณได้มาเปรียบเทียบกับพื้นที่ภูเขาหินปูนที่มีการศึกษาความหลากหลายของหอย ทากบกในพื้นที่จังหวัดอื่น ๆ ของประเทศไทย (ตาราง 4.5) พบว่าพื้นที่ศึกษาบริเวณถ้ำเขาบินมีค่า ดัชนีความหลากชนิด (Diversity index) ของ Shannon-Wiener (H’) สูงกว่าภูรังในจังหวัด หนองบัวลำภู ในขณะเดียวกันก็มีค่าที่ต่ำกว่าภูเหล็ก ภูวังทอง จังหวัดหนองบัวลำภู และวนอุทยานภู ผาล้อม วนอุทยานภูผางาม จังหวัดเลย ถ้ำเขาบินและภูรังเป็นท่ีต้ังของแหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญของ จังหวัด โดยภูรังในจังหวัดหนองบัวลำภู เป็นที่ตั้งของถ้ำเอราวัณ และผลจากการศึกษาความ หลากหลายพบหอยทากบกจำนวน 7 ชนิด ซึ่งมีจำนวนชนิดที่ใกล้เคียงกันกับถ้ำเขาบิน โดยในพื้นท่ี ศึกษาบริเวณถ้ำเขาบินมีลักษณะเป็นเทือกเขาหินปูนขนาดใหญ่ พบหอยทากบกจำนวน 8 ชนิด ประกอบกับภูรังโดยรอบรายล้อมไปด้วยทุ่งนาและสวนป่าสักซึ่งอาจมีการใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืชท่ี อาจมีผลต่อการตายของหอยทากบางชนิด (ชนิดาพร ตุ้มปี่สุวรรณ และคณะ, 2563 : 196-197) ทำ ให้ดัชนีความหลากชนิด (H’) ของถ้ำเขาบินสูงกว่าภูรังเล็กน้อย ส่วนในภูเหล็ก ภูวังทอง จังหวัด หนองบัวลำภู มีสภาพป่าเป็นป่าเบญจพรรณเช่นเดียวกับบริเวณถ้ำเขาบิน แต่อาจแตกต่างกันที่ โครงสร้างของแร่ธาตุที่เป็นองค์ประกอบของหินปูน เนื่องจากจังหวัดหนองบัวลำภูตั้งอยู่ในบนที่ราบ สูงโคราช ทำให้ปัจจัยทางกายภาพและชีวภาพที่มีอยู่อาจทำให้เกิดความหลากหลายของหอยทากบก ที่แตกต่างกัน ส่วนในวนอุทยานภูผาล้อม และวนอุทยานภูผางาม จังหวัดเลย พบว่ามีค่าดัชนีความ หลากชนิด (H’) สูงที่สุดในบรรดาพื้นที่ศึกษาภูเขาหินปูน เนื่องจากเป็นวนอุทยานที่มีความโดดเด่นใน เรื่องของความเป็นเอกลักษณ์ทางธรณีวิทยาของเทือกเขาหินปูนและประกอบไปด้วยถ้ำหินปูนหลาย แห่ง โดยเฉพาะวนอุทยานภูผาล้อม ซึ่งภายในเป็นหุบเขาและเป็นที่ราบลุ่มคล้ายแอ่งกระทะและมี เอกลักษณ์เฉพาะ ทำให้สภาพป่าภายในมีความอุดมสมบูรณ์เป็นอย่างมาก โดยประกอบไปด้วย โครงสร้างป่าที่มีความหลากหลายไปตั้งแต่ป่าดิบเขารกทึบ ป่าเบญจพรรณ และบางส่วนถูกปกคลุมไป ด้วยป่าไผ่จำนวนมาก (กิตติ ตันเมืองปัก และคณะ, 2555 : 23, 2560 : 1201-1202) ปัจจัยและ เอกลักษณ์ที่เฉพาะของพื้นที่ภูเขาหินปูนในจังหวัดเลยส่งผลให้พบความหลากหลายของหอยทากบก สูงมาก จากการศึกษาความความหลากหลายของหอยทากบกในพื้นท่ีถ้ำเขาบิน พบหอยทากบกวงศ[ Cyclophoridae และ Ariophantidae มีความชุกชุมสูงที่สุด ซึ่งสอดคลLองกับงานวิจัยของ ชนิดาพร ตุLมปÅOสุวรรณ และ ศักดิ์บวร ตุLมปÅOสุวรรณ (2553) ในภูรัง จังหวัดหนองบัวลำภู และ กิตติ ตันเมืองปNก

42 และคณะ (2555) ในวนอุทยานภูผาลLอม จังหวัดเลย ที่รายงานความหลากหลายของหอยทากบกใน ภเู ขาหินปนู พบว=า วงศ[ Cyclophoridae และ Ariophantidae มีจำนวนมากท่สี ดุ ในการศึกษาครั้งนี้มีความแตกต=างจากพื้นที่ต=าง ๆ ของภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทยซึ่ง เปáนพื้นที่มีการศึกษาความหลากหลายของหอยทากบกอยู=อย=างมาก ความแตกต=างดังกล=าวอาจมา จากปNจจัยแวดลLอมหลายประการ ไดLแก= สภาพชั้นหิน สภาพภูมิกาศ ขนาดของพื้นท่ี วิธีการและ จำนวนแปลงในการเก็บตัวอย=าง เมื่อพิจารณาจากสภาพภูมิอากาศพบว=าจังหวัดราชบุรี (ที่ตั้งเขาบิน) จัดว=าอยู=ในเขตเงาฝนซึ่งทำใหLมีปริมาณน้ำฝนต่ำกว=าพื้นที่เปรียบเทียบ (จังหวัดเลย และหนองบัวลำภู) ยิ่งไปกว=านั้นขLอมูลของกรมอุตุนิยมวิทยา (2563) รายงานปริมาณน้ำฝนในช=วงปÅ พ.ศ. 2554 - 2563 จังหวัดราชบุรีมีปริมาณน้ำฝนเฉลี่ยเท=ากับ 1,076 มิลลิเมตรต=อปÅ ขณะที่จังหวัดเลยและจังหวัด หนองบัวลำภูมีปริมาณน้ำฝนเท=ากับ 1,226 และ 1,289 มิลลิเมตรต=อปÅ ตามลำดับ ซึ่งมีค=าสูงกว=า จงั หวัดราชบุรอี ย=างเห็นไดLชัด ปรมิ าณน้ำฝนจึงอาจเปนá ปจN จัยแวดลอL มทส่ี ง= ผลต=อความแตกตา= งนี้ ในอีกแง=หนึ่งหอยทากบกเปáนสิ่งเปáนสิ่งมีชีวิตท่ีมีโครงสรLางแข็งภายนอก มีองค[ประกอบของ หนิ ปูนซง่ึ อาศยั แรธ= าตดุ ังกล=าวจากการสลายตัวของชน้ั หินในพนื้ ที่ ดงั นน้ั หอยทากบกจึงเปáนส่ิงมชี ีวติ ที่ มีวิวัฒนาการอยู=คู=กับภูเขาหินปูนมาอย=างชLานาน เปáนไปไดLว=าความแตกต=างทางธรณีวิทยาของพื้นท่ี เช=นอายุชั้นหิน องค[ประกอบทางธรณีวิทยาของชั้นหิน อาจเปáนอีกปNจจัยหนึ่งของความหลากหลายที่ แตกต=างกัน โดยในจังหวัดราชบุรีจะเปáนกลุ=มหินราชบุรี กลุ=มหินตะกอนในยุคเพอร[เมียนซึ่งมีอายุอย=ู ระหว=าง 286 – 245 ลLานปÅ (กรมทรัพยากรธรณี, 2551 : 11) ขณะที่หมวดในจังหวัดเลย- หนองบัวลำภูเปáนกลุ=มหินสระบุรีซึ่งอยู=ในมหายุคพาลีโอโซอิกตอนบนสุด ซึ่งทั้งสองมีอายุที่แตกต=างกัน เปáนไปไดLว=าอาจจะส=งผลต=อความแตกต=างของความหลากหลายระหว=างพื้นที่ โดยชุติมา สาสังข[ และ คณะ (2561 : 95) กล=าวว=า พื้นที่มีกระบวนการเปลี่ยนแปลงทางธรณีวิทยา เช=น การระเบิดของภเู ขา ไฟ อาจจะส=งผลต=อการเปลี่ยนแปลงแทนที่ของระบบนิเวศรวมทั้งระยะเวลาในการสะสมความ หลากหลายทางชวี ภาพของพ้นื ทน่ี น้ั ๆ มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง

ตารางที่ 4.5 ดชั นคี วามหลากชนิดของหอยทากบกในพ้นื ท่ตี ่าง ๆ ของประเทศไทย พื้นที่ศกึ ษา ระบบนเิ วศ ด H’ เขาบิน จ.ราชบุรี ภูเขาหินปนู ปา่ เบญจพรรณ 1.01 ภรู ัง จ.หนองบวั ลำภู ภเู ขาหินปูน ป่าเบญจพรรณ 0.68 ภูเหลก็ จ. หนองบัวลำภู ภเู ขาหนิ ปูน ป่าเบญจพรรณ 2.29 ปา่ วังทอง จ. หนองบวั ลำภู ภเู ขาหนิ ปนู ป่าเบญจพรรณ 1.76 วนอุทยานภผู าลอ้ ม จ.เลย ภเู ขาหินปนู ปา่ ดบิ เขา 2.76 ปา่ เบญจพรรณ มหา ิวทยา ัลยราช วนอุทยานผางาม จ.เลย ภูเขาหนิ ปูน ปา่ เบญจพรรณ 2.62 หมายเหตุ : H’ = ดัชนคี วามหลากชนิด (Diversity index) โดย Shannon- C = ดัชนีความเด่น (Dominance index) โดย Simpson div D = ความหนาแน่น (Density) (individuals/m2)

ดชั นนี ิเวศวทิ ยาช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบงD ทมี่ า C 0.02 0.23 0.73 การศึกษาครั้งนี้ 0.66 0.13 Tumpeesuwan and Tumpeesuwan (2010) 0.13 0.41 Tumpeesuwan and Tumpeesuwan (2010) 0.27 Tumpeesuwan and Tumpeesuwan (2010) 0.07 - กติ ติ ตนั เมอื งปกั และคณะ (2555) 0.09 - กติ ติ ตนั เมืองปัก และคณะ (2560) -Wiener diversity index versity index

บทที่ 5 สรปุ ผล และข้อเสนอแนะ การศึกษาความหลากชนิดของหอยทากบกในพื้นที่ถ้ำเขาบิน จังหวัดราชบุรี ได้ข้อสรุปของ การศึกษาและขอ้ เสนอแนะดังตอ่ ไปน้ี มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง สรุปผลการวิจัย พบตัวอย่างหอยทากบกในพื้นที่เขาบินทั้งหมด 1,083 ตัวอย่าง จำแนกออกตัวอย่าง ออกเป็น 2 กลุ่ม คือ ตัวอย่างที่มีชีวิต (living shells) และตัวอย่างเปลือก (empty shells) ซึ่งมี สดั ส่วนร้อยละ 4.71 และ 95.29 ตามลำดับ หอยทากบกที่พบทั้งหมดในพื้นท่ีถ้ำเขาบิน จำแนกออกเป็น 2 ชั้นย่อย (Subclass) 6 วงศ์ (Family) 8 ชนิด (species) ดงั นี้ - Subclass Prosobranchia : หอยทากบกทฝ่ี าปดิ เปลือก o Family Cyclophoridae Cyclophorus sp. Cyclotus sp. - Subclass Pulmonata : หอยทากบกท่ีไมม่ ฝี าปิดเปลอื ก o Family Ariophantidae Sarika sp. Cryptozona siamensis o Family Camaenidae Landouria sp. o Family Pupinidae Pupina sp. o Family Streptaxidae Oophana sp. o Family Subulinidae Prosopeas sp.

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 45 ความชกุ ชุมและความหนาแน่นของหอยทากบกทพ่ี บบริเวณถ้ำเขาบนิ จากการศึกษาและเก็บตัวอย่างหอยทากบกทั้งหมด 2 พื้นที่ของบริเวณถ้ำเขาบิน ด้วยแปลง เกบ็ ตวั อย่าง (line transect) ขนาด 20 x 20 เมตร จำนวน 6 แปลง พบว่าความชุกชมุ (Abundance) ของหอยทากบกที่พบบริเวณถ้ำเขาบิน Cyclophorus sp. เป็นชนิดมีความชุกชุมสูงที่สุด โดยพบ 291 ตัวอย่าง คิดเป็นร้อยละ 27 ของหอยทากบกทั้งหมด ในขณะที่ Prosopeas sp. มีความชุกชุมน้อย ที่สุด คิดเป็นร้อยละ 0.1 ของหอยทากบกทั้งหมด หอยทากบกที่ศึกษามีความหนาแน่น (Density) เท่ากับ 0.45 ตัว/ตารางเมตร โดย Cyclophorus sp. เป็นชนิดที่มีความหนาแน่นสูงที่สุด ในขณะที่ Prosopeas sp. เปน็ ชนิดท่มี ีความหนาแนน่ ตำ่ ที่สดุ ความหลากหลายทางชวี ภาพ จากการวิเคราะห์ค่าดัชนีความหลากหลายทางชีวภาพของหอยทากบกที่พบบริเวณถ้ำเขา บิน ได้แก่ ดัชนีความร่ำรวย (species richness) โดยใช้ Margalef index พบว่ามีค่าเท่ากับ 1.00 โดยมีค่ามากที่สุดในแปลงเก็บตัวอย่างที่ 5 เท่ากับ 1.59 ในขณะที่แปลงเก็บตัวอย่างที่ 4 มีค่าต่ำที่สุด เท่ากับ 0.88 ดัชนีความหลากชนิด (Diversity index) โดย Shannon-Wiener (H') พบว่ามีค่าเท่ากับ 1.01 และมีค่าดัชนีความหลากชนิดสูงสุด (H'max) เท่ากับ 2.08 ดัชนีความเด่น (Dominance index) โดย Simpson’s diversity Index พบว่ามีค่าเท่ากับ 0.23 โดย Cyclophorus sp. เป็นชนิด ที่เด่นที่สุด มีจำนวน 127 ตัวอย่าง ดัชนีความสม่ำเสมอ (Evenness index) พบว่ามีค่าเท่ากับ 0.48 โดยในแปลงเก็บตัวอย่างที่ 5 มีค่าสูงที่สุด เท่ากับ 0.92 ในขณะที่แปลงเก็บตัวอย่างที่ 4 มีค่าต่ำที่สุด เท่ากับ 0.80 และดัชนีความคล้ายคลึง (Similarity index) โดย Bray – Curtis พบว่าสังคมของหอย ทากบกในแปลงเก็บตัวอย่างที่ 1 กับ 2 มีความคล้ายคลึงกันของชนิดมากที่สุด ในขณะที่แปลงเก็บ ตัวอยา่ งท่ี 2 กับ 5 ความคล้ายคลงึ กันของชนิดต่ำทสี่ ุด

46 ข้อเสนอแนะ การศึกษาครั้งน้ีหอยทากที่พบส่วนใหญ่จัดจำแนกโดยใช้สัณฐานวิทยาภายนอกของเปลือก เป็นหลัก การจัดจำแนกลงไปในระดับชนิด (species) จึงมีความจำเป็นที่จะต้องศึกษากายวิภาค ศาสตร์ระบบสืบพันธุ์และลักษณะสัณฐานวิทยาแผ่นฟัน (radula) ของหอยทากบกด้วย รวมทั้ง การศึกษาขอ้ มลู ทางดา้ นอณูพนั ธศุ าสตร์ประกอบกบั การจัดจำแนก ซึ่งในการศึกษาคร้งั น้ียังไมส่ ามารถ ดำเนินการได้อย่างครบถ้วนเนื่องจากข้อจำกัดในด้านต่าง ๆ เช่น งบประมาณในการวิจัย เป็นต้น นอกจากนี้ตัวอย่างหอยทากบกที่มีชีวิตที่สำรวจได้มีจำนวนน้อยเมื่อเทียบกับปริมาณของตัวอย่าง เปลือกที่เก็บมา ดังนั้นในการศึกษาครั้งต่อไปจำเป็นต้องเพิ่มจำนวนแปลงมากขึ้นรวมทั้งขยายพื้นที่ ศึกษาออกไปเพื่อให้เห็นภาพรวมของสังคมหอยทากบกในบริเวณพื้นที่ถ้ำขาบินมากยิ่งขึ้น นอกจากนี้ การเก็บตัวอย่างในช่วงเวลากลางคืนอาจจะช่วยให้ได้จำนวนตัวอย่างครบทุกชนิด เนื่องจากหอยทาก บกบางชนิดออกหากินเวลากลางคืน รวมทั้งการวางแปลงตามแนวระดับความสูงเพื่อศึกษาปัจจัยด้าน ความสูงว่ามีผลต่อความหลากชนิดของหอยทากบกหรือไม่ ดังนั้นในการศึกษาครั้งต่อไปมีความจำเป็น อย่างยิ่งที่จะต้องมีการเพิ่มกำลังคนและงบประมาณเพื่อให้สามารถเก็บตัวอย่างและศึกษาข้อมูลเชิงลึก ดา้ นต่าง ๆ ของหอยทากบกในพน้ื ทีเ่ ขาบินได้ มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 47 บรรณานุกรม Bioscience. (2017). CHARACTERS AND CLASSIFICATION OF PHYLUM MOLLUSCA. Access January 30, 2020, from https://www.bioscience.com.pk/topics/ zoology/item/555-characters-and-classification-of-phylum-mollusca. Bray, J. R., & Curtis, J. T. (1957). An Ordination of the Upland Forest Communities of Southern Wisconsin. Ecological Monographs, 27(4), 325–349. https://doi.org/https://doi.org/10.2307/1942268 Brusca, R. C., & Brusca, G. J. (2002). Invertebrates (2nd ed.). Sinauer Associatiates Inc. Death, R. (2008). Margalef’s Index. In S. E. Jørgensen & B. D. Fath (Eds.), Encyclopedia of Ecology (pp. 2209–2210). Academic Press. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/B978-008045405-4.00117-8 Krebs, C. J. (2009). Ecology: The Experimental Analysis of Distribution and Abundance (6th ed.). Pearson. Lu, X.-T., Gu, Q.-Y., Limpanont, Y., Song, L.-G., Wu, Z.-D., Okanurak, K., & Lv, Z.-Y. (2018). Snail-borne parasitic diseases: an update on global epidemiological distribution, transmission interruption and control methods. Infectious Diseases of Poverty, 7(1), 28. https://doi.org/10.1186/s40249-018-0414-7 Margalef, R. (1958). Information Theory in Ecology. General Systems, 3, 36–71. Nahok, B. (2020). Systematics and taxonomy of land snails genera Aegista, Thaitropis, Landouria, and Pseudobuliminus in Thailand. Dissertation, Department of Biology, Faculty of Science, Mahasarakham University. Stilling, P. (2012). Ecology: Global Insights & Investigations. McGraw-Hill. Tesana, S., Srisawangwong, T., Sithithaworn, P., Laha, T., & Andrews, R. (2009). Prevalence and intensity of infection with third stage larvae of Angiostrongylus cantonensis in mollusks from Northeast Thailand. The American Journal of Tropical Medicine and Hygiene, 80(6), 983–987.

มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง 48 บรรณานุกรม Tumpeesuwan, C., & Tumpeesuwan, S. (2010). Species Diversity and Abundance of Land Snails in Limestone and Sandstone Hills in Nong Bua Lamphu Province. Burapha Science Journal, 15(2), 10–19. กรมทรัพยากรธรณี. (2551). การจำแนกเขตเพื่อการจัดการด้านธรณีวิทยาและทรพั ยากรธรณี จงั หวัดราชบุรี. กรมทรพั ยากรธรณี กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่งิ แวดล้อม. กรมทรัพยากรธรณี. (2555). ธรณวี ทิ ยาจังหวดั เลย และแหลง่ อนุรกั ษ์ธรณวี ิทยา. เอกสาร ประกอบการฝึกอบรมเชงิ ปฏบิ ัตกิ าร เพ่ือเผยแพร่ความรธู้ รณีวิทยา ทรพั ยากรธรณี และ ธรณพี ิบตั ิภยั . กรมทรพั ยากรธรณี กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดล้อม. กิตติ ตันเมืองปกั , วรวุฒิ ตาดี, ฤทธชิ ัย สุคงเจรญิ , และประยูร ชมุ่ มาก. (2560). ความหลากหลาย ของหอยทากบกในถ้ำหินปูน เขตวนอุทยานผางาม จังหวัดเลย. การประชมุ วิชาการ ระดับชาติ คร้ังที่ 4 สถาบนั วจิ ยั มหาวิทยาลัยราชภัฏกำแพงเพชร, 22 ธนั วาคม 2560, 1195–1204. กติ ติ ตนั เมืองปกั , ชนิดาพร ตมุ้ ป่สี ุวรรณ และศักดิบ์ วร ตุ้มปสี่ ุวรรณ. (2555). ความหลากหลายของ หอยทากบกในเขตวนอุทยานภูผาลอ้ ม อำเภอเมอื ง จงั หวัดเลย. วารสารวิทยาศาสตร์และ เทคโนโลยี มหาวิทยาลยั มหาสารคาม, ฉบับพิเศษ(2555), 15–26. ชนิดาพร ตมุ้ ปีส่ ุวรรณ และศกั ด์บิ วร ตุ้มปสี่ ุวรรณ. (2553). ความหลากชนดิ และความชกุ ชุมของหอย ทากบก บรเิ วณภเู ขาหนิ ปนู และภูเขาหนิ ทรายในจงั หวัดหนองบัวลำภ.ู วารสาร วิทยาศาสตร์บรู พา, 15(2), 10–19. ชุติมา สาสังข์ ชนิดาพร ตุ้มปี่สุวรรณ และและศักดิ์บวร ตุ้มปี่สุวรรณ. (2553). ความหลากชนิดของ หอยทากบกในหย่อมป่าขนาดเล็กบางแห่งของจังหวัดศรีสะเกษ. วารสารวิทยาศาสตร์และ เทคโนโลยี มหาวิทยาลยั มหาสารคาม, 37(1), 85–97. ชนิดาพร ตุ้มปี่สุวรรณ, ชนญั ชดิ า สายวนั ด,ี วชั รพงษ์ ใสสว่าง, ศรณั ย์ กองมณี และศักดิ์บวร ตุ้มป่ี สุวรรณ. (2563). ความหลากชนดิ ของหอยทากบก บริเวณภเู ขาหินปูนในจงั หวดั เลย และ จังหวัดหนองบวั ลำภ.ู วารสารวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยมหาสารคาม, 39(2), 190–199.

49 บรรณานุกรม ศกั ดิบ์ วร ต้มุ ปสี่ ุวรรณ, นภวรรณ ถวลิ การ, และชนิดาพร ตุ้มป่ีสุวรรณ. (2557). ความหลากชนดิ ความชกุ ชุม และความสัมพนั ธ์กบั ถ่ินที่อาศยั ของหอยทากบกบรเิ วณภูเป็ง จงั หวัดกาฬสนิ ธ์.ุ การประชุมทางวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาสารคามวจิ ัย คร้ังท่ี 10, 498–506. สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอ้ ม. (2560). เกณฑก์ ารรักษาคุณภาพ สิง่ แวดลอ้ มอันควรอนรุ ักษ์ประเภทถำ้ . https://www.forest.go.th/ratchaburi10/wp- content/uploads/sites/74/2018/05/แจ้งมตคิ ณะรฐั มนตร.ี pdf จิรศกั ดิ์ สุจริต และสมศักด์ิ ปญั หา. (2551). หอยทากบกในอทุ ยานแหง่ ชาติเขานนั (พิมพ์ครัง้ ท่ี 1). จดั พมิ พ์โดยโครงการ BRT. โรงพมิ พ์กรงุ เทพ จาํ กดั . พนิ จิ หวงั สมนึก. (2543). ชวี วิทยาสัตวจ์ ำพวกหอย. ภาควชิ าชีววทิ ยา คณะวทิ ยาศาสตร์ มหาวิทยาลยั ขอนแก่น. สุชาติ อุปถมั ภ,์ มาลี เครือตาช,ู เยาวลกั ษณ์ จติ รามวงศ์ และศริ ิวรรณ จันทเตมยี .์ (2538). สังขวทิ ยา Malacology. ภาควิชาชวี วิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหดิ ล. มหา ิวทยา ัลยราช ัภฏห ู่ม ้บานจอม ึบง