สมุนไพร์แก้ไอ

สมนุ ไพรแกไ อ การไอ เปน กลไกหนง่ึ ของรา งกายในการกาํ จัดสารคดั หลัง่ สิ่งระคายเคือง หรือจุลชีพออกจากระบบ ทางเดินหายใจ ท้งั ยังชวยบงบอกถงึ โรคและพยาธิสภาพไดห ลายอยา ง เชน โรคหอบหดื หลอดลมอักเสบ เรือ้ รัง กรดไหลยอน วณั โรค เปนตน นอกจากน้ี การไอยงั สง ผลกระทบตอบุคลกิ ภาพและสขุ ภาพจติ บางคร้ังการไอมากๆ อาจกอ ใหเ กดิ อาการนอนไมห ลับ หรอื เหน่อื ยหอบได ปจจุบัน ยาบรรเทาอาการไอหรือยาแกไ อทใี่ ชก นั อยางแพรหลายมกั เปน ยาแผนปจจุบันที่ผลติ จากตวั ยาสังเคราะห เชน กลมุ ยาแกไ อสาํ หรบั อาการไอแบบมเี สมหะ ไดแ ก ยาขับเสมหะ เชน glyceryl guaiacolate ยาละลายเสมหะ เชน bromhexine, ambroxol หรอื acetylcysteine และกลมุ ยาแกไอสําหรับอาการไอแหง ไดแก dextromethorphan, codeine, levodropropizine และ butamirate นอกจากน้ี ยงั มียาทผ่ี ลติ จากสมุนไพร ท่เี ปน ยาบรรเทาอาการไอขนานด้ังเดิมมาต้ังแตโบราณ เชน ยาแกไ อนา้ํ ดํา ซ่ึงประกอบดว ยตัวยาสาํ คัญคือ ทิงเจอรฝนการบูร ออกฤทธ์ิระงับอาการไอ มสี ารสําคัญคอื สารอลั คาลอยด codeine และสารสกัดชะเอม ทํา หนา ท่เี คลอื บและปอ งกันเยอื่ บทุ างเดนิ หายใจจากเสมหะและสิง่ ระคายเคือง ใชบรรเทาอาการไอแหง หรือ การไอแบบมเี สมหะใสในผใู หญท ม่ี กี ารไอบอยครัง้ กอนใชยาตองเขยา ขวดกอ นใช รับประทานครัง้ ละ 1-2 ชอ นชา หรอื จบิ ยานี้ทีละนอยจนหมดตามขนาดการใชย า อยา งไรกต็ าม ยาแกไ อนาํ้ ดําขนาด 180 มลิ ลิลิตร จดั เปน ตาํ รับยาเสพติดใหโทษในประเภท 3 ซง่ึ ในรานยาทีม่ ีการจาํ หนายจะตอ งมเี ภสชั กร (แผนปจจบุ ัน ชน้ั หนึ่ง) เปน ผคู วบคมุ ปฏิบัตกิ ารอยู สําหรบั สมนุ ไพรทีใ่ ชสาํ หรบั อาการไอนน้ั สามารถแบง ได 2 กลมุ ใหญ คือ 1.สมุนไพรบรรเทาอาการไอ แบงเปน 2 กลุมยอยคือ 1.1 สมนุ ไพรเคลือบเยอ่ื บทุ างเดนิ หายใจ ลดอาการระคายเคอื ง เชน น้าํ ผ้งึ มะนาว มะขามปอ ม 1.2 สมนุ ไพรท่ีกดศนู ยไ อในสมอง เชน ฝน 2.สมุนไพรขับเสมหะ 2.1 สมนุ ไพรที่มีน้ํามนั หอมระเหย เชน เหงาขงิ ผลดปี ลี ดอกกานพลู ผลพรกิ ไทย ตน กะเพรา 2.2 สมนุ ไพรท่ีมีกรดอินทรยี ซง่ึ มรี สเปรี้ยว ไดแ ก เน้อื ฝกมะขามแก นํ้ามะนาว ผลมะขามปอ ม ผลบว ย ผลมะนาวดอง

2.3 สมนุ ไพรอ่ืนๆ ทแ่ี สดงฤทธ์ใิ นการบรรเทาอาการไอไดด ี และมีกลไกการออกฤทธอ์ิ น่ื ๆ ไดแ ก ผล มะแวง เครอื ผลมะแวงตน ใบเสนยี ด เมล็ดเพกา เปน ตน ในสาธารณสุขมลู ฐานไดก าํ หนดรายการสมุนไพรแกไอขบั เสมหะไวดังน้ี 1.มะแวงตน (Solanum indicum) หรือ มะแวง เครอื (Solanum trilobatum) มสี ารสาํ คัญ ไดแ กอัลคาลอยด solasodine ใชผลแกทีย่ งั ไมเ ปลยี่ นเปน สีแดงของมะแวง ตนหรือมะแวง เครือ จาํ นวน 10-20 ผล กนิ แกไ อ ขับเสมหะ เด็กใช 2-3 ผล ตํากวาดคอ 2.มะนาว (Citrus aurantifolia) มสี ารสําคัญคือ citric acid ใชน า้ํ คั้นผลท่ีมีรสเปร้ยี ว 2-3 ชอ นโตะ ผสมกับเกลือเลก็ นอ ยจิบบอยๆ 3.. มะขาม (Tamarindus indica) มีสารสาํ คญั ในเนื้อฝก มะขามแกไ ดแ ก tartaric acid บรรเทาอาการไอโดยใชเ นอื้ ฝกแกจม้ิ เกลอื รบั ประทาน หรอื คน้ั น้ําผสมเกลอื จบิ 4.. มะขามปอม (Phyllanthus emblica) ใชเ นอ้ื ผลแก 2-3 ผล โขลกพอแหลก จ้ิมเกลอื เลก็ นอ ย อมหรือเคย้ี ว วนั ละ 3-4 ครงั้ สารสาํ คญั ในมะขามปอมไดแ ก วติ ามนิ ซี 5.เพกา (Oroxylum indicum) นําเมล็ดเพกา 1/2-1 กาํ มอื (1.5-3 กรัม) ตม นาํ้ เดอื ด 2 แกว (300 มล.) นาน 1 ชว่ั โมง กรองเอาแตนํา้ ดม่ื วนั ละ 3 ครั้ง 6.ขงิ (Zingiber officinale) นําเหงาขิงแกม าฝนกบั นํ้ามะนาว หรอื ขงิ สดตาํ ผสมน้ําและ เกลือเลก็ นอย ใชก วาดคอหรอื จบิ บอยๆ สารสําคญั ในเหงา ขงิ ไดแก น้ํามันหอมระเหย เชน gingerol และ zingerone อยางไรกต็ าม ควรระวงั การใชเหงาขงิ ในผปู ว ยท่ใี ชย า ตา นการแข็งตวั ของเลือด เชน warfarin หรอื ยากลมุ ตา นอกั เสบทไ่ี มใชเสตียรอยด รวมทง้ั ผูปว ยเบาหวาน เน่อื งจากเหงา ขงิ อาจมผี ลลดนํ้าตาลในเลอื ด

7.ดีปลี (Piper longum) เปน พืชสมนุ ไพรทม่ี ีรสชาตเิ ผ็ดรอน ผลดปี ลแี หง 1/2-1 ผล ฝนกับนํา้ มะนาวผสมเกลอื เล็กนอ ย ใชกวาดคอหรือจบิ บอ ยๆ บรรเทาอาการไอได สารสาํ คญั ในดปี ลไี ดแก beta-caryophyllene สาํ หรบั ยาบรรเทาอาการไอ ตามบัญชยี าจากสมนุ ไพร พ.ศ. 2555 นัน้ ไดระบุตาํ รับยาสมนุ ไพรบรรเทาอาการ ไอไวทง้ั สน้ิ 7 ตาํ รับ ไดแก ยาแกไอผสมกานพลู ยาแกไอผสมมะขามปอ ม ยาแกไ อผสมมะนาวดอง ยาแกไ อ พนื้ บานอสี าน ยาตรีผลา ยาประสะมะแวง และ ยาอาํ มฤควาที โดยพชื สมนุ ไพรในตาํ รับดงั กลา วนนั้ อาจแบง ไดเปน พชื สมนุ ไพรทมี่ กี รดผลไมท มี่ ีฤทธ์ิในการเพิ่มการหลงั่ นํา้ ลาย ชว ยบรรเทาอาการไอ เคลอื บเยือ่ บุ ทางเดินหายใจ ลดอาการระคายเคอื ง เชน ผลบวย ผลมะนาวดอง ผลมะขามปอ ม พืชสมุนไพรทีม่ นี า้ํ มนั หอม ระเหย เชน ดอกกานพลู เปลอื กอบเชย ผวิ สมจีน เหงา ขมน้ิ ออย ตน กะเพราแดง ดอกดีปลี เหงา ขงิ ผล พริกไทยลอ น ตน ชาพลู โกฐพงุ ปลา เทยี นขาว ลูกผักชีลาว และสมนุ ไพรกลมุ อ่นื ๆ เชน รากชะเอมเทศ ราก ชะเอมไทย ใบเสนยี ด ผลมะแวงตน ผลมะแวง เครอื อยางไรกต็ าม การใชย าตาํ รับบรรเทาอาการไอทมี่ ีอยูในบญั ชยี าจากสมนุ ไพร พ.ศ. 2555 นัน้ กม็ ขี อ ควรระวงั บางประการ ไดแ ก ในตํารับท่มี มี ะขามปอ ม เชน ตํารับยาแกไ อผสมกานพลู ยาแกไ อผสม มะขามปอ ม ยาแกไอผสมมะนาวดอง ยาแกไ อพนื้ บานอีสาน ยาตรีผลา และ ยาอาํ มฤควาที มีขอควรระวงั อาการทอ งเสยี ตาํ รบั ท่มี ีรากชะเอมเทศ เชน ยาแกไอผสมกานพลู ยาแกไ อผสมมะขามปอ ม ยาแกไ อผสม มะนาวดอง ยาแกไอพน้ื บานอสี าน และยาอํามฤควาที ควรระวงั การใชใ นผูปวยความดันโลหิตสงู เนื่องจาก การบรโิ ภครากชะเอมเทศตอ เนอ่ื งกันเปน เวลานานอาจมผี ลทาํ ใหร ะดบั โพแทสเซยี มในเลอื ดตาํ่ และเพิม่ ความดนั โลหติ ได นอกจากนผี้ ปู วยตบั แขง็ ผปู ว ยท่ใี ชย า prednisolone ยาขับปสสาวะ หรอื ยานอนหลบั กลมุ benzodiazepine ควรระวงั การใชย าท่ีมรี ากชะเอมเทศประกอบอยู บางตาํ รบั เชน ยาแกไอผสมกานพลู ยาแก ไอผสมมะขามปอม ยาแกไ อพ้ืนบา นอีสาน มสี ว นประกอบของนํ้าตาล หรอื นาํ้ ผงึ้ ดังนั้น จึงควรระวังการใช ในผปู วยเบาหวาน หรือผูป วยท่คี วบคมุ น้าํ หนกั และบางตาํ รับ เชน ยาแกไ อผสมมะขามปอม ยาประสะ มะแวง ยาอาํ มฤควาที นน้ั มีสว นผสมของเกลอื แกง หรือมกี ารใชน า้ํ มะนาวแทรกเกลอื เปน นาํ้ กระสายยา จึง ควรหลกี เล่ียงในผปู วยทจี่ าํ เปน ตองจํากดั ปริมาณเกลอื ในรางกาย สมนุ ไพรและตาํ รับยาสมนุ ไพรดังทก่ี ลา วมาขา งตน แลว นน้ั ออกฤทธเ์ิ พยี งบรรเทาอาการไอ มิไดม ีผล ในการรักษาสาเหตุของการไอ ดงั น้นั การกาํ จัดท่ีสาเหตขุ องอาการไอ โดยการรักษาโรคหรือพยาธิสภาพที่ เปนสาเหตุ หรือปรับพฤตกิ รรมเสย่ี งที่อาจกอ ใหเ กิดการไอ จงึ เปนแนวทางในการรักษาอาการไอท่ดี ที ่สี ดุ

แหลงอา งองิ 1. ผศ.ดร.วีณา นกุ ลู การ, อ.ดร.ปองทิพย สิทธสิ าร. ภาควิชาเภสชั วนิ จิ ฉัย คณะเภสัชศาสตร มหาวทิ ยาลยั มหิดล 2. ภาควชิ าเภสัชวนิ ิจฉยั คณะเภสชั ศาสตร มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล. ยาและผลติ ภัณฑธรรมชาติ เลม 2. 2536. 3. สํานกั งานคณะกรรมการอาหารและยา. บญั ชียาจากสมนุ ไพร ใน บัญชยี าหลกั แหงชาติ พ.ศ. 2555. นนทบรุ ี: กระทรวงสาธารณสขุ ; 2555. รวบรวมโดย : พทป. อญั ชิสา สุขสนธสิ มบรู ณ (แพทยแ ผนไทยประยกุ ต)