12 เดือนไทใหญ่

ก ข คานา สารบญั หนังสื อเรี ยนอีเล็กท ร อนิกส์ (E-book)เร่ื อ ง เดือนทห่ี นึง่ ประเพณขี ึน้ ปี หห่ เดือนทส่ี อง เดือนกา๋ (ย)่ี ประเพณปี อยป๋ างวาส ประเพณีสิบสองเดือนของชาวไทหหญ ชุ่ชนสันปากอ เดือนท่สี า่ ประเพณปี อยหลูข้าวหยากู้ อาเภอเ่ือง จงั หวดั เชียงราย เป็ นสวนหน่ึงของรายวิชา คติ ชนวิทยา (THE4435) โปรแกร่วิชาภาษาไทย คณะครุ ปอยกองโหล เดือนทส่ี ่ี ประเพณปี อยกองู่/ปอยขึน้ ธาตุ ศาสตร์ ่หาวิทยาลัยราชภัฎเชียงราย จัดทาขึ้นโดย่ี เดือนทีห่ ้า ประเพณสี งกรานต์ วัตถุประสงค์เพ่ือศึกษาคติชนวิทยาของชาวไทหหญ ซึ่ง่ี เดือนท่ีหก ประเพณปี อยผาลา เนื้อหาเกี่ยวกับประเพณี ควา่เช่ือท้ังสิบสองเดือน โดย เดือนท่เี จ็ด ประเพณสี ืบชะตา คณะผู้จัดทาได้ทาเป็ นสื่ออเิ ล็กทรอนิกส์เพ่ือเป็ นประโยชน์ ตอผ้ทู สี่ นหจศึกษาคตชิ นวทิ ยาชาวไทหหญ ปอยสักการะบูชาศาลเจ้าเ่ือง เดือนท่ีแปด ประเพณเี ข้าพรรษา หาก่ีข้อผดิ ลาดประการหด ขออภยั ่า ณ ท่ีนดี้ ้วย เดือนท่ีเก้า ประเพณถี วายประบอกนา้ , ทราย

ค 1 สารบญั (ตอ) 1 เดือนทีส่ ิบ ประเพณสี าคญั หลายอยาง เดือนทีห่ น่ึง ประเพณขี นึ้ ปี หห่ เดือนท่สี ิบเอด็ ประเพณอี อกพรรษา เดือนท่ีสิบสอง ประเพณถี วายผ้ากฐินประจาปี

2 3 หนงานประเพณขี นึ้ ปี หห่ของคนไตจะ ่ฟี ิ งกอเจ๋ง หรือ รายการประเพณขี นึ้ ปี หห่ เ่ื่อเดือนเกย๋ี ง 1. ไป้เจ๋ง ห่ายควา่วาทกั ทาย เฝ้ารอ หรือ ทาพธิ ีต้อนรับเดือนเกยี๋ ง (เดือนอ้าย)ซึ่งจะ่าถึง 1. กนิ เจ๋ง เป็ นรายการกนิ เลยี้ งและทาทาน แดพระสงฆ์องค์เจ้า ผู้เฒาผู้แกและญาติ พนี่ ้องหนวนั ขนึ้ ปี หห่เดือนเก๋ียง 2. เลนเจ๋ง จัดงานฉลองเป็ นการสนุกสนาน เน่ืองหนวนั ขนึ้ ปี หห่เ่ื่อเดือนเกย๋ี ง

4 5 2 ประเพณีของคนไตหรือชายไทยหหญ่ี เดือนที่สอง เดือนกา๋ (ย)่ี ปอยป๋ างวาส เทศกาลปริวาสกรร่ของ ประเพณปี อยป๋ างวาส พระสงฆ์ จดั ขนึ้ หนเดือนกา๋ เป็ นประจาทุกปี ่ี พระภิกษุสงฆ์ จากทุกวัดจะ่าเข้ ารว่ กิจกรร่ปริวาสหนบริเวณวัดที่กาหนดเป็ น เวลาสิบวัน ่ีญาติโย่ทุกหู่บ้านหนจังหวัด น้ัน ๆเดินทาง่ารว่ทาบุญ รับฟังธรร่ เทศนาตลอดงาน

6 7 สาระนารู้ 3 เดือนทส่ี า่ ปริวาส คือ การอยูชดหช้ เรียกสา่ญั ประเพณปี อยหลขู ้าวหยากู้ / ปอยก๋องโหล ว า อ ยู ก ร ร ่ ซ่ึ ง ภิ ก ษุ ผู้ ต้ อ ง อ า บั ติ สังฆาทิเสสแล้วปกปิ ดไว้ จะต้องประพฤติ เป็ นการลงโทษตนเองชดหช้หห้ครบเทา จานวนวนั ท่ีปิ ดอาบัติ กอนที่จะประพฤติ ่านตั อนั เป็ นข้นั ตอนปกติ ปริวาส ่ี 3 อยาง คือ ปฏิจฉันน ปริวาส สโ่ธานปริวาส และ สุทธันตปริ วาส ่ปี ริวาสอกี อยางหนึง่ สาหรับนักบวช นออกศาสนา จะต้องประพฤติกอนท่ีจะ บวชหนพระธรร่วินัย เรียกวา ติตถิย ปริวาส ซ่ึงทานจดั เป็ น อปฏิจฉันนปริวาส

8 9 ประเพณขี องคนไตหรือชาวไทยหหญ่ี ตอนเช้าหนวนั เพญ็ เดือนสา่ ่ีการถวาย ปอยหลขู ้าวหยากู้ งานถวายทานข้าวหยากู้ ข้าวหยาก้แู ดพระพทุ ธพระสงฆ์ จัดเลีย้ งผู้เฒา หรือข้าวหน่ตดั (ข้าวเหนียวเขีย้ วหรือเกา ผู้แก จัดเลี้ยงคนท้ังหู่บ้าน รับประทานกัน กวนผส่กบั นา้ อ้อย) อยางสนุกสนาน

10 11 อปอยก๋องโหล เป็ นงานถวายทานกองฟื น ปอยหลกู องโหล คือ งานประเพณีบูชาฟื น เ่ื่อ ถงึ เดือนสา่ของทุกปี จะเป็ นชวงอากาศหนาว เย็น่ากหากได้ทาบุญกองโหลหรือกองฟื น จุดหห้ควา่อบอุนและสวางไสว ถวายแด พระพทุ ธเจ้า เช่ือวาจะได้บุญกศุ ล่าก

12 13 4 ประเพณีของคนไตหรือชาวไทยหหญ เดือนทสี่ ี่ ประเพณปี อยกองู่/ปอยขึน้ ธาตุ ่ีการจัดงานปอยกองู่ หรือปอยขึ้นธาตุ เทศกาลบูชาพระธาตุโดยจะจัดขึ้นหนวัน เพญ็ เดือนส่ี

14 15 ่กี ารจัดงานตางซอ่ตอหลง ตอนเช้า ปอยสางลองหรื อปอยบวชลูกแก้ ว วนั เพญ็ เดือนสี่่กี ารจดั ถวายข้าวพระพทุ ธ (ประเพณบี รรพชาสา่เณร) เร่ิ่จัดขึน้ หนราว หลายอยาง ่พี ระสงฆ์เป็ นผู้นาถวาย เดือนส่ีถงึ เดือนเจด็

16 17 5 เดือนทีห่ ้า ประเพณสี งกรานต์ ประเพณีสงกรานต์ของชายไตหรือชาว ไ ท ย ห ห ญ จ ะ ่ี ก า ร จั ด กิ จ ก ร ร ่ ส ร ง น้ า พระพุทธรูป สรงน้าพระสงฆ์ สร้างพระเจดีย์ ทรายถวาย นอกจากนี้ยัง่ีปอยตอห่ากนิ่ (ตอลูกสะบ้า) ปอยจัน๋ เจิก

18 19 6 ประเพณีของชาวไตหรือชาวไทยหหญ เดือนทีห่ ก ประเพณปี อยพาลา หนเดือนหกคืองานประเพณีปอยพาลา หรือ วันท่ีพระพุทธเจ้าประสูติ (วันวิสาขบูชา) ่ี กิจกรร่ที่ชาวไทยหหญจะทาคือการเข้ าวัด ไหว้พระเห่ือนกับคนไทยท่ัว ๆ ไป แตที่ พิเศษกวาน้ันคือจะ่ีปอยจุดหนูไฟเพื่อเป็ น การถวายบูชาแดพระพทุ ธเจ้า

20 21 สารบัญ(ตอ) และปงอเายดนสือปักนรกะาทรเพะ่หี บณนูชีสา่ึงืบศาปชละรเตจะ้าาเเ่พ(แือณ่งบเขี พ้านึ้น่ือคแปว่ี หาเห่่เือ่ป็งน) เดือนที่สิบ ประเพณสี าคญั หลายอยาง สิริ่งคล ชาวไทยหหญ่ีควา่เช่ือวา หจบ้านเป็ น เดือนที่สิบเอด็ ประเพณอี อกพรรษา ส่ิงท่ีศักด์ิสิทธ์ิของหู่บ้าน และเป็ นท่ีท่ีชาวบ้าน เดือนทีส่ ิบสอง ประเพณถี วายผ้ากฐินประจาปี น้ันหห้ควา่เคารพนับถือกัน ปี ละคร้ังชาวบ้านจะ ได้รว่กันทาบุญ โดยการนิ่นต์พระสงฆ์่า 7 เจริญพระพุทธ่นและสวดอานกรร่วาจาแ่ เดือนทเ่ี จ็ด ประเพณสี ืบชะตา และปอย บ้านแ่เ่ือง หรือสืบชะตาบ้านเ่ืองหห้เป็ นศรี สักการะบูชาศาลเจ้าเ่ือง ่งคลแกชาวบ้านตลอดกาล

22 23 สารบัญ(ตอ) เดือนทห่ี นึ่ง ประ8เพณีขนึ้ ปี หห่ เดือนทีส่ ิบ ประเพณสี าคญั หลายอยาง เดือนท่แี ปด ประเพณเี ข้าพรรษา เดือนทสี่ ิบเอด็ ประเพณอี อกพรรษา เดือนท่สี ิบสอง ประเพณถี วายผ้ากฐินประจาปี ศาลเจ้าเ่ืองเป็ นส่ิงศักด์สิ ิทธ์ิท่ีชาวไต เคารพนับถือกนั ่านานแสนนาน ศาลเจ้าเ่ืองต้ังอยูหนปาทึบดงหนาท่ี ไ่ไกลจากหู่บ้าน ชาวไตเชื่อกนั วาเป็ นสิ่ง ศักด์สิ ิทธ์ิทค่ี ุ้่ครองรักษาชาวบ้านหห้อยูเยน็ เป็ นสุข เดือนเจ็ดขึ้นเจ็ดค่าทุกปี เป็ นวันสักา ระบูชาศาลเจ้าเ่ืองหรือวนั ขึน้ ไหว้เจ้าเ่ือง

24 25 สารบัญ(ตอ) เดือนท่หี นึ่ง ประเพณีขนึ้ ปี หห่ เดือนท่สี ิบ ประเพณสี าคญั หลายอยาง เดือนทีส่ ิบเอด็ ประเพณอี อกพรรษา เดือนทีส่ ิบสอง ประเพณถี วายผ้ากฐินประจาปี งานประเพณเี ข้าพรรษาของชาวไตหรือ ชาวไทยหหญ จะ่งี านถวายผ้าจีวรกันฝนหรือ ปอยหลูตานสางกานเข้าหวา โดยจะ่ีผู้เฒาผู้ แกเข้าวัดและนอนเพ่ือเป็ นการรักษาศีลทุกวัน พระหนพรรษา

26 27 9 เดือนทเ่ี ก้า ประเพณถี วายประบอกนา้ , ทราย ชาวไตหรือชาวไทยหหญจะตัดเอาไ่้อ้อ ่ัดรว่กัน เอาน้า ทราย เติ่ลงหนปล้องท่ีอยู ทอนปลายแล้วเอาดอกไ่้ หบไ่้หลายอยาง่า ป ร ะ ดับ ปั ก ห ส ห น ป ล้ อ ง ข อ ง ต้ น อ้ อ แ ล้ ว น า ไ ป ถวายบูชาแดองค์พระประธานหนวหิ าร

28 29 เ่ื่อถึงเดือนเก้าแร่สิบสี่ค่า นา่ัด แปกหรือ่ัดสนท่ีเตรีย่เอาไว้ไปถวายบูชา ที่วัด และเอาไปปักตา่บริเวณรอบ ๆ วัด ทางเข้าวดั จุดบูชาพระพทุ ธเจ้าสวางไสวไป ทุกทศิ ปอยถวายไฟต้นแปกและกระบอกน้า ทราย จัดขึ้นเ่่ือเดือนเก้ าแร่สิบส่ี ค่า เชนกนั นอกจากน้ันยัง่ีประเพณีถวายบูชา ไฟต้นแปกหรือต้นสน โดยนาเอาไ่้แปก หรื อไ่้สน่าผาเป็ นซีกเล็ก ๆ ่ัดรว่ ด้วยกันแล้วเอาไ่้ไผ่าทาเป็ นด้า่ยาว ปลายแหล่สาหรับจบั และปักลงดนิ

30 เป็ นเดือนทชี่ ายไตหรือชายไทยหหญ 31 10 ถือเป็ นเดือนที่่ คี วา่สาคญั และเป็ นเดือน เดือนท่สี ิบ ประเพณสี าคญั หลายอยาง ที่ศักด์สิ ิทธ์ิเพราะ่ปี ระเพณีหลาย ๆ อยาง เชน ตอนเช้าตรูของเดือนสิบแร่สิบห้าคา่ ชาวบ้านจะพา กนั อาบนา้ แ่ปี โดยเช่ือกนั วาจะ่ีสุขภาพดตี ลอดปี ตักกรองเอาน้าเดือนสิบเก็บรักษาเอาไว้เพ่ือผส่กับ น้าล้างหัว (ทาน้าศักด์ิสิทธ์ิล้างศีรษะเพ่ือเป็ นศรี่งคล) ผส่นา้ สระผ่ นา้ ส้่ปอย หรือนา้ ่นต์อาบจนถึงสิ้นปี เช่ือ กนั วาจะปราศจากอนั ตรายท้งั ปวง ่ีงานพธิ ีไว้ครูวิชาควา่รู้ ควา่สา่ารถ่นด้านการ อานกลอนหลวง หนพบั สา การประพนั ธ์และการขับร้อง ถ้า จัดขึ้นหนเดือนสิบเชื่อกันวาจะประสบควา่สาเร็จ ไ่่ี อปุ สรรค เดือนสิบขึ้นสิบค่าเป็ นวันสักการะบูชาศาลเจ้าเ่ือง หรือวันขนึ้ ไหว้เจ้าเ่ืองพร้อ่กนั ทุกแหงท่ัวเ่ืองไต หนส่ัยกอนชาวบ้านจะออก่าดูเ่ฆห่อก ดวงดาว หนเวลาเทที่ยงคืนของแร่สิบห้าคา่ เดือนสิบเพ่ือทายกันวา จะเกดิ อะไรขนึ้ หนบ้านเ่ืองหนรอบปี ข้างหน้า

32 33

34 35 11 งานประเพณอี อกพรรษาของชาวไตหรือ เดือนที่สิบเอด็ ประเพณอี อกพรรษา ชาวไทยหหญเรียกวาประเพณีเข่ียงสางป๊ ุด คือ สร้ างปราสาทต้ อนรั บพระพุทธองค์ เสด็จลง จากดาวดึงส์ ่ีปอยถวายต้นแปกหลวง ่ีการ ปลอยดวงไฟขนึ้ ฟ้า่ฟี ้อนรานกราโต ่ีปอยกนั่ ต อ สั ่ ่ า คา ร ว ะ ต า ่ วั ด ว า อ า ร า ่ แ ล ะ สั ่ ่ า คารวะผู้เฒาผ้แู ก

36 37 12 เดือนท่สี ิบสอง ประเพณถี วายผ้ากฐินประจาปี ประเพณีเดือนท่ีสิบสองของชาวไตหรือชาว ไทยหหญคือการถวายผ้ากฐินประจาประจาปี ซึ่ง เป็ นการถวายผ้ากฐินหลังจากเทศกาลออกพรรษา หน่ึงเดือน โดยหนชวงเวลานี้จะเป็ นชวงเวลาที่ เรียกวา กฐินกาล

38 นางสาวจุฑา่าศ จัดทาโดย นายณฐั ภทั ร วา่ะลนุ ๖๐๑๑๖๖๐๑๗ นายธนกร วงศ์สุวรรณ ๖๐๑๑๖๖๐๑๙ นายธีระพงษ์ ดอนู่ล ๖๐๑๑๖๖๐๒๐ ผวิ ผอง ๖๐๑๑๖๖๐๒๕ ประเพณีเดือนที่สิบสองของชาวไตหรือชาว ไทยหหญอีกหนึ่งประเพณีคือ งานสรรเสริญ นักปราชญ์ชาวไตหลวง