36. social 1. 31001

93 2. สวนท่ีเปนบริเวณที่อยูอาศัยภายในกําแพงเมือง เริ่มต้ังแตคูเมืองเดิมไปทางทิศตะวันออก จนจดคูเมืองทีข่ ดุ ใหมหรือคลองรอบกรุง ประกอบดวย คลองบางลําพู และคลองโองอาง และเพ่ือสะดวกใน การคมนาคม โปรดใหขดุ คลองสองคลอง คอื คลองหลอด 1 และคลองหลอด 2 เชอ่ื มคูเมอื งเกากบั คูเมอื งใหม ติดตอถึงกัน ตามแนวคลองรอบกรุงนี้ ทรงสรางกําแพงเมือง ประตูเมืองและปอมปราการข้ึนโดยรอบ นอกจากน้ียังโปรดใหส รา งถนน สะพาน และสถานทอี่ ่นื ๆ ทีจ่ าํ เปนราษฎรท่ีอาศัยอยูในสวนนี้ประกอบอาชีพ คา ขายเปน หลกั 3. สวนที่เปนบริเวณที่อยูอาศัยนอกกําแพงเมือง มีบานเรือนตั้งอยูริมคลองรอบกรุง เปนหยอม ๆ กระจายกนั ออกไป คลองสาํ คัญทีโ่ ปรดใหขุดขึน้ คอื คลองมหานาค ราษฎรในสวนน้ีประกอบอาชีพการเกษตร และผลติ สนิ คา อตุ สาหกรรมทางชา งประเภทตา ง ๆ สําหรบั การสรางพระบรมมหาราชวังน้ัน นอกจากจะใหสรางปราสาทราชมณเฑียรแลว ยังโปรดให สรา งวัดพระศรรี ตั นศาสดาราม (วดั พระแกว) ข้นึ ภายในวังดว ย เหมอื นวดั พระศรสี รรเพชญสมัยกรุงศรีอยุธยา แลวใหอ ญั เชญิ พระแกวมรกตมาประดิษฐานเปนสิริมงคลแกกรุงเทพมหานคร และพระราชทานนามใหมวา พระพุทธมหามณรี ัตนปฏิมากร สําหรับพระนครเม่ือสรางเสรจ็ สมบูรณใ นป พ.ศ. 2328 แลว จัดใหมกี ารสมโภช และพระราชทานนามพระนครใหมวา กรุงเทพมหานครบวรรตั นโกสินทร มหนิ ทรายุธยามหาดิลก ภพนพรตั น ราชธานีบุรีรมยอดุ มราชนิเวชมหาสถาน อมรพมิ านอวตาลสถติ สักกะทัศตยิ วศิ นกุ รรมประสทิ ธ์แิ ตต อมาในสมัย รัชกาลที่ 4 ทรงเปลย่ี น จากบวรรัตนโกสินทร เปน อมรรตั นโกสินทร สืบมาจนปจ จุบัน สภาพภูมปิ ระเทศ สภาพภูมิประเทศของกรุงรัตนโกสินทรนั้นตั้งอยูบริเวณแหลมยื่นลงไปในแมนํ้าเจาพระยาฝง ตะวนั ออก มีแมนา้ํ เจาพระยาไหลผานลงมาจากทางเหนอื ผานทางตะวันตกและใตกอนที่จะมุงลงใตสูอาวไทย ทาํ ใหด ูคลา ยกับกรงุ ศรอี ยธุ ยา รัชกาลที่ 1 โปรดเกลาใหขดุ คูพระนครตั้งแตบางลําพูไปถึงวัดเลียบ ทําใหกรุง- รัตนโกสินทรมีสภาพเปนเกาะสองช้ัน คือสวนที่เปนพระบรมมหาราชวังกับสวนระหวางคูเมืองธนบุรี (คลองคเู มืองเดิม) กบั คพู ระนครใหม ในขณะเดียวกนั ไดม ีการสรางพระบรมมหาราชวงั แบบงาย ๆ เพ่ือใชประกอบ พระราชพิธีบรมราชาภิเษก พอประกอบพิธีแลวจึงร้ือของเกาออกและกออิฐถือปูน สวนกําแพงพระนครน้ัน นาํ อฐิ จากกรงุ ศรีอยุธยามาใชส รา งและถอื วามีชยั ภมู ิชนั้ เยี่ยมในการปองกันศึกในสมัยน้ัน คือ พมา เพราะไดมี นํ้าเจาพระยาขวางทางตะวันตก อีกทั้งกรุงธนบุรีเดิมก็สามารถดัดแปลงเปนคายรับศึกไดแตเหตุการณ ที่พมาเขาเหยียบชานพระนครก็ไมเคยเกิดขึ้นสักครั้ง เปนท่ีสังเกตเห็นไดวา การสรางกรุงรัตนโกสินทรน้ัน เปน การลงหลกั ปก ฐานของคนไทยอยา งเปนทางการหลังกรุงแตก เพราะมีการสรางปราสาทราชมณเฑียรทสี่ วยสด งดงามจากสมยั ธนบรุ ี ทั้ง ๆ ที่ขณะน้นั เกิดสงครามกบั พมา ครง้ั ใหญ การขยายพระนคร การขยายพระนครนัน้ เรมิ่ ในรชั กาลที่ 4 เมือ่ มีการขุดคลองผดุงกรุงเกษมข้ึน พรอมสรางปอมแตไมมี กําแพง นอกจากนั้นยังมีการตัดถนนเจริญกรุงและพระรามสี่หรือสมัยน้ันเรียกถนนตรง ทําใหความเจริญ ออกไปพรอ มกับถนน ก็สรุปไดว า ในรัชกาลที่ 4 เมืองไดข ยายออกไปทางตะวันออก ในรัชกาลท่ี 5 ความเจริญ

94 ไดตามถนนราชดําเนินไปทางเหนือพรอมกับการสรางพระราชวังดุสิตข้ึน กําแพงเมืองตาง ๆ เริ่มถูกรื้อ เนือ่ งจากความเจริญและศึกตา ง ๆ เร่มิ ไมม ีแลว ความเจรญิ ไดตามไปพรอ มกบั วังเจา นายตาง ๆ นอกพระนคร ทุงตา งๆ กลายเปนเมอื ง ในสมัยรชั กาลท่ี 6 ไดเ กดิ สะพานขามแมนํ้าเจาพระยาแหงแรก เปนสะพานขามทาง รถไฟช่ือสะพานพระรามหก พอมาถึงรัชกาลท่ี 7 ฝงกรุงธนบุรีกับพระนครไดถูกเชื่อมโดยสะพานปฐมบรม ราชานุสรณ (สะพานพุทธ) ทาํ ใหประชาชนเกิดความสะดวกข้นึ มามากในการสัญจรเม่ือเกิดสงครามโลกครั้งท่ี สองในรชั กาลท่ี 8 พระนครถกู โจมตที างอากาศจากฝายสมั พันธมติ รบอ ยครง้ั แตพ ระบรมมหาราชวังปลอดภัย เน่ืองจากทางเสรีไทยไดระบุพิกัดพระบรมมหาราชวังมิใหมีการยิงระเบิด เม่ือส้ินสงครามแลวพระนคร เรมิ่ พฒั นาแบบไมห ยดุ เกิดการรวมจงั หวดั ตาง ๆ เขา เปนกรงุ เทพมหานคร และไดเปนเขตปกครองพิเศษหนึ่ง ในสองแหง ของประเทศไทย พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลยั (รชั กาลที่ 2) เสด็จพระราชสมภพเมอื่ วันท่ี 24 กุมภาพันธ พ.ศ. 2310 พระนามเดิมวา ฉิม เปนพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช พระองคทรงใฝพ ระทัยในศิลปวฒั นธรรมมาก ทั้งทางดา นวิจติ รศิลปและวรรณคดีพระองคไดรับการยกยองวา เปนกษัตริยผูเปนอัครศิลปน ทรงสรางและบูรณะวัดวาอารามจํานวนมาก ท่ีสําคัญท่ีสุดคือโปรดเกลาฯ ให บูรณะ วัดสลักใกลพระราชวังเดิมฝงธนบุรี จนยิ่งใหญสวยสงากลายเปนวัดประจํารัชกาลของพระองคและ พระราชทานนามวา “วัดอรุณราชวรารามมหาวิหาร” ความเปนศิลปนเอกของพระองคเห็นไดจากการ ท่พี ระองคท รงแกะสลกั บานประตหู นาวดั สทุ ัศนฯ ดว ยพระองคเ อง ผลงานอนั วิจติ รชิ้นน้ปี จ จบุ ันเก็บรักษาไวที่ พพิ ธิ ภัณฑส ถานแหง ชาตกิ รงุ เทพฯ นอกจากฝพ ระหตั ถเ ชิงชางแลว รัชกาลที่ 2 ยงั ทรงพรอมอัจฉรยิ ภาพในทาง กวีดวย พระราชนิพนธช น้ิ สําคัญของพระองค บทละครเรอื่ ง อเิ หนา และรามเกียรติ์ นอกจากทรงพระราชนพิ นธด วยพระองคเ องแลว ยังไดช อ่ื วาเปนองคอุปถัมภบ รรดาศลิ ปนและกวีดวย ยคุ นี้จงึ เรียกไดว า เปน ยุคสมยั ท่กี วรี ุงเรืองทีส่ ดุ กวเี อกที่ปรากฏในรัชกาลของพระองค คือ พระศรีสุนทรโวหาร (ภ)ู ท่ีคนไทยทัว่ ๆ ไปเรียกวา “สุนทรภ”ู ในดานการตางประเทศ พระองคทรงไดเร่ิมฟนฟูความสัมพันธกับประเทศตะวันตกใหม หลังจาก หยดุ ชะงักไปตง้ั แตส มัยสมเด็จพระนารายณม หาราช โดยมีพระบรมราชานุญาตใหโปรตุเกสเขามาตั้งสถานทูต ไดเ ปนชาตแิ รก พระบาทสมเดจ็ พระน่งั เกลาเจา อยหู วั (รชั กาลท่ี 3) เสด็จพระราชสมภพ เม่อื วนั ที่ 31 มนี าคม พ.ศ. 2330 มพี ระนามเดมิ วา พระองคเจา ทับ เปน พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัยและเจา จอมมารดาเรียบ เปนกษัตริยผูทรงเครงครัดในศาสนาพุทธ ชาวตะวันตกมักมองวาพระองคตึงและตอตาน ศาสนาอืน่ แมก ระนนั้ ก็ทรงอนุญาตใหมชิ ชนั่ นารีจากอเมริกานาํ แพทยแ ผนตะวันตกเขา มาเผยแพรได ความจริงในสมัยรัชกาลที่ 3 ประเทศสยามตองรับบรรดาทูตตาง ๆ จากชาติตะวันตกท่ีเขามาทํา สญั ญาทางการคาบางแลว โดยเฉพาะการมาถึงของเซอรจอหน เบาริ่ง จากอังกฤษท่ีเขามาทําสัญญาเบาริ่ง อันสงผลอยา งใหญห ลวงตองานประเทศสยามในเวลาตอมา อยางไรก็ตามผลจากการเปดประเทศมาปรากฎ อยางเดนชดั ในสมัยพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลท่ี 4 ซ่ึงทรงสนพระทัยในศิลปะวิทยาการ ของตะวนั ตกมาก พระองคทรงศกึ ษาวชิ าการตาง ๆ อยา งแตกฉาน ทรงเขาใจภาษาบาลีเปนอยางดีตั้งแตครั้งท่ี

95 ออกผนวชเปนเวลาถึง 27 พรรษากอนทรงข้ึนครองราชย สวนภาษาอังกฤษน้ันทรงไดเรียนกับมิชชันนารี จนสามารถตรัสไดเ ปน อยางดี นอกจากนยี้ ังมีความรูในวทิ ยาศาสตรแ ขนงตาง ๆ โดยเฉพาะดาราศาสตรในยุค สมัยของพระองค ขนมธรรมเนียมตาง ๆ ในราชสํานักไดเปล่ียนไปมาก เชน การแตงกายเขาเฝาของขุนนาง ทรงใหสวมเสื้อผาแบบตะวันตกแทนท่ีจะเปลือยทอนบนเชนสมัยกอน หรือยกเลิกประเพณีหมอบคลาน เปน ตน สวนในดานการศาสนาน้นั ทรงตง้ั นิกายธรรมยตุ ิขนึ้ มา ซ่ึงเปนการเร่มิ ตนการรวมอํานาจของคณะสงฆ ซง่ึ เคยกระจัดกระจายท่ัวประเทศใหเขามาอยทู ส่ี ว นกลาง พระองคนับวาทรงเปนกษัตริยผูมีวิสัยทัศนยาวไกล และทรงตระหนกั ถึงภยั จากลัทธิลาอาณานคิ มของประเทศตะวันตก ซึง่ ในเวลานนั้ เขา ยึดครองประเทศเพื่อนบาน ของสยามจนหมดส้ินแลว พระองคท รงมีพระราชดําริวา ความเขมแข็งแบบตะวนั ออกของสยามไมสามารถชว ย ใหประเทศรอดพนจากการตกเปนอาณานิคมได จึงทรงเนนใหประเทศสยามพัฒนาใหทันสมัยเพ่ือลดความ ขดั แยงกบั ชาติตะวันตก ยคุ สมัยน้ีกลาวไดวาประเทศสยามเร่ิมหันทิศทางไปสูตะวันตกแทนที่จะแข็งขืนอยางประเทศเพ่ือน บา น ซึง่ ถึงท่สี ุดแลวก็ไมอาจสูความไดเปรียบทางเทคโนโลยีของชาติตะวันตกไดในราชสํานักทรงจางครูฝร่ัง มาสอนภาษาใหแ กพ ระราชโอรสและพระราชธิดา สวนภายนอกมีชาวตางประเทศจํานวนมากที่มาประกอบ กิจการในเมอื งสยาม สมัยน้ีมหี นังสอื พมิ พภ าษาไทยออกมาเปนคร้งั แรก น่นั คอื บางกอกรีคอดเดอรของหมอ- บัดเลย พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 4) เสด็จพระราชสมภพเมื่อวันท่ี 18 ตุลาคม พ.ศ. 2347 เปน พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลศิ หลานภาลัย และสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรม ราชินี มีพระนามเดิมวา เจาฟามหามาลา เมื่อพระชมมายุได 9 พรรษา ไดรับสถาปนาเปนเจาฟามงกุฎ มีพระราชอนุชารวมพระราชมารดา คือ เจาฟาจุฬามณี ซึ่งตอมาไดรับสถาปนาเปนพระบาทสมเด็จพระปน- เกลา เจาอยหู วั เม่อื พระชนมายุได 21 พรรษา ไดออกผนวชตามประเพณแี ละอยูในเพศบรรพชติ ตลอดรัชสมัย รชั กาลท่ี 3 เม่ือรัชกาลท่ี 3 สวรรคตจึงไดลาสิกขามาขน้ึ ครองราชยส มบตั ิ ระหวา งทีท่ รงผนวช ประทบั อยทู ่วี ัดมหาธาตุ แลว ทรงยายไปอยวู ดั ราชาธิวาส (วัดสมอราย) พระองค ไดทรงต้ังคณะสงฆ ช่ือ “คณะธรรมยุตินิกาย” ขึ้น ตอมาทรงยายไปอยูวัดบวรนิเวศวิหารไดรับแตงตั้งเปน พระราชาคณะ และไดเปน เจาอาวาสวดั บวรนเิ วศองคแรก ทรงรอบรูภาษาบาลีและแตกฉานในพระไตรปฎก นอกจากนั้น ยังศึกษาภาษาลาติน และภาษาอังกฤษจนสามารถใชงานไดดี ในรัชสมัยของพระองค อังกฤษ สหรฐั อเมรกิ า และฝรัง่ เศส ตา งก็สง ทูตมาขอทาํ สนธสิ ัญญาในเรื่องสิทธสิ ภาพนอกอาณาเขตใหแกคนในบังคับ ของตน และสิทธกิ ารคา ขายเสรี ตอมาไทยไดท ําสัญญาไมตรีกับประเทศนอรเวย เบลเย่ียมและอิตาลี และได ทรงสง คณะทตู ออกไปเจริญพระราชไมตรีกับตางประเทศ นับเปนคร้ังท่ีสองของไทย นับตอจากสมัยสมเด็จ- พระนารายณม หาราช โดยไปยังประเทศอังกฤษ และฝรง่ั เศส ทรงจางชาวยุโรปมารบั ราชการในไทย ในหนาทีล่ ามแปลเอกสารตํารา ครฝู กวชิ าทางทหารและตาํ รวจ และงานดานการชา ง ทรงต้ังโรงพมิ พของรฐั บาล ตั้งโรงกษาปณเพื่อผลิตเงินเหรียญ แทนเงินพดดวงและเบี้ย หอยทใ่ี ชอยูเดิม มโี รงสไี ฟ โรงเลื่อยจักร เปดท่ีทําการศุลกากร ตัดถนนสายหลัก ๆ ไดแก ถนนบํารุงเมือง

96 ถนนเฟองนคร ถนนเจริญกรุง และถนนสีลม มีรถมาขึ้นใชครั้งแรกขุดคลองผดุงกรุงเกษม คลองมหาสวัสด์ิ คลองภาษีเจรญิ คลองดําเนินสะดวก และคลองหัวลําโพง ดานการปกครอง ไดจัดต้ังตํารวจนครบาล ศาล แกไขกฎหมายใหทันสมัย ใหเสรีภาพในการนับถือ ศาสนาดา นศาสนา ไดสรางวัดราชประดษิ ฐ วดั มงกุฎกษตั รยิ ารามและวดั ปทุมวนาราม เปนตน ทรงเช่ียวชาญ ทางโหราศาสตร สามารถคํานวนการเกิดจันทรุปราคา และสุริยุปราคาไดอยางแมนยํา ทรงคํานวณการเกิด สุริยุปราคาหมดดวงในวันขึ้น 1 คํ่า เดือน 10 ป พ.ศ. 2411 ณ ตําบลหวากอ (คลองวาฬ) จังหวัด ประจวบครี ีขนั ธ ไดอ ยา งถูกตอ ง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 5) เสด็จพระราชสมภพ เมื่อวันท่ี 20 กนั ยายน พ.ศ. 2396 มพี ระนามเดิมวา เจาฟา จุฬาลงกรณ เปน พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกลา- เจาอยูหวั และสมเดจ็ พระเทพศริ ินทรามาตย กอ นขึ้นครองราชยทรงดาํ รงพระยศเปนกรมขนุ พินติ ประชานาถ พระองคไดทรงสรางความเจริญรงุ เรืองใหแ กป ระเทศนานัปการ ทรงบริหารประเทศกา วหนา ทัดเทียม นานาอารยประเทศ ทรงประกาศเลิกทาส ปรับปรุงระบบการศาล ต้ังกระทรวงยุติธรรม ปรับปรุงกฎหมาย ตาง ๆ สง เสรมิ การศึกษาอยางกวางขวางในหมูประชาชนทั่วไป ตั้งกระทรวงธรรมการ ตั้งโรงเรียนฝกหัดครู สง นกั เรยี นไทยไปศึกษาในยุโรป สรา งการรถไฟ โดยทรงเปดเสนทางเดินรถไฟสายกรุงเทพฯ ถึงนครราชสีมา เมอ่ื วนั ท่ี 9 มีนาคม พ.ศ. 2421 สรา งโรงไฟฟาจัดใหมีการเดินรถรางขึ้นในกรุงเทพฯ จัดตั้งการ ไปรษณียโทร เลข เม่อื พ.ศ. 2421 สรางระบบการประปา ฯลฯ ดานการตางประเทศ ทรงมีวิสัยทัศนกวางไกลย่ิงนัก ไดทรงนําประเทศไทยใหรอดพนจากการเปน เมืองข้ึนของชาติตะวันตกไดตลอดรอดฝง โดยดําเนินการผูกสัมพันธไมตรีกับประเทศมหาอํานาจ เพื่อคาน อํานาจ พระองคไดเสด็จประพาสยุโรป ถึงสองครัง้ ไดเสด็จเยือนประเทศ ฝร่ังเศส รัสเซีย เยอรมนี อังกฤษ ออสเตรีย ฮังการี เบลเยี่ยม อิตาลี สวีเดน และเดนมารก เม่ือป พ.ศ. 2440 ทรงแตงตั้งราชทูตไปประจํา ประเทศตางๆ ในป พ.ศ. 2424 ไดแก อิตาลี เยอรมัน เนเธอรแลนด เบลเย่ียม ออสเตรีย ฮังการี เดนมารก สวีเดน โปรตุเกส นอรเวย และสเปน อังกฤษ ในป พ.ศ. 2425 สหรัฐอเมริกาในป พ.ศ. 2427 รัสเซียในป พ.ศ. 2440 และญป่ี นุ ในป พ.ศ. 2442 พระองคท รงปกครองอาณาประชาราษฎร ใหเปน สุขรมเย็นโปรดการเสด็จประพาสดว ยตนเอง เพอ่ื ให ไดท รงทราบความเปน อยทู ีแ่ ทจ ริงของพสกนกิ ร ทรงสนพระทัยในวิชาความรู และวทิ ยาการแขนงตา ง ๆ อยาง กวา งขวาง และนาํ มาใชบ ริหารประเทศใหเจริญรดุ หนาอยางรวดเร็ว พระองคจึงไดรับถวายพระราชสมัญญา นามวา สมเดจ็ พระปยมหาราช ดานการพระศาสนาทรงทํานุบํารงุ และจดั การใหเหมาะสมเจริญรุงเรอื ง ทรงสถาปนามหาจุฬาลงกรณ ราชวิทยาลยั ข้นึ ณ วัดมหาธาตุ และมหามงกุฎราชวิทยาลัยขึ้น ณ วัดบวรนิเวศวิหารเพ่ือใหเปนสถานศึกษา พระปริยัติธรรม และวิชาการชั้นสูง นอกจากน้ัน ยังทรงสรางวัดเทพศิรินทราวาส และวัดเบญจมบพิตร ซ่ึงนบั วาเปน สถาปตยกรรมท่งี ดงามย่งิ แหง หนึง่ ของกรงุ เทพฯ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 6) เสด็จพระราชสมภพเม่ือวันท่ี 1 มกราคม พ.ศ. 2423 มพี ระนามเดมิ วา สมเดจ็ เจา ฟามหาวชริ าวุธ เปน พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา-

97 เจา อยูหวั และสมเดจ็ พระศรีพชั รินทราบรมราชินนี าถ ไดร บั สถาปนาเปนสมเด็จเจาฟา กรมขุนเทพทวาราวดี เมื่อพระชนมายุได 8 พรรษา เม่ือพระชนมายุได 11 พรรษา ไดเสด็จไปศึกษาวิชาการที่ประเทศอังกฤษ ทรงศึกษาในมหาวทิ ยาลัยออกซฟอรด และศกึ ษาวชิ าการทหารบกท่ีโรงเรียนนายรอยแซนดเฮิสต ไดรับสถาปนา เปน สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชสยามมกฎุ ราชกมุ าร เมอื่ ป พ.ศ. 2437 เสด็จกลับประเทศไทยแลว ทรงเขารับราชการในตําแหนง จเรทัพบก และทรงบัญชาการทหารมหาดเล็ก ดาํ รงพระยศพลเอก เสด็จขึ้นครองราชยสมบัติ เม่ือวันที่ 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 ไดทรงปรับปรุงดานการศึกษาของไทย โปรดใหตราพระราชบญั ญัติ ประถมศกึ ษา ใหเ ปน การศกึ ษาภาคบงั คับ ทรงต้งั กระทรวงการทหารเรือ กองเสือปา และกองลกู เสอื โรงพยาบาลจฬุ าลงกรณ กรมศลิ ปากร โรงไฟฟาหลวงสามเสน คลังออมสิน กรมสถติ พิ ยากรณ กรมสรรพากร กรมตรวจเงนิ แผนดิน กรมมหาวทิ ยาลัย กรมรถไฟหลวง และเปด เดนิ รถไฟไปเชื่อมกบั มลายู ตัง้ สถานเสาวภาและกรมรางกฎหมาย ทรงเปลีย่ นการใชรตั นโกสนิ ทรศ ก (ร.ศ.) เปนพทุ ธศักราช (พ.ศ.) พระองคไดทรงปลูกฝง ความรกั ชาติใหเกิดข้ึนในหมูประชาชาวไทย ทรงเปนศิลปนและสงเสริมงาน ประพันธเ ปนอยางมาก ทรงเปนผูน าํ ในการประพนั ธว รรณคดีไทย ทั้งท่ีเปนรอยแกวและรอยกรอง ทรงเขียน หนังสือทางดานประวัตศิ าสตร และดานการทหารไวเปน จาํ นวนมากประมาณถึง 200 เครอ่ื ง พระองคจึงไดรับ ถวายพระราชสมญั ญานามวา สมเด็จพระมหาธรี ราชเจา ทรงเปน นกั ปราชญท ยี่ ิง่ ใหญพระองคห น่ึงของไทย การปกครองประเทศไดทรงเจริญรอยตามสมเด็จพระราชบิดา สานตองานที่ยังไมเสร็จสิ้นในรัชสมัย ของพระองคไ ดเ กิดสงครามโลกครง้ั ที่ 1 โดยมสี มรภูมิอยูในทวีปยุโรป ทรงตัดสินพระทัยประกาศสงครามกับ เยอรมัน โดยเขารวมกับสัมพันธมิตรไดสงทหารไทยไปรวมรบ ณ ประเทศฝร่ังเศส ผลที่สุดไดเปนฝายชนะ สงคราม ทาํ ใหไทยไดรับการแกไขสนธิสัญญา ท่ีไทยเสยี เปรยี บตา งประเทศไดเ ปน อนั มาก พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลท่ี 7) เสด็จพระราชสมภพเมื่อวันที่ 8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2436 มีพระนามเดิมวาสมเด็จเจาฟาประชาธิปกศักดิเดชน เปนพระราชโอรส พระองคเล็กของ พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจา อยูหัว และสมเดจ็ ศรีพชั รินทราบรมราชนิ นี าถไดร ับสถาปนาเปนกรมขุน- สุโขทัยธรรมราชา เม่ือพระชนมายุได 12 พรรษา ไดเสด็จไปศึกษาวิชาการทหารบกท่ีประเทศอังกฤษ และ ฝรั่งเศส สําเรจ็ การศึกษาแลวเสด็จกลบั ประเทศไทย เขา รับราชการทก่ี องพันทหารปนใหญท ี่ 1 รักษาพระองค ในตําแหนงผูบังคับกองรอย ตอมาไดรับราชการในตําแหนงผูบังคับการโรงเรียนนายรอยทหารบกชั้นปฐม ปลดั กรมเสนาธิการทหารบก ผูบัญชาการกองพลทหารบกที่ 2 แลว ไดทรงกรมเปน กรมหลวงสุโขทยั ธรรมราชา เสด็จขึน้ ครองราชยส มบตั ิ เมื่อวันท่ี 26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468 ในชวงเวลาท่ีเศรษฐกิจของประเทศ และของโลกกาํ ลังทรดุ หนัก อันเปนผลเนื่องมาจากสงครามโลก ครั้งท่ี 1 ซึ่งพระองคก็ไดทรงแกไขอยางเต็ม พระกาํ ลังความสามารถจนประเทศไทย ไดรอดพนจากวกิ ฤตกิ ารณน น้ั ได ในรัชสมยั ของพระองค ไทยสามารถ ตดิ ตอ กบั นานาประเทศทางวิทยุ และโทรเลขไดโ ดยทั่วไปเปน คร้ังแรก ทรงพระราชทานนามหอสมุดแหงชาติ พิมพพระไตรปฎ กเลมใหม สรางโรงเรยี นวชริ าวธุ วทิ ยาลัย เปดเดนิ รถไฟไปถงึ ชายแดนไทยตดิ ตอ กับเขมร แกไข ระบบการจัดเกบ็ ภาษาอากรใหม ตงั้ สถานีวิทยกุ ระจายเสียงแหงประเทศไทยประกาศพระราชบัญญัติเงินตรา และทรงตรากฎหมายอ่ืน ๆ อีกเปนจํานวนมาก สรางสะพานพระปฐมบรมราชานุสรณ (สะพานพระพุทธ-

98 ยอดฟาฯ) วันท่ี 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 คณะราษฎรไดปฏิวัติเปล่ียนแปลงการปกครองตอมา เมื่อวันที่ 2 มีนาคม พ.ศ. 2477พระองคไดตัดสินพระทัยสละราชสมบัติ ตอมาไดเสด็จสวรรคต เมื่อวันท่ี 30 พฤษภาคม พ.ศ. 2484 ณ ประเทศอังกฤษ พระราชหตั ถเลขาท่ที รงลาออกจากราชบลั ลงั ก มคี วามตอนหนึ่งวา “ขาพเจามีความเหน็ ใจทจี่ ะสละ อํานาจอันเปนของขาพเจาอยูเดิมใหแกราษฎรโดยท่ัวไป แตขาพเจาไมยินยอมยกอํานาจทั้งหลายของ ขา พเจา ใหแ กผูใด คณะใดโดยเฉพาะ เพอ่ื ใชอ าํ นาจโดยสิทธขิ าดและโดยไมฟงเสียงอันแทจริงของประชา ราษฎร” พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร (รัชกาลที่ 8) เสด็จ- พระราชสมภพ เมื่อวันที่ 20 กันยายน 2468 ณ เมืองไฮเดลเบิรก ประเทศเยอรมัน ทรงเปนพระราชโอรส องคท ส่ี องของสมเด็จพระมหิตลาธเิ บศร อดลุ ยเดชวกิ รม พระบรมราชชนก และสมเด็จพระศรีนครินทราบรม ราชชนนี เมื่อพระชนมายุได 3 เดือน ไดตามเสด็จพระบรมราชชนกนาถและพระราชมารดาไปประทับอยู ณ ประเทศฝรัง่ เศสและสหรฐั อเมริกา จนพระชนมายุได 3 พรรษา จงึ เสดจ็ กลบั ประเทศไทย เม่อื ป พ.ศ. 2471 หลังเปล่ียนแปลงการปกครอง สมเด็จพระราชชนนีไดนําเสด็จไปประทับอยู ณ เมืองโลซานน ประเทศ สวติ เซอรแ ลนด เม่อื ป พ.ศ. 2476 เมื่อพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ทรงสละราชสมบัติ เม่ือวันท่ี 2 มีนาคม พ.ศ. 2477 พระองคไดเสด็จข้ึนครองราชย เมื่อพระชนมายุได 10 พรรษา จึงตองมีคณะผูสําเร็จราชการแผนดินปฏิบัติ หนาที่แทนพระองค พระเจา วรวงศเธอ กรมหมื่นอนุวรรตนจาตุรงต เปนประธาน ตอมาพระองคเจาอาทิตย ทพิ อาภา เปนประธาน พระองคม นี ้ําพระราชหฤทัยเปย มดวยพระเมตตากรุณาในพสกนิกรโปรดการศึกษาการกีฬา การชาง และการดนตรีไดเสด็จไปศึกษาตอ ณ ประเทศสวิตเซอรแลนดเมื่อสงครามโลกครั้งท่ี 2 สงบ ไดเสด็จนิวัติ ประเทศไทย เม่ือวันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ. 2488 ผูสําเร็จราชการแทนพระองค จึงไดถวายราชกิจเพ่ือให ทรงบริหารโดยพระราชอาํ นาจ เมือ่ วนั ท่ี 9 มถิ นุ ายน พ.ศ. 2489 ไดเ กดิ เหตุการณอันไมคาดฝน พระองคตองอาวุธปนเสด็จสวรรคต ณ ท่นี ัง่ บรมพิมานในพระบรมมหาราชวงั ยังความเศรา สลด และความอาลัยรักจากพสกนกิ รเปนทย่ี ง่ิ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลที่ 9) เสด็จพระราชสมภพเม่ือวันที่ 5 ธนั วาคม พ.ศ. 2470 ณ มลรัฐแมซซาชูเซทส ประเทศสหรัฐอเมริกา เปนพระราชโอรส องคเล็กของสมเด็จ- พระมหติ ลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนกและสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีเมื่อพระชนมายุ ได 1 พรรษา ไดเสด็จนวิ ตั สูประเทศไทยในป พ.ศ. 2471 ภายหลังจากท่ีสมเดจ็ พระมหติ ลาธเิ บศร อดลุ ยเดชวิกรม พระบรมราชชนกเสดจ็ ทิวงคตแลว ไดเ สดจ็ กลับไปประทบั ทเ่ี มืองโลซานน ประเทศสวิตเซอรแ ลนด และเขา รบั การศึกษา ณ ท่ีน้ัน เมื่อสมเด็จพระบรมเชษฐาธิราช พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทรเสด็จสวรรคตเม่ือวันท่ี 13 มิถุนายน พ.ศ. 2489 ไดเสด็จขึ้นครองราชยสืบแทน

99 เมื่อพระชนมายไุ ด 19 พรรษา โดยมผี ูส าํ เรจ็ ราชการแทนพระองค แลวทรงเสด็จไปศึกษาตอในวิชานิติศาสตร ท่ปี ระเทศสวิตเซอรแลนด พระองคไดเสด็จนิวัติสูประเทศไทยเม่ือ ป พ.ศ. 2493 เพ่ือถวายพระเพลิงพระบรมศพพระบาท- สมเดจ็ พระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทรและไดทรงเขาพระราชพิธีอภิเษกสมรสกับ สมเด็จพระนางเจา สิริกิติ์ พระบรมราชนิ นี าถ ซง่ึ ขณะนัน้ ดํารงพระยศ เปน ม.ร.ว.สิรกิ ติ ์ิ กติ ยิ ากร พระธิดาของ พระวรวงศเ ธอกรมหมืน่ จนั ทบรุ สี รุ นาถ และไดป ระกาศพระบรมราชโองการสถาปนาเปน สมเด็จพระบรมราชนิ ี ไดม พี ระบรมราชาภเิ ษก เฉลิมพระปรมาภไิ ธยวา พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มหติ ลาธเิ บศรรามาธบิ ดี จักรีนฤบดินทร สยามนิ ทราธริ าช บรมนาถบพติ ร เมอื่ วันที่ 5 พฤษภาคม พ.ศ. 2493 ไดเสด็จกลับไปทรงศึกษาตอ ณ ประเทศสวิตเซอรแลนด เมื่อวันท่ี 5 มิถุนายน พ.ศ. 2493 จนถึงป พ.ศ. 2494 จงึ เสดจ็ นวิ ตั พิ ระนคร ไดเสด็จออกผนวช ณ วดั พระศรรี ัตนศาสดาราม เม่ือวันท่ี 22 ตุลาคม พ.ศ. 2499 แลวเสด็จประทับ ณ วดั บวรนิเวศวหิ าร ระหวางทีท่ รงผนวชสมเด็จพระนางเจา สริ กิ ติ ์ิ พระบรมราชินีนาถ ทรงเปนผูสําเร็จราชการแทนพระองค จึงไดรับโปรดเกลาฯ ใหสถาปนาเปนสมเด็จพระนางเจาสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภมู ิพลอดลุ ยเดช และสมเด็จพระนางเจาสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ทรงบาํ เพญ็ พระราชกรณียกิจเปน เอนกประการแผไพศาลไปท่วั ท้งั ในประเทศและตางประเทศ ทรงเสดจ็ พระราชดําเนินเยือนตางประเทศทั้งในยุโรป เอเชีย และอเมริกา เพื่อเจริญพระราชไมตรี อยางกวางขวาง ปรากฏพระเกียรติคณุ อยา งทไ่ี มเ คยปรากฎมากอน ดา นในประเทศทรงเสดจ็ เยี่ยมเยยี นราษฎร ในชนบทท่ีอยูหางไกลเพ่ือรับทราบปญหาตาง ๆ โดยตรงและไดทรงริเริ่มโครงการตามพระราชดําริ เพ่ือแกป ญหาเหลาน้นั พรอ มท้งั พฒั นาใหด ขี ึ้นเพอ่ื ใหสามารถชว ยตนเองได พระราชกรณียกิจของพระองค ท้ังในฐานะท่ีทรงเปนพระประมุขของประเทศและในฐานะสวน พระองคเ ปนไปอยางไมห ยดุ ยั้ง ทรงเต็มเปยมดวยทศพิธราชธรรม ทรงมีพระอัจฉริยภาพในดานตาง ๆ ยากท่ี จะหาผูเสมอเหมือน ทรงมพี ระราชศรัทธาต้งั ม่นั และแตกฉานในพระศาสนาและทรงถายทอดแกพสกนิกรของ พระองคในทกุ โอกาส ดงั เราจะไดพบในพระบรมราโชวาททพี่ ระราชทานแกป ระชาชนในโอกาสตาง ๆ การเปล่ยี นแปลงการปกครอง ภายหลังการปฏิรูปการปกครองและการปฏิรปู การศึกษาในรัชกาลท่ี 5 พระองคไดมีกระแสความคิด ท่ีจะใหประเทศไทยมีการเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยมาเปนระบอบการ ปกครองท่ีมีรัฐธรรมนูญเปนกฎหมายสูงสุดในการปกครองประเทศ โดยมีรัฐสภาเปนสถาบันหลักที่จะให ประชาชนมีสวนรวมในการปกครองมากขึ้นเปนลําดับ จนกระท่ังไดมีคณะนายทหารชุดกบฏ ร.ศ.130 ซ่ึงมี ความคิดทีป่ ฏบิ ัติการใหบรรลุความมุงหมายดังกลาว แตไมทันลงมือกระทําการก็ถูกจับไดเสียกอนเมื่อ พ.ศ. 2454 ในตนรัชกาลที่ 6 อยางไรก็ตาม เสียงเรียกรองใหมกี ารเปลยี่ นแปลงการปกครองก็ยังคงมีออกมาเปนระยะ ๆ ทางหนา หนงั สอื พิมพ แตยงั ไมผลตอ การเปลีย่ นแปลงใด ๆ มากนัก นอกจากการปรับตัวของรัฐบาลทางดานการเมือง การปกครองใหท นั สมยั ยิง่ ขึน้ กวา เดิมเทานั้น แตก็ยังไมไดมีการประกาศใชรัฐธรรมนูญเปนกฎหมายสูงสุดใน

100 การปกครองประเทศแตประการใด จนกระท่ังในสมัยรัชกาลท่ี 7 ไดมีคณะผูกอการภายใตการนําของ พ.อ.พระยาพหลพลพยหุ เสนา ซงึ่ ไดกอการเปลยี่ นแปลงการปกครองเปน ผลสําเร็จใน พ.ศ. 2475 ดังนั้นการเปลยี่ นแปลงการปกครองใน พ.ศ. 2475 จึงเปนการเปลย่ี นแปลงทางการเมืองท่ีสําคัญของ ประวตั ศิ าสตรชาตไิ ทย สภาพการณโดยท่วั ไปของบานเมอื งกอ นเกดิ การเปลี่ยนแปลงการปกครอง สังคมไทยกําลังอยูในชวงเวลาของการเปล่ียนแปลงเขาสูความทันสมัยตามแบบตะวันตก ในทุก ๆ ดาน อันเปนผลสืบเน่ืองมาจากการปฏิรูปแผนดินเขาสูความทันสมัยในรัชกาลท่ี 5 (พ.ศ. 2411 – 2453) ความจริงแลวสังคมไทยเร่ิมปรับตัวใหเขากับกระแสวัฒนธรรมตะวันตกมาต้ังแตสมัยรัชกาลท่ี 4 ภายหลังไดทําสนธิสัญญาบาวร่ิงกับอังกฤษใน พ.ศ. 2398 และกับประเทศอ่ืนๆ ในภาคพื้นยุโรปอีกหลาย ประเทศ และทรงเปดรับประเพณีและวัฒนธรรมของตะวันตก เชน การจางชาวตะวันตกใหเปนครูสอน ภาษาอังกฤษแกพระราชโอรสและพระราชธิดาในพระบรมมหาราชวัง การใหขาราชการสวมเสื้อเขาเฝา การอนุญาตใหชาวตางประเทศเขา เฝา พรอมกบั ขนุ นางขาราชการไทยในงานพระบรมราชาภิเษก เปน ตน ในสมัยรัชกาลที่ 5 ไดทรงดําเนินพระบรมราโชบาย ปลดปลอยไพรใหเปนอิสระและทรงประกาศ เลกิ ทาสใหเ ปน ไทแกตนเอง พรอ มกันน้นั ยงั ทรงปฏริ ูปการศกึ ษาตามแบบตะวันตก เพื่อใหคนไทยทุกคนไดรับ การศกึ ษาถงึ ขน้ั อานออกเขยี นไดแ ละคิดเลขเปน ไมว าจะเปน เจานาย บตุ รหลาน ขนุ นาง หรือราษฎรสามญั ชน ที่พนจากความเปนไพรหรือทาส ถาบุคคลใดมีสติปญญาเฉลียวฉลาดก็จะมีโอกาสเดินทางไปศึกษาตอยัง ประเทศตะวันตกโดยพระบรมราชานุเคราะหจากผลการปฏิรูปการศึกษา ทําใหคนไทยบางกลุมท่ีไดรับ การศึกษาตามแบบตะวันตก เริ่มรับเอากระแสความคิดเกี่ยวกับการเมืองสมัยใหม ท่ียึดถือรัฐธรรมนูญเปน กฎหมายสูงสุดในการปกครองประเทศมาจากตะวนั ตก และมคี วามปรารถนาท่ีจะเหน็ การเปลยี่ นแปลง สมัยรชั กาลท่ี 5 ทรงปฏิรปู ประเทศเขา สคู วามทนั สมยั สงั คมไทยก็เรมิ่ กา วเขาสูความมีเสรีในการแสดง ความคดิ เหน็ มากขึน้ โดยเริ่มเปดโอกาสสอื่ มวลชนเสนอความคดิ เหน็ ตอสาธารณชนไดคอ นขางเสรี ดงั น้นั จงึ ปรากฏวา ส่อื มวลชนตา ง ๆ เชน น.ส.พ. สยามประเทศ, ตุลวิภาคพจนกิจ, ศริ พิ จนภาค, จนี โนสยามวารศพั ท ซ่ึงตีพิมพจ าํ หนา ยในรัชกาลท่ี 5 น.ส.พ. บางกอกเมือง ซึ่งพิมพจําหนายในสมัยรัชกาลที่ 6 และน.ส.พ.สยาม รวี ิว ซงึ่ พมิ พจ ําหนา ยในสมัยรชั กาลท่ี 7 ไดเรียกรองและชี้นําใหมีการเปล่ียนแปลงการปกครองประเทศไปสู ระบบรฐั สภา โดยมรี ัฐธรรมนูญเปน หลักในการปกครองประเทศอยา งตอเนื่อง อยา งไรก็ตาม เนือ่ งจากการปลดปลอยไพรและทาสใหเปนอิสระในสมัยรัชกาลที่ 5 ไดผานพนไปได เพียง 20 ปเศษ ดังน้ันสภาพสังคมสวนใหญในสมัยรัชกาลที่ 7 กอนที่จะเกิดการเปลี่ยนแปลงการปกครอง จึงยังตกอยูภายใตอิทธิพลของวัฒนธรรมในระบบเจาขุนมูลนาย นอกจากนี้คนสวนนอยยังคงมีฐานะสิทธิ ผลประโยชนตาง ๆ เหนือคนไทยสวนใหญ คนสวนใหญมักมีความเห็นคลอยตามความคิดที่สวนนอย ซึง่ เปน ชนชนั้ นาํ ของสังคมไทยช้นี าํ ถา จะมคี วามขัดแยงในสงั คมก็มักจะเปนความขัดแยงในทางความคิด และ ความขดั แยงในเชงิ ผลประโยชนใ นหมูชนช้ันนาํ ของสงั คมทไี่ ดร ับการศกึ ษาจากประเทศตะวันตกมากกวาจะเปน ความขัดแยงระหวา งชนชน้ั นําของสังคมไทยกบั ราษฎรทว่ั ไป

101 สภาพการณทางการเมืองและการปกครองของไทยกําลังอยูในระยะปรับตัวเขาสูแบบแผนการ ปกครองของตะวนั ตก เห็นไดจากพระบรมราโชบายของพระมหากษัตริยไทยทุกพระองค ภายหลังท่ีไทยไดมี การติดตอกับประเทศตะวันตกอยางกวางขวาง นับต้ังแตสมัยรับกาลท่ี 4 – 7 สมัยรัชกาลที่ 4 ยังไมไดทรง ดําเนินนโยบายปรับปรงุ การปกครองใหเปน แบบตะวันตก แตก ท็ รงมีแนวพระราชดําริโนมเอียงไปในทางเสรี นยิ ม เชน ประกาศใหเ จา นายและขา ราชการเลอื กตั้งตําแหนงมหาราชครูปุโรหติ และตําแหนง พระมหาราชครู- มหธิ ร อนั เปน ตาํ แหนงตุลาการทีว่ างลง แทนที่จะทรงแตง ต้งั ผูพิพากษาตามพระราชอํานาจของพระองค และ เปลี่ยนแปลงวธิ ถี วายนํ้าพิพัฒนสัตยาดวยการที่พระองคทรงเสวยน้ําพิพัฒนสัตยา รวมกับขุนนางขาราชการ และทรงปฏญิ าณความซอ่ื สัตยข องพระองคต อ ขุนนางขา ราชการท้งั ปวงดว ย สมัยรชั กาลท่ี 5 ทรงปฏริ ูปการเมอื งการปกครองครง้ั ใหญ เพือ่ ใหก ารปกครองของไทยไดจ ริญกา วหนา ทัดเทียมกับชาติตะวันตก โดยจัดต้ัง สภาท่ีปรึกษาราชการแผนดิน (Council of State) และสภาท่ีปรึกษา สว นพระองค (Privy Council) ใน พ.ศ. 2417 เพื่อถวายคาํ ปรกึ ษาเก่ยี วกับการบรหิ ารราชการแผนดินในเรื่อง ตาง ๆ ท่ีพระองคของคําปรึกษาไป นอกจากนี้พระองคยังทรงปฏิรูปการปกครองที่สําคัญ คือ การจัดต้ัง กระทรวงแบบใหมจ ํานวน 12 กระทรวงขน้ึ แทนจตุสดมภในสวนกลางและจดั ระบบการปกครองหวั เมืองตาง ๆ ในรูปมณฑลเทศาภิบาลในภูมิภาค โดยเร่ิมตั้งแต พ.ศ. 2435 เปนตนมา นอกจากน้ีพระองคทรงริเริ่มทดลอง การจัดการปกครองทองถ่ินในรูปสุขาภิบาล จัดตั้งรัฐมนตรีสภา เพื่อทําหนาท่ีตามกฎหมาย ใน พ.ศ. 2437 ตามแบบอยา งตะวันตก สมยั รชั กาลท่ี 6 ทรงรเิ ริ่มทดลองการปกครองแบบประชาธปิ ไตยโดยการจัดตัง้ ดสุ ิตธานีเมอื งประชาธิปไตย ข้ึนในบริเวณพระราชวังดุสิต พ.ศ. 2461 เพื่อทดลองฝกฝนใหบรรดาขาราชการไดทดลองปกครองตนเอง ในนครดุสิตธานี เหมอื นกับการจัดรปู แบบการปกครองทองถ่ินที่เรียกวา “เทศบาล” นอกจากน้ียังทรงจัดต้ัง กระทรวงขึ้นมาใหมจากทม่ี อี ยูเดมิ และยุบเลิกกระทรวงบางกระทรวงใหมีความทนั สมยั มากขึ้น โดยทรงจัดตั้ง มณฑลเพม่ิ ข้นึ และทรงปรับปรงุ การบริหารงานของมณฑลดวยการยบุ รวมมณฑลเปน หนวยราชการท่ีเก่ียวกับ การปกครองเรียกวา มณฑลภาค เพอ่ื ใหก ารปกครองแบบมณฑลเทศาภิบาลมคี วามคลองตัวมากขนึ้ สมยั รชั กาลท่ี 7 (พ.ศ. 2468 – 2475) ทรงเลง็ เหน็ ความจาํ เปนที่จะตองเปลี่ยนแปลงการปกครองให ทันสมยั และตอ งเตรียมการใหพรอ มเพิม่ มใิ หเกิดความผดิ พลาดได โดยพระองคไดทรงจัดต้ังอภิรัฐมนตรีสภา เพอ่ื เปน ที่ปรกึ ษาราชการแผน ดนิ พ.ศ. 2468 และทรงมอบหมายใหอ ภริ ัฐมนตรีสภาวางระเบียบสําหรับจัดต้ัง สภากรรมการองคมนตรี เพือ่ เปน สภาท่ปี รกึ ษาสว นพระองคอ กี ดว ย นอกจากน้ีทรงมอบหมายใหอภิรัฐมนตรีวางรูปแบบการปกครองทองถิ่นในรูปเทศบาลดวยการ แกไขปรับปรุงสุขาภบิ าลที่มีอยูใหเปนเทศบาล แตไมม โี อกาสไดป ระกาศใช เพราะไดเกิดการเปล่ียนแปลงการ ปกครองขนึ้ กอน นอกจากนย้ี งั ทรงโปรดเกลาฯ ใหพระยาศรวี ศิ าลวาจาและนายเรยมอนด บี. สตีเวนส ซ่ึงเปน ท่ปี รกึ ษากระทรวงการตางประเทศชวยกันรา งรัฐธรรมนูญ ตามกระแสพระราชดาํ ริใน พ.ศ.2474 มสี าระสําคัญ ดงั น้ี อํานาจนิติบัญญัติจะมีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผูแทนราษฎรทางออม โดยมีสมาชิก 2 ประเภท คือ มาจากการเลอื กต้ังและการแตงต้งั สวนผูท่ีมีสทิ ธ์สิ มคั รเลอื กต้ังจะตองมีอายุไมต่ํากวา 30 ป มีพื้นฐานความรู

102 อา นออกเขียนได สวนอํานาจบริหารใหพระมหากษัตริยทรงเลือกนายกรัฐมนตรี แตเนื่องจากอภิรัฐมนตรีมี ความเห็นประชาชนยังไมพรอม ดังน้ันการประกาศใชรัฐธรรมนูญควรระงับไวชั่วคราว จนกระท่ังไดเกิดการ เปลย่ี นแปลงการปกครองเสยี กอนจงึ มไิ ดม กี ารประกาศใชแ ตอยางใด สาเหตกุ ารเปลยี่ นแปลงการปกครองใน พ.ศ. 2475 1. ความเสือ่ มของระบอบสมบูรณาญาสทิ ธริ าชย การทีค่ ณะนายทหารหนุมภายใตการนาํ ของ ร.อ. ขุนทวยหาญพิทักษ (เหลง็ ศรีจนั ทร) ไดวางแผนยึด อํานาจการปกครอง เพื่อเปลยี่ นแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย มาเปนระบอบที่จํากัด พระราชอํานาจของพระมหากษัตริยใหอยูในฐานะประมุขของประเทศภายใตรัฐธรรมนูญเม่ือ พ.ศ. 2454 แตไมป ระสบความสําเร็จเพราะถูกจบั กุมกอนลงมือปฏิบัติงาน แสดงใหเห็นถึงความเสื่อมของระบอบนี้อยาง เหน็ ไดช ดั ขณะเดยี วกนั ในสมัยรัชกาลท่ี 6 ไดมีการวิพากษวิจารณกันอยางกวางขวางเก่ียวกับการใชจายเงิน งบประมาณทไ่ี มดลุ กับรายรบั ทําใหมีการกลา วโจมตีรฐั บาลวาใชจายฟุมเฟอยเกนิ ไป ครัง้ ตอมาในสมัยรัชกาล ที่ 7 พระองคก ถ็ ูกโจมตวี า ทรงตกอยูใ ตอทิ ธพิ ลของอภิรฐั มนตรีสภา ซึง่ เปนสภาทปี่ รึกษาทป่ี ระกอบดว ยสมาชิก ทเ่ี ปนพระบรมวงศานวุ งศชั้นสงู และบรรดาพระราชวงศก ม็ ีบทบาทในการบริหารบา นเมอื งมากเกินไป ควรจะ ใหบคุ คลอ่ืนทีม่ ีความสามารถเขามีสว นรว มในการบรหิ ารบานเมืองดวย ปรากฎการณด ังกลาวสะทอนใหเห็นถงึ ความไมพ อใจตอระบอบการปกครองท่มี พี ระมหากษตั ริยอยูเหนือกฎหมาย ซึ่งนับวันจะมปี ฏิกริ ยิ าตอตา นมากขึ้น 2. การไดร ับการศึกษาตามแนวความคิดตะวันตกของบรรดาชนชั้นนาํ ในสังคมไทย อิทธิพลจากการปฏิรูปการศึกษาในสมัยรัชกาลท่ี 5 ทําใหคนไทยสวนหนึ่งท่ีไปศึกษายังประเทศ ตะวันตก ไดรับอิทธิพลแนวคิดทางการเมืองสมัยใหม และนํากลับมาเผยแพรในประเทศไทย ทําใหคนไทย บางสวนท่ีไมไ ดไ ปศกึ ษาตอในตา งประเทศรับอทิ ธพิ ลแนวความคิดดงั กลา วดว ย อทิ ธิพลของปฏริ ปู การศึกษาได สง ผลกระตุนใหเกิดความคิดในการเปล่ียนแปลงการปกครองมากขึ้น นับต้ังแตคณะเจานายและขาราชการ เสนอคํากราบบังคมทูลใหเปลี่ยนแปลงการปกครอง ใน พ.ศ. 2427 นักหนังสือพิมพอยางเทียนวรรณ (ต.ว.ส.วณั ณาโภ) ก.ศ.ร.กุหลาบ (ตรุษ ตฤษณานนท) ไดเ รยี กรองใหป กครองบานเมอื งในระบบรัฐสภา เพื่อให ประชาชนมีสวนรวมในการปกครองและยังไดกลาววิพากษวิจารณสังคม กระทบกระเทียบชนชั้นสูงที่ทําตัว ฟงุ เฟอ ซึ่งตัวเทยี นวรรณเองก็ไดกราบบังคมทูลถวายโครงรา งระบบการปกครองท่ีเปนประชาธปิ ไตยแดร ัชกาล ที่ 5 ตอมาในรชั กาลท่ี 6 กลมุ กบฏ ร.ศ.130 ทวี่ างแผนยดึ อํานาจการเปลยี่ นแปลงการปกครอง ก็เปนบุคคลท่ี ไดรับการศึกษาแบบตะวันตกแตไ มเ คยไปศกึ ษาในตางประเทศ แตคณะผูกอการเปล่ียนแปลงการครองใน พ.ศ. 2475 เปน คณะบคุ คลท่สี ว นใหญผา นการศึกษามาจากประเทศตะวนั ตกแทบทัง้ สิ้น แสดงใหเห็นถงึ อิทธพิ ลของ ความคิดในโลกตะวันตกที่มีตอชนช้ันผูนําของไทยเปนอยางย่ิง เม่ือคนเหลานี้เห็นความสําคัญของระบอบ ประชาธิปไตยทมี่ พี ระมหากษตั รยิ เปน ประมุข การเปลี่ยนแปลงการปกครองจงึ เกิดขนึ้

103 3. ความเคลอ่ื นไหวของบรรดาสอื่ มวลชน ส่ือมวลชนมีบทบาทในการกระตนุ ใหเ กดิ ความตื่นตัวในการปกครองแบบใหมและปฏเิ สธระบบการ ปกครองแบบสมบรู ณาญาสิทธิราชย เชน น.ส.พ.ตุลวิภาคพจนกิจ (พ.ศ. 2443 – 2449) น.ส.พ.ศิริพจนภาค (พ.ศ. 2451) น.ส.พ.จีนโนสยามวารศพั ท (พ.ศ. 2446 – 2450) น.ส.พ. บางกอกการเมือง (พ.ศ. 2464) น.ส.พ. สยามรีวิว (พ.ศ. 2430) น.ส.พ. ไทยใหม (พ.ศ. 2474) ตางก็เรียกรองใหมีการปกครองในระบบรัฐสภาที่มี รัฐธรรมนูญเปนหลักในการปกครองประเทศ โดยช้ีใหเห็นถึงความดีงามของระบอบประชาธิปไตยท่ีจะเปน แรงผลักดันใหประชาชาติมีความเจริญกาวหนามากกวาที่เปนอยู ดังเชนท่ีปรากฏเปนตัวอยางในหลาย ๆ ประเทศท่ีมีการปกครองในระบอบรัฐธรรมนูญ กระแสเรียกรองของสื่อมวลชนในสมัยน้ันไดมีสวนตอการ สนบั สนนุ ใหก ารดําเนนิ ของคณะผูก อ การในอันทจี่ ะเปลี่ยนแปลงการปกครองบรรลุผลสําเรจ็ ไดเ หมอื นกัน 4. ความขัดแยง ทางความคิดเก่ียวกบั การปกครองในระบอบประชาธิปไตย รัชกาลที่ 7 ทรงเล็งเห็นความสําคัญของการมีรัฐธรรมนูญเปนกฎหมายสูงสุดในการปกครอง ประเทศและทรงเต็มพระทยั ทจ่ี ะสละพระราชอาํ นาจมาอยภู ายใตรัฐธรรมนูญเม่ือถึงเวลาที่เหมาะสม แตเม่ือ พระองคทรงมีกระแสรับส่ังใหพระยาศรีวิศาลวาจาและนายเรยมอนด บี.สตีเวนส รางรัฐธรรมนูญขึ้นมา เพ่ือประกาศใช พระองคไดทรงนําเร่ืองนี้ไปปรึกษาอภิรัฐมนตรีสภา แตอภิรัฐมนตรีสภากลับไมเห็นดวย โดยอางวา ประชาชนยังขาดความพรอ มและเกรงจะเปน ผลเสียมากกวาผลดี ทั้ง ๆ ท่ีรัชกาลที่ 7 ทรงเห็นดวย กับการประกาศใชรัฐธรรมนูญ แตเม่ืออภิรัฐมนตรีสภาคัดคาน พระองคจึงมีนํ้าพระทัยเปนประชาธิปไตย โดยทรงฟงเสยี งทดั ทานจากอภริ ัฐมนตรีสภาสวนใหญ ดังนนั้ รฐั ธรรมนูญจึงยังไมมีโอกาสไดรับการประกาศใช เปน ผลใหคณะผกู อการชิงลงมือทาํ การเปลี่ยนแปลงการปกครองในวันที่ 24 มิถุนายน 2475 ในท่ีสดุ 5. สถานการณค ลงั ของประเทศและการแกปญหา การคลงั ของประเทศเรมิ่ ประสบปญหามาตัง้ แตสมัยรัชกาลท่ี 6 เพราะการผลิตขาวประสบความ ลมเหลว เน่ืองจากเกิดภาวะนํ้าทวมและฝนแลงติดตอกันใน พ.ศ.2460 และ พ.ศ. 2462 ซึ่งกอใหเกิดผล เสียหายตอการผลิตขา วรนุ แรง ภายในประเทศกข็ าดแคลนขา วทีจ่ ะใชใ นการบริโภค และไมสามารถสงขาวไป ขายยังตางประเทศได ทําใหรัฐขาดรายไดเปนจํานวนมาก รัฐบาลจึงตองจัดสรรเงินงบประมาณชวยเหลือ ชาวนา ขาราชการ และผูประสบกับภาวะคาครองชีพที่สูงขึ้น มีทั้งรายจายอ่ืน ๆ เพ่ิมขึ้นจนเกินงบประมาณ รายได ซ่ึงใน พ.ศ. 2466 งบประมาณขาดดุลถงึ 18 ลา นบาท นอกจากนีร้ ฐั บาลไดน ําเอาเงินคงคลงั ทเี่ ก็บสะสม ไวออกมาใชจายจนหมดสิ้น ในขณะที่งบประมาณรายไดต่ํา รัชกาลที่ 6 ทรงแกปญหาดวยการกูเงินจาก ตา งประเทศ เพือ่ ใหม เี งนิ เพียงพอกับงบประมาณรายจาย ทําใหเกิดเสียงวิพากษวิจารณวารัฐบาลใชจายเงิน งบประมาณอยางไมป ระหยดั ในขณะที่เศรษฐกจิ ของประเทศกําลังคบั ขัน ตอมาสมัยรัชกาลที่ 7 ทรงดําเนินนโยบายตัดทอนรายจายของรัฐบาลลดจํานวนขาราชการใน กระทรวงตาง ๆ ใหนอยลง และทรงยินยอมตัดทอนงบประมาณรายจายสวนพระองคใหนอยลง เมื่อพ.ศ. 2469 ทําใหร ัฐบาลมีรายไดเพมิ่ ขน้ึ ปละ 3 ลานบาท แตเน่อื งจากเศรษฐกจิ ของโลกเร่มิ ตกต่ํามาเปน ลาํ ดับตงั้ แต พ.ศ. 2472 ทาํ ใหมผี ลกระทบตอประเทศไทยอยา งไมม ีทางหลีกเลย่ี ง รัฐบาลตองตดั ทอนรายจา ยอยางเขมงวด

104 ทส่ี ดุ รวมท้งั ปลดขาราชการออกจากตาํ แหนง เปน อนั มาก จดั การยบุ มณฑลตา ง ๆ ท่ัวประเทศ งดจา ยเบย้ี เลย้ี ง และเบย้ี กนั ดารของขาราชการ รวมทั้งการประกาศใหเงินตราของไทยออกจากมาตรฐานทองคํา พ.ศ. 2475 รัฐบาลไดประกาศเพิ่มภาษีราษฎรโดยเฉพาะการเก็บภาษีเงินเดือนจากขาราชการ แตมาตรการดงั กลาวก็ไมส ามารถจะกอบกูส ถานการณค ลังของประเทศไดก ระเต้อื งข้ึนได จากปญ หาเศรษฐกิจ การคลังที่รัฐบาลไมสามารถแกไขใหมีสภาพเปนปกติได ทําใหคณะผูกอการใชเปนขออางในการโจมตี ประสทิ ธภิ าพการบรหิ ารงานของรัฐบาล จนเปนเง่อื นไขใหคณะผกู อ การดาํ เนินการเปล่ียนแปลงการปกครอง เปน ผลสําเรจ็ กิจกรรม เรอ่ื งท่ี 3 ประวตั ิศาสตรช าติไทย กจิ กรรมที่ 8 ใหผูเรียนแบง กลุม 4 กลุม แตล ะกลุมศกึ ษาคน ควา และทํารายงานสง พรอมกบั นําเสนอ โดยมหี วั เร่ือง ดงั น้ี กลมุ ที่ 1 ประวตั คิ วามเปน มาของชาตไิ ทย ตง้ั แตส มยั โบราณจนถงึ กรงุ ธนบุรี กลมุ ท่ี 2 ประวตั คิ วามเปนมาของกรงุ รตั นโกสนิ ทร กลมุ ที่ 3 การเปลยี่ นแปลงการปกครองใน พ.ศ. 2475 กลมุ ท่ี 4 ใหวเิ คราะหส ถานการณป จ จุบนั ของกรงุ เทพมหานครฯ วา แนวโนม ประเทศไทยจะยา ยเมอื งหลวงไปยงั แหง ใหม หรอื ไม เพราะเหตุใด เร่อื งท่ี 4 บุคคลสาํ คญั ของไทยและของโลกในดา นประวัติศาสตร จากการศกึ ษาประวัตศิ าสตรไทยและของโลกทาํ ใหเราไดทราบเร่ืองราวและผลงานท่ีดํารงความเปน เอกราช มีวัฒนธรรมดา นตาง ๆ ที่เปน เอกลักษณ และทีส่ รา งคุณคา ประโยชนส ง่ิ ท่ีดงี ามใหแกม วลมนษุ ย ฉะนนั้ อนชุ นรุน หลงั จะตอ งเอาใจใสดแู ลรกั ษามรดกตาง ๆ เหลา นี้เพอื่ ถายทอดสูคนรุนหลังตอไป บุคคลสําคญั ของไทยและของโลก 1. สมยั กรุงสุโขทัย 1.1 พอขุนรามคาํ แหงมหาราช พอ ขนุ รามคําแหงมหาราช เปนพระราชโอรสของพอขุนศรีอินทราทิตย (บางกลางทาว) กับนาง เสอื ง มีพระนามเดมิ วา พระราม เมอ่ื พระชนมายุ 19 พรรษา ไดตามเสด็จพระบิดาไปในการสงครามระหวาง สุโขทยั กบั เมอื งฉอด ทรงชว ยพระบิดาทํายุทธหัตถชี นะขนุ สามชน เจา เมอื งฉอด พระบดิ าจึงเฉลิมพระนาม ใหเ ปน “พระรามคาํ แหง” พระราชกรณียกิจท่สี าํ คญั 1. ทรงขยายอาณาเขตออกไปกวางขวางกวา รชั สมยั ใด ๆ และสรางความสัมพันธอันดีกับรัฐใกลเคียง เชน พญาเมง็ รายแหง อาณาจักรลานนา พญางาํ เมืองแหงแควน พะเยา พระเจาฟาร่วั แหงอาณาจกั รมอญ

105 2. ทรงประดิษฐตวั อักษรไทยใน พ.ศ. 1826 3. ทรงสง เสริมการคา ทงั้ การคาภายในและการคาภายนอก เชน ใหง ดเวนการเก็บจงั กอบหรอื ภาษดี าน 4. ทรงบํารงุ ศาสนา เชน ใหน ิมนตพ ระสงฆนกิ ายเถรวาทแบบลังกาวงศจากนครศรีธรรมราชมาเปน พระสังฆราชและริเรม่ิ การนิมนตพ ระสงฆมาแสดงธรรมในวนั พระ 5. ทรงดแู ลทุกขส ุขของราษฎรอยา งใกลชิด เชน ใหผูเดือดรอนมาส่ันกระด่ิง ถวายฎีกาไดใหทายาท มีสิทธไิ ดร ับมรดกจากพอ แมท่เี สยี ชีวติ ไป เปนตน 1.2 พระมหาธรรมราชาท่ี 1 พญาลิไท หรือ พระยาลิไท หรือ พระศรีสุริยพงศรามมหาธรรม-ราชาธิราช หรือพระมหาธรรม ราชาท่ี 1 ทรงเปนพระราชโอรสของพระยาเลอไทและพระราชนัดดา (หลานปู) ของพอขุนรามคําแหง ครองราชย พ.ศ. 1890 แตไมทราบปส้ินสุดรัชสมัยท่ีแนนอน สันนิษฐานวาอยูระหวาง พ.ศ. 1911 – 1966 พระมหาธรรมราชาที่ 1 ทรงเปนแบบฉบับของกษัตริยในคติธรรมราชา ทรงปกครองบานเมืองและอาณา ประชาราษฎรดวยทศพิธราชธรรม ทรงทํานุบํารุงพระพุทธศาสนาใหเจริญรุงเรืองจนสุโขทัยกลายเปน ศูนยก ลางของพระพุทธศาสนาและทรงปฏิบัติพระองคช ักนําชนทง้ั หลายใหพนทกุ ข หลักฐานสําคัญอีกชิ้นหนึ่ง ท่ีแสดงวาพระองคมีความรูแตกฉานในพระไตรปฎกเปนอยางดี ไดแก วรรณกรรมเร่ือง ไตรภูมิพระรวง วรรณคดชี ้ินแรกของประเทศไทย เมือ่ ป พ.ศ. 1888 ท่ีทรงนิพนธขึ้นต้ังแตกอนเสวยราชยหลังจากทรงเปน รชั ทายาทครองเมืองศรีสชั นาลัยอยู 8 ป จึงเสดจ็ มาครองสโุ ขทัยเม่ือป พ.ศ. 1890 โดยตองใชกําลังทหารเขา มา ยึดอํานาจเพราะที่สุโขทัย หลังส้ินรัชกาลพอขุนงัวนําถมแลวเกิดการกบฏการสืบราชบัลลังกไมเปนไปตาม ครรลองครองธรรม พระราชกรณียกจิ ทสี่ าํ คัญ 1. การทํานุบํารุงพระพุทธศาสนาศูนยรวมจิตใจของคนในชาติ เพราะสุโขทัยหลังรัชสมัยพอขุน รามคําแหงมหาราชแลว บานเมืองแตกแยกแควนหลายแควนในราชอาณาจักรแยกตัวออกหางไป ไมอยูใน บังคบั บญั ชาสุโขทัยตอ ไป 2. พญาลิไททรงคิดจะรวบรวมสุโขทัยใหกลับคืนดังเดิม แตก็ทรงทําไมสําเร็จ นโยบายการปกครอง ทีใ่ ชศาสนาเปนหลกั รวมความเปนปกแผนจึงเปน นโยบายหลักในรชั สมยั นี้ 3. ทรงสรางเจดียท น่ี ครชมุ (เมอื งกาํ แพงเพชร) สรา งพระพทุ ธชนิ ราชท่ีพิษณโุ ลก ทรงออกผนวช เมอื พ.ศ. 1905 การท่ีทรงออกผนวช นับวาทําความม่ันคงใหพุทธศาสนามากข้ึน ดงั กลา วแลว วา หลงั รชั สมยั พอ ขุนรามคาํ แหงมหาราชแลว บานเมืองแตกแยกวงการสงฆเองก็แตกแยก แตละ สํานกั แตล ะเมืองกป็ ฏบิ ตั ิแตกตา งกนั ออกไป เมื่อผูนําทรงมีศรัทธาแรงกลาถึงข้ันออกบวช พสกนิกรทั้งหลาย ก็คลอ ยตามหนั มาเลือ่ มใสตามแบบอยางพระองค กิตติศัพทของพระพุทธศาสนาในสุโขทัยจึงเล่ืองลือไปไกล พระสงฆช้ันผูใหญหลายรูปไดออกไปเผยแพรธรรมใสแ ควนตาง ๆ เชน อโยธยา หลวงพระบาง เมืองนาน พระเจากอื นา แหง ลา นนาไทย ไดน ิมนตพระสมณะเถระไปจากสโุ ขทยั เพอ่ื เผยแพรธ รรมในเมอื งเชียงใหม

106 2. สมยั กรุงศรอี ยธุ ยา 2.1 สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ สมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถ เปน พระราชโอรสของสมเดจ็ พระบรมราชาธิบดีที่ 2 (เจา สามพระยา) กบั พระราชธดิ าของพระมหาธรรมราชาท่ี 2 แหงสุโขทัย พระองคจงึ เปน เชื้อสายราชวงศส ุพรรณบรุ แี ละ ราชวงศพระรว ง พระรว ง ทรงเปนพระมหากษตั รยิ ทย่ี ่งิ ใหญพระองคห นึง่ ของอยุธยา ขึ้นเสวยราชยใน พ.ศ. 1991 เสด็จสวรรคตใน พ.ศ. 2031 ทรงอยูใ นราชสมบตั ิ 40 ป นบั วานานทีส่ ุด พระราชกรณียกจิ ทส่ี าํ คัญ 1. การรวมอาณาจักรสุโขทัยเขากับอยุธยา เม่ือสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถขึ้นเสวยราชยใน พ.ศ. 1991 นัน้ ทางสุโขทัยไมม ีพระมหาธรรมราชาปกครองแลว คงมแี ตพระยายุทธิษเฐียร พระโอรสของพระมหา ธรรมราชาท่ี 4 ไดร ับแตง ตั้งจากอยธุ ยาใหไ ปปกครองเมืองพิษณุโลก ถึง พ.ศ. 1994 พระยายุทธิษเฐียรไปเขา กับพระเจาตโิ ลกราชแหงลานนา พระราชมารดาของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถไดปกครองเมืองพิษณุโลก ตอมาจนสิ้นพระชนมเม่ือ พ.ศ. 2006 สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถไดเสด็จไปประทับท่ีพิษณุโลกและถือวา อาณาจักรสโุ ขทัยถกู รวมเขากับอาณาจกั รอยุธยานบั ตงั้ แตน ั้นเปนตนมา 2.2 สมเดจ็ พระรามาธบิ ดที ่ี 2 สมเดจ็ พระรามาธิบดีที่ 2 เปน พระราชโอรสของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถครองราชย พ.ศ. 2034 ถึง พ.ศ. 2072 ใน พ.ศ. 2054 โปรตเุ กสไดเ ขามาติดตอกบั กรุงศรีอยุธยา นบั เปนชาวตะวันตกชาติแรกที่เขามาเจริญ สัมพันธไมตรีกับไทย ไทยจึงเริ่มเรียนรูศิลปวิทยาของชาวตะวันตก โดยเฉพาะดานการทหาร ทําใหสมเด็จ- พระรามาธบิ ดีท่ี 2 ทรงพระราชนิพนธตาํ ราพิชัย-สงครามของไทยไดเ ปน คร้งั แรก นอกจากนีท้ รงใหท ําสารบญั ชี คอื การตรวจสอบจัดทําบัญชไี พรพ ลท้งั ราชอาณาจักร นบั เปนการสาํ รวจสํามะโนครัวครง้ั แรก โดยทรงตั้งกรม สุรสั วดีใหม หี นา ที่สาํ รวจและคุมบัญชไี พรพ ลทางดานศาสนา สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2 ทรงสรางวัดพระศรี- สรรเพชญไวในเขตพระราชฐาน และใหห ลอ พระศรสี รรเพชญ สงู 8 วา หมุ ทองคํา ไวในพระมหาวิหารของวัด ดวย ในรชั สมยั น้ีอยุธยาและลานนายังเปนคูสงครามกันเชนเดิม เน่ืองจากกษัตริยลานนา คือ พระเมืองแกว (ครองราชย พ.ศ. 2038 – 2068) พยายามขยายอาณาเขตลงมาทางใต จนถงึ พ.ศ. 2065 มีการตกลงเปนไมตรี กัน สงครามจงึ ส้นิ สุดลง ทางดานศาสนา สมเด็จพระรามาธิบดที ่ี 2 ทรงสรางวดั พระศรีสรรเพชญไวใ นเขตพระราชฐานและใหหลอ พระศรสี รรเพชญ สงู 8 วา หุมทองคํา ไวใ นพระมหาวหิ ารของวัดดว ย ในรชั สมัยนีอ้ ยุธยาและลา นนายังเปน คสู งครามกันเชนเดิม เน่ืองจากกษัตริยลานนา คือ พระเมืองแกว (ครองราชย พ.ศ. 2038 - 2068) พยายามขยายอาณาเขตลงมา ทางใต จนถงึ พ.ศ. 2065 มีการตกลงเปนไมตรีกนั สงครามจงึ สิ้นสดุ ลง

107 2.3 สมเด็จพระนเรศวรมหาราช สมเดจ็ พระนเรศวรมหาราช เปน โอรสของสมเด็จพระมหาธรรมราชาในราชวงศสโุ ขทัยกับพระวิสุทธิ- กษัตริย พระราชธดิ าของสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ ประสูติเมื่อ พ.ศ. 2098 ที่เมืองพิษณุโลกเมื่อพระชนมายุ ได 9 พรรษา ทรงถกู สง ไปเปน ตัวประกันทีก่ รงุ หงสาวดี เพราะพมายึดเมอื งพษิ ณุโลกได ทรงไดร บั การเลยี้ งดใู น ฐานะพระราชบุตรธรรมเปนเวลา 7 ป จน พ.ศ. 2112 กรงุ ศรอี ยธุ ยาเสียแกพมา พระมหาธรรมราชาไดรับการ สถาปนาขน้ึ เปนกษัตริยของกรุงศรีอยุธยาในฐานะเมืองขึ้นของกรุงหงสาวดีและอนุญาตใหพระนเรศวรกลับ กรุงศรีอยุธยา และไดรับการสถาปนาใหเปนเจาเมืองพิษณุโลกและมีตําแหนงอุปราช ระหวางน้ันทรงทํา สงครามกับเขมรและพมา เพอื่ ปอ งกนั อยุธยา พระเจา หงสาวดเี หน็ ดังนี้จงึ คิดกาํ จัดพระนเรศวร แตพ ระองคทรง ทราบจึงทรงประกาศอิสรภาพที่เมืองแครง รวมเวลาที่กรุงศรีอยุธยาตกอยูภายใตการปกครองของพมา เปนเวลา 15 ป หลังจากประกาศอิสรภาพก็ทรงทําสงครามกับพมาหลายคร้ัง และไดกวาดตอนผูคนจาก หัวเมืองฝายเหนือมาไวเปนกําลังไดมาก ตอมาใน พ.ศ. 2133 สมเด็จพระธรรมราชาสวรรคต พระนเรศวร จงึ เสด็จขึน้ ครองราชยแ ละทรงสถาปนาพระเอกาทศรถพระอนุชาขึ้นเปนพระมหาอุปราช พระราชภารกิจของ พระองค ไดแก การทําศึกสงคราม โดยเฉพาะสงครามคร้ังสําคัญ คือ สงครามยุทธหัตถี ที่ทรงรบกับพมา ทตี่ าํ บลหนองสาหราย แมแ ตฝายแพก ย็ ังไดร ับการยกยอ งวาเปน นกั รบแท หลงั จากน้ันตลอดระยะเวลา 150 ป กรงุ ศรอี ยธุ ยาไมถูกรกุ รานจากพมาอีก สมเด็จพระนเรศวรมหาราชทรงขยายอาณาเขตออกไปอยางกวางขวาง ครอบคลุมทั้งลานนา ลานชาง ไทยใหญ และกัมพูชา รวมถึงพมา ครั้งสุดทาย คือ การเดินทัพไปตีเมือง อังวะ ซ่งึ พระองคประชวร และสวรรคตท่ีเมอื งหาง ใน พ.ศ. 2148 พระชนมายุได 50 พรรษา เสวยราชสมบัติ ได 15 ป สมเด็จพระนเรศวรมหาราช ทรงเปนวีรกษัตรยิ ท่ไี ดร ับการจารึกไวในประวัติศาสตรในฐานะผูกอบกู เอกราชใหแ กก รงุ ศรีอยุธยา ประชาชนชาวไทยจึงยกยองพระองคใ หเปน มหาราช พระองคหน่ึง พระราชกรณียกิจท่สี ําคญั 1. การลดสว ยและงดเกบ็ ภาษอี ากรจากราษฎรเปน เวลา 3 ปเ ศษ 2. การประกาศใชกฎหมายพระราชกาํ หนดและกฎหมายเพิม่ เตมิ ลักษณะรบั ฟอ ง 3. การสงเสริมงานดา นวรรณกรรม หนังสือที่แตงในสมัยนี้ เชน สมุทรโฆษคําฉันท โคลงทศรถสอน พระราม โคลงพาลี-สอนนอง โครงราชสวัสด์ิ เพลงพยากรณกรุงเกา เพลงยาวบางบท รวมถึงวรรณกรรมชิ้น สําคัญ คือ โครงเฉลิมพระเกียรตสิ มเด็จพระนารายณนบั เปน ยุคทองแหงวรรณกรรม ของไทยยคุ หน่ึง 4. การทาํ ศกึ สงครามกบั เชยี งใหมแ ละพมา พ.ศ. 2203 และไดอัญเชิญพระพุทธสหิ งิ ค ลงมาอยุธยาดว ย 5. ดา นความสัมพันธก บั ตา งประเทศน้นั เจรญิ รุง เรืองมาท้ังประเทศตะวันออก เชน จีน อินเดีย และ ประเทศตะวนั ตกที่สาํ คัญ ไดแ ก โปรตเุ กส ฮอลนั ดา อังกฤษ และฝร่ังเศส ท้ังดานการเชื่อมสัมพันธไมตรีและ การปองกันการคุมคามจากชาติตาง ๆ เหลา นีจ้ ากพระราชกรณียกจิ ตาง ๆ ดังกลาว จงึ ทรงไดร บั การยกยองวา ทรงเปนมหาราชพระองคหนึ่ง อีกทั้งในรัชสมัยของพระองคยังไดรับการยกยองวาเปนบุคคลสําคัญดาน ศลิ ปวัฒนธรรมยุคหนึ่งดว ย สมเด็จพระนารายณมหาราชเสด็จสวรรคตใน พ.ศ. 2231 ที่เมืองลพบุรี ราชธานี ทส่ี องทพ่ี ระองคโ ปรดเกลาฯ ใหสรางข้ึน

108 3. สมัยกรุงธนบรุ ี สมเด็จพระเจา ตากสนิ มหาราช มนี ามเดิมวา สนิ ประสตู ิเมื่อวันท่ี 1 เมษายน พ.ศ. 2277 ในรัชสมัย สมเด็จพระเจา อยูหวั บรมโกศ เปน บตุ รของนายไหฮอง และนางนกเอ้ียง เจา พระยาจกั รรี บั ไปเปนบตุ รบุญธรรม ตอมาเขารับราชการจนไดตําแหนงหลวงยกกระบัตรเมืองตาก และเปนเจาเมืองตากคร้ันเม่ือพมาลอมกรุง ใน พ.ศ. 2308 พระยาตากถูกเรียกตัวเขาปองกันพระนครหลวง แตเกิดทอใจวาหากสูกับพมาที่อยุธยาตอง เสียชีวติ โดยเปลาประโยชนเปนแน จึงพาทัพตีฝาหนีไปต้ังตัวที่จันทบูร(จันทรบุรี) พอถึงเดือนเมษายน พ.ศ. 2310 กรุงศรอี ยธุ ยา กเ็ สียแกพ มา แตหลังจากน้ัน 7 เดือน พระยาตากกไ็ ดยกทัพมาขับไลพ มาออกจากกรุงศรี- อยธุ ยา ไดท งั้ หมด แตเหน็ วากรงุ ศรอี ยธุ ยาเสียหายมาก จงึ สถาปนากรงุ ธนบรุ ีเปน เมอื งหลวง และประกอบพิธี บรมราชาภิเษกขึน้ ครองราชยใ น พ.ศ. 2310 ทรงพระนามวา สมเด็จพระบรมราชาที่ 4 แตคนทั่วไปนิยมออก พระนามวา สมเด็จพระเจาตากสิน พรอมท้ังพระราชทานนามเมืองวา กรุงธนบุรีศรีมหาสมุทร เหตุที่เลือก ธนบรุ ีเปนเมอื งหลวง เนื่องจากทรงเหน็ วา ธนบุรีเปน เมืองเล็กปองกันรักษางายอยูใกลปากอาวสะดวกแกการ ติดตอ คา ขายกบั ตา งชาติ และการลาํ เลยี งอาวุธ มีเสน ทางคมนาคมสะดวก โดยเฉพาะทางเรือมีแมน้ําค่ันกลาง เชน เดยี วกบั พษิ ณุโลกและสุพรรณบรุ ี เพื่อจะไดใชกองทัพเรือสนับสนนุ การรบ และต้งั อยูไมไกลศูนยกลางเดิม มากนกั เปนแหลง รวมขวญั และกาํ ลังใจของผูคน โดยอาศัยมีผนู าํ ทเ่ี ขม แขง็ พระราชกรณยี กิจท่ีสาํ คญั ที่สดุ การรวบรวมบรรดาหัวเมืองตาง ๆ เขา อยภู ายใตการปกครองเดียวกนั เนอ่ื งจากมคี นพยายามต้งั ตวั ข้ึน เปนผูนําในทองถ่ินตาง ๆ มากมาย เชน ชุมนุมเจาเมืองพิษณุโลก ชุมนุมเจาเมืองพิมาย ชุมนุมเจาเมือง นครศรธี รรมราช เปน ตน ตลอดรัชกาลมีศกึ สงครามเกดิ ขึน้ มากมาย ไดแก ศึกพมา ทบ่ี างกงุ ศึกเมืองเขมร ศึกเมืองเชียงใหม ศกึ เมอื งพชิ ยั ศกึ บางแกว ศึกอะแซหวุนกี้ ศึกจําปาศกั ด์ิ ศกึ เวยี งจนั ทน ซึ่งพระเจากรุงธนบุรี ไดร ับชยั ชนะในการศึกษามาโดยตลอด ในสมยั กรงุ ธนบรุ ีตอนปลาย 4. สมยั กรุงรตั นโกสินทร 4.1 พระบาทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟาจุฬาโลก ในรชั สมัยสมเดจ็ พระเจา อยหู ัวบรมโกศ เมอ่ื วนั ท่ี 20 มนี าคม พ.ศ. 2279 พระบดิ ามพี ระนามเดิมวา ทองดี พระมารดาช่ือ หยก เมอ่ื ทรงมพี ระชนั ษา 21 พรรษา ทรงผนวชเปน พระภิกษุ 3 เดอื น เมอื่ ลาสกิ ขากท็ รงเขารบั ราชการ ในแผน ดินสมเดจ็ พระเจาอทุ มุ พร ครน้ั ถงึ แผน ดนิ สมเดจ็ พระเจา เอกทศั ทรงไดร ับตาํ แหนง เปนหลวงยกกระบตั ร ประจาํ เมืองราชบุรี พระองคทรงมีความชํานาญในการรบอยางยิ่ง จึงไดรับพระราชทานปูนบําเหน็จความดี ความชอบใหเ ลอื่ นเปน พระราชวรินทร พระยาอภัยรณฤทธ์ิ พระยายมราชวา ทส่ี มุหนายก เจาพระยาจักรี และ ในที่สดุ ไดเลอ่ื นเปนเจา พระยามหากษัตริยศ ึก มเี ครอื่ งยศอยาง เจาตางกรม เมอื่ ทรงตไี ดเวียงจนั ทร พระองคไ ด

109 อญั เชญิ พระพุทธมหามณรี ัตนปฎมิ ากร (พระแกวมรกต) จากเมืองเวียงจันทนมายังกรุงธนบุรีดวย ตอมาเกิด เหตุจลาจล ขาราชการและประชาชนจึงอญั เชญิ เปน พระมหากษัตริยแทนสมเด็จพระเจา ตากสนิ มหาราช พระราชกรณียกิจทีส่ ําคญั พระบาทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟา จฬุ าโลกมหาราชทรงเปน ทงั้ นกั ปกครองและนกั การทหารทยี่ อดเยี่ยม ทรงแตง ตงั้ ใหเ จา นายท่เี คยผา นราชการทัพศึกมาทําหนา ท่ชี ว ยในการปกครอง บานเมอื งโปรดเกลาฯ 1. ใหชําระกฎหมายใหสอดคลอ งกับยคุ สมัยของบานเมอื ง คอื กฎหมายตราสามดวง 2. รวมถึงการชาํ ระพระพทุ ธศาสนาใหบรสิ ุทธอ์ิ นั เปนเครื่องสง เสรมิ ความมั่นคงของกรุงรัตนโกสินทร 3. นอกจากนพ้ี ระองคย งั คงทรงสงเสรมิ วฒั นธรรมของชาติ ทั้งดานวรรณกรรมท่ีทรงแสดงพระปรีชา สามารถในการประพนั ธ โดยพระราชนิพนธ บทละครเร่ืองรามเกียรต์ิ บทละครเร่ืองอุณรุท บทละเครื่อง อิเหนา บทละครเรื่องดาหลัง เพลงยาวรบพมาที่ทาดินแดง นอกจากดานวรรณกรรมแลว พระบาทสมเด็จ- พระพุทธยอดฟา จุฬาโลกมหาราชยงั ทรงสง เสริมศลิ ปะดานสถาปตยกรรม ประติมากรรม และนาฏกรรม 4. ภายหลังที่ครองกรุงรัตนโกสินทรเพียง 3 ป ไดเกิดศึกพมายกทัพมาตีเมืองไทย พระองคทรงจัด กองทัพตอสูจนทัพพมาแตกพาย ยังความเปนเอกราชใหกับแผนดินไทยมาจนทุกวันนี้ พระบาทสมเด็จ- พระพทุ ธยอดฟา จุฬาโลกมหาราชทรงเปนพระมหากษตั ริยทท่ี รงมพี ระมหากรณุ าธิคุณอยางลน พน ตอ พสกนิกร ชาวไทย เปน มหาราชอีกพระองคหนึ่งในประวัติศาสตรไทย และทรงเปนปฐมบรมกษัตริยแหงราชจักรีวงศ ท่ปี กครองบานเมืองใหเ กิดความสงบสขุ จวบจนปจ จุบนั 4.2 พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา เจาอยหู วั พระบาทสมเด็จพระจอมเกลา เจาอยูห ัว มพี ระนามเดมิ วา สมเดจ็ พระเจา ลกู ยาเธอเจา ฟามงกฎุ เปนพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพทุ ธเลิศหลานภาลยั รัชกาลท่ี 2 กับกรมสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบ รมราชนิ ี ทรงพระราชสมภาพเมอื่ วนั ที่ 17 ตลุ าคม พ.ศ. 2347 ในรชั กาลพระบาทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟาจฬุ า- โลกมหาราชเม่อื พระบาทสมเด็จพระพุทธเลศิ หลานภาลยั จะเสด็จสวรรคตนัน้ พระองคม ไิ ดตรัสมอบราชสมบตั ิ ใหแ กเจา นายพระองคใด ทปี่ ระชมุ พระบรมวงศานวุ งศและขนุ นางผใู หญจ งึ ปรึกษายกราชสมบัติใหแกพระเจา ลูกยาเธอกรมหมืน่ เจษฎาบดินทร ฝา ยเจามงกฎุ ซงึ่ ทรงผนวชตามราชประเพณกี อนพระราชบิดาสวรรค ไมก ่ีวัน จงึ ไดดํารงอยูในสมณเพศตอไปถึง 26 พรรษา ทําใหพระองคมีเวลาทรงศึกษาวิชาการตาง ๆ อยางมากมาย โดยเฉพาะภาษาตางประเทศ เปนเหตุใหท รงทราบเหตกุ ารณโลกภายนอกอยา งกระจางแจง ทั้งยังไดเ สดจ็ ธดุ งค จารกิ ไปนมสั การปชู นียสถานตามหัวเมืองหางไกล ทท่ี าํ ใหท รงทราบสภาพความเปนอยขู องราษฎรเปนอยางดี

110 พระราชภารกจิ ท่สี ําคญั 1. การทาํ สนธสิ ญั ญากับอังกฤษ เพื่อแลกกบั เอกราชของประเทศ ยอมใหต้ังสถานกงสุลมีสิทธิสภาพ นอกราชอาณาเขต ยอมเลกิ ระบบการคาผูกขาดเปน การคาเสรี เกบ็ ภาษีขาเขาในอตั รารอ ยชักสาม 2. ทรงปรบั ปรงุ การรักษาความม่นั คงของประเทศ มีการต้งั ขาหลวงปกปนพระราชอาณาเขตชายแดน ดานตะวันตกรวมกับอังกฤษ ทรงจางผูเช่ียวชาญชาวยุโรปมาสํารวจทําแผนที่พระราชอาณาเขตชายแดน ดานตะวันออก จางนายทหารยุโรปมาฝกสอนวิชาทหารแบบใหม ทรงใหตอเรือกลไฟขึ้นใชหลายลําและ ผลจากการทําสัญญากบั องั กฤษทําใหเศรษฐกิจเจรญิ รงุ เรอื งมาก 3. พระองคจึงขยายพระนครออกไปทางทิศตะวันออก ไดมีการขุดคลองและสรางถนนข้ึนมากมาย เชน คลองผดุงกรุงเกษม คลองภาษเี จรญิ คลองดําเนนิ สะดวก ถนนเจรญิ กรงุ ถนนบาํ รุงเมือง ถนนเฟอ งนคร 4. ไดเกิดกจิ การแบบตะวันตกขน้ึ หลายอยา ง เชน ใชร ถมา เดนิ ทาง มตี กึ แบบฝร่งั มีโรงสีไฟ โรงเลื่อย จกั ร เปน ตน นอกจากน้ียังมีการรับชาวตางประเทศเขามารับราชการ ออกหนังสือราชกิจจานุเบกษา ต้ังโรง กษาปณ ฯลฯ 5. พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวไดพระราชทานเสรีภาพในการนับถือศาสนา เพราะทรง เห็นวาไมมีผลตอ กจิ การแผนดิน 6. พระองคไดท รงปญ ญตั ิกฎหมายข้นึ เกือบ 500 ฉบับ ซึ่งเปนกฎหมายทเี่ ตม็ ไปดว ยมนุษยธรรม 7. พระองคทรงเปนนักวิทยาศาสตร ทรงยอมรับวิชาการทางตะวันตกมาใช เชน การถายรูป การกอ สราง และงานเครื่องจักร เปนตน ท้ังยังทรงมีพระปรีชาสามารถในดานดาราศาสตร คือ ทรงคํานวณ เวลาเกดิ สุรยิ ุปราคาหมดดวงในประเทศไทย ที่ตําบลหวากอ แขวงเมืองประจวบคีรีขันธ ไดวาจะเกิดข้ึนวันท่ี 18 สิงหาคม พ.ศ. 2411 เวลา 10.32 นาฬิกา เวลาดวงอาทิตยมืดเต็มดวง คือ 6 นาที 46 วินาที และ เหตุการณไ ดเกิดขน้ึ จรงิ ตามที่ทรงคาํ นวณไวท ุกประการ ในการเสดจ็ ไปทอดพระเนตรสุริยุปราคาครั้งนั้นทําใหพระองคประชวรดวยไขจับสั่นอยางแรง และ เสด็จสวรรคตเมื่อวันที่ 1 ตลุ าคม พ.ศ. 2411 สิรพิ ระชนมายไุ ด 64 พรรษา รวมเวลาครองราชยได 17 ปเ ศษ 4.3 พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจาอยูหัว พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลาเจาอยูห วั เปนพระราชโอรสในรชั กาลท่ี 4 และสมเดจ็ พระเทพศิริน- ทราบรมราชินี พระราชสมภพเม่อื วันท่ี 20 กันยายน พ.ศ. 2396 มีพระนามเดิมวา สมเด็จพระเจาลูกยาเธอ- เจาฟาจฬุ าลงกรณ ทรงไดรับการศกึ ษาข้นั ตน ในพระบรมมหาราชวังเมอื่ พระชนมายุ 13 พรรษา ทรงเปนกรม ขุนพนิ ิตประชานาถ เสวยราชยเ มือ่ วนั ท่ี 1 ตลุ าคม พ.ศ. 2411

111 ขณะมีพระชนมพรรษาเพียง 15 พรรษา โดยมีเจาพระยาศรีสุริยวงศ (ชวง บุนนาค) เปนผูสําเร็จ ราชการแผน ดิน จนถงึ พ.ศ. 2416 ทรงบรรลนุ ิติภาวะ พระชนมพรรษาครบ 20 พรรษา จึงมีพระราชพิธีบรม- ราชาภเิ ษกครั้งท่ี 2 ทรงครองราชยส มบัติยาวนานถึง 42 ป สวรรคตเมอื่ วนั ท่ี 23 ตลุ าคม พ.ศ. 2453 พระราชกรณยี กจิ ที่สาํ คญั เพ่ือใหไทยเจริญกาวหนาทัดเทียมอารยประเทศและรอดพนจากภัยจักรวรรดินิยมท่ีกําลังคุมคาม ภมู ิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใตอ ยขู ณะน้นั รชั กาลที่ 5 ทรงพัฒนาและปรับปรงุ ประเทศ ทกุ ดา น เชน การปกครอง ทรงปฎิรูปการปกครองใหมตามอยางตะวันตก แยกการปกครองออกเปน 3 สวน คือ การปกครอง สวนกลาง แบงเปนกระทรวงตาง ๆ การปกครองสวนภูมิภาคโดยระบบเทศาภิบาลและการปกครองสวน ทองถน่ิ ในรูปสขุ าภบิ าล กฎหมายและการศาล ใหตั้งกระทรวงยตุ ิธรรมรับผิดชอบศาลยุตธิ รรม เปนการแยกอาํ นาจตลุ าการ ออกจากฝา ยบริหารเปน คร้ังแรก ยกเลิกจารีตนครบาลท่ีใชวิธีโหดรายทารุณในการไตสวนคดีความ ต้ังโรงเรียนกฎหมายขึ้นและ ประกาศใชป ระมวลกฎหมายลักษณะอาญาอันเปนประมวลกฎหมายฉบบั แรกของไทย การปรับปรุงกฎหมาย และการศาลนเ้ี ปนลูท างทที่ ําใหป ระเทศไทยสามารถแกป ญหาสทิ ธสิ ภาพนอกอาณาเขตไดในภายหลงั สงั คมและวัฒนธรรม ทรงยกเลกิ ระบบทาสและระบบไพร ใหประชาชนมีอิสระในการดํารงชีวิต ยกเลิกประเพณีที่ลาสมัย และรบั เอาวฒั นธรรมตะวันตกเขา มา การเงิน การธนาคารและการคลัง ผลจากการทําสนธิสัญญาเบาวร ิงในสมัยรชั กาลที่ 4 ทําใหเศรษฐกจิ การคาขยายตวั มชี าวตา งประเทศ เขา มาทาํ กิจการในประเทศไทยมากขน้ึ รชั กาลท่ี 5 จึงใหออกใชธนบัตรและมีการกําหนดอัตราแลกเปล่ียนท่ี แนน อนเปนคร้งั แรก ทรงอนญุ าตใหธนาคารพาณิชยของตา งประเทศเขา มาต้งั สาขาและสนบั สนนุ ใหค นไทย ตง้ั ธนาคารพาณิชยขน้ึ ในดานการคลัง มีการจัดทํางบประมาณแผน ดินเปน ครั้งแรก และปรับปรงุ ระบบจัดเก็บ ภาษอี ากรใหมปี ระสิทธภิ าพข้ึน พระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา เจา อยูหัว ทรงมีพระกรุณาธิคุณตอประชาชนชาวไทยและประเทศ ไทยอยางใหญหลวง จึงทรงไดรับพระราชสมัญญาวา พระปยมหาราชอันหมายถึงวา ทรงเปนที่รักย่ิงของ ปวงชนชาวไทย และในโอกาสครบรอบ 150 พรรษาแหงวันคลายวันพระราชสมภพ วันที่ 20 กันยายน พ.ศ.

112 2546 องคการศึกษาวิทยาศาสตรและวัฒนธรรมแหงสหประชาชาติ หรือยูเนสโก (UNESCO) ไดประกาศ ยกยอ งใหพระองคเปนบุคคลสําคัญและมีผลงานดีเดนของโลกทางสาขาการศึกษา วัฒนธรรม สังคมศาสตร มนษุ ยวิทยา การพฒั นาสังคม และสือ่ สาร 4.4 สมเดจ็ พระเจา บรมวงศเ ธอ กรมพระยาดาํ รงราชานภุ าพ สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ เปนพระโอรสในรัชกาลที่ 4 กับเจาจอม มารดาชุม มีพระนามเดิมวา พระองคเจาดิศวรกุมาร ประสูติเม่ือวันที่ 21 มิถุนายน พ.ศ. 2405 ทรงไดรับ การศึกษาเบ้ืองตนในพระบรมมหาราชวัง ในสมัยรัชกาลท่ี 5 ไดรับการสถาปนาเปนกรมหมื่นดํารง ราชานุภาพ แลวเล่ือนเปนกรมหลวง ตอมาในสมัยรัชกาลท่ี 6 ไดเลื่อนข้ึนเปนกรมพระยา และเม่ือถึงสมัย รัชกาลที่ 7 ไดรับการสถาปนาเปน สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ สมเด็จฯกรม พระยาดํารงราชานุภาพทรงเปนกําลังสําคัญในการพัฒนาบานเมือง โดยเฉพาะการปฏิรูปประเทศในสมัย รัชกาลท่ี 5 ทรงปฏิบัติหนาที่ราชการดานความวิริยะอตุ สาหะ มีความรอบรู มคี วามซื่อสัตย และจงรักภักดีตอ พระมหากษัตริยท ุกพระองค กรณยี กจิ ท่ีสําคญั การศกึ ษา ใน พ.ศ. 2423 ทรงไดรับแตงต้ังใหดํารงตําแหนงผูบังคับการกรมทหารมหาดเล็ก จึงเก่ียวของกับ การศกึ ษามาตั้งแตนั้น เนือ่ งจากมกี ารตั้งโรงเรยี นทหารมหาดเล็กขนึ้ ในกรมทหารมหาดเล็ก ตอมาเปล่ียนเปน โรงเรยี นเรยี นพลเรอื น จนถงึ พ.ศ. 2433 ทรงเปน อธบิ ดกี รมศึกษาธิการและกํากับกรมธรรมการ จึงปรับปรุง งานดานการศกึ ษาใหทันสมัย เชน กาํ หนดจุดมุง หมายทางการศกึ ษาใหส อดคลอ งกับความตองการของประเทศ คือ ฝกคนเพ่ือเขารับราชการกําหนดหลักสูตร เวลาเรียนใหเปนแบบสากล ทรงนิพนธแบบเรียนเร็วข้ึนใช เพ่ือสอนใหอานไดภายใน 3 เดือน มีการตรวจคัดเลือกหนังสือเรียน กําหนดแนวปฏิบัติราชการในกรม ธรรมการและรเิ ร่ิมขยายการศกึ ษาออกไปสูร าษฎรสามัญชน เปนตน การปกครอง ทรงตาํ แหนง เสนาบดกี ระทรวงมหาดไทยคนแรกเปน เวลานานถึง 23 ป ติดตอกันต้ังแตพ.ศ. 2435 – 2458 ทรงมีบทบาทสําคัญในการวางรากฐานระบบการบริหารราชการแผนดินสวนภูมิภาพในแนวใหม โดยยกเลิกการปกครองทเี่ รียกวา ระบบกินเมอื ง ซ่ึงใหอํานาจเจาเมืองมาก มาเปนการรวมเมอื งใกลเคยี งกันต้ัง เปน มณฑล และสงขาหลวงเทศาภิบาลไปปกครองและจา ยเงนิ เดือนใหพ อเลีย้ งชีพ ระบบนี้เปนระบบการรวม อาํ นาจเขาสูศูนยก ลาง นอกจากนีม้ ีการตง้ั หนว ยงานใหมข้ึนในกระทรวงมหาดไทย เพ่ือทําหนาที่ดูแลทุกขสุข ราษฎร เชน กรมตํารวจ กรมปาไม กรมพยาบาล เปนตน ตลอดเวลาท่ีทรงดูแลงานมหาดไทย ทรงให ความสําคัญแกการตรวจราชการเปนอยางมาก เพราะตองการเห็นสภาพเปนอยูที่แทจริงของราษฎรดูการ ทํางานของขา ราชการ และเปน ขวัญกําลงั ใจแกข า ราชการหวั เมืองดว ย

113 งานพระนิพนธ ทรงนิพนธงานดา นประวตั ิศาสตรโบราณคดี และศิลปวัฒนธรรมไวเปนจาํ นวนมาก ทรงใชวิธีสมัยใหม ในการศึกษาคนควาประวัติศาสตรและโบราณคดี จนไดรับการยกยองวาเปนบิดาทางโบราณคดีและ ประวตั ิศาสตรไทย สมเดจ็ ฯ กรมพระยาดํารงราชานุภาพทรงลาออกจากตาํ แหนงเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย เมอื่ พ.ศ. 2458 ในสมัยรชั กาลท่ี 6 เนอื่ งจากมปี ญ หาดา นสุขภาพ แตตอมาเสด็จกลับเขารับราชการอีกครั้งใน ตาํ แหนงเสนาบดีมุรธาธร และเม่ือถึงสมัยรัชกาลที่ 7 ทรงดํารงตําแหนงอภิรัฐมนตรี งานสําคัญอื่น ๆ ท่ีทรง วางรากฐานไว ไดแก หอสมดุ สําหรบั พระนคร และงานดานพพิ ธิ ภัณฑและหอจดหมายเหตุ สมเด็จฯกรม พระยาดํารงราชานุภาพส้ินพระชนมเม่ือ พ.ศ. 2486 ทรงเปนตนราชสกุล ดิศกุล ใน พ.ศ. 2505 ยูเนสโก ประกาศยกยองพระองคใหเปนผูมีผลงานดีเดนทางดานวัฒนธรรมระดับโลก นับเปนคนไทยคนแรกท่ีไดรับ เกยี รติ 4.5 สมเดจ็ พระเจา บรมวงศเ ธอ เจาฟากรมพระยานริศรานวุ ัดตวิ งศ สมเดจ็ พระเจา บรมวงศเ ธอ เจาฟากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ เปนเจาฟาผูทรงพระปรีชาสามารถ ในวิชาการหลายแขนง ทรงเปนปราชญทางอักษรศาสตร ประวัติศาสตร ดนตรี และงานชาง พระองคมีพระ นามเดิมวา พระองคเ จา จติ รเจริญ เปน พระราชโอรสในพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลาเจาอยูหัว กับหมอมเจา หญิงพรรณราย ประสูติทต่ี าํ หนักในพระบรมมหาราชวงั เม่ือวนั ท่ี 28 เมษายน พ.ศ. 2406 ทรงไดรับการศกึ ษา ขัน้ ตน ทโี่ รงเรียนเตรียมทหาร จากนั้นผนวชเปน สามเณรอยทู ่ีวัดบวรนิเวศวหิ าร หลังจากนน้ั ทรงศึกษาวิชาการ ตาง ๆ และราชประเพณี ครัน้ ลาผนวชแลว ทรงรับราชการในพระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา เจา อยูหัวทรงมี พระสติปญญารอบรู เปนท่ีวางพระราชหฤทัยจนไดรับพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหเล่ือนพระอิสริยยศเปน พระเจานองยาเธอเจาฟากรมขุนนริศรานุวัดติวงศ ทรงรับราชการในตําแหนงสําคัญ อยูหลายหนวยงาน เพอื่ วางรากฐานในการบรหิ ารราชการใหม ั่นคง ทัง้ กระทรวงโยธาธกิ าร กระทรวงพระคลัง และกระทรวงวัง ใน พ.ศ. 2452 ทรงกราบบงั คมลาออกจากราชการ เนอื่ งจากประชวร ดว ยโรคพระหทยั โต ทรงปลูก ตาํ หนกั อยูท่ีคลองเตย และเรยี กตําหนักนี้วา บานปลายเนิน ครั้นเม่ือรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา เจาอยูหัว ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหเล่ือนพระอิสริยยศเปน สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรม พระนรศิ รานุวดั ติวงศ และโปรดเกลาฯ ใหทรงกลับเขารับราชการอีกครั้งหนึ่ง จนกระทั่งมีการเปลี่ยนแปลง การปกครอง จงึ ทรงพน จากตาํ แหนง ถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร (รัชกาลท่ี 8) ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหเ ลอื่ นกรมขึ้นเปน สมเด็จพระเจาบรมวงศเ ธอ เจา ฟา กรมพระยานริศรานุวัด ติวงศในบัน้ ปลายพระชนมท รงประทับทบี่ า นปลายเนินจนสน้ิ พระชนมลงเมื่อวันท่ี 10 มีนาคม พ.ศ. 2490 พระชันษา 83 ป ทรงเปนตน ราชสกุล จติ รพงศ สมเดจ็ ฯ เจา ฟา กรมพระยานริศรานวุ ดั ติวงศ ทรงมีพระปรีชาสามารถในงานชางหลายแขนง ไดทรง งานออกแบบไวเปนจํานวนมาก ท้ังงานภาพเขียนในวรรณคดี ภาพประดับผนัง พระราชลัญจกรและตรา สัญลักษณตาง ๆ ตาลปต ร ตลอดจนสถาปต ยกรรม ซง่ึ เปน ท่รี จู กั แพรหลาย เชน พระอุโบสถวดั เบญจมบพิตร-

114 ดุสติ วนาราม พระอุโบสถวัดราชาธิวาส พระอโุ บสถวัดพระปฐมเจดีย ฯลฯ ดวยพระปรีชาสามารถทางดานงาน ชา งนี้เอง ทาํ ใหทรงไดรับพระสมัญญานามวา นายชา งใหญแหง กรงุ สยาม นอกจากน้ียงั ทรงพระปรชี าสามารถทางดา นดนตรี ทรงพระนิพนธเพลงเขมรไทรโยค เพลงตับนิทรา ชาคริต เพลงตับจลู ง ฯลฯ สว นดา นวรรณกรรมทรงมีลายพระหตั ถโ ตตอบกบั สมเด็จฯ กรมพระยาดาํ รงราชานภุ าพ ซึ่งภายหลังไดกลายเปนเอกสารที่มีคุณคาดานประวัติศาสตรโบราณคดี ศิลปวัฒนธรรมประเพณีและอักษร ศาสตร ท่ีรูจักกันท่ัวไปในนาม สาสนสมเด็จ ความท่ีสมเด็จฯ เจาฟากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ ทรงพระปรีชาสามารถในวิชาการหลายแขนง จึงมิไดเปนบุคคลสําคัญของชาติไทยเทานั้น หากแตทรงเปน บุคคลที่ชาวโลกพึงรูจัก โดยใน พ.ศ. 2506 อันเปนวาระครบรอยปแหงวันประสูติ ยูเนสโกไดประกาศให พระองคเ ปน บุคคลสาํ คัญของโลกพระองคหนึ่ง 4.6 ขรวั อนิ โขง ขรวั อินโขง เปนช่อื เรียกพระอาจารยอ ิน ซง่ึ เปน จติ รกรในสมยั พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา เจา อยหู ัว ขรวั อนิ โขง เปนชาวบางจาน จังหวัดเพชรบุรี บวชอยูจนตลอดชีวิตท่ีวัดราชบูรณะ (วัดเลียบ) กรุงเทพฯการที่ ทา นบวชมานานจงึ เรยี กวา ขรวั สวนคําวา โขง น้ันเกิดจากทานบวชเปนเณรอยูนานจนใคร ๆ พากันเรียกวา อนิ โขง ซง่ึ คาํ วา โขง หรอื โคง หมายถงึ ใหญห รอื โตเกินวยั น้ันเอง ขรัวอินโขง เปนชางเขียนไทยคนแรกท่ีมีความรูในการเขียนภาพท้ังแบบไทยที่นิยมเขียนกันมา แตโบราณ และทง้ั แบบตะวนั ตกดวย นับเปนจิตรกรคนแรกของไทยท่ีมีพัฒนาการเขียนรูปจิตรกรรมฝาผนัง โดยการนาํ ทฤษฎีการเขยี นภาพแบบสามมิตแิ บบตะวันตกเขา มาเผยแพรในงานจติ รกรรมของไทยยคุ นนั้ ภาพตา ง ๆ ทีข่ รวั อนิ โขงเขียนจงึ มีแสง เงา มคี วามลกึ และเหมอื นจรงิ ผลงานของขรวั อินโขงเปนทีโ่ ปรดปรานของพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา เจาอยูหวั มากเคยโปรดเกลา ฯ ใหเ ขยี นรูปตาง ๆ ตามแนวตะวันตกไวท ่พี ระอโุ บสถวดั บวรนเิ วศวิหาร ซึง่ เปนภาพเขยี นแรก ๆ ของขรัวอินโขง นอกจากนัน้ มีภาพเหมอื นพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาท่หี อพระราชกรมานสุ รณ ภาพของขรัวอินโขง เทาท่ีมปี รากฏหลักฐานและมีการกลาวอางถึง อาทิ ภาพเขียนชาดก เรื่องพระยา ชางเผือก ที่ผนังพระอุโบสถ และภาพสุภาษติ ทหี่ นา ตางพระอุโบสถวดั พระศรรี ัตนศาสดาราม ภาพพงศาวดาร กรุงรัตนโกสินทรใ นหอพระราชพงศานุสรณในพระบรมมหาราชวงั ภาพปรศิ นาธรรมท่ผี นงั พระอโุ บสถวดั บรม นวิ าส ภาพพระบรมรปู รัชกาลที่ 4 ฯลฯ ภาพเขียนจากฝมือขรัวอินโขงเหลานี้ มีเอกลักษณเฉพาะตัว โดดเดน แปลกตา ใชสีเขมและสีออน แตกตางจากงานจิตรกรรมที่เคยเขียนกันมาในยุคน้ัน ทําใหเกิดรูปแบบใหมของงานจิตรกรรมในสมัย พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวท่ีเรียกกันวา จิตรกรรมสกุลชางขรัวอินโขงที่เปนตนกําเนิดของงาน จติ รกรรมไทยในยุคตอ ๆ มา

115 4.7 สมเด็จพระศรีนครนิ ทราบรมราชชนนี สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนชี ทรงมีพระนามเดิมวา สังวาล ตะละภัฏ พระราชราชสมภพ เมอ่ื วันอาทิตยที่ 21 ตุลาคม พ.ศ. 2443 ทรงเปนบุตรคนที่ 3 ในพระชนกชู และพระชนนีคํา ทรงมีพระภคินี และพระเชษฐา 2 คนซึง่ ไดถ งึ แกกรรมตง้ั แตเยาววยั คงเหลอื แตพระอนชุ าออ นกวา พระองค 2 ป คอื คุณถมยา สมเด็จพระศรนี ครนิ ทราบรมราชชนนอี ภิเษกสมรสกบั สมเด็จเจาฟา ฯ กรมขนุ สงขลานครนิ ทร ไดประสูติพระโอรสและพระธิดา ดังน้ี 1. หมอมเจา กลั ยาณิวัฒนามหดิ ล ภายหลงั ทรงไดร บั การสถาปนาพระอิสริยศักด์ิ เปน สมเดจ็ พระเจา - พีน่ างเธอ เจา ฟากลั ยาณวิ ฒั นา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร 2. หมอมเจาอานนั ทมหดิ ล (รชั กาลที่ 8) 3. พระวรวงศเธอพระองคเจา ภมู ิพลอดุลยเดช (รชั กาลท่ี 9) พระราชกรณียกจิ ท่สี าํ คัญ การแพทย พยาบาล การสาธารณสขุ และการศกึ ษา สมเดจ็ ยาทรงจดั ตงั้ หนวยและมลู นธิ ทิ ่ีสาํ คัญขึ้น ดังน้ี 1. หนวยแพทยอาสาสมเดจ็ พระศรีนครินทราบรมราชชนนี (พอ.สว.) เปนหนวยแพทยอาสาเคล่ือนท่ี ที่เดนิ ไปในถิน่ ทุรกันดาร ประกอบดว ย แพทย ทนั ตแพทย เภสัชกร พยาบาล เจาหนาทีส่ าธารณสขุ และสมาชิก สมทบอกี คณะหนงึ่ ซง่ึ ไมไ ดรบั สิง่ ตอบแทนและเบีย้ เลี้ยง เงินเดอื น 2. มลู นิธิขาเทยี ม จดั ตง้ั เมือ่ 17 สงิ หาคม พ.ศ. 2535 3. มลู นิธถิ นั ยรักษ ท่โี รงพยาบาลศริ ริ าช จดั ตั้งเมอ่ื เดอื นมีนาคม พ.ศ. 2538 เพอ่ื ใชเ ปน สถานที่ตรวจ วินจิ ฉยั เตานม 4. ทรงบริจาคเงนิ เพอ่ื สรา งโรงเรยี นกวา 185 โรงเรียน และทรงรบั เอาโครงการของโรงเรียนตํารวจ ตระเวนชายแดนไวใ นพระราชูปถัมภ การอนุรกั ษธรรมชาติ และส่งิ แวดลอ ม สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ทรงเปนพระราชวงศที่โปรดธรรมชาติมาก ทรงสราง พระตําหนักดอยตุง ข้ึนบริเวณดอยตุง เน้ือที่ 29 ไร 3 งาน ท่ีบานอีกอปากลวย อําเภอแมฟาหลวง จังหวัด เชียงราย ดวยพระราชทรัพยสวนพระองคเอง ในพื้นท่ีเชาของกรมปาไมเปนเวลานาน 30 ป มีความสูงกวา ระดับน้ําทะเลประมาณ 1,000 เมตร โดยทรงเรียกพระตําหนักน้ีวา บานท่ีดอยตุง ทรงพัฒนาดอยตุงและ สง เสริมงานใหชาวเขาอกี ดวย ดงั นี้ 1. โครงการพัฒนาดอยตงุ เมื่อป พ.ศ. 2531 2. ทรงพระราชทานกลา ไมแกผูตามเสดจ็ และทรงปลกู ปา ดวยพระองคเอง 3. ทรงนาํ เมลด็ กาแฟพนั ธุอาราบกิ า และไมด อกมาปลูก 4. โครงการขยายพนั ธโุ ดยวิธีเพาะเลยี้ งเนอ้ื เยือ่ หนอไมฝรง่ั กลวย กลวยไม เห็ดหลนิ จอื สตรอเบอรรี่

116 5. จดั ต้งั ศนู ยบาํ บัด และฟนฟูสมรรถภาพผูต ดิ ยาเสพติด ท่ีบานผาหมี ตําบลเวียงพางคาํ อาํ เภอ แมสาย จงั หวัดเชยี งราย จากพระราชอตุ สาหะดงั กลา ว และโครงการที่ยังมิไดนําเสนอขึ้นมาขางตนนี้ ยอดดอย ที่เคยหัวโลน ดวยการถางปา ทําไรเล่ือนลอยปลูกฝน จึงไดกลับกลายมาเปนดอยท่ีเต็มไปดวยปาไมตามเดิม ดวยเหตุน้ี พระองคจ งึ ทรงไดรบั ขนานนามวา สมเด็จยาแมฟาหลวงของชาวไทย ในวันองั คารท่ี 18 กรกฎาคม พ.ศ. 2538 สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีทรงไดเสด็จสวรรคต แตพ ระเกยี รติคุณ และพระมหากรุณาธิคุณ ที่ทรงปรารถนาใหชาวไทยมีความสุข ยังคงสถิตถาวรอยูในความ ทรงจําของพสกนิกรทั่วไทยตลอดกาล และในวันที่ 21 ตุลาคม พ.ศ. 2543 เปนวันคลายวันพระราชสมภพ ครบรอบ 100 ป องคการวิทยาศาสตรและวัฒนธรรมแหงสหประชาชาติ หรือ ยูเนสโก ไดเฉลิมพระเกียรติ ยกยองใหสมเดจ็ พระศรีนครินทราบรมราชชนนีทรงเปน “บุคคลสาํ คัญของโลก” 4.8 พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดลุ ยเดช (รัชกาลที่ 9) พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช พระราชโอรสพระองคเล็กในสมเด็จเจาฟามหิดล อดุลยเดช กรมขนุ สงขลานครินทร และหมอมสงั วาล ประสูติ ณ โรงพยาบาลเมานทออเบรน เมืองเคมบริดจ รัฐแมสสาซูเสตต ประเทศสหรัฐอเมริกา วันที่ 5 ธนั วาคม 2570 ตรงกบั วันจันทร เดอื นอาย ขึ้น 12 คํ่า ปเถาะ เหตุที่ประสูตทิ อี่ เมรกิ าเพราะขณะน้นั พระบรมราชนกเสด็จทรงศกึ ษาและปฏิบัติหนาทรี่ าชการในตางประเทศ ทรงเปนพระมหากษัตริยรัชกาลที่ 9 แหงราชวงศจ กั รี เสดจ็ ขึ้นครองราชยตั้งแตวนั ที่ 9 มิถุนายน พ.ศ. 2489 และเสด็จสวรรคตในวันท่ี 13 ตุลาคม พ.ศ. 2559 ทรงอยูในราชสมบัติ เปนระยะเวลา 70 ป ทรงพระสถานะเปนประมขุ แหงรัฐตามบทบญั ญัติของรัฐธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย พระองคทรงไดรับการถวายพระราชสมัญญาวา “สมเด็จพระภัทรมหาราช” ซึ่งมีความหมายวา “พระมหากษัตริยผูประเสริฐยิ่ง” ตอมาไดมีการถวายพระราชสมัญญาใหมวา “พระบาทสมเด็จ- พระเจา อยหู วั ภมู ิพลอดลุ ยเดชมหาราช” เมอ่ื พ.ศ. 2530 และ“พระภูมิพลมหาราช” อนุโลมตามธรรมเนียม เชนเดียวกับพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 5) ท่ีทรงไดรับพระราชสมัญญาวา “พระปยมหาราช” อนึ่ง ประชาชนท่ัวไปนิยมเรียกพระองควา “ในหลวง” คําดังกลาวคาดวายอมาจาก “ใน (พระบรมมหาราชวงั ) หลวง” บางกว็ า เพยี้ นมาจากคําวา “นายหลวง” ซึ่งแปลวา เจา นายผเู ปนใหญ ทงั้ นี้ ทรงเปน พระมหากษัตริยท ีท่ รงอยใู นตาํ แหนงยาวนานที่สุดในโลก และเสวยราชยยาวนานท่ีสุด ในประวตั ศิ าสตรชาตไิ ทยดวยเชนกนั พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช ทรงหมนั้ กบั ม.ร.ว. สริ กิ ิติ์ เมอื่ วันท่ี 19 กรกฎาคม พ.ศ. 2492 เสด็จพระราชดาํ เนนิ นวิ ตั พระนครในปถ ัดมา โดยประทับ ณ พระที่นั่งอัมพรสถาน ตอมาวันท่ี 28 เมษายน พ.ศ. 2493 พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชโปรดเกลาฯ ใหจัดการพระราชพิธี- ราชาภิเษกสมรสกับหมอมราชวงศสิริกิติ์ กิติยากร ณ พระตําหนักสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจาในวังสระปทุม ซ่ึงในการพระราชพิธีราชาภิเษกสมรสน้ี มีพระบรมราชโองการ โปรดเกลา ฯ ใหส ถาปนาหมอมราชวงศหญงิ สิรกิ ติ ิ์ กติ ยิ ากร ขึน้ เปน สมเด็จพระราชินีสิริกิติ์ วันท่ี 5 พฤษภาคม พ.ศ. 2493 ทรงพระกรณุ าโปรดเกลากระหมอมใหตั้งการพระราชพิธีบรมราชาภเิ ษกตามแบบอยางโบราณราช

117 ประเพณขี น้ึ ณ พระที่น่ังไพศาลทักษณิ เฉลมิ พระปรมาภไิ ธยตามทีจ่ ารกึ ในพระสพุ รรณบฏั วา พระบาทสมเดจ็ - พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มหิตลาธิเบศรรามาธิบดี จักรีนฤบดินทร สยามินทราธิราช บรมนาถ- บพติ ร พระราชทานพระปฐมบรมราชโองการวา “เราจะครองแผน ดนิ โดยธรรม เพ่ือประโยชนสุขแหงมหาชน ชาวสยาม” และในโอกาสนี้ มพี ระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ ใหเ ฉลมิ พระนามาภไิ ธย สมเดจ็ พระราชินีสิริกติ ์ิ เปนสมเด็จพระนางเจาสิริกติ ิ์ พระบรมราชินี พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดชและสมเดจ็ พระนางเจาสริ ิกติ ิ์ พระบรมราชินีนาถ มพี ระราชโอรส และพระราชธดิ าดวยกันส่พี ระองคตามลําดับดังตอไปนี้ 1. ทูลกระหมอมหญงิ อุบลรตั นราชกัญญา สิริวัฒนาพรรณวดี (พระนามเดิม : สมเดจ็ พระเจา ลูกเธอ เจาฟา อบุ ลรตั นราชกัญญา สิรวิ ัฒนาพรรณวดี ประสตู ิ 5 เมษายน 2494 สถานพยาบาล มงตช ัวชี เมืองโลซาน ประเทศสวิตเซอรแลนด) สมเด็จพระเจาลูกเธอพระองคน้ีไดทรงลาออกจากฐานันดรศักด์ิแหงพระราชวงศ โดยมีพระโอรสหนึ่งองคแ ละพระธิดาสององค ทั้งนี้ คาํ วา “ทูลกระหมอมหญิง” เปนคําเรียกพระราชวงศที่มี พระชนนีเปน สมเดจ็ พระบรมราชนิ ี 2. สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจาฟามหาวชิราลงกรณ สยามมกฎราชกุมาร (พระนามเดิม : สมเด็จพระเจาลูกยาเธอ เจาฟา วชิราลงกรณ บรมจักรยาดศิ รสนั ตตวิ งศ เทเวศรธํารงสุบรบิ าล อภิคุณูประการ มหิตตลาดุลเดช ภมู ิพลนเรสวรางกูร กติ ตสิ ิริสมบรู ณสวางควัฒน บรมขัตติยราชกุมาร; ประสูติ: 28 กรกฎาคม 2495, พระทน่ี ั่งอัมพรสถาน) 3. สมเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดา เจา ฟา มหาจกั รีสิรินธร รัฐสีมาคุณากรปยชาติ สยามบรมราชกุมารี (พระนามเดิม: สมเด็จพระเจาลูกเธอ เจาฟาสิรินธรเทพรัตนสุดา กิติวัฒนาดุลโสภาคย; ประสูติ:2 เมษายน 2498, พระทีน่ ่งั อัมพรสถาน)

118 4. สมเดจ็ พระเจาลูกเธอ เจา ฟา จฬุ าภรณวลยั ลกั ษณ อคั รราชกุมารี (ประสูติ: 4 กรกฎาคม 2500, พระทีน่ งั่ อัมพรสถาน) พระราชกรณียกิจ พระราชนพิ นธ และผลงานอน่ื โดยสังเขป ทรงประกอบพระราชกรณยี กจิ ท่ีถงึ พรอมทงั้ ความบรสิ ุทธิ์บรบิ รู ณ จึงเปน ชวงเวลา 60 ป ทพี่ สกนิกร ชาวไทยอยูไดอยางรมเย็นเปน สขุ ภายใตรม พระบารมี พระราชกรณียกจิ ทั้งหลายท่ีพระองค ทรงบาํ เพญ็ นับเปน พระมหากรุณาธคิ ุณอยางหา ทส่ี ุดไมไดท พี่ ระองคทรงมตี อประเทศชาตแิ ละ ประชาชนชาวไทย ดังพระราชกรณียกจิ และ พระราชนพิ นธ ดังนี้ มลู นธิ ิชยั พัฒนา มูลนิธิโครงการหลวง โครงการสว นพระองคสวนจิตรลดา โครงการหลวงอางขาง โครงการปลกู ปาถาวร โครงการแกมลงิ โครงการฝนหลวง โครงการสารานกุ รมไทยสําหรบั เยาวชน โครงการแกลงดนิ กังหนั ชยั พัฒนา แนวพระราชดาํ ริ ผลติ แกสโซฮอลในโครงการสว นพระองค (พ.ศ. 2528) แนวพระราชดาํ ริ เศรษฐกิจพอเพยี ง เพลงพระราชนพิ นธ พระสมเดจ็ จติ รลดา พระเกยี รติยศ พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช ทรงไดรับการทลู เกลาฯ ถวายรางวลั และเกยี รติยศ ตา ง ๆ มากมาย ทง้ั จากบุคคลและคุณบคุ คลในประเทศและตา งประเทศ อนั เนอื่ งมาจากพระราชกรณยี กิจและ พระราชอัธยาศยั ในการแสวงหาความรู ท่ีสาํ คญั เปน ตน วา ประธานรฐั สภายโุ รปและสมาชกิ รวมกันทูลเกลาฯ ถวาย “เหรยี ญรัฐสภายุโรป” (19 กรกฎาคม พ.ศ. 2519) ประธานคณะกรรมมาธกิ ารเพื่อสนั ติภาพของสมาคมอธกิ ารบดีระหวา งประเทศ ทูลเกลา ฯ ถวาย “รางวลั สันติภาพ” (9 กันยายน พ.ศ. 2529)

119 สถาบนั เทคโนโลยีแหง เอเชีย ทลู เกลาฯ ถวาย “เหรียญทองเฉลิมพระเกียรติคุณ ในการนําชนบทให พฒั นา” (21 กรกฎาคม พ.ศ. 2530) ผูอํานวยการใหญโ ครงการส่งิ แวดลอมแหง สหประชาชาติ (UNEP) ทูลเกลา ฯถวาย “เหรยี ญทองประกาศ พระเกียรตคิ ุณดานสง่ิ แวดลอ ม” (4 พฤจิกายน พ.ศ. 2535) ผอู าํ นวยการใหญองคการอนามยั โลก (WHO) ทลู เกลาฯ ถวาย “เหรียญทองสาธารณสุขเพ่อื มวลชน” (24 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2535) คณะกรรมการสมาคมนิเวศวิทยาเชิงเคมีสากล (International Society of Chemical Ecology) ทลู เกลาฯ ถวาย “เหรยี ญรางวลั เทดิ พระเกยี รติในการสงวนรักษาความหลายหลายทางชีวภาพ” (26 มกราคม พ.ศ. 2536) หัวหนา สาขาเกษตร ฝา ยวชิ าการภูมภิ าคเอเชียของธนาคารโลก ทลู เกลาฯ ถวาย “รางวัลหญา แฝกชุบ สาํ ริด” สดดุ ีพระเกียรตคิ ุณในฐานะท่ีทรงเปนนักอนุรกั ษดนิ และนํา้ (30 ตุลาคม พ.ศ. 2536) ผอู าํ นวยการบริหารของยูเอ็นดีซีพี (UNDCP) แหงสหประชาชาติ ทูลเกลาฯ ถวาย “เหรียญทองคํา สดดุ ีพระเกียรตคิ ณุ ดา นการปอ งกันแกไขปญหายาเสพติด” (12 ธันวาคม พ.ศ. 2537) องคก ารอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาติ (FAO) ทูลเกลาฯ ถวาย “เหรียญสดุดีพระเกียรติคุณ ในดานการพัฒนาการเกษตร” (6 ธนั วาคม พ.ศ. 2539) สํานักงานโครงการพฒั นาแหงสหประชาชาติ (UNDP) ทลู เกลา ฯ ถวาย “รางวลั ความสําเร็จสงู สดุ ดาน การพฒั นามนษุ ย” จากการที่ไดทรงอุทิศกําลังพระวรกายและทรงพระวิริยะอุตสาหะในการปฏิบัติพระราช กรณียกจิ นอ ยใหญนานปั การ เพ่ือยงั ประโยชนแ ละความเจรญิ อยางยงั่ ยนื มาสปู ระชาชนชาวไทยทง้ั ประเทศมา โดยตลอด (26 พฤษภาคม พ.ศ. 2549) ในป พ.ศ. 2550 องคการทรัพยสินทางปญญาโลก (World Intellectual Property Organization- WIPO) แถลงขาวการทูลเกลาฯ ถวาย “เหรียญรางวัลผูนําโลกดานทรัพยสินทางปญญา” (Global Leaders Award) โดยนายฟรานซิส เกอรรี่ ผูอํานวยการใหญเปนผูนําขึ้นทูลเกลาฯ ถวาย ณ พระราชวังไกลกังวล ในวันท่ี 14 มกราคม 2552 เพ่อื เทิดพระเกยี รติท่ีทรงมบี ทบาทและผลดา นทรัพยส นิ ทางปญ ญาทีโ่ ดดเดน ทั้งน้ี พระองคทรงเปน ผนู ําโลกคนแรกท่ไี ดร บั การทูลเกลาฯ ถวายเหรยี ญรางวัลดังกลาว 4.9 พระยากลั ยาณไมตรี (ดร.ฟรานซิส บี แซร) Dr. Francis Bowes Sayre ดร.ฟรานซิส บ.ี แซร เปน ชาวตะวันตกคนท่ี 2 ทไ่ี ดรับพระราชทานบรรดาศักด์ิเปน พระยากลั ยาณไมตรี ชาวตะวันตก คนแรกท่ีเปนพระยากัลยาณไมตรี มีนามเดิมวา เจนสไอเวอรสันเวสเตนการด (Jens Iverson Westengard) เกิดเมื่อ พ.ศ. 2428 ที่มลรัฐเพนซิลวาเนีย สหรัฐอเมริกาสําเร็จการศึกษาจากมหาวิทยาลัย ฮารว ารด เขามารับราชการในประเทศไทยในสมยั รชั กาลที่ 5 - 6 โดยใน พ.ศ. 2446-2451 เปนผูชวยทีป่ รึกษา ราชการแผนดนิ หลงั จากน้ันเปนทปี่ รกึ ษาราชการแผน ดินจนถึง พ.ศ. 2458 จึงกราบถวายบังคมลาออกกลบั ไป สหรฐั อเมริกา เวสเตนการดไดร ับพระราชทานบรรดาศักด์ิเปนพระยากลั ยาณไมตรเี มอ่ื พ.ศ. 2454 ดร.แซร มีบทบาทสําคัญในการปลดเปลื้องขอผูกพันตามสนธิสัญญาเบาวริงท่ีไทยทําไวกับประเทศ อังกฤษในสมยั รชั กาลท่ี 4 และสนธิสัญญาลักษณะเดียวกันที่ไทยทําไวกับประเทศอื่น ซ่ึงฝายไทยเสียเปรียบ

120 มากในเรอ่ื งที่คนในบังคบั ตา งชาตไิ มต อ งข้ึนศาลไทย และไทยจะเก็บภาษีจากตางประเทศเกินรอยละ 3 ไมได ประเทศไทยพยายามหาทางแกไขสนธิสัญญาเสียเปรียบน้ีมาโดยตลอด ตั้งแตสมัยรัชกาลท่ี 5 มาจนถึงสมัย รัชกาลท่ี 6 ปรากฏวามีเพียง 2 ประเทศที่ยอมแกไขให โดยมีขอแมบางประการ ไดแก สหรัฐอเมริกาเปน ประเทศแรกทย่ี อมแกไ ขใน พ.ศ. 2436 และญีป่ นุ ยอมแกไ ขใน พ.ศ. 2466 เมื่อ ดร.แซร เขามาประเทศไทยแลว พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวทรงแตงตั้งใหเปน ผแู ทนประเทศไทยไปเจรจาขอแกไขสนธิสัญญากับประเทศในยุโรป ดร.แซร เริ่มออกเดินทางไปปฏิบัติงาน ใน พ.ศ. 2467 การเจรจาเปนไปอยา งยากลาํ บาก โดยเฉพาะอยางย่ิงการเจรจากบั อังกฤษ และฝร่งั เศสซง่ึ ตา งก็ พยายามรกั ษาผลประโยชนข องตนเต็มที่ แตเน่อื งจาก ดร.แซร เปนผูมีวิรยิ ะอตุ สาหะ มีความสามารถทางการ ทูต และมีความตั้งใจดีตอประเทศไทย ประกอบกับสถานภาพสวนตัวของ ดร.แซร ท่ีเปนบุตรเขยของ ประธานาธิบดวี ูดโรว วสิ สัน แหง สหรฐั อเมริกา จึงทําใหการเจรจาประสพความสําเร็จ ประเทศในยุโรปที่ทํา สนธิสัญญากับไทย ไดแก ประเทศอังกฤษ ฝรั่งเศส เนเธอรแลนด สเปน โปรตุเกส เดนมารก สวีเดน อิตาลี และเบลเยีย่ ม ยินยอมแกส นธิสัญญาใหเปนแบบเดียวกับท่ีสหรฐั อเมรกิ ายอมแกใ ห ดร.แซร ถวายบังคมลาออกจากหนา ท่ีกลบั ไปสหรัฐอเมรกิ าใน พ.ศ. 2468 แตก็ยังยินดีที่จะชวยเหลือ ประเทศไทย ดังเชนใน พ.ศ. 2469 หลังจากท่ีพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวทรงข้ึนครองราชยได ไมน าน ดร.แซรไ ดถวายคําแนะนาํ เกยี่ วกับสถานการณบานเมือง และแนวทางแกปญหาตาง ๆ ตามที่ทรงถาม ไป และยงั ไดรา งรัฐธรรมนญู ถวายใหทรงพจิ ารณาดวย จากคุณงามความดที ่ี ดร.แซร มตี อ ประเทศไทย จึงไดร ับพระราชทานบรรดาศักด์ิเปนพระยากัลยาณ ไมตรี เมอื่ พ.ศ. 2470 และตอ มาใน พ.ศ. 2511 รัฐบาลไทยไดต ง้ั ชอื่ ถนนขาง กระทรวงตางประเทศ (วังสราญ รมย) วา ถนนกัลยาณไมตรี พระยากัลยาณไมตรีถงึ แกอ นจิ กรรมที่ประเทศสหรัฐอเมริกาเมื่อ พ.ศ. 2515 4.10 หมอบรดั เลย (Dr. Dan Beach Bradley) ดร.แดน บีช แบรดเลย ชาวไทยเรียกกันวา หมอบรัดเลย หรือ ปลัดเล เปนชาวนิวยอรก ประเทศ สหรัฐอเมรกิ า เกดิ เมอ่ื พ.ศ. 2345 หมอบรัดเลยเดินทางเขามายังสยาม เมื่อ พ.ศ. 2378 โดยพักอาศัยอยูกับ มชิ ชนั นารี ชื่อ จอหน สัน ท่วี ัดเกาะ เม่ือเขามาอยูเมอื งไทย ในตอนแรกหมอบรัดเลยเ ปดโอสถศาลาขึ้นท่ีขางใต วัดเกาะ รับรักษาโรคใหแกชาวบานแถวนั้น พรอมท้ังสอนศาสนาคริสตใหแกชาวจีนที่อยูในเมืองไทย สวนซาราหภ รรยาของหมอเปนครสู อนภาษาองั กฤษ ตอ มาหมอบรดั เลยย า ยไปอยแู ถวโบสถวดั ซางตาครสู ขยายกิจการจากรบั รกั ษาโรค เปน โรงพมิ พ โดยรับพิมพหนังสือเกี่ยวกับศาสนาคริสต แจกและพิมพประกาศของทางราชการ เร่ือง หามนําฝนเขามา ในประเทศสยามเปนฉบับแรก จาํ นวน 9,000 แผน เม่อื วนั ท่ี 27 เมษายน พ.ศ. 2382 อกี ดวย กิจการโรงพิมพ นน้ี ับเปน ประโยชนสาํ หรับคนไทยมาก เอกสารทางประวตั ิศาสตรท่สี าํ คัญซ่ึงคนรนุ หลังไดศ ึกษาสว นหนึ่ง กม็ าจากโรงพิมพข องหมอบรดั เลย นอกจากนี้ทานไดออกหนังสือพิมพรายปฉบับหนึ่ง ชื่อวา บางกอกคาเลน เดอร (Bangkok Galender) ตอ มาไดออกหนงั สือพิมพรายปกษอกี ฉบับหนง่ึ เมื่อ พ.ศ. 2387 ชื่อวา บางกอกรี คอรเดอร (Bangkok Recorder) นอกจากหนังสอื พิมพแลว ยงั ไดพิมพหนงั สือเลม จําหนายอีกดวย เชน ไคเก็ก

121 ไซฮั่น สามกก เลียดกก หองสนิ ฯลฯ หนังสือของหมอบรัดเลยน้ันเปนที่รูจักแพรหลายในหมูขุนนางและราช สํานกั โดยเฉพาะหนงั สอื พิมพทีล่ งบทความแสดงความคิดเหน็ อยางกวางขวาง นอกจากงานดา นโรงพิมพท ี่หมอบรัดเลยเขา มาบุกเบิกและพัฒนาใหวงการสิ่งพิมพไทยแลวงานดาน การแพทยและดานสาธารณสุขท่ีทา นทําไวกม็ ิไดย ง่ิ หยอ นไปกวา กนั หมอบรัดเลย นบั เปนหมอฝรั่งคนแรกที่ได นําเอาหลักวิชาการแพทยสมยั ใหมเ ขามาเผยแพรในเมืองไทย มีการผาตัดและชวยรักษาโรคตาง ๆ โดยใชยา แผนใหม ซ่งึ ชว ยใหค นไขห ายปวยอยา งรวดเรว็ ท่สี าํ คัญทีส่ ดุ คอื การปลกู ฝปอ งกนั ไขท รพิษ ดวยคุณงานความดีที่หมอบรัดเลยมีตอแผนดินไทย พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวจึงได พระราชทานพระบรมราชานุญาตใหพวกมิชชันนารี และหมอบรัดเลยเชาที่หลังปอมวิไชยประสิทธิ์อยูจนถึง รัชสมัยพระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลาเจาอยูห ัว จึงพระราชทานใหอ ยูโดยไมต อ งเสยี คา เชาจนกระท่ังหมอบ รดั เลยถ งึ แกก รรมเม่ือ พ.ศ. 2416 รวมอายไุ ด 71 ป บุคคลสาํ คัญของประเทศไทยท่อี งคการศกึ ษา วิทยาศาสตร และวฒั นธรรมแหง สหประชาชาติ (ยูเนสโก) ยกยอง อันดับ ผูไดร ับยกยอง ยกยอ งเม่อื วนั ที่ ยกยองเนอ่ื งในวาระ 1. สมเดจ็ พระเจา บรมวงศเ ธอฯ 21 มถิ นุ ายน พ.ศ. 2505 ฉลองวันประสูติ กรมพระยาดาํ รงราชานภุ าพ ครบ 100 พรรษา 2. สมเดจ็ พระเจา บรมวงศเ ธอฯ 28 เมษายน พ.ศ. 2506 ฉลองวันประสูติ กรมพระยานรศิ รานุวัดติวงศ ครบ 100 พรรษา

122 อันดับ ผูไดร ับยกยอ ง ยกยองเมอ่ื วนั ที่ ยกยอ งเนื่องในวาระ 3. พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธเลิศ 24 กุมภาพันธ พ.ศ. 2511 ฉลองวนั พระราชสมภพ หลา นภาลยั ครบ 200 พรรษา 4. พระบาทสมเดจ็ พระมงกุฏเกลา 1 มกราคม พ.ศ. 2524 ฉลองวันพระพระราช เจา อยหู วั สมภพครบ 100 พรรษา 5. สุนทรภู 26 มถิ นุ ายน พ.ศ. 2529 ฉลองครบชาตกิ าล 200 ป 6. พระยาอนุมานราชธน 14 ธนั วาคม พ.ศ. 2531 ฉลองครบชาติกาล 100 ป 7. สมเดจ็ พระมหาสมณเจา กรม 11 ธันวาคม พ.ศ. 2533 ฉลองวันประสูติครบ 200 พระปรมานชุ ติ ชโิ นรส พรรษา 8. พระเจาวรวงศเ ธอกรมหมืน่ 25 สิงหาคม พ.ศ. 2534 ฉลองวันประสูตคิ รบ 100 นราธปิ พงศป ระพันธ พรรษา 9. สมเดจ็ พระมหติ ลาธเิ บศร 1 มกราคม พ.ศ. 2535 ฉลองวันพระราชสมภพ อดลุ ยเดชวิกรม ครบ 100 พรรษา พระบรมราชชนก 10. พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทร 9 มิถนุ ายน พ.ศ. 2539 ฉลองสิรริ าชสมบัติ มหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช ครบ 50 ป 11. สมเดจ็ พระศรีนครินทรา 11 พฤษภาคม พ.ศ. 2543 ฉลองวันพระราชสมภพ บรมราชชนนี ครบ 100 พรรษา 12. นายปรีดี พนมยงค 20 กนั ยายน พ.ศ. 2543 ฉลองครบชาติกาล 100 ป 13. พระบาทสมเดจ็ พระ 20 กันยายน พ.ศ. 2546 ฉลองวนั พระราชสมภพ จุลจอมเกลาเจา อยูห วั ครบ 150 พรรษา 14. หมอ มหลวงปน มาลากลุ 20 ตุลาคม พ.ศ. 2546 ฉลองครบชาตกิ าล 100 ป

123 อนั ดับ ผไู ดร ับยกยอง ยกยองเมื่อวนั ที่ ยกยองเนือ่ งในวาระ 15. พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา 18 ตลุ าคม พ.ศ. 2547 ฉลองวนั พระราชสมภพ เจาอยหู ัว ครบรอบ 200 พรรษา 16. นายกหุ ลาบ สายประดิษฐ 31 มีนาคม พ.ศ. 2548 ฉลองครบชาตกิ าล 17. พทุ ธทาสภิกขุ 20 ตุลาคม พ.ศ. 2548 100 ป ฉลองครบชาติกาล 100 ป 18. พระเจาบรมวงศเ ธอฯ กรม 19 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2550 ฉลองวันประสูติครบ หลวงวงศาธิราชสนทิ 200 พรรษา กจิ กรรมที่ 9 เรือ่ ง บคุ คลสําคญั ของไทยและของโลกดา นประวัติศาสตร ใหนักศกึ ษาแบง กลมุ 4 กลมุ แตละกลุมศกึ ษาคน ควาและทาํ รายงานสง พรอ มกับนําเสนอ โดยมี หวั เรือ่ ง ดังน้ี กลมุ ท่ี 1 พระราชประวัตแิ ละพระราชกรณยี กิจทส่ี าํ คญั ของพอ ขุนรามคําแหงมหาราช กลมุ ที่ 2 พระราชประวตั ิและพระราชกรณียกิจทีส่ าํ คญั ของ พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา เจาอยูหวั กลมุ ที่ 3 พระราชประวตั แิ ละพระราชกรณยี กิจทส่ี าํ คัญของ สมเดจ็ พระศรีนครินทราบรมราชชนนี กลมุ ที่ 4 พระราชประวตั ิและพระราชกรณยี กิจทส่ี ําคญั ของ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช

124 เรอ่ื งท่ี 5 เหตุการณสาํ คัญของโลกท่ีมีผลตอ ปจ จบุ นั เหตกุ ารณส ําคญั ที่มผี ลกระทบตอการเปลี่ยนแปลงของโลกนั้นหมายถึงเหตุการณสําคัญท่ีทําใหโลก เกิดการเปลี่ยนแปลงภายหลังสงครามสิ้นสุดลง ซึ่งพบวาสหประชาชาติสามารถยับยั้งการทําสงครามอาวุธ ไดในระดับหน่งึ แตเ ม่อื สงครามอาวธุ ผานไปเหตกุ ารณป จ จบุ ันจะกลายเปน สงครามเศรษฐกจิ ชวี ิตความเปน อยู วัฒนธรรม จารีตประเพณี รวมถึงการเมืองการปกครองในปจจุบัน ซ่ึงเหตุการณสําคัญในอดีตท่ีสงผล ตอ ปจจุบนั มดี งั น้ี 1. สงครามโลกคร้ังท่ี 1 และ 2 สงครามโลกครง้ั ทหี่ นงึ่ เปนสงครามความขดั แยงบนฐานการลาอาณานิคม ระหวางมหาอํานาจยุโรป สองคา ย คอื ฝายไตรพันธมิตร (Triple Alliance) ซงึ่ ประกอบไปดวยเยอรมนี และอิตาลี กับฝายมหาอํานาจ (Triple Entente) ประกอบไปดวยบริเตนใหญ ฝรั่งเศสและรัสเซีย เกิดขึ้นในชวง ค.ศ.1914-1918 (พ.ศ.2547-2461) สาเหตขุ องสงครามโลกครัง้ ที่หน่ึง เกดิ จากความขดั แยงทางการเมืองของทวีปยุโรป โดยเปนจุดเริม่ ตน ของการส้ินสุดของระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยของยุโรป การส้ินสุดของจักรวรรดิออตโตมัน เปนตัวเรง ปฏกิ ิรยิ าของการปฏวิ ัติรัสเซีย การพายแพข องประเทศเยอรมนใี นสงครามครงั้ นี้ สง ผลใหเกิดลัทธิชาตินิยมขึ้น ในประเทศ และเปน จุดเร่ิมตน ของสงครามโลกครั้งที่สอง เมอ่ื พ.ศ.2482 (ค.ศ.1939) ในชวงแรกของสงครามมหาอํานาจกลางเปนฝายไดเปรียบ แตหลังจากที่อเมริกาเขารวมกับฝาย พันธมิตร พรอมกับสงอาวุธยุทโธปกรณและกําลังพลเกือบ 5 ลานคน ทําใหพันธมิตรกลับมาไดเปรียบและ สามารถเอาชนะฝายมหาอํานาจกลางไดอยา งเดด็ ขาด ในที่สดุ เมือ่ ฝายมหาอาํ นาจกลางยอมแพแ ละเซ็นสัญญา สงบศึกเมื่อวันที่ 11 พฤศจิกายน ค.ศ.1918 สงครามโลกครัง้ ท่ี 1 ซึ่งกินระยะเวลายาวนาน 4 ป 5 เดือน จึงยุติ ลงอยา งเปน รปู ธรรม ผลกระทบ หลงั จากทส่ี หรฐั อเมริกาไดเ ขารวมรบและประกาศศกั ดาในสงครามครั้งนี้ ทําใหสหรัฐอเมริกาไดกาว เขา มาเปนหน่ึงในมหาอํานาจโลกเสรบี นเวทีโลกเคยี งคูกับองั กฤษและฝรั่งเศส รสั เซียกลายเปน มหาอํานาจโลก สังคมนิยม หลังจากเลนินทําการปฏิวัติยึดอํานาจ และตอมาเม่ือสามารถขยายอํานาจไปผนวกแควนตาง ๆ มากข้ึน เชน ยเู ครน เบลารสุ ฯลฯ จงึ ประกาศจดั ตงั้ สหภาพโซเวียต (Union of Soviet Republics – USSR) ในป ค.ศ.1922 เกิดการรางสนธิสัญญาแวรซาย (The treaty of Veraailles) โดยฝายชนะสงครามสําหรับ เยอรมนี และสนธิสัญญาสันตภิ าพอีก 4 ฉบับ สําหรับพันธมติ รของเยอรมนี เพอ่ื ใหฝ ายผูแพย อมรบั ผิดในฐานะ

125 เปนผูกอใหเกิดสงครามในสนธิสัญญาดังกลาว ฝายผูแพตองเสียคาปฏิกรรมสงคราม เสียดินแดนทั้งในยุโรป และอาณานิคม ตองลดกาํ ลังทหาร อาวธุ และตอ งถูกพันธมิตรเขายึดครองดนิ แดนจนกวา จะปฏิบตั ติ ามเงอ่ื นไข ของสนธิสัญญาเรียบรอย อยางไรก็ตามดวยเหตุที่ประเทศผูแพไมไดเขารวมในการรางสนธิสัญญา แตถูกบีบ บังคบั ใหลงนามยอมรบั ขอ ตกลงของสนธิสญั ญาจึงกอ ใหเกดิ ภาวะตึงเครยี ดขึน้ เกดิ การกอ ตัวของลัทธฟิ าสซสิ ต ในอติ าลี นาซใี นเยอรมนั และเผดจ็ การทหารในญีป่ ุน ซง่ึ ทา ยสุดประเทศมหาอํานาจเผดจ็ การทั้งสามไดรวมมอื เปนพนั ธมิตรระหวางกัน เพอ่ื ตอตานโลกเสรแี ละคอมมิวนสิ ต เรียกกันวาฝายอกั ษะ (Axis) มีการจัดต้ังข้ึนเปน องคกรกลางในการเจรจาไกลเกล่ียขอพิพาทระหวางประเทศ เปนความรวมมือระหวางประเทศ เพ่ือรักษา ความม่ันคง ปลอดภัยและสันติภาพในโลก แตความพยายามดังกลาวก็ดูจะลมเหลว เพราะในป ค.ศ. 1939 ไดเกิดสงครามทีร่ นุ แรงขนึ้ อีกครงั้ นัน่ คอื สงครามโลกครั้งท่ี 2 เปน ความขัดแยงในวงกวาง ครอบคลุม ทุกทวีป และประเทศสวนใหญในโลก เร่ิมตนในป พ.ศ.2482 (ค.ศ.1939) และดําเนินไปจนกระท่ังส้ินสุดในป พ.ศ. 2488 (ค.ศ.1945) ไดช ่ือวาเปน สงครามท่ีมขี นาดใหญแ ละทาํ ใหเกิดความสญู เสียครงั้ ใหญทส่ี ุดในประวัติศาสตรโลก ตนเหตุท่แี ทจ รงิ ของสงครามคร้งั น้ี ยังเปน ประเด็นที่ถกเถียงกันอยูไมวาจะเปนสนธิสัญญาแวรซายส ภาวะเศรษฐกิจตกตาํ่ ครัง้ ใหญ ความเปนชาตินิยม การแยงชงิ อาํ นาจและตองการแบงปนโลกใหมของประเทศ ทเ่ี จริญตามมาทีหลังและกระแสนยิ ม เชน เดยี วกับวนั เริ่มตนสงครามท่ีอาจเปนไปไดท้ังวันที่ 1 กันยายน พ.ศ. 2482 (ค.ศ.1939) ทเ่ี ยอรมันรุกรานโปแลนด, วนั ที่ 7 กรกฎาคม พ.ศ. 2480 (ค.ศ.1937) ท่ีญป่ี ุนรุกรานแมนจูเรยี บางคนกลาววาสงครามโลกคร้ังที่หนึ่งและสงครามโลกคร้ังน้ีเปนขอพิพาท เดียวกันแตแยกกันดวย “การหยุดยิง” การตอสูมีข้ึนต้ังแตมหาสมุทรแอตแลนติก ยุโรปตะวันตกและ ตะวันออกทะเลเมดเิ ตอรเ รเนยี น แอฟริกา ตะวันออกกลาง มหาสมุทรแปซฟิ ก เอเชยี ตะวันออกเฉียงใตและจีน สงครามในยุโรปสิ้นสุด เม่ือเยอรมนียอมจํานนในวันท่ี 8 พฤษภาคม พ.ศ. 2488 (ค.ศ.1945) แตในเอเชีย ยังดําเนินตอไปจนกระทงั่ ญป่ี นุ ยอมจาํ นนในวันที่ 15 สิงหาคม ปเดียวกัน คาดวามีผูเสียชีวิตในสงครามครั้งนี้ ราว 57 ลานคน 2. สงครามเย็น สงครามเย็น (อังกฤษ : Cold War) (พ.ศ.2490-2534 หรือ ค.ศ.1947-1991) เปนการตอสูกัน ระหวางกลุมประเทศ 2 กลุม ท่ีมีอุดมการณทางการเมืองและระบบการเมืองตางกัน เกิดข้ึนในชวงหลัง สงครามโลกคร้ังทส่ี อง ฝายหนึ่งคือสหภาพโซเวยี ต เรยี กวา คายตะวนั ออก ซ่งึ ปกครองดว ยระบอบคอมมวิ นิสต อีกฝายหนึ่งคอื สหรฐั อเมริกาและกลมุ พันธมติ ร เรยี กวา คายตะวันตก ซึ่งปกครองดว ยระบอบเสรปี ระชาธปิ ไตย นโยบายตา งประเทศของสหรฐั อเมริกาและสหภาพโซเวยี ตในชวงเวลาดังกลาว คํานึงถึงสงครามเย็น เปนหลัก นับจากป ค.ศ.1947 (พ.ศ.2490) จนกระทั่งการลมสลายของสหภาพโซเวียต ใน ค.ศ.1991

126 (พ.ศ.2534) สมัยเรม่ิ ตน สงครามเย็น นาจะอยใู นสมัยวกิ ฤตการณท างการทูตในตอนกลางและปลาย ค.ศ.1947 เม่ือสหรัฐอเมรกิ ากบั สหภาพโซเวียตเกดิ ขัดแยงเรื่องการจัดตั้งองคการสันติภาพในตุรกี ยุโรปตะวันออกและ เยอรมนี ความตึงเครยี ดเนื่องจากการเผชิญหนากันระหวางอภมิ หาอํานาจ แตย ังไมมีการประกาศสงครามหรือ ใชก ําลังเปนสมยั ลัทธิทรูแมน วันที่ 12 มีนาคม คศ.1947 กับประกาศแผนการมารแชลล เพือ่ ฟน ฟูบรู ณะ ยุโรปตะวันตก ซึ่งไดรับความเสียหายจากสงครามโลกครั้งที่สอง การขยายอิทธิพลของโซเวียตในยุโรป ตะวันออกและการแบงแยกเยอรมนี การวิจัยและพฒั นาโครงการทางการทหารทงั้ ขนาดเลก็ และขนาดใหญจํานวนมาก เกิดขึ้นในชวงเวลา นี้รวมถึงการแขงขันกันสํารวจอวกาศ การจารกรรมและการสะสมอาวุธนิวเคลียรดวยท้ังหมดนี้เปนไป เพ่อื แสดงแสนยานภุ าพของฝายตน 3. สงครามเศรษฐกิจ หากยอนไปเมื่ออดีตการเกิดข้ึนของสงครามจะเปนการแกงแยงชิงดินแดนและทรัพยากร เพราะสงครามในขณะน้ันจะเปนการขยายอาณาเขตออกไป โดยมไิ ดม ุงหวังเพียงดินแดนเทาน้ัน แตยังมุงหวัง ทรัพยากรในดินแดนอีกดวย ภายหลังสงครามโลกสิ้นสุดลง การแขงขันดานการคา ชีวิตความเปนอยู เปลยี่ นแปลงไปกลางเปน สงครามเศรษฐกิจ การทาํ สงครามเศรษฐกจิ จะมกี ารใชวฒั นธรรมเขา ไปแทรกแซงเปน การกลืนชาติดวย ที่เรียกวา “Crelization” หมายความวา เปนความพยายามยัดเยียดวัฒนธรรมของตน ใหเปน สว นหนึง่ ของวฒั นธรรมในชาตนิ ้ัน ๆ โดยครอบงําทาํ ใหค นมีวถิ ชี ีวิตตามแบบฉบบั วฒั นธรรมของตนหรือ รสู ึกวาเหมอื นเปนวัฒนธรรมของตน เพราะวาวถิ ีชวี ิตจะมตี วั สินคาเปนองคป ระกอบ 4. เหตกุ ารณโลกปจจบุ นั หลักการเกิดสงครามโลกทั้งประเทศท่ีชนะและแพสงครามตางก็เปนประเทศอุตสาหกรรมทําให ทุกประเทศตองฟนฟูเศรษฐกิจในประเทศตน ในท่ีสุดผลผลิตมีมากเกินความตองการจนกลายเปนสาเหตุ เศรษฐกิจตกตาํ่ ท่วั โลกในป ค.ศ. 1929-1933 เหตกุ ารณโ ลกปจ จบุ นั มีการแขงขันดานเศรษฐกิจสูงหรือการทําสงครามดานเศรษฐกิจทําใหวิถีชีวิต ของชาวไทยไมว า จะเปน การดําเนินชวี ติ ปจ จบุ นั การบริโภคคา นิยมเปลย่ี นแปลงไป เม่ือเรายอมรับวถิ ชี วี ติ ใด ๆ ก็ตาม วิถชี วี ติ เหลานั้นยอมจะตองรองขอสินคาบางอยางเพ่ือท่ีจะทําใหการดําเนินชีวิตเหลาน้ันเดินตอไปได เชน เม่อื เรายอมรับวิถีชีวิตดิจิทัล (Digital) เครื่องมืออิเล็กทรอนิกส และ PC ก็จะกลายเปนสวนหน่ึงของวิถี ชีวติ เรา ญ่ปี นุ เปนชาตหิ น่งึ ทผ่ี ลติ เครื่องเสยี งไดดี ซึ่งการรองเพลงตามเนือ้ รอ งท่ีเรียกกันเปน ภาษาญ่ปี นุ วา

127 “คาราโอเกะ” เมอื่ เรายอมรับวิธีการรองเพลงกันตามเน้ือเพลงที่เปน คาราโอเกะ ในท่ีสุดสินคาเก่ียวกับการ รองเพลงคาราโอเกะแบบญี่ปุนก็จะขายดีไปดวย การรับประทานอาหารฟาสตฟูด ตามแบบฉบับวัฒนธรรม อเมรกิ นั หรอื การยอมรับภาษาทใี่ ชในการสื่อสารทางธุรกิจตอ งเปนภาษาอังกฤษ ภาษาจนี เปน ตน การเกดิ ขน้ึ ของกระแสวัฒนธรรมโลก จะทําใหบรษิ ทั ยกั ษใหญระดับโลกสามารถผลติ สนิ คา ดวยตนทนุ ต่ําที่ขายไดทั่วโลก ซึ่งเปนการแสวงหาผลประโยชนขามชาติ จากประเทศดอยพัฒนา หรือการทําการคา โดยเสรจี ากบรษิ ทั ใหญ ซึง่ มตี น ทุนหรอื กาํ ลงั ทรพั ยม ากมาแขงขันธรุ กจิ ในประเทศทกี่ ําลงั พัฒนา จะเหน็ ไดว าใน ยุคเศรษฐกจิ ใหม มกี ารหลง่ั ไหลของวัฒนธรรมตางชาตเิ ขา มาในสงั คมไทยอยา งหนัก จนทาํ ใหรสู ึกวาวัฒนธรรม คา นิยม รปู แบบวิถีการดาํ เนนิ ชีวติ แบบไทย ๆ กาํ ลังถูกกลืนและถูกทําลายความเปนไทยทําใหปฏิเสธไมไดวา ปจ จบุ นั วัฒนธรรม รปู แบบวถิ ชี ีวติ ตะวนั ตกหรือของตางชาติกาํ ลังมีบทบาทตอ การดาํ เนนิ ชีวติ ความเปน อยขู อง คนทุกเพศทกุ วยั อยางไรก็ตาม แมวาระบบตลาดทุนนิยมน้ีจะมีการแขงขันที่สงผลดีตอผูบริโภค ในเร่ืองคุณภาพ ผลิตภณั ฑและรปู แบบของนวัตกรรม (Innovation) ก็ตาม แตก็ทําใหสังคมไทยยุคใหมมีลักษณะเปนบริโภค นิยม (Consumerism) และสังคมมีความเสี่ยงตอการถูกกลืนทางวัฒนธรรม ซ่ึงคนรุนใหมท่ีจะเปนฟนเฟอง กลไกทางสงั คมตอไปในอนาคตก็กําลังหลงใหลนิยมชมชอบกับความสุขจากส่ิงบันเทิงตาง ๆ ที่มากับกระแส โลกาภวิ ัฒนและการเปดเสรที างการคา ในป ค.ศ.2508 (พ.ศ.2551) วนั ท่ี 15 กันยายน 2551 บรษิ ทั ยกั ษใหญใ นสหรฐั อเมรกิ าประกาศภาวะ ขาดทนุ ลม ทําใหส ง ผลกระทบตอเศรษฐกจิ โลกถดถอยจนถงึ ป พ.ศ. 2552 เร่ืองที่ 6 บทบาทของสถาบันพระมหากษัตรยิ ในการพฒั นาชาตไิ ทย บทบาทของสถาบนั พระมหากษตั รยิ ใ นการพฒั นาชาติไทย สถาบนั พระมหากษตั ริย : กาํ เนิด ความหมาย แนวคิด สัญลักษณ และพัฒนาการ ในคัมภีรพราหมณ กลาวถึงการแตงต้ังมนุษยคนแรกเปนกษัตริยและจักรพรรดิในการปกครอง ประชาชน ซ่ึงมีบางคัมภีรกลาววาพระพรหมทรงตั้งพระมนูเปนกษัตริยองคแรกขึ้นมาเพ่ือใหทําหนาที่แกไข ปญหาการทะเลาะววิ าทของมนษุ ยทแี่ ยง ชงิ ขาวสาลกี นั จนวนุ วายจนยุติปญ หาลงไดสําเรจ็ ถอื วาเปนการเรม่ิ ตน ของการมีสถาบนั กษตั ริยใ นมนุษยโลกตามความเชอื่ ของพราหมณฮ นิ ดใู นอินเดีย สถาบันพระมหากษัตริยไทย คือ 1 ใน 3 สถาบันสูงสุดของชาติที่เปนศูนยรวมจิตใจทําใหเกิด ความมั่นคงเปน เอกภาพของประชาชนชาวไทยเพราะพระมหากษตั รยิ ทรงทําหนาท่ีเปนทั้งผูปกครองเขตแดน และคุม ครองปอ งกันอาณาประชาราษฎรในฐานะของจอมทัพทําสงครามกับขา ศกึ เพ่ือปองกนั ดินแดนและ

128 เอกราชของชาติอาจเร่มิ จากการเปนผปู กครองเมืองเล็กเมอื งนอยมากอนเม่ือมกี าํ ลงั แข็งแกรงมากข้ึน จนสามารถผนวกเมืองอ่นื ๆ เขาดวยกันแลวกต็ ง้ั ตนเปน ประมขุ ยกฐานะขน้ึ เปน พระมหากษัตริยปกครองเมือง ศูนยก ลางและเมืองบรวิ ารในพระราชอาณาจักร บนเสนทางแหงกาลเวลาสถาบันพระมหากษัตริยมีพัฒนาการจากรูปแบบการปกครองท่ีเรียบงาย เสมอื นพอปกครองลูกหรอื การดูแลบริวารในครอบครวั จนมีความสลับซับชอนมากข้ึนดวยเหตุผลของจํานวน ประชากร หรือความกวางขวางของดินแดน และปจจัยดานตาง ๆ ของลักษณะทางสังคมและสภาพของ เศรษฐกจิ ท่ีตอ งมกี ารกาํ หนดวธิ กี ารในการควบคมุ ดแู ลอยา งเปน ระบบเพอ่ื ใหเ กิดความสงบปลอดภัย และเจรญิ ม่งั คง่ั ของอาณาจักรซงึ่ มีสถาบนั พระมหากษตั ริยท รงเปน ศนู ยกลางของการปกครองน้นั สถาบนั พระมหากษตั ริยประกอบดว ยคาํ ๒ คาํ คือ สถาบนั กับพระมหากษตั รยิ  คาํ วาสถาบนั หมายถงึ ส่ิงซึ่งคนในสวนรวมคือสังคมจัดต้ังใหมีขึ้น เพราะเห็นประโยชนวามีความตองการและจําเปนแก วิถีชีวิตของตน เชน สถาบันชาติ สถาบันการเงิน และสถาบันศาสนา เปนตน สถาบันเปนส่ิงสําคัญในสังคม เพราะมีหนาที่ยึดเหน่ียวคนในสังคมใหมีทิศทางดําเนินชีวิตไปในแบบเดียวกัน หรือมีความสุขเสมอกัน นอกจากน้ีสถาบันจะบังเกิดข้ึนไดดวยคนในสังคมมีความเห็นพองกันวาจําเปนตองมีและสามารถอํานวย ประโยชนใหบังเกิดได คําวาพระมหากษัตริยมีความหมายถึงพระเจาแผนดิน พระเจาอยูหัวเปนคําในภาษา สันสกฤติวา “กษฺตฺริย” หรือภาษาบาลีวา “ขัตติย” หมายถึง คนในวรรณท่ี 2 ในสังคมอินเดีย ซ่ึงมีอยู 4 วรรณะ คอื พราหมมณ กษตั ริย แพทย และศูทร หมายถงึ ผูน าํ ในการรบ ผปู อ งกันภัย หรือชาตินักรบ ซึ่งเดิม หมายถึง บคุ คลผูมหี นาท่ปี องกันขาศึกหรอื ผเู ปน หวั หนาและยงั เปน รากศัพทเดียวกับคาํ วาเกษตร สถาบันชาติ สถาบันศาสนาและสถาบันพระมหากษัตริยมีอยูคูกับแผนดินไทยตลอดมาควบคูกับการสถาปนาอาณาจักร โบราณตาง ๆ นับตั้งแตพุทธศตวรรษ 12 ซึ่งพบหลักฐานที่เปนประเภทลายลักษณอักษรท่ีแสดงถึงการมี พระมหากษัตรยิ ข องอาณาจักรทวารวดี มีเมืองอูทองซึ่งปจจุบันเปนที่ตั้งอําเภออูทองจังหวัดสุพรรณบุรีเปน เมืองสําคญั จากการคน พบเหรียญเงนิ ท่เี มืองอูทองบนเหรียญปรากฏจารึกภาษาสันสกฤตวา “ศรที วารวดี ศวร ปนุ ยะ” แปลวา การบุญของผเู ปน ใหญแ หงศรที วารวดี เปนการยืนยนั วา มีสถาบันกษัตริยเกิดข้ึน ในขณะ เริ่มตน ของยุคประวัตศิ าสตรข องดนิ แดนไทยและมกี ารคนพบตอมาวา บานเมอื งและอาณาจกั รอื่น ๆ ในดินแดน ทเ่ี ปนชาติไทยในปจ จุบันนล้ี วนปกครองดว ยระบอบกษตั ริยท ้งั ส้นิ ตอมาในสมัยสุโขทัยสังคมไทยมีลักษณะเปนครอบครัว โดยมีประมุขเปนหัวหนาชุมชนที่เรียกวา “พอขุน” การเก็บผลประโยชนเขารัฐอาจมีนอยดงั ท่กี ลา วไวใ นศลิ าจารึกสุโขทยั หลักท่ี 1 วา “เจาเมือง บเอา จกอบในไพรล ูทา ง” ซ่งึ หมายถงึ การไมเ ก็บภาษีการคาและใหเสรที างการคา ดังความวา “ใครจักใคร คาชาง คา ใครจักใครคา มา คา ใครจกั ใครค าเงอื น (เงิน) คาทองคา ” แมก ารปกครองโดยสถาบันกษตั ริยในสมัยสุโขทัย จะมีผูกลาววามีวิถีสงบรมเย็นแตในช้ันหลังก็มีทั้งปจจัยภายใน คือ ความขัดแยงของเจานายท่ีเปนสมาชิก ภายในสถาบนั และปจ จัยภายนอก คอื การขยายอาํ นาจของลานนาและกรงุ ศรอี ยธุ ยาทําใหสโุ ขทยั ทเี่ ปน เสมือน รัฐกันชนของสองอาณาจักรตองตกอยูในภาวะสงครามและการแยงชิงกันจนตองยอมผนวก เขากับกรุงศรี- อยุธยาในทสี่ ุด

129 กรุงศรีอยุธยาซึ่งเปนรัฐท่ีเกิดจากการผนึกกําลังกันของสุพรรณบุรีและละโว ซ่ึงในอดีตเคยอยูใน อิทธพิ ลของวัฒนธรรมเขมรมากอน กรุงศรีอยุธยาจึงรบั เอาคติของเทวราชาจากวัฒนธรรมเขมรมาใช ทําใหมี คตคิ วามเชอื่ บางสวนเปนการปกครองแบบฮินดูของอินเดีย พระมหากษัตริยอยุธยาจึงเปนเสมือนสมมุติเทพ ทอี่ วตารหรอื แบง ภาคลงมาปราบยุคเข็ญในมนุษยโลก และเปนศูนยรวมของการปกครอง มีแนวคิดเกี่ยวกับ สถาบันพระมหากษัตริยที่เกิดจากศาสนาพราหมณ ฮินดู ไดยกยองพระมหากษัตริยไวในฐานะของเทวดา ซง่ึ เปรียบดงั องคพระนารายณ หรือพระวิษณุอวตารลงมาปราบยุคเข็ญ ทําใหมีการสรางสัญลักษณแทนองค พระมหากษตั รยิ  เมือ่ ประทับหรอื เสดจ็ ไปท่ตี าง ๆ เปน ”ธงครุฑ” อันหมายถงึ พาหนะของพระนารายณ ครุฑเปน พาหนะของพระนารายณ เรือพระทีน่ งั่ นารายณท รงสบุ รรณ พระมหากษัตรยิ ทรงประทับในการประกอบพระราชพธิ ีตา ง ๆ ทางชลมารค

130 หรือแมแ ตห นาบนั ของพระอโุ บสถในพระอารามหลวงท่ีพระมหากษัตริยท รงสรา งกจ็ ะจาํ หลกั หรือทาํ ลวดลาย ปูนปน รปู นารายณท รงครฑุ เพอ่ื แสดงถงึ ความเปนวัดทกี่ ษัตรยิ ท รงสรา ง พระนารายณทรงสุบรรณ (ครฑุ ) บนหนาบันพระอุโบสถและวหิ ารในพระอารามหลวง ในดานพระราชอํานาจพระมหากษตั รยิ  กท็ รงมสี ทิ ธขิ าดในการใชอ ํานาจที่เรยี กวา “สมบรู ณาญาสิทธริ าชย” ในการลงโทษลดโทษหรืออภยั โทษแกบ คุ คลในพระราชอาณาเขตและมกี ฎมณเฑียรบาลท่จี ะตราข้นึ เพอ่ื รักษา พระราชฐาน เพอ่ื ถวายพระอภิบาลปอ งกนั เภทภยั เพื่อรกั ษาพระเกียรติยศและเปน กฎระเบียบในการปฏิบัติ ตนตอ องคพระมหากษตั ริยแ ละสมาชิกในสถาบันพระมหากษตั ริย ไดแก พระมเหสี พระราชโอรสธิดา พระบรมวงศานวุ งศ แมแตบ คุ คลอื่น ๆ ที่อาศัยหรอื ทํางานอยูใ นพระราชฐาน มีการกําหนดคําราชาศพั ทข น้ึ เปนภาษาเฉพาะใชกับพระมหากษตั รยิ ห รอื พระบรมวงศานวุ งศตามลาํ ดบั ชนั้ ซึง่ คาํ ราชาศัพทหลายคาํ มาจาก ภาษาเขมร เชน คําวา เสวย - กนิ , พระแกล - หนาตา ง ,พระขนอง - หลัง การกําหนดรปู แบบของทป่ี ระทบั เชน พระบรมมหาราชวงั หรอื พระตาํ หนกั ทม่ี ลี กั ษณะพเิ ศษ คอื เปน เรือนยอดหลังคาซอ นชนั้ ตามฐานานุศักดิ์ ตา งไปจากบานเรอื นสามัญชนโดยท่ัวไป พระทน่ี ั่งดุสิตมหาปราสาทในพระบรมมหาราชวัง

131 ในดา นพธิ ีกรรมตาง ๆ นบั แตการประสูติจนถงึ สวรรคตของพระมหากษตั รยิ แ ละสมาชกิ ในราชตระกูล เชน พระราชพธิ ขี นึ้ พระอู พระราชพิธลี งสรง พระราชพิธีสมโภชเดือน พระราชพิธีโสกันต พระราชพิธีบรม- ราชาภเิ ษก พระราชพธิ ีถอื น้าํ พระพพิ ฒั นสัตยา (ศรีสัจปานการ) พระราชพธิ ีออกพระเมรุ ฯลฯ ซ่ึงลวนแลวแต เปนพิธกี รรมท่เี ก่ยี วกบั ความเปน “เทพเจา ” ท้ังสน้ิ พระราชพธิ โี สกนั ตท เ่ี ขาไกลาส (จําลอง) พระเมรมุ าศ ในการเฉลิมพระนามพระมหากษตั ริยใ นยคุ สมัยตา ง ๆ จะเห็นถงึ ความเชอื่ ในวิถีการเมืองการปกครอง ของพระมหากษัตริยแตละพระองควาจะทรงวางพระองคอยูในแนวทางเชนไร คือ ทรงเปนเทวราชา เชน พระนามสมเดจ็ พระรามาธิบดที ่ี 1 (อทู อง) สมเด็จพระรามราชาธิราช สมเด็จพระนารายณมหาราช หมายถึง พระรามพระนารายณ สมเด็จพระนเรศวรมหาราช หมายถึงพระอิศวร สมเด็จพระอินทราธิราช หมายถึง พระอินทร หรือทรงเปนพุทธราชา และธรรมราชา เชน สมเด็จพระมหาธรรมราชา (ลิไท) สมเด็จพระบรม ไตรโลกนาถ สมเดจ็ พระสรรญเพชญท่ี 1 สมเดจ็ พระเจา ทรงธรรม เปน ตน

132 ศาสนาพราหมณ์ ฮินดู พุทธศาสนา สถาบัน ความเชอื ท้องถนิ พระมหากษัตริย์ไทย แผนภูมแิ สดงความสัมพนั ธของสถาบันพระมหากษัตรยิ ก บั ศาสนาและความเชื่อทองถน่ิ จากแผนภมู ขิ า งตน นี้ช้ใี หเห็นวา แมสถาบนั พระมหากษัตรยิ จะมีลกั ษณะของเทวราชาชัดเจนในหลาย สว น แตม ีอกี หลายสว นที่แสดงถึงความเปน “ธรรมราชา” หรือ “พุทธราชา” ของพระมหากษัตริย ในสมัย- สุโขทัยอทิ ธพิ ลของพุทธศาสนาทาํ ใหพ อขุนรามคําแหงเสดจ็ ออกสง่ั สอนประชาชนดว ยพระองคเ องบนขดานหิน “มนังคศิลาบาต” กลางดงตาล หรือพระมหาธรรมราชาลิไท ทรงสรางพระพุทธชินราชเมืองพิษณุโลกและ เสดจ็ ออกผนวช เปน ตน โดยเฉพาะสมยั อยุธยา ท่ีเห็นไดชัดวา พระพุทธศาสนาสงผลตอการรับเอาหลักพุทธ ธรรมมาใชใ นการปกครองบา นเมอื งของสถาบันพระมหากษตั ริย เชน พระมหากษัตริยตองมีทศพิธราชธรรม , จักรวรรดิวัตร 12 และสังคหวัตถุ 4 และหลักธรรมอื่น ๆ อีกมากมาย ซ่ึงพระมหากษัตริยพระองคใด ทรงสมบรู ณพ รอมดว ยธรรมเหลา นี้ กจ็ ะทรงไดรบั การยกยองวา ทรงเปน “ธรรมราชา” ในพระราชพงศาวดาร กลา วถึง พระราชกรณยี กจิ ของพระมหากษัตริยอ ยธุ ยาวา ทรงมพี ระราชศรทั ธา ในการทาํ นุบาํ รุงพระพทุ ธศาสนาในการสรางพระอารามหลวงที่งดงามและใหญโตโอฬารมากมาย ในกรุงศรี- อยุธยา เชน วัดพระศรีสรรเพชญ วัดพระราม วัดราชบูรณะ วัดมหาธาตุ วัดไชยวัตนาราม ฯลฯ และมีการ สถาปนาพระพุทธรูปใหญง ดงาม เชน พระพุทธชินราช พระศรสี รรเพชญ พระพทุ ธไตรรัตนนายก (พระพทุ ธเจา พแนงเชิง) พระมงคลบพิตร เปนตน พระเจา แผน ดนิ ทุกพระองคทรงบําเพ็ญกุศลเสด็จนมัสการพระพุทธบาท และพระพุทธฉายที่สระบุรีเปนประจํา นับแตรัชกาลสมเด็จพระเจาทรงธรรมเปนตนมา เหตุการณดังกลาว แสดงใหเ หน็ ถงึ ความม่นั คงในหลักพุทธธรรมท่ที รงปรับปรุงพระราชจริยวัตรใหเหมาะกับวิถีความเปนอยูของ คนไทย ในวรรณคดีโคลงพระราชพิธีทวาทศมาสที่กลาวถึงพระราชพิธีสิบสองเดือน ซ่ึงกําหนดไวในรอบป ปรากฏวาหลายพระราชพิธีทท่ี รงพระราชทานพระราชทรัพยโดยการโปรยทานแกประชาชนในการท่ีสถาบัน พระมหากษตั ริยไดแสดงถึงพระเมตตาท่ที รงมตี อประชาชนและมิไดม คี วามเด็ดขาดแรงกลา จนเกินไปในการใช

133 พระราชอํานาจเชน น้ี อาจเปน ชอ งทางใหเกิดความไมม่นั คงในพระราชบลั ลังกแ ละการสบื ราชสมบัติไดแมจะมี กฎมณเฑียรบาลบังคบั ใชอยู ทาํ ใหพ ระมหากษตั รยิ แ ละองครัชทายาทยิ่งตองทรงบําเพ็ญพระบุญญาบารมีให เปน ทจี่ งรักภักดีของขนุ นาง ขา ราชการและไพรฟาขา แผนดิน ในขณะทต่ี องทรงมวี ธิ ีการปรับปรุงระบบราชการ และการปกครองใหเหมาะสมกับสภาพบานเมืองแตละยุคสมัยดวยจึงจะทรงรักษาพระราชอํานาจและราช- บัลลังกเ อาไวได พระมหากษัตรยิ บ างพระองคเ ชื่อในการบาํ เพ็ญพระบารมีในฐานะพระโพธิสัตว เชน สมเด็จพระเจา ปราสาททอง ทรงอธิษฐานปรารถนาพุทธภูมิ พระองคทรงเปล่ียนรูปทรงของพระประธานในพระอุโบสถ วัดหนาพระเมรุ เปนพระพุทธรูปทรงเครื่อง ซ่ึงสันนิษฐานไดอีกนัยคือ เปรียบเสมือนพระศรีอริยเมตไตรย จนถึงกรุงธนบรุ ีและรตั นโกสนิ ทรต อนตน ก็ยังคงรับคตคิ วามเชือ่ เชน เดียวกบั สมยั อยุธยาไวค อ นขางจะครบถวน สมบรู ณ เพยี งแตก ารสนิ้ พระชนมของพระมหากษัตรยิ เ ปลีย่ นจาก คําวาเสด็จนฤพาน (นิพพาน) มาเปนคําวา “สวรรคต” เทา น้ัน คือลดฐานะลงมาไมไ ดแสดงฐานะวา ทรงเปน พระพุทธเจา หรือพระโพธิสัตว อยางชัดเจน เชน สมยั อยุธยา สวนสมเด็จพระเจาตากสินมหาราชนั้นทรงใฝพระทัยในการเจริญกัมมัฏฐานอยางย่ิง หรือ สมเดจ็ พระพุทธยอดฟา จฬุ าโลกมหาราชกท็ รงมพี ระปฐมบรมราชโองการวา “ตง้ั ใจจะอปุ ถมั ภก ยอยกวรพุทธศาสนา ปองกนั ขอบขณั ฑสมี า รกั ษาประชาชนและมนตร”ี จะเหน็ ไดวา พระบรมราชโองการน้แี สดงถึงความตระหนักในพระราชภาระที่ทรงมีตอบานเมืองใน 3 ประการ คอื การปองกนั การรกั ษา และการคมุ ครอง “ไพรฟ าขา แผนดิน” โดยเฉพาะเปน การฟนฟูบํารุงขวัญ และกําลังใจใหแ กค นทย่ี งั ไมลืมการลม สลายของทุกสถาบันในคราวเสียกรงุ ศรอี ยุธยาครง้ั ที่ 2 ในป พ.ศ. 2310 ครั้นมาถงึ ในรัชกาลตอ ๆ มา เชน สมเด็จพระจอมเกลา เจาอยูห วั รชั กาลที่ 4 พระองคท รงเคยผนวชมา นานกอนขึน้ ครองราชสมบัติจึงทรงสงเสรมิ พระพทุ ธศาสนาอยางเตม็ ทตี่ ามท่ที รงเลาเรยี นมาพระราชกระแสใน รัชกาลที่ 4 ทรงตรสั ไวตอนหนง่ึ วา “พระราชอํานาจของพระมหากษัตริยมิไดย่ิงใหญไปกวาความสุขสวนรวม ของประชาชน” และยงั ทรงมแี นวคดิ ในการเปลย่ี นแปลงยอมรบั พระราชฐานะของพระมหากษตั ริยวาทรงเปน “มหานิกร สโมสรสมมติ” ไมใชการปราบดาภิเษกหรือการข้ึนครองราชย โดยอํานาจดังในอดีต แตเปนการ ยนิ ยอมพรอ มใจยกยองของมหาชน และแสดงใหเหน็ วา สถาบนั พระมหากษัตรยิ  ไดเ รมิ่ ตระหนักใน “อํานาจ” ของประชาชน หรือ “ประชาธิปไตย” มากข้ึน ซ่ึงในรัชสมัยของพระมหากษัตริยอ่ืน ๆ ถัดมาก็ทรงมี พระราชดําริเก่ียวกับการพระราชทานพระราชอํานาจของพระองคคืนสูประชาชนมากขึ้นมาโดยลําดับ เชน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงโปรดใหขุนนางที่เดินทางไปราชการในยุโรปใหกลับมาถวาย รายงานถงึ การสงั เกตแนวทางการปกครองแบบประชาธปิ ไตยของประเทศเหลานั้น การทดลองใหขาราชการ ไดฝ กบทบาทสมมตุ ใิ นวถิ ีประชาธปิ ไตยจากดสุ ิตธานี ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว ตลอดจนการตัดสินพระทัยสละพระราชอํานาจแกประชาชนของพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว เมื่อคณะราษฎรทต่ี ้ังตนเองเปนตัวแทนของราษฎรขอพระราชทานอาํ นาจอธปิ ไตย การทคี่ วามหางเหินกันดวย ระบบเทวราชเกือบจะหมดไปโดยส้นิ เชิงในหวงเวลานนี้ บั สมยั รัชกาลที่ 4 เปนตนมา ทรงโปรดฯ ใหประชาชน

134 เฝา ชมพระบารมไี ดส ะดวกข้นึ กวาในอดตี และเริ่มคลค่ี ลายมากจนน่ังเกาอ้ีในขณะเขาเฝา ได แตประชาชนก็ยัง ยนิ ดที ่ีจะหมอบกราบแทบพระยุคลบาทดวยความรูสึกจงรักภักดีเสมือนพระองคทรงเปนเจาชีวิตดังแตกอน แมการปกครองดวยสถาบนั กษตั รยิ ข องไทยเราจะมีลักษณะเปนการปกครองท่ีประชาชนไมมีสวนรวมในการ กําหนดผูปกครอง อํานาจสูงสุดในการปกครองประเทศเปนของพระมหากษัตริย แตมีลักษณะที่ผิดไปจาก ระบอบเผดจ็ การ เพราะพระมหากษตั ริยไดรบั การยอมรบั เทิดทูนจากประชาชน ในลกั ษณะเปนเสมือนสถาบนั ศักดิส์ ทิ ธ์ทิ ใี่ หค วามคุม ครองแกตน การยอมอยใู ตก ารปกครองของพระมหากษัตริยเปนไปดวยความสมัครใจ บังเกิดจากความจงรักภักดีเพราะตระหนักวา ประเทศชาติมีความสงบและมั่นคงดวยพระบารมีของ พระมหากษตั รยิ ซ ง่ึ มีระบบศกั ดนิ าชว ยจดั ระเบยี บทางสงั คมสบื เนอื่ งจนถงึ สมัยรัตนโกสินทรตอนตนดว ยจึงเลกิ ไป พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดุลยเดช พระราชดําเนนิ ทร่ี พ.ศิรริ าช (รัชกาลทื่ 9) เสด็จออกสีหบญั ชร บทบาทของสถาบันพระมหากษัตรยิ ในการพฒั นาชาตไิ ทย สถาบันพระมหากษัตริยมีความสําคัญอยางย่ิงในการเปนศูนยรวมจิตใจของชนชาวไทยทุกหมู เหลา ทุกฐานะทุกเชื้อชาติและศาสนา ตางยึดถือพระมหากษัตริยเปนธงชัย เปนท่ีพึ่ง และเปนแบบอยาง ในการดาํ เนินชวี ิต ทง้ั นเี้ พราะชาวไทยมีความเช่ือมั่นศรัทธารวมกันวาองคพระมหากษัตริยทุกพระองคทรงมี พระบุญญาธกิ ารอันสงู สง ดวยทรงบาํ เพ็ญพระบารมีส่ังสมมาหลายภพชาติ ดุจดังความเชื่อในพุทธศาสนาวา บุรุษที่ไดบําเพ็ญกุศลทานอันถึงพรอมชักชวนใหผูคนมารวมกุศลอันย่ิงใหญแลวเทาน้ันจึงจะไปบังเกิด ในดาวดึงสเสวยอินทรสมบัติในวิมานน้ันได และยังเชื่อวาพระมหากษัตริยคือพระโพธิสัตวเสด็จลงมาจาก สวรรคชัน้ ดุสติ เพ่อื ลงมาบาํ เพ็ญพระบารมีเพื่อการตรัสรใู นพุทธภมู ิอันใกล บา งกเ็ ช่ือวา พระองคค ือ พระอิศวร มหาเทพ หรอื พระวิษณุอวตารลงมาดบั ทกุ ขรอ นใหปวงชนในมนษุ ยโลก

135 พระสยามเทวาธริ าชทลู เชิญพระอศิ วรลงมาจตุ ิเปนสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ดว ยความศรทั ธาอนั หย่ังรากลกึ ลงในจิตใจของชาวไทยทุกหมูเหลาตอสถาบันพระมหากษัตริย เชนน้ี จึงเปนส่ิงทท่ี าํ ใหส ถาบันพระมหากษัตรยิ เ ปน ทห่ี วงั พ่ึงในพระบารมแี ละพระมหากรณุ าธิคุณในทกุ ๆ ดาน โดยท่ี สมาชกิ ในสถาบันพระมหากษตั ริยกไ็ ดรบั การกาํ หนดบทบาทดวย “ธรรมะของพระราชา”อยูแลวรวมท้ังการ ส่ังสมมาโดยการบอกกลาวส่ังสอนมาในสายพระราชสกุลถึงความรับผิดชอบตอพระราชภาระของผูครอง แผนดนิ ดงั พระบาทสมเด็จพระจอมเกลา เจาอยูหัวทรงกวดขนั ดูแลพระราชโอรส คอื สมเดจ็ เจาฟากรมขุนพินิต ประชานาถ (ตอมาคอื รชั กาลที่ 5) ในการศึกษาราชการแผน ดินโดยโปรดเกลาฯ ใหเฝาปฏิบัติประจําพระองค นอกเหนือจากเวลาเฝา ตามปกตเิ พอื่ ทรงรับฟงพระบรมราโชวาทและพระบรมราชาธิบายในเร่ืองราชการและ ราชประเพณีตาง ๆ อยเู สมอ หรอื ความในพระราชหัตถเลขาของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงมีถึงสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชเจาฟามหาวชิรุณหิศถึงภาระรับผิดชอบของผูเกิดในราชตระกูลภายใต พระมหาเศวตฉัตรวา อยาถือวา ตวั เองมีบุญแตใหถ อื วา มกี รรมทต่ี อ งมหี นา ทีต่ องปฏิบัตติ อประชาชนในดานการ ศกึ สงครามผทู เี่ ปน องคร ัชทายาทนนั้ จะตอ งฝก ฝน และรบั ผิดชอบต้ังแตทรงพระเยาว พ.ศ. 2357 ในรัชสมัย พระบาทสมเดจ็ พระพุทธเลิศหลา นภาลัย เมื่อมอญไมพอใจท่ีถูกพมาเกณฑแรงงานกอสรางพระเจดีย จึงกอ กบฏที่เมืองเมาะตะมะ ทําใหถูกพมาปราบปราม ตองหนีเขามายังไทยเปนระลอกใหญเพ่ือพึ่งพระบรม โพธิสมภาร เจา ฟา มงกุฎ (ตอ มาคือรัชกาลท่ี 4) เสด็จเปนแมก องพรอมดวยกรมหลวงพิทักษมนตรี ออกไปรับ ถึงชายแดน แมแตพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัยเองก็ทรงไดรับการฝกฝนใหไปราชการสงคราม ตงั้ แตพระชนมายเุ พยี ง 8 พรรษา ท่ีเดนชัดคือบทพระนิพนธของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาสยามบรมราชกุมารีที่ทรงกลาว เปรียบเทียบการทรงงานวา คือการเดินไปในปาท่ีมีแตอันตรายในบทรําพึงของลูกและบทปลอบใจของ พอ ใหล กู มีกาํ ลังใจทีจ่ ะทําตามอุดมการณค ือการเสียสละเพือ่ ผอู นื่ ดงั นั้นบทบาทของสถาบันพระมหากษัตริย

136 จึงเปลยี่ นไปไมใ ชเ พยี งการทรงงานของพระมหากษัตริยเ พียงลาํ พังแตพระบรมวงศานุวงศกร็ ว มมบี ทบาทตาง ๆ กนั ทจี่ ะชวยสงเสรมิ ความเจรญิ กา วหนา แกช าติบานเมืองมิใชเ พียงออกทาํ ราชการสงครามเทา นัน้ ฉันเดินตามรอยเทา อันรวดเรว็ ของพอโดยไมห ยุด ผานเขาไปในปา ใหญ นากลวั ทบึ แผไ ปโดยไมม ที สี่ ้นิ สุด มืดและกวา ง มตี น ไมใหญเ หมือนหอคอยท่เี ขม แขง็ พอ จา ...ลกู หิวจะตายอยแู ลว และเหนอื่ ยดวย ดซู ิจะ เลอื ดไหลออกมาจากเทาทง้ั สองท่ีบาดเจ็บของลกู ลูกกลัวงู เสอื และหมาปาพอ จา ...เราจะถงึ จุดหมายปลายทางไหม? ลูกเอย...ในโลกนี้ไมม ที ่ไี หนดอกท่มี ีความรื่นรมณแ ละความสบายสําหรบั เจา ทางของเรามไิ ดป ูดวยดอกไมสวยสวยจงไปเถิด แมวา มนั จะเปน สิง่ ท่ีบบี ค้นั หวั ใจเจา พอเห็นแลว วา หนามตาํ เนอ้ื ออ นออนของเจาเลอื ดของเจา เปรียบดงั่ ทบั ทมิ บนใบหญาใกลน ้ํา นํ้าตาของเจา ท่ไี หลตอ งพุมไมสเี ขยี วเปรียบด่งั เพชรบนมรกตทีแ่ สดงความงามเต็มท่ี เพ่อื มนุษยชาต.ิ ..จงอยา ละความกลาเมอื่ เผชิญกบั ความทุกข. ...ใหอ ดทนและสุขมุ และจงมีความสขุ ทไ่ี ดย ดึ อุดมการณทม่ี คี า ไปเถดิ ..ถา เจาตองการเดนิ ตามรอยเทาพอ บทพระราชนิพนธส มเด็จพระเทพรตั นราชสุดาฯ

137 บทบาทหนาที่ของพระมหากษัตริย บทบาทหนาท่ีของพระมหากษัตริยคือ การเปนประมุขของประเทศ และทรงมีหนาที่ในดานการ ปกครอง เสริมสรางความม่ันคงใหพระราชอาณาจักร นอกจากน้ี พระมหากษัตริยก็ยังทรงสงเสริมดาน เศรษฐกจิ ทําใหม ีความม่งั คงั่ เจรญิ รุงเรอื ง พรอ มทัง้ ทาํ นุบาํ รุงศลิ ปวฒั นธรรมสรางความงดงามในความเปน ไทย 1. ดานการเมืองการปกครองและเสริมสรา งความม่ันคง พระมหากษัตริยท รงเปน ผูน าํ ในการสรา งความมั่นคงในพระราชอาณาจักร และทรงเปนจอมทพั ในการ ทําศึกสงครามเพื่อขยายพระราชอาณาเขตใหกวางใหญไพศาล ในขณะเดียวกันพระมหากษัตริยก็ยังทรง ปกปองบา นเมืองจากขา ศกึ ศัตรู ดังเชน สมัยสุโขทัยพอขุนบางกลางหาว ทรงรวมมือกับพอขุนผาเมืองขับไล ขอมสบาดโขลญลาํ พงออกจากสโุ ขทัย พอขุนบางกลางหาวทรงยึดเมืองศรีสัชนาลัยไวไดและทรงคืนเมืองให พอ ขุนผาเมอื ง สว นพอ ขนุ ผาเมืองก็ทรงปราบดาภเิ ษกพอขนุ บางกลางหาวเปน กษัตรยิ สุโขทัย ทรงพระนามวา “พอขนุ ศรอี นิ ทราทติ ย” ปฐมกษตั ริยแ หง ราชวงศพ ระรว งเจา กรุงสุโขทัย พอขุนศรีอินทราทิตยทรงปกครอง บานเมืองแบบพอปกครองลูกและปกปองพระราชอาณาเขตเพ่ือใหไพรฟาประชาชนอยูอยางรมเย็นเปนสุข พระองคทรงทําสงครามยุทธหัตถีกับขุนสามชน เจาเมืองฉอด โดยมีพระราชโอรสองคที่ 3 รวมรบจนสามารถ เอาชนะขุนสามชนได พระองคจ งึ ทรงเฉลมิ พระนามวา “พระรามคําแหง” คร้ันตอมา พระรามคําแหงก็ไดขึ้นครองราชยตอจากพอขุนบานเมือง ซึ่งเปนพระเชษฐาธิราชของ พระองคทรงพระนามวา “พอขุนรามคาํ แหง”พระองคท รงปกครองบา นเมือง และขยายพระราชอาณาเขตได กวางใหญไพศาลท่ีสุดในสมัยสุโขทัย คือ ทิศตะวันออกทรงปราบไดถึงเมืองสระหลวง สองแคว (พิษณุโลก) ลุมบาจาย สะคา ขามฝงแมนํ้าโขงไปถึงเวียงจันทน เวียงคําในลาว ทิศใตทรงปราบไดคนที (บานโคน กาํ แพงเพชร) พระบาง (นครสวรรค) แพรก (ชยั นาท) สพุ รรณภมู ิ ราชบรุ ี เพชรบุรี นครศรีธรรมราช มฝี ง ทะเล สมุทร (มหาสมุทร) เปนเขตแดน ทางทิศตะวันตกทรงปราบไดเมืองฉอด เมืองหงสาวดี และมีมหาสมุทรเปน เขตแดน ทิศเหนือทรงปราบไดเมืองแพร เมืองนาน เมืองพลัว (อําเภอปว จังหวัดนาน) ขามฝงโขงถึงเมืองชวา (หลวงพระบาง) เปน เขตแดน นอกจากน้ี พอขุนรามคําแหงมหาราชยงั ทรงสรางพระราชไมตรีกับพระยามังราย แหง ลา นนา และพระยางาํ เมอื งแหงพะเยา ทรงยินยอมใหพระยามังรายขยายอาณาเขตลานนาทางแมน้ํากก แมนํา้ ปง และแมน้าํ วังไดอยา งสะดวก เพราะพระองคต องการใหล านนาเปนกันชนระหวา งจนี กบั สุโขทยั เมื่อ พ.ศ. 1839 พอขนุ รามคําแหงมหาราชยังทรงชวยเหลอื พระยามังรายหาชัยภูมใิ นฐานะมิตรสหาย สว นในสมัยอยธุ ยา พระเจาอูทองทรงรวบรวมสพุ รรณบรุ ีกับละโว ซึ่งเปนกลุมเมืองในเครือญาติเขา ดวยกัน แลวสถาปนากรุงศรีอยุธยาบริเวณท่ีเรียกวา หนองโสน เม่ือจุลศักราช 712 ปขาล โทศก วันศุกร ขนึ้ 6 ค่ํา เดือนหา เวลารงุ แลว 3 นาฬิกา 9 บาท (9 โมงเชา 54 นาท)ี เมือ่ แรกเสวยราชสมบตั ทิ รงพระนามวา สมเด็จพระรามาธิบดีศรีสุนทรบรมบพิตรพระพุทธเจาอยูหัว ขณะพระชนมายุได 37 พรรษา ภายหลังการ สถาปนาพระราชอาณาจักรแลว ปรากฏความในจุลยุทธการวงศวา ประเทศราช 16 หัวเมือง ไดเขามาถวาย บังคมยอมรับในพระราชอํานาจ เชน มะละกา (แหลมมลาย)ู ชวา (หลวงพระบาง) ตะนาวศรี นครศรธี รรมราช

138 ทวาย เมาะตะมะ เมาะลําเลงิ สงขลา จันทบูรณ พษิ ณุโลก สโุ ขทยั พิชยั สวรรคโลก พิจิตร กําแพงเพชร และ นครสวรรค นอกจากนพี้ ระองคย ังทรงทาํ สงครามและกวาดตอ นเทครวั ชาวกมั พชู ามายังกรุงศรีอยุธยา รัชสมัยสมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถ ทรงโปรดใหมีการปฏิรูประบบบริหารราชการแผนดิน โดยการ แตงตั้งตําแหนงสมุหพระกลาโหม ดูแลทหาร และสมุหนายก ดูแลพลเรือน ขณะเดียวกันพระองคก็ยังทรง แตงตั้งคณะบุคคลขน้ึ มารบั สนองพระราชกจิ ซ่ึงแบง เปน 4 ฝาย เรียกวา จตุสดมภ คือ อธิบดีกรมเมือง (เวียง) อธบิ ดีกรมวัง อธิบดีกรมคลัง อธิบดกี รมนา และพระองคยงั ทรงโปรดใหพระญาติวงศไปปกครองบานเล็กเมือง นอยตามฐานะดวย แตตองอยูในพระเนตร พระกรรณของพระองค ดังนั้นสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถจึงทรง เปน ศนู ยก ลางอํานาจในการปกครองทงั้ ปวง สมเด็จพระนเรศวรมหาราชทรงทํายทุ ธหตั ถีกับพระมหาอปุ ราชาเมอ่ื พ.ศ. 2135 ตอมาในรัชสมัยสมเด็จพระนเรศวรมหาราช พระมหากษัตริยแหงกรุงศรีอยุธยา ผูทรงพระปรีชา สามารถในดานการทําศึกสงคราม พระองคทรงขยายพระราชอาณาเขตออกไปอยางกวางขวางและปกปอง บานเมืองจากขาศกึ ศตั รู เชน สงครามยทุ ธหัตถี เม่อื พ.ศ. 2135 พระเจา หงสาวดีนันทบเุ รง ทรงใหพระมหา- อุปราชายกทัพมาบกุ กรงุ ศรีอยธุ ยาผานดา นเจดียส ามองค สมเด็จพระนเรศวรมหาราชเม่อื ทรงทราบขาวศกึ ก็ทรงแตงกองทพั พรอ มดว ยสมเดจ็ พระเอกาทศรถ พระอนุชาธิราชออกรบกับพระมหาอุปราชาท่ีหนองสาหราย พระองคทรงทํายุทธหัตถีกับพระมหาอุปราชาจนสามารถเอาชนะไดสําเร็จ ผลของสงครามทําใหพระมหา- อปุ ราชาทรงสน้ิ พระชนมบ นคอชาง ในการทําสงครามยทุ ธหัตถคี ร้งั น้เี ปน สาเหตุทาํ ใหพมาไมกลา เขามารุกราน กรุงศรีอยุธยายาวนานกวา 100 ป ครั้นในสมยั สมเด็จพระนารายณม หาราช พระองคท รงเจริญสัมพันธไมตรีกับพระเจาหลุยสท่ี 14 แหง ประเทศฝร่งั เศส เพอ่ื สรา งรากฐานแหง พระราชอํานาจใหเปนที่นา เกรงขามในบรรดานานาประเทศ เนื่องจาก ฝร่ังเศสเปน ประเทศมหาอํานาจท่ีไดร บั การยอมรบั โดยทวั่ ไปวา มคี วามสามารถทางดา นการรบ และความเจรญิ ดานศิลปวทิ ยาการ สมเดจ็ พระนารายณม หาราชทรงโปรดใหทหารชาวตา งชาตมิ ารับราชการในราชสํานักและ ทรงสรา งเมืองลพบรุ ีไวเปน ราชธานีแหงท่ี 2 พรอ มท้ังใหชาวตา งชาติสรางปอมปราการไวเพื่อต้ังรับขาศึกศัตรู ทจี่ ะเขา มากระทําอันตรายตอ พระราชอาณาจกั ร

139 สมเดจ็ พระเจาตากสนิ มหาราช พระมหากษัตริยแ หงกรุงธนบุรี เม่ือกรงุ ศรอี ยุธยาพา ยแพใหกับพมาในป พ.ศ. 2310 สมเด็จพระเจา ตากสนิ มหาราชทรงกอบกเู อกราช ขับไลขาศึกศัตรูออกจากพระราชอาณาจักร แลวพระองคก็ทรงสถาปนากรุงธนบุรีเปนราชธานี ตอจากนั้น พระองคก็ไดทรงรวบรวมบานเมืองใหเปนปกแผนดวยการปราบปรามชุมนุมตาง ๆ คือ ชุมนุมเจาพระยา- พิษณโุ ลก (เรือง) ชุมนุมเจา พระฝาง (เรอื น) ชมุ นุมเจาพระยานครศรีธรรมราช (หน)ู และชุมนมุ เจา พมิ าย หรือ กรมหมนื่ เทพพิพธิ กระท่งั ถึง พ.ศ. 2313 จงึ สามารถมชี ัยเหนือชุมนมุ ตา ง ๆ ไดทงั้ หมดสงผลใหช าตไิ ทยกลบั มา รวมเปนอันหนง่ึ อันเดยี วกนั อีกครั้ง หลังศึกอะแซหวุนกี้ ใน พ.ศ. 2318 สมเด็จพระเจา ตากสินมหาราชทรง ดําเนนิ การขยายพระราชอาณาเขตของกรุงธนบุรีออกไปอยางกวางใหญไพศาล ทิศเหนือไดถึงเมืองเชียงใหม ทิศใตต ลอดหัวเมอื งตานี (ปต ตาน)ี ทิศตะวันออกตลอดกัมพูชา จําปาศักดิ์ถึงญวนใต ทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ตลอดเวยี งจันทน หวั เมอื งพวน และหลวงพระบาง ทิศตะวนั ตกถึงเมืองมะริด และตะนาวศรอี อกมหาสมทุ รอินเดีย ตอมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช พระองคทรงสถาปนาราชธานี ขน้ึ ใหมในป พ.ศ. 2325 บริเวณฝง ตะวันออกของแมนํ้าเจาพระยา เรียกวากรงุ รตั นโกสินทร ในตอนตนรัชกาล พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชทรงรวมกับกรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาท ผูเปน พระอนุชาธิราชทําศึกสงครามกับพมา ในป พ.ศ. 2328 ซึ่งเปนสงครามคร้ังใหญ เรียกวา สงคราม 9 ทัพ พระเจา ปดุง กษตั รยิ แ หง พมา ยกกองทัพมาตีไทยมากถึง 9 ทัพ ต้ังแตทิศเหนอื ทิศตะวนั ตก และทิศใต แตดวย พระปรีชาสามารถของท้ังสองพระองคจงึ เอาชนะพมาไดสาํ เร็จ

140 พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลาเจา อยหู ัว (กลาง) ทรงฉายพระรปู กับสมเด็จฯ กรมพระยาดํารงราชานภุ าพ (ขวา) และสมเดจ็ ฯ กรมพระยาเทวะวงศว โรปการ (ซาย) ครน้ั ในรัชสมยั พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจาอยูหัว รชั กาลที่ 5 แหง กรงุ รัตนโกสินทร พระองค ทรงปฏิรูปบานเมืองใหทัดเทียมกับนานาประเทศที่เขามาเจริญสัมพันธไมตรีในราชสํานักสยาม ทรงมี พระราชดําริแกไขระบบบริหารราชการแผนดินคร้ังใหญเมื่อป พ.ศ. 2435 โดยทรงยกเลิกระบบเสนาบดี แบบเดิมท่มี ีมาตัง้ แตส มัยสมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถ แลว ทรงจดั ตั้งกระทรวงจํานวน 12 กระทรวง ทรงแบง หนา ทใ่ี หชดั เจน และเหมาะกบั ความเปลี่ยนแปลงของบานเมือง พระราชกรณียกิจทสี่ ําคญั ของพระองคค อื การ รักษาเอกราชของชาติไวไดร อดปลอดภัย ในขณะท่ีประเทศเพอ่ื นบานโดยรอบ ทวั่ ทุกทิศตอ งตกเปน อาณานคิ ม ของชาติตะวันตก โดยเฉพาะอังกฤษกบั ฝรง่ั เศส ซึง่ ในขณะนนั้ เปนมหาอาํ นาจที่นาหวาดกลัว ในรชั กาลพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลที่ 9) พระองคทรงเปนประมุข ของประเทศตามรฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย และทรงเปน ผูท่ีคอยบาํ บดั ทกุ ขบ ํารงุ สขุ ของพสกนิกรชาว ไทยท้ังประเทศ ดังพระบรมราชโองการแกป ระชาชนชาวไทยวา “เราจะครองแผน ดินโดยธรรม เพ่อื ประโยชน สุขแหงมหาชนชาวสยาม” พระราชปณิธานของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช เปนท่ี ประจกั ษ ทั้งชาวไทยและชาวตางชาตนิ บั ต้งั แตท รงครองสริ ิราชสมบัตพิ ระองคทรงอุทิศกําลังพระวรกาย และ กําลังพระสติปญญาเพื่อประโยชนสุขของประชาชนตลอดมา ทรงเสด็จพระราชดําเนินเย่ียมราษฎรท่ัวทั้ง ประเทศ ซ่งึ ทาํ ใหทรงทราบถงึ ปญ หาทุกดา นของประชาชน จนนํามาซ่ึงโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดําริ ตา ง ๆ เชน โครงการฝนหลวง เพ่ือชวยเหลือเกษตรกรที่ประสบภัยแลง การขาดแคลนนํ้าหรือฝนทิ้งชวง และ ชว ยดานการอปุ โภคบริโภคของประชาชน โครงการนํ้าดีไลน ้ําเสยี เพอ่ื แกไ ขปญหามลพิษทางนาํ้ โครงการแกม ลิงอันเนื่องมาจากพระราชดําริ เพื่อแกไขปญหานํ้าทวม พระราชดําริการอนุรักษปาไมดวยการสราง ความสํานกึ ใหรักปา ไมรวมกัน การปลูกปา นอกจากนี้ยังมแี นวพระราชดําริดานการเกษตร คือ เกษตรทฤษฎี ใหมอนั เปน การใชป ระโยชนจ ากพื้นที่ทมี่ ีอยอู ยางจํากดั ใหเ กดิ ประโยชนส งู สุด แนวพระราชดาํ ริเร่อื งเศรษฐกิจ พอเพยี งซึง่ เปนวถิ ีแหง การดําเนินชวี ิตอยอู ยางเรียบงาย รูจักประมาณตน มีเหตุผล มีภูมิคุมกันท่ีดี มีความรู คคู ณุ ธรรม และโครงการอนั เนอื่ งมาจากพระราชดํารอิ นื่ ๆ อีกมากมาย

141 พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภมู ิพลอดุลยเดช (รัชกาลที่ 9) ทรงบําเพญ็ พระราชกรณยี กิจนานัปการเพ่อื บาํ บัดทุกขบาํ รุงสขุ ของพสกนิกรชาวไทย พัฒนาการบทบาทหนาที่ของพระมหากษัตริยจากอดีตสูปจจุบันมีความเปลี่ยนแปลงไปในบริบท ทางสังคมของแตล ะยคุ สมัย เพราะพระมหากษัตรยิ ในอดีตตองเปนจอมทัพในการทําศึกสงครามปกปองและ ขยายพระราชอาณาเขต สรางความเปนปกแผนมั่นคง ความเจริญรุงเรืองของพระราชอาณาจักร สวนใน ปจจุบันพระมหากษัตริยทรงไมไดทําศึกสงครามแลว แตทรงมีบทบาทในการบําบัดทุกขบํารุงสุข แกอาณา ประชาราษฎรใหอยรู มเยน็ ภายใตพระบรมโพธิสมภารดว ยการแกไขปญหาการทาํ มาหากนิ และการดาํ เนินชีวติ ของประชาชนโดยทรงพระราชทานโครงการหลวงตา ง ๆ ตามแนวพระราชดําริ ในรัชกาลปจจุบนั สมเดจ็ พระเจา อยหู ัวมหาวชริ าลงกรณ บดนิ ทรเทพยวรางกรู พระองคข้ึนทรงราชย- สืบราชสันตติวงศ เปนสมเด็จพระเจาอยูหัว รัชกาลที่ 10 ทรงเปนประมุขของประเทศตามรัฐธรรมนูญแหง- ราชอาณาจักรไทย และสานตอพระราชปณิธานของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลท9ี่ ) ตอไป

142 นอกจากนี้พระบรมวงศานวุ งศท กุ พระองคในราชตระกลู กย็ ังทรงบําเพ็ญพระราชกรณียกิจในดานตาง ๆ ตามรอยเบ้ืองพระยุคลบาทของพระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภมู ิพลอดลุ ยเดช (รชั กาลที่ 9) ดังน้นั สถาบนั พระมหากษตั รยิ จ ึงเปน ศนู ยรวมจิตใจของปวงชนชาวไทยท้ังปวง 2. ดา นการสง เสรมิ เศรษฐกจิ ของชาติ การสงเสริมเศรษฐกิจของชาติ เปนบทบาทที่สําคัญของสถาบันพระมหากษัตริย ต้ังแตสมัยสุโขทัย เปนราชธานี ในศิลาจารึกสุโขทัยหลกั ที่ 1 กลาวเกีย่ วกบั การสง เสริมการคา ในสมยั พอขุนรามคาํ แหงมหาราชวา “เจาเมืองบเอาจกอบในไพรลทู าง เพือ่ นจูงวัวไปคาขมี่ า ไปขาย ใครจกั ใครคา ชางคา ใครจกั ใครค ามา คา ใครจัก ใครคา เงือน (เงิน) คาทองคา ” จากขอความขางตน แสดงใหถึงการสงเสริมเศรษฐกิจการคาของพระมหากษัตริยดวยการเปดเสรี ทางการคา และไมเก็บ “จกอบ” ซ่ึงหมายถึงภาษีคาผานดานกับบรรดาพอคาที่มาทําการคาในสุโขทัย พระมหากษัตริยสมัยสุโขทัยมีการปรับปรุงระบบชลประทาน เพ่ือกักเก็บน้ําตามธรรมชาติใหเพียงพอตอ การอุปโภค บริโภค ตลอดทั้งปของไพรฟา ปรากฏวา มกี ารขดุ สระ (ตระพัง) สรางเขอ่ื น (สรีดภงส หรือทํานบ พระรวง) ดังในศิลาจารึกสุโขทัยหลักท่ี 1 วา “กลางเมืองสุโขทัยนี้มีนํ้าตระพังโพยสีใสกินดี ดั่งกินน้ําโขง เมอ่ื แลง ” ซง่ึ เปนการสงเสริมการทําเกษตรกรรมของบรรดาไพรฟา เชน การปลูกหมาก พลู มะพราว ขนุน มะมวง มะขาม และทรพั ยากรอื่น ๆ สวนการคากบั ตา งประเทศ องคพระมหากษัตรยิ ทรงสนับสนุนใหพอคาชาวตางชาติเขามาทํา การคา กบั สุโขทัย อาทิ จีน อนิ เดีย เปอรเซีย อาหรบั มะริด และลาว ฯลฯ สินคาสําคัญของสุโขทัยที่สงไปคาขายกับ ตางประเทศ คือ เครื่องสังคโลก ซึ่งเปนเครื่องปนดินเผาท่ีมีสีเขียวไขกา น้ํายาเคลือบแตกลายงา เปน ลักษณะเฉพาะของสโุ ขทัยที่งดงาม เศรษฐกิจสมัยสุโขทยั เรม่ิ ขยายตัวเพ่ิมมากข้ึนเพราะพระมหากษัตริยทรงสนับสนุนการคาทั้งภายใน และภายนอก ประกอบกับสุโขทัยมีความอุดมสมบูรณ จึงเปนปจจัยสําคัญท่ีชวยสงเสริมนโยบายของ พระมหากษัตรยิ ส มัยสโุ ขทยั ใหป ระสบความสาํ เรจ็ ความอุดมสมบรู ณ น้ปี รากฏในศลิ าจารกึ สโุ ขทยั หลักท่ี 1 วา “เมอื งสโุ ขทยั น้ดี ี ในนํา้ มีปลา ในนามีขา ว” สมัยอยุธยามีที่ตั้งของกรุงศรีอยุธยาอุดมสมบูรณตามธรรมชาติ สังคมอยุธยาเปนสังคมเกษตร ประกอบอาชพี ทํานา ทําสวน ทําไร และการประมง ผลผลิตทางการเกษตรทง้ั มีทเ่ี ก็บไวบริโภคและทําการคาขาย พระมหากษตั รยิ ท รงมนี โยบายสงเสรมิ เศรษฐกิจดวยการสรางเสน ทางคมนาคมใหส ะดวกขึ้น เชน การขดุ คลอง ลัดเชอื่ มกบั ลําน้ําหลัก อาทิ แมน าํ้ เจาพระยา แมนํา้ ปาสัก แมน้ําลพบุรี นอกจากน้ี ยังทรงเจริญสัมพันธไมตรี กบั นานาประเทศ ทั้งชาติตะวันออกและชาติตะวันตก ในสมัยสมเด็จพระนารายณมหาราช ทรงผูกมิตรกับ พระเจา หลุยสท่ี 14 ดวยการสงราชฑูตนําพระราชสาสนไปเจริญสัมพันธไมตรี ณ ประเทศฝรั่งเศส พระองค ไมทรงกดี กนั ชาวตางชาติที่เขา มายงั ราชสํานัก เพราะทรงมีวิสัยทัศนกวางไกลในการนําพาประเทศไปสูความ เจริญม่ังคั่งและม่ันคง นอกจากน้ีพระองคยังทรงติดตอกับจีน ญี่ปุน ชวา ญวน อินเดีย เปอรเซีย ฮอลันดา และอกี หลายประเทศในทวปี ยุโรป สงผลใหการคาสมัยสมเด็จพระนารายณมหาราช เจริญรุงเรืองเปนที่โดด เดนมากในสมัยอยธุ ยา