สอนวัยรุ่นไม่วุ่นอย่างที่คิด

 “สอนวัยรุน ไมวุน อยางที่คิด” เปน หนงั สอื ทม่ี เี นอ้ื หาเบาๆ อา นสบาย ใหข อ คดิ และ แนวทางท่ีสาํ คัญเพอ่ื เขา ถึงใจวยั รุน และชว ยให กระบวนการเรยี นการสอนรวมทงั้ การสอื่ สมั พนั ธ มปี ระสทิ ธภิ าพ ชว ยกระตุนและดงึ ดดู ความสนใจ ของวัยรนุ ใหอยากเขามาเรียนรูหรือมีสวนรว ม อยา งตอ เนอ่ื ง เหมาะกับผทู ท่ี าํ งานกบั วัยรนุ หรอื เปน ”คร”ู ท่ถี า ยทอด ความรูใหกบั กลมุ วัยรนุ กรมสุขภาพจิตมีความมงุ หวังวาเนื้อหา ภายในเลม จะตรงใจผอู า น และสามารถนําไปใช ประโยชนใ นการทํางานกบั วัยรุนตอ ไป ดวยความปรารถนาดี กรมสุขภาพจติ กระทรวงสาธารณสุข



 หนา w ศิษยของเรา เขาเปนอยา งไร ? 6 w สอนวยั ใส ตองแตะใจใหไ ดเสยี กอ น 6 w เรื่องธรรมดา บางเวลากเ็ บื่อ บางเวลากท็ อ 7 w แลวจะสอนอยา งไร ใหไดใจวยั รุน 8 w สงั เกตวยั รุน เพ่ือเปน ทุนการสอน 11 w วิธคี ลคี่ ลาย สลายอารมณ 13 w สือ่ อยา งไร เขา ถงึ ใจวัยรนุ 14

   เมื่อสวมหัวใจครู ก็อยากจะใหศิษยไดวิชาเต็มที่ ครทู มุ เตม็ รอ ย แตศ ษิ ยกลบั คอ ยๆ ถอยทงั้ ๆทยี่ งั รบั วชิ าไดไ ม เทา ไร เปนเหตกุ ารณท คี่ รหู ลายทา นพานพบและรูส กึ ผดิ หวงั ยิ่งศิษยเปน วัยรุน สวนใหญน ้นั แรกๆ ก็มักจะแสดง ความสนใจ และแสดงทา มงุ มน่ั เต็มท่ี ขยนั หมน่ั ซอม ขึน้ ตน ดว ย “ทา ดี” แตลงทา ยดวย “ทีเหลว” ทุกทีจนครทู อ ใจ ถา เจอปญหาเชนน้ี ครูจะมีวิธแี กไ ขอยา งไร ?      วัยรนุ เปนวัยที่กําลังคนหาเอกลักษณของตัวเอง พวกเขาจึงเปล่ียนความสนใจไปในหลายๆ เร่อื งไดงา ยจนดู เหมอื นโลเล ไมเอาจรงิ เนื่องจากวยั รุน อยากจะทดลองดูวา สิ่งไหนคือสิ่งท่ีเขารักที่จะทํา แถมตรงกับศักยภาพที่มีอยู บางคนก็เลือกตามเพ่ือนเพราะรสู ึกสนุกท่ีไดเ รียนรวมกับ เพอ่ื นๆ ทวา หลายคนลงทา ยดว ยการเลกิ รา เพราะไมอ ดทน พอ ไมท นเมอื่ เกดิ ความเบอื่ ไมท นเมอ่ื ตอ งใชค วามพยายาม ไมทนเมื่อลมเหลว และไมทนยาม รสู กึ ทอ 

     อยาวา แตว ยั รนุ เลย แมผ ใู หญเ อง บางครง้ั กอ็ อกอาการ เบื่อๆ อยากๆ กับงานท่ีทําเหมือนกัน แตวัยรนุ สวนใหญ พอเบอื่ หรอื ทอ กจ็ ะทง้ิ ทนั ที เพราะขาดแรงจงู ใจทจ่ี ะทําใหย อม ทน และคดิ วา ยังมีทางเลอื กอื่นๆ อีกหลายทาง ดงั นัน้ ครูท่ีจะสอนวัยรนุ อาจตองใชท ง้ั เลห กล และ มนตคาถาสารพดั เพอ่ื ชวยใหว ยั รุน สรา งพลงั แหงความอดทน อยา งตอ เนอื่ ง   w   w   w    w      

     หวั ใจสําคญั คือ l เริ่มตนดวยการกระตุน ใหเกิดความรสู ึกสนุกใน การเรียน ใหลกู ศิษยวัยรุน ไดเ ปดใจ แตล ะคนมโี อกาสพดู ถึงตัวเอง พดู ถงึ ความสนใจ ความใฝฝน และเปาหมายใน อนาคต เพื่อใหว ัยรนุ ไดแสดงออก l สรรคสรางใหเ กิดความรสู ึกมีความสขุ ในการเรียน ดว ยการสรา งบรรยากาศทีผ่ อ นคลาย เปน กนั เอง l เราใหเกิดความเช่ือมั่นและภาคภูมิใจในตนเอง จากการทไี่ ดร ับรูวา เขามจี ดุ เดนท่ีนาสนใจ มีจุดดีทีน่ า ชน่ื ชม และสามารถพัฒนาฝม อื ตนเองใหด ขี น้ึ ได l เปดโอกาสใหศิษยไดซักถามอยางอิสระ ครูเอง กค็ วรมที าทผี อ นคลายดว ย ใหค วามเปน กนั เอง มอี ารมณขนั และถาพดู จาภาษาวัยรนุ ไดบา งก็จะเพ่มิ ความกลมกลืนเปน พวกเดียวกัน ครูที่เครงเครียดมักทําใหศิษยขยาด และ เกิดความกังวล เกร็ง เพราะกลัวผิด ซึ่งเปนปจจยั ที่ทําให ใชศ กั ยภาพไดไมเต็มที่ 

l ใหล ูกศษิ ยรูส กึ วา ครใู หความสนใจและยอมรับเขา ไมว า เขาจะมคี วามสามารถมากนอ ยแคไ หนก็ตาม จะเรยี นรู ไดชาหรอื เร็ว ไมใชสง่ิ สําคญั หากทุกคนมีพลงั อยใู นตวั เอง พลังทจ่ี ะอดทน มงุ มนั่ พัฒนาฝม อื ของตนเอง l ไมเนน การคาดหวงั และการแขงขัน ความคาดหวงั ของครจู ะทําใหล กู ศษิ ยเครยี ด บางคนอาจรูสกึ ฝอ แตเ รม่ิ แรก การแขงขนั กจ็ ะทําใหศิษยบางกลุม รสู กึ ดอ ยและถอยจากไป l ใหล กู ศษิ ยรสู ึกวาวชิ าทเี่ รยี นไมย ากอยา งทีค่ ดิ ให สญั ญาวาครูจะชวยพาทกุ คนไปสูจุดเปาหมาย อยางนอย กพ็ อทาํ ไดดวยตวั เอง ศษิ ยแ ตล ะคนจะไดวชิ าหรอื ไดฝกฝม อื กนั พอสมควรทีเดยี วแหละ l กําลงั ใจ เปน สง่ิ ที่ใครๆ ก็ตอ งการ หัวใจวัยรนุ นัน้ ทอ และฝองาย ครอู าจตองใหกําลงั ใจเปนระยะๆ วธิ ีใหก ําลังใจ เชน J ชมเชยในสง่ิ ทีศ่ ิษยทําไดดขี ึ้น แมจะเล็กนอ ยแต กถ็ อื วา เปนการพฒั นา ไมต องกลวั วา จะทําใหวยั รนุ เหลงิ หรอื หลงตัวเอง การชมใหชมท่ีการกระทําหรือผลงานของเขา และตอ งชมอยา งจรงิ ใจ 

J ถา วัยรุนยังทําไดไมดี ใหบอกวิธีแกไข โดยไม แตะตัวตนของเขา คือ พยายามหลีกเล่ียงคําท่ีใชตีตรา (ข้ีเกยี จ แยมาก โง เข็นไมขึน้ ไมเอาไหน ฯลฯ) หรือคาํ ที่ ทําใหวัยรุนรูส ึกเจบ็ ปวด เจบ็ ใจ และอบั อาย J จูงใจใหเ ห็นเปนเรื่องทาทายและนาทํา “คุณก็มี ฝม ือ ทําไมไมล องพยายามอีกนิดละ” “ถา ทําไดนะ สาว ๆ จะทง่ึ คณุ ทีเดียวแหละ” “อดทนอกี นดิ รบั รองคุณเลนโชวใ ห สาวๆ กรี๊ดไดแ น” ฯลฯ J ปลกุ ปลอบใจยามจติ ใจหอ เหย่ี ว (ทอแท เบอ่ื หนา ย ขาดความมนั่ ใจในตวั เอง) บอกใหเ ขารบั รูว าเปน เรอื่ งธรรมดา (ไมใชส่ิงท่ผี ิด) ที่จะรสู ึกเชนนัน้ ครูเองก็เคยผานความรูสึก เชนน้นั มากอน บางครง้ั อาจรนุ แรงกวาเขาเสียอกี แตค รูกม็ ี วิธีเอาชนะความรูสกึ ดังกลาว และยินดที ี่จะชวยเพ่อื พาเขา ขามผา นความรสู ึกท่เี กดิ ข้นึ 

  w            w       w             การสงั เกตเปนเครอื่ งมือสําคัญสําหรบั ครูผูส อน เพอ่ื ประเมินวาศิษยแตละคนมีความพรอมท่ีจะกระโจนเขาสู บทเรยี นหรอื ไม เขา ใจสงิ่ ทถ่ี ายทอดใหหรอื ยงั งนุ งงจับไมตดิ กําลังเบ่ือหนายกับบทเรียน หรือกําลังงว งเหงาหาวนอน หรอื สนกุ กบั การเมา ทก บั เพอ่ื นมากกวา อยากจะพดู ซกั ถามครู ดงั นน้ั ครจู ําเปน ตอ งเปน นกั สงั เกตอาการและพฤตกิ รรมของ ศิษย รวมท้งั ชวยคลี่คลายใจ สลายอารมณดว ย ยกตวั อยา ง l เมอื่ ใดกต็ ามทลี่ กู ศษิ ยออกอาการใจลอย ขาดสมาธิ หรือจองครูเสมือนต้ังใจฟง แตแววตาดู เลอ่ื นลอยดุจกําลงั คดิ อะไรอยู ไมไ ดม ีสติ อยกู ับบทเรียนเสียเลย ใหครูคํานึงถึง การพะวงถึงความวิตกกงั วลหรือปญหาท่ี ยังตดิ คางคาใจ l เม่ือใดก็ตามท่ีลูกศิษยรบกวน เพอ่ื นๆ เยาแหยและอยไู มส ขุ อาจเปน เพราะเขาอยากไดร ับความใสใจเปน พเิ ศษ 

l เมอื่ ใดกต็ ามทลี่ กู ศษิ ยมอี าการหงดุ หงดิ เจา อารมณ ใครพูดอะไรก็ไมเ ขา หูไปหมด อาจเปน เพราะเขามีเรื่องที่ทํา ใหรสู กึ โกรธ อาจโกรธคนอืน่ หรอื โกรธตัวเอง l เม่ือใดก็ตามท่ลี กู ศษิ ยม พี ฤติกรรมเปลี่ยนไป เชน เคยพูดเกงแตกลับเงียบขรึม เคยทํากิจกรรมไดดีแตกลับ ทาํ ผดิ พลาดมากผดิ ปกติ ทําดว ยความรูส กึ หมดใจกบั งานตรง หนา ใหค าํ นึงถงึ ปญ หาทบี่ นั่ ทอนอารมณ l เมื่อใดก็ตามที่ลูกศิษยมีลักษณะซึมเศรา ตาตก ทาทเี ลื่อนลอย นั่นหมายถึงความรูสึกทุกขใจ จากความ สญู เสยี หรอื ความผดิ หวัง l ลกู ศษิ ยค นใดทชี่ อบนง่ั อยูต ามมมุ หอ งหรอื หลงั หอง เงียบๆ มกั เปน เด็กขอี้ าย ไมกลา แสดงออก และออ นดอ ยใน ดา นทกั ษะทางสงั คม 

       w    w              w                                                                   สาํ หรับวัยรุนแลว การเคารพในสิทธิสว นบุคคลของ เขาเปน เรอ่ื งสําคญั วยั รุน ไมอ ยากใหถ ามเกย่ี วกบั ปญ หาของ เขาตอหนาเพื่อนๆ อาจใชว ธิ เี ดินเขาไปแตะบาเพื่อทักทาย หรอื ใหความสนใจในกจิ กรรมที่เขาทาํ แลวขอเวลา นอกเพอื่ คยุ กบั เขาลาํ พงั โดยระมดั ระวงั ไม จดุ ประกายความสงสัยใหกับคนอ่ืนๆ วิธี การเขา ไปสมั ผสั ใกลช ดิ กบั วยั รนุ ตอ งคาํ นงึ ถงึ ลกั ษณะของแตละคนดวย J วัยรุนที่ข้ีอาย ครตู องใชวิธีการที่ นุมนวล ชวนพูดคยุ ในเรอ่ื งทเี่ ขาสนใจ ถามในเรอ่ื ง ทเ่ี ขาเชย่ี วชาญ จะทาํ ใหเ ขามนั่ ใจในการตอบมากขนึ้ 

J วยั รุนทไี่ ดช ่อื วา เปนหวั โจก อารมณร อ น ครคู วรใช ความเปนกนั เอง ใชว ธิ ฟี ง มากกวาพดู เคารพในความคดิ เหน็ ของเขา เปดโอกาสใหเขาไดแ สดงออกในส่ิงท่ีดีทท่ี าํ ใหเ ขา เกดิ ความภาคภมู ใิ จ หรอื แปรเปลี่ยนพลังอารมณทางลบให เปน พลงั ทส่ี รา งสรรค เชน ใหท ุม เทพลงั ไปกบั ความรบั ผดิ ชอบ การใชจ ินตนาการหรือความคดิ ซ่งึ เทา กบั เปน การเปดชอ ง ทางใหค วามรอ นจากภเู ขามที างออกทไี่ มเ กดิ อนั ตราย ถงึ แม จะเปลี่ยนภเู ขาไฟใหเ ปน ภูเขาน้าํ แข็งไมไ ดก ไ็ มเปน ไร J วัยรุนประเภทกอ กําแพงลอมตวั เอง คือ ปด ตัว เขา ถึงยาก ไมสนิทกบั ใครงา ยๆ ครูตองสรา งใหเกิดความ ไวว างใจ สรางบรรยากาศสบายๆ และเปนธรรมชาติ แสดง ใหเหน็ ถึงความจริงใจทคี่ รมู ีตอศษิ ย และมคี วามสม่ําเสมอ J วยั รุน ทม่ี ปี ญ หาทางอารมณ เชน ซมึ เศรา ไมส บายใจ ทุกขใ จ ฯลฯ ครูควรเขาไปใกลชดิ เด็ก สรางความไววางใจ และใชการสือ่ สารพูดคยุ กนั    ทุกครั้งท่ีผใู หญถามวัยรุนวา “เปน อะไร ไมสบายใจ หรือเปลา” หรือ “หนาตาดูอิดโรย เปนอะไรหรือ” มักจะไดรับ คําปฏิเสธโดยอัตโนมัติวา “ไมเปนอะไร” “ไมมี ปญ หาอะไร” การพดู คยุ กบั วยั รนุ จงึ ตอ งใชเวลา กวา จะไดเ รอ่ื งทซ่ี อ นเรน อยูใ นใจ ทกั ษะทจ่ี ําเปน คือ 

l การบอกถงึ ความรสู กึ เปน หว งของครทู มี่ ตี อ เขา บอกถงึ ความเต็มใจทจี่ ะใหความชวยเหลอื และยนิ ดรี บั ฟง เขาเสมอ l การถามถงึ ความรูส ึก l การตั้งใจฟงและฟง ดวยความเขาใจ (บางคร้ังแคมี คนรบั ฟง อยา งเขา ใจกช็ ว ยคลคี่ ลายความทกุ ขใ จของวยั รนุ ไดแ ลว ) l การแสดงออกถึงความเขาใจและยอมรับอารมณ ความรสู กึ และความคดิ ของเขา    w    w   w    w   w        ผูเ ชย่ี วชาญทจ่ี ะมาถา ยทอดวชิ าความรหู รอื ทกั ษะตางๆ ใหแกวยั รุน ลวนเปน ครดู ว ยหวั ใจ ความรูและทกั ษะทที่ า นให จะมีคุณคาตอวัยรุนอยางอเนกอนันต ชวยพัฒนาเด็กและ เยาวชนใหม อี าวธุ ทางปญ ญาเพื่อนาํ ไปใชประโยชนใ นอนาคต และเปนการเปด ทางเลือกในการใชเวลาวางอยางมีคุณภาพ ทงั้ นสี้ นิ ทรพั ยท างปญ ญาทท่ี า นมอบใหแ กว ยั รุน นน้ั จะเฉยี บคม และเพม่ิ มูลคามากขนึ้ หากยึดหวั ใจในการถายทอด 3 ประการ คือ                         

                                                                                 