วิริยบารมี

วิริยบารมี หนังสอื สอนพระพุทธศาสนาแก่เดก็ พระมหาเฉลียว กิตตฺ ปิ าโล น.ธ.เอก, ป.ธ.๓, พธ.บ. แต่ง ไดร้ บั พระราชทานรางวัล ชั้นที่ ๑ ในการประกวดประจ�ำ พุทธศกั ราช ๒๕๔๑

“ ...ทศวรรษหนา้ แนวโนม้ การศกึ ษาหาความรู้จะเป็นอยา่ งไร ก็ตาม จะขออนญุ าตยนื ยนั หลกั การเกา่ แกท่ ่ี ปู่ ย่า ตา ยาย เชอ่ื กัน มา คือ สุ จิ ปุ ลิ ซ่ึงข้าพเจ้าเห็นว่าเป็นหลักการที่สามารถปรับใช้ ไดอ้ ย่างสอดคล้องกลมกลืนกบั ทกุ กาลสมัย สุ คือ สุตมยปัญญา หรือปัญญาท่ีเกิดจากการฟังในที่น้ี ขอตีความว่า การฟังคือการรับสารหรือสาระทั้งปวง รวมทั้งการ ไดร้ ู้ ไดเ้ ห็น และการอ่านหนังสอื ที่จรงิ หนงั สือน่าจะยงั เปน็ สอ่ื หลกั สอ่ื หนงึ่ ทใี่ หค้ วามรคู้ วามบนั เทงิ ปจั จบุ นั นมี้ สี อ่ื อน่ื ๆอกี เชน่ โทรทศั น์ computer… จิ คือ จินตมยปัญญา คือปัญญาที่เกิดจากความคิด คิด ในทนี่ ไ้ี ม่ใชค่ ิดสง่ เดช แต่ตอ้ งค้นควา้ หรือมี “สุ” มากอ่ น จงึ มี “จิ” ได้ แล้วใช้ปัญญาความคิดไตร่ตรองว่าอะไรควรเป็นอะไร เป็นการ กรองอีกทีวา่ ทเ่ี ราได้ สุ มานั้น เป็น สุ ถูกหรอื สุ ผิด เป็นการหัดใช้ เหตผุ ลวเิ คราะห์เพอ่ื ให้มปี ัญญาแหลมคมและเพมิ่ พูนมากข้ึน...

ปุ คือ ปุจฉา แปลว่า ถาม มาจาก สุ และ จิ ต้องมีความ ปรารถนาหาคำ�ตอบเพ่ิมเติมให้ปัญญางอกเงยยิ่ง ๆ ขึ้น แนวโน้ม ทศวรรษหน้า ปุ เป็นเรื่องสำ�คญั ... ลิ คือ ลิขิต หรือจดบันทึก เม่ือได้คำ�ตอบหรือข้อมูลที่ ผ่านการวิเคราะห์บนรากฐานของเหตุผลแล้ว ก็ต้อง ลิ ต่อมาคำ�ว่า จด ก็ขยายออกมาใช้ในความหมายของการพิมพ์ด้วย การทำ�ฐาน ขอ้ มลู คอมพวิ เตอร์ (computer database) ถอื เปน็ การ ลิ อยา่ งหนง่ึ การจดนน้ั ถอื วา่ จดเพอ่ื ใหเ้ รารเู้ อง และเผอ่ื ใหค้ นอนื่ เอาไปศกึ ษาแลว้ รูต้ ่อด้วย…” สมเด็จพระเทพรัตนราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงบรรยายในหัวข้อ “แนวโน้มการจัดการเรยี นการสอนเพอื่ การเรยี นรใู้ นทศวรรษหนา้ ” ในการสมั มนาทางวชิ าการเรือ่ ง “เทคโนโลยเี พอ่ื การเรียนรู้ในทศวรรษหนา้ ” ณ โรงแรม บพี ี สมิหลา จังหวัดสงขลา วนั ท่ี ๒๓ กันยายน พ.ศ. ๒๕๔๒ จากหนังสอื รัตนพินิจ นทิ ศิ การศึกษา พ.ศ. ๒๕๔๒

หลวงพอ่ เพชร วดั ท่าถนน จงั หวัดอตุ รดติ ถ์ พระพทุ ธรูปปางมารวชิ ยั สมัยเชยี งแสนรุ่นแรก หนา้ ตกั กว้าง ๘๑ ซม. สงู ๑๐๔ ซม.

ค�ำ นำ� สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี มีพระ- ราชประสงค์ที่จะให้เด็กไทยสนใจศึกษาพระพุทธศาสนาให้มากข้ึน จึงมีพระราชบัญชาให้คัดเลือกหนังสือท่ีชนะการประกวดหนังสือ สอนพระพุทธศาสนาแก่เด็ก ท่ีพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรง พระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พิมพ์พระราชทานในงานพระราชพิธี วิสาขบูชา นับตั้งแต่ปีพุทธศักราช ๒๔๗๒ มาจัดพิมพ์ใหม่ เพื่อ พระราชทานใหแ้ ก่โรงเรียนและห้องสมดุ ตา่ ง ๆ ส�ำ นกั งานโครงการสมเด็จพระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรม- ราชกุมารี ได้คัดเลือกหนังสือที่ได้รับพระราชทานรางวัลท่ี ๑ พุทธศักราช ๒๕๔๑ เรื่อง วิริยบารมี ซึ่งแต่งโดย พระมหาเฉลียว กติ ตฺ ปิ าโล น.ธ.เอก, ป.ธ.๓, พธ.บ. มาจดั พมิ พใ์ หม่ โดยมกี ารปรบั ปรงุ รูปแบบการพิมพ์เพื่อให้น่าสนใจและเหมาะสมต่อเด็กและเยาวชน มากย่ิงข้ึน แต่ยังคงเนื้อหาสาระไว้ตามต้นฉบับเดิม และหวังเป็น อย่างย่ิงว่าหนังสือนี้จะเป็นประโยชน์ต่อเด็ก เยาวชน และผู้สนใจ ท่ัวไป สมตามพระราชประสงค์ของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกมุ ารี สำ�นักงานโครงการ สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี พทุ ธศักราช ๒๕๕๗



สารบญั ๙ ๑๓ บทนำ� ๒๑ บทที่ ๑ การทำ�จติ ใจให้มคี วามเพียร บทที่ ๒ ความเพยี รคืออะไร ๒๙ บทท่ี ๓ ความเพียรให้เหตุและผลทดี่ ี แกค่ นท่ีมีความเพียร ๓๙ บทท่ี ๔ วริ ยิ บารม ี ๕๓ บทท่ี ๕ หลักธรรมท่อี ุดหนุนวริ ยิ บารม ี



วริ ยิ บารมี ท�ำดี ได้ดี ท�ำชวั่ ไดช้ วั่ บทนำ� กมมฺ ุนา วตตฺ ตี โลโก สัตวโ์ ลกย่อมเปน็ ไปตามกรรม พทุ ธภาษติ บทนไ้ี ดก้ ลา่ วถงึ กรรม คอื การกระท�ำของสตั วโ์ ลก วา่ จะมผี ลใหไ้ ดร้ บั สง่ิ ทตี่ นเองท�ำเอาไวห้ ลงั จากท�ำกรรมลงไปแลว้ สัตว์โลกทั้งหมดล้วนเกิดมารับผลของการกระท�ำท้ังดีทั้งชั่วตาม อ�ำนาจของกรรมทต่ี นเองท�ำไว้แลว้ ทั้งนน้ั ถา้ ท�ำกรรมดี กรรมดีก็ตอบสนอง ถ้าท�ำกรรมชว่ั กรรมชว่ั ก็ตอบสนอง ทุกคนเกิดมาจึงไม่เหมือนกัน โดยชาติ ตระกูล ภาษา ผิวพรรณ ฐานะ นิสัย ปัญญาความรู้ บางคนเกิดมามี ความสขุ ทงั้ ทางกายทางใจ บางคนเกดิ มามคี วามทกุ ข์ ทง้ั ทางกาย ทางใจ ถา้ ทกุ คนยอมรบั การท�ำดที �ำชวั่ วา่ จะใหผ้ ล กค็ วรหลกี เลย่ี ง การท�ำชว่ั แลว้ หม่ันท�ำความดีให้มากเทา่ ท่ีจะท�ำได้ 9

พระพุทธศาสนาสอนเรื่องเหตุและผล เพราะเม่ือเรา ท�ำความชว่ั ความชว่ั กต็ อบสนอง ถา้ ท�ำความดี ความดกี ต็ อบสนอง การไม่เบียดเบียนซึ่งกันและกัน ปรารถนาความสุขให้แก่กัน นนั่ แหละเปน็ สง่ิ ทม่ี นษุ ยค์ วรท�ำมากทส่ี ุด ท่านกล่าวเอาไว้ว่า ผลที่จะบอกให้รู้เหตุมีอยู่ ๔ อย่าง ด้วยกนั คอื ๑. ความประพฤติ บอกใหร้ ู้ตระกลู ๒. ภาษา บอกใหร้ ู้ประเทศชาติ ๓. ความภักดี บอกให้รู้ความรักที่มตี อ่ กนั ๔. รา่ งกาย บอกใหร้ อู้ าหารการกิน นอกจากน้นั พระพุทธศาสนายังสอนคนเราไม่ใหป้ ระมาท ในวัยทั้ง ๓ คือ ๑. ปฐมวยั เมอ่ื อายยุ งั นอ้ ย ใหต้ ง้ั ใจศกึ ษาเลา่ เรยี น หาวชิ า ความรู้ให้มาก ๒. มชั ฌมิ วยั เมอื่ ยามหนมุ่ สาว ใหต้ งั้ ใจสรา้ งฐานะใหม้ นั่ คง เปน็ ปกึ แผน่ ๓. ปัจฉิมวัย เม่ือยามแก่เฒ่า ให้ใฝ่ใจท�ำบุญบริจาคทาน รักษาศลี เจรญิ จติ ภาวนา 10

ชีวิตของคนท้ัง ๓ วัย จึงจ�ำเป็นต้องประกอบความเพียร โดยไมย่ อ่ ทอ้ ไมห่ ยดุ หยอ่ น มีความอดทน ความอดกลน้ั ความ เข้มแข็ง ความมุมานะที่จะฝ่าฟันอุปสรรคปัญหานานัปการ เพื่อท�ำชีวิตในปัจจบุ ันใหเ้ ปน็ สขุ ไม่ทกุ ข์ร้อน ความดที ี่ท�ำก็สะสม เป็นเสบียงในภพชาติต่อไป น�ำชีวิตให้ได้รับผลส�ำเร็จตามความ ปรารถนาท่ีตั้งเอาไว้ ความเพียรพยายามจึงจะให้ผลเป็นสุขใน ทส่ี ดุ ชีวิตของคนจะดีและสมหวังสมความปรารถนาได้ ก็ต้อง อาศยั ความเพียรเป็นหลักในการด�ำเนินชวี ติ ทุกคนเกิดมาจึงไม่เหมือนกันด้วยอ�ำนาจของกรรม แต่ ทุกคนมีเหมือนกนั ได้กค็ ือมคี วามเพียร ทุกคนได้เวลาคนละ ๒๔ ช่วั โมงเหมอื นกนั แตอ่ ยู่ทีว่ ่าผู้ใดจะท�ำความเพยี รเพ่อื พฒั นาชีวติ ของตนเองให้ประสบผลส�ำเร็จได้มากกว่า คนเราเกิดมาแล้วจะ มีชีวิตท่ียากดีมีจนอย่างไรไม่ส�ำคัญ อยู่ท่ีว่าผู้ใดจะมีจิตใจท่ี เข้มแข็งท�ำความเพียรพยายามสร้างฐานะท�ำชีวิตให้ม่ันคงได้ มากน้อยเพยี งใด 11

ค�ำ ถามประจ�ำ บท ๑. พระพุทธศาสนาสอน เก่ยี วกับเรื่องอะไร ? ๒. ๓. เหตุและผลมี พระพทุ ธศาสนา ความเกย่ี วพันกัน สอนเรอ่ื งของวยั อย่างไร ? ไว้อยา่ งไร ? 12

บ๑ทที่ การท�ำ จิตใจให้มี ความเพยี ร ประเทศนวิ ซีแลนด์ ๑ มกราคม พ.ศ. ๒๕๓๙ ถงึ ลดาลูกรกั ของแม่ ลูกลดา เวลานี้แม่ได้เดินทางถึงประเทศนิวซีแลนด์และ เข้าพักในที่ท�ำงานพร้อมกับเร่ิมท�ำงานเย็บผ้าตามที่สมัครไป เรยี บรอ้ ยแลว้ แมเ่ ดนิ ทางไปถงึ ดว้ ยความปลอดภยั ไมม่ ปี ญั หาและ อุปสรรคใด ๆ ทงั้ สน้ิ ลกู ไม่ตอ้ งห่วงแมน่ ะลูก ลูกอยู่ทางนี้ก็ต้องระวังตัวให้มาก เพราะภัยอันตรายมัน เกดิ ขน้ึ ไดต้ ลอดเวลา กอ่ นทจ่ี ะใหค้ นอนื่ ชว่ ย เราจะตอ้ งชว่ ยเหลอื ตวั เองให้มากก่อน ลกู ต้องคอยเป็นหเู ปน็ ตาแทนแม่ด้วยการดูแล คณุ ยาย เชอื่ ฟงั ค�ำสอนของคณุ ยาย อยา่ ดอื้ อยา่ ซนนะลกู เวลาไป โรงเรียนเดินข้ามถนนก็ต้องระวัง มองซ้ายมองขวาให้แน่ใจก่อน ทีจ่ ะข้าม และตอ้ งข้ามตรงทางมา้ ลายเสมอเพื่อความปลอดภัย 13

การซอื้ ของรับประทาน ก็ควรซื้อแต่ส่ิงที่เป็นประโยชนต์ ่อ ร่างกาย รู้จักประหยัด ควรใช้จ่ายเฉพาะส่ิงท่ีจ�ำเป็นเท่าน้ัน ลูก ตอ้ งค�ำนงึ วา่ เงนิ ทองเปน็ ของหายาก กวา่ จะไดม้ ากต็ อ้ งอาบเหงอื่ ต่างน�้ำ และยง่ิ เด๋ยี วนี้ข้าวของกแ็ พง ลูกลดา แม่รักและห่วงลูกมาก ท่ีแม่จากไปก็เพราะความ จ�ำเป็น เพ่ือสร้างฐานะความเป็นอยู่ให้ดีขึ้น และเพื่อชีวิตที่ดีขึ้น ของลูกในด้านการศึกษา ถ้าแม่ท�ำงานอยู่ในประเทศไทย ก็จะ ไม่ห่างลูก แต่ความเป็นอยู่ของเราก็คงเหมือนเดิม มีอยู่มีกินไป วันหนึ่ง ๆ เท่าน้ันเอง ชีวิตในวันข้างหน้าของแม่และลูกก็คงจะ ล�ำบาก โดยเฉพาะลกู คงไดเ้ รยี นหนงั สอื ไมส่ งู นกั และเรากจ็ ะไมม่ ี บ้านเป็นของตัวเองตอ้ งเชา่ เขาอยู่เร่อื ยไปตลอดชีวติ ก็ว่าได้ ดว้ ยความยากจน แมจ่ งึ จ�ำเปน็ ต้องไป ท�ำงานยงั ประเทศ นิวซีแลนด์เพ่ือจะได้ มเี งินมาก ๆ เก็บไว้ส�ำหรบั ปลกู บ้านและเปน็ ทุน สง่ ลูกเรียนได้อย่างเต็มที่ การสรา้ งฐานะเพอ่ื ความเปน็ อยทู่ ดี่ ขี น้ึ เราจะตอ้ งพงึ่ ตวั เรา เอง ตราบใดทเ่ี รายงั มแี รง รา่ งกายยงั สมบรู ณ์ เราควรรบี เรง่ ท�ำงาน หาเงนิ เกบ็ ไวก้ อ่ น เพราะเมอ่ื แกเ่ ฒา่ จะท�ำงานไมไ่ หว ลกู กเ็ หมอื น กนั เมอื่ อายยุ งั นอ้ ยกต็ อ้ งเรยี นหนงั สอื ใหม้ ากไวก้ อ่ น โตขน้ึ จะไดม้ ี 14

วชิ าความรเู้ พอื่ ท�ำงาน จะมวั รอชา้ หรอื ผดั วนั ประกนั พรงุ่ อยไู่ มไ่ ด้ เพราะเวลาเปน็ ของมคี า่ และวันเวลาก็ไม่เคยคอยใคร ฉะน้ัน เรา ต้องรีบขวนขวายเรียนหนังสือหรือท�ำงานให้มากที่สุด ไม่ปล่อย วันเวลาให้ล่วงเลยไปโดยเปล่าประโยชน์ ในขณะนี้ ถงึ แมจ่ ะอยไู่ กลลกู แตห่ วั ใจของแมก่ ย็ งั อยกู่ บั ลกู ตลอดเวลา ลกู ตอ้ งตงั้ ใจเรยี นหนงั สอื ขยนั อา่ นหนงั สอื และอยา่ ลมื ท�ำการบ้านทกุ ครัง้ ทค่ี ณุ ครสู ่ัง จดหมาย ในเวลานีถ้ ึงแม่จะอยู่ไกล ของแมจ่ ๊ะยาย แตค่ ุณยายกจ็ ะให้ ความรักความอบอุ่น แทนแมท่ กุ ประการ ลูกอย่าดอ้ื กับคุณยาย เชอื่ ฟังที่คณุ ยายสง่ั สอน ท�ำตวั เป็นเดก็ ดีของทุก ๆ คน สิ่งท่ีจะน�ำพาลูกให้เป็นคนเจริญได้ก็คือ “ความเป็นผู้ว่า นอนสอนง่าย” ลูกลดา แม่รักและสงสารลูกมากที่พ่อของลูกได้จากลูกไป อยา่ งไมม่ วี นั กลบั แลว้ แมก่ ย็ งั ไปอยไู่ กลลกู อกี คนหนง่ึ แตถ่ งึ อยา่ งไร ลกู กอ็ ยา่ ลมื ค�ำทแี่ มส่ อนไวก้ แ็ ลว้ กนั วา่ คนเราเกดิ มาจะประสบกบั ชะตาชีวิตอยา่ งไรไมส่ �ำคญั ถา้ เราท�ำใจยอมรับความจริงได้ เราก็ จะไมท่ กุ ขใ์ จ คนเราเมอ่ื เกดิ มาแลว้ ตอ้ งมคี วามอดทน มคี วามเพยี ร พยายาม ท่จี ะต่อสเู้ พือ่ น�ำพาชวี ติ ให้ด�ำรงอยดู่ ้วยกันทั้งน้ัน 15

พระพทุ ธศาสนาสอนว่า ตงั้ อยู่ ดบั ไป ทุกสงิ่ ทกุ อยา่ งในโลกนี้ เกิดขึ้น ไม่ว่าจะเปน็ ส่ิงมีชีวติ หรอื ไม่มีชีวติ ล้วนตกอยใู่ นอ�ำนาจ ของความไม่คงทีด่ ว้ ยกนั ท้งั นนั้ เปน็ สภาวะทไ่ี มเ่ ทย่ี ง ไม่ยั่งยนื สลายไปกบั กาลเวลาท้งั ส้นิ เมื่อกล่าวโดยรวม จะมสี ภาพที่เสมอเหมอื นกนั ๔ ประการ คือ ๑. เป็นไปโดยการเกิดข้ึนและสลายไป คือ เกิดแล้วดับ มีแล้วไมม่ ี ๒. เปน็ ของแปรปรวน คอื เปลย่ี นแปลงแปรสภาพไปเรอื่ ย ๆ ๓. เปน็ ของชวั่ คราว อยู่ได้ชัว่ ขณะเท่านั้น ๔. แย้งต่อความเทย่ี ง คือ โดยสภาพของมนั เอง ก็ปฏิเสธ ความเทยี่ งอยู่ในตวั การท่ีแมบ่ อกลกู เช่นน้ี ก็เพ่ือท�ำให้ลูกของแม่ท�ำใจได้ระดับ หน่ึงก่อน แล้วจะได้มีความเพียร ตั้งหน้าต้ังตาเรียนหนังสือเพ่ือ ความส�ำเร็จของตัวเอง และเหนือสิ่งอื่นใด ลูกจะต้องท�ำใจให้ เข้มแข็ง มีความมุง่ มนั่ เพอ่ื ผลท่ีดีจะเกิดขึน้ ในอนาคต ลูกต้องไม่ลืมว่า ไม่มีใครที่เกิดมาแล้วมีชีวิตที่ดีสมบูรณ์ ทงั้ หมด ทกุ คนยอ่ มมสี ง่ิ ทบี่ กพรอ่ งดว้ ยกนั ทง้ั นนั้ อยทู่ ว่ี า่ จะมมี าก มนี ้อยกวา่ กนั เทา่ นนั้ 16

คนจนก็มีความสุข มีความทุกข์ มีความเศร้าโศกเสียใจ รอ้ งไห้ สมหวงั ผดิ หวงั ดว้ ยกนั ทง้ั นน้ั คนรวยกม็ คี วามสขุ มคี วามทกุ ข์ ดีใจเสียใจเหมือนกัน ลูกไม่ต้องไปคิดอะไรมาก เราเกิดมาชาติน้ี มรี ่างกายทสี่ มบรู ณ์ ท�ำมาหากินได้ก็นบั ว่ามีบญุ มากแลว้ ละลกู สดุ ทา้ ยนี้ แมห่ วงั วา่ ลกู ลดาจะเขา้ ใจแม่ และแมข่ อใหล้ กู ลดา ท�ำตัวใหเ้ ปน็ ท่ีรกั ของคุณครทู โ่ี รงเรียน และของคณุ ยายใหม้ าก ๆ นะลกู แลว้ ลูกลดาอย่าลืมเขียนจดหมายไปหาแม่บา้ ง รักลูกลดามากทส่ี ดุ ในโลก แม่ 17

ประเทศไทย ๑๐ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๓๙ กราบเทา้ คุณแมด่ ว้ ยความเคารพรกั อยา่ งสงู คณุ แมค่ ะ ลกู ลดาไดร้ บั และอา่ นจดหมายของคณุ แมแ่ ลว้ คะ่ หนตู อ้ งกราบขอโทษคณุ แมด่ ว้ ยคะ่ ทต่ี อนไปสง่ คณุ แมข่ นึ้ เครอ่ื งบนิ หนไู ดแ้ ตร่ อ้ งไหอ้ ยา่ งเดยี ว เพราะหนไู มเ่ คยอยหู่ า่ งคณุ แมม่ ากอ่ นเลย ตลอดเวลาทค่ี ณุ แมอ่ ยกู่ บั หนกู ไ็ ดใ้ หค้ วามรกั ความอบอนุ่ เสมอมา คุณแมข่ า เพราะความจนแท้ ๆ ทที่ �ำให้เราตอ้ งจากกันไกล คณุ แม่ต้องด้ินรนจนสดุ ก�ำลงั เพ่อื จะพัฒนาชีวิตให้ดขี ึ้น ดว้ ยก�ำลังแรงกายของตัวเอง การจากมาครงั้ นขี้ องคณุ แม่ จงึ เปน็ การจากมาเพยี งชว่ั คราว เทา่ นน้ั หลงั จากทที่ กุ อยา่ งทตี่ งั้ ไวไ้ ดส้ มความปรารถนา เราทกุ คน ก็จะได้อยพู่ ร้อมหน้าพรอ้ มตากันตอ่ ไป คณุ แมข่ า ค�ำสอนของคณุ แมห่ นจู �ำไดเ้ สมอ หนจู ะพยายาม ตั้งใจเรียนหนังสือและสอบให้ได้คะแนนดี ๆ เพ่ือเป็นของขวัญ เม่อื ตอนคณุ แม่กลับ หนูจะเชื่อฟังค�ำสอนของคณุ ครูและคณุ ยาย ขอให้คุณแม่สบายใจได้ค่ะ 18

คณุ แมค่ ะ จดหมายของคณุ แม่ ท�ำใหห้ นรู จู้ กั ชวี ติ ทเ่ี ปน็ จรงิ อย่างมาก ทุกคนก็มีความทุกข์มีความสุขเหมือนกันทั้งน้ัน อยู่ท่ี ว่าจะมีมากหรือมีน้อยเท่านั้น หนูจะท�ำตัวให้ดีที่สุด จะขยัน หมั่นเพยี รเรยี นหนงั สือ ไม่ท้อแทต้ อ่ ชวี ติ ยอมรับสภาพความจรงิ ที่เกิดขึ้นในชีวิตตามทค่ี ุณแม่ได้บอกถงึ หลกั สจั ธรรม ความจริงที่ ทกุ คนจะต้องประสบกันท้ังนนั้ คณุ แมข่ า ในคราวหนา้ หนอู ยากใหค้ ณุ แมช่ ว่ ยเขยี นอธบิ าย เรอ่ื ง “ความเพียร” ให้ดว้ ยนะคะ หนูยงั ไมเ่ ข้าใจเลย สดุ ทา้ ยนี้ หนขู อใหค้ ณุ แมม่ คี วามสขุ กบั การท�ำงาน และขอ คณุ พระศรีรัตนตรัยคมุ้ ครองให้คณุ แมม่ คี วามสุข รักคุณแม่มากทสี่ ุดในโลก ลกู ลดา 19

คำ�ถามประจ�ำ บท ๑. ลกั ษณะของคน ทวี่ า่ นอนสอนงา่ ย เปน็ อยา่ งไร ? ๒. ๓. สิ่งทไ่ี มม่ ีชวี ิตและ ถา้ ยังอย่ใู นวยั เดก็ สง่ิ ที่มชี วี ติ มีสภาพ จะตอ้ งมคี วามเพียร เหมือนกนั อย่างไร ? ทำ�อะไรมากท่สี ดุ ? 20

บ๒ทท่ี ความเพียร คืออะไร ? ประเทศนวิ ซแี ลนด์ ๑๕ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๓๙ ถงึ ลดาลูกรกั ของแม่ ลกู ลดา แมไ่ ดร้ บั จดหมายของลกู แลว้ แมอ่ า่ นจดหมายของ ลกู แลว้ กด็ ใี จทล่ี กู เขา้ ใจแมว่ า่ ทต่ี อ้ งจากไปไกลถงึ ตา่ งประเทศกด็ ว้ ย ความจ�ำเปน็ แมข่ อใหล้ กู มคี วามอดทนอดกลน้ั ไปอกี สกั ระยะหนงึ่ แลว้ แมก่ จ็ ะไดม้ าอยใู่ กล้ ๆ ลกู เพอื่ ใหค้ วามรกั ความอบอนุ่ แกล่ ูก แม่ดีใจมากที่ลูกขยันหม่ันเพียรเรียนหนังสือ อ่านหนังสือ สิ่งต่าง ๆ ในโลกนี้ หนีไม่พ้นความเพียรของคนไปได้หรอกลูก ในตอนท้ายของจดหมาย ลูกก็ยังได้บอกให้แม่ช่วยอธิบายเร่ือง “ความเพยี ร” ให้ดว้ ย แมจ่ ะอธิบายให้ลกู ไดเ้ ขา้ ใจ เพอ่ื ความดที ่ี จะเกดิ ข้ึนแกต่ วั ลูกเอง 21

ค�ำว่า ความเพียร น้ัน เป็นภาษาไทยที่เราใช้เรียกกัน จนติดปาก ในภาษาบาลีใช้ว่า วิริยะ แปลเป็นภาษาไทยก็คือ ความเพียร น่นั เอง ถา้ เป็น วริ ิยบารมี ก็หมายถงึ คณุ ความดีท่ี บ�ำเพญ็ อยา่ งย่งิ ยวด เป็นการบ�ำเพญ็ บารมี ใหบ้ รรลจุ ดุ มงุ่ หมายอนั สงู สุด ผู้ที่เป็นพระโพธิสัตว์จะต้องบ�ำเพ็ญบารมีท้ังหมด ๑๐ ประการด้วยกัน คือ เนกขัมมบารมี วิริยบารมี เมตตาบารมี อธิษฐานบารมี ปัญญาบารมี ศลี บารมี ขันตบิ ารมี อุเบกขาบารมี สจั บารมี และทานบารมี ใหค้ รบทง้ั หมดอยา่ งสมบรู ณ์ จงึ จะตรสั รู้ เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ การที่คนเราจะท�ำส่ิงใดก็ตามต้องมีความเพียร งานที่ท�ำ จึงจะส�ำเร็จได้ การไม่ยอมท้ิงงาน ไม่เลิกล้มงาน ตั้งใจท�ำงาน จนเสร็จ แม้พบกับปัญหาอุปสรรคอย่างใดก็ตาม ก็ไม่ท้อถอย เบอื่ หน่าย การท�ำในลักษณะอยา่ งน้ี เรียกวา่ “คนมีความเพียร” เหมือนอย่างที่แม่ตัดสินใจไปท�ำงานที่ประเทศนิวซีแลนด์ แมก่ ต็ อ้ งเพยี รอดกลนั้ จติ ใจ ตดั ใจไปจากลกู ซงึ่ กวา่ จะท�ำได้ กต็ อ้ ง ท�ำใจอยูน่ าน คิดแล้วคดิ อีก แตเ่ ม่ือมาชง่ั น�ำ้ หนักถงึ ผลทีจ่ ะได้รับ ในวันข้างหน้านั้นมีมากกว่า ในอนาคตบ้ันปลายเราจะสุขสบาย มากกวา่ ทเ่ี ป็นอยู่กันในขณะนี้ จงึ จ�ำใจจากไป 22

การทแี่ มต่ ง้ั หนา้ ตงั้ ตาท�ำงานโดยไมเ่ หน็ แกค่ วามเหนด็ เหนอื่ ย ก็เพื่อเก็บเงินให้ได้ตามเป้าหมายที่วางไว้ ในขณะอยู่ท่ีโน่น แม่ก็ ตอ้ งอดทนคดิ ถงึ คณุ ยาย คดิ ถงึ ลกู ซงึ่ เปรยี บเหมอื นดวงใจของแม่ แตแ่ มก่ ็ตอ้ งพยายามหกั ห้ามจิตใจ เพ่อื ผลส�ำเรจ็ ในภายภาคหน้า แลว้ ยงั ตอ้ งอดทนตอ่ สภาพอากาศหนาวเยน็ จนเขา้ กระดกู แตแ่ ม่ กต็ ้องกดั ฟนั ทนเพยี ร จนกวา่ จะประสบความส�ำเร็จใหไ้ ด้ หรอื เหมอื นกบั ลกู ลดาทตี่ งั้ ใจหมน่ั เพยี รเรยี นหนงั สอื เพอ่ื ให้ สอบไดค้ ะแนนดี ๆ ถ้าไม่ไดต้ ามสิ่งท่ีตนเองปรารถนาก็จะไม่ยอม พ่ายแพ้ ลกั ษณะอยา่ งนแ้ี หละลูกลดา ทเ่ี รียกวา่ “ความเพยี ร” ด้านจิตใจก็ต้องมีความเพียร เพ่ือลดละความช่ัวอยู่ตลอด เวลา ไมย่ อมใหม้ บี าป มอี กศุ ลความชว่ั รา้ ยเขา้ มาสะสมอยใู่ นจติ ใจ ของเรา พรอ้ มกบั เพยี รเพอ่ื ประพฤตปิ ฏบิ ตั คิ วามดี เพยี รท�ำความดี เพ่มิ เตมิ อยตู่ ลอดเวลา ยิง่ มคี วามเพียรในการท�ำความดี มากขึ้นเท่าใด ความชัว่ กจ็ ะ คอ่ ย ๆ ลดลงไปมากเท่านน้ั ในทส่ี ุดก็จะไม่มพี ้นื ที่ ในจติ ใจใหค้ วามชว่ั เขา้ มา ครอบครองหรืออาศัยอยไู่ ด้ ถ้าจิตใจของเรามีความเพียร ท�ำหน้าท่ีการงานอย่างไม่ ท้อถอย ก็นับว่าเป็นตัวจักรส�ำคัญท่ีสุด หากจิตใจไม่เข้มแข็งพอ ก็จะท้อถอยได้ง่าย เราจึงต้องปลูกฝังความเพียรให้อยู่ในจิตใจ ของเราให้ได้ เพือ่ เปน็ ปัจจยั น�ำสงิ่ ท่ีดมี าสชู่ วี ติ 23

ในหลกั ธรรมทางพระพทุ ธศาสนา ทา่ นจงึ ใหใ้ ช้ “ปธาน” คอื ความเพยี รในส่งิ ทชี่ อบ ทีด่ ีทีง่ าม ซ่งึ มอี ยู่ ๔ ประการดว้ ยกัน คอื ๑. สังวรปธาน คือ ปรารภความเพียรเพ่ือระวังไม่ให้บาป เกดิ ข้นึ ภายในจิตใจ คอยประคับประคองรกั ษาไม่ใหส้ งิ่ ทีไ่ ม่ดีเขา้ มาสูจ่ ิตใจของเรา ๒. ปหานปธาน คือ ปรารภความเพียรเพ่ือที่จะละบาปท่ี เกิดข้ึนไม่ให้จิตใจมีความโลภ ความโกรธ ความหลง พยายาม ละส่งิ ท่ีไมด่ ีออกไปจากจิตใจของเราใหไ้ ด้ ๓. ภาวนาปธาน คือ ปรารภความเพยี รเพ่ือให้กุศลความดี เกิดขึ้น เพื่อความบริสุทธิ์สะอาดของจิตใจเราเองด้วยการรักษา ศลี เจรญิ สมาธิ เจริญปญั ญา ให้มากทีส่ ดุ เทา่ ท่จี ะมากได้ ๔. อนรุ ักขนาปธาน คือ ปรารภความเพียรเพื่อรกั ษากศุ ล ความดีท่ีเกิดข้ึนแล้วไม่ให้เส่ือมไป เพียรพยายามท�ำความดีให้ คลอ่ งแคลว่ ท�ำจติ ใจใหย้ ดึ ตดิ กบั ความดตี ลอดเวลา ไมย่ อมปลอ่ ย ให้ความดีที่ท�ำไวส้ ูญหายไป การท่ีคนเราได้ท�ำความเพียรเป็นสิ่งที่ดี เพราะทรัพย์สิน เงินทอง ส่ิงของเคร่ืองใช้ หรือวิชาความรู้ที่ได้มาจากความเพียร ด้วยตัวของเราเอง จะท�ำให้เราภูมิใจไปตลอดชีวิต ไม่ต้องคอย หวาดระแวงว่าใครจะมาว่าเราได้ในภายหลัง ส่ิงเหล่านี้ลูกลดา 24

จะต้องตระหนักให้ดี เช่น สมมติว่าลูกลดาเคยไปลอกการบ้าน ของเพอ่ื น ถงึ จะสอบไดค้ ะแนนดี หรอื ท�ำไดถ้ กู หมด ลกู กไ็ มภ่ มู ใิ จ หน�ำซ้�ำในภายหลังเพ่อื นมาว่าลกู ก็อบั อายคนอ่ืนเข้าไปอีก ลกู ลดา ความเพียร ทีล่ กู ขยันเรียนหนงั สอื ขยันอา่ นหนังสอื หรอื ท่องจ�ำต�ำรา จะไมส่ ูญเปล่า จะอยู่กบั ตวั ลูกตลอดไป ไม่มีใครมาขโมยหรือมาลักเอาไปได้ มันจะติดอยู่ที่จิตใจ ของลูก ลูกจงค�ำนึงไว้เสมอวา่ ไม่มใี ครช่วยเราได้ นอกจากตัวเรา เอง การมีความเพียรท่ีจะเล่าเรียนหนังสือของลูกจึงเป็นสิ่งที่ดี การทเ่ี ราท�ำความเพยี รจนถงึ ทสี่ ดุ แลว้ กจ็ ะไดร้ บั ผลในวนั ขา้ งหนา้ เหมอื นกบั การปลกู ตน้ ไม้ ถา้ เราปลกู ตน้ ไมใ้ นวนั นี้ วนั หนา้ เรากไ็ ดก้ นิ ผลไมท้ ป่ี ลกู ไว้หรอื เมอ่ื เรายม้ิ ใหก้ ระจกกระจกกย็ ม้ิ ใหเ้ ราการกระท�ำ ของเรากม็ ผี ลกบั ตัวเรา อยูท่ ี่ว่าจะให้ผลชา้ หรือเร็วเท่านน้ั แม่ได้อธิบายเรื่องความเพียรให้ลูกลดาอย่างมากมาย แม่ ก็หวังว่าลูกลดาคงจะเข้าใจได้ในระดับหน่ึง ถ้ายังไม่หายสงสัยก็ เขียนจดหมายบอกแม่ก็แล้วกัน แม่ยินดีท่ีจะท�ำให้ลูกลดาเข้าใจ เร่อื งความเพยี ร เพอ่ื จะได้เป็นประโยชนต์ อ่ ลกู ไปนานเทา่ นาน สุดท้ายนี้ แม่ขอให้ลูกลดารักษาสขุ ภาพให้ดี รักลูกลดามากที่สดุ ในโลก แม่ 25

ประเทศไทย ๒๐ เมษายน พ.ศ. ๒๕๓๙ กราบเท้าคณุ แม่ดว้ ยความเคารพอยา่ งสูง คณุ แมข่ า ลกู ลดาไดร้ บั จดหมายของคณุ แมแ่ ลว้ คะ่ หนอู า่ น ซำ�้ แลว้ ซำ้� อกี เพราะกวา่ คณุ แมจ่ ะเขยี นไดข้ นาดนคี้ ณุ แมค่ งใชเ้ วลา มาก เวลาพักงานในวันหยุดแทนที่จะได้พักผ่อนแต่กลับต้องน่ัง เขยี นจดหมาย จดหมายของคณุ แมจ่ งึ มปี ระโยชนม์ คี ณุ คา่ ส�ำหรบั หนูมากค่ะ ในการท่ีจะน�ำไปใช้ให้เกิดผลแก่ตัวเอง นี่ถ้าคุณแม่ ไมอ่ ธบิ ายเรอื่ ง “ความเพยี ร” ไปให้ หนกู ค็ งจะไมเ่ ขา้ ใจไปอกี นาน เมอ่ื เราไดเ้ กดิ มา เปน็ คนก็ตอ้ งมี ความเพียรพยายาม จนกวา่ จะประสบผลส�ำเรจ็ การเกดิ เปน็ คนก็ตอ้ งมีความ ม่งุ ม่ันท�ำอย่างจริงจัง ถา้ เราทอ้ ถอย ก็จะท�ำอะไรไมป่ ระสบความส�ำเร็จ คุณแม่ขา ตอนนี้หนูเรียนอยู่ช้ันประถมศึกษาปีท่ี ๔ วิชา แตล่ ะวชิ ากย็ ากขนึ้ เปน็ ล�ำดบั แตห่ นกู อ็ าศยั ความเพยี รนแ่ี หละคะ่ เอาใจใส่อย่างจริงจัง ดูหนังสือซ�้ำแล้วซ�้ำอีก จนวิชาที่ว่ายากก็ กลับงา่ ยไปหมด เพราะความเพียรน่ีเอง ครง้ั แรกไมเ่ ขา้ ใจแต่พอ ทบทวนหลาย ๆ ครง้ั กเ็ ข้าใจ 26

สอบไดท้ ี่ ๑ เก่งมากลดา หลกั ธรรมทคี่ ณุ แมเ่ ขยี นแนะน�ำไปนน้ั นบั วา่ เปน็ ประโยชน์ มาก หนูจะน�ำค�ำสอนในพระพุทธศาสนาตามทค่ี ณุ แม่อธบิ ายไป ใชใ้ หเ้ กดิ ผลใหไ้ ดค้ ะ่ คุณแม่ขา ความเพียรจะให้เหตุและผลต่อคนมีความเพียร อย่างไรคะ ถ้าคุณแม่ว่างจากการท�ำงานหรือวันหยุดงาน ช่วย เขียนจดหมายอธิบายตรงนี้ได้ไหมคะ ถ้ามีตัวอย่างด้วยก็ดี หนู จะรอจดหมายจากคณุ แม่ หนูอยู่ทางน้ีสบายดีคุณแม่ไม่ต้องเป็นห่วง หนูจะไม่ท�ำให้ คณุ ครูท่ีโรงเรยี นและคุณยายต้องหนักใจเพราะหนคู ่ะ สดุ ทา้ ยน้ี ขอใหค้ ณุ แมม่ สี ขุ ภาพทแี่ ขง็ แรงและขอใหค้ ณุ พระ คมุ้ ครองคุณแมค่ ะ่ รักคุณแม่มากทีส่ ดุ ในโลกเลยค่ะ ลูกลดา 27

คำ�ถามประจ�ำ บท ๑. ๒. ค�ำว่า “วริ ิยะ” ความเพยี รทางกาย มคี วามหมาย และความเพียรทางใจ วา่ อยา่ งไร ? มีลกั ษณะอย่างไร ? ๓. หลักธรรมในพระพุทธศาสนา ไดก้ ล่าวถึงการปรารภ ความเพียรไวอ้ ยา่ งไรบ้าง ? 28

๓บทที่ ความเพียร ใหเ้ หตุและผลที่ดี แก่คนที่มี ความเพยี ร ประเทศนวิ ซีแลนด์ ๒๕ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๓๙ ถงึ ลดาลกู รักของแม่ ลูกลดา แมด่ ใี จมากเมือ่ ได้อ่านจดหมายของลูก ทลี่ ูกสนใจ ในเรอ่ื งความเพยี ร ถา้ เราพดู กนั เพยี งลอยๆ กไ็ มร่ วู้ า่ จะมคี วามหมาย อยา่ งไรกนั บา้ งและมเี หตผุ ลอยา่ งไรกบั ผทู้ ที่ �ำความเพยี ร เปน็ เรอ่ื ง ธรรมดาทมี่ นษุ ยป์ ถุ ชุ นเมอื่ จะท�ำอะไรกย็ อ่ มหวงั ผลดว้ ยกนั ทง้ั นนั้ เช่น คนท�ำนาก็หวังได้ข้าว คนท�ำไร่ก็หวังได้พืชผล คนท�ำงาน กห็ วงั เงนิ เดอื นและยงั หวงั อยากไดย้ ศไดต้ �ำแหนง่ กนั อกี คนทที่ �ำบญุ ก็หวังได้บุญ คนรักษาศีลก็เพ่ือให้จิตใจบริสุทธ์ิ คนท่ีจะปรารภ ความเพยี รกต็ อ้ งการทราบว่าจะมผี ลอย่างไร ซึ่งไม่ใชเ่ ร่ืองแปลก 29

จดหมายฉบบั นี้แมจ่ งึ จะขอกลา่ วถงึ เหตแุ ละผลของความเพยี ร ตามท่ีลูกลดาต้องการ และก็หาตัวอย่างของคนท่ีเคยท�ำความ เพยี รในอดตี ทไ่ี ดผ้ ลส�ำเรจ็ มาแลว้ เพอ่ื ทล่ี กู ลดาจะไดเ้ ขา้ ใจงา่ ยขนึ้ ความเพยี รนน้ั ให้เหตทุ ด่ี แี กต่ วั เราอย่างมากมาย เชน่ เปน็ คุณท่ีจะพยุงจิตให้ประกอบการงานอย่างไม่ท้อถอย เป็นเหตุให้ คนมีความแกลว้ กลา้ เป็นเหตุให้คนประกอบกิจการงานไม่อยู่นงิ่ เป็นเหตใุ ห้คนมคี วามอาจหาญและอดทน เป็นเหตุให้คนมีความเพยี รมน่ั คง เป็นเหตุให้คนไม่หยดุ น่ิง เป็นเหตชุ ักน�ำคนใหไ้ ปด ี เป็นเหตใุ ห้คนบากบ่นั มีแต่จะก้าวไปขา้ งหนา้ เป็นเหตุน�ำความเจริญมาให้ เป็นเหตใุ ห้คนไม่ถอยหลงั เปน็ เหตุใหค้ นประคองใจไวไ้ ด้ ทงั้ หมดนเ้ี ปน็ ลกั ษณะของความเพยี ร เราจะเหน็ วา่ ใหแ้ ตส่ ง่ิ ทดี่ ี ๆ ทัง้ น้นั ตัวเราจะเจรญิ สังคมของเราจะเจรญิ ประเทศชาติ ของเราก็จะเจรญิ เมือ่ ทกุ คนมคี วามเพียรด้วยกนั ท้งั หมด แตถ่ า้ บางคนมีความเพยี ร บางคนไม่มีความเพียร ก็จะเป็น การถว่ งดลุ ซ่งึ กันและกนั ครอบครวั ใด สงั คมใด หรอื ประเทศใด มีแต่คนเกียจคร้านก็หาความเจริญยาก เมื่อคนได้รับการพัฒนา ประเทศชาติก็จะเจรญิ 30

ในเรื่องของความเพยี ร กย็ งั มขี อ้ ชวนใหค้ ดิ อีกวา่ ถ้าคนเรา ใชค้ วามเพียรไปในทางท่ีดี ก็จะชักน�ำให้คนท�ำดี เช่น เพียรอ่าน หนงั สือเพิ่มพูนความรู้ ถ้าใช้ความเพยี รในทางไม่ดี ก็จะชกั น�ำให้ คนท�ำไม่ดี เชน่ เพยี รไปเทย่ี วลักขโมย พระพทุ ธศาสนาสอนใหค้ นท�ำความเพยี รแตใ่ นสงิ่ ทด่ี เี ทา่ นน้ั ความเพยี รในทางที่ดขี องคนทีไ่ มท่ อดทง้ิ การงาน เป็นคนเอาธรุ ะ หน้าที่ มีความบากบน่ั ไม่ย่อหย่อน ไม่เกียจครา้ น กจ็ ะเป็นเคร่ือง ช่วยให้ประสบผลส�ำเร็จ ผลท่ีสุดก็จะต้ังตัวได้ โดยมีเรื่องเล่าให้ ในมงคลสูตรว่า ในอดีตกาล พระโพธิสัตว์เกิดในเมืองพาราณสี ชือ่ ว่า จุลกเศรษฐี วันหน่ึง หนตู ายตวั นี้ ได้เดินทางไปพรอ้ มด้วยบริวาร จะทำ� ให้คน เปน็ เศรษฐไี ด้ เพ่ือเขา้ เฝ้าพระเจ้าพาราณสี ระหวา่ งทางเหน็ หนตู ัวหนึ่ง ตายอยู่ข้างทาง จึงพดู ว่า หนตู ายตวั น้จี ะท�ำใหค้ นเป็นเศรษฐไี ด้ บุรุษเขญ็ ใจคนหนึง่ ซง่ึ เปน็ บรวิ ารของเศรษฐีทตี่ ามไปดว้ ย ได้ยินค�ำพูดเช่นนั้น ก็คิดว่าน่าจะเป็นไปได้ จึงน�ำหนูตายตัวน้ัน ไปขายใหก้ บั คนเลยี้ งแมวในตลาด ไดเ้ งินมากากณกึ ๑หนงึ่ จงึ น�ำ เงินไปซื้อน้ำ� อ้อย น�ำนำ�้ ดืม่ ใสห่ ม้อพร้อมกับนำ้� ออ้ ยไปนง่ั รอทคี่ น จะเดนิ ออกมาจากปา่ ครนั้ ถงึ เวลาเยน็ พวกคนทเี่ กบ็ ดอกไมใ้ นปา่ กลบั ออกมา กไ็ ด้ใหน้ ้�ำออ้ ยและนำ�้ ดืม่ แกค่ นเก็บดอกไม้ ๑ กากณึก ช่ือมาตราเงนิ อยา่ งต่�ำทส่ี ุด 31

พวกคนเก็บดอกไม้ เม่ือได้ดื่มน้�ำอ้อยจนชื่นใจหมดความ กระหายแล้ว ก็ได้ให้ดอกไม้เป็นเคร่ืองตอบแทนคนละก�ำ บุรุษ เข็ญใจกน็ �ำดอกไมไ้ ปขาย ไดเ้ งินเพม่ิ มา ๘ กหาปณะ๑ อยู่มาวันหนึ่ง เกิดพายุลมแรงพัดก่ิงไม้แห้งในอุทยาน หักลงมามากมาย บุรุษเข็ญใจก็ไปขอไม้ที่หักทั้งหมด คนเฝ้า อทุ ยานกใ็ ห้เพราะไมห้ กั มีจ�ำนวนมากขนไม่ไหว บรุ ษุ เขญ็ ใจจึงไป ซ้ือน้�ำอ้อยไปแจกเด็ก ๆ เม่ือเด็กดื่มน�้ำอ้อยหมดแล้ว ก็ขอแรง เดก็ พวกนน้ั ใหช้ ว่ ยกันขนไมไ้ ปกองไว้ทีป่ ระตอู ุทยาน ชา่ งหมอ้ ไมม่ ไี มจ้ ะใชเ้ ผาหมอ้ ทป่ี น้ั กม็ าซอื้ ฟนื จากบรุ ษุ เขญ็ ใจ ไปในราคา ๑๖ กหาปณะ เขามีเงินเพิ่มข้ึนเป็น ๒๔ กหาปณะ แล้วต่อมา กน็ �ำเงนิ ไปซื้อน�ำ้ ออ้ ยมาตง้ั ไวท้ ร่ี มิ ทางอกี คนหาหญา้ ประมาณ ๕๐๐ คน เดินทางกลบั มาจากหาหญ้า กใ็ หน้ ำ�้ ออ้ ยแก่ คนเหล่าน้นั ด่ืม คนหาหญา้ กพ็ ูดวา่ ถา้ มีอะไรให้ชว่ ยกใ็ ห้บอก ไมน่ านนกั บรุ ษุ เขญ็ ใจไดข้ า่ ววา่ จะมพี อ่ คา้ มา้ น�ำมา้ ประมาณ ๕๐๐ ตัว ผ่านมาขายในเมืองพาราณสี บุรุษเข็ญใจก็ไปบอก พวกคนหาหญ้า ขอหญ้าพวกเขาคนละฟ่อน พร้อมกับบอกว่า ถ้าเรายังไม่ขายหญ้าทั้งหมดนี้ พวกท่านก็อย่าเพ่ิงขายก็แล้วกัน คนเหล่าน้ันก็รับปาก พ่อค้าม้าเดินทางมาถึงหาซ้ือหญ้าที่ไหน ไมไ่ ด้ กม็ าซอื้ หญ้าจากบรุ ุษเขญ็ ใจเป็นราคา ๑,๐๐๐ กหาปณะ ตอ่ มามพี อ่ คา้ เรอื ส�ำเภาน�ำสนิ คา้ มาขาย จอดเรอื อยทู่ ที่ า่ เรอื มสี นิ คา้ มากมาย บรุ ษุ เขญ็ ใจจงึ ไปจา้ งคนจา้ งรถส�ำหรบั บรรทกุ ของ เป็นจ�ำนวนมากไปยงั ทา่ เรือ ๑ กหาปณะ เงนิ ตรามีพิกัดเทา่ กับ ๒๐ มาสก หรอื ๑ ต�ำลึง คือ ๔ บาท 32

ให้แหวนวงหน่งึ ทา่ นเอาสนิ คา้ เป็นการวางมัดจ�ำสินค้า ไปได้ กับหัวหน้าพอ่ ค้า แล้วตนเองก็รีบไปเท่ยี วหา พวกพ่อค้าประมาณ ๑๐๐ คน ในเมอื งพาราณสี ขอยมื เงนิ พวกพอ่ คา้ คนละ ๑,๐๐๐ กหาปณะ รวมเงนิ ได้ ๑๐๐,๐๐๐ กหาปณะ แลว้ น�ำเงนิ เหล่านนั้ ไปซื้อสนิ คา้ ท้งั หมดน�ำมาขายกบั พ่อค้าทตี่ นเองยมื เงินไป พวกพ่อค้าครั้นได้สินค้า ก็ให้เงินเพ่ิมตามจ�ำนวนสินค้าอีก คนละ ๑,๐๐๐ กหาปณะ รวมขายสนิ คา้ ไดเ้ งนิ ถงึ ๒๐๐,๐๐๐ กหาปณะ บุรษุ เข็ญใจน�ำทรัพยท์ ง้ั หมดกลับไปบา้ น เขามีความคดิ ว่า การท่ตี นเอง ช่างเปน็ คนที่มี ได้ทรพั ย์เหลา่ นี้ ความเพยี รมาก มาได้ก็ดว้ ยท่าน เศรษฐแี ท้ๆ จึงน�ำเงิน ๑๐๐,๐๐๐ กหาปณะ ไปใหเ้ ศรษฐีเพอ่ื ตอบแทน บุญคณุ และแสดงความกตัญญู เศรษฐีเม่ือได้ฟังเร่ืองราวท้ังหมดก็คิดว่า ชายคนน้ีมีความ เพียรพยายามมาก เราไม่ควรให้ชายคนนี้เป็นคนรับใช้อีกต่อไป จงึ ใหช้ ายเขญ็ ใจเปน็ ไทแลว้ ยกลกู สาวใหเ้ ปน็ ภรรยา ในเวลาตอ่ มา เมอ่ื เศรษฐตี ายไปเขาก็ไดต้ �ำแหนง่ เศรษฐีแทนสบื ต่อมา 33

เรอ่ื งนจี้ งึ สอนและเปน็ คตใิ หค้ นอน่ื ไดค้ ดิ วา่ ถงึ แมจ้ ะเกดิ มา ยากจนเป็นคนรับใช้ แต่เม่ือมีความเพียรพยายามท�ำงานโดยไม่ เกยี จครา้ นก็จะหาทรพั ย์ได้ไมย่ าก ถ้ามัวแตท่ ้อแทต้ ่อชะตาชวี ติ งอมืองอเท้ากค็ งจะจนต่อไป นแี่ หละลกู ลดา เหตแุ ละผล พรอ้ มทงั้ คนทเี่ คยท�ำความเพยี ร จนไดร้ บั ผลส�ำเรจ็ มาแลว้ แมห่ วงั วา่ ลกู ลดาคงจะไดข้ อ้ คดิ จากเรอื่ ง ทีแ่ ม่เลา่ ความเพียรของลกู ในขณะน้ีก็คอื เพยี รดหู นังสือ เท่านี้ ก็พอแลว้ ถ้าคนเราท�ำความเพียร อดทนอีกนดิ จดุ หมายอยู่ ขา้ งหน้า อย่างเตม็ ก�ำลงั ของตัวเอง พร้อมทัง้ ม่งุ ทจี่ ะสร้าง เปน็ บารมีกต็ อ้ งท�ำอยา่ ง สุดก�ำลงั ความสามารถ พระโพธสิ ตั วข์ ณะสรา้ งบารมใี นชาตทิ เ่ี กดิ เปน็ พระมหาชนก ได้เคยพูดถงึ เรือ่ งความเพยี รไวอ้ ย่างนา่ คดิ ว่า คนทที่ �ำความเพียร แมถ้ ึงจะตายขณะท�ำความเพียร ก็ชอ่ื ว่าไม่ตอ้ งเปน็ หนใ้ี คร แม่ได้เขียนอธิบายเรื่องความเพียรอย่างยืดยาว เพราะแม่ หวังจะให้ลูกลดาน�ำมาปฏิบตั ใิ ห้เกิดผลแก่ตัวลกู เองให้ไดน้ น่ั เอง สุดท้ายนี้ แม่ขอให้ลูกจงน�ำหลักธรรมในเรื่องความเพียร มาใชใ้ หเ้ กิดมงคลแกต่ วั เอง เพื่อความสขุ ความเจริญแก่ลกู ลดา รกั ลูกลดามากที่สุดในโลก แม่ 34

ประเทศไทย ๒๐ มถิ ุนายน พ.ศ. ๒๕๓๙ กราบเท้าคุณแมด่ ้วยความเคารพรักอยา่ งสูง คุณแม่ขา หนูได้รับจดหมายของคุณแม่ด้วยความดีใจ จดหมายของคุณแม่หนูจะอ่านซ้�ำแล้วซ้�ำอีก เพราะหนูรู้สึกว่า เม่ือได้อ่านจดหมายของคุณแม่แล้วมีความสุขใจ พร้อมกับ ซึมซาบเอาส่ิงท่ีดีเข้ามาสู่ตัว นอกจากนั้น จดหมายของคุณแม่ ยังให้ความรู้อย่างมาก หนูจะน�ำไปปฏิบัติด้วยการเป็นเด็กดีของ คุณครู และของคณุ ยายคะ่ ความเพียรให้ท้ังเหตุและทั้งผลท่ีดีแก่คนที่มีความเพียร จริง ๆ เหมือนอย่างบุรุษเข็ญใจคนใช้ของเศรษฐี ท�ำความเพียร จนไดผ้ ลมาแลว้ ถ้าเขาไมม่ ีความเพยี รพยายามปล่อยชีวติ ใหเ้ ป็น ตามยถากรรม คิดท้อแท้ต่อชะตาชีวิตเขาก็คงจะเป็นคนใช้ไป ตลอดชีวติ แนน่ อน 35

แตด่ ที ีว่ ่าเขาเปน็ คนจนกจ็ รงิ แตเ่ ขาไม่จนปญั ญา จนความ เพียร ชีวิตของเขาจึงเป็นเศรษฐีขึ้นมาได้ ไม่ใช่ได้มาเพราะส่ิง ศักด์สิ ิทธิ์ดลบันดาลหรือได้เพราะไปบูชาเทพเจ้า แตไ่ ดม้ าเพราะ ลงแรงกายแรงใจอาบเหง่อื ออกแรงท�ำด้วยมอื ของตนเอง ถ้าเราท�ำความเพยี รอย่างเต็มท่ี ชวี ิตกจ็ ะดีขึน้ ได้ เพราะคน เคยท�ำมาแลว้ และไดผ้ ลให้เราได้เหน็ สง่ิ ตา่ ง ๆ ในโลกนี้หนไี ม่พน้ ปญั ญาของคนไปได้แน่ ๆ เมอื่ เรามาดคู นในปจั จบุ นั นกี้ ค็ ลา้ ยๆ กนั คอื คนทเี่ ขารำ�่ รวย มอี ยมู่ กี ินกเ็ พราะเขาท�ำงานหาเงิน จงึ เปน็ คนรวยได้ ส่วนคนจน เอา้ ..! มวั แต่ เมือ่ ไหร่ กต็ ้องมาพจิ ารณา น่งั เหมอ่ อยนู่ น่ั แหละ จะรวยสักทีนะ งานการไมร่ จู้ ักท�ำ ตวั เองกอ่ นว่าท�ำงาน จนถึงทส่ี ดุ แล้วหรือยงั ใช้จา่ ยฟุ่มเฟือยไปหรือเปล่า เรือ่ งเหล่านท้ี �ำใหห้ นคู ดิ อยู่ ตลอดเวลาเลยค่ะคณุ แม่ คณุ แมข่ า หนยู งั สงสยั อกี อยา่ งหนงึ่ ทค่ี ณุ แมเ่ ขยี นไวใ้ นตอน ทา้ ยจดหมายว่า “แม้ถงึ จะตายในขณะท�ำความเพียร ก็จะชือ่ ว่าไมต่ อ้ งเป็น หน้”ี 36

เอะ๊ ..! หมายความวา่ อยา่ งไรนะ ท�ำไมถึงกล่าวอย่างน้ันคะ ถ้าคุณแม่ว่างจากงานหรือวัน หยุดพักผ่อน หนูขอรบกวนคุณแม่ช่วยเขียนอธิบายให้หนูเข้าใจ ดว้ ยนะคะ หนจู ะรอจดหมายของคณุ แมอ่ ยา่ งใจจดใจจอ่ เพอ่ื ศกึ ษา หาความรใู้ นเร่ืองของความเพียร สุดท้ายน้หี นขู อใหค้ ณุ แมจ่ งมีสุขภาพกายสขุ ภาพใจทด่ี คี ่ะ รักคณุ แม่มากท่ีสุดในโลกเลยค่ะ ลกู ลดา 37

คำ�ถามประจ�ำ บท ๑. ความเพียรท�ำเหตุ ให้เกดิ แกค่ นมีความ เพยี รอยา่ งไร ? ๒. ๓. ลักษณะของคน ผลส�ำเรจ็ ของคนมี มคี วามเพียรจะเป็น ความเพยี รจะเป็น คนอย่างไร ? อย่างไร ? 38

บ๔ทท่ี วริ ยิ บารมี ประเทศนวิ ซีแลนด์ ๑๐ สงิ หาคม พ.ศ. ๒๕๓๙ ถึงลดาลกู รกั ของแม่ ลูกลดา แม่ได้รับจดหมายของลูกนานแล้ว แต่แม่ตอบ จดหมายลูกลดาช้าไปหนอ่ ย เพราะระยะนีแ้ ม่มีงานมาก แม่ดีใจ ท่ีลูกลดาสนใจ และอ่านจดหมายของแม่ซ้�ำหลายเที่ยว เพ่ือท�ำ ความเขา้ ใจเรื่อง “ความเพยี ร” แมส่ งั เกตวา่ จดหมายของลกู ลดาฉบบั สดุ ทา้ ยไดแ้ สดงความ คดิ เหน็ นแ่ี สดงวา่ ลูกลดาสนใจจรงิ ๆ มฉิ ะนัน้ คงจะเขยี นแสดง ความคิดเหน็ ไม่ไดแ้ น่ การศกึ ษาหาความรู้ เราจะต้องรู้ลึก ไมใ่ ช่รู้ แต่เพยี งผิวเผิน รอู้ ะไรก็ต้องร้ใู หจ้ ริง จึงจะมคี วามมนั่ ใจในความรู้ แม่ดใี จมากท่ลี กู ลดาเปน็ เด็กดขี องคณุ ครแู ละคณุ ยาย 39

ตอนทา้ ยจดหมายของลูกลดา ยังบอกให้แม่ช่วยอธิบายว่า “แม้ถึงจะตายในขณะท�ำความเพียร ก็จะช่ือว่าไม่ต้องเป็นหน้ี” ใหด้ ้วย นีแ่ สดงว่า ลกู ลดาสะดุดใจความตอนนี้ ค�ำกล่าวน้ีแม่น�ำมาจาก “มหาชนกชาดก” ซงึ่ แม่เคยอา่ นเรอื่ งน้ี ในพระไตรปิฎก อันเปน็ หนงั สอื รวม ค�ำส่งั สอนของพระพทุ ธศาสนา และแม่ก็ยังได้อ่านเรื่องพระมหาชนก ที่พระบาทสมเด็จ- พระเจา้ อยหู่ วั ภมู พิ ลอดลุ ยเดชมหาราชทรงพระราชนพิ นธไ์ วอ้ กี ดว้ ย ถ้าลกู ลดาอยากจะศกึ ษาให้ลกึ ซึง้ กต็ ้องอ่านหนังสือเล่มนี้ในห้อง สมดุ ของโรงเรยี น หรอื สอบถามคณุ ครู ใหค้ ณุ ครชู ว่ ยหาใหอ้ า่ นกไ็ ด้ พระมหาชนกเป็นชาติหน่ึงของพระโพธิสัตว์ทรงบ�ำเพ็ญ วิริยบารมี เพ่ือบ่มบารมีให้เต็มเพ่ือการตรัสรู้เป็นพระสัมมา- สัมพุทธเจ้ามาสั่งสอนพวกเราน่ีเอง แม่ได้น�ำหลักธรรมในเร่ืองน้ี นแ่ี หละมาประพฤตปิ ฏบิ ตั ิ และยงั แนะน�ำใหล้ กู ลดาอกี ดว้ ย ความจริง ชีวิตของลดาก็คล้าย ๆ กับพระมหาชนก เช่น การขาดพ่อ และเพ่ือเป็นแนวทางการท�ำความเพียรของลูกลดา แม่จะกล่าวถึงหลักธรรมในมหาชนกชาดก ท่ีว่าด้วยการที่พระ- มหาชนกบ�ำเพญ็ วริ ยิ บารมใี หล้ กู ลดาไดท้ �ำความเขา้ ใจ โดยจะเลา่ เร่ืองตอนที่พระมหาชนกก�ำลังบ�ำเพ็ญเพียรด้วยการว่ายน้�ำข้าม ทะเล เพ่อื ให้ลกู ลดาไดย้ ึดเป็นหลกั ปฏิบตั ิตาม 40

เรอื่ งมอี ยวู่ า่ พระเจา้ มหาชนก กษตั รยิ แ์ หง่ กรงุ มถิ ลิ า แควน้ วเิ ทหะ มีพระราชโอรส ๒ พระองค์ พระนามว่า เจา้ อริฏฐชนก และเจ้าโปลชนก พระราชบิดาพระราชทานต�ำแหน่งอุปราชแก่ เจ้าอริฏฐชนก พระราชทานต�ำแหน่งเสนาบดีแกเ่ จา้ โปลชนก ต่อมา พระเจ้ามหาชนกเสด็จสวรรคต เจ้าอริฏฐชนกได้ เสวยราชสมบัติแทนพระราชบิดา และพระราชทานต�ำแหน่ง อุปราชแก่เจา้ โปลชนก พระอนชุ า เมอ่ื กาลลว่ งไป มอี �ำมาตยค์ นหนง่ึ หาเรอ่ื งใสไ่ คลเ้ จา้ โปลชนก อปุ ราช โดยกราบทลู เจา้ อรฏิ ฐชนกวา่ พระมหาอปุ ราชทรงคดิ รา้ ย ต่อพระองค์ เมือ่ ถูกยยุ งบ่อยเข้ากท็ รงเชอ่ื จึงรบั สงั่ ใหจ้ ับเจา้ โปล- ชนกอปุ ราชไปกักขงั ไว้ เจ้าโปลชนกอปุ ราชทรงถูกจองจ�ำ จึงได้ตั้งสตั ยาธิษฐานว่า “หากตัวเราคดิ คดขบถ ต่อพระเชษฐาธริ าช ดงั ถูกกล่าวหา ขอให้เครือ่ งจองจ�ำ จงอยา่ หลุดจากมือ และเท้าของเราเลย หากตัวเราไม่ได้คิดคดขบถต่อพระเชษฐาธิราชแล้ว ขอให้ เครอื่ งจองจ�ำหลดุ จากมอื และเทา้ ของเรา และขอใหป้ ระตเู รอื นจ�ำ จงเปิดออกเถิด” ในทันใดน้ันเอง เครื่องพันธนาการก็หักเป็นท่อน ๆ และ ประตกู เ็ ปดิ ออก เจา้ โปลชนกอปุ ราชกเ็ สดจ็ หนอี อกไปทช่ี ายแดน 41

ชาวบา้ นจ�ำได้ จงึ ปรนนบิ ตั ใิ หป้ ระทบั ดว้ ยความส�ำราญและ เขา้ เปน็ พวกอยา่ งมากมาย ฝา่ ยพระเจา้ อรฏิ ฐชนกรบั สงั่ ใหท้ หารตามจบั แตก่ ไ็ มส่ ามารถ จับได้ เจ้าโปลชนกอุปราชทรงเกลี้ยกล่อมชาวบ้านได้มากพอ จงึ ยกพลไปกรุงมถิ ลิ า ทรงส่งสาสน์ ไปท้ารบ พระเจ้าอริฏฐชนกทรงหวาดกลัวจึงตรัสกับพระอัครมเหสี วา่ การท�ำสงครามมแี พม้ ชี นะ ถา้ เรามอี นั ตราย ขอใหน้ อ้ งจงรกั ษา พระครรภ์ใหป้ ลอดภยั ด้วย เม่ือออกไปรบ พระเจ้าอริฏฐชนกถูกทหารปลงพระชนม์ พระอคั รมเหสีเมอ่ื ทรงทราบวา่ พระสวามีเสด็จสวรรคต กร็ บี แตง่ พระองคแ์ บบชาวบา้ น ทรงน�ำของมคี า่ ใสก่ ระเชา้ แลว้ เอาขา้ วสาร ใสป่ ดิ ไวข้ า้ งบน เทนิ กระเชา้ บนพระเศยี รหนอี อกจากพระนครไป ประทบั ทศ่ี าลาแหง่ หนง่ึ ทรงร�ำพงึ ทจี่ ะเสดจ็ ไปเมอื งกาลจมั ปากะ ทรงถามใคร ๆ กไ็ ม่ร้จู กั ด้วยอานุภาพ ของพระโพธิสตั ว์ ทอ่ี ยู่ในพระครรภ์ จึงบนั ดาลให้ ท้าวสักกเทวราช แปลงเพศเปน็ คนแก่ ขับยานเนรมิตไปหยุดอยู่ ทศ่ี าลาท่ีพระนางประทบั พรอ้ มกับถามว่า จะมีใครไปเมอื งจมั ปากะก็จงไปกับฉันได้ 42

พระนางทรงแจ้งความประสงค์ที่จะไปดว้ ย แล้วกเ็ ดนิ ทาง ไปด้วยกันจนถึงทางเข้าเมืองจัมปากะ พระนางจึงลงไปประทับ อยู่ ณ ศาลาริมทาง ขณะนนั้ มีพราหมณท์ ศิ าปาโมกขค์ นหนงึ่ จะไปอาบน้�ำใน แม่น้�ำพร้อมกับลูกศิษย์ เดินผ่านมาเห็นพระนางประทับที่ศาลา เมอ่ื เหน็ ครง้ั แรกกเ็ กดิ ความรกั ความเอน็ ดเู หมอื นนอ้ งสาว จงึ เขา้ ไป ถามความเป็นมา รู้ว่าไม่มีญาติพ่ีน้อง หาที่พึ่งไม่ได้เพราะหนี สงครามมาจากแดนไกล จงึ ชวนไปอยูท่ บ่ี ้านด้วยกนั ภรรยาของ พราหมณ์ทศิ าปาโมกข์ก็รกั เอ็นดูพระนางเหมอื นกบั น้องสาว เฝา้ เอาใจใส่อยา่ งดี อยมู่ าไมน่ าน พระนางกป็ ระสตู พิ ระโอรส จงึ ขนานพระนาม ว่า “มหาชนกกุมาร” มหาชนกกุมาร ลกู หญงิ ม่าย เมอ่ื ทรงเติบโตขน้ึ ก็ไป ลกู ไมม่ ีพอ่ เล่นกบั เดก็ ชาวบา้ น ถูกเดก็ ชาวบ้านเรียกว่า “ลกู หญงิ ม่าย” พระกุมารจึงไปทูลถามพระมารดา ตอนแรกพระมารดา ก็ทรงบอกว่า อาจารย์ทิศาปาโมกข์เป็นพ่อ พระกุมารก็ยัง ทรงถูกเด็กชาวบ้านเรียกว่าลูกหญิงม่ายเสมอ จึงทรงสงสัยคิด ว่าพระมารดาคงจะไม่ได้ทรงบอกเร่ืองจริงเป็นแน่ จะต้องให้ พระมารดาทรงบอกเรอ่ื งจริงใหจ้ งได้ 43

ขณะทีด่ ื่มนมพระมารดา ก็กดั พระถันพระมารดาอยา่ งแรง แล้วให้พระมารดาทรงบอกความจริง พระมารดาเจ็บพระถันจึง บอกความจรงิ แก่พระโอรส พระโอรส เม่อื ทรงรู้ความจริงในชีวติ ของตน จึงตงั้ ใจเรียน ศิลปศาสตร์ในส�ำนกั อาจารย์ทิศาปาโมกขจ์ นส�ำเร็จเมอ่ื พระชนม์ ได้ ๑๖ พรรษา แลว้ สอบถามพระมารดาถงึ สมบตั ทิ ต่ี ดิ ตวั มา พระมารดาทรงบอกวา่ ขณะหนอี อกจากเมอื งมาไดน้ �ำเอา ส่ิงของ ๓ อย่าง คือ แกว้ มณี แก้วมกุ ดา แกว้ วเิ ชยี ร ติดตัวมาด้วย พระกมุ ารจงึ ทรงขอเพยี งกงึ่ หนง่ึ เพอ่ื น�ำไปเปน็ ทนุ คา้ ขายที่ เมอื งสวุ รรณภมู ิ แมพ้ ระมารดาจะทรงทกั ทว้ งหา้ มปรามสกั เทา่ ใด ก็ไม่ฟงั ม่งุ มน่ั จะไปคา้ ขายยงั ต่างแดนให้ได้ พระมหาชนกทรงข้นึ เรือ ร่วมไปกบั พอ่ คา้ ประมาณ ๗๐๐ คน มงุ่ หน้าสเู่ มืองสวุ รรณภมู ิ เม่อื เรอื แล่นไปได้ ๗ วนั กเ็ กิดมพี ายุใหญ่ เรือถูกคลืน่ ใหญ่ตี จนแผ่นกระดานเรือแตก น้ำ� ไหลเข้าเรอื บรรดาพอ่ คา้ และลกู เรอื ตา่ งอกสน่ั ขวญั หายรอ้ งไหก้ ลวั ตาย ไม่ไดค้ ดิ หาวิธพี าชวี ิตให้รอดตาย 44

พระมหาชนกทรงมีสติไม่ตกใจกลัว ต้ังจิตไม่ให้หวาดหว่ัน เม่ือทรงทราบแน่ชัดว่าเรือจะจมลงแน่นอน ก็เอาขัณฑสกรมา คลกุ กบั เนยใสเสวยจนอ่ิม เอาผ้าชุบน้ำ� มันจนช่มุ ใครกันหนอ... น�ำมานงุ่ อย่างแน่นหนา ปนี ขึน้ ไปที่ปลายเสากระโดงเรอื สงั เกตทศิ ทาง ท่ตี ้ังเมืองมถิ ลิ า แลว้ กระโดดลงน้ำ� แหวกว่าย ฝ่าคลน่ื ในมหาสมทุ รอยูต่ ลอด ๗ วัน นางมณีเมขลาผู้ดูแลรักษามหาสมุทร เห็นพระมหาชนก แหวกว่ายอยูใ่ นมหาสมทุ ร จงึ เหาะเขา้ ไปใกลแ้ ล้วถามว่า “ใครหนอเมื่อมองไม่เห็นฝั่ง ก็อุตส่าห์พยายามว่ายอยู่ใน ทา่ มกลางมหาสมทุ ร ทา่ นเหน็ ประโยชนอ์ ะไรหรอื จงึ พยายามวา่ ย อยู่อย่างนี”้ พระมหาชนกเมอ่ื ไดย้ นิ เสยี งถาม จึงทรงด�ำรวิ า่ เราว่ายอยู่ ในมหาสมทุ ร ๗ วันแล้ว ไม่เคยไดย้ นิ เสยี งใครเลย ใครหนอมาพูด กบั เรา ครนั้ แหงนดูบนอากาศก็ทอดพระเนตรเห็นนางมณีเมขลา จงึ ตรสั ว่า “อานสิ งส์แห่งความเพียรนัน้ มอี ยู่ ถงึ แมจ้ ะไมเ่ หน็ ฝง่ั เราก็ ต้องพยายามวา่ ย จนกวา่ จะถงึ เข้าวนั หน่ึง” นางมณีเมขลาปรารถนาจะฟังคติธรรมของพระมหาชนก จงึ กลา่ ววา่ 45

“มหาสมุทรกว้างใหญ่ ฝั่งมหาสมุทรไม่ปรากฏแก่ท่าน แมท้ ่านจะพยายามสกั เท่าไร ไม่ทันถึงฝัง่ ก็จะตายเสยี กอ่ น” พระมหาชนกตรสั กบั นางมณเี มขลาว่า “บคุ คลท�ำความเพียรอยู่ แมถ้ ึงจะตายขณะท�ำ ความเพยี รอยนู่ ัน้ ก็ชื่อว่า ไม่ต้องเป็นหน้ี ไมต่ ้องถูกญาติ เทวดา มารดาบดิ าตเิ ตียน อนึ่ง เมื่อได้ท�ำกิจอย่างลูกผู้ชายแล้ว ก็ไม่ต้องเดือดร้อน ในภายหลัง” นางมณเี มขลากลา่ วตอ่ วา่ “การพยายามท�ำการงานทไ่ี มเ่ หน็ จุดหมาย มีแต่ความยากล�ำบาก และอาจถึงตายในที่สุดได้ จะ ท�ำความพยายามอนั ไม่ใชฐ่ านะนนั้ ไปท�ำไม” พระมหาชนก จะทรงท�ำให้นางมณีเมขลาจ�ำนนตอ่ ถ้อยค�ำ จึงตรสั วา่ “ดูก่อนแม่เทพธิดา ผู้ที่รู้ว่า การงานที่ท�ำไม่ลุล่วงไปได้ ไม่คิดป้องกันอันตรายไว้ก่อน ก็ช่ือว่า ไม่รักษาชีวิตของตน ถา้ เขาเลกิ ละความเพยี รนนั้ เสยี กจ็ ะไดร้ บั ผลของความเกยี จครา้ น เปน็ แน่ ดกู ่อนแม่เทพธิดา บคุ คลเม่ือได้เห็นผลตามทีป่ ระสงค์แล้ว ควรเร่งประกอบการงาน แมก้ ารงานนนั้ จะส�ำเรจ็ หรอื ไม่ก็ตามที 46