เรื่อง เสริมสร้างศักยภาพของเด็กด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี สร้างรากฐานของการพัฒนาชนบทอย่างยั่งยืน

ส�ำ นักงานโครงการ สภาวิทยาศาสตรก์ ารเกษตรแห่งชาติจนี สมเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี สมเด็จพระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ทรงบรรยายเร่ือง เสริมสร้างศักยภาพของเด็กด้านวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี สร้างรากฐานของการพฒั นาชนบทอยา่ งย่งั ยืน ในการสัมมนาความสมั พนั ธ์ไทย - จีน ครัง้ ท่ี ๑๐ ประจ�ำ ปี ๒๕๕๖ วันพฤหสั บดที ่ี ๒๑ กมุ ภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๕๖ ณ ห้องสมานฉันท์ ชน้ั ๓ ธนาคารกสิกรไทย จำ�กดั ส�ำ นกั งานใหญ่ เขตราษฎร์บูรณะ กรุงเทพมหานคร สนบั สนนุ และอ�ำ นวยการสมั มนา







การประชุมไทย - จีนครั้งน้ีเป็นคร้ังที่ ๑๐ ได้ปรึกษากันถึงหัวข้อเร่ืองที่ยังไม่มี การพูดกันในท่ีประชุม ณ ท่ีน้ี จึงคิดว่าถ้าเราพูดในเรื่องของวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ซึ่งมีผลต่อการพัฒนาชนบทก็จะเป็นหัวข้อที่เหมือนกับรวบยอดการประชุมในครั้งก่อน ๆ ถา้ จะขอใหพ้ ดู ขา้ พเจา้ เปน็ คนทเี่ รยี นมาทางดา้ นการศกึ ษา เพราะฉะนนั้ กถ็ อื วา่ วทิ ยาศาสตร์ และเทคโนโลยนี น้ั เปน็ เครอื่ งมอื ส�ำ คญั ในการพฒั นา ทจ่ี รงิ เปน็ เครอ่ื งมอื ส�ำ คญั ทง้ั ในเมอื ง และในชนบท รวมทงั้ พ้นื ทท่ี รุ กันดารห่างไกล เรามีโครงการมากมายที่ต้ังใจจะทำ�ให้ประชาชนมีความเป็นอยู่ที่ดีข้ึน แต่จะทำ� อย่างไรให้โครงการเหล่าน้ียั่งยืน อย่างที่ทำ�งานมาในเร่ืองของการศึกษา เลยตีความว่า การเรียนรู้ทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีน้ันต้องเร่ิมต้นต้ังแต่เป็นเด็กเล็ก ถ้าเราให้ ความรทู้ ง้ั เดก็ เลก็ เดก็ กลาง เดก็ ใหญส่ บื ตอ่ ๆ กนั มา กจ็ ะท�ำ ใหย้ ง่ั ยนื เพราะวา่ ตอ่ ไปพวกเรา ก็จะชราและล่วงลับไป ผู้ที่จะต้องมารับงานใหม่เพื่อให้อยู่ได้อย่างย่ังยืนก็คือเด็กเหล่านี้ ที่จะเติบโตขึ้นเป็นผู้ใหญ่ท่ีมีความรู้ดี คือ รู้ท้ังทฤษฎีและการปฏิบัติ ก็จะทำ�ให้บ้านเมือง เจรญิ อย่างยง่ั ยืน

ย้อนไปในอดีตต้ังแต่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงครองราชย์ ท่านก็ถือว่า การพัฒนาชนบทเป็นเร่ืองที่สำ�คัญ สมัยก่อนการเดินทางไม่สะดวก เพราะฉะน้ัน การติดต่อกันระหว่างเมืองและชนบทนี้ติดต่อกันยาก ไปถึงได้ยาก สมัยน้ันเป็นคนโชคดี คือได้ตามเสด็จตั้งแต่เล็ก ตามเสด็จตั้งแต่ไม่ได้มีความคิดที่จะทำ�งานอะไร แต่ว่าเมื่อได้ เห็นท่ีต่าง ๆ นั้นมีความเป็นอยู่อย่างไรบ้าง พอเรียนหนังสือจบ จึงได้คิดว่านอกจาก จะสนองพระเดชพระคุณหรือทำ�งานถวายท่านแล้ว ถ้ายังมีเวลาเหลือก็น่าจะหาประเด็น ที่จะไปช่วยเหลือ เลยมุ่งในเร่ืองการศึกษาของเด็กและเยาวชน ซ่ึงในช่วงระยะน้ัน ถ้าเราไปต่างจังหวัดอาจจะไม่ได้เห็นภาพแบบเดิม คือเด็กที่ค่อนข้างจะหิวโหย เพราะว่าพ่อแม่ถึงจะทำ�งานเกษตรก็ตาม แต่ผลผลิตที่ได้บางคร้ังไม่พอเพียง หรือ บางครั้งต้องนำ�ไปขายเพื่อเป็นรายได้ทำ�อย่างอ่ืน หรือว่าออกไปทำ�งานแล้วไม่มีโอกาส ที่จะดูแลบุตรหลาน ผู้ที่ดูแลบุตรหลานของเกษตรกรเหล่าน้ันก็คือโรงเรียนหรือ หน่วยราชการ จึงคิดว่าถ้าเด็กและเยาวชนเหล่านั้นมีความรู้ทางด้านการเกษตร ความรู้ ทางดา้ นสขุ ภาพอนามยั คอื ด้านสาธารณสขุ อาหาร โภชนาการ แลว้ ใหก้ ารศกึ ษาทส่ี ูง ขน้ึ โอกาสทจี่ ะศกึ ษาไดม้ ากขนึ้ หรอื คนไหนทอี่ าจจะมขี อ้ ขดั ขอ้ งทไ่ี มส่ ามารถจะเรยี นไปตาม ระบบโรงเรียนได้สูง ก็ต้องฝึกหัดงานอาชีพ เพ่ือให้ต่อไปในอนาคตสามารถจะทำ�การ อาชีพและเล้ียงตัวเล้ียงครอบครัวได้ อีกอย่างหน่ึงคือจะต้องอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ สิ่งแวดล้อมที่ดูเหมือนว่าเป็นข้อที่ตรงกันข้ามกับเทคโนโลยีจริง ๆ แต่ก็ไม่จริง ถ้าสภาพ ธรรมชาตอิ ยดู่ กี นิ ดี เรากจ็ ะใชพ้ น้ื ทไี่ ดอ้ ยา่ งยง่ั ยนื และไมจ่ �ำ เปน็ ตอ้ งไปเตมิ เทคโนโลยจี �ำ นวน มากมายเกินไป และยังให้เขาต้องอนุรักษ์ทรัพยากรทางด้านวัฒนธรรมด้วย เพื่อให้รู้จัก ถงึ รากเหงา้ ของตวั เอง 6

ต่อไปน้ีจะพูดถึงเร่ืองการเกษตรสักเล็กน้อย ขยายความว่าการเกษตรในที่นี้ เราพูดถึงท้ังการปลูกพืช เลี้ยงสัตว์ เราจะแยกกิจกรรมในแง่ท่วี ่า เราสร้างอาหารทาง ด้านพืชผัก ด้านไม้ผล ถั่วเมล็ดแห้ง ซ่ึงถั่วก็จะให้โปรตีนมากขึ้นแต่เป็นโปรตีนจากพืช ท่ีจริงแล้วถ้าไปดูในเขตทุรกันดารท่ัวประเทศจะปลูกถั่วได้น้อย เพราะพ้ืนท่ีหลายแห่ง มีความชื้นสูงมาก และท่ีเราไปทำ�ตามโรงเรียนน้ันก็เป็นเขตการศึกษา จะมีพ้ืนท่ีท่ีจะ ปลูกถ่ัวได้น้อย ส่วนใหญ่เรามีเงินทุนอาหารกลางวันสำ�หรับให้ใช้ซื้ออาหารเพ่ิมเติม ส่วนโปรตีนจากสัตว์ กิจกรรมท่มี ีอย่ใู นโรงเรียนท่คี ่อนข้างจะแพร่หลาย คือ การเล้ยี งไก่ มีทั้งไก่เนื้อ ไก่พื้นบ้าน และไก่ไข่ ไข่เป็นอาหารท่ีทำ�กับข้าวและแบ่งปันได้แน่นอนว่า คนหน่ึงครึ่งฟอง คนหน่ึงหน่ึงฟอง ในเรื่องการเล้ียงสัตว์ เราต้องดูแลวิธีการเลี้ยง วิธี การให้ยาป้องกันโรค ซ่ึงของเรามีทั้งยาจากท้องตลาดธรรมดาและยาที่เราใช้พืช สมุนไพรท่ีปลูกเองหรือไปหาซื้อมาก็ได้ ปลาก็มีเทคนิคการเล้ียงปลาต่าง ๆ เล้ียงในห้วย 7

หนอง คลอง บึง บ่อดิน บ่อซีเมนต์ บ่อที่ทำ�ด้วยพลาสติก แต่มีข้อสังเกตอย่างหน่ึง คือ ในเขตที่อยู่บนภูเขาหนาวปลาบางชนิดจะไม่เติบโตในช่วงท่ีอากาศหนาว ปลาจะ แคระแกร็น ต้องพยายามหาวิธีการทำ�ให้อากาศอุ่นขึ้น ซึ่งยาก หาพลาสติกคลุม หรืออีกอย่างเปล่ียนพันธ์ุปลา ใช้ปลาที่เติบโตดีในประเทศจีน เพราะฉะนั้นในเร่ืองนี้ อาจจะเป็นอีกจุดหน่ึงท่ีทางจีนจะช่วยเหลือเราได้ คือหาพันธ์ุปลาที่ทนต่ออากาศหนาว ส่วนอื่น ๆ สุกรก็มี การเลี้ยงสุกรน้ีใช้ท้ังเป็นอาหาร อีกอย่างหน่ึงเวลาออกไปใน ถิ่นทุรกันดารเดี๋ยวน้ีคุยกับชาวบ้านหลายแห่ง เลิกฆ่าสุกร แต่ว่าใช้มูลของสุกรไปในการ ทำ�ปุ๋ยก่อน และเม่ือสักครู่ที่ ดร.ทวารัฐ สูตะบุตร บรรยายน้ันใช้มูลสุกรในการทำ� แก๊สธรรมชาติที่ใช้หุงต้มหรือใช้ปั่นไฟได้ ตามโรงเรียนเล็ก ๆ ของเรามีการให้นักเรียนไป เก็บมูลสัตว์มาแล้วหมักเพ่ือใช้เป็นแก๊สหุงต้ม ส่วนกากที่เหลือนำ�มาทำ�ผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ ที่ใช้ในการทำ�ปุ๋ยใส่ต้นไม้ หรือใช้เช้ือชีวภาพที่ใส่แล้วป้องกันแมลงได้ เป็นของชีวภาพ ไม่ต้องใช้สารเคมีท่ีเป็นพิษต่อร่างกาย การสอนทุกอย่างเราพยายามท่ีจะให้เด็กปฏิบัติ ดว้ ยตนเอง เพ่ือท่ีจะได้ท�ำ เป็น ถา้ ไม่ลงมือเองเรยี นในห้องเรียน เด็กหรอื ผ้ใู หญก่ ็ตามนั่งฟัง อะไรก็ทะลุหูซ้ายทะลุหูขวาหลับไป แต่ถ้าให้เขาทำ�เองก็จะทำ�ได้และจำ�ได้ เด็กหลายคน ไม่ใช่แค่ทำ�ของตัวเอง ทำ�แล้วก็ไปทดลองทำ�ท่ีบ้าน เป็นการเผยแพร่ความรู้ให้ทางบ้าน เรียนรู้เทคโนโลยดี ว้ ย เปน็ การชว่ ยเจา้ หน้าทฝ่ี า่ ยรฐั ท่มี หี น้าท่ที ่จี ะตอ้ งไปสง่ เสริม เพราะวา่ สถานศึกษาเป็นฐานของการพัฒนา ทุกคนและผู้ปกครองจะมาช่วยทำ�แปลงร่วมกับเด็ก บางโรงเรยี นเด็กยังเลก็  ๆ ทำ�ไม่ไหว เฉพาะครกู ็ไมไ่ หว ผู้ปกครองจะมาช่วยทำ�อาหารใหเ้ ด็ก ผู้ปกครองเหล่าน้ีกลับไปจะได้ความรู้ ได้เทคโนโลยีในเรื่องอาหารอย่างไรมีประโยชน์และ ไม่มีประโยชน์ ทำ�อย่างไรให้ลูกของตัวแข็งแรง เป็นการเสริมสร้างท้ังเด็กท้ังผู้ใหญ่ให้รู้จัก ทำ�งานร่วมกัน ร่วมมือกันในชุมชน และเป็นการช่วยหน่วยราชการในการถ่ายทอดความรู้ และเทคโนโลยใี หท้ งั้ ครแู ละชมุ ชน บางทไี มใ่ ชห่ นว่ ยราชการอยา่ งเดยี ว มบี รษิ ทั ตา่ ง ๆ ทท่ี ำ�ใน ดา้ นการเกษตรมาชว่ ยดว้ ย สตั วห์ รอื เมลด็ พนั ธพุ์ ชื ทใี่ ชป้ ลกู และใชเ้ ลย้ี งในโรงเรยี นกส็ ามารถ ขยายผล ขยายเครอื ขา่ ยได้ เครอื ขา่ ยครอบครวั ผปู้ กครองสามารถเอาไปขยายตอ่ ได้ ถอื วา่ โรงเรียนเปน็ ฐานสง่ เสรมิ เทคโนโลยีดว้ ย 8

พื้ น ท่ี ก า ร ทำ � ง า น ส่ ว น ใ ห ญ่ ที่ จ ะ กล่าวถึงมักจะอยู่ในเขตชายแดนทุรกันดาร ส่วนตอนหลังนั้นทางด้านกรุงเทพมหานคร มาขอร้องว่า เด็กท่ีอยู่ในกรุงเทพมหานคร ก็ควรที่จะมีความรู้ในด้านการเกษตร ให้ ความรู้เหมือนกับท่ีสอนเด็กในถ่ินทุรกันดาร สำ�หรับโรงเรียน กทม. ท่ีอยู่ด้านนอกมี พ้ืนท่ีทางการเกษตรมาก แต่สำ�หรับใน เมืองน้ันเราก็เพ่ิมเทคโนโลยีท่ีว่าอาจจะ ใช้การเพาะปลูกในภาชนะต่าง ๆ อย่าง ในกระถางท่ีปลูกท่ีบ้านเพ่ือที่จะใช้กินเอง ได้ เมื่อสักครู่ฝ่ายจีนก็ได้เล่าว่าฝ่ายจีนทำ� แบบนั้นเหมือนกัน อีกอย่างหนึ่งคือการ เพาะปลูกพืชแบบไร้ดิน คือการปลูกในน้ํา ที่เรียกว่าไฮโดรโปนิกส์ ก็สามารถปลูกท่ี ดาดฟ้าของโรงเรียนได้ หรือสร้างโรงเรือน เพาะเห็ดเล็ก ๆ อยู่บนดาดฟ้าโรงเรียน ใน กรุงเทพมหานครก็ทำ�กันได้ เด็กเขาเอาไป ทำ�ที่บ้านเป็นรายได้เพิ่มเติมให้กับครอบครัว เพราะว่าคนในกรุงเทพฯ ก็ไม่ใช่เป็นคนรวย ทุกคน ที่เห็นในชายแดนก็ไม่ใช่ว่าเป็นคน เผา่ เดียวกัน จะเปน็ คนหลายกลุ่ม หลายหมู่ หลายเหลา่ หลายเผา่ มภี าษาและวฒั นธรรม ต่าง ๆ กัน เหมือนในประเทศจีนเหมือน กัน เราอาจจะเป็นประเทศจีนย่อส่วน ลงมา ประเทศเราเล็กกว่าแต่ก็จะมีความ หลากหลายในเร่ืองชนเผ่า เร่ืองความเชื่อ ถือ อย่างในเขตทางใต้อยู่ริมทะเลมีชนเผ่า ที่เร่ร่อนอยู่ในทะเล เราก็ให้ความรู้เขาเช่น เดียวกัน มีพวกท่ีนับถือหลาย ๆ ศาสนา อย่างเช่น นบั ถอื พทุ ธ คริสต์ อิสลาม บางที ถือวญิ ญาณ ถือผีก็มี เรากพ็ ฒั นาให้ 9

จริง ๆ แล้วในประเทศไทยเรามีหลักสูตรกลางที่ต้องศึกษาเหมือนกันหมด ไม่ว่า จะอยูเ่ หนอื อยูใ่ ต้อยูใ่ นกรุงเทพฯ น่เี ปน็ เน้อื หาสาระทางวทิ ยาศาสตร์ กใ็ หเ้ ป็นทฤษฎใี นทาง หลักสตู ร แตก่ ็ยังมีการฝึกทักษะทางวทิ ยาศาสตร์ ได้แก่ การสงั เกต การวัด การทดลอง การจ�ำ แนกประเภท การตีความหมาย สรปุ ผล สือ่ สารให้ผอู้ น่ื ทราบ รวมท้งั ให้มีเจตคตทิ าง วทิ ยาศาสตร์ท่ีดี สนใจความรู้ทางวิทยาศาสตร์ อยากรู้ อยากเหน็ ซื่อสตั ย์ เพียรพยายาม ความละเอียดถี่ถ้วน ก็จะสามารถแก้ไขปัญหาของท้องถิ่น พัฒนาท้องถิ่นในเชิงวิจัย เชงิ วทิ ยาศาสตร์ ยกตวั อยา่ งเชน่ โครงการทเ่ี ลา่ มจี ดุ มงุ่ หมายเรมิ่ ตน้ คอื ตอ้ งการใหเ้ ดก็ เหลา่ นม้ี สี ขุ ภาพดมี ขี องดี ๆ กนิ แตใ่ นขณะเดยี วกนั การเพาะปลกู พชื โตขน้ึ สตั วต์ า่ ง ๆ เชน่ ไกโ่ ตขนึ้ เปน็ กระบวนการทางวทิ ยาศาสตร์เช่นเดียวกัน คอื ศึกษาตงั้ แตง่ ่าย ๆ ไปจนลึก ผกั หรือสัตว์ พวกน้ี มอี งคป์ ระกอบทางวทิ ยาศาสตรอ์ ยา่ งไร สามารถทจ่ี ะแกไ้ ขปญั หาอะไรใหแ้ กร่ า่ งกาย เมอ่ื ใหผ้ ลติ แลว้ ตอ้ งรจู้ กั เรอ่ื งเงนิ เรอื่ งทอง สมยั นไี้ มใ่ ชท่ ำ�อะไรฟรี ๆ ไดจ้ ดั กจิ กรรม สหกรณ์เพื่อให้นักเรียนรู้จักทำ�งานร่วมกัน รู้จักเขียนหนังสือบันทึกข้อความในการประชุม รว่ มกัน และออกความคดิ ความเหน็ เร่อื งของการเงนิ น้ันมเี รื่องของตัวเลขเข้ามาเก่ยี วข้อง ด้วย เรอ่ื งของการท�ำ บญั ชี มตี ัวเลขให้ฝึกฝน นอกจากการฝึกฝนการท�ำ บัญชีสหกรณแ์ ลว้ ก็ไดเ้ พมิ่ เติมในการทำ�บัญชสี ่วนตวั เช่น แมใ่ ห้เงนิ มาเทา่ ไหร่ เอาเงนิ ไปซือ้ ของอะไร ซ้อื ขนม หรอื รับจ้างเล็ก ๆ นอ้ ย ๆ แล้วได้เงนิ อะไรมา หรอื ขายของ เป็นต้น เพมิ่ เตมิ ต่อไปเป็นบัญชี ครวั เรอื น บัญชฟี าร์ม ซง่ึ บางทเี ดก็ ก็ไปแนะนำ�ผู้ปกครอง จะตอ้ งคิดต้นทุนกำ�ไร ช่วยในการ ประกอบอาชีพได้ดว้ ย 10

ไปท่ีว่าเรามีอากาศแตกต่างกัน บางอย่างทำ�ไมปลูกท่ีน่ีขึ้น ปลูกที่นั่นไม่ข้ึน ทำ�ไม ตรงน้ีเราปลูกได้ พอย้ายไปอีกแห่งเราปลูกไม่ได้ ก็ต้องรู้จักต้ังแต่เตรียมแปลง การ ปลูก ดูแลรักษา ปรับปรุงบำ�รุงดินด้วยปุ๋ยอินทรีย์และปุ๋ยหมัก ในโรงเรียนพยายามเน้น ปุ๋ยชีวภาพ พยายามลดเร่ืองสารเคมี หรือการควบคุมกำ�จัดศัตรูพืช พยายามเน้นการ ใช้สารชีวภาพ หรือการใช้พวกตัวหํ้า ตัวเบียนแมลงด้วยกัน หรือใช้พวกสัตว์ต่าง ๆ จะ ควบคุมปริมาณสัตว์ที่เป็นศัตรูพืชด้วยวิธีทางธรรมชาติ มีพืชอย่างน้ีขยายพันธ์ุอย่างไร การขยายพันธ์ุพืชมีหลายวิธี การเก็บเกี่ยว หรือเราสอนแม้กระท่ังการเพาะเนื้อเยื่อหรือ tissue culture บางคร้ังถ้าเด็กไม่ชำ�นาญหรืออยู่ในสภาพที่ไม่เหมาะสมก็อาจตายได้ ส่วนใหญ่จะตาย ทำ�ไมถึงตาย ตายมีสาเหตุเพราะอะไร เราจะสามารถแก้ไขปรับปรุงได้ อยา่ งไร หรือเร่ืองการแปรรูปอาหาร การถนอมอาหารนั้น ถ้าโรงเรียนเล็ก ๆ ก็ทำ�อย่าง งา่ ย ๆ ถา้ โรงเรียนใหญ่กส็ ามารถทจ่ี ะซื้อหาเครือ่ งมือตา่ ง ๆ ในเร่อื งเคร่อื งมอื การเกษตร ถา้ พดู ถงึ จกั รกลการเกษตรนนั้ ถา้ เปน็ พน้ื ทเี่ ลก็ ๆ อาจจะไมจ่ �ำ เปน็ นกั แตถ่ า้ พนื้ ทใ่ี หญข่ องเรา มกี ารใชจ้ กั รกลการเกษตร สว่ นใหญเ่ ราจะแสดงเรอ่ื งการใชแ้ รงงาน แตจ่ รงิ ๆ แลว้ เครอ่ื งมอื ทำ�การเกษตรของเราใช้เช่นเดียวกัน เช่น เคร่ืองปลูกข้าว เคร่ืองเก่ียว เคร่ืองนวดข้าว เหตุผลเหมือนกับที่ทางจีนกล่าวไว้คือ บางที่มีแรงงานน้อยก็จำ�เป็นต้องใช้เคร่ืองจักร ช่วยเหลือ บางทีต้องอาศัยรายละเอียดอื่น ๆ อย่างถ้าพูดเรื่องน้ี ประสบการณ์ชาวบ้าน ในการใช้เครื่องจักรการเกษตร เคร่ืองเกี่ยวส่วนมากก็เช่ามา เครื่องจักรการเกษตร เกี่ยวข้าวชนิดโน้นชนิดนี้ แปลงของคนโน้นคนน้ี ติดโรคพืชมาบ้าง ติดเมล็ดพันธุ์จาก พันธุ์อ่ืนมา ข้าวคนละพันธ์ุเกิดการปน เวลาปลูกก็จะได้ข้าวไม่ดี ที่ใช้เฉพาะบริเวณกลุ่ม ที่เป็นเกษตรกรด้วยกัน ปลูกพืชพันธ์ุเดียวกันหรือใช้พันธุ์ดี และดูแลทำ�ความสะอาด เคร่ืองให้ดี เพ่ือท่ีจะได้ข้าวคุณภาพดี ผลิตผลทางการเกษตรของเราต่ําลง เร่ืองน้ีเป็น ปัญหาของประเทศไทยเหมือนกัน เรามีหน่วยงานราชการที่ดูแลเฉพาะเคร่ืองจักรเกษตร บริษัทต่าง ๆ ท่ีเข้ามาออกแบบเยอะ และมีหลายคนท่ีนำ�เข้าสินค้าพวกนี้จากประเทศจีน มา เป็นจดุ ทีส่ ามารถให้เรารว่ มมอื กันได้เปน็ อยา่ งดี 11

น่เี รากเ็ รียน เด็กไปศกึ ษาจากแปลง แล้วนำ�มาเขยี นเป็นภาพแสดงเรอ่ื งวงจรชีวติ อยา่ งน้ี อนั นผี้ กั บุง้ หรือไมเ่ ราจะใหเ้ ขาไปดใู นธรรมชาติว่ามพี ชื อะไร ในโลกนมี้ พี ืชชนิดนัน้ ก่ีแห่ง ในประเทศไทยมีพืชกี่ชนิด เขตบ้านเรามีกี่ชนิด เด็กจะมีเคร่ืองมือทางการศึกษา เกย่ี วกับดา้ นวิทยาศาสตรไ์ ด้ โดยทีด่ จู ากสิ่งรอบตัว 12

ในการพัฒนาการเกษตร เรื่องน้ําเป็นเรื่องสำ�คัญ พอไปถึงโรงเรียนในชุมชน เลก็ ๆ นาํ้ จะใชป้ ระปาภเู ขาหรอื ตอ่ ทอ่ ออกมา ทกุ ครง้ั เวลาไปสง่ เสรมิ ตามโรงเรยี นพวกนก้ี ไ็ ป กับเจ้าหน้าท่ีชลประทาน จะไปดูปัญหาท่ีชาวบ้านร้องเรียน และทางโรงเรียนร้องเรียน เกี่ยวกับเร่ืองน้ําใช้ในการเกษตรซึ่งไม่มากนัก เพราะว่าโรงเรียนไม่ได้เพาะปลูกเหมือน ชาวบ้าน ประปาภเู ขา ฝายเลก็ ๆ การเจาะนํา้ บาดาล หรือการเกบ็ นํา้ ฝนจากหลังคาอาคาร เราต้องมอี ปุ กรณเ์ ครอ่ื งมอื งา่ ย ๆ ทจ่ี ะใชต้ รวจนํ้าสะอาดวา่ เหมาะสมท่จี ะใช้หรอื ไม่ หรือมี ยาฆ่าแมลงปนเปื้อน เช้ือโรค หรือสารแร่ต่าง ๆ เพราะนํ้าบาดาลบางทีเจาะผ่านสายแร่ ข้ึนมา เรื่องนํ้าเป็นเรื่องที่ใช้เป็นอุปกรณ์การศึกษาด้านวิทยาศาสตร์ได้เหมือนกัน การ กอ่ สรา้ งเขอ่ื น การกอ่ สรา้ งฝาย นาํ้ แรงทม่ี าจากทส่ี งู กวา่ ลงมาตา่ํ กวา่ กเ็ ปน็ วชิ าวทิ ยาศาสตรไ์ ด้ เราพบวา่ นา้ํ ปนเปอื้ นแบคทเี รยี เปน็ เพราะอะไร เปน็ เพราะตน้ นา้ํ นน้ั เปน็ ทช่ี าวบา้ นน�ำ ปศสุ ตั ว์ วัว ควาย ไปเลย้ี งแลว้ ถา่ ยมูลสตั ว์ลงมา เปน็ ตน้ เราจะแก้อยา่ งไร โดยการกรอง การตม้ การสอนเดก็ เรอื่ งดิน การปรบั ปรงุ ดนิ อย่างงา่ ย การวิเคราะห์ดนิ อย่างงา่ ย มชี ุด การตรวจดนิ ตรวจพเี อชหรอื วดั ความเปน็ กรดเปน็ ดา่ ง ชดุ หนงึ่ ไมแ่ พงรอ้ ยกวา่ บาท ตรวจวา่ มแี รธ่ าตใุ ดบา้ ง ถา้ จ�ำ เปน็ ตอ้ งเตมิ แรธ่ าตใุ ดบา้ ง เราจ�ำ เปน็ ตอ้ งใชน้ าํ้ หมกั ชวี ภาพ ปยุ๋ ชวี ภาพ เพิม่ เตมิ เรือ่ งดนิ เรือ่ งน้ําบางทีบางแหง่ ก็ตอ้ งใชเ้ ทคนคิ membrane technology หรือ การกรองดว้ ยระบบ reverse osmosis ในกรณที มี่ แี รธ่ าตบุ างอยา่ งทเี่ ราไมส่ ามารถจะกรอง อย่างปกตไิ ด้ ซ่ึงเคร่อื งมรี าคาแพงมาก ในเม่ือมคี วามจ�ำ เป็นเราจะไม่ใช้เครื่องเฉพาะในการ กรองน้าํ เท่าน้ัน แต่จะใชเ้ ปน็ ส่อื การสอนด้วย ต้องเรยี นวา่ เทคโนโลยีมีหลักหรือมี concept อย่างไร 13

การใช้เทคโนโลยีในเร่อื งตา่ ง ๆ ทเี่ ราสอนในโรงเรยี น คือ เรือ่ งการงานอาชีพ การปูพืน้ วิชาการงานอาชพี ให้แกเ่ ดก็ เพ่ือให้สามารถติดตัวไปใช้ในชีวิตประจำ�วัน หรือว่าสามารถ นำ�มาประกอบอาชีพเลยี้ งตัว เลย้ี งครอบครวั ได้ การฝึกอาชพี เมื่อก่อนเราขอเชิญหน่วยงานทางด้านอาชีวศึกษามาให้ ความรู้ จรงิ ๆ แล้วตอ้ งใช้กระบวนการทางวิทยาศาสตร์ เช่น เรือ่ งของอาคารเรียน เม่อื มีเดก็ เข้ามาเรยี นมาก อาคารทมี่ ีอยู่ ไม่พอ ก็ต้องสร้างใหม่ อาคารที่กำ�ลังสร้างเป็นส่ือการสอนท่ี ดีที่สุด เราจะต้องทำ�อย่างไรไม่ให้ล้มพังลงมา แรงที่สมดุลกัน ต้องผสมปูนอย่างนี้ บางทีเด็กตามโรงเรียนจะศึกษาการทำ� อิฐบล็อกด้วย ทำ�ไมอิฐบล็อกสามารถที่จะคงตัวได้อย่างน้ี เหล่าน้ีเป็นเรื่องที่เราจะแยกหรือถอดบทเรียนมาได้อย่างมาก เร่ืองไฟฟ้าน้ีเป็นอีกตัวอย่างหน่ึง ในหนังสือเรียนทุกคนคงจำ� ตอนเล็ก ๆ ได้ คือเรียนวิชาไฟฟ้า การต่อไฟฟ้า ต่ออนุกรม เปน็ อยา่ งไร ตอ่ ขนานเปน็ อย่างไร สมัยเด็ก ๆ นตี่ ้องยอมรับวา่ ส่วนใหญ่ก็วาดในกระดาษ เขียนไปอย่างนั้น ไม่เคยจับสายไฟ จริง เด็กพวกนี้โชคดีคือมีอาชีวะมาสอน เขาก็เดินสายไฟได้ แต่เขาไม่ได้นำ�มาเช่ือมโยงวิชาวิทยาศาสตร์เชิงฟิสิกส์ ท่ีเรา เรียนเร่อื งไฟฟา้ สกั เท่าไหร่ กต็ ้องพยายามใหเ้ ขาเชอ่ื มโยง อีกเร่ืองหน่ึงคือ พักหลัง ๆ ไม่ทราบเกิดอะไรข้ึน ไฟไหมโ้ รงเรยี นอยเู่ รอ่ื ย เขาไปโทษผกู้ อ่ การรา้ ยมาเผาโรงเรยี น แตจ่ รงิ ๆ แลว้ เผากนั เอง เพราะไมม่ คี นมาตรวจเครอ่ื งมอื เครอ่ื ง ไฟฟ้าในโรงเรียนว่าเก่ามีปัญหาอะไร สมัยก่อนโรงเรียนไหน มีไฟก็เก่ง หลังคาน้ีต้องถอดใส่กระเบ้ืองใสแทน แต่สมัยน้ีมี ไฟต่อเข้ามาถึง ถ้าไม่มีไฟก็มีโซลาร์เซลล์ น่ีก็เป็นส่ือการสอน ไฟฟ้าพลังแสงอาทิตย์ก็ต้องเรียนเหมือนกัน ไฟฟ้าพลังน้ํา ไฟฟา้ จากสายไฟกม็ ี เมอ่ื กอ่ นมแี คห่ ลอดไฟฟา้ ตอนหลงั กระหนาํ่ ด้วยเครื่องไฟฟ้าต่าง ๆ คอมพิวเตอร์ ทีวีท่ีเป็นส่ือการสอน ใชก้ นั ใหญจ่ นไฟเกนิ ก�ำ ลงั กเ็ กดิ เปน็ ภยั ได้ การไฟฟา้ ฝา่ ยภมู ภิ าค เข้ามาสอน ๓ อย่างต้องเอามาประสานกันให้ได้ หรือวิชาชีพ อื่น ๆ แม้แต่สอนตัดเสื้อก็ต้องใช้คณิตศาสตร์คำ�นวณผ้า คำ�นวณต่าง ๆ หรือแม้ทำ�ขนมขบเค้ียวต่าง ๆ เช่น กล้วย กวน ตามโรงเรียนปลูกกล้วยกันมาก สิ่งท่ีนิยมทำ�กันคือกล้วย กวน ต้องใช้กระดาษห่อ ก็ต้องคำ�นวณว่ากระดาษเราจะต้อง ตัดอย่างไรให้มีเศษเหลือน้อยที่สุด เราจะได้กำ�ไร ซ่ึงต้องใช้ คณิตศาสตร์ 14

สว่ นการพัฒนาสุขภาพอนามัย เรามกี ิจกรรมล้างมือ ตรวจความสะอาด พฒั นา สุขนิสัย เราต้องใช้วิทยาศาสตร์มาแยกแยะความสะอาดกับความไม่สะอาด อีกด้านหนึ่ง เชน่ มอี ยู่ครงั้ หนึง่ ทโี่ รงเรียนเรามาวินจิ ฉยั ดวู ่า เราทำ�โครงการอาหารกลางวัน แต่วา่ เด็ก ตอนเชา้ บางทพี อ่ แมไ่ ปท�ำ งาน ไมม่ อี าหาร กท็ �ำ โครงการอาหารเชา้ เพมิ่ ไปอกี หรอื ส�ำ หรบั เดก็ บางคนพักอาศัยในโรงเรียนมีอาหารเยน็ คือกนิ กนั เยอะแยะ ท�ำ ให้เขา้ ใจว่าดีแลว้ แต่สภาพ ทขี่ าดอาหารยงั อยู่ สงสยั ฟนั ไมด่ กี นิ ไมล่ ง กนิ ไมไ่ ด้ เอาหมอฟนั ไปตรวจ หรอื สงสยั วา่ มพี ยาธิ ซ่ึงก็จริงด้วย มีพยาธิในท้องแย่งอยู่ ทำ�อย่างไรถึงจะไม่มีพยาธิได้ หน่วยงานสาธารณสุข ของจังหวัดหน่ึงถึงกับลงทุนเอาพยาธิต่าง ๆ ใส่ขวดโหลไปตั้งทำ�นิทรรศการพยาธิให้ดูใน โรงเรียน จะได้นา่ เกลยี ดน่ากลัว อันนี้เขาก็ชนิ ดแู ล้วเฉย ๆ บางทกี่ จ็ ดั ใหม้ กี ลอ้ งจลุ ทรรศน์ เป็นกล้องจุลทรรศน์มือสองมาให้เด็ก เร่ิมต้นโดยการใช้ตรวจเลือดเพื่อท่ีจะหาว่ามีเช้ือ มาลาเรียหรือเปล่า จะได้รักษา เพราะบางแห่งมีโรคมาลาเรีย บางแห่งเรียกว่าไข้ยุง หาทางแกไ้ ขย้ ุงหรือมาลาเรีย กล้องจุลทรรศนย์ งั ใช้ดูโครงสรา้ งของพชื โครงสร้างของสัตว์ ดเู ชอื้ โรคตา่ ง ๆ บางทไี มค่ ่อยเหน็ เช้อื โรคเพราะมนั ขยายไมม่ าก แต่เหน็ พยาธิ กเ็ อามาให้ เดก็ ไดศ้ กึ ษาดา้ นวทิ ยาศาสตรแ์ ละชวี ภาพได้ และมกี ารระวงั เรอื่ งสขุ ภาพอนามยั วดั สว่ นสงู น้าํ หนัก และคำ�นวณออกมาว่าสขุ ภาพดี ร่างกายสมส่วนหรือไม่ 15

เรอื่ งการอนรุ กั ษท์ รพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ้ ม ดทู รพั ยากรปา่ ไม้ นอกจาก ต้นไมใ้ หญ่ ๆ แลว้ ต้นไมเ้ ป็นช้ัน ๆ ช้นั เลก็ ๆ ที่อย่ใู ตต้ ้นบางทีก็เปน็ สมุนไพร เปน็ ผักท่ีเรา กินได้ เราไปเก็บเอาจากธรรมชาติได้ มีแหล่งการเรียนรู้อย่างหนึ่งคือในโรงเรียนเราแนะนำ�ให้ทำ�สวนพฤกษศาสตร์ สำ�รวจดูว่าในเขตโรงเรียนมีพืชชนิดไหน ให้นักเรียนหรือผู้ปกครองช่วยกันหาพืชต่าง ๆ มาปลูก ค้นคว้าชื่อวิทยาศาสตร์ว่าอย่างไร ผลใช้ทำ�อะไร การขยายพันธ์ุพืช ให้เด็ก เพาะเล้ยี งเนือ้ เย่อื อย่างทก่ี ลา่ วมาแลว้ และเอามาท�ำ เปน็ โครงงานวิทยาศาสตร์ บางทีเด็กก็ทำ�โครงงานวิทยาศาสตร์เร่ืองการย้อมสีธรรมชาติ ไปสัมภาษณ์ ภูมิปญั ญาท้องถน่ิ มา เดก็ ทอผา้ เปน็ นอกจากท�ำ เส้ือผ้าใชเ้ อง ยังจำ�หน่ายเป็นรายได้ และ ยงั ไดค้ วามรูท้ างด้านวัฒนธรรมและวทิ ยาศาสตรอ์ กี อยา่ งหน่งึ 16

การใชพ้ ลงั งานแสงอาทิตย์เพื่อถนอมอาหาร เช่น ถนอมกล้วย นักเรียนเปน็ คนทำ� และสอนให้มกี ารจดบนั ทกึ มกี ารรายงานตา่ ง ๆ น่กี ไ็ มไ้ ผเ่ ป็นสิ่งทใี่ นชนบทใช้กนั มาก แตม่ ักจะมีเช้อื รา เดก็ ในภาพเปน็ เณร สงสัยวา่ ท�ำ ไมจงึ เกดิ เชอ้ื รา เมอ่ื เกดิ แลว้ เราจะแกไ้ ขไดอ้ ยา่ งไร เดก็ เขาท�ำ โครงงานวทิ ยาศาสตรแ์ ละ นำ�มาเสนอ 17

และอีกเร่ืองที่เด็ก ๆ เขาชอบกันและทันสมัยนอกจาก คอมพิวเตอร์แล้วเป็นเรื่องท่ีฮิตสุดยอดติดอันดับคือ เร่ือง หุ่นยนต์ เราพยายามสอน หุ่นยนต์มีหลายชนิด หุ่นยนต์ที่ทำ� ง่าย ๆ จากวัสดุเหลือใช้ และมาแข่งว่ิงหุ่นยนต์กัน พยายาม หาเหตุผลทางวิทยาศาสตร์ว่าหุ่นยนต์หน้าตาก็เหมือนกัน ทำ�ไมอีกตัวชนะ อีกตัวแพ้ เป็นเพราะอะไร เด็ก ๆ เขาบอกได้ ว่า ตัวน้ีถ่านอ่อนก็เลยว่ิงช้า ใส่ให้หลายชิ้นหนักเกินไป หรือ อะไรเขาก็จะไปค้นคว้า เม่ือทำ�แล้วก็ทำ�ส่ือการสอนในลักษณะ ต่าง ๆ จะเป็น powerpoint e-book เป็นสื่อวิดีโอ ในเร่ืองน้ี ท้งั ครแู ละนักเรยี นจะไดพ้ ฒั นาไปดว้ ยกัน โครงงานพวกน้ีถา้ อยูใ่ น ระดับสูงบางทเี ขากส็ ามารถไปใช้เครือ่ งมือระดบั สงู ยกตัวอย่างเช่น โรงเรียนแห่งหนึ่งสอนถึงมัธยมปลาย เขาศึกษาเร่ืองสภาพนํ้า ในบ่อน้ําลึกที่อยู่ในเขตโรงเรียน มีหลายบ่อ สำ�รวจคุณสมบัติของน้ําและคุณสมบัติของ ชน้ั ดนิ ชน้ั หนิ ในแตล่ ะบอ่ เขยี นเปน็ โครงงาน มหาวทิ ยาลยั ในทอ้ งถนิ่ ในภมู ภิ าคอนญุ าตใหเ้ ดก็ พวกน้ันเข้าไปใช้เครื่องมือในระดับสูงได้ เป็นแรงจูงใจและเป็นโอกาสให้เขาได้เรียนใน ระดบั สูง ระดบั มหาวทิ ยาลยั เรียนปริญญาตรี ปรญิ ญาโท หรอื ต่อไปถงึ ปรญิ ญาเอก 18

วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีให้โอกาสเด็กในถ่ินทุรกันดาร ได้เหมือนกัน ตัวอย่างเช่นการใช้สารสนเทศทางภูมิศาสตร์เพ่ือ จัดการศึกษา เราจะดูว่าในเขตไหนที่มีโรงเรียน เขตไหนท่ียังอยู่ ในวงใช้เวลาเดิน ๑ ช่ัวโมง ๓ ชั่วโมง อันนี้ยังขาดโรงเรียน เดิม กระทรวงศึกษาจัดไว้ว่า โรงเรียนประถมต้องมีทุก ๖ กิโลเมตร แต่ว่า ๖ กิโลเมตรในกรุงเทพฯ กับ ๖ กิโลเมตรบนภูเขา เดินไป กิโลหนึ่งก็ล้มพับแล้ว ถ้ามี GIS ด้วยเราจะเห็นความสูงด้วย อุปสรรคอะไร ข้ามแม่น้ํา นํ้าเชี่ยวไม่สามารถข้ามไปได้ ข้ามไป ก็จะตาย อันน้ีใช้ระบบสารสนเทศทางภูมิศาสตร์ช่วยตัดสินใจ ว่าเราจะเพ่ิมเติมโรงเรียนที่ไหน เราก็ไปทำ�โครงการ รู้สึกอย่างน้ี ได้ประโยชน์ บางจุดเราใส่ข้อมูลทางวัฒนธรรมได้ด้วย จุดนี้ภาษา ท้องถ่ินคือภาษาอะไร บางคร้ังโรงเรียนหน่ึงใช้ภาษาท้องถิ่น หลายภาษา มีวัฒนธรรมต่าง ๆ กัน คือเราจะเชิญชวนให้เด็กกิน อาหารเรา ก็ต้องทำ�อาหารมีประโยชน์แต่ต้องให้รสชาติถูกปาก ของคนในเผ่านน้ั เร่ืองของการใช้พลังงานทดแทน หลายแห่งท่ีเราไป ท�ำ งานไมส่ ามารถปกั เสาไฟฟา้ และน�ำ ไฟฟา้ ของการไฟฟา้ ฝา่ ยภมู ภิ าค เข้าไปได้ ต้องใชพ้ ลงั งานทดแทน พลังงานแสงอาทติ ย์ พลังงานน้าํ จะทำ�ได้หรือไม่ได้สุดแล้วแต่สภาพภูมิศาสตร์ หรือบางทีใช้ สองอย่างรวมกัน เพราะบางฤดูแดดมาก บางฤดูฝนมาก เราต้อง เลือกให้เหมาะสม บางทีหมู่บ้านหน่งึ อยู่ใกล้น้ํา หมู่บา้ นข้าง ๆ กัน อยูไ่ กลนา้ํ แตต่ ้องการแสงแดด บางสว่ นสวดมนต์ขอฝน อกี หมบู่ า้ น สวดมนต์ไล่ฝน ก็ตีกัน ต้องหาวิธีท่ีจะให้สมดุลที่สุดที่จะใช้สำ�หรับ สื่อการสอน ใช้สำ�หรับเรียนหนังสือในเวลากลางคืนท่ีไม่มีไฟ แต่ก็ ไม่ใช่ว่าจะไปสร้างเฉย ๆ สร้างแล้วเด็กต้องเรียนด้วยว่าทำ�ไมเกิด ไฟฟา้ ได้ 19

ตอนนี้เทคโนโลยีเพ่ือการศึกษาจะมีสื่อการสอน เช่น มัลติมีเดีย e-book ที่ครู พัฒนาข้ึนมาเองและพยายามสืบค้นทางอินเทอร์เน็ต เด๋ียวน้ีหลาย ๆ โรงเรียนแม้แต่ใน ถ่ินทุรกันดารก็มีดาวเทียม สามารถจะทำ�ให้ใช้อินเทอร์เน็ต online ได้ ถ้าไม่ได้ก็ใช้อยู่ที่ ในเครอื่ ง หรือใชห้ นังสอื แทน ในถ่ินทุรกันดารหลายแห่งนอกจากมีเด็กที่ปกติธรรมดาแล้วยังมีเด็กพิการ อยา่ งเดก็ คนนไ้ี มม่ แี ขน ไมม่ ขี า แตเ่ ขาสามารถเรยี นได้ ตอนนเ้ี รยี นมหาวทิ ยาลยั ขนึ้ ปี ๓ แลว้ ก็ได้พยายามจะคิดวิธีการให้คนได้ศึกษา ใช้เทคโนโลยีจัดการศึกษาเพื่อพัฒนาครู ด้วยส่ือทางไกล TV Conference โดยท่ีครูเหล่านี้ไม่ต้องเข้ามาถึงมหาวิทยาลัย อาศัย จุดนัดพบสกั ที่ หลาย ๆ โรงเรียนกเ็ ข้ามาเรยี น เพอื่ ใหค้ รไู ดเ้ ปน็ ครูท่มี วี ฒุ กิ ารศกึ ษาพัฒนา ให้จบปริญญาตรไี ด้ 20

ขอกล่าวถึงโครงการอื่น ๆ เช่น นักวิทยาศาสตร์น้อย ได้แบบอย่างมาจาก เยอรมนี นำ�มาเผยแพร่เพื่อให้เด็กใน ระดับอนุบาลสามารถใช้สื่อ มีแนวคิดทาง วิทยาศาสตร์ได้โดยอัตโนมัติ ให้เด็กสนใจ ใฝ่รู้ ถามปัญหา ได้ขยายไปหลายร้อยแห่ง แลว้ ในเขตทรุ กนั ดาร เขตภเู ขากเ็ รม่ิ มกี จิ กรรมน้ี มหาวิทยาลยั เดก็ ใชห้ ลักการของเยอรมนเี ชน่ เดียวกัน ได้ไปดงู านที่เซยี่ งไฮ้ ประเทศจีน กไ็ ดศ้ กึ ษาจาก ทางเซ่ียงไฮ้แลว้ นำ�มาใช้กบั เดก็ ไทย โครงการบัณฑิตคืนถ่ิน มีหลายแบบ คือแบบท่ีให้เด็กในถ่ินทุรกันดารไปศึกษาและหวังว่าเขาจะกลับมา ท�ำ ประโยชนใ์ หแ้ กท่ อ้ งถน่ิ ได้ อาจจะไมม่ าอยเู่ ลย เพราะในทอ้ งถน่ิ อาจจะไมม่ งี านตามทเี่ ขาศกึ ษามา แตเ่ ขามคี วาม คิดถึงท้องถ่ินเขา เอามาแนะนำ�พวกเราหรือ แนะนำ�คนที่บ้านเขา กับอีกพวกหน่ึงคือ ครูท่ี ประจำ�การสอนอยู่ท่ีโรงเรียนในถ่ินทุรกันดาร อยแู่ ลว้ กใ็ หโ้ อกาสเขาเรยี นตอ่ ในระดบั ปรญิ ญา โทในสาขาวิชาท่ีเขาสนใจ การเรียนในระดับ ปรญิ ญาโทมคี วามส�ำ คญั คอื ท�ำ ใหเ้ ขาไดท้ �ำ วจิ ยั คน้ ควา้ และเขยี นวทิ ยานิพนธ์ออกมา 21

ยงั มเี รื่องอืน่ ๆ เช่น เราพดู ถึงการพฒั นาในชนบท ส่งิ ทีส่ ำ�คญั ที่สดุ คือ เมล็ดพันธุ์ ท่ีมีคุณภาพ งานที่ทำ�อยู่ก็พยายามทำ�เมล็ดพันธุ์พืชผัก โดยต้ังโครงการที่เรียกว่า บ้านนี้ มีรักปลูกผักกินเอง ให้ชาวบ้านผลิตเมล็ดพันธุ์ผัก จะกินอะไรก็ปลูกเอง เม่ือต้นเดือนได้ ไปเยี่ยมมีชาวบ้านเล่าให้ฟังว่า ทางสาธารณสุขมาตรวจเลือดเห็นว่าเลือดเขามีสารพิษ สารอะไรตั้งหลายอย่าง ตวั เองก็รู้สึกเพลยี ไมค่ ่อยสบาย แตต่ งั้ แต่เริ่มเขา้ มาปลูกผักกินเอง ไมใ่ ชส้ ารเคมที ่ีมสี ารตกคา้ งเปน็ อันตราย เขารู้สึกสบายข้ึน ตรวจเลอื ดไมม่ สี ารพิษ หรอื มี แตน่ อ้ ยลง เขาจะปลกู ส่วนหนง่ึ กิน ส่วนหน่ึงเก็บไวท้ �ำ พนั ธุ์ตอ่ ผกั ขายบ้างถา้ เกิน และขาย เมล็ดพันธ์ุให้แก่ศูนย์ท่ีเอามาเผยแพร่ให้คนอ่ืน อีกอย่างหนึ่งในช่วงท่ีเกิดน้ําท่วมเราก็ใช้ เมล็ดพันธุ์ผักที่ชาวบ้านผลิตเอาไปช่วยคนท่ีถูกน้ําท่วม หลังน้ําท่วมจะได้ปลูกผักได้ทันที เราเรียกโครงการนี้ว่า เพ่ือนช่วยเพื่อน แล้วเราบอกว่าได้ใช้เมล็ดพันธุ์ผักท่ีเขาผลิตช่วย เพอื่ น ๆ ในภาคกลางทปี่ ระสบภยั เขารสู้ กึ ภมู ใิ จมากทที่ �ำ ประโยชนใ์ หเ้ พอื่ น ๆ ชาวไทยดว้ ยกนั มีท้ังเมล็ดพันธุ์ผัก เมล็ดพันธุ์พืชไร่ และทำ�อีกที่หนึ่งเป็นเมล็ดพันธ์ุข้าว ตอนนี้สามารถ ประกวดประขนั เปน็ ขา้ วของบา้ นไหนทม่ี เี มลด็ พนั ธข์ุ า้ วทเี่ สยี ปนอยนู่ อ้ ยทส่ี ดุ ชาวบา้ นกภ็ มู ใิ จ ที่ได้เครือ่ งหมาย GAP จากกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ แสดงวา่ เปน็ พชื ท่มี คี ุณสมบตั ิดี เรามคี วามร่วมมอื กบั จนี ด้วย จากการประชมุ ครง้ั ที่แลว้ เรอื่ ง หมบู่ ้านไร้มลพษิ จีน ทำ�ทยี่ ูนนาน ไทยเรากม็ โี ครงการของเราท่ีราชบุรี สว่ นโครงการท่ีรว่ มมือกบั จนี อีกโครงการ 22

คอื โครงการวิจัยและพฒั นาชาน้ํามัน และพชื นาํ้ มนั อ่ืน ๆ ต้นพนั ธ์ุชานาํ้ มนั ไดจ้ ากหลาย ๆ มณฑลในจีน น�ำ มาปลูกในเมืองไทย สภาพพืน้ ทตี่ ่างกัน วิธีการปลูก วธิ ีการตดั ต้องสังเกต เอาเองใช้เฉพาะเมอื งไทย จนี สอนทุกอย่างไมไ่ ด้ ตอนนเ้ี ราสามารถผลติ น้ํามนั เอามาใช้แลว้ และมีโครงการน้ี ท่านทูตและภรรยาเพิ่งไปเย่ียม เป็นการถ่ายทอดเทคโนโลยี ต่าง ๆ ท่จี นี มที ัง้ ข้าว ไมผ้ ล พชื ไร่หรอื ชา มาทดลองปลกู ในสิ่งแวดลอ้ มของไทย นอกจาก จะไดค้ วามรทู้ างวทิ ยาศาสตรแ์ ลว้ จะไดค้ วามสมั พนั ธอ์ นั ดรี ะหวา่ งประเทศดว้ ย ชาวบา้ นเหน็ คนจนี เอาเมลด็ พันธม์ุ าใหเ้ ขาปลูก ไปสง่ เสริมเขา ก็จะเกิดความรู้สึกรกั ชอบพอกัน สุดท้าย สรุปว่า ประสบการณ์ในเรื่องการพัฒนาคุณภาพของเด็กและเยาวชน ในถน่ิ ทุรกันดารห่างไกลเปน็ เวลากวา่ ๓๐ ปี เด็กทไี่ ด้ชว่ ยเหลือพัฒนาในรนุ่ แรก ๆ เด๋ียวนี้ ออกมาเปน็ ครู เปน็ ผปู้ ระกอบอาชพี ต่าง ๆ ท้ังในราชการ ท้งั อาชีพสว่ นตัว จะเปน็ ท�ำ งาน บริษัท หรือบางคนเป็นผู้ประกอบการ เจ้าของกิจการของตัวเอง มีบริษัทก่อสร้างเป็น ของตัวเอง เป็นข้าราชการ เป็นหมอ เป็นพยาบาล เป็นวิศวกร เป็นนักกฎหมาย เป็น อะไรต่าง ๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งพวกเป็นครู เขามาถ่ายทอดวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี เรอื่ งท่ีเราสอนมา ไม่วา่ จะเป็นการเพาะปลูก เลย้ี งสตั ว์ หรือโภชนาการ หรอื วา่ เป็นแม่บา้ น สามารถเลี้ยงลูกได้อย่างดี และเอาความรู้ไปพัฒนาต่อ ข้อน้ีคิดว่าเป็นการพัฒนาอย่าง ยงั่ ยืน คอื เสริมสรา้ งศกั ยภาพของคนเริม่ ตน้ ต้งั แตเ่ ล็ก และถา่ ยทอดความรู้ ปลกู ฝังทกั ษะ กระบวนการทางวิทยาศาสตร์ เจตคตทิ างวิทยาศาสตรท์ ่ีเหมาะสม ส่งเสรมิ ให้เดก็ สนใจใฝ่รู้ สามารถนำ�วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีไปประยุกต์ใช้อย่างเหมาะสมกับบริบทของท้องถิ่น ของตน คิดว่าเปน็ ความหมายทจี่ ะพฒั นาชนบทอยา่ งยั่งยืน ขอจบการบรรยายแคน่ ี้ 23

สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ทรงบรรยายเรอื่ ง เสริมสร้างศกั ยภาพของเดก็ ดา้ นวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี สร้างรากฐานของการพัฒนาชนบทอยา่ งยงั่ ยนื ISBN : 978-616-7975-14-6 จดั พมิ พโ์ ดย ส�ำ นักงานโครงการสมเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี สวนจิตรลดา พระราชวงั ดสุ ติ กรงุ เทพฯ ๑๐๓๐๓ โทรศัพท์ ๐ ๒๒๘๒ ๖๕๑๑, ๐ ๒๒๘๑ ๓๙๒๑ โทรสาร ๐ ๒๒๘๑ ๓๙๒๓ พิมพค์ รัง้ ท่ี ๑ กรกฎาคม ๒๕๕๙ จ�ำ นวน ๒,๐๐๐ เล่ม พมิ พ์ท่ี บรษิ ัทอมรินทรพ์ ร้นิ ต้งิ แอนด์พับลชิ ชง่ิ จำ�กัด (มหาชน) ๓๗๖ ถนนชัยพฤกษ์ เขตตล่งิ ชัน กรุงเทพฯ ๑๐๑๗๐ โทรศัพท์ ๐ ๒๔๒๒ ๙๐๐๐ โทรสาร ๐ ๒๔๓๔ ๑๓๘๕