รักษ์ป่าน่าน ครั้งที่ ๓

การประชมุ สัมมนา “รกั ษปานาน” คร้ังที่ 3 วันจนั ทรท ่ี 6 มีนาคม พ.ศ. 2560 ณ ศูนยก ารเรียนรแู ละบรกิ ารวชิ าการ เครอื ขา ยแหง จฬุ าลงกรณม หาวิทยาลยั ตาํ บลผาสิงห อําเภอเมืองนาน จงั หวัดนาน



สมเด็จพระเทพรัตนราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารีไดเ สดจ็ พระราชดาํ เนินไปทรงปฏบิ ัตพิ ระราช- กรณียกิจในพน้ื ท่ีจังหวัดนานอยางตอเน่ืองมาเปน เวลากวา 20 ป ไดทอดพระเนตรเห็นพื้นท่ีปาเสื่อมโทรม อยางรวดเร็ว ทรงหวงใยและทรงเห็นถึงความจําเปนอยางยิ่งที่จะตองเรงฟนฟูและอนุรักษปาไมใหคืนสู สมดุลโดยเร็วท่ีสุด จึงทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหหนวยงานตาง ๆ รวมมือกันในการจัด ประชุมสัมมนา “รักษปา นาน ครั้งที่ 3” ขึ้นในวนั จันทรที่ 6 มีนาคม พ.ศ. 2560 ณ ศูนยการเรียนรูและ บริการวิชาการ เครือขายแหงจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ตําบลผาสิงห อําเภอเมืองนาน จังหวัดนาน โดย มุงหวังที่จะใหเปนเวทีแลกเปล่ียนประสบการณในการจัดกิจกรรมเพื่ออนุรักษและฟนฟูพ้ืนที่ปาไม ให ผูเขารวมประชุมเกิดความตระหนักและเห็นความจําเปน นําไปสูความรวมมือของภาคสวนตาง ๆ ที่จะ ชวยกันสรางสาํ นึกใหเด็กและเยาวชนอนุรกั ษปา และประชาชนรว มแรงรวมใจกนั อนรุ ักษและฟน ฟูพ้ืนที่ปา ไมข องจงั หวดั นา น ซ่ึงถอื วาเปนรากฐานสวนหนึ่งของประเทศใหม่นั คงและย่งั ยนื ตอ ไป และดวยสํานึกในพระมหากรุณาธิคุณอยางหาท่ีสุดมิไดของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหา - ภูมิพลอดุลยเดช ท่ีทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจมาอยางตอเน่ืองตลอด 70 ปที่ทรงครองราชย และได พระราชทานแนวพระราชดําริในการฟนฟูและอนุรักษปาไมไทย เพ่ือความเปนอยูที่ดีของประชาชน คณะผูจัดการประชุมสัมมนาจึงไดจัดนิทรรศการเทิดพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพล - อดุลยเดช “พระผูทรงอนุรักษทรัพยากรปาไมไทย” และไดนําเนื้อหาของนิทรรศการมาจัดพิมพลงใน หนังสือ “รักษปานาน ครั้งท่ี 3” เลมนี้ เพื่อเผยแพรองคความรูในการฟนฟูและอนุรักษปาไมตาม แนวพระราชดําริ สําหรับใหผูเก่ียวของทุกภาคสวนนําไปประยุกตใชปฏิบัติอยางจริงจังและตอเนื่อง จน บังเกดิ ผลทําใหปา ไมข องจงั หวดั นา นฟน ฟแู ละกลับคืนสูสมดลุ อยางยั่งยืน ประชาชนมีชวี ิตความเปนอยูที่ดี ตลอดไป นอกจากนใ้ี นหนงั สือเลมนี้ยังประกอบดว ยบทความท่ีเปนตัวอยางของการจัดกิจกรรมในการสราง สํานึกใหเด็กและเยาวชนอนุรักษทรัพยากรปาไม ซ่ึงสถานศึกษาสามารถนําความรูและประสบการณ เหลา นไี้ ปประยกุ ตใชเพื่อสรางพลังเยาวชนที่จะชว ยกนั อนรุ ักษผนื ปานา นตอ ไป สํานกั งานโครงการสมเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี 6 มีนาคม 2560



“พระผทู รงอนุรกั ษท รพั ยากรปาไมไทย” I นิทรรศการเทดิ พระเกียรติพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู ิพลอดลุ ยเดช พลังเยาวชนรกั ษป า นา น : รายชอื่ โรงเรียนทเี่ ขารวมกจิ กรรมรักษป า นา น คร้งั ที่ 1 - 3 XIV บทความ 1 สํานกั งานเขตพน้ื ท่กี ารศึกษาประถมศกึ ษานา น เขต 2 แนวการจัดกจิ กรรมการเรยี นรสู าระทอ งถ่ิน “รักษปา นาน” ช้นั ประถมศกึ ษาปท ี่ 1 : 6 สํานกั งานเขตพ้ืนที่การศึกษาประถมศกึ ษานา น เขต 2 11 การจดั กิจกรรมการเรียนรู “รักษป าตน นา้ํ นาน” : โรงเรียนบานหวยฟอง 17 ปลูกจิตสาํ นึกรกั ษป า บานเกดิ : โรงเรยี นบา นบอ หยวก 19 ปลูกปา ปลกู ใจ : โรงเรยี นบา นขุนนํา้ นาน 22 เรยี นรกู ารอนุรกั ษท รัพยากรปา ไมด ว ยกระบวนการวจิ ยั : โรงเรยี นบา นนาํ้ ยาว ชวนกนั ทําดี ปนฝน เกษตรอนิ ทรยี  : โรงเรยี นบานหนองผกุ สาํ นกั งานเขตพน้ื ท่กี ารศึกษามัธยมศกึ ษา เขต 37 27 ปาไม ปากลาง ปาทฉ่ี นั รักษ : โรงเรียนมัธยมปา กลาง 30 เยาวชนจติ อาสาพารกั ษปานาน : โรงเรยี นมธั ยมพระราชทานเฉลมิ พระเกียรติ 35 มหงิ สาสายสบื : โรงเรยี นศรทั ธาศิลาเพชรรงั สรรค 41 ตน กลาพันธุใหม ใสใจรกั ษปานาน - ปา สนยกั ษ : โรงเรยี นบา นหลวง 46 สรางชีวิตใหลกู ปลกู ตนไมทฉี่ นั รกั ทาํ ทพ่ี ักใหนา อยแู บบพอเพยี งสโู รงเรียนชุมชนเครือขาย ดว ย NAMUNE MARK โมเดล : โรงเรยี นนาหม่ืนพทิ ยาคม 52 ละออ นนานอ ยฮักโลก : โรงเรยี นนานอ ย 55 ปลูกปา เมอื งไทย ทอ งเท่ยี วเมอื งจัง : โรงเรียนศรนี ครนาน 57 “1 คน 1 ตน 1 ป” โครงการโรงเรยี นสเี ขยี ว : โรงเรียนนันทบรุ วี ทิ ยา ในพระบรมราชานเุ คราะห 63 อนรุ กั ษและพฒั นาทรพั ยากรปาไมภ ายในโรงเรยี น : โรงเรียนทาวังผาพิทยาคม 67 เยาวชนสารกั ษปา : โรงเรยี นสา 69 บวชปา เพื่ออนุรกั ษท รพั ยากรธรรมชาติ : โรงเรียนแมจรมิ 74 จาก 1 คน เปน 1 พลงั รักสนั ติสุขรวมอนุรกั ษทรพั ยากรปา ไม : โรงเรยี นสนั ตสิ ุขพทิ ยาคม

ลกู ทงุ ชางรวมใจฮัก รักษปานา น : โรงเรียนทงุ ชาง 78 ปาอยคู นยัง ลูกเชียงกลางรวมพลังรักษปา นาน : โรงเรียนเชียงกลาง“ประชาพัฒนา” 81 บรู ณาการแปลงเกษตรเพ่ืออาหารกลางวนั ผานกระบวนการสวนพฤกษศาสตร : 86 โรงเรียนบอเกลอื 91 โกโกสรา งปา ...ปาสรา งรายได การจัดกิจกรรมการอนุรกั ษท รัพยากรปาไมเ มืองนา น : โรงเรยี นไตรเขตประชาสามัคคี รชั มังคลาภเิ ษก 94 สาํ นกั การศึกษาพิเศษ 108 ชุดบทเรยี น รกั ษน ้ํา รกั ษปา รกั ษปานา น ตอน บทเรยี นสอื่ ภาพยนตรส ัน้ 116 “พลังเล็กจากเมด็ ดินนา น” วถิ ีเกษตรสูอนาคตเกษตรกรนักธุรกจิ รกั ษปา พลิกฟน ผืนดนิ นา น : โรงเรยี นราชประชานุเคราะห 56 128 134 องคการบรหิ ารสว นจงั หวดั เยาวชนฅนตาลชมุ รกั ษป า นาน : โรงเรยี นตาลชุมพทิ ยาคม สํานกั พระพุทธศาสนา จังหวัดนา น ถอดรหสั วธิ ีการแกไ ขปญหาสงิ่ แวดลอ มจากเวสสันดรชาดก : โรงเรียนพระปรยิ ตั ธิ รรมวัดนิโครธาราม จุฬาลงกรณม หาวิทยาลัย เรยี น – รู – รกั ษนก (พ.ศ. 2558 – 2560) : ภาควชิ าชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร และศนู ยเ ครือขายการเรยี นรูเพื่อภูมภิ าค จฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลัย การปลูกปาทรงมหาดไทยใช 3 เทคโนโลยี : ภาควชิ าชีววิทยา คณะวทิ ยาศาสตร และศนู ยเครอื ขายการเรยี นรูเพื่อภูมิภาค จุฬาลงกรณม หาวทิ ยาลัย

ประชมุ สมั มนา “รักษ์ป่าน่าน” คร้ังท่ี 3 วนั จันทรท์ ่ี 6 มีนาคม พ.ศ. 2560 05.30 - 07.30 น. ลงทะเบียน 07.45 น. 08.15 น. ผู้เขา้ รว่ มประชุมพรอ้ ม ณ ห้องประชุม (อาคารยิมเนเซยี ม) สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดําเนินถึง ศูนย์การเรียนรู้และบริการวิชาการ เครือข่ายแห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ตาํ บลผาสิงห์ อําเภอเมือง จงั หวัดน่าน  ผ้วู ่าราชการจังหวดั น่าน ผู้พพิ ากษาหัวหน้าศาลจังหวัดน่าน แม่ทัพภาคท่ี 3 ผู้บัญชาการตํารวจ นายบัณฑูร ล่ําซํา อธิการบดีจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เฝ้าฯ รับเสดจ็  นายกสภาจฬุ าลงกรณ์มหาวิทยาลยั ทลู เกล้าฯ ถวายพวงมาลัย  ทอดพระเนตรนทิ รรศการ  นทิ รรศการเทดิ พระเกยี รติพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพล- อดุลยเดช “พระผทู้ รงอนุรักษท์ รัพยากรป่าไมไ้ ทย”  การสร้างสํานกึ ให้เดก็ และเยาวชนอนรุ ักษ์ทรพั ยากรป่าไม้ - โรงเรยี นมธั ยมพระราชทานเฉลมิ พระเกียรติ - โรงเรียนบ้านหลวง - โรงเรยี นนาหมน่ื พทิ ยาคม - โรงเรียนศรทั ธาศลิ าเพชรรงั สรรค์ - โรงเรียนมธั ยมปา่ กลาง - โรงเรียนศรนี ครน่าน - โรงเรยี นราชประชานุเคราะห์ 56 - โรงเรียนตาลชมุ พทิ ยาคม - โรงเรียนบา้ นหว้ ยฟอง - สาํ นกั งานเขตพน้ื ทีก่ ารศึกษาประถมศกึ ษานา่ น เขต 2  สร้างปา่ สรา้ งรายได้  ธนาคารกสกิ รไทย จาํ กัด (มหาชน)  จุฬาลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั  มหาวิทยาลยั แมฟ่ ้าหลวง  มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลลา้ นนา นา่ น  มณฑลทหารบกที่ 38  จงั หวดั น่าน

11.30 - 12.30 น.  เสด็จเขา้ สู่ห้องประชมุ (อาคารยิมเนเซียม) 12.30 น.  นายบัณฑูร ล่ําซํา ประธานกรรมการและประธานเจ้าหน้าที่บริหาร 13.00 น. ธนาคารกสิกรไทย จํากัด (มหาชน) กราบบังคมทูลรายงานการจัด ประชุมสัมมนา “รกั ษป์ ่านา่ น” ครงั้ ท่ี 3 และกราบบังคมทูลเบิก  อธิการบดีจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย น้อมเกล้าน้อมกระหม่อมถวาย แพะพนั ธุ์แบล็คเบงกอล จาํ นวน 100 ตัว (เปน็ เอกสาร)  ผ้แู ทนเกษตรกรบ้านห้วยลอย อ.บ่อเกลือ จ.น่าน เข้ารับพระราชทาน แพะพนั ธแุ์ บลค็ เบงกอล (1 ราย)  ผู้ชนะเลิศการถา่ ยภาพ เขา้ รับพระราชทานรางวลั (1 ราย)  สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี มีพระราชดํารัสเปิด การประชมุ สัมมนา “รักษ์ปา่ นา่ น” ครัง้ ท่ี 3  สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงบรรยายเร่ือง “พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช พระผู้ทรงอนุรักษ์ ทรพั ยากรปา่ ไม้ไทย”  การบรรยายเรื่อง “โครงสร้างการบริหารจัดการที่ส่งผลให้ได้ป่าต้นน้ําของ จังหวดั นา่ นกลับคืนมา” โดย นายบณั ฑรู ลาํ่ ซาํ พกั รบั ประทานอาหารกลางวนั ผู้เข้าร่วมประชุมพรอ้ ม ณ ห้องประชมุ (อาคารยมิ เนเซยี ม) สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จเข้าสู่ห้องประชุม (อาคารยิมเนเซยี ม)  การเสวนาเร่ือง “ชมุ ชนค้นหาชวี ติ ใหม่” โดย นายบณั ฑติ ฉมิ ชาติ หนว่ ยจัดการต้นนํ้านํา้ มีด นายแกน่ ใจปิง อดตี ผ้ใู หญ่บา้ นบ้านนา้ํ มีด ตาํ บลเปือ อําเภอเชยี งกลาง นายสมฤทธิ์ เนตรทพิ ย์ กํานนั ตาํ บลศิลาแลง อาํ เภอปัว ผ้ดู ําเนนิ รายการ นางสาวภญิ ญาพชั ญ์ ดา่ นอตุ รา  การนําเสนอ “การจดั กิจกรรมเพอ่ื สร้างสาํ นกึ ให้เด็กและเยาวชนอนุรักษ์ป่า น่าน”  บทเรียนสื่อภาพยนตร์ส้ัน “พลังเล็กจากเม็ดดินน่าน” วิถีเกษตรสู่ อนาคต เกษตรกรนักธรุ กิจรกั ษป์ า่ พลกิ ฟืน้ ผืนดินนา่ น โดย นางสาวสุนสิ า รุง่ เรืองกนก และเดก็ ชายธรี เดช กายจะ๊ โปะ๊ โรงเรยี นราชประชานุเคราะห์ 56  การจัดกจิ กรรมการเรยี นรู้ “รกั ษ์ปา่ ตน้ นํ้าน่าน” โดย นายอภิรณุ คาํ ตัน๋ และนางสาวอลษิ า มงคล โรงเรียนบา้ นห้วยฟอง

14.30 น.  เรยี น-ร-ู้ รักษน์ ก โดย นางสาวนนั ทัชพร สถลัชธรรม และนายเสฎฐวฒุ ิ ซอเสยี ง โรงเรียนเชียงกลาง “ประชาพัฒนา”  พระราชทานของท่ีระลึกให้กับวิทยากรและผู้ดําเนินรายการ (จํานวน 4 ราย) และคณะกรรมการตัดสินรางวัลภาพถ่ายรักษ์ป่าน่าน-รักษ์บ้านน่าน จํานวน 5 ราย  เสดจ็ ฯ ออกจากห้องประชุม (อาคารยมิ เนเซยี ม)  ทอดพระเนตรฝูงแพะพระราชทานบริเวณหน้าห้องประชุม (อาคาร ยิมเนเซยี ม) สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ประทับรถยนต์พระท่ีนั่ง เสด็จพระราชดาํ เนนิ กลบั



I

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชทรงสนพระราชหฤทัยในเรื่อง ปา ไมและทรพั ยากรธรรมชาติมาตงั้ แตท รงพระเยาว ทรงตระหนักถึงความสัมพันธระหวาง ปา น้ํา และดิน ซึ่งเชื่อมโยงเปนหวงโซ อันเปนปจจัยสําคัญในขบวนการผลิตอาหาร และ การดาํ รงชีวิตของประชากรในโลก เมื่อไดเสด็จพระราชดําเนินไปทรงเย่ียมราษฎรในทุกภาคของประเทศ ทรงพบ ปญ หาการเสอื่ มโทรมของทรัพยากรปาไม พื้นท่ีปาลดลง การเกิดภาวะแหงแลง ภาวะน้ําทวม ฉับพลัน และการพงั ทลายของดินอยางรนุ แรง ตลอดระยะเวลา 70 ปที่ผานมา พระองคจึงทรงมุงม่ันในการศึกษา คิดคน ทดลองปรับปรุงวิธีการตาง ๆ ในการแกไขปญหาปาไมของประเทศ เพ่ือใหปากลับคืนสู สภาพสมบูรณ ประชาชนไดมีชีวิตความเปนอยูที่ดี เกิดเปนแนวพระราชดําริและโครงการ ตาง ๆ มากมาย II

ในระยะตนรัชกาล พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดชฯ ไดเสด็จ พระราชดําเนินแปรพระราชฐานไปประทับ ณ พระราชวังไกลกังวล อําเภอหัวหิน จังหวัด ประจวบคีรีขันธเปนประจํา ราวพุทธศักราช 2504 ขณะเสด็จพระราชดําเนินโดยรถยนต พระที่นง่ั ผานอาํ เภอทายาง จังหวัดเพชรบรุ ี ทรงสังเกตเห็นตนยางขนาดใหญปลูกเรียงราย ทง้ั สองขางทาง จงึ มพี ระราชดาํ ริทจ่ี ะสงวนไมยางนาไว พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวทรงนําเมล็ดไมยางนามาเพาะเล้ียงไวในแปลง เพาะชําบริเวณพระตําหนักจิตรลดารโหฐาน และเม่ือวันท่ี 28 กรกฎาคม พุทธศักราช 2504 ทรงปลูกกลาไมยางนาเปนปฐมในแปลงทดลอง ณ บริเวณท่ีประทับสวนจิตรลดา และตอมาทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหนําพันธุไมตาง ๆ ท่ัวประเทศมาปลูกเพิ่มเติมใน ลักษณะปาไมสาธิต เปนการจําลองปาไมในทุกภาคของประเทศไทยเพ่ือทรงศึกษา ธรรมชาติวิทยาของปาไมดวยพระองคเอง และใหผูสนใจเขามาศึกษาได ปาไมสาธิตแหงน้ี จึงเสมือนปาทดลองสวนพระองคแ หงแรก III

พระบาทสมเด็จพระเจา อยูหัวพระราชทานแนวทางในการฟน ฟูปา ไมตามหลักการ ฟน ฟูสภาพปา ดว ยวฏั ธรรมชาติ (Natural Reforestation) ปลูกปาโดยไมตองปลูก ปลอยใหธรรมชาติชวยในการฟนฟูธรรมชาติ ดวยวิธีการ 3 วธิ ี “ 1. …ถา เลือกไดท เ่ี หมาะสมแลว กท็ ิง้ ปา นนั้ ไวต รงนั้น ไมต อ งไปทาํ อะไรเลย ปาจะเจริญเติบโตขึ้นมาเปนปาสมบูรณ โดยไมตองไปปลูกสักตน เดียว… 2. …ไมไปรังแกปาหรอื ตอแยตน ไม เพียงแตคมุ ครองใหข้นึ เองเทานัน้ … 3. …ในสภาพปา เตง็ รงั ปาเส่ือมโทรมไมต องทาํ อะไรเพราะตอไมจะแตกกิ่ง ”ออกมาอกี ถงึ แมต นไมสวยแตกเ็ ปน ตน ไมใหญไ ด… IV

พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวทรงแนะนําการปลูกปาในเชิงผสมผสานทั้งดาน เกษตร วนศาสตร และเศรษฐกิจสังคม เปนการปลูกปาแบบเบ็ดเสร็จดวยการปลูกปา 3 อยาง “...การปลูกปาถาจะใหราษฎรมีประโยชนใหเขาอยูได ใหใชวิธีปลูกไม 3 อยาง แตมีประโยชน 4 อยาง คือ ไมใชสอย ไมกินได ไมเศรษฐกิจ โดย รองรับการชลประทาน ปลูกรับซับน้ํา และปลูกอุดชวงไหลตามรองหวย ”โดยรบั นาํ้ ฝนอยางเดยี ว ประโยชนอ ยางที่ 4 ไดร ะบบอนุรักษดินและน้าํ ... V

“...ใชไมจําพวกที่มีเมล็ดท้ังหลายข้ึนไปปลูกบนยอดที่สูง เม่ือโตแลวออก ฝกออกเมล็ดก็จะลอยตกลงมาแลวงอกเองในที่ตํ่าตอไป เปนการ ”ขยายพันธุโ ดยธรรมชาต.ิ .. พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวทรงแนะนําการปลูกปาที่อาศัยหลักธรรมชาติพลัง แรงโนมถวงของโลก คือ ส่ิงที่อยูพื้นที่สูงยอมตกลงสูท่ีต่ํากวาเสมอ ซึ่งทําใหประหยัด พลังงานและคาใชจ า ยในการปลูกปา การปลูกปาทดแทนเปนแนวทฤษฎีการพัฒนาปาไมที่พระบาทสมเด็จพระ เจาอยูหัวพระราชทาน เพ่ือคืนธรรมชาติสูแผนดินดวยวิถีทางแบบผสมผสานกันในเชิง ปฏบิ ัติ เหมาะสมตามสภาพภมู ิศาสตรแ ละสภาวะแวดลอ มของพนื้ ที่ ตาม 3 แนวทาง คอื การปลกู ปาทดแทนในพน้ื ท่ีปาไมถ ูกบุกรุกแผวถางและพืน้ ท่ปี า เส่อื มโทรม “...การปลูกปาทดแทนในพื้นที่เส่ือมโทรมหรือพื้นที่ตนนํ้าลําธารที่ถูก บุกรุกแผวถางจนเปนภูเขาหัวโลนแลวจําตองปลูกปาทดแทนเรงดวนนั้น ควรจะทดลองปลูกตนไมชนิดโตเร็วคลุมแนวรองนํ้าเสียกอน เพื่อทําให ความชุมช้ืนคอย ๆ ทวีข้ึนแผขยายออกไปทั้งสองรองน้ํา ซึ่งจะทําใหตนไม งอกงามและมสี วนชวยปองกันไฟปา เพราะไฟจะเกิดงายหากปาขาดความ ชุมชื้น ในปตอไปก็ใหปลูกตนไมในพื้นที่ถัดขึ้นไป ความชุมชื้นก็จะแผขยาย ”กวา งตอไปอีก ตนไมจะงอกงามดีตลอดทง้ั ป. .. การปลูกปา ทดแทนตามไหลเ ขา “...จะตอ งปลูกตน ไมห ลาย ๆ ชนิด เพื่อใหไดประโยชนอเนกประสงค คือ มี ทั้งไมผล ไมสําหรับกอสราง และไมสําหรับทําฟน ซ่ึงเกษตรกรจําเปนตอง ”ใชเปนประจาํ ซึง่ เมือ่ ตดั ไมใชแ ลว กป็ ลูกทดแทนหมนุ เวียนทนั ที... การปลูกปา ทดแทนบรเิ วณตนน้าํ บนยอดเขาและเนนิ สงู “...ตองมีการปลูกปาโดยปลูกไมยืนตนและปลูกไมฟน ซึ่งไมฟนน้ัน ราษฎรสามารถตัดไปใชได แตตองมีการปลูกทดแทนเปนระยะ สวนไม ยนื ตนจะชวยใหอากาศมีความชุมช้ืน ซ่ึงเปนขั้นตอนหน่ึงของระบบการให ฝนแบบธรรมชาติ ท้ังยังชวยยึดดินบนเขาไมใหพังทลายเม่ือเกิดฝนตก ”อีกดว ย... VI

VII

ไฟปา เปนปญหาหน่ึงซึ่งเกิดข้ึนเองตามธรรมชาติหรือเกิดจากมนุษย พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวพระราชทานแนวพระราชดําริในการสรางแนวปองกันไฟปา ท่ีเรียกวา ปาเปยก ซึ่งเปนการสรางความชุมช้ืนเปนกําแพงก้ันไฟ ดวยการกักน้ําให ปา เปยก ดวยวธิ ีการตอ ไปน้ี วิธที ่ี 1 ทําระบบปอ งกันไฟไหมปา โดยใชแนวคลองสงน้ําและแนวพืชชนิดตาง ๆ ปลูกไวต ามแนวคลอง วิธีที่ 2 สรางระบบการควบคุมไฟปาดวยปาเปยก โดยอาศัยนํ้าชลประทานและ นาํ้ ฝน วิธที ่ี 3 ปลูกตนไมโตเร็วคลุมแนวรองน้ํา เพื่อใหความชุมชื้นคอย ๆ ทวีขึ้น และ แผขยายออกไปทั้งสองรองนํ้า ซึ่งจะทําใหตนไมเติบโตและชวยปองกันไฟปา เพราะไฟปา จะเกิดขึ้นหากปาขาดความชุมชื้น วธิ ีท่ี 4 สรางฝายชะลอความชุมชื้น ที่เรียกวา Check Dam เพื่อปดก้ันรองนํ้า หรือลําธารขนาดเล็กเปนระยะ ๆ เพ่ือใชเก็บกักนํ้าและตะกอนดินไวบางสวน โดยน้ําที่เก็บ ไวจะซึมเขาไปสะสมในดิน ทําใหความชุมชื้นแผขยายเขาไปทั้งสองดานจนกลายเปน ปา เปยก วธิ ีที่ 5 สูบน้ําข้ึนที่สูงแลวปลอยใหไหลลงมาทีละนอย ชวยเสริมการปลูกปาบน พื้นทีส่ ูงในรูปภูเขาปา ใหกลายเปน ปาเปยก ชว ยปองกันไฟปา ได วิธีท่ี 6 ปลูกตนกลวย สามารถอุมน้ําไวไดมากกวาพืชชนิดอ่ืน ในพื้นที่ที่ กาํ หนดใหเปนชองวา งของปา กวา ง 2 เมตร เพอื่ เปน แนวปะทะกับไฟปา VIII

IX

หน่ึงในแนวพระราชดําริของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวในการฟนฟูและ อนุรักษปาไม ควบคูกับการอนุรักษดินและน้ําคือ การใชฝายตนน้ําลําธาร หรือ Check Dam ซ่ึงเปนสิ่งกอสรางขวางหรือกั้นทางนํ้า ซ่ึงปกติมักจะกั้นลําหวยลําธารขนาดเล็กใน บริเวณทเ่ี ปนตน นํ้า หรือพื้นที่ท่ีมีความลาดชันสูงใหสามารถกักตะกอนอยูได และหากชวง ทนี่ าํ้ ไหลแรงก็สามารถชะลอการไหลของน้ําใหชาลง และกักเก็บตะกอนไมใหไหลลงไปทับ ถมลํานํา้ ตอนลาง “...Check Dam มี 2 อยาง ชนิดหนึ่งสําหรับใหความชุมช้ืนรักษาความ ชุมชื้นอีกอยางสําหรับปองกันมิใหทรายลงในอางใหญ สําหรับ Check Dam ชนิดปองกันไมใหทรายไหลลงไปในอางใหญจะตองทําใหดีและลึก เพราะทรายลงมาจะกักเก็บไว ถานํ้าตื้นทรายจะขามไปลงอางใหญได ถา เปน Check Dam สําหรับรักษาความชุมชื้นไมจําเปนตองขุดลึกเพียงแต กักนํ้าใหลงไปในดิน แตแบบกักทรายนี้จะตองทําใหลึกและออกแบบ ”อยางไรไมใหนา้ํ ลงมาแลวไลทรายออกไป... X

“…ปาชายเลนมีประโยชนตอระบบนิเวศของพื้นที่ชายทะเลและอาวไทย แตปจจุบนั ปาชายเลนของประเทศไทยเรากําลังถูกบุกรุกและถูกทําลายไป โดยผูแสวงหาผลประโยชนสวนตน จึงควรหาทางปองกันอนุรักษและ ขยายพันธุเพ่ิมขึ้น โดยเฉพาะตนโกงกาง เปนไมชายเลนท่ีแปลกและ ขยายพันธุคอนขางยาก เพราะตองอาศัยระบบนํ้าข้ึนนํ้าลงในการเติบโต ดวย จึงขอใหสวนราชการที่เก่ียวของ คือกรมปาไม กรมประมง กรม ชลประทาน และกรมอุทกศาสตร รวมกันหาพื้นที่ท่ีเหมาะสมในการ ”ทดลองขยายพนั ธุโกงกางและปลูกสรา งปา ชายเลนกันตอไป… ทฤษฎีการอนุรักษและพัฒนาปาชายเลน อันเน่ืองมาจากพระราชดําริ เปน แนวทางการสรางวงจรของระบบนเิ วศดวยการปกปก อนุรกั ษและขยายพันธุไมป า ชายเลน XI

“...ปาพรุเปนพื้นท่ีสําคัญตอความอยูดีกินดีของราษฎรรอบพื้นที่พรุ อีกทั้งยังเปนอางเก็บนํ้าธรรมชาติท่ีชะลอการไหลบาของนํ้าจากเทือกเขา ”ตาง ๆ กอ นระบายลงสูทะเล... พุทธศักราช 2524 พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวเสด็จพระราชดําเนินแปร พระราชฐาน ประทบั แรม ณ พระตาํ หนักทกั ษณิ ราชนเิ วศน เพ่ือทรงเยี่ยมราษฎรในหลาย พ้ืนท่ีของจังหวัดนราธิวาส ทรงทราบถึงปญหาเรื่องท่ีดินทํากิน ซึ่งมีผลกระทบตอการทํา เกษตรอยา งมาก เนอื่ งจากพื้นที่สวนใหญในจงั หวดั นราธวิ าสเปน ดินพรุหรือดนิ เปรี้ยว จึงพระราชทานพระราชดําริใหหนวยงานตาง ๆ ที่เก่ียวของเรงศึกษา คนควา ทดลอง และทาํ การวจิ ัยเพอ่ื หาแนวทางการแกไขปญหาดินเปร้ียว ควบคูไปกับการอนุรักษ ทรัพยากรปาพรุท่ีเหลืออยูในบริเวณน้ันไวดวย โดยจัดตั้งข้ึนเปน ศูนยศึกษาการพัฒนา พิกลุ ทองอันเนอ่ื งมาจากพระราชดําริ XII

“…ควรจะปลูกตนไมล งในใจคนเสยี กอน แลวคนเหลานัน้ กจ็ ะพากนั ปลกู ตน ไมล งบนแผนดิน ”และรักษาตนไมด วยตนเอง... XIII

XIV

XV

ìĊę øć÷ßČęĂēøÜđøĊ÷îìđęĊ ךćøŠüöÖĉÝÖøøöøÖĆ þŤðśćîćŠ î ÙøÜĚĆ ìęĊ 123 ĂćĞ đõĂÿĂÜĒÙü 1 ēøÜđøĊ÷îĕêøđ×êðøąßćÿćöÙĆ ÙĊøßĆ öĆÜÙúćõđĉ þÖ ' ĂćĞ đõĂìčŠÜßćš Ü ' 2 ēøÜđø÷Ċ îìŠčÜßćš Ü ''' ĂĞćđõĂđÞúöĉ óøąđÖĊ÷øêĉ ' 3 ēøÜđøĊ÷îïćš îĀšü÷ôĂÜ ' 4 ēøÜđøĊ÷îïćš îéŠćî 5 ēøÜđø÷Ċ îöíĆ ÷öóøąøćßìćîđÞúöĉ óøąđÖĊ÷øêĉ ''' ''' ĂĞćđõĂđß÷Ċ ÜÖúćÜ ''' 6 ēøÜđøĊ÷îđßĊ÷ÜÖúćÜ “ðøąßćóçĆ îć” '' 7 ēøÜđøĊ÷îïšćîĀîĂÜñÖč 8 ēøÜđøĊ÷îóøąíćêóč ĉì÷ćÙö ''' 9 ēøÜđøĊ÷îïšćîîĚĞćĂĂš ''' ĂĞćđõĂìŠćüÜĆ ñć ' 10 ēøÜđø÷Ċ îóøąðø÷ĉ ĆêĉíøøöüéĆ îēĉ Ùøíćøćö 11 ēøÜđøĊ÷îìćŠ üĆÜñćóìĉ ÷ćÙö ''' 12 ēøÜđøĊ÷îïšćîîĞĚćóøč Ăš î ' ' ĂĞćđõĂðŦü ' 13 ēøÜđøĊ÷îïšćîîĞĚć÷ćü 14 ēøÜđø÷Ċ îïšćîĕøŠ ''' 15 ēøÜđøĊ÷îöíĆ ÷öðśćÖúćÜ '' 16 ēøÜđøĊ÷îýøĆìíćýúĉ ćđóßøøĆÜÿøøÙŤ ' ĂĞćđõĂïĂŠ đÖúĂČ ' 17 ēøÜđøĊ÷îïšćîïŠĂĀ÷üÖ ' 18 ēøÜđø÷Ċ îêćĞ øüÝêøąđüîßć÷ĒéîđÞúöĉ ÞúĂÜÙøïøĂï 100 ðĄŘ 19 ēøÜđøĊ÷îïćš îÿïöćÜ 20 ēøÜđøĊ÷îïšćî×čîîćĞĚ îćŠ î 21 ēøÜđøĊ÷îïĂŠ đÖúĂČ XVI