สื่อการเรียนการสอนสังคมศึกษา-ม.1-เครื่องมือทางภูมิศาสตร์

จดุ ประสงคก์ ารเรยี นรู้ ดา้ นคุณลกั ษณะ นกั เรยี นเห็นคุณค่าของการอ่านและแปลความหมายแผนท่ี

ภาพ กาแพงเมืองจีน โดย 3D_Maennchen เวบ็ https://pixabay.com/photos/chinese-wall-large-great-wall-1028101/ วนั ที่สืบค้น 15/10/62

คำถำม? 1. ถ้ า นั ก เ รีย น จ ะ ไ ป เ ท่ี ย ว ก า แ พ ง เ มื อ ง จี น นั ก เ รี ย น คิ ด ว่ า จ ะ เ ลื อ ก ใ ช้ เ ค ร่ื อ ง มื อ ท า ง ภู มิ ศ า ส ต ร์ ใ ด บ้ า ง ใ น ก า ร ศึ ก ษ า ก่อนเดินทาง

คำตอบ ใชแ้ ผนท่ี GPS Google Earth

คำถำม? 2. เคร่ืองมือทางภูมิศาสตร์ใด ท่ีเหมาะกับ การเดินทางท่องเท่ยี วมากท่สี ุด

คำตอบ แผนท่ี

คำถำม? 3. นั กเรียนคิดว่า แผนท่ีมีความจาเป็นมาก น้ อ ย เ พี ย ง ใ ด ใ น ก า ร เ ดิ น ท า ง ไ ป ต่างประเทศหรือไปยังสถานท่ีท่ีนั กเรยี น ไมค่ ุ้นเคย

คำตอบ แผนที่ ถือว่าเป็นส่ิงที่สาคัญและจาเป็น อ ย่ า ง ม า ก ใ น ก า ร ไ ป เ ท่ี ย ว ต่ า ง ป ร ะ เ ท ศ เพราะแผนท่ีจะช่วยให้เราไม่หลงทางและ เอาชวี ติ รอดจากสถานทท่ี ไี่ มค่ ุ้นเคย

แผนท่ี ถือได้ว่าเป็นเครื่องมือทางภูมิศาสตร์ที่สาคัญ อย่างหนึ่งที่ช่วยค้นหาตาแหน่งที่ตั้งของสถานที่ได้ นอกจากนี้ ในการศึกษาวิชาภูมศิ าสตร์กม็ ีความจาเปน็ ที่จะต้องใชแ้ ผนทีเ่ พื่อศึกษาลักษณะกายภาพของโลก

แผนท่ี หมายถึง สิ่งที่แสดงลักษณะของพื้นผิวโลกท้ังที่มี อยู่ตามธรรมชาติและมนุษย์สร้างขึ้น โดยแสดงลงใน พื้นแบนราบ ด้วยการย่อให้เล็กลงตามขนาดที่ต้องการ และอาศัยเครื่องหมายกับสัญลักษณท์ ี่กาหนดขึน้

ประเภทของ แผนท่ี แบ่งออกเป็น 3 ชนิ ด

1. แผนทที่ ั่วไป เ ป็ น แ ผ น ท่ี ท่ี แ ส ด ง ลั ก ษ ณ ะ โ ด ย ท่ั ว ไ ป ไ ด้ แ ก่ แผนที่แสดงลักษณะภูมิภาคต่าง ๆ โดยจะแสดงด้วยสี เพื่อใหเ้ หน็ ความแตกต่างของลักษณะแผน่ ดิน

ภาพ กรอบความรว่ มมอื GMS (Greater Mekong Sub region) เว็บ https://www.mekongrivertoday.com/GMS.htm วันทีส่ ืบคน้ 15/10/62

2. แผนท่อี า้ งอิง เป็นแผนที่ที่ใช้เป็นหลักในการทาแผนที่ชนิดอื่น ๆ แผนท่ี อ้างอิงท่ีสาคัญ ได้แก่ แผนที่ภูมิประเทศ คือ แผนท่ีที่ใช้แสดง ลักษณะภูมิประเทศบนพ้ืนผิวโลก เช่น ที่ราบ ที่ราบสูง เนินเขา แม่น้า เกาะ ถนนเมือง และแผนที่ชุด คือ แผนที่หลายเเผนท่ี มีมาตราส่วนและรูปแบบเป็นอย่างเดียวกัน และครอบคลุม พนื้ ทใ่ี ดพนื้ ทหี่ นง่ึ โดยเฉพาะ

ภาพ สภาพแวดลอ้ มทางกายภาพ เว็บ http://nuklalita8.blogspot.com/ วนั ที่สืบคน้ 15/10/62

3. แผนที่เฉพาะเร่อื ง เป็นแผนท่ีท่ีแสดงลักษณะเฉพาะตามจดุ มุ่งหมาย เช่น แผนที่แสดงป่าไม้ แผนที่แสดงเส้นทางคมนาคม แผนท่ีแสดงแหลง่ ทรัพยากรธรรมชาติ สามารถแบง่ ได้ ดงั นี้

1. แผนท่ีรัฐกจิ (political map) คือ แผนทีแ่ สดงอาณาเขตทางการปกครอง เช่น เขตจังหวัดหรือประเทศ แผนท่ีชนิดนี้จะต้องแสดง อาณาเขตติดต่อกับดินเเดนของประเทศหรือรัฐอื่น พร้อมทั้งแสดงที่ต้ังช่ือเมืองหลวง เมืองท่า หรือ เมืองสาคญั อืน่

ภาพ ประเภทของแผนท่ี เว็บ http://geography-mc.blogspot.com/2017/04/blog-post_61.html วนั ทส่ี ืบคน้ 15/10/62

2. แผนทภี่ มู ิอากาศ (climatic map) เป็นแผนท่ีสาหรับแสดงข้อมูลด้านภูมิอากาศ โดยเฉพาะ เช่น แผนที่เขตภูมิอากาศของโลก แผนท่ีปริมาณฝนเฉลี่ยของประเทศไทย แผนท่ีปริมาณ ฝนเฉล่ียของโลก แผนท่อี ณุ หภูมิเฉล่ียของโลก

ภาพ แผนทีแ่ สดงอุณหภมู ิสูงสุด เวบ็ http://www.arcims.tmd.go.th/gis.htm วนั ที่สืบค้น 15/10/62

3. แผนทีธ่ รณีวิทยา (geologic map) เป็นแผนที่ท่ีจัดทาข้ึนเพื่อเเสดง อายุ ประเภท และการกระจายตัวของหินเปลือกโลก การตกตะกอน ทับถมของสารต่าง ๆ ท่ีผิวโลก รวมท้ังแสดงรอยเลื่อน ทีป่ รากฎบนผวิ โลก และลักษณะทางธรณวี ทิ ยาอ่ืน ๆ

ภาพ แผนทีธ่ รณวี ิทยาประเทศไทย เวบ็ https://geonoi.files.wordpress.com/2015/10/geologic-map-of-thailand2.jpg วันที่สืบค้น 15/10/62

4. แผนทกี่ ารถือครองท่ดี นิ (cadastral map) เป็นแผนที่ที่จัดทาขึ้นเพื่อเเสดงอาณาเขตท่ีดิน ในพ้ืนที่ใดพื้นที่หนึ่ง เช่น ในเขตตาบล อาเภอ หรือ จังหวัด โดยแบ่งออกเป็นแปลงๆ และแต่ละเเปลง ต่างก็แสดงสิทธิการครอบครองโดย การเเสดง การเปน็ เจ้าของ

ภาพ แผนท่ี เว็บ https://www.naewna.com/politic/columnist/31830 วนั ที่สืบค้น 15/10/62

5. แผนที่พืชพรรณธรรมชาติ (natural vegetation map) เป็นแผนที่ท่ีจัดทาขึ้นเพื่อเเสดงประเภทของ พืชพรรณธรรมชาติและการกระจายตัวของพืชพรรณ ชนดิ นนั้ ๆ ที่ปรากฏบนโลก ภูมภิ าคหรือประเทศตา่ ง ๆ

ภาพ ประเภทของแผนท่ี เว็บ http://geography-mc.blogspot.com/2017/04/blog-post_61.html วนั ทส่ี ืบคน้ 15/10/62

6. แผนทท่ี ่องเที่ยว (tourist map) เ ป็ น แ ผน ท่ี ท่ี จั ดท า ข้ึ น เ พื่ อ แ น ะ น า ส ถ า น ท่ี นั้ น เพ่ืออานวยความสะดวกแก่นักท่องเท่ียว โดยแสดงรายละเอียด เกี่ยวกับตาแหน่งและสถานท่ีท่ีจาเป็นและเก่ียวข้องสาหรับ การท่องเที่ยว เช่น เส้นทางการคมนาคมท้ังทางบก เรอื อากาศ ที่พัก ร้านอาหาร ภัตตาคาร สถานที่ท่องเท่ียวทางธรรมชาติ เช่น ชายหาด นา้ ตก เกาะ แกง่ ภเู ขา อุทยาน เปน็ ต้น

ภาพ ประเภทของแผนท่ี เว็บ http://geography-mc.blogspot.com/2017/04/blog-post_61.html วนั ทส่ี ืบคน้ 15/10/62

องคป์ ระกอบ ของแผนท่ี

1. สัญลักษณ์ คือ เครื่องหมายที่ใช้แทนส่ิงต่าง ๆ ตามที่ต้องการแสดงไว้ในแผนท่ี เพื่อให้เข้าใจแผนท่ี ไดง้ ่ายขนึ้ เช่น จดุ วงกลม เส้น ฯลฯ 2. มาตราสว่ น คือ อตั ราส่วนระยะห่างในแผนที่กบั ระยะหา่ งในภมู ิประเทศจรงิ

3. ระบบอ้างอิงในแผนท่ี ไดแ้ ก่ เสน้ ขนานละตจิ ดู และเสน้ ลองจิจดู (เมริเดยี น) - เส้นละติจูด เป็นเส้นสมมติท่ีลากไปรอบโลกตามแนวนอน หรือแนวทิศตะวันออก ตะวันตก แต่ละเส้นห่างกัน 1 องศา โดยมีเส้น 0 องศา (เส้นศูนยส์ ูตร) แบง่ กึง่ กลางโลก - เสน้ ทีอ่ ยูเ่ หนอื เสน้ ศนู ยส์ ตู ร เรยี ก เส้นองศาเหนอื

3. ระบบอ้างองิ ในแผนท่ี (ตอ่ ) - เสน้ ท่ีอยู่ใต้เสน้ ศูนยส์ ตู ร เรียกเส้นองศาใต้ - ละติจูดมที ้ังหมด 180 เสน้ - เสน้ ลองจิจูด เป็นเส้นสมมติทล่ี ากไปรอบโลกในแนวตั้ง จากขวั้ โลกเหนือไปยงั ขวั้ โลกใต้ แต่ละเส้นห่างกนั 1 องศา

90° (องศา) เหนื อ (N) ลองจิจดู กรนี ิ ช (Longitude) 0°(องศา) 180° (องศา) ตะวันออก (E) ตะวันตก (W) ละตจิ ูด (Latitude) 90°(องศา) ใต้ (N) ภาพ ประเภทของแผนที่ เว็บ https://sites.google.com/site/solarsystemsmplanet/lok-hmun-rxb-taw- xeng?tmpl=%2Fsystem%2Fapp%2Ftemplates%2Fprint%2F&showPrintDialog=1 วนั ที่สืบคน้ 15/10/62

4. ขอบระวาง แผนที่ทุกชนิดควรมีขอบระวาง เพ่ือช่วยให้ ดูเรียบร้อย และเป็นการกาหนดขอบเขตของแผนที่ ด้วยขอบระวางมักแสดงด้วยเส้นตรงสองเส้นหรอื เสน้ เดยี ว 5. ระบบอ้างอิงบนแผนท่ี คือ ระบบท่ีกาหนดข้ึนเพื่ออานวย ความสะดวกในการคานวณหาตาแหน่งท่ีตั้งและคานวณหา เวลาของตาแหนง่ ตา่ ง ๆ บนพื้นผวิ โลก

กจิ กรรม ให้นักเรยี นแบง่ กลมุ่ กลมุ่ ละ 4 คน ร่วมกนั ทาใบงาน เรือ่ ง ประเภทและองค์ประกอบของแผนที่ โดยแบ่งหนา้ ที่กันทาใบงาน ดังนี้ - สมาชิกคนท่ี 1 มีหน้าท่ีอ่านคาสง่ั แยกแยะใหช้ ัดเจน - สมาชกิ คนท่ี 2 ฟังข้นั ตอน รวบรวมข้อมลู หาแนวทาง เสนอแนะในการตอบคาถาม - สมาชิกคนที่ 3 ตอบคาถาม - สมาชกิ คนที่ 4 ตรวจสอบความถูกตอ้ ง สามารถดาวน์โหลดใบงานไดท้ ี่ www.dltv.ac.th รายวิชาสังคมศึกษาฯ ชนั้ มธั ยมศึกษาปีท่ี 1

ตอนท่ี 1 ประเภทของแผนท่ี แผนทแ่ี บ่งออกเป็นก่ปี ระเภท ไดแ้ ก่อะไรบ้าง ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ตอนที่ 2 องค์ประกอบของแผนท่ี

ตอนท่ี 3 การอา่ นและแปลความหมายแผนท่ี 1. จากภาพแสดงขอ้ มลู เกยี่ วกับสิ่งใด ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2. ทวีปเอเชยี มเี ขตภมู อิ ากาศกีเ่ ขต ได้แก่ เขตภมู อิ ากาศอะไรบ้าง ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3. เขตภมู อิ ากาศท่ีพบมากที่สดุ ในทวปี เอเชียคือเขตภมู อิ ากาศใด ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

บทเรยี นครงั้ ต่อไป เรอื่ ง พิกดั ทางภูมศิ าสตร์

รายวิชา สงั คมศึกษาฯ รหัสวชิ า ส21103 เรื่อง พิกัด ทางภูมิศาสตร์ ผ้สู อน ครูสุธมิ า ขนุ ณรงค์ ชั้นมัธยมศกึ ษาปที ่ี 1

พกิ ดั ทางภมู ศิ าสตร์

จุดประสงคก์ ารเรยี นรู้ ด้านความรู้ 1. นกั เรียนสามารถอธิบายความหมายของพกิ ัดทางภมู ิศาสตร์ ได้ถกู ต้อง 2. จากกจิ กรรม “พชิ ิตพิกดั ทางภมู ิศาสตร”์ นกั เรยี นสามารถระบุ พกิ ดั ทางภมู ิศาสตรไ์ ด้ถกู ต้อง

จุดประสงคก์ ารเรียนรู้ ด้านทกั ษะและกระบวนการ นกั เรียนสามารถระบเุ สน้ พิกดั ทางภูมิศาสตรท์ ีส่ าคญั ไดถ้ กู ตอ้ ง

จุดประสงค์การเรยี นรู้ ด้านคุณลกั ษณะ เหน็ ความสาคญั ของพิกัดทางภมู ิศาสตร์ (ละตจิ ดู และลองจิจดู )

ภาพ แผนทีโ่ ลก โดย Jirasin Aswakool เวบ็ https://spaceth.co/all-world-map-are-wrong/ วนั ที่สืบค้น 18/10/62

คำถำม? 1. ถ้านั กเรยี นต้องระบุตาแหน่ งของประเทศไทย จ า ก แ ผ น ท่ี โ ล ก ข้ า ง ต้ น จ ะ ร ะ บุ อ ย่ า ง ไ ร ถึงจะชดั เจนท่สี ุด

คำตอบ พิกัดทางภมู ศิ าสตร,์ ละติจูด และลองจิจูด

พกิ ดั ทางภมู ิศาสตร์ หมายถึง คา่ พกิ ดั ของจดุ ทเ่ี กิดจากการลากเสน้ เมริเดยี นกบั เสน้ ขนานละติจูดมาตัดกนั จะได้ค่า “ละติจูด” และ “ลองจิจูด”

ท่มี าภาพ หนงั สือเรยี นวชิ าภมู ศิ าสตร์ ช้นั มัธยมศึกษาปีท่ี 1 สานกั พิมพ์อักษรเจรญิ ทศั น์

ละตจิ ดู คือ ค่าระยะเชงิ มมุ ทีน่ ั บจากจุดศูนย์กลางของโลกบน ระนาบเส้นศนู ย์ (0 องศา) ไปตามเส้นเมรเิ ดียน ทผ่ี ่านจุดพิจารณา จนถึงจุดที่เส้นขนานละตจิ ดู ผา่ นจุดพิจารณานั้น มคี ่าเป็น องศาลปิ ดา และพิลปิ ดา สูงสดุ ท่ีขั้วโลกทงั้ สอง (90 องศา)

ลองจจิ ดู คือ ค่าระยะเชงิ มมุ ทน่ี ั บจากจุดศนู ย์กลางของโลกบน ระนาบเส้นเมรเิ ดยี นแรก (0 องศา) ไปตามเส้นศูนยส์ ตู ร ทผ่ี ่านจดุ พิจารณา จนถึงจดุ ที่เส้นขนานละตจิ ูดผ่าน จดุ พิจารณานั้น มคี ่าเป็น องศาลิปดา และพิลิปดา ไปสดุ ที่เส้นวนั ที่ (180 องศา)