วันสงกรานต์

วันสงกรานต์ ปใี หม่ไทย กุหลาบงาม มะลิหอม พร้อมใสพ่ าน บรรจงสาน สายใยรัก ดว้ ยน้าใส น้าอบหอม พรอ้ มพรม เติมลงไป กราบขอพร ญาติผู้ใหญ่ วนั สงกรานต์ ห้องสมดุ ประชาชน “เฉลมิ ราชกมุ ารี” อาเภอสามพราน 2

สงกรานต์ สงกรานต์ เป็นประเพณีของประเทศไทย กัมพูชา ลาว พม่า ชนกลุ่มน้อยชาวไท แถบเวยี ดนามและมณฑลยูนนานของจีน ศรีลังกาและทางตะวันออกของประเทศอินเดีย สันนษิ ฐานว่า สงกรานต์ได้รับอิทธิพลมาจากเทศกาลโฮลี ในอินเดีย แต่เทศกาลโฮลีจะใช้ การสาดสแี ทน เรมิ่ ในทกุ วันแรม 1 คา่ เดอื น 4 คอื ในเดือนมนี าคม สงกรานตเ์ ปน็ คา่ สนั สกฤต หมายถงึ \"การเคลอ่ื นย้าย\" ซง่ึ เป็นการอปุ มาถงึ การเคล่อื นย้าย ของการประทับในจกั รราศี คือการเคล่ือนข้ึนปีใหม่ เทศกาลโฮลี ประเทศอินเดีย ในความเชื่อของไทยและบางประเทศในเอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้ สงกรานตส์ ืบทอดมาแต่โบราณคูก่ ับตรุษ จึงเรียกรวมกนั วา่ ประเพณีตรษุ สงกรานต์ หมายถึง สง่ ทา้ ยปเี กา่ ต้อนรบั ปใี หม่ เดมิ วนั ท่ีจัดเทศกาลก่าหนดโดย การค่านวณทางดารา ศาสตร์ แตป่ ัจจบุ ันระบแุ น่นอนวา่ 13 ถึง 15 เมษายน วนั ข้นึ ปีใหมไ่ ทยเปน็ วนั เร่ิมปีปฏทิ ิน ของไทยจนถึง พ.ศ. 2431 จากนั้นวนั ที่ 1 เมษายน เปน็ วนั ขน้ึ ปใี หม่จนถงึ พ.ศ. 2483 ห้องสมดุ ประชาชน “เฉลมิ ราชกมุ ารี” อาเภอสามพราน 3

ประวตั ิวนั สงกรานต์ เมื่อครั้งก่อน พิธสี งกรานต์ เป็นพธิ กี รรมท่เี กิดขึ้นภายในครอบครัว หรือชุมชนบ้าน ใกล้เรือนเคียง แต่ในปัจจุบันได้มีการเปล่ียนแปลงให้พิธีสงกรานต์น้ันเป็นเทศกาล สงกรานต์ โดยไดข้ ยายออกไปสู่คนเป็นวงกวา้ งมากขึ้น และมีแนวโน้มท่ีจะเปล่ียนทัศนคติ ตลอดจนความเชอ่ื ไป แต่เดิมในพิธีสงกรานต์จะใช้ น้่า เป็นสัญลักษณ์ที่เป็นองค์ประกอบ หลักของพิธี และความหมายของฤดูร้อน ช่วงเวลาท่ีพระอาทิตย์เคล่ือนเข้าสู่ราศีเมษ ใน วันนจ้ี ะใช้นา้่ รดให้แก่กันเพ่อื ความชุ่มชื่น มกี ารขอพรจากผ้ใู หญ่ มกี ารรา่ ลึกและกตญั ญูต่อ บรรพบุรษุ ที่ล่วงลบั ตอ่ มาในสงั คมไทยสมัยใหม่เกิดเป็นประเพณีกลับบ้านในช่วงเทศกาล สงกรานต์ นับว่าวันสงกรานต์เป็นวันครอบครัว อีกทั้งยังมีประเพณีท่ีสืบทอดมาต้ังแต่ ด้งั เดมิ อยา่ ง การสรงน่า้ พระทน่ี า่ มาซ่ึงความเป็นสริ ิมงคล เพ่ือให้เป็นการเริ่มต้นปีใหม่ท่ีมี ความสขุ ห้องสมดุ ประชาชน “เฉลมิ ราชกมุ ารี” อาเภอสามพราน 4

ตา้ นานวันสงกรานต์ การก่าเนิดวันสงกรานต์ มีเร่ืองเล่าสืบต่อกันมาโดยใจความจารึกที่วัดพระเชตุพน วิมลมงั คลารามฯ ว่า … เม่ือต้นภัทรกัลป์ มีเศรษฐีคนหน่ึง ม่ังมีทรัพย์มาก แต่ไม่มีบุตร บ้านอยู่ใกล้กับ นักเลงสุรา ซ่ึงนักเลงสุรานั้นมีบุตร 2 คน ท่ีผิวเนื้อดุจด่ังทอง วันหน่ึงนักเลงสุราเข้าไปใน บ้านของเศรษฐผี ูน้ ัน้ แล้วด่าด้วยถ้อยคา่ ท่ีหยาบคายตา่ งๆ นานา เศรษฐเี มื่อไดฟ้ งั แล้วจึงถามวา่ พวกเจา้ มาพูดหยาบคายดหู มนิ่ เราผู้เปน็ เศรษฐเี พราะเหตใุ ด พวกนักเลงสรุ าจึงตอบว่า ท่านมสี มบัติมากมายแต่หามีบุตรไม่ เม่ือท่านตายไป สมบัติก็จะอันตรธานไปหมด หาประโยชน์อันใดมิได้ เพราะขาดทายาทผปู้ กครอง ข้าพเจ้ามีบุตรถึง 2 คน อีกทั้งรูปร่าง งดงามเสียดว้ ย ข้าพเจ้าจงึ ดีกว่าทา่ น เศรษฐีคร้ันได้ฟังก็เห็นจริงด้วย จึงเกิดความละอายต่อนักเลงสุรายิ่งนัก นึกใคร่อยากได้ บตุ รบ้าง จากนัน้ ไดท้ า่ การบวงสรวงพระอาทิตยแ์ ละพระจนั ทร์ ตั้งจิตอธิษฐานเพ่ือขอให้มี บตุ ร เมือ่ อยู่ถงึ 3 ปี ก็มิได้มีบตุ รตามทีป่ รารถนา ห้องสมดุ ประชาชน “เฉลมิ ราชกมุ ารี” อาเภอสามพราน 5

เมอื่ ขอบุตรจากพระอาทิตยแ์ ละพระจนั ทร์มไิ ด้ตามดงั ท่ปี รารถนา อยมู่ าวนั หนง่ึ เมอื่ ถึงฤดคู ิมหันต์ จิตรมาส (เดือน 5) โลกสมมติว่าเป็นวันมหาสงกรานต์ คือ พระอาทิตย์ยก จากราศีมนี ประเวสส่รู าศีเมษ ผ้คู นท้ังหลายตา่ งพากันเล่นนักขัตฤกษ์อันเป็นการรื่นเริงข้ึน ปีใหม่ไปท่ัวท้ังชมพูทวีป ขณะนั้น เศรษฐีจึงพาข้าทาสบริวารไปยังต้นไทรริมฝ่ังแม่น่้าอัน เปน็ ทอี่ ยู่แหง่ ปักษชี าติทัง้ หลาย เอาข้าวสารซาวน่า้ 7 คร้งั แล้วหุงบูชา รกุ ขพระไทร พร้อม ดว้ ยสปู พยัญชนะอันประณตี และประโคมด้วยดุรยิ างค์ดนตรีต่างๆ ต้ังจิตอธิษฐานขอบุตร จากรุกขพระไทร รุกขพระไทรมีความกรณุ า เหาะไปขอบตุ รกับพระอินทร์ใหก้ บั เศรษฐี ตอ่ มา พระอนิ ทร์จงึ ให้ธรรมบาลเทวบุตรลงไปปฏสิ นธใิ นครรภ์ บิดามารดาจึงขนาน นามว่า ธรรมบาลกุมาร แล้วปลูกปราสาทข้ึนให้กุมารอยู่ใต้ต้นไทรริมสระฝ่ังแม่น่้าน้ัน ครั้นเมื่อกุมารเจริญขึ้นก็รู้ภาษานกและเรียนจบไตรเพทเม่ือมีอายุได้ 8 ขวบ อีกทั้งยังได้ เป็นอาจารยบ์ อกมงคลการต่างๆ แกม่ นุษย์ชาวชมพูทวีปท้ังปวง ซึ่งขณะน้ัน โลกทั้งหลาย นับถือท้าวมหาพรหม มีกบิลพรหมองค์หน่ึงได้แสดงมงคลการแก่มนุษย์ท้ังปวง เม่ือกบิล พรหมได้แจ้งเหตุท่ีธรรมบาลกมุ ารเปน็ ผ้มู ีช่ือเสียง เปน็ ทนี่ ับถอื ของมนุษย์ชาวโลกทั้งหลาย จึงได้ลงมาถามปญั หาแก่ธรรมบาลกมุ าร 3 ขอ้ ดงั ความว่า ห้องสมดุ ประชาชน “เฉลิมราชกมุ ารี” อาเภอสามพราน 6

1. เวลาเช้า สิริ คือ ราศอี ยทู่ ่ไี หน 2. เวลาเทีย่ ง สริ ิ คอื ราศอี ยูท่ ไี่ หน 3. เวลาเย็น สริ ิ คือ ราศีอยู่ที่ไหน และท้าวกบิลพรหมได้ให้สญั ญาว่า ถ้าท่านแก้ปญั หา 3 ข้อนี้ได้ เราจะตัดศีรษะมาบชู าทา่ น ถ้าทา่ นแก้ไม่ได้ เราจะตัดศรี ษะของท่านเสีย ธรรมบาลกุมารรับสัญญา แต่ผลัดแก้ปัญญา ไป 7 วนั ทา้ วกบิลพรหมก็กลบั ไปยงั พรหมโลก ฝ่ายธรรมบาลกุมารพิจารณาปัญหานั้นล่วงไปได้ 6 วันแล้ว แต่ก็ยังไม่เห็นอุบาย ทจ่ี ะตอบปญั หาได้ จึงคดิ ว่าพรุง่ น้ีแลว้ หนอท่ีเราจะต้องตายด้วยอาญาของท้าวกบิลพรหม เราหาตอ้ งการไม่ จา่ จะหนีไปซกุ ซ่อนตนเสยี ดีกวา่ เมือ่ คดิ แล้วก็ลงจากปราสาท ออกเท่ียว นอนที่ตน้ ตาล 2 ต้นซงึ่ มีนกอินทรี 2 ตัวผวั เมียทา่ รังอยู่บนต้นตาลน้ัน ห้องสมดุ ประชาชน “เฉลิมราชกมุ ารี” อาเภอสามพราน 7

ขณะที่ธรรมบาลกุมารนอนอย่ใู ต้ต้นตาลนนั้ พลางได้ยินเสยี งนางนกอินทรีถามผัวว่า พรุ่งน้ีเราจะไปหาอาหารท่ีไหน นกอนิ ทรตี ัวผู้จึงตอบวา่ พรุ่งนี้ครบ 7 วันท่ีท้าวกบิลพรหม ถามปัญหาแก่ธรรมบาลกุมาร แต่หากธรรมบาลกุมารแก้ไม่ได้ ท้าวกบิลพรหมก็จะตัด ศีรษะเสียตามสัญญา เราทั้ง 2 จะไดก้ ินเน้อื มนุษย์ คอื ธรรมบาลกุมารเป็นอาหาร นางนก อนิ ทรจี ึงถามวา่ ทา่ นรูป้ ัญหาหรือ ผู้ผัวตอบว่ารู้ แล้วก็เล่าให้นางนกอินทรีฟังต้ังแต่ต้นจน ปลายวา่ 1. เวลาเช้า ราศอี ยู่ท่ี หน้า คนทง้ั หลายจงึ เอาน้าล้างหนา้ 2. เวลาเท่ียง ราศีอยู่ที่ อก คนทง้ั หลายจงึ เอาน้าและแปง้ กระแจะจันทร์ลบู ไล้ท่ีอก 3. เวลาเย็น ราศอี ยูท่ ่ี เทา้ คนทง้ั หลายจงึ เอาน้าลา้ งเท้า ห้องสมดุ ประชาชน “เฉลมิ ราชกมุ ารี” อาเภอสามพราน 8

ธรรมบาลกุมารที่นอนอยู่ใต้ต้นไม้ได้ยินการสนทนาของท้ังสองก็จ่าได้ จึงมีความ โสมนัส ปีติ ยินดีเป็นอันมาก จึงเดินทางกลับมาที่ปราสาทของตน ครั้นถึงวาระเป็นครบ 7 วันตามสัญญา ท้าวกบิลพรหมก็ลงมาถามปัญหาท้ัง 3 ข้อตามท่ีนัดหมายกันไว้ ธรรม บาลกุมารก็วิสัชนาแก้ปัญหาทั้ง 3 ข้อตามที่ได้ฟังมาจากนกอินทรีน้ัน ท้าวกบิลพรหม ยอมรับว่าถูกต้อง และยอมแพ้แก่ธรรมบาลกุมาร จ่าต้องตัดศีรษะของตนบูชาตามท่ี สัญญาไว้ แตก่ อ่ นท่ีจะตัดศรี ษะ ได้เรยี กธิดาทั้ง 7 อันเป็นบาทบริจารกิ าของพระอินทร์ คอื 1. นางทุงษะเทวี 2. นางรากษเทวี 3. นางโคราคเทวี 4. นางกิรณิ เี ทวี 5. นางมณฑาเทวี 6. นางกิมิทาเทวี 7. นางมโหธรเทวี ห้องสมดุ ประชาชน “เฉลิมราชกมุ ารี” อาเภอสามพราน 9

อันโลกสมมติว่าเป็นองค์มหาสงกรานต์กับท้ังเทพบรรษัทมาพร้อมกัน จึงได้บอก เรื่องราวให้ทราบและตรัสว่า พระเศียรของเราน้ี ถ้าตั้งไว้บนแผ่นดินก็จะเกิดไฟไหม้ไปทั่ว โลกธาตุ ถ้าจะโยนขน้ึ ไปบนอากาศฝนก็จะแลง้ เจ้าทั้ง 7 จงเอาพานมารองรับเศียรของบิดาไว้ เถิด คร้ันแล้วท้าวกบิลพรหมก็ตัดพระเศียรแค่พระศอส่งให้นางทุงษะเทวีธิดาองค์ใหญ่ใน ขณะน้ัน โลกธาตุก็เกดิ โกลาหลอลเวงยง่ิ นัก เมื่อนางทุงษะมหาสงกรานต์นา่ พานมารองรับพระเศียรของท้าวกบิลพรหม แล้วให้เทพ บรรษัทแห่ประทักษิณเวียนรอบเขาพระสุเมรุ 60 นาที จากน้ันจึงเชิญเข้าประดิษฐานไว้ใน มณฑป ณ ถ้่าคันธุลี เขาไกรลาศ กระท่าการบูชาด้วยเครื่องทิพย์ต่างๆ ต่อมาพระวิษณุกรรม เทพบุตรได้เนรมิตโลงแก้ว อันประกอบไปด้วยแก้ว 7 ประการ แล้วให้เทพยดาทั้งหลายน่ามา ซง่ึ เถาฉมนุ าตลงล้างน่า้ ในสระอโนดาต 7 ครั้ง แล้วแจกกันสังเวยทว่ั ทุกๆ พระองค์ คร้นั ไดว้ าระ ครบก่าหนด 365 วัน โลกสมมติว่าปีหนึ่งเป็นวันสงกรานต์ เทพธิดาท้ัง 7 ก็ทรงเทพพาหนะ ต่างๆ ผลดั เปล่ยี นเวยี นมาเชญิ พระเศียรท้าวกบิลพรหมออกแห่ พร้อมด้วยเทพบรรษแสนโกฏิ ประทกั ษณิ เวยี นรอบเขาพระสเุ มรุราชบรรษัทเป็นเวลา 60 นาที แล้วจึงน่ากลับไปประดิษฐาน ไว้ตามเดิม ซ่ึงในแต่ละปีก็จะมีนางสงกรานต์แต่ละนางมาท่าหน้าท่ีผลัดเปลี่ยนกันตามวัน มหาสงกรานต์ ห้องสมดุ ประชาชน “เฉลิมราชกมุ ารี” อาเภอสามพราน 10

กจิ กรรมวนั สงกรานต์ การท้าบญุ ตักบาตร นับวา่ เป็นการสร้างบุญสร้างกุศลให้กับตนเอง อีกท้ังยังเป็นการอุทิศ ส่วนกุศลนั้นให้แก่ผูท้ ีล่ ว่ งลบั ไปแล้ว การท่าบุญในลักษณะนี้มักจะมีการเตรียมไว้ล่วงหน้า เม่ือถึงเวลาท่าบุญก็จะน่าอาหารไปตักบาตรถวายพระภิกษุท่ีศาลาวัดโดยจัดเป็นท่ีรวม ส่าหรับการท่าบุญ ในวันเดียวกันนี้หลังจากท่ีได้ท่าบุญเสร็จเรียบร้อย ก็จะมีการก่อเจดีย์ ทรายอันเปน็ ประเพณีที่ส่าคญั ในวันสงกรานต์อกี ด้วย การรดน้า นบั ได้ว่าเป็นการอวยพรปีใหม่ให้แก่กันและกัน น่้าท่ีน่ามาใช้รดหัวในการนี้มัก เป็นน้่าหอมเจือดว้ ยนา้่ ธรรมดา การสรงน้าพระ เปน็ การรดนา้่ พระพทุ ธรูปท่บี า้ นและที่วัด ซ่ึงในบางท่ีก็จะมีการจัดให้สรง นา่้ พระสงฆ์เพ่ิมเติมด้วย การบังสุกุลอัฐิ ส่าหรับเถ้ากระดูกของญาติผู้ใหญ่ที่ได้ล่วงลับไปแล้ว มักท่าที่เก็บเป็น ลักษณะของเจดีย์ จากนนั้ จะนิมนตพ์ ระไปบงั สุกุล ห้องสมดุ ประชาชน “เฉลิมราชกมุ ารี” อาเภอสามพราน 11

กจิ กรรมวันสงกรานต์ การรดน้าผู้ใหญ่ คือการที่เราไปอวยพรผู้ใหญ่ให้ความเคารพนับถือ อย่าง ครูบาอาจารย์ มักจะนัง่ ลงกบั ท่ี จากนน้ั ผูท้ ่รี ดก็จะเอาน่า้ หอมเจอื กบั น้่าธรรมดารดลงไปทมี่ ือ ผู้หลกั ผใู้ หญก่ ็จะ ให้ศลี ให้พรผู้ที่ไปรด หากเป็นพระก็อาจน่าเอาผ้าสบงไปถวายเพื่อให้ผลัดเปลี่ยนด้วย แต่หาก เป็นฆราวาสก็จะหาผ้าถุง หรือผ้าขาวม้าไปให้เปล่ียน มีความหมายกับการเร่ิมต้นสิ่ง ใหม่ๆ ในวนั ปใี หม่ไทย การด้าหัว มีจุดประสงคค์ ลา้ ยกบั การรดน้่าของทางภาคกลาง ส่วนใหญ่จะพบเห็นการด่าหัวได้ ทางภาคเหนือ การด่าหัวท่าเพื่อแสดงความเคารพต่อผู้ท่ีอาวุโสกว่า ไม่ว่าเป็น พระ ผู้สูงอายุ ซง่ึ จะมกี ารขอขมาในสิ่งทไี่ ด้ลว่ งเกนิ หรอื เป็นการขอพรปีใหม่จากผู้ใหญ่ ของที่ใช้ในการด่าหัว หลกั ๆ ประกอบดว้ ย อาภรณ์ มะพรา้ ว กล้วย ส้มป่อย เทยี น และดอกไม้ การปล่อยนกปล่อยปลา ถือว่าการล้างบาปท่ีเราได้ท่าไว้ เป็นการสะเดาะเคราะห์ร้ายให้ กลายเปน็ ดี มแี ตค่ วามสขุ ความสบายในวันข้นึ ปใี หม่ การขนทรายเข้าวัด ในทางภาคเหนือนิยมขนทรายเข้าวัดเพื่อเป็นนิมิตโชคลาคให้พบแต่ ความสุข ความเจริญ เงินทองไหลมาเทมาดุจทรายท่ีขนเข้าวัด แต่ก็มีบางพ้ืนท่ีมีความเช่ือว่า การนา่ ทรายท่ตี ดิ เทา้ ออกจากวดั เปน็ บาป จึงตอ้ งขนทรายเขา้ วัดเพอ่ื ไมใ่ หเ้ กิดบาป ห้องสมดุ ประชาชน “เฉลมิ ราชกมุ ารี” อาเภอสามพราน 12

กจิ กรรมวันสงกรานต์ ห้องสมดุ ประชาชน “เฉลมิ ราชกมุ ารี” อาเภอสามพราน 13

อ้างอิง สารานกุ รมเสรี. (2563). สงกรานต์. สืบคน้ 9 เมษายน 2563, จาก https://th.wikipedia.org/wiki/สงกรานต์ ห้องสมดุ ประชาชน “เฉลมิ ราชกมุ ารี” อาเภอสามพราน 14

หอ้ งสมดุ ประชาชน “เฉลมิ ราชกมุ ารี” อาเภอสามพราน ศนู ยก์ ารศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศยั อาเภอสามพราน จังหวดั นครปฐม