ข้อควรรู้ฟ้าทะลายโจร

การใช้ “สารแอนโดรกราโฟไลด”์ ในผลิตภณั ฑ์ “ฟ้าทะลายโจร” เพือ “การรักษาโควิด-19”



การใช้ “สารแอนโดรกราโฟไลด”์ ในผลิตภณั ฑ์ “ฟ้าทะลายโจร” เพือ “การรักษาโควิด-19”

ขอ้ ควรรเู้ ก่ยี วกบั การใช้ “สารแอนโดรกราโฟไลด”์ ในผลิตภัณฑ์ “ฟ้าทะลายโจร” เพ่ือ “การรกั ษาโควิด-19” รวบรวมขอ้ มูลโดย: ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทยห์ ญงิ สยมพร ศิรินาวิน คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธบิ ดี มหาวิทยาลัยมหดิ ล นายแพทย์ กุลธนิต วนรัตน์ กรมการแพทยแ์ ผนไทยและแพทยท์ างเลือก กระทรวงสาธารณสุข เภสัชกร วราวุธ เสริมสินสริ ิ ผอู้ ำ� นวยการกองผลติ ภณั ฑส์ มุนไพร สำ� นกั งานคณะกรรมการอาหารและยา เภสชั กร วรสดุ า ยงู ทอง อนกุ รรมการพฒั นาบัญชยี าหลกั แห่งชาติด้านสมุนไพร จัดพิมพ์โดย โรงพยาบาลการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยผ์ สมผสาน พมิ พค์ รงั้ ท่ี 1 กรกฎาคม 2564 จำ� นวนพมิ พ ์ 45,000 เล่ม

ฟ้าทะลายโจรกับโควดิ -19 ฟ้าทะลายโจร (Andrographis paniculata) เป็น พืชท้องถ่ินของอินเดียและศรีลังกา กระจายไปยังเอเชียใต้ และตะวนั ตกเฉียงใต้ ใชเ้ ปน็ สมุนไพรในการรกั ษาโรคตา่ ง ๆ มานานหลายสิบปี โดยเฉพาะอย่างย่ิงโรคติดเช้ือและ อาการหวัด เปน็ พืชเขตร้อนชืน้ ไม่สามารถปลกู ในเขตหนาว หรอื เขตอบอ่นุ ได้ สารส�ำคัญท่ีออกฤทธ์ิ คือ แอนโดรกราโฟไลด์ (andrographolide) และอนพุ นั ธ์ ซง่ึ มรี ายงานการคน้ พบ ในวารสารอินเดียต้ังแต่ พ.ศ. 2494 งานวิจัยส่วนใหญ่ ตีพิมพ์ในวารสารของประเทศอินเดียและจีน มีการวิจัยใน ฐานะเป็นสารสกัดแอนโดรกราโฟไลด์ ที่มีฤทธ์ิยับย้ังไวรัส ชนดิ ต่าง ๆ มานานกว่า 10 ปี รวมท้งั มีการวิจยั หาขนาดยา และผลข้างเคียง ข้อควรรู้เกี่ยวกับการใช้ “สารแอนโดรกราโฟไลด”์ 3 ในผลิตภณั ฑ์ “ฟา้ ทะลายโจร” เพ่อื “การรักษาโควิด-19”

เมื่อเกิดการระบาดของโควิด-19 การวิจัยพบว่า สารแอนโดรกราโฟไลด์มีฤทธ์ิยับย้ังการเพ่ิมจ�ำนวนของไวรัส โควิด-19 (SARS-CoV-2) ในเซลล์เนอ้ื เยือ่ แต่ไม่ยับยั้งการเขา้ เซลล์ ข้อมูลวิจัยการใช้ยาฟ้าทะลายโจร (ท่ีมีสารแอนโดร กราโฟไลด์ตามที่ก�ำหนด) รักษาผู้ติดเช้ือโควิด-19 ในประเทศไทย พบว่ามีผลข้างเคียงน้อย และมีประโยชน์ ในการรกั ษาผตู้ ิดเชื้อท่ีไม่มีอาการ และผมู้ ีอาการน้อย (ยังไม่มี ปอดอกั เสบ) โดยระงบั ไม่ใหโ้ รครุนแรงขน้ึ หายจากการตดิ เชือ้ โดยไม่เกดิ ปอดอกั เสบ นอกจากนี้ ประเทศจีนไดผ้ ลติ แอนโดร กราโฟไลดช์ นดิ ฉีดในการรกั ษาโควิด-19 ท่ีอาการรนุ แรงกว่า ฟ้าทะลายโจรมี 3 กลไกที่เก่ียวข้องในการรักษา โควดิ -19 คอื 1. การยับยั้งการเพ่ิมจ�ำนวนของไวรัส (virostatic) ไม่มีฤทธปิ์ อ้ งกันการเข้าเซลลห์ รอื กำ� จดั ไวรสั 2. ลดการอกั เสบ ซง่ึ มผี ลในการลดไข้ ลดอาการหวดั ไอ เจบ็ คอ 3. ปรบั ภูมคิ ้มุ กนั 4 ขอ้ ควรรูเ้ ก่ยี วกบั การใช้ “สารแอนโดรกราโฟไลด์” ในผลิตภณั ฑ์ “ฟา้ ทะลายโจร” เพื่อ “การรักษาโควดิ -19”

ผ้ตู ดิ เชอื้ ไวรสั โควดิ -19 ทค่ี วรจะไดร้ บั การรกั ษาดว้ ยยาฟา้ ทะลายโจร 1. ผู้ท่ีได้รบั การตรวจยืนยันวา่ มีการตดิ เชอื้ โควิด-19 และไม่มีข้อห้ามต่อการใชฟ้ า้ ทะลายโจร 1.1 ผ้ตู ดิ เชือ้ ไวรัสโควิด-19 ทไ่ี ม่มีอาการ 1.2 ผู้ติดเช้ือไวรัสโควิด-19 ท่ีมีอาการไม่รุนแรง คือ ไม่น่าจะมีปอดอักเสบ ไม่มีปัจจัยเส่ียงต่อการเป็นโรครุนแรง ไมม่ ีโรครว่ มท่ีสำ� คญั 1.3 ผู้ป่วยโควิด-19 ทุกกรณีท่ียังต้องรอการรับเข้า โรงพยาบาลเพอ่ื รับการรกั ษา 2. ผสู้ ัมผัสใกล้ชิดกบั ผูต้ ดิ เชอื้ โควดิ -19 ท่มี คี วามเป็นไปไดส้ ูง ท่ีจะติดเชื้อ พิจารณาเช่นเดียวกับข้อ1. โดยไม่ต้องรอผล การตรวจหาไวรสั ข้อควรรูเ้ กี่ยวกบั การใช้ “สารแอนโดรกราโฟไลด์” 5 ในผลิตภณั ฑ์ “ฟา้ ทะลายโจร” เพื่อ “การรักษาโควดิ -19”

ขนาดยาทีใ่ ช้ในการรกั ษาโควิด-19 โดยการยับย้งั การเพิ่มจ�ำนวนไวรสั ในเซลล์ ใช้ยาฟ้าทะลายโจรท่ีระบุปริมาณแอนโดรกราโฟไลด์ เทา่ นนั้ ขนาดยาส�ำหรับผู้ใหญ่ หรือผู้ท่ีมีน้�ำหนักตัวตั้งแต่ 50 กโิ ลกรมั ขึ้นไป คอื “แอนโดรกราโฟไลด์ 180 มก./วนั แบ่งใหว้ ันละ 3 ครั้ง ก่อนอาหาร นาน 5 วัน” ใช้ได้ทั้ง ยาสารสกัดฟ้าทะลายโจร และ ยาผงบดฟ้า ทะลายโจร แตต่ ้องให้ไดป้ ริมาณที่ได้รับใกล้เคียง 180 มก./วัน ตัวอย่าง เช่น 1. กรณีที่ฉลากมีการระบุปริมาณสารแอนโดร กราโฟไลด์ท่ีชัดเจน เช่น ยาสารสกัดฟ้าทะลายโจร ซ่ึงมี การระบุปริมาณสารแอนโดรกราโฟไลด์ 20 มก./แคปซูล ใหก้ ินครง้ั ละ 3 แคปซูล วนั ละ 3 ครง้ั 6 ขอ้ ควรรู้เกย่ี วกบั การใช้ “สารแอนโดรกราโฟไลด”์ ในผลติ ภณั ฑ์ “ฟา้ ทะลายโจร” เพ่ือ “การรักษาโควดิ -19”

2. กรณที ฉ่ี ลากมกี ารระบปุ รมิ าณสารแอนโดรกราโฟไลด์ เป็นค่า “ไมน่ ้อยกวา่ หรอื %” เช่น 2.1 ยาสารสกัดฟ้าทะลายโจร หรือ ยาผงบด ฟา้ ทะลายโจร ชนดิ แคปซลู ซง่ึ มกี ารระบปุ รมิ าณ “สารแอนโดร กราโฟไลด์ไม่น้อยกว่า 12 มก./แคปซูล” ให้กินคร้ังละ 5 แคปซลู วนั ละ 3 คร้ัง 2.2 ยาผงบดฟ้าทะลายโจร ชนิดแคปซูล ระบุ % เช่น “สารแอนโดรกราโฟไลด์ ไม่น้อยกว่า 2%” (ส�ำหรับ ขนาด 400 มก./แคปซูล เมื่อค�ำนวนเป็นปริมาณแอนโดร กราโฟไลด์จะได้ไม่น้อยกว่า 8 มก./แคปซูล) ให้กินครั้งละ 7 แคปซลู วันละ 3 ครั้ง 3. กรณีท่ีฉลากไม่ได้ระบุปริมาณแอนโดรกราโฟไลด์ ไมแ่ นะน�ำใหน้ ำ� มาใชใ้ นกรณีนี้ แต่สามารถใช้ลดไข้ แกเ้ จ็บคอ บรรเทาอาการหวัด หรือแก้ท้องเสียชนิดไม่ติดเช้ือได้ โดยสามารถอ่านค�ำแนะน�ำการใช้ยาตามฉลากและเอกสาร ก�ำกบั ผลิตภณั ฑน์ ้นั ขอ้ ควรรู้เกย่ี วกับการใช้ “สารแอนโดรกราโฟไลด”์ 7 ในผลิตภัณฑ์ “ฟา้ ทะลายโจร” เพื่อ “การรกั ษาโควดิ -19”

หมายเหต:ุ สามารถตรวจสอบปรมิ าณสารแอนโดรกราโฟไลด์ ในผลิตภัณฑ์สมุนไพรฟ้าทะลายโจร ท่ีได้รับการข้ึนทะเบียน ผลิตภัณฑ์โดยส�ำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา ได้ที่ https://www.fda.moph.go.th/Herbal/SitePages/ Angrographis_paniculata.html 8 ข้อควรรเู้ กย่ี วกบั การใช้ “สารแอนโดรกราโฟไลด”์ ในผลติ ภณั ฑ์ “ฟา้ ทะลายโจร” เพ่ือ “การรกั ษาโควดิ -19”

ขอ้ พึงตระหนกั 1. การใชเ้ พอ่ื ยับยั้งการเพิ่มจำ�นวนของไวรัส (virostatic): เนื่องจากยาฟ้าทะลายโจรมีฤทธิ์ยับยั้งการเพิ่มจ�ำนวน ของไวรสั ในเซลล์ แล้วร่างกายกำ� จัดเอง จงึ “จะไดผ้ ลดีขน้ึ เมอื่ ใหย้ าเรว็ ทสี่ ดุ ในขณะทเ่ี ปน็ การตดิ เชอ้ื ระยะตน้ และเชอื้ ยงั น้อย (ไม่ควรเกิน 72 ช่ัวโมงหลังรับเชื้อ) ร่วมกับ “การให้ ผู้ตดิ เชื้อได้พักผ่อนและดแู ลสุขภาพใหด้ ี” 2. “ไมใ่ ชใ้ นการปอ้ งกนั การตดิ เชอ้ื ” เพราะยานไ้ี มป่ อ้ งกนั การ ทเ่ี ชอื้ จะเขา้ เซลล์ ใชร้ กั ษาในกรณที ต่ี ดิ เชอ้ื ไวรสั โควดิ -19 หรอื มี เหตผุ ลให้เชื่อไดว้ า่ นา่ จะมีการตดิ เชอื้ 3. กรณที ใ่ี ชร้ กั ษาอาการ เชน่ ไข้ หวดั ไอ เจบ็ คอ ทไี่ มเ่ กย่ี วขอ้ ง กับการยับย้ังการเพิ่มจ�ำนวนไวรัส มีค�ำแนะน�ำให้ใช้ขนาดยา นอ้ ยกวา่ น้ี 4. เปน็ “ยาทค่ี วามปลอดภยั สงู ประเทศไทยผลติ ไดเ้ อง ราคา ไม่แพง และขอ้ มูลเบอื้ งตน้ แสดงวา่ มีประโยชนม์ าก” ขณะนี้ ถอื เปน็ ยาทีใ่ ชใ้ นกรณฉี กุ เฉิน โดยมขี อ้ มูลเบื้องต้นในระดับท่ใี ห้ ความเชื่อม่ันพอควร เช่นเดียวกับยาฟาวิพิราเวียร์ จึงสมควร พจิ ารณาใช้รักษาโควิด-19 และชว่ ยกนั รวบรวมข้อมูลเพมิ่ เติม ต่อไป ข้อควรร้เู ก่ยี วกับการใช้ “สารแอนโดรกราโฟไลด์” 9 ในผลิตภณั ฑ์ “ฟา้ ทะลายโจร” เพื่อ “การรักษาโควิด-19”

ข้อจ�ำกัด ข้อหา้ ม ข้อควรระวงั ผปู้ ่วยเดก็ : ไมม่ ีข้อมลู เพยี งพอเกยี่ วกบั ขนาดยา ทจ่ี ะแนะน�ำ ให้ใช้ในผู้ป่วยเด็กท่ีติดเชื้อโควิด-19 รวมท้ังยามีลักษณะเป็น แคปซลู บรรจุผงยาทข่ี มมาก เดก็ เลก็ จะกินไดย้ าก  สำ� หรบั เดก็ โต อาจพจิ ารณาใชข้ นาด 3-3.5 มก./นำ�้ หนกั ตัว 1 กิโลกรมั /วัน แบ่งให้วนั ละ 3-4 ครง้ั  เดก็ ท่นี ำ้� หนกั ตัวตั้งแต่ 50 กก.ขึ้นไป ใชย้ าในขนาดของ ผู้ใหญ่ ขอ้ ห้าม : หา้ มใช้ในกรณตี ่อไปนี้  ผ้ทู แ่ี พฟ้ า้ ทะลายโจร  หญิงต้ังครรภ์/อาจจะต้ังครรภ์ หญิงท่ีก�ำลังให้นมบุตร เพราะอาจท�ำให้เกิดการบีบตัวของมดลูกเป็นผลให้แท้งหรือ คลอดก่อนกำ� หนด หรือ ทารกผิดปรกติ ขอ้ ควรระวงั :  การใช้ร่วมกับยากันเลือดเป็นล่ิม (anticoagulants) และยาต้านการจับตัวของเกล็ดเลือด (antiplatelets) เช่น ยาวาร์ฟาริน แอสไพริน โคลพิโดเกรล เพราะอาจเสริม ฤทธกิ์ นั ได้ 10 ขอ้ ควรรเู้ กย่ี วกับการใช้ “สารแอนโดรกราโฟไลด”์ ในผลิตภณั ฑ์ “ฟา้ ทะลายโจร” เพื่อ “การรักษาโควิด-19”

 การใช้ร่วมกับยาลดความดันเลือด เพราะอาจเสริม ฤทธ์ิกนั ได้  การใช้ร่วมกับยาท่ีกระบวนการเมแทบอลิซึม ผ่าน เอนไซม์ Cytochrome P450 (CYP 450) เนือ่ งจากฟา้ ทะลาย โจรมฤี ทธย์ิ ับยงั้ เอนไซม์ CYP 1A2, CYP 2C9 และ CYP 3A4  หากใช้ขนาดสูงหรือใช้ติดต่อกันเป็นเวลานานเกินกว่า ที่แนะน�ำ อาจท�ำให้แขนขามีอาการชาหรืออ่อนแรง และ ผลขา้ งเคียงอื่นๆ อาการไม่พงึ ประสงค์ : พบไดน้ อ้ ย  อาจท�ำให้เกิดอาการเบ่ืออาหาร มวนท้อง ท้องเดิน คลื่นไส้ อาเจียน วิงเวียนศีรษะ ใจสั่น อ่อนเพลีย กรณีที่มี อาการมาก เมื่อหยดุ ยากจ็ ะหายเปน็ ปรกติ  ผู้ป่วยบางรายอาจเกิดอาการแพ้ เช่น ผื่น ลมพิษ หนา้ บวม ใหห้ ยดุ ยา กนิ ยาแกแ้ พ้ พบแพทย์ และหา้ มใชย้ านอ้ี กี  ถา้ มอี าการหนา้ มดื เวยี นศรี ษะ ความดันต�ำ่ ใหน้ ัง่ หรือ นอนพัก อาการจะดีขนึ้ ใน 30 นาที ข้อควรรูเ้ กย่ี วกบั การใช้ “สารแอนโดรกราโฟไลด์” 11 ในผลิตภณั ฑ์ “ฟา้ ทะลายโจร” เพื่อ “การรกั ษาโควดิ -19”

ผลตอ่ ตับ  ได้มีความเป็นกังวลถึงผลเสียต่อตับ จากการส่ือสาร ตอ่ ๆกนั โดยวาจา  จากการค้นคว้าข้อมูล พบว่าฟ้าทะลายโจรมีผลใน การป้องกันและฟื้นฟูสภาพของตับ (hepatoprotection) ใช้ในการรกั ษาโรคตับหลายชนดิ ท้งั ตับอักเสบจากไวรสั ไขมัน พอกตบั ฯลฯ การใชฟ้ ้าทะลายโจรขนาดสูงหรือเปน็ เวลานาน เกินกว่าที่แนะน�ำ อาจท�ำให้มีการเพิ่มของเอนไซม์ของตับ แต่อยู่ในระดับต่�ำ ไม่มีรายงานการเกิดการท�ำลายตับตามท่ีมี การกล่าวอ้างกัน การใช้ยาอ่ืนร่วมด้วยหลายชนิดหรือโรคของ ผปู้ ว่ ย อาจมผี ลต่อตับ จ�ำเป็นต้องวิเคราะหใ์ ห้ดี  หากมกี รณที พ่ี บวา่ มกี ารทำ� ลายตบั ขณะใชฟ้ า้ ทะลายโจร ควรจะวเิ คราะห์และบันทึกรายงานใหเ้ ปน็ ท่ที ราบกัน 12 ขอ้ ควรรเู้ กย่ี วกบั การใช้ “สารแอนโดรกราโฟไลด์” ในผลิตภณั ฑ์ “ฟา้ ทะลายโจร” เพื่อ “การรกั ษาโควิด-19”

เอกสารประกอบ: [1] Hossain S, Urbi Z, Karuniawati H, et al. Andrographis paniculata (Burm. f.) Wall. ex Nees: An Updated Review of Phytochemistry, Antimicrobial Pharmacology, and Clinical Safety and Efficacy. Life. 2021;11(4):348. https://doi.org/10.3390/ life11040348 [2] Dai Y, Chen SR, Chai L, Zhao J, Wang Y, Wang Y. Overview of pharmacological activities of Andrographis paniculata and its major compound andrographolide. Crit Rev Food Sci Nutr. 2019; 59: S17-S29. https://doi.org/ 10.1080/10408398.2018.1501657. [3] Sa-Ngiamsuntorn K, Suksatu A, Pewkliang Y, Thongsri P, Kanjanasirirat P, Manopwisedjaroen S, et al. Anti-SARS-CoV-2 Activity of Andrographis paniculata Extract and Its Major Component ขอ้ ควรรูเ้ กี่ยวกบั การใช้ “สารแอนโดรกราโฟไลด์” 13 ในผลติ ภณั ฑ์ “ฟา้ ทะลายโจร” เพ่ือ “การรกั ษาโควิด-19”

Andrographolide in Human Lung Epithelial Cells and Cytotoxicity Evaluation in Major Organ Cell Representatives. J Nat Prod. 2021; 84:1261-270. DOI:10.1021/acs.jnatprod.0c01324. [4] Phumiamorn S, Sapsutthipas S, Pruksakorn P, Trisiriwanich S. In vitro study on antiviral activity of Andrographis paniculata against COVID-19. https://www3.dmsc.moph.go.th/en/. 2020 (accessed 13 June 2021). [5] Wanaratana K, Leethong P, Inchai N, Chueawiang W, Sriraksa P, Tabmee A. Efficacy and safety of Andrographis paniculata extract in patients with mild COVID-19: A randomized controlled trial. 2021. (during submission for publication) [6] Benjaponpitaka A, Sawaengthama T, Thaneerata T, et al. Effectiveness of Andrographis paniculata on prevention of COVID-19 14 ขอ้ ควรรเู้ ก่ยี วกบั การใช้ “สารแอนโดรกราโฟไลด์” ในผลิตภณั ฑ์ “ฟา้ ทะลายโจร” เพื่อ “การรกั ษาโควิด-19”

progression in the early stages of illness: A retrospective cohort study. 2021. (during submission for publication) [7] Zhang XY, Lv L, Zhou YL, et al. Efficacy and safety of Xiyanping injection in the treatment of COVID-19: A multicenter, prospective, open-label and randomized controlled trial. Phytother Res. 2021 May 12:10.1002/ptr.7141. doi: 10.1002/ptr.7141. Epub ahead of print. PMID: 33979464; PMCID: PMC8242486. (Xiyanping เปน็ สารสกดั แอนโดรกราโฟไลด์จากฟ้าทะลายโจร) ขอ้ ควรรูเ้ ก่ยี วกับการใช้ “สารแอนโดรกราโฟไลด์” 15 ในผลิตภัณฑ์ “ฟา้ ทะลายโจร” เพ่ือ “การรักษาโควดิ -19”

16 ขอ้ ควรรู้เกย่ี วกับการใช้ “สารแอนโดรกราโฟไลด์” ในผลิตภัณฑ์ “ฟา้ ทะลายโจร” เพื่อ “การรกั ษาโควิด-19”