งาน

นายภาณวุ ฒั น์ ศกั ดิศ์ รี สาขาคอมพวิ เตอรธ์ รุ กจิ ประเพณีบุญบงั้ ไฟ ประเพณีบุญบัง้ ไฟ เป็นประเพณหี น่งึ ของภาคอสี านของไทยรวมไปถงึ ลาว โดยมตี านานมาจากนิทานพน้ื บา้ นของ ภาคอสี านเร่อื งพระยาคนั คาก เรอ่ื งผา แดงนางไอ่ ซง่ึ ในนิทางพน้ื บา้ นดงั กล่าว ไดก้ ลา่ วถงึ การทช่ี าวบา้ นไดจ้ ดั งานบุญ บัง้ ไฟขน้ึ เพอ่ื เป็นการบชู า พระยาแถน หรอื เทพวสั สกาลเทพบตุ ร ซง่ึ ชาวบา้ น มคี วามเชอ่ื วา่ พระยาแถนมหี น้าทค่ี อยดแู ลใหฝ้ นตกถูกตอ้ งตามฤดกู าล และมคี วามช่นื ชอบ ไฟเป็นอยา่ งมาก หากหมบู่ า้ นใดไมจ่ ดั ทาการจดั งานบุญบงั้ ไฟบชู า ฝนกจ็ ะไมต่ กถกู ตอ้ งตาม ฤดกู าล อาจกอ่ ใหเ้ กดิ ภยั พบิ ตั กิ บั หมบู่ า้ นได้ ช่วงเวลาของประเพณีบุญบัง้ ไฟคอื เดอื นหก หรอื พฤษภาคมของทุกปี ประเพณบี ญุ บงั้ ไฟมมี าแต่ครงั้ ไหนยงั หาหลกั ฐานทแ่ี น่ชดั มขี อ้ สนั นิษฐานเกย่ี วกบั ความเป็นมาของประเพณีบุญบัง้ ไฟในแงต่ ่างๆ ไวด้ งั น้ี

นายภาณวุ ฒั น์ ศกั ดิศ์ รี สาขาคอมพวิ เตอรธ์ ุรกจิ ความเช่ือของชาวบ้านกบั ประเพณีบุญบงั้ ไฟ ชาวบา้ นเช่อื วา่ มโี ลกมนุษย์ โลกเทวดา และโลกเทวดา มนุษยอ์ ยใู่ ตอ้ ทิ ธพิ ลของเทวดา การราผฟี ้าเป็นตวั อยา่ งทแ่ี สดงออกทางดา้ นการนบั ถอื เทวดา และเรยี กเทวดาวา่ “แถน” เมอ่ื ถอื วา่ มแี ถนกถ็ อื วา่ ฝน ฟ้า ลม เป็นอทิ ธพิ ลของแถน หากทาใหแ้ ถนโปรดปราน มนุษยก์ ็ จะมคี วามสุข ดงั นนั้ จงึ มพี ธิ บี ชู าแถน การจุดบงั้ ไฟกอ็ าจเป็นอกี วธิ หี น่ึงทแ่ี สดงความเคารพ หรอื สง่ สญั ญาณความภกั ดไี ปยงั แถน ชาวอสี านจานวนมากเช่อื วา่ การจุดบงั้ ไฟเป็นการขอ ฝนจากพญาแถน และมนี ทิ านปรมั ปราเชน่ น้อี ยู่ทวั่ ไป แต่ความเชอ่ื น้ยี งั ไมพ่ บหลกั ฐานท่ี แน่นอน นอกจากน้ใี นวรรณกรรมอสี านยงั มคี วามเชอ่ื อยา่ งหน่ึงคอื เร่อื งพญาคนั คาก หรอื คางคก พญาคนั คากไดร้ บกบั พญาแถนจนชนะแลว้ ใหพ้ ญาแถนบนั ดาลฝนลงมาตกยงั โลก มนุษย์ ความหมายของบงั้ ไฟ คาว่า “บงั้ ไฟ” ในภาษาถนิ่ อสี านมกั จะสบั สนกบั คาวา่ “บอ้ งไฟ” แต่ทถ่ี กู นนั้ ควรเรยี กวา่ ” บงั้ ไฟ”ดงั ท่ี เจรญิ ชยั ดงไพโรจน์ ไดอ้ ธบิ ายความแตกต่างของคาทงั้ สองไวว้ ่า บงั้ หมายถงึ สง่ิ ทเ่ี ป็นกระบอก เช่น บงั้ ทงิ สาหรบั ใสน่ ้าดม่ื หรอื บงั้ ขา้ วหลาม เป็นตน้

นายภาณวุ ฒั น์ ศกั ดิ์ศรี สาขาคอมพิวเตอรธ์ รุ กจิ สว่ นคา วา่ บอ้ ง หมายถงึ สง่ิ ของใดๆ กไ็ ดท้ ่ี มี 2 ชน้ิ มาสวม หรอื ประกอบเขา้ กนั ได้ สว่ นนอก เรยี กวา่ บอ้ ง สว่ น ในหรอื สง่ิ ทเ่ี อาไป สอดใสจะเป็นสง่ิ ใด กไ็ ด้ เชน่ บอ้ งมดี บอ้ งขวาน บอ้ ง เสยี ม บอ้ งววั บอ้ งควาย ดงั นนั้ คาวา่ บงั้ ไฟ ในภาษาถนิ่ อสี านจงึ เรยี กว่า บงั้ ไฟ ซง่ึ หมายถงึ ดอกไมไ้ ฟชนดิ หน่ึง มหี างยาวเอาดนิ ประสวิ มาควั่ กบั ถ่านไมต้ าใหเ้ ขา้ กนั จนละเอยี ดเรยี กวา่ หมอ่ื (ดนิ ปืน) และเอาหมอ่ื นนั้ ใสก่ ระบอกไมไ้ ผต่ าใหแ้ น่นเจาะรตู อนทา้ ยของบงั้ ไฟ เอาไผ่ ทอ่ นอ่นื มดั ตดิ กบั กระบอกใหใ้ สห่ มอ่ื โดยรอบ เอาไมไ้ ผย่ าวลาหน่ึงมามดั ประกบตอ่ ออกไป เป็นหางยาว สาหรบั ใชถ้ ว่ งหวั ใหส้ มดลุ กนั เรยี กวา่ “บงั้ ไฟ” ในทศั นะของผวู้ จิ ยั บงั้ ไฟ คอื การนาเอากระบอกไมไ้ ผ่ เลาเหลก็ ทอ่ เอสลอน หรอื เลาไมอ้ ยา่ งใดอยา่ งหน่ึงมาบรรจุหมอ่ื (ดนิ ปืน) ตามอตั ราสว่ นทช่ี า่ งกาหนดไวแ้ ลว้ ประกอบทอ่ นหวั และท่อนหางเป็นรปู ต่างๆ ตามทต่ี อ้ งการ เพอ่ื นาไปจุดพงุ่ ขน้ึ สอู่ ากาศ จะมคี วนั และเสยี งดงั บัง้ ไฟมหี ลายประเภท ตาม จุดมงุ่ หมายของประโยชน์ในการใชส้ อย

นายภาณวุ ฒั น์ ศกั ดิศ์ รี สาขาคอมพิวเตอรธ์ รุ กจิ เลาบงั้ ไฟ เลาบงั้ ไฟคอื สว่ นประกอบทท่ี าหน้าทบ่ี รรจดุ นิ ปืน มลี กั ษณะเป็นรปู ทรงกระบอกกลม ยาว มคี วามยาวประมาณ 1.5 - 7 เมตร ทาดว้ ยลาไมไ้ ผ่แลว้ ใชร้ ว้ ไมไ้ ผ่ (ตอก) ปิดเป็นเกลยี ว เชอื กพนั รอบเลาบงั้ ไฟอกี ครงั้ หน่ึงใหแ้ น่น และใชด้ นิ ปืนทช่ี าวบา้ นเรยี กว่า\"หมอื \" อดั ใหแ้ น่น ลงไปในเลาบงั้ ไฟ ดว้ ยวธิ ใี ชส้ ากตาแลว้ เจาะรสู ายชนวน เสรจ็ แลว้ นาเลาบงั้ ไฟ ไปมดั เขา้ กบั สว่ นหางบงั้ ไฟ ในสมดั ตอ่ มานยิ มนาวสั ดอุ น่ื มาใชเ้ ป็นเลาบงั้ ไฟแทนไมไ้ ผ่ ไดแ้ ก่ ทอ่ เหลก็ ท่อ พลาสตกิ เป็นตน้ เรยี กวา่ เลาเหลก็ ซง่ึ สามารถอดั ดนิ ปืนไดแ้ น่นและมปี ระสทิ ธภิ าพในการยงิ ไดส้ งู กวา่ หางบงั้ ไฟ หางบงั้ ไฟถอื เป็นสว่ นสาคญั ทาหน้าทค่ี ลา้ ยหางเสอื ของเรอื คอื สรา้ งความสมดุลใหก้ บั บงั้ ไฟคอยบงั คบั ทศิ ทางบงั้ ไฟใหย้ งิ ขน้ึ ไปในทศิ ทางตรงและสงู บงั้ ไฟแบบเดมิ นนั้ ทาจากไม้ ไผท่ งั้ ลา ต่อมาพฒั นาเป็นหางทอ่ นเหลก็ และหางท่อนไมไ้ ผต่ ดิ กนั หางท่อนเหลก็ มลี กั ษณะ เป็นทอ่ นกลม ทรงกระบอกมคี วามยาวประมาณ 8-12 เมตร ทาหน้าทเ่ี ป็นคานงดั ยกลาตวั บงั้ ไฟชโู ดง่ ชเ้ี อยี งไปขา้ งหน้าทามุมประมาณ 30-40 องศากบั พน้ื ดนิ โดยบงั้ ไฟจะยน่ื ไปขา้ งหน้า ยาวประมาณ 7-8 เมตร ปลายหางดา้ นหน่ึงตงั้ อย่บู นฐานทต่ี งั้ บงั้ ไฟ ลกู บงั้ ไฟ เป็นลาไมไ้ ผท่ น่ี ามาประกอบเลาบงั้ ไฟโดยมดั รอบลาบงั้ ไฟ บงั้ ไฟลาหน่ึงจะ ประกอบดว้ ยลกู บงั้ ไฟประมาณ 8-15 ลกู ขน้ึ อยกู่ บั ขนาดของบงั้ ไฟ เดมิ ลกู บงั้ ไฟมแี ปดลกู มี ช่อื เรยี กเรยี งตามลาดบั ค่ขู นาดใหญไ่ ปหาคทู่ ม่ี ขี นาดเลก็ กว่า

นายภาณวุ ฒั น์ ศกั ดิ์ศรี สาขาคอมพวิ เตอรธ์ รุ กจิ ประเภทของบงั้ ไฟ บงั้ ไฟโหวด บงั้ ไฟโบดหรอื โหวดเป็นบงั้ ไฟขนาดเลก็ ตวั กระบอกจะยาวขน้ึ ประมาณ 4-10 น้วิ บรรจุหมอ่ื หนกั ประมาณ 1 สว่ น 8 ถงึ 1 สว่ น 2 กโิ ลกรมั ใชห้ างยาวประมาณ 1-4 เมตร มกี ระบอกไมไ้ ผเ่ ลก็ ๆ มดั วางรอบตวั บงั้ ไฟ นยิ มทาประกอบกนั ในบงั้ ไฟใหญ่ (บงั้ ไฟหมน่ื , บงั้ ไฟแสน) ปัจจุบนั ไมค่ อ่ ยนยิ มทา เพราะไมม่ ชี า่ ง บงั้ ไฟม้า บงั้ ไฟชนิดน้เี ป็นบงั้ ไฟขนาดเลก็ จุดไปตามทศิ ทางทก่ี าหนดใชเ้ สน้ ลวดเป็นวถิ ตี รงึ ไปยงั เป้าหมายทต่ี อ้ งการ ลกั ษณะทวั่ ไปเป็นบงั้ ไฟทท่ี าจากกระบอกไมไ้ ผ่ 1 ปลอ้ ง ขนาด แลว้ แตต่ อ้ งการ โดยทวั่ ไปเสน้ ผา่ ศนู ยก์ ลางประมาณ 2 น้วิ ยาวประมาณ 1 ฟุตทางภาค กลางและภาคอสี านเรยี กว่า “ลกู หนู” คลา้ ยมา้ ทก่ี าลงั วง่ิ ถา้ ตดิ รปู อะไรกเ็ รยี กชอ่ื ไปตามนนั้ เป็นคนขม่ี า้ รปู ววั แลว้ แตจ่ ะทารปู อะไร บางครงั้ ภาคเหนือเรยี กวา่ บอกไฟยงิ บงั้ ไฟช้าง บงั้ ไฟชนิดน้ไี มม่ หี าง มชี อ่ื อกี อยา่ งหน่ึงว่ากระโพกหรอื ตะโพก เวลาจุดไมต่ อ้ งการ ใหพ้ งุ่ ขน้ึ ไปแต่ตอ้ งการมเี สยี งรอ้ งคลา้ ยกบั ชา้ งรอ้ ง วธิ ที าบงั้ ไฟใหใ้ ชก้ ระบอกไมไ้ ผท่ ม่ี ขี นาด ใหญ่ทส่ี ุดยาวเพยี งป้องเดยี วใหม้ ขี อ้ ปิดทงั้ 2 ดา้ น ทุบไมไ้ ผใ่ หแ้ ตกเลก็ น้อย เจาะรู เพอ่ื บรรจุ หมอ่ื แลว้ ตอ่ ชนวนเขา้ รแู ท่งหมอ่ื ทาจากหมอ่ื ถ่าน 3-4 อดั ลงในไมไ้ ผข่ นาดเลก็ ใหแ้ น่น แลว้ ผา่ เอาแทง่ หมอ่ื ออกมาคลา้ ยขา้ วหลาม ใหไ้ ดแ้ ทง่ ประมาณ 3 น้วิ การจดุ นนั้ นิยมตอ่ พว่ งชนวน

นายภาณวุ ฒั น์ ศกั ดิ์ศรี สาขาคอมพวิ เตอรธ์ ุรกจิ บงั้ ไฟใหญ่ เวลาจุดชนวนผา่ จะเกดิ เสยี งดงั เหมอื นเสยี งชา้ งรอ้ ง นิยมวางตอ่ กนั เป็นช่วง ๆ กระบอก ถา้ ตอ้ งการจะใหม้ เี สยี งดงั อยา่ งไรกจ็ ะมเี ทคนคิ ในการทาใหเ้ กดิ เสยี งนนั้ ๆ บงั้ ไฟแสน บงั้ ไฟชนิดน้เี ป็นบงั้ ไฟขนาดใหญ่ทส่ี ดุ บรรจุดนิ ปืนหนกั 120 กโิ ลกรมั ขน้ึ ไป บงั้ ไฟขนาดน้ที ายากทส่ี ุดจะตอ้ งอาศยั ความชานาญเป็นพเิ ศษ เพราะบงั้ ไฟขนาดน้หี ากแตกแลว้ จะเป็นอนั ตรายมาก เพราะฉะนนั้ ก่อนทาบงั้ ไฟจะตอ้ งมพี ธิ กี รรมบวงสรวงใหถ้ ูกตอ้ งตาม หลกั การทาบงั้ ไฟแสนเสยี ก่อนจงึ จะลงมอื ทา เมอ่ื ตกบงั้ ไฟเสรจ็ เรยี บรอ้ ยแลว้ จะมกี ารตกแต่ง ประดบั ประดาบงั้ ไฟ บงั้ ไฟตะไล บงั้ ไฟชนิดน้ีกค็ อื บงั้ ไฟจนิ ายขนาดใหญน่ นั่ เอง มคี วามยาวประมาณ 9-12 น้วิ รปู รา่ งกลมมไี มบ้ าง ๆ แบน ๆ เป็นวงกลมครอบหวั ทา้ ยบงั้ ไฟเมอ่ื พงุ่ ขน้ึ สฟู่ ้าไปโดยทางขวาง บงั้ ไฟตื้อ บงั้ ไฟตอ้ื หรอื บงั้ ไฟกระแตนงั่ ตอ เป็นบงั้ ไฟขนาดเลก็ มหี างสนั้ วธิ ที า ตดั กระบอก ไมไ้ ผข่ นาด 1 น้วิ ครง่ึ ยาวประมาณ 3 น้วิ อดั หมอ่ื ใหแ้ น่นประมาณ 2 น้วิ ใชห้ มอ่ื ถา่ นสาม หรอื ถา่ นสอ่ี ดั ดว้ ยเถยี ดไมใ้ หแ้ น่น ตอ่ หางซง่ึ ทาจากไมไ้ ผ่ เหลาเป็นแท่งเลก็ ๆ ใชเ้ ล่อื ยตดั มมุ ขอ้ ออกจนเหน็ หมอ่ื เจาะใหเ้ ป็นรเู ลก็ ๆ แลว้ ตดิ ชนวน เวลาจะจุดเอาหางเสยี บลงในแทน่ ทต่ี งั้ พอใหต้ งั้ ได้ จุดชนวนจากดา้ นบน บงั้ ไฟจะพงุ่ และหมุนขน้ึ สอู่ ากาศ เกดิ เสยี งดงั ตอื ๆ เวลา หมุนจะไมค่ ่อยมที ศิ ทาง ใชจ้ ุดในงานศพ เวลาจดุ มอี นั ตรายมากไมค่ อ่ ยนยิ มทากนั บงั้ ไฟพลุ บงั้ ไฟพลุ เป็นบงั้ ไฟทน่ี ิยมจุดในเทศกาลต่าง ๆ เช่น งานกฐนิ งานบญุ มหาชาติ หรอื งานเปิดกฬี า ฯลฯ เป็นบงั้ ไฟทจ่ี ดุ แลว้ ทาใหเ้ กดิ เสยี งดงั ในอดตี นยิ มจุดในงานกฐนิ เพอ่ื เป็นการบอกขา่ วไปยงั พน่ี ้องประชาชนทวั่ ไปใหท้ ราบ

นายภาณวุ ฒั น์ ศกั ดิศ์ รี สาขาคอมพวิ เตอรธ์ รุ กจิ งานประเพณีบุญบงั้ ไฟ ฮีตบุญเดือนหก นยิ มจดั ชว่ งเดอื น 5 – 7 ของทกุ ปี สถานท่ีจดั อาเภอเมอื งยโสธร จงั หวดั ยโสธร , อาเภอสุวรรณภมู ิ อาเภอพนมไพร จงั หวดั รอ้ ยเอด็ ภาคอสี าน ประเทศไทย และ ลาว สนับสนุนโดย การทอ่ งเทย่ี วแหง่ ประเทศไทย (งานประเพณบี ุญบงั้ ไฟจงั หวดั ยโสธร) กระทรวงวฒั นธรรม (งานประเพณบี ุญบงั้ ไฟลายศรภี ูมิ อาเภอสุวรรณภมู ิ จงั หวดั รอ้ ยเอด็ )