ตอนที่ 1 สุโขทัยก่อนการสถาปนา

ต อ น ท่ี ๑ สุโขทัยก่อนการสถาปนา หนว่ ยการเรยี นท่ี 2 เรอื่ งประเดน็ สาคญั ในประวตั ศิ าสตรไ์ ทย โรงเรยี นบรรพตพสิ ัยพทิ ยาคม จังหวัดนครสวรรค์ สำนักงำนเขตพ้ืนท่กี ำรศึกษำมธั ยมศึกษำนครสวรรค์ สำนักงำนคณะกรรมกำรกำรศึกษำขั้นพ้ืนฐำน กระทรวงศึกษำธกิ ำร

สโุ ขทยั รุง่ อรุณแห่งความสขุ แควน้ สโุ ขทัยเปน็ รฐั แรก ๆ ท่ีเกดิ ขนึ้ ราวพทุ ธศตวรรษท่ี 18 เรือ่ งราวของสโุ ขทยั มีความเกีย่ วพัน กับประวตั ศิ าสตรช์ าตไิ ทยจนกลาย เป็นประเทศไทยปัจจบุ นั กอ่ เกิดการพัฒนารงั สรรค์ นวัตกรรมหลายประการ อาทิ ลายสือไทย ศลิ ปะสกลุ ชา่ งสโุ ขทัย ที่สง่ อิทธพิ ลรูปแบบทางศิลปะ สถาปตั ยกรรมไปยังดินแดนใกล้เคยี ง และเกิดการพัฒนาศิลปกรรมไทย

• สโุ ขทยั ไมใ่ ชร่ ฐั แรกในดนิ แดนไทย • ชมุ ชนโบราณกอ่ นประวัตศิ าสตร์ กระจายตวั อย่ทู ัว่ ทุกภาคของประเทศไทย - ศึกษาผา่ นโบราณวัตถทุ ีแ่ สดงความเป็นมนษุ ย์ในยุคก่อนประวัตศิ าสตร์ - ศึกษาผ่านจารึก/อกั ษร/ โบราณวตั ถุ ทแ่ี สดงวา่ เข้าสู่สมัยประวัตศิ าสตร์ (โดยเฉพาะสมัยทวารวดี) • การเกดิ ขึน้ ของสุโขทัย เปน็ การรวมชมุ ชนทมี่ ีความเขม้ แขง็ ในการปกครอง และการค้า ตงั้ อยู่บนเสน้ ทางการค้าทส่ี าคัญ โครงกระดกู มนษุ ยส์ มยั ก่อนประวตั ศิ าสตร์ • กอ่ นเมอื งสุโขทยั มเี มอื งสาคัญกระจายตัวอยบู่ รเิ วณลมุ่ นา้ ยม - นา่ น แลว้ พรอ้ มดว้ ยเครอ่ื งปั้นดินเผาและเครอื่ งประดบั พบในพ้ืนท่ีใกล้ เชน่ เมอื งราด เมืองเชลียง แมน่ า้ ยม ทีบ่ า้ นพระธาตุ อ.ศรีสัชนาลยั จ.สโุ ขทัย

กอ่ นการสถาปนากรงุ สโุ ขทัยเป็นราชธานีพนื้ ทบี่ ริเวณน้เี คยอยู่ภายใตว้ ัฒนธรรมกมั พชู าโบราณมาก่อน ซ่งึ เห็นจากโบราณสถานและโบราณวตั ถุจานวนมากในวดั พระพายหลวง วดั พระพายหลวงต้งั อยู่ทาง ทศิ เหนอื ของเมอื งเก่าสุโขทยั พน้ื ที่ของวัดล้อมรอบดว้ ยคูนา้ ขนาดใหญ่(เหมอื นนครวัด) ก่งึ กลาง บริเวณมปี ราสาทในวัมนธรรมกัมพูชาโบราณ ตั้งเป็นประธานทัง้ สิ้นสามองค์ก่อจากศิลาแลง ชมุ ชนวดั พระพายเหลวง นอกเขต เมอื งสุโขทัย ลกั ษณะเมืองเปน็ รปู ทรง ส่เี หล่ียมมคี นู ้าล้อมรอบ ตัง้ อยบู่ นพนื้ ที่ทีม่ แี มน่ า้ ยมขนาบ ศาลผาแดง เมืองสุโขทัย ปราสาทหนิ ตัวเมอื งมีรูปลักษณ์คล้ายหอยสังข์ รปู ทรงเปน็ แบบปราสาท วัดเจ้าจนั ทร์ หนิ ขนาดเลก็ ศิลปะขอม เมอื งเชลยี ง ก่อด้วยศิลาแลงตงั้ บน ฐานสูง เป็นโบราณสถาน พบประติมากรรมเหมือน ในยุคก่อนเมอื งสโุ ขทัย พระเจา้ ชยั วรมเทวะที่ 7 กษัตริย์ขอม กอ่ นสถาปนาอาณาจกั รสโุ ขทยั

จารกึ เป็นหลกั ฐานที่สาคัญ ที่สุด มีการอ่านและแปลก • เน่อื งจากวฒั นธรรมของไทยยงั ไม่เนน้ ทกี่ ารบันทึกลายลกั ษณ์อักษร เรือ่ งราวสมยั สโุ ขทัยจึงเกิดจากการ วา่ 40 หลัก เชน่ - ศลิ าจารกึ วดั ปา่ แดง “ปะติดปะต่อ” ประวตั ิศาสตร์ จากจารกึ เปน็ หลัก - ศลิ าจารึกวัดศรชี ุม • จารกึ สมัยสโุ ขทัย - อยธุ ยา มกี ารกลา่ วถึงช่วงเวลาสมัยสโุ ขทัยไว้ เชน่ ระบบการสืบทอดอานาจ - ศิลาจารกึ วดั ป่ามะมว่ ง การสรา้ งวัด การปกครอง การรบสงคราม การทานุบารงุ ศาสนาในรูปแบบอืน่ ๆ เปน็ ศลิ าจารึกสาคญั - ศลิ าจารึกหลกั ที่1 • ตานานบางตานานช่วยสนับสนนุ ประวัติศาสตรใ์ หม้ คี วามนา่ เชื่อถอื ทเ่ี ล่าเร่ืองราวการ เช่น ตานานพระร่วง พงศาวดารเหนือ ฯลฯ สถาปนากรงุ สุโขทัย พอ่ ขุนรามคา้ แหง ตานานพระรว่ ง (ยอ่ ) ข้อความจารึกวัดศรี จารึกวัดศรีชมุ พระร่วงเป็นเรอ่ื งราวของคนไทย ซงึ่ ไดส้ ะทอ้ นภาพคณุ ลกั ษณะการเปน็ วรี บุรษุ ซ่งึ เล่นลอื ชมุ บอกชดั เจนวา่ พอ่ ขนุ ศรนี าวนาถุม แพรก่ ระจายจนเป็นทีร่ บั รู้ของคนไทย อยา่ งกวา้ งขวางท่ีสุดมากกวา่ เรอ่ื งวรี บุรุษใดในปรัมปราคติของ (หรือพระยาศรีนาว ไทยสมยั โบราณ เช่อื กนั ว่า พระร่วงนั้นมีวาจาสทิ ธ์ิ รอบรศู้ ลิ ปวทิ ยา สามารถคดิ วธิ ีขนถ่ายนา้ ไปยงั ท่ี นาถุม) เสวยราชย์ ไกลๆ ไดส้ ะดวก เปน็ ผูม้ ีบญุ ญาธิการ รปู งาม กล้าหาญ สามารถน้าเรอื สา้ เภาไปคา้ ขายถึงเมอื งจนี เปน็ ใหญท่ ัง้ 2 เมอื ง ได้ธิดาพระเจ้ากรงุ จีนเป็นมเหสี และนา้ ช่างจนี มาท้าเครอ่ื งปั้นดนิ เผาเคลอื บที่สุโขทัย คือเมอื งสุโขทยั กบั เมอื งศรีสัชนาลยั ตามตา้ นานเลา่ วา่ พระร่วง เป็นพี่ พระลอื เป็นนอ้ ง พระร่วงนน้ั ได้ครองเมืองศรีสัชนาลยั มีชา้ งเผือก พรอ้ มท้ังไดก้ ระทา งาดา้ กับเขีย้ วงูเปน็ ของคู่บารมี ถึงคราวสิน้ บญุ ก่อนจะเสด็จลงอาบนา้ ในแกง่ หลวงแล้วหายไป ได้ตรสั สงั่ ประดิษฐานพระศรี ให้นอ้ งครองราชสมบตั แิ ทน สว่ นอกี เร่อื งหนึง่ เล่าว่าพระร่วง เมืองสุโขทยั เมอื่ ปราบขอมดา้ ดนิ ทีส่ ุโขทยั รตั นมหาธาตุไว้ใกล้ สา้ เร็จแล้วไดค้ รองกรุงสุโขทัยและเดินทางไปเมอื งเชลยี ง เอาชา้ งเผอื กงาด้ามาแกะเปน็ รปู พระร่วง ฝ่งั แมน่ ้า

อาณาจกั รวงศ์จนี วัดพระพายหลวง อ.ศรีสัชนาลยั จ.สุโขทยั จากจารึกวดั ศรชี มุ สนั นษิ ฐานวา่ พ่อขุนศรีนาวน้าถุม (มองโกล) เป็นกษตั ริยอ์ งคแ์ รกผสู้ ถาปนารฐั สโุ ขทัย โดยได้รบั ปรางค์ 3 ยอด (จากด้านหลงั ) พุทธสถานแบบมหายาน การอดุ หนุนจากเจา้ นายรฐั ละโว้ (ลพบรุ )ี ทา้ ใหเ้ ชอ่ื นา่ นเจ้า ในวัฒนธรรมขอมละโว้ เปน็ หลกั ฐานว่าศาสนา-การเมือง ว่าพ่อขุนศรนี าวน้าถุมเปน็ ขอม พูดภาษาเขมร พุกาม โยนกเชยี งแสน นบั ถอื ศาสนาพรามหณ์-ฮนิ ดู ผสมพุทธมหายาน จากรัฐละโว้ หนุนชมุ ชนลุ่มนา้ ยมเป็นเมืองสุโขทยั (ต่อมาเปลี่ยนมานับถือพุทธแบบเถรวาท) มเี ชอ้ื สายเจา้ นายรฐั ละโว้ไม่ทางใดก็ทางหน่ึง เกี่ยวดองเป็นเครอื ญาติขอมสบาดโขลญลา้ พง (ผมู้ อี ้านาจดูแลเทวสถาน) • อิทธพิ ลของ “อาณาจักรขอม” ใน สมยั พระเจ้าอนิ ทราวรมันท่ี 2 (พ.ศ. 1761-1781) เส่ือมลง • ทาให้ “กลุ่มคนไทย” ตง้ั ตนเป็นอสิ ระ เริ่มมีอานาจและบทบาท ทางการเมอื งใน ลักษณะแวน่ แควน้ เชน่ - แควน้ หรภิ ุญชัย – ลุ่มแม่น้าปงิ จังหวดั ลาพูน - แควน้ สพุ รรณภูมิ – ลุ่มแมน่ า้ เจา้ พระยาฝ่งั ตะวันตก - แคว้นละโว-้ อโยธยา - ลมุ่ แม่นา้ เจา้ พระยาฝง่ั ตะวันออก - แควน้ นครศรีธรรมราช – ทางภาคใต้ปัจจุบัน - รวมทง้ั “แควน้ สุโขทยั ” - บริเวณลุ่มแมน่ า้ เจ้าพระยาตอนบน

ภาพมุมสูงวดั ช้างล้อม อทุ ยานประวัตศิ าสตรศ์ รีสชั นาลยั จังหวดั สโุ ขทัย วัดมหาธาตุเมืองเชลียง อทุ ยานประวัตศิ าสตรศ์ รสี ัชนาลยั จงั หวดั สโุ ขทยั

ตรบี ูร : ภูมิสถานเมืองสุโขทัย • ภูมนิ เิ วศ Geo-cultural คือ การเลือกทต่ี ้งั ทาง ภมู ศิ าสตรท์ ่ีสัมพนั ธก์ บั วัฒนธรรม หรอื มีผล/สง่ ผล ต่อวัฒนธรรมของชมุ ชน • เมอื งสุโขทัยในจารึกหลักท่ี ๑ มภี ูเขา ป่า น้า สระ • วฒั นธรรมของคนสุโขทัย จึงไม่ใช่วัฒนธรรมของคน ลุ่มน้า ประเพณที ่เี กย่ี วกับน้าจงึ มีนอ้ ยกว่าคนในล่มุ น้า ภาคกลาง แตม่ ีระบบในการเกบ็ น้าไว้ใช้ เช่น การทาสรดี ภงส์ ตระพงั คนู ้า เป็นต้น ผงั เมอื งสุโขทยั มรี ูปรา่ งสเี่ หลย่ี มผืนผ้าแบบสม่าเสมอ มกี ารจดั สร้างกาแพงเมือง ถนน ศาสนสถาน สระนา้ และทางนา้ อย่างเป็นระเบยี บ ลักษณะพเิ ศษของเมอื ง สโุ ขทยั คือการสรา้ งกาแพงดนิ 3 ชั้น ทีเ่ รยี กว่า “ตรบี ูร” ซ่งึ เปน็ ลกั ษณะร่วมของเมืองใหญ่ ๆ ในอาณาจักรสุโขทัยและเมอื งทางภาคเหนอื ในเขตแควน้ ล้านนาไทย ตรีบรู มีคณุ ประโยชนส์ าหรับชมุ ชนเมอื ง 2 ประการ คอื เปน็ ท่รี ะบายน้าสาหรบั เมอื งสโุ ขทยั ทต่ี ง้ั อยู่บนพืน้ ท่ลี าดเชิงเขา การสรา้ งตรบี ูรทาใหม้ ีคนู ้าถงึ 2 ชัน้ สาหรบั รบั นา้ จากเขาเขา้ มาไวใ้ นคูเมอื ง แล้วระบายไปลงสระและตระพัง ซึ่งเปน็ สระน้าขนาดใหญ่ภายในตัวเมือง นอกจากน้ีตรีบรู ยงั มีประโยชนใ์ นการป้องกันข้าศึกควบคู่ไปดว้ ย กาแพงและคนู า้ ทต่ี ดิ ตอ่ กนั จะเป็นเสมอื นเคร่อื งกีดขวางข้าศกึ ไปในตวั