ເອກະສານບັນຍາຍ

ສາທາລະນະລດັ ປະຊາທປິ ະໄຕ ປະຊາຊນົ ລາວ ສນັ ຕະພາບ ເອກະລາດ ປະຊາທປິ ະໄຕ ເອກະພາບ ວດັ ທະນະຖາວອນ ກະຊວງສກຶ ສາທກິ ານ ແລະ ກລິ າ ກມົ ສາ້ ງຄູ ວທິ ະຍາໄລຄຫູ ຼວງນາ້ ທາ ເອກະສານບນັ ຍາຍ ວຊິ າ: ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ສາຍ ຄູ ອະນບຸ ານ ລະບບົ 12+2 ປີ 1 ແຕ່ ງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ສກົ ຮຽນ 2018-2019

ບດົ ທີ 1 ສງັ ເຂບປະຫວດັ ສາດລາວ ປະເທດລາວ ຄນົ ລາວ ກດິ ຈະກາ 1: ໃຫນ້ ກັ ຮຽນສນົ ທະນາເປັນກຸ່ ມ ແລວ້ ລາຍງານ 1. ບນັ ດາຮຸ່ ອງຮອ້ ຍທາງດາ້ ນວດັ ຖຈາກການຄນົ ພບົ ຂອງທຸ່ ານ E. Suarin ກຸ່ ຽວກບັ ປະເທດລາວເຮາົ ມຫີ ຍງັ ແດຸ່ ? 2.ສງັ ຄມົ ໃນສະຫະຊບີ ປະຖມົ ບູຮານຕອນຕນົ້ ຫຼື ຍກຫນີ ເກຸ່ າົ ເປັນຄແືຼ ນວໃດ?ຫກັ ຖານທຸ່ ສີ າຄນັ ໄດຄ້ ນົ້ ພບົ ໃນຍກນມີ້ ອີ ນັ ໃດແດຸ່ ? 3. ສງັ ຄມົ ສະຫະຊບີ ປະຖມົ ບູຮານຕອນກາງ ຫຼື ຍກຫນີ ກາງເປັນຄແຼື ນວໃດ? 4.ສງັ ຄມົ ສະຫະຊບີ ປະຖມົ ບູຮານຕອນປາຍ ຫຼື ຍກຫນີ ໃໝຸ່ ເປັນຄແຼື ນວໃດ?ສງັ ຄມົ ໃນຍກນມີ້ ລີ ກັ ສະນະສາຄນັ ຄແຼື ນວໃດ? 5.ສງັ ຄມົ ນະຄອນລດັ ແມຸ່ ນໄດກ້ າເນດີ ຂນ້ ມາຄແືຼ ນວໃດ?

ຕອບ1: ທຸ່ ານ E. saurin ໃຫຮ້ ູວ້ ຸ່ າດນິ ແດນປະເທດເຮາົ ນຫີ ຸ່ າງຈາກພວກເຮາົ ປະມານ 4- 5 ແສນປີກຸ່ ອນເຄຍີ ມຄີ ນົ ອາໃສຸ່ ຢຸ່ ູແລວ້ , ບນັ ດາຮຸ່ ອງຮຸ່ ອຍແຫຸ່ ງວດັ ຖຄ:ືຼ ເຄຸ່ ອຼື ງມຫຼື ນີ ແຕກ, ຫນີ ຂດັ (ຫນີ ລບັ ) ແລະ ຮຸ່ ອງຮຸ່ ອຍຕຸ່ າງໆເຊຸ່ ງິ ພວກເຂາົ ໄດປ້ ະໄວ້ ຖກືຼ ນກັ ຄນົ້ ຄວ້ າບູຮານ ວທິ ະຍາຊອກເຫນັ ຢຸ່ ູຖາ້ ຮຸ່ າງ, ຖາ້ ພູເລຍີ ແຂວງຫວົ ພນັ , ບນັ ໂຄກະດູກພອ້ ມເຄຸ່ ອືຼ ງເຮດັ ດວ້ ຍຫນີ ນນັ້ ໄດຊ້ ບີ້ ອກໃຫເ້ ຫນັ ວຸ່ າໄດມ້ ຄີ ນົ້ ບູຮານອາໄສຢຸ່ ູໃນດນິ ແດນລາວນແີ້ ລວ້ . ຕອບ2: ການດົ ອາຍລະຫວຸ່ າງ 500.000 – 20.000 ປີ ກຸ່ ອນ ຄ.ສ ມະນດສະໄໝ ນດີ້ າລງົ ຊວີ ດິ ຢຸ່ ູຕາມທາມະຊາດ, ຫາກນິ ດວ້ ຍການລຸ່ າສດັ ແລະ ເກບັ ພດືຼ ອາຫານ, ມກີ ານ ເຄຸ່ ອືຼ ນຍາ້ ຍໄປມາ ແລະ ອາໄສຢຸ່ ູຕາມຖາ້ , ເຫງບີ ຜຸ່ າ, ໂກນໄມ,້ ຮູໃ້ ຊກ້ ອ້ ນຫນີ ເປັນອາວດ ນບັ ຖລຼື ະບອບມາຕາທປິ ະໄຕ, ເລຸ່ ມີ ຮູໃ້ ຊໄ້ ຟປງແຕຸ່ ງອາຫານ ເລຸ່ ມີ ປະດດິ ຄາເວາົ້ ແລະ ເບຸ່ ງີ ງານສລີ ະປະຕາມຝາພະໜງັ ຖາ້ ຮຸ່ ອງຮອຍສະໄໝຫນີ ເກຸ່ າົ ທຸ່ໄີ ດຄ້ ນົ້ ພບົ ຢຸ່ ູຫາຍບຸ່ ອນໂດຍ ສະເພາະຢຸ່ ູແຂວງຫວົ ພນັ , ຊຽງຂວາງ, ວງັ ວຽງ (ແຂວງວຽງຈນັ ), ມະຫາໄຊ (ແຂວງຄາ ມວນ), ຫວງພະບາງ ເຊຸ່ ນັ : ທຸ່ ຖີ າ້ ຜາຊຽງທອງບາ້ ນຊຽງເຫກັ , ບາ້ ນໂພນເໜອຼື , ບາ້ ນຜາ ໂຄມກຸ່ ຖກຼື ຄນົ້ ພບົ ເຄຸ່ ອຼື ງມຍຼື ກຫນີ ເກຸ່ າົ ລວມທງັ ເຄຸ່ ອຼື ງມທຼື ຸ່ ເີ ຮດັ ຈາກກະດູກສດັ ເຊຸ່ ນັ : ເບດັ ແລະ ສຸ່ ວີ . ຫກັ ຖານສາຄນັ ຂອງຍກນີ້ ແມຸ່ ນແຂວ້ ແລະ ບງີ້ ກະດູກຂະມບັ ຊາ້ ຍຂອງຄນົ ບູຮານທຸ່ ີ ຄນົ້ ພບົ ໂດຍ E. saurin ທຸ່ ຖີ າ້ ພູເລຍີ ຍອດນາ້ ຄານມອີ າຍ 500.000 – 40.000 ປີ ກຸ່ ອນຄ.ສ.

ຕເແໄຄດລອຸ່ ອຼືວ້ວບ້ ງວິ 3ມຍດັ:ຫືຼງັ ທກຮນີ ະາູຈ້ ແນນກັບດົ າຜບກອະມາານລຍດີ ສດປິ າຸ້່ ູອອມະມກາີ,ຫລາຮນາູະໃ້ນດຊ2ດບກັ0້ ວ້ ໜະ.ຍ0ດຸ່ ກງ0ູກາ0ນນແອ–ເລລກຸ່ 8ະມີຈ.າຕເ0ກຂນົ0້ າາົ ກ0ສນາດລັ ປນຸ່ ເາີກປປສຸ່ ອູກັນດັ ນອ,ເກາກຄວາບັ.ດນສພ,ຜດຼືຄເະລທນົດຸ່ ມໃີ າດິ ມນຮເແຄະູຈ້ ຸ່ ຜຊອືຼກັ ຸ່ ນາງຕດນດງຸ່ັ້ກງນບິ ຫນິ ລາ້ ມນົເາປວເ,ຮັນໃຮອຼືນອູນ້ ນສາາຫະໃໄາຊນມ້ ນີ້ ເສຕຂກເອພອະງາັ ນາີຄງ້ ຫບະແວມົ ປ4ຍຸ່ຈາສ:ະາງ້ ຂຍະກກແວຕຫດາົ ລນາວົະມນະດົພຊຂີຟຸ່ ອຖມບີີ ວາ້ າປຂລ,ຼື າຍນະນຂະລຖຫບກວະອມົນາວີຫນຸ່ບປບາວແຍມູະຸ່ຮາຖກເງາາພຕນນຫ8ດາຕ,ນີ.ທມ0ອຂເປກິ0ບີນວຸຸ່່ ະ0າາົປນ.ໄ,ານຕ–ມຍກົ.ຮນີ6ກກຸ່ ູໃໄ.ີ້ 0າະດສນບ0ຸ່ ຮດ້ ຸ່ປ0າຸ່ບາັ້ເງມຄກອປຸ່ ,ອືຼ າີາກຫນມງຸ່ມພອາປີ ຸ່ນຫືຼດນັາ,ຍທນີ ຄພຄປະ.າມົສນະສເເາາພຊເສຄຄຸ່ ງດິູງຸ່ າອປືຼ ຂນເວງະນ້ີ້ມພຊາົ້ຄຫຼືບາົແຼື ຊເນທີລປນົ ຸ່ຂະວັົນລໄອເງາປຄງາວຸ່ມນໃອືຼ ບນສະງາມແນລີງທຜຫດືຼະຸ່ ນປອໃ້ນີ ນດະງຝຖກນິົນຸຸ່່ ນິ ລຫຊລທຜຸ່ ຸ່ມບະນີົງວົ ພບປສແງຮຽອະາມເງອຖບຸ່ໃລນດກມມົດັາ້ ຂພໃແາ້ບຕໝູອພຄູຮາງມະຸ່ າຕບໂຍນແຍປແິ າຕມສໄມະຸ່ອຟໄຸ່ນະນຕນ,ເາໃ້ ພລປພຊທາາາມະຸ່ະ້ເສີຍຊຍຕລຼືະເເາຄງັວ້ລ້ພພແຸ່ ອຸ່ືຼຸ່ນບອັຼືເຕຮງທຸ່ຊກຍມາົ ອາຸ້່ເອຫແຼືນອນດຕນີປນີ້ຊຸ່ ອຮຝູກວອູ້ລູຸ່ຂົ້ນຝານງ:ົຈລັງຮກແກັກັ ອແວຜໃສຸ່ລດຸ່ານຊເະະຊກດໄ້ນຸ່ຽມາລົນິ ະງເໝຽປລແ້້ສງັນຕາາສນູວຄສງດຊັບນັ ງັຸ່ແ.ວູຮຄຂລຫຍາມົອະນແດັງວເຮສຕຖປງົ ງງຕງັັ້ັະນເຄແະຮກບຕມົກດັາຸ່ເລຍກປໃນອຫກັ້ນດມີ ງດນແເ້ກັແຄຫນິີຸ່ຕມແອືຼ ຸ່ ເງຸ່ງມັນຜ້ງສບປຸ່ າານົ້ງັາດກ້ັນ້ຄຍນຸ່ າເດມົງເັປສມຖນິ ສັນນັ ອເຼືຼື ະພຜງຸ່ຫູາົຢມຸ່ ະູ ີ ຮູບຮຸ່ າງຜວິ ກຽ້ງ ແລະ ຮູໃ້ ຊຫ້ າຍຮອ້ ຍເຊອືຼ ກເປັນການປະດບັ ປະດາ, ຈາກການຂະຫຍາຍຕວົ ດາ້ ນກະສກີ າ, ລຽ້ ງສດັ ແລະ ຫດັ ຖະກາເຮດັ ໃຫສ້ ງັ ຄມົ ຂະຫຍາຍຕວົ ກວຸ່ າເກຸ່ າົ .

ຕຄແອແເເເ5ຫປປລມ0ອມດິົ ຸ່ັັນນາຸ່ົ0ະບສນສບນຫ5ະກກຸ່ັກປເະຫ:ືຼກາດີາຄສນສກນະດີນີອງັຸ່ຫງບອັທຄແານຄຸ່ ອນຂນັຫມະົ ລມົ າຸ່ປນຫ້ກງຊຄດຸ່ັນກຽຕາາໄ.ີຸ່ະນນນາສທກລນຄເຸ່ສຜ,ນມັີຍອຜອດະເ.ະອາີົປນະລແເອກາຂັລນສລດນິາາດດສິດນັງວແາ້ ,ແທເງັໄາບແຈຄເຸ່ຄມດທີຂຕບດມົວກຸ່ນ້້ັດທອາກທນງາມຸ່ ຂາຕີເເຸ່ວ້ຂຊຂີນສຫີອງັາ້ ອບະີດດີງງາແຫຂຍເງເຂຖມບລຊວນຍນ້ະອະືຼອນ້ົືຼ າະາຢກງງງຍເຸ່ຄຈູຜຕລດ,ິ ແຕຸ່ອານາະອົົເ້ ນລວົທມນຫ,າວະຸ່ສນລອຢີຼືສວຸ່ນູງາຸ່ດູງມອັງັາກດໃພຄງອນ້ັ ທຫວກນົມົ1ມຸ່ກຸ່ າ.າຕຍີລຸ່ດ2ສແນແຸຸ່່ າຸ່ະງ0ັທງອັມເງເກມຄກຸ່0ຸ່ມມມນ້ີຸ່ ຸ່າມົອມຼື ອເວສຼື–ີ ຂງກີງນວັ າຊົ້ກົ ງີຸ່ ງ ພທເອນົານີ້ງລເວສະຸ່ າເດ:ມຖນອຼື ະະງກຄຫອດິ າຍນທຸ່ກລອີ ຸ່ ດມັດ.ອມີົ າສນມົ າເບຂູນດ.ກຮວ້ ູບາຮງຸ່ຂາງວກາາງນເປຈັນດັ ບຕຸ່ ເງັກ້ ທດີ ຸ່ ກີ ຜາ້ນົ ວຜມະາລນດິີ້

ກດິ ຈະກາ 2 1. ຈດພເິ ສດທາງດາ້ ນພູມສີ າດຂອງປະເທດລາວເຮາົ ໃນປັດຈບນັ ມຄີ ືຼ ແນວໃດ? 2. ຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດຂອງລາວປະກອບມຫີ ຍງັ ແດຸ່ ? 3. ປະເທດລາວລາ້ ນຊາ້ ງເອກະລາດສະແດງອອກຄແືຼ ນວໃດ? 4.ອານາຈກັ ລາ້ ນໄລຍະແຕຸ່ ປີ ຄ.ສ 1373 ຮອດປີ ຄ.ສ 1635 ມຄີ ຼື ແນວໃດ? 5.ຂະບວນວວິ ດັ ແຫຸ່ ງການກາເນດີ ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງມຄີ ແຼື ນວໃດ?

ຕອບ1: ສາທາລະນະລ​ ດັ ປະຊາທປິ ະ​ໄຕ ປະຊາຊນົ ​ລາວ ຕງັ້ ຢ​ ຸ່ ູໃ​ ຈກາງຂອງ​ອາຊ​ຕີ າ​ ເວນັ ອ​ ອກສຽງໃຕ້ ຫຼື ອາຊອ​ີ າຄະເ​ ນ. ສ.ປ.ປ ລາວແ​ ມຸ່ ນ​ຕງັ້ ຢ​ ຸ່ ູ​ເຟືຼອ້ ງໂ​ ລກເ​ ໜອຼື ​ແລະ ນອນ​ຢຸ່ ູເ​ ຂດ​ບວົ ​ໂມງ​ທີ 7 ຂອງ​ຊກິ ໂ​ ລກຕ​ າ​ເວນັ ອ​ ອກ. ຈດ​ເໜອຼື ສ​ ດ​ຢຸ່ ູ​ເຂດບ​ າ້ ນ​ລານ​ ຕຍ ​ເມອືຼ ງ​ຍອດອ​ ູກງົ ກ​ ບັ ເ​ ສນັ້ ​ຂະໜານທ​ ຸ່ ີ 22° 30' ​ເໜອືຼ , ຈດ​ໃຕ​ສ້ ດ ແ​ ມຸ່ ນ​ບາ້ ນ ລານ​ຕຍ ເ​ ມອືຼ ງ​ໂຂງ ແ​ ຂວງ​ຈາປາ​ສກັ ​ກງົ ​ກບັ ​ເສນັ້ ​ຂະໜານ​ທຸ່ ີ 13° 54' ຕາເ​ ວນັ ອ​ ອກ. ຈດຕ​ າ​ເວນັ ອ​ ອກແ​ ມຸ່ ນ​ຢຸ່ ູ​ບາ້ ນ​ດກັ ​ດວົ້ ເ​ ມອືຼ ງ​ດກັ ​ຈງ ​ແຂວງ ​ເຊກ​ ອງ​ກງົ ​ກບັ ເ​ ສນັ້ ​ແວງ 106° 38' ຕາເ​ ວນັ ອ​ ອກ.ຈດ​ຕາ​ເວນັ ​ຕກົ ​ແມຸ່ ນ​ຢຸ່ ູບ​ າ້ ນຄ​ ວນ ​ເມອືຼ ງຕນົ້ ​ເຜ​ງິ້ ແ​ ຂວງບ​ ​ ແກວ້ ​ກງົ ກ​ ບັ ​ເສນັ້ ​ແວງທ​ ຸ່ ີ 100° 05' ຕາເ​ ວນັ ​ອອກ. ສ.​ ປ.ປ ລາວມ​ ​ຊີ າຍແ​ ດນ​ຕດິ ກ​ ບັ 5 ປະເ​ ທດຄ​ ືຼ ທດິ ເ​ ໜອຼື ຕ​ ດິ ​ກບັ ​ສາທາລ​ ະລ​ ດັ ​ ປະຊາຊນົ ຈ​ ນີ ​ມ​ຊີ າຍ​ແດນ​ຍາວ 505ກມ, ທດິ ຕາ​ເວນັ ​ອອກ​ຕດິ ​ກບັ ​ສາທາລະນະ​ລດັ ​ ສງັ ຄມົ ​ນຍິ ມົ ​ຫວຽດນາມມ​ເີ ສນັ້ ຊາຍ​ແດນ​ຍາວ 2069ກມ, ທດິ ຕາເວນັ ຕກົ ຕດິ ກບັ ລາຊະອານາຈກັ ໄທມເີ ສນັ້ ຊາຍແດນຍາວ1836 ກມ, ທດິ ​ໃຕຕ​້ ດິ ກ​ ບັ ລ​ າຊະອານາຈກັ ​ ກາປູ​ເຈຍມເ​ີ ສນັ້ ຊ​ າຍ​ແດນ​ຍາວ236 ກມ. ສ.ປ.ປ ລາວມ​ ເ​ີ ນອືຼ້ ​ທຸ່ ​ທີ ງັ ໝ​ ດົ 236.800 ກມ2 ຖາ້ ​ທຽບໃ​ ສຸ່ ​ປະ​ເທດ​ອຸ່ ນຼື ໃ​ ນ​ ໂລກ ​ແລະ ໃ​ ນອ​ າຊ​ອີ າຄະ​ເນມ​ ເ​ີ ນອືຼ້ ທ​ ຸ່ ຢີ ຸ່ ູໃ​ ນ​ລະດບັ ກ​ າງ ຫືຼ ເທຸຸ່່ າົ ກບັ 23 ລາ້ ນ 680 ພນັ ເຮກັ ຕາ ຊຸ່ ງຈດັ ເປັນ 3 ເຂດຄ:ືຼ ພູດອຍ, ພູພຽງ ແລະ ທຸ່ ງົ ພຽງ, ໃນນນັ້ ພູດອຍ ແລະ ພູພຽງນນັ້ ກວມເອາົ ¾ ຂອງເນອຼື້ ທຸ່ ທີ ງັ ໝດົ .

 ຕອບ2: ກ. ຊບັ ພະຍາກອນດນິ : ທຸ່ ວົ ປະເທດມດີ ນິ ສາລບັ ການ ກະສກີ າ (ຜູກຝັງ ແລະ ລຽ້ ງສດັ ) 678.200 ເຮກັ ຕາ, ໃນນມີ້ ດີ ນິ ພູພຽງທຸ່ ກີ ວ້ າງຂວາງ ແລະ ອດມົ ສມົ ບູນເຊຸ່ ນັ : ພູພຽງບລເິ ວນ (ພາກໃຕ)້ , ພູພຽງນາກາຍ(ພາກາງ ແລະ ພູພຽງຊຽງຂວາງ (ພາກເ ໜອຼື ) ສຸ່ ວນທຸ່ ງົ ພຽງກຸ່ ມກີ ວ້ າງຂວາງເຊຸ່ ນັ ກນັ .  ຂ. ຊບັ ພະຍາກອນປຸ່ າໄມ:້ ເນອຼື້ ທປີ ຸ່ າໄມທ້ ງັ ໝດົ 11.160.000 ເຮກັ ຕາ ຫຼື ກວມປະມານ 47% ຂອງເນອືຼ້ ທທີ ຸ່ ວົ ປະເທດ. ຢຸ່ ູໃນ ປຸ່ າມໄີ ມລ້ າຄຸ່ າແພງຫາຍປະເພດ, ສດັ ປຸ່ າ ແລະ ພນຼື້ ທເີ ປັນນາໆ ຊະນດິ .  ງ. ຊບັ ພະຍາກອນແຮຸ່ ທາດ: ຢຸ່ ູປະເທດເຮາົ ມແີ ຮຸ່ ທາດອນັ ມຄີ ຸ່ າຫາຍ ຊະນດິ ເຊຸ່ ນັ : ເຫກັ , ຖຸ່ ານຫນີ , ຄາດ ແກວ້ ປະເສດີ , ກຸ່ ວົ , ຊຸ່ ນຼື , ສງັ ກະສ,ີ ກາລີ ແລະ ອຸ່ ນຼື ໆອກີ .

ຕອບ3: ລກັ ສະນະພນືຼ້ ຖານແຫຸ່ ງຄວາມເປັນຊາດທຸ່ ມີ ເີ ອກະລາດ ແລະ ເອກະພາບ ຂອງອານາຈກັ ລາ້ ນຊາ້ ງມດີ ຸ່ ງັ ນ:ີ້ 1ສ.ຸ່ ວເນປໜັນອຸ່ ງາຂນອາງຈສກັ ບິ ທສຸ່ ເີ ອຂງດປແັນດນນາອລນັ ຢຼື້ ຸ່ ກູໃວນ້ າເຂງໄດກ:ຄແ:ືຼ ຂທວາງງຜທງົ້ ດິ ສເາໜລ,ີອືຼ ບຕຸ່ ແງັ້ ກແວຕ້ ຸ່ ,ແຫຄມວ້ ແຍມຊຸ່ ນາ້ ຍາ້ ດແາລແຄະວອນ້ ກີ ສສບິຸ່ ວສນອໜງຕຸ່ ງດຢິ ຸ່ ູກເຂບັ ດໄມທຽ້ ແນລມະາ ແລະ ຈນີ ປັດຈະບນັ . ທາງທດິ ໃຕຕ້ ງັ້ ແຕຸ່ ແກງ້ ຫຜີ ສີ າຍພູຄອນແຫ(ດງົ ເຫກັ )ລງົ ເຖງິ ຈງັ ວດັ ສລນິ , ບູລລີ າ, ທາງທດິ ຕາ ເວນັ້ ຕກົ ຕງັ້ ແຕຸ່ ໂຄລາດ, ນະຄອນລາຊະສມີ າ, ໄຊຍະພູມ: ເພດັ ຊະບູນ, ນະຄອນໄທ, ເມອືຼ ງແພຈນົ ເຖງິ ເມອຼື ງນານ. ທາງທດິ ຕາເວນັ ອອກຕງັ້ ແຕຸ່ ພູຊຽຂວາງຍາວຢຽດລງົ ຕາມສາຍພູຫວງ. 2.ເປັນອານາຈກັ ທຸ່ ມີ ກີ ານແບຸ່ ງເຂດຄມ້ ຄອງ ແລະ ມລີ ະບຽບການປົກຄອງຫວົ ເມອືຼ ງຕຸ່ າງໆຢຸ່ າງເປັນລະບບົ ພາຍໃຕ້ ອານາດລວມສູນຂອງກະສດັ . ຈດັ ລະບຽບການປົກຄອງເປັນ ລະບົບຄືຼແນວນນັ້ ໄດເ້ ຮັດໃຫອ້ ານາຈກັ ລາ້ ນຊາ້ ງມຄີ ວາມເຂັມ້ ແຂງ, ໝນັ້ ຄົງ ແລະ ສະດວກໃນການບລິຫານ ລາຊະການບາ້ ນເມອືຼ ງ. 3.ອານາຈກັ ລາ້ ນຊາ້ ງບຸ່ ເປັນພຽງແຕຸ່ ການລວມສູນອານາດລດັ ເທຸ່ າົ ນນັ້ , ຫາກຍງັ ເປັນອານາຈກັ ທຸ່ ເີ ປັນເອກະພາບຂອງ ບນັ ດາຊນົ ເຜຸ່ າົ ລາວອກີ ດວຍ້ . ພາຍໃຕອ້ ານາດລວມສູນຂອງ ເຈາົ້ ຟາ້ ງຸ່ມບນັ ດາຊນົ ເຜຸ່ າົ ລາວໄດມ້ ຄີ ວາມສາມກັ ຄປີ ອງດອງ ແລະ ມຄີ ວາມເປັນເອກະພາບກນັ ໃນການປົກປັກຮກັ ສາ ແລະ ສາ້ ງສາຊາດໃຫມ້ ຄີ ວາມຈະເລນີ ຮຸ່ ງເຮອຼື ງ. 4.ອານາຈກັ ລາ້ ນຊາ້ ງນອກຈາກທຸ່ ເີ ປັນອານາຈກັ ທຸ່ ມີ ຄີ ວາມເຂມັ້ ແຂງທາງດາ້ ນການເມອືຼ ງ - ການທະຫານແລວ້ ຍງັ ຍງັ ເປັນອານາຈກັ ທຸ່ ເີ ປັນພນືຼ້ ຖານເສດຖະກດິ ອນັ ໝນັ້ ຄງົ , ມອີ ະລຍິ ະທາ ແລະ ວດັ ທະນະທາທຸ່ ເີ ປັນເອກະລກັ ຂອງຊາດ. 5.ອານາຈກັ ລາ້ ນຊາ້ ງໄດເ້ ປັນທຸ່ ຮີ ບັ ຮູຂ້ ອງອານາຈກັ ໃກຄ້ ຸ່ ຽງ ແລະ ຂອງໂລກ. ພອ້ ມນນັ້ ໄດສ້ າ້ ງສາຍພວົ ພນັ ແບບສະເ ໝພີ າບຖານບາ້ ນພເີ ມອຼື ງນອ້ ງບາ້ ນໃກເ້ ຮອືຼ ນຄຽງອນັ ດກີ ບັ ອານາຈກັ ອອ້ ມຂາ້ ງ ຊຸ່ ງຕຸ່ າງຝຸ່ າຍຕຸ່ າງຮບັ ຮູເ້ ຂດນາ້ ແດນດນິ ຂອງກນັ ແລະ ກນັ .

ຕອບ4: (ປຼືມ້ ແບບຮຽນ) ຕອບ5:ອານາຈກັ ລາ້ ນຊາ້ ງກາເນດີ ເກດີ ຂນ້ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ ຮຸ່ ງເຮຸ່ ອຼື ງ ນນັ້ ແມຸ່ ນຍອ້ ນມຜີ ູນ້ າພາທຸ່ ເີ ກຸ່ ງັ ກາ້ ມຄີ ວາມສາມກັ ຄເີ ປັນເອກະພາບພາຍ ໃນເປັນປກແຜນແໜນ້ ໜາ້ ເຊຸ່ ນັ : ສະໄໝເຈາົ້ ຟາ້ ງຸ່ມ, ໄຊເສດຖາທລິ າດ, ສລິຍະວົງສາທາມກິ ະລາດ. ໃນເວລາປະເທດອຸ່ ອນແອຸ່ ຂາດຄວາມ ສາມກັ ຄີເປັນເຫດໃຫຕ້ ຸ່ າງຊາດເຂົາ້ ມາຮກຮານ. ອັນສາຄັນທຸ່ ີສກໃນ ປະຫວດັ ສາດຂອງປະເທດເຮາົ ແມຸ່ ນຕອ້ ງຍກົ ຍອ້ ງສນັ ລະເສນີ ວລິ ະກາອນັ ເລີດລາ້ ຂອງເຈົາ້ ອະນວົງໃນການກອບກູເ້ ອກະລາດຈາກສັກດີນາ ສະຫຍາມ; ເພຸ່ ນິ ໄດເ້ ປັນແບບຢຸ່ າງແຫຸ່ ງນາ້ ໃຈຮກັ ຊາດອນັ ແທຈ້ ງິ ເຖງິ ພວກ ຕຸ່ າງປະເທດຈະເອາົ ໄປອມົ ຮມົ ໃຫລ້ ຸ່ ມືຼ ຊາດ ແຕຸ່ ເພຸ່ ມິ ພດັ ກຸ່ າຍເປັນຜູຮ້ ກັ ຊາດຢຸ່ າງດູດດຸ່ ມຼື .

ກດິ ຈະກາ 3 1. ຂະບວນການລກຮຂືຼ້ ນ້ ຕຸ່ ສູຕ້ າ້ ນພວກລຸ່ າເມອຼື ງຂນ້ ຝຣຸ່ ງັ ມຂີ ະບວນການ ໃດແດຸ່ ? 2. ຈດພເິ ສດຂອງການປະຕວິ ດັ ໃນໄລຍະໃໝຸ່ ຂອງພກັ ເຮາົ ໃນການສາ້ ງສາ ແລະ ປັກປັກຮກັ ສາປະເທດຊາດແຕຸ່ ປີ 1970 ຮອດປັດຈບນັ ມຄີ ຼື ແນວໃດ? 3. ໄລຍະການກຸ່ ສາ້ ງ ແລະ ຟືຼນ້ ຟູເສດຖະກດິ ຂອງພກັ ເຮາົ ໃນການສາ້ ງສາ ພດັ ທະນາປະເທດຊາດແຕຸ່ ປີ 1976 ຮອດປັດຈບນັ ມຄີ ແຼື ນວໃດ? 4. ແຜຸ່ ນການພດັ ທະນາເສດຖະກດິ - ສງັ ຄມົ (ແຕຸ່ 1990-1995) ມຄີ ຼື ແນວໃດແດຸ່ ? 5.ແຜຸ່ ນການພດັ ທະນາເສດຖະກດິ ສງັ ຄມົ ໃນຄງັ້ ທີ 7 ໄດກ້ ານດົ ໃນແຕຸ່ ໄລຍະຄແືຼ ນວໃດ?

ຕອບ1: ມຂີ ະບວນການດຸ່ ງັ ນ:ີ້ 1.ຂະບວນການຕຸ່ ສູຢ້ ຸ່ ູສະຫວນັ ນະເຂດ ແຕຸ່ ປີ 1901-1903 ພາຍໃຕກ້ ານນາພາຂອງພຸ່ ກະດວກ. ການລກຮຂີຼື້ ນ້ ດວ້ ຍອາວດຂອງປະຊາຊນົ ພາກໃຕແ້ ຕຸ່ ປີ 1901-1937 ພາຍໃຕກ້ ານນາພາຂອງອງົ ແກວ້ ແລະ ອງົ ກມົ ມະດາ. 2.ຂະບວນການຕຸ່ ສູຂ້ ອງປະຊາຊນເົ ຜຸ່ າົ ມງົ້ ຢຸ່ ູບນັ ດາແຂວງພາກເໜອຼື ແຕຸ່ ປີ 1918-1922 ພາຍໃຕກ້ ານ ນາພາຂອງເຈາົ້ ຟາ້ ປັດໄຈ. 3.ຂະບວນການຕຸ່ ສູຂ້ ອງເຜຸ່ າົ ລຢຼື້ ຸ່ ູເມອຼື ງສງິ ແຕຸ່ ປີ 1914-1918. 4.ຂະບວນການຕຸ່ ສູຂ້ ອງຊນົ ເຜຸ່ າົ ພູໄທຢຸ່ ູຊາເໜອຼື ໃນປີ 1916 ແລະ ຂະບວນການຕຸ່ ສູອ້ ຸ່ ນືຼ ໆ ໃນທອ້ ງຖຸ່ ນິ ຕຸ່ າງໆທຸ່ ວົ ປະເທດ. ຕອບ2: ໄຊຊະນະປະຫວດັ ສາດ ແຫຸ່ ງການລກຮຂືຼ້ ນ້ ຢດອານາດການປົກຄອງທຸ່ ວົ ປະເທດ ແລະ ສະຖາປະນາເປັນສາທາລະນະລັດ ປະຊາທປິ ະໄຕ ປະຊາຊນົ ລາວ ໃນປີ 1975 ໄດເ້ ຮັດໃຫກ້ ານ ປະຕິວັດລາວກາ້ ວສູກ້ ານປະຕິວດັ ໄລຍະໃໝຸ່ , ໄລຍະແຫຸ່ ງການສືບຼ ສາ້ ງ ແລະ ຂະຫຍາຍລະບອບ ປະຊາທປິ ະໄຕປະຊາຊນົ , ສາ້ ງປະຖມົ ປັດໄຈ ເພຸ່ ອຼື ກາ້ ວຂນ້ ສງັ ຄມົ ນຍິ ມົ ເທຸ່ ອຼື ລະກາ້ ວ. ກາ້ ວເຂາົ້ ສໄູ ້ ລຍະໃໝຸ່ ຂອງການປະຕວິ ດັ , ປະເທດລາວໄດເ້ ປັນປ້ອມດຸ່ ານໜາ້ ຂອງສງັ ຄມົ ນຍິ ມົ . ດວ້ ຍທຸ່ ຕີ ງັ້ ອນັ ສາຄນັ , ພວກຈກັ ກະພດັ ແລະ ອດິ ທກິ າລງັ ປລະປັກໄດສ້ ມໃສຸ່ ມາ້ ງເພທາລາຍການ ປະຕວິ ດັ ຂອງປະເທດເຮາົ ໃນທກດາ້ ນ. ພວກເຂາົ ໄດດ້ າເນນີ ກນົ ອບາຍຫາຍຮູບຫາຍສທີ ຸ່ ເີ ລກິ ລດັ ທາງ ດາ້ ນການເມອືຼ ງ; ການທະຫານ, ເສດຖະກດິ , ວດັ ທະນະທາ - ສງັ ຄມົ ແລະ ການຕຸ່ າງປະເທດ, ຫວງັ ມາ້ ງເພທາລາຍການປະຕວິ ດັ ຂອງປະເທດເຮາົ . ນອກຈາກນນັ້ ກນົ ອບາຍມາ້ ງເພທາລາຍຂອງສດັ ຕູແລວ້ , ການປົກປັກຮກັ ສາ ແລະ ກຸ່ ສາ້ ງ ລະບອບໃໝຸ່ ຍງັ ພບົ ກບັ ຄວາມຫຍງ້ ຍາກຫາຍປະການ ອນັ ເນຸ່ ອືຼ ງມາຈາກເສດຖະກດິ ຂອງຊາດຍງັ ຢຸ່ ູໃນ ສະພາບທຸ່ ຫີ າ້ ຫງັ ຫາຍ ຊຸ່ ງສຸ່ ວນໃຫຍຸ່ ຍງັ ແມຸ່ ນເສດຖະກດິ ທາມະຊາດ ແລະ ເຄຸ່ ງິ ທາມະຊາດ

ຕອບ3: ປະຕບິ ດັ ແຜນນະໂຍບາຍເສດຖະກດິ ເອກະລາດ, ເປັນເຈາົ້ ຕນົ້ ເອງຕາມທດິ ສງັ ຄມົ ນຍິ ມົ . ໄດ້ ປກລະດມົ ປະຊາຊນົ ເຂາົ້ ຮຸ່ ວມໃນແນວຮບົ ການຜະລດິ ກະສກີ າ, ພນຼື້ ຟູນາເຮອຼື້ , ຊຸ່ ວນາໃໝຸ່ , ຕາ້ ນໄພທາມະ ຊາດຢຸ່ າງເປັ ນຂະບວນກວ້ າງຂວາງ ແລະ ຟົດຟືຼ້ນ. ນາໃຊເ້ ຕັກນິກໃໝຸ່ ເຂົາ້ ສຸ່ ູ ການຜະລິດ, ສາ້ ງ ຊນົ ລະປະທານ, ເຮດັ ກະເສດສມ, ເຮດັ ນາແຊງ, ຫນັ ເປັນສະຫະກອນກະເສດຊຸ່ ງໄດສ້ າ້ ງພນຼື້ ຖານສາ້ ງປັດ ໄຈໃໝຸ່ ໃຫແ້ ກຸ່ ການສບືຼ ຕຸ່ ຂະຫຍາຍການຜະລດິ ກະສກີ າ - ປຸ່ າໄມ ້ ແລະ ປະຕບິ ດັ ສດິ ເປັນເຈາົ້ ລວມໝຸ່ ຊູ ຂອງ ຊາວກະສກິ ອນຢຸ່ ູຊນົ ນະບດົ . ➢ ຂະຫຍາຍການຜະລດິ ກະສກີ າ, ຟືຼນ້ ຟູການຜະລດິ ຂອງໂຮງຈກັ ໂຮງງານທງັ ໃຫຍຸ່ ແລະ ນອ້ ຍນບັ ເປັນຮອ້ ຍໆແຫຸ່ ງເຊຸ່ ນັ : ໂຮງງານໄຟຟາ້ , ນາ້ ປະປາ, ສອ້ ມແປງກນົ ຈກັ , ພນືຼ້ ຖານໂຮງເລຸ່ ອືຼ ຍ ແລະ ປຸ່ ງແຕຸ່ ງໄມ ້ , ໂຮງງານຜະລດິ ເບຍ, ນາ້ ຫວານ, ນາ້ ປາ, ໂຮງງານຕຸ່ າແຜຸ່ ນ ແລະ ອຸ່ ນຼື ໆ...ລດັ ໄດນ້ າເອາົ ບນັ ດາຂະແໜຸ່ ງ ການເສດຖະກດິ ທຸ່ ສີ າຄນັ , ໄດຫ້ ນັ ເອາົ ທະນາຄານຂອງເອກະຊນົ ເປັນຂອງລດັ , ປັບປງທະນາຄານແຫຸ່ ງລດັ ປະຕບິ ດັ ລະບອບການເງນິ ທຸ່ ເີ ປັນເອກະພາບໃນທຸ່ ວົ ປະເທດ, ລບົ ລາ້ ງເງນິ ກບີ ວຽງຈນັ , ຜູກຂາດການພມິ ແລະ ຈາໜຸ່ າຍເງນິ ກບີ (ເງນິ ກບີ ປົດປຸ່ ອຍ ແລະ ຕຸ່ ມາປຸ່ ຽນເປັນເງນິ ກບີ ທະນາງານ). ➢ ຫນັ ເອາົ ບນັ ດາໂຮງງານໃຫຍຸ່ ຂອງອານາດການປົກຄອງເກຸ່ າົ ແລະ ຂອງພວກນາຍທນເອກະຊນົ ທຸ່ໂີ ຕນ ໜອີ ອກນອກປະເທດມາເປັນຂອງລດັ ; ຄມ້ ຄອງພາຫະນະຂນົ ສຸ່ ງົ ທາງບກົ , ທາງນາ້ ແລະ ການບນິ ພນົ ລະ ເຮອຼື ນທງັ ໝດົ , ກາມະການການຄາ້ ພາຍໃນ ແລະ ຕຸ່ າງປະເທດ. ຟຼືນ້ ຟູ ແລະ ສອ້ ມແປງຖະໜນົ ຫນົ ທາງ, ຈດັ ຕງັ້ ການຈລະຈອນແຈກຢາຍລະຫວຸ່ າງບລເິ ວນຕຸ່ າງໆໃນທຸ່ ວົ ປະເທດ. ເຮດັ ໃຫເ້ ສດຖະກດິ ຂອງຊາດທຸ່ ີ ຖກຼື ຕດັ ແບຸ່ ງມາເປັນເວລາຫາຍປີ ໄດເ້ ປັນເອກະພາບເທຸ່ ອືຼ ລະກາ້ ວ. ➢ ລບົ ລາ້ ງທກການພວົ ພນັ ເສດຖະກດິ ທຸ່ ຂີ ນ້ ກບັ ຈກັ ກະພດັ ຂອງອານາດການປົກຄອງເກຸ່ າົ ກຸ່ ສາ້ ງ ແລະ ເປີດກວ້ າງການພວົ ພນັ ເສດຖະກດິ ໃໝຸ່ ກບັ ພາຍນອກເປັນຕນົ້ ກບັ ປະເທດອາ້ ຍນອ້ ງ ແລະ ເພຸ່ ອຼື ນມດິ . ບນົ ພນືຼ້ ຖານອຫຸ່ ງການເຄາົ ລບົ ເອກະລາດ, ແະທປິ ະໄຕຂອງລາວ. ບນັ ດາວທິ ກີ ານເສດຖະກດິ ອນັ ຕງັ້ ໜາ້ ດຸ່ ງັ ດາ້ ວມານນັ້ , ເຖງິ ວຸ່ າຍງັ ບຸ່ ທນັ ຄບົ ຖວ້ ນກຸ່ ຕາມ, ມນັ ໄດປ້ ະກອບສຸ່ ວນກາຈດັ ຄວາມຫຍງ້ ຍາກ, ແກໄ້ ຂຊວີ ດິ ການເປັນຢຸ່ ູ ຂອງປະຊາຊນົ ໃຫມ້ ຄີ ວາມສະຫງບົ ປົກກະຕດິ ຂີ ນ້ ເທຸ່ ອຼື ລະກາ້ ວ.

ຕອບ4: ສບຼື ຕຸ່ ພາລະກດິ ປຸ່ ຽນແປງໃໝຸ່ ຮອບດາ້ ນ, ເພຸ່ ມີ ທະວຄີ ວາມສາມກັ ຄເີ ປັນອນັ ໜຸ່ ງ ອນັ ດຽວກນັ ຂອງປວງຊນົ ລາວທງັ ຊາດ ບນົ ພນືຼ້ ຖານພນັ ທະພາບກາມະກອນ - ຊາວກະສີ ກອນນກັ ຮຽນຮູປ້ ັນຍາຊນົ ພາຍໃຕກ້ ານນາພາຂອງພກັ .ສຸ່ ງົ ເສມີ ເສດຖະກດິ ຫາພາກສຸ່ ວນ ແນຸ່ ໃສຸ່ ຂະຫຍາຍກາລງັ ການຜະລດິ ຢຸ່ າງແຂງແຮງ, ຫນັ ປຸ່ ຽນເສດຖະກດິ ທາມະຊາດ ແລະ ເຄຸ່ ງິ ທາມະຊາດໄປຸ່ ສຸ່ ູເສດຖະກດິ ສນິ ຄາ້ , ເຮດັ ໃຫຊ້ ວີ ດິ ການເປັນຢຸ່ ູທາງດາ້ ນວດັ ຖ ແລະ ວດັ ທະນະທາຂອງປະຊາຊນົ ບນັ ດາເຜຸ່ າົ ນບັ ມນຼື້ ບັ ດຂີ ນ້ . ➢ ວາງ 8 ແຜນງານໃຫຍຸ່ ອອກຄ:ືຼ 1. ແຜນງານຜະລດິ ສະບຽງອາຫານ 2. ແຜນງານຜະລດິ ສນິ ຄາ້ 3. ແຜນງານຢດຕກິ ານຖາງປຸ່ າເຮດັ ໄຮຸ່ ແລະ ຈດັ ສນັ ອາຊບີ ຄງົ ທຸ່ ີ 4. ແຜນງານພດັ ທະນາຊນົ ນະບດົ ຮອບດາ້ ນ 5. ແຜນງານກຸ່ ສາ້ ງພນຼື້ ຖານໂຄງລຸ່ າງ 6. ແຜນງານຮຸ່ ວມມກືຼ ບັ ຕຸ່ າງປະເທດ 7. ແຜນງານພດັ ທະນາຊບັ ພະຍາກອນມະນດ 8. ແຜນງານສຸ່ ງົ ເສມີ ການບລກິ ານ

ຕອບ5: ແຜນພດັ ທະນາເສດຖະກດິ - ສງັ ຄມົ ໃນຄງັ້ ທີ VIIໄດກ້ ານດົ ເປັນໄລຍະດຸ່ ງັ ນ:ີ້ ສາລບັ ໄລຍະຮອດປີ 2020 1. ປະເທດເຮາົ ຫດພນົ້ ອອກຈາກປະເທດດອ້ ຍພດັ ທະນາເປັນປະເທດທຸ່ ມີ ຄີ ວາມໝນັ້ ຄງົ ທາງດາ້ ນ ການເມອຼື ງ ແລະ ມຄີ ວາມສະຫງບົ ປອດໄພທາງສງັ ຄມົ ອນັ ໜກັ ແໜນ້ . 2. ປະຊາຊນົ ມຊວີ ດິ ການເປັນຢຸ່ ູລຸ່ ນືຼ ລະດບັ ປັດຈບນັ (ປີ 2000) 3 ເທຸ່ າົ ; ເສດຖະກດິ ແຫຸ່ ງຊາດ ຂະຫຍາຍຕວົ ຢຸ່ າງຕຸ່ ເນຸ່ ອືຼ ງ ແລະ ໝນັ້ ທຸ່ ຽງໂດຍຈງັ ຫວະໄວພສມົ ຄວນມພີ ນືຼ້ ຖານ ດວ້ ຍໂຄງປະກອບ ກະສກີ າປາ - ໄມຕ້ ດິ ແໜນ້ ກບັ ອດສະຫະກາ ແລະ ການບລກິ ານທຸ່ ມີ ຄີ ວາມສມົ ສຸ່ ວນ ແລະ ຕງັ້ ໜາ້ ບນັ ດາພາກສຸ່ ວນເສດຖະກດິ ລວ້ ນແຕຸ່ ມກີ າລງັ ແຮງ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ ຢຸ່ າງກມົ ກຽວ. ໃນນນັ້ ພາກສຸ່ ວນເສດຖະກດິ ຂອງລດັ ແລະ ຮຸ່ ວມມກືຼ ບັ ປະຊາຊນົ ກວມສຸ່ ວນຫາຍ; ກນົ ໄກເສດຖະກດິ ຕະຫາດມກີ ານຄມ້ ຄອງຂອງລດັ ໄດເ້ ປັນລະບບົ ແບະ ມປີ ັດໄຈພນືຼ້ ຖານແຫຸ່ ງການຫນັ ເປນັ ອດສາຫະກາ ແລະ ທນັ ສະໄໝ. 3.ລະບບົ ການເມອຼື ງປະຊາທປິ ະໄຕປະຊາຊນົ ທຸ່ ມີ ພີ ກັ ເປັນແກນນາມຄີ ວາມໜກັ ແໜນ້ . ສດິ ທຂິ ອງ ພນົ ລະເມອຼື ງມກີ ານຮບັ ປະກນັ ດວ້ ຍການຄມ້ ຄອງຈາກກດົ ໝາຍທຸ່ ສີ ກັ ສດິ , ລກັ ສະນະລດັ ຂອງປະຊາຊນົ , ໂດຍປະຊາຊນົ ແລະ ເພຸ່ ອຼື ຜນົ ປະໂຫຍດຂອງປະຊາຊນົ ສະແດງອອກ ຢຸ່ າງຈະແຈງ້ . ປະຊາຊນົ ບນັ ດາເຜຸ່ າົ ມຄີ ວາມສາມກັ ຄເີ ປັນປກແຜຸ່ ນ. 4. ປະຊາຊມົ ລີ ະດບັ ການສກສາທຸ່ ວົ ໄປຈບົ ຊນັ້ ມດັ ທະຍມົ ຕອຍຕນົ້ , ໄດຮ້ ບັ ການບລກິ ານ ດາ້ ນ ສາທາລະນະສກຢຸ່ າງທຸ່ ວົ ເຖງິ ແລະ ມເີ ງຸ່ອືຼ ນໄຂພດັ ທະນາຕນົ ເອງດຂີ ນ້ . ວດັ ທະນະທາອນັ ດງີ າມຂອງຊາດໄດຮ້ ບັ ການປົກປັກຮກັ ສາ ແລະ ພດັ ທະນາໃຫມ້ ຄີ ວາມອດມົ ຮຸ່ ງັ ມີ ຂນ້ ຕຸ່ ມຼື ອກີ . 5. ສ ປປ ລາວ ມກີ ານພວົ ພນັ ຮຸ່ ວມມອືຼ ນັ ກວ້ າງຂວາງ ແລະ ສາມາດເຂາົ້ ຮຸ່ ວມການເຄຸ່ ອຼື ນໄຫວສາກນົ ໄດຢ້ ຸ່ າງເປັນເຈາົ້ ການ.

ໄລຍະແຕຸ່ ປີ 2006 - 2010 1.ເສດຖະກດິ ຂະຫຍາຍຕວົ ຕຸ່ ເນຸ່ ອືຼ ງໂດຍສະເລຸ່ ຍບຸ່ ຫດ 7 % ດວ້ ຍການພດັ ທະນາຂະ ແໜຸ່ ງກະສກີ າ - ປຸ່ າໄມຕ້ ດິ ແໜນ້ ກບັ ອດສາຫະກາ ແລະ ການບລກິ ານຢຸ່ າງແຂງແຮງ ແລະ ມຈີ ດສມ, ສາ້ ງໂຄງປະກອບທຸ່ ສີ ມົ ສຸ່ ວນຫາຍຂນ້ ແລະ ມດີ າ້ ນທນັ ສະໄໝ. 2.ການຖາງປຸ່ າເຮດັ ໄຮຸ່ ເພຸ່ ອືຼ ປູກເຂາົ້ ໄດຢ້ ດຕຢິ ຸ່ າງສນິ້ ເຊງີ , ຄອບຄວົ ທຸ່ ທີ ກຍາກໄດຮ້ ບັ ການແກໄ້ ຂ. 3.ມພີ ນຼື້ ຖານໂຄງລຸ່ າງເສດຖະກດິ - ເຕກັ ນກິ , ວດັ ທະນະທາ, ວທິ ະຍາສາດ ແລະ ບກ ຄະລາກອນຮອງຮບັ ຫນັ ເປັນອດສາຫະກາ ແລະ ທນັ ສະໄໝຂນ້ ໃນຂນັ້ ຕຸ່ ໄປ. ➢ ສາລບັ ໄລຍະປີ 2001 ຮອດ 2005 1ັ.ັກຮບແັ ໜປະນ້ ກຕນັຸ່ ມືຼ ໃອຫກີ ປ້ .ະເທດຊາດມສີ ະຖຽນລະພາບທາງດາ້ ນການເມອືຼ ງ ແລະ ມຄີ ວາມສະຫງບົ ໜ 2.ຮກັ ສາລະກບັ ການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງເສດຖະກດິ ສະເລຸ່ ຍບຸ່ ຫດ 7 % ຕຸ່ ປີ, ມຄີ ວາມໝນັ້ ທ34ຸ່..ຽສຢງາດ້ ງແຕໃລກຫິ ະາມ້ ນຖກີ ຖກຼື ດິ າທຈງປດິະຸ່ າກ.ເຮານດັ ພໄຮນຼື້ ຸ່ ປຖູການເຂຈາົ້ າໃນຫວໄ້ ນດໜໂ້ ດຸ່ ງຍເພພຸ່ ນອຼືຼື້ ຖກາາ້ ວນສແຸ່ ູກລາະນຫຢນດັ ເຕປປິ ັນູຝອຸ່ ິນດໃສຫາໄ້ຫດະຢ້ ຸ່ກາງາສແນິ້ ລເະຊງີ ທ. ນັ ສະໄໝໃນຂນັ້ ຕຸ່ ໄປ. 5.ພດັ ທະນາຄນົ ລາວໃຫມ້ ຄີ ວາມສາມາດປົກປັກຮກັ ສາ ແລະ ສາ້ ງສາປະເທດຊາດໄດດ້ ກີ ວຸ່ າ ປັດຈບນັ ຄ:ຼື

• ດາ້ ນການເມອຼື ງແນວຄດິ (ເປັນຕນົ້ ແມຸ່ ນພະນກັ ງານ) ຕອ້ ງໜກັ ແໜນ້ . • ມວີ ຊິ າສະເພາະໃນລະດບັ ອນັ ຈາເປັນສາລບັ ເຮດັ ວຽກໃຫມ້ ປີ ະສດິ ທິ ຜນົ . •ມນີ າມ້ ໃຄີຈນເພສຸ່ ງິມົ ຕບນົ ດັ ເອສງນິ ແທລາປະະຮຕູທ້ ວິ າດັ ມ,າຮຫູກ້າກດົ ນິໝໃນາຍດາແ້ ນລທະຸ່ ກີ ເດຄົ ຸ່ ໝາົ ລາບົ ຍກບຸ່ດົ ເກໝອຼື າດຍຫ, າ້ ມ. • ມສີ ກຂະພາບແຂງແຮງ ແລະ ທນົ ທານຕຸ່ ການເຮດັ ວຽກງານດກີ ວຸ່ າເກຸ່ າົ . 6. ຮກັ ສາ ແລະ ເຊດີ ຊູບດົ ບາດການນາພາຂອງພກັ ໃຫສ້ ູງຕຸ່ ມືຼ ອກີ ; ເພຸ່ ມີ ຄວາມສກັ ສດິ ໃນການບລຫິ ານຂອງລດັ ເຮດັ ໃຫກ້ ງົ ຈກັ ລດັ ກະທດັ ຫດັ ລງົ ຕຸ່ ມືຼ ແລະ ມລີ ະບອບແບບແຜນການເຮດັ ວຽກທຸ່ ມີ ປີ ະສດິ ທພິ າບ, ຕດິ ແທດກບັ ຕວົ ຈງິ ຫດຜຸ່ ອນສະພາບຫຍທ້ ,້ ອາດຍາສດິ , ການລກັ ໂລບຟຸ່ ູມ ເຟຼືອຍ. 7. ມກີ ານພວົ ພນັ ມດິ ຕະພາບກບັ ນາໆຊາດ ແລະ ມກີ ານຮຸ່ ວມມກຼື ບັ ເພຸ່ ອືຼ ມດິ ໃນໂລກຢຸ່ າງກວ້ າງຂວາງ.

ກດິ ຈະກາ 4 1. ບດົ ຮຽນອນັ ປະເສດີ ຂອງການນາພາຂອງພກັ ໃນການປົກປັກຮກັ ສາ ແລະ ສາ້ ງສາປະເທດ ຊາດມຄີ ແຼື ນວໃດ? 2. ມູນເຊອຼື້ ຂອງຊາດລາວມຫີ ຍງັ ແດຸ່ ? 3. ພວກເຮາົ ຈະມວີ ທິ ກີ ານແນວໃດໃນການເສມີ ຂະຫຍາຍມູນເຊອຼື້ ຂອງຊາດໃຫໝ້ ນັ້ ຄງົ ຕະຫອດໄປ? ຕອບ1: ມດີ ຸ່ ງັ ນ:ີ້ ບດົ ຮຽນໜຸ່ ງ: ກາແໜນ້ ຈດພເິ ສດ ແລະ ສະພາວະຄວາມເປັນຈງິ ຂອງປະເທດຊາດ, ເສມີ ຂະຫຍາຍ ຈດິ ໃຈເອກະລາດ, ຄວາມຄດິ ປະດດິ ສາ້ ງໃນການໝນູ ໃຊລ້ ດັ ທມິ າກ - ເລນນິ ແລະ ບດົ ຮຽນພາບນອກ, ມຄີ ວາມສະດງ້ ໄວ ແລະ ຮູພ້ າຍະກອນສະພາບພາຍໃນ ແລະ ຕຸ່ າງປະເທດ. ວາງແນວທາງການເມອຼື ງຢຸ່ າງ ສອດຄຸ່ ອງກບັ ຈດພເິ ສດຂອງແຕຸ່ ລະໄລຍະຂອງການປະຕວິ ດັ , ການດົ ຍດທະສາດອນັ ຖກືຼ ຕອ້ ງ, ວາງຍດ ໂທບາຍທຸ່ ຄີ ຸ່ ອງແຄວ້ ມໄີ ຫວພບິ . ບຊດນົົ ຮ, ເຽອນາົ ທໃຈສີ ໃອສງຸ່ ຕ:ຸ່ ພຖດເືຼ ປຕັນກິ ສາແາຄຫຸ່ນັ ງກກາານນເສຄະຸ່ ອຼື ຫນູບໄຫຖວອປດະຖຕອບິ ນດັ ບມດົ ະຮຫຽນາຊຈນົ າກຢຸ່ າຂງະຈບະວແນຈກງ້ .ານປະຕວິ ດັ ຂອງມະຫາງ ບດົ ຮຽນທສີ າມ: ສະໜດິ ຕດິ ແທດກບັ ມະຫາຊນົ , ຮຸ່ ວມທກຮຸ່ ວມສກກບັ ປະຊາຊນົ , ເກບັ ກາຮບັ ຟັງຄາ ຄດິ ເຫນັ ຂອງມະຫາຊນົ ແລະ ເຊຸ່ ອືຼ ໝນັ້ ມະຫາຊນົ . ບດົ ຮຽນທສີ :ີ ຂະຫຍາຍກາລງັ ແຮງຂອງຄວາມສາມກັ ຄຄີ ເືຼ ປັນເອກະພາບໃນພກັ , ສາມກັ ຄທີ ຸ່ ວົ ປວງຊນົ ຕດິ ພນັ ກບັ ການເປີດກວ້ າງການພວົ ພນັ ຮຸ່ ວມມກືຼ ບັ ພາຍນອກ. ບດົ ຮຽນທຫີ າ້ : ເອາົ ໃຈໃສຸ່ ຢຸ່ າງຈດົ ຈຸ່ ບນັ ຫາການປັບປງ ແລະ ກຸ່ ສາ້ ງພກັ , ສາ້ ງອານາດການປົກຄອງ ແລະ ອງົ ການຈດັ ຕງັ້ ມະຫາຊນົ , ບາລງສາ້ ງຖນັ ແຖວພະນກັ ງານ, ສະມາຊກິ ພກັ ໃຫມ້ ຄີ ນສມົ ບດັ ສນິ ທາປະຕິ ວດັ ແລະ ມຄີ ວາມສາມາດສມົ ຄຸ່ ູກບັ ຄວາມຮຽນຮອ້ ງຕອ້ ງການຂອງພາລະກດິ ປະຕວິ ດັ ໃນແຕຸ່ ລະໄລຍະ.

ບດົ ທີ 2 ຄວາມຮູພ້ ນືຼ້ ຖານກຸ່ ຽວກບັ ລດັ ທມິ າກ - ເລນນິ ກດິ ຈະກາ 1 1. ລດັ ທມິ າກ - ເລນນິ ກາເນດີ ມາຈາກປັດໄຈໃດແດຸ່ ? 2. ລດັ ທມິ າກ - ເລນນິ ແມຸ່ ນຫຍງັ ? 3. ສຸ່ ວນປະກອບຂອງລດັ ທມິ າກ - ເລນນມິ ຫີ ຍງັ ແດຸ່ ? 4. ເນອືຼ້ ໃນວທິ ະຍາສາດຂອງລດັ ທມິ າກ - ເລນນິ ສະແດງອອກຄແຼື ນວໃດ? 5. ການເຄຸ່ ອືຼ ນເໜງັ ຂອງວດັ ຖແມຸ່ ນຫຍງັ ?ມຈີ ກັ ຮູບແບບຄອືຼ ນັ ໃດແດຸ່ ? ຕອບ1: ປັດໄຈຕຸ່ າງໆຂອງການກາເນດີ ລດັ ທມິ າກ - ເລນນິ ມຄີ :ືຼ ➢ ປັດໄຈທາງດາ້ ນວທິ ະຍາສາດທາມະຊາດ ແລະ ວທິ ະຍາສາດສງັ ຄມົ ❑ ວທິ ະຍາສາດທາມະຊາດ ໃນສະຕະວດັ ທີ XIX ວທິ ະຍາສາດທາມະຊາດໄດຂ້ ະຫຍາຍຕວົ ຢຸ່ າງແຂງແຮງ ເປັນຕນົ້ ແມຸ່ ນ: ຟິຊກິ ສາດ, ເຄມສີ າດ, ຊວີ ະສາດ, ດາລາສາດ... ການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງວທິ ະຍາສາດທາມະຊາດ ດຸ່ ງັ ກຸ່ າວນນັ້ ທແມດິ ຸ່ ສນະຍດອ້ ກີນຸ່ ຽກວານກຄບັ ນົໂ້ ຄພງບົ ປກະດົກເອກບນຈທລາມງັ ຂະອຊງາສດຸ່ ງິ ທ3ຸ່ ມີ ຢຸ່ຊີ າງວີ ຄດິ :ືຼ ກດົ ເກນຮກັ ສາ ແລະ ປຸ່ ຽນ ພະລງັ ງານ, ແລະ ທດິ ສະດວີ ວິ ດັ ທະນາການ ຂອງທຸ່ ານດກັ ວນິ .

❑ ວທິ ະຍາສາດສງັ ຄມົ ມາກສ໌ ແລະ ອງັ ແກນໄດສ້ ບືຼ ທອດເອາົ ບນັ ດາຜນົ ສາເລດັ ທາງດາ້ ນທດິ ສະດຂີ ອງມວນ ມະນດຢຸ່ າງມກີ ານເລອືຼ ກເຟັນ້ ເປັນຕນົ້ ແມຸ່ ນ: ປັດຊະຍຍາເຢຍລະມນັ ບູຮານ(ຂອງທຸ່ ານ ເຮແກນ ແລະ ທຸ່ ານ ເຟີແບກັ ) ທຸ່ ຊີ ຸ່ ວຍໃຫ້ ເພນິ ເກດີ ມຄີ ວາມຄດິ ກຸ່ ຽວກບັ ການສາ້ ງປັດຊະຍາທຸ່ ມີ ຄີ ນະພາບໃໝຸ່ ຂນ້ ຄ:ຼື ປັດຊະຍາ ວດັ ຖນຍິ ມົ ສດັ ຈະວພິ າກ ແລະ ປະຫວດັ ວພິ າກ. ການສາ້ ງປັດຊະຍາວດັ ຖນຍິ ມົ ເປັນບ ບາດລຽ້ ວແບບປະຕວິ ດັ ປັດຊະຍາ. ເສດຖະສາດການເມອືຼ ງດງັ ເດມີ ຂອງອງັ ກດິ (ຂອງທຸ່ ານ ອາດາມສະມດິ , ເດວດິ ຣກີ າກ ໂດ) ທຸ່ ເີ ປັນພນຼື້ ຖານດາ້ ນຄວາມຮູທ້ າງເສດຖະສາດທຸ່ ຊີ ຸ່ ວຍໃຫມ້ າກສສ໌ າມາຄນົ້ ພບົ ບນັ ດາກກດົ ເກນເສດຖະກດິ ທຸ່ ຄີ ອບງາສງັ ຄມົ ນາຍທນ ແລະ ກນົ ໄກສາ້ ງຮຸ່ ງັ ຄູນມຂີ ອງ ພວກນາຍທນ. ເພຸ່ ນິ ໄດຢ້ ັງ້ ຢືຼນກຸ່ ຽວກບັ ຄວາມອາດສາມາດທຸ່ ຊີ ນົ ຊນັ້ ກາມະກອນຈະໂຄນ ລມົ້ ຊນົ ຊນັ້ ນາຍທນຂູດຮດີ . ກ ມາກສ໌ ເປັນຜູທ້ າອດິ ທຸ່ ສີ າ້ ງເສດຖະສາດການເມອືຼ ງທຸ່ ເີ ລຸ່ ງັ ໃສຸ່ ປົກປອ້ ງຜນົ ປະໂຫຍດຂອງຊນົ ຊນັ້ ກາມະກອນ ແລະ ຊາວຜູອ້ ອກແຮງງານທຸ່ ຖີ ກຼື ຂູດ ຮດີ ; ຫືຼ ເອນີ້ ວຸ່ າ ເສດຖະສາດການເມອືຼ ງຂອງຊາວກາມາຊບີ . ລດັ ທສິ ງັ ຄມົ ນຍິ ມົ ໄຝຸ່ ຝັນຂອງຝຣຸ່ ງັ (ແຊງຊມີ ງົ , ຟູຣແິ ອ) ລດັ ທສິ ງັ ຄມົ ນຍິ ມົ ແບບໄຝຸ່ ຝັນເຖງິ ວຸ່ າຈະແມຸ່ ນຄວາມຄດິ ແບບຈນິ ຕະນາການກຸ່ ຽວກບັ ສງັ ຄມົ ນຍິ ມົ ໃນອະນາຄດົ ກຸ່ ຈງິ , ແຕຸ່ ມນັ ຊຸ່ ວຍໃຫມ້ າກສມ໌ ພີ ນຼື້ ຖານດາ້ ນການຄນົ້ ຄວ້ າສາ້ ງທດິ ສະດກີ ຸ່ ຽວກວັ ລດັ ທສິ ງັ ຄມົ ນຍິ ມົ ວທິ ະຍາສາດຂນ້ .

➢ ປັດໄຈດາ້ ນເສດຖະກດິ ການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງວທິ ະຍາສາດຕັ ກນກິ ໄດສ້ າ້ ງພນຼື້ ຖານໃຫແ້ ກຸ່ ການກາເນດີ ອດສາຫະກາຂະໜາດໃຫຍຸ່ , ຜນົ ຜະລດິ ນບັ ມນືຼ້ ບັ ເພຸ່ ມີ ຂນ້ , ຊນົ ຊນັ້ ນາຍທນນບັ ມຮຼື້ ຸ່ ງັ ມ,ີ ສຸ່ ວນກາມະກອນຂາດສດິ ເສລພີ າບ ແລະ ຄວາມຍຕທິ າ; ເຂາົ ເຈາົ້ ຍງັ ມຊີ ວີ ດິ ຢຸ່ ູໃນ ສະພາບທຸ່ ທີ ກຍາກຂາດເຂນີ ແລະ ກດົ ຂຸ່ ຂີ ູດຮດີ ຢຸ່ າງໜກັ ໜຸ່ ວງ ຍອ້ ນແນວນນັ້ ຈຸ່ ງມີ ການຕຸ່ ສູປ້ ະທວ້ ງເພາີ ມເງນິ ເດອືຼ ນ, ປັບປງເງຸ່ອືຼ ນໄຂການເຮດັ ວຽກ, ຫດຜຸ່ ອນເວລາເຮດັ ວຽກລງົ ເຊຸ່ ນັ : 1.ການປະທວ້ ງກາມະກອນຝຣຸ່ ງັ ຢຸ່ ູເມອຼື ງລອີ ງົ 2.ການປະທວ້ ງຂອງຊຸ່ າງຕຸ່ າແຜຸ່ ນຢຸ່ ູເຢຍລະມນັ 3.ຂະບວນລກຮຂືຼ້ ນ້ ຢຸ່ ູອງັ ກດິ ຂະບວນການຕຸ່ ສູດ້ ຸ່ ງັ ກຸ່ າວເຖງິ ວຸ່ າບຸ່ ມກີ ານຈດັ ຕງັ້ ແລະ ດາເນນີ ໄຕາມເປັນຕາມເກດີ ແບບບຸ່ ມຈີ ດໝາຍປາຍທາງແຫຸ່ ງການຕຸ່ ສູອ້ ນັ ຈະແຈງ້ ກຸ່ ຕາມ, ມນັ ໄດສ້ ະທອ້ ນໃຫເ້ ຫນັ ສະພາບຊວີ ດິ ການເປັນຢຸ່ ູ ແລະ ຄວາມຮູສ້ ກນກຄດິ ຂອງຊນົ ຊນັ້ ກາມະກອນ ແລະ ຊາວ ຜູອ້ ອກແຮງງານໃນສະໄໝນນັ້ , ຊຸ່ ງເລຸ່ ງັ ທວງໃຫມ້ າກສ໌ ຕອ້ ງສາ້ ງທດິ ສະດປີ ະຕວິ ດັ ຂນ້ ເພຸ່ ອຼື ຮບັ ໃຊຂ້ ະບວນການຕຸ່ ສູດ້ ຸ່ ງັ ກຸ່ າວ.

➢ ປັດໄຈທາງການເມອຼື ງ - ສງັ ຄມົ ສງັ ຄມົ ທນນຍິ ມົ ຂະຫຍາຍຕວົ ເທຸ່ າົ ໃດ ຍຸ່ ງິ ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ຄວາມຂດັ ແຍງ້ ຂອງຊນົ ຊນັ້ ນາຍທນກບັ ກາມະກອນເພຸ່ ມີ ຂນ້ , ກາລງັ ການຜະລດິ ຂະຫຍາຍຕວົ ເທຸ່ າົ ໃດຍຸ່ ງິ ທວງເລຸ່ ງັ ໃຫມ້ ກີ ານປຸ່ ຽນແປງການພວົ ພນັ ການຜະລດິ ຄນືຼ ໃໝຸ່ . ຈາກນນັ້ ຕຸ່ ສູທ້ າງ ດາ້ ນເສດຖະກດິ ກາ້ ວໄປເຖງິ ການຕຸ່ ສູທ້ າງດາ້ ນການເມອຼື ງ. ຈາກນນັ້ ບຸ່ ທນັ ມກີ ານຈດັ ຕງັ້ , ດາເນນີ ໄປຕາມເປັນຕາມເກດີ ໄປເຖງິ ມກີ ານຈດັ ຕງັ້ ; ຫວງັ ທວ້ ງລບົ ລາ້ ງລະບອບ ທນນຍິ ມົ ຈາກນນັ້ ມນັ ຕອ້ ງການ ໃຫມ້ ລີ ະບບົ ແນວຄວາມຄດິ ທດິ ສະດປີ ະຕວິ ດັ ສາລບັ ການຕຸ່ ສູ.້

ຕອບ2: ລດັ ທມິ າກ - ເລນນິ ແມຸ່ ນວທິ ະຍາສາດກຸ່ ຽວກບັ ກດົ ເກນລວມແຫຸ່ ງການຂະຫຍາຍ ຕວົ ຂອງທາມະຊາດ, ສງັ ຄມົ ແລະ ຈນິ ຕະນາການ; ແມຸ່ ນທດິ ສະດປີ ະຕວິ ດັ ຂອງຊນົ ຊນັ້ ກາມະກອນ ແລະ ຊາວຜູອ້ ອກແຮງງານໃນການຕຸ່ ສູປ້ ົດປຸ່ ອຍຕນົ ເອງອອກຈາກການຂູດຮດີ ; ແມຸ່ ນລທດັ ດິ ທສມິ ະາດກວີ ທິ- ະເລຍນາສນິ າບດຸ່ ແກມຸ່ ຽຸ່ ນວຄກາບັພກແີ າຕນຸ່ ຫສາາ້ກງສເປງັ ັນຄທມົ ດນິ ນຍິ າມົ ສ.າລບັ ການເຄຸ່ ອຼື ນໄຫວປະຕິ ພໃວນດວັ ທກແດເລຮາ້ ະານົ ໝຂກອນູານງໃປກຊະລະ້ ເທດທັ ທາດຕມຊິ ວົ າາຈດກງິກ.-ຸ່ ອພເນລວ,ນກຈນິ ເຮາໂກດາົ ຖນຍນລຼືັ້ເລດັ ຸ່ຈມີ ທຸ່ ງຈນມິ າາາກເກອກາົ -າຫນເກລັກມນາແນິູນໜເຕປຸ່ ານ້ັນໆສທຂະດອິ ພນງາທາວໝດິະສຄາຍະວຄດາມວມີ ເາາປມກັນວ-ຸ່ຈາເງິ ລ ນນິ ເຂາົ້ ໃສຸ່ ເງຸ່ອືຼ ນໄຂ ແລະ ສະພາວະຄວາມເປັນຈງິ ດຸ່ ງັ ກຸ່ າວນນັ້ , ເຊດີ ຊູຫວົ ຄດິ ປະດດິ ສາ້ ງເພຸ່ ອຼື ນພາດໃຕຊກິທ້ າດິ ອສນັ ະມດຊີ ດີ ວີຸ່ ງັ ດກິ ຸ່ ຊາວວີ ໃຸ່ າຫຂຖອ້ ງກືຼ ເຕຮອາົ້ ເງຂຕາົ້ າເພມຸ່ ມີຄວເຕາມີມຂເປະັນຫຈຍງິ າ.ຍພລອ້ ດັ ມທກມິ ນັ ານກນັ້ - ນາເອາົ ບດົ ຮຽນຈາກ ຂນ້ ຕຸ່ ມືຼ . ເລນນິ ໃຫອ້ ດມົ ຮຸ່ ງັ ມ ີ ສະຫູບ: ລດັ ທມິ າກ - ເລນນິ ແມຸ່ ນທດິ ສະດປີ ະຕວິ ດັ ແລະ ວທິ ະຍາສາດ, ຢດໝນັ້ ໃນລດັ ທິ ມາກ - ເລນນິ ຕອ້ ງກາແໜນ້ ທາດແທປ້ ະຕວິ ດັ , ວທິ ະຍາສາດ, ມະນດສະທາ; ໝນູ ໃຊໃ້ ຫ້ ຖກຼື ຕອ້ ງສອດຄຸ່ ອງກບັ ຈກພເິ ສດຂອງປະເທດເຮາົ ., ຖທືຼ ດິ ສະດມີ າກ - ເລນນິ ເປັນທດິ ສະດີ ຫາກບຸ່ ແມຸ່ ນຖເຼື ປັນຄາພ;ີ ຕອ້ ງຮູເ້ ສມີ ຂະຫຍາຍ ແລະ ເດດັ ດຽວປກປອ້ ງລດັ ທມິ າກ - ເລນນິ ດວ້ ຍການນາເອາົ ບດົ ຮຽນຈາກການໝນູ ໃຊທ້ ດິ ສະດໃີ ນພາລະກດິ ປະຕວິ ດັ ປົດປຸ່ ອຍຊາດ ໃນ ໄລຍະຜຸ່ ານມາກຸ່ ຄືຼ ບດົ ຮຽນແຫຸ່ ງການປັກປັກຮກັ ສາ ແລະ ສາ້ ງສາປະເທດຊາດໃນໄລຍະໃໝຸ່ ນເີ້ ຂາົ້ ເພຸ່ ມີ ເຕມີ ໃນທດິ ສະດມີ າກ - ເລນນິ ຂອງອດິ ທກິ າລງັ ປລະປັກ.

ຕອບ3: ສຸ່ ວນປະກອນຕນົ້ ຕຂອງລດັ ທມິ າກ - ເລນນິ ມ:ີ ➢ ປັດຊະຍາມາກ - ເລນນິ ປັດຊະຍາມາກ - ເລນນິ ແມຸ່ ນວທິ ະຍາສາດທຸ່ ຄີ ນົ້ ຄວ້ າບນັ ດາກດົ ເກນລວມຂອງທາມະຊາດ, ສງັ ຄມົ ແລະ ຈນິ ຕະນາການ, ມນັ ແມຸ່ ນທດັ ສະນະວທິ ະຍາສາດ ແລະ ສດັ ຈະ ວພິ າກກຸ່ ຽວກບັ ການຮບັ ຮູໂ້ ລກ ແລະ ຫນັ ປຸ່ ຽນໂລກແຫຸ່ ງວດັ ຖໃຫມ້ າຮບັ ໃຊຊ້ ວີ ດິ ຂອງຄນົ ເຮາົ . ➢ ເສດຖະສາດການເມອຼື ງ ມາກ - ເລນນິ ເສດຖະສາດການເມອືຼ ງ ມາກ - ເລນນິ ແມຸ່ ນວທິ ະຍາສາດທຸ່ ຄີ ນົ້ ຄວ້ າກຸ່ ຽວກບັ ສາຍພວົ ພນັ ລະຫວຸ່ າງ ຄນົ ກບັ ຄນົ ໃນຂະບວນວວິ ດັ ແຫຸ່ ງການຜະລດິ , ການແຈກຢາຍ, ການແລກປຸ່ ຽນ ແລະ ການຊມົ ຊໃຊ້ ຜນົ ຜະລດິ ໃນສງັ ຄມົ ; ມນັ ແມຸ່ ນວທິ ະຍາສາດທຸ່ ຄີ ນົ້ ຄວ້ າກຸ່ ຽວກບັ ກດົ ເກນເສດຖະກດິ ທຸ່ ຄີ ງົ ຕວົ ແລະ ມຜີ ນົ ກະທບົ ຢຸ່ າງພາວະວໄິ ສຢຸ່ ູໃນສງັ ຄມົ ໃດໜຸ່ ງເປັນຕນົ້ ແມຸ່ ນກດົ ເກນວຸ່ າດວ້ ຍຄວາມສອດຄຸ່ ອງ ລະຫວຸ່ າງການພວົ ພນັ ການຜະລດິ ກບັ ລະດບັ ແລະ ລກັ ສະນະການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງກາລງັ ການ ຜະລດິ ; ມນັ ແມຸ່ ນວທິ ະຍາສາດ ໃນການສາ້ ງພນືຼ້ ຖານເສດຖະກດິ ຂອງລະບອບສງັ ຄມົ ນຍິ ມົ . ➢ ລດັ ທສິ ງັ ຄມົ ນຍິ ມົ ວທິ ະຍາສາດ ລດັ ທສິ ງັ ຄມົ ນຍິ ມົ ວທິ ະຍາສາດ ແມຸ່ ນວທິ ະຍາສາດທຸ່ ຄີ ນົ້ ຄວ້ າບນັ ດາກດົ ເກນແຫຸ່ ງການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງສງັ ຄມົ ມະນດ. ເປັນຕນົ້ ແມຸ່ ນແມຸ່ ນຄນົ້ ຄວ້ າກຸ່ ຽວກບັ ວຸ່ າແມຸ່ ນແມນຫຍງັ ເປັນສາເຫດທຸ່ ເີ ຮດັ ໃຫ້ ສງັ ຄມົ ນີ້ ຕອ້ ງສະລາຍຕວົ ແລະ ວມສີ ງັ ຄມົ ເກດີ ຂນ້ ໃໝຸ່ ມາສບຼື ທອດປຸ່ ຽນແທນ; ລດັ ທສິ ງັ ຄມົ ວທິ ະຍາສາດແມຸ່ ນທດິ ສະດກີ ຸ່ ຽວກບັ ການກຸ່ ສາ້ ງສງັ ຄມົ ໃໝຸ່ . ປັດຊະຍາ, ເສດຖະສາດການເມອຼື ງ ແລະ ລດັ ທສິ ງັ ຄມົ ນຍິ ມົ ວທິ ະຍາສາດແມຸ່ ນອງົ ປະກອບຕນົ້ ຕ ນອງລດັ ທມິ າກ - ເລນນິ ທຸ່ ມີ ກີ ານພວົ ພນັ ກນັ ຢຸ່ າງສະໜດິ ແໜນ້ ເໝອືຼ ນດຸ່ ງັ ກຸ່ າຍອນິ ຊ,ີ ການຮຽນທດິ ສະດມີ າກ - ເລນນິ ແມຸ່ ນການຮຽນທງັ ສາມອງົ ປະກອບດຸ່ ງັ ກຸ່ າວນນັ້ ໃຫເ້ ລກິ ເຊຸ່ ງິ .

ຕອບ4: ເນອຼື້ ໃນວທິ ະຍາສາດຂອງລດັ ທມິ າກ - ເລນນິ ສະແດງອອກແຕຸ່ ລະດາ້ ນດຸ່ ງັ ນ:ີ້ 1.ທດິ ສະດຮີ ູບຖານເສດຖະກດິ - ສງັ ຄມົ ແມຸ່ ນທດິ ສະດທີ ຸ່ ຊີ ບີ ອກ ກຸ່ ຽວກບັ ສາເຫດ ແຫຸ່ ງການຫນັ ປຸ່ ຽນຈາກຮູບຖານເສດຖະກດິ ທຸ່ ສີ ງັ ຄມົ ໄປສຸ່ ູຮູບຖານເສດຖະກດິ - ສງັ ຄມົ ອຸ່ ນືຼ . ການປຸ່ ຽນຮູບຖານເສດຖະກດິ - ສງັ ຄມົ ແມຸ່ ນເກດີ ຂນ້ ແບບບງັ ເອນີ , ແຕຸ່ ຫານເກດີ ຂນ້ ບນົ ພນືຼ້ ຖານການກະທບົ ຢຸ່ າງຕງັ້ ໜາ້ ຂອງກາລງັ ການຜະລດິ ຕຸ່ ການພວົ ພນັ ການຜະລດິ , ການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງກາລງັ ການຜະລດິ , ເວລາໃດກເລຸ່ ງັ ທວ້ ງໃຫກ້ ານ ພວົ ພນັ ການຜະລດິ ມກີ ານປັບຕວົ ປຸ່ ຽນແປງ. ຕາມການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງກາລງັ ການ ຜະລດິ ເຮດັ ໃຫສ້ ງັ ຄມົ ຂະຫຍາຍຕວົ . 2.ທດິ ສະດມີ າກ - ເລນນິ ກຸ່ ຽວກບັ ຄນຄຸ່ າສຸ່ ວນເກດີ ແມຸ່ ນທດິ ສະດທີ ຸ່ ຊີ ໃີ້ ຫເ້ ຫນັ ແຈງ້ ກດົ ເກນ ເສດຖະກດິ ຂອງສງັ ຄມົ ທນນຍິ ມົ , ຊໃີ້ ຫເ້ ຫນັ ທາດແທຂ້ ູດຮດີ ຂອງນາຍທນຕຸ່ ກາມະກອນ. 3.ທດິ ສະດມີ າກ - ເລນນິ ກຸ່ ຽວກບັ ພະລະກາປະຫວດັ ສາດຂອງຊນົ ຊນັ້ ກາມະກອນໄດ້ ຊບີ ອກວຸ່ າ ຊນົ ຊນັ້ ກາມະກອນແມຸ່ ນກາລງັ ແຮງຕນົ້ ຕ ທຸ່ ຕີ ຸ່ ສູເ້ ພຸ່ ອຼື ໃຫເ້ ກດີ ການປຸ່ ຽນແປງ ໃນລະບອບທນນຍິ ມົ ແລະ ເປັນກາລງັ ແຮງຕນົ້ ຕແຫຸ່ ງການສາ້ ງສງັ ຄມົ ໃໝຸ່ .

ຕອບ5: ການເຄຸ່ ອຼື ນເໜງັ ແມຸ່ ນວທິ ກີ ານຄງົ ຕວົ ຂອງສຸ່ ງິ ວດັ ຖແມຸ່ ນລກັ ສະນະປະຈາ ຕວົ ທຸ່ ບີ ຸ່ ອາດຕດັ ແຍກອອກຈາກວດັ ຖ, ທຸ່ ານ ອງັ ແກນຂຽນວຸ່ າ“ບຸ່ ມວີ ດັ ຖໃດບຸ່ ມກີ ານ ເຄຸ່ ອຼື ນເໜງັ ກຄບືຼ ຸ່ ມກີ ານເຄຸ່ ອຼື ນໜງັ ໃດໆຈະບຸ່ ແມຸ່ ນການເຄຸ່ ອືຼ ນເໜງັ ຂອງວດັ ຖ”. ດຸ່ ງັ ນນັ້ , ການເຄຸ່ ອຼື ນເໜງັ ຂອງວດັ ຖເປັນລກັ ສະນະປະຈາຕວົ ທຸ່ ມີ ຢີ ຸ່ ູຕະຫອດການ (ອະມະຕະ)ບຸ່ ມໃີ ດປະດດິ ສາ້ ງ ແລະ ບຸ່ ມໃີ ຜດບັ ສູນມນັ ໃດ ຍອ້ ນວຸ່ າກະໂຕສຸ່ ງິ ວດັ ຖ ນນັ້ ບຸ່ ມໃີ ຜສາ້ ງຂນ້ , ມນັ ພຽງແຕຸ່ ຮູບການນໄີ້ ປສຸ່ ູຮູບການອຸ່ ນຼື ແລະ ປຸ່ ຽນຮູບການ ເຄຸ່ ອຼື ນເໜງັ ນີ້ ດວ້ ຍຮູບການເຄຸ່ ອຼື ນເໜງັ ອຸ່ ນຼື ເທຸ່ າົ ນນັ້ . ➢ ແມຸ່ ນມີ 5 ຮູບແບບທຸ່ ເີ ປັນພນືຼ້ ຖານຄ:ຼື 1. ການເຄຸ່ ອືຼ ນເໜງັ ແບບກນົ ຈກັ ( ການຍາ້ ຍທຸ່ ຕີ ງັ້ ຂອງວດັ ຖ) 2. ການເຄຸ່ ອືຼ ນແບບຟີຊກິ ( ການເຄຸ່ ອຼື ນທຂີ ອງຄວາມຮອ້ ນ, ໄຟຟ້ າ) 3. ການເຄຸ່ ອຼື ນເໜງັ ແບບເຄມີ ( ການສງັ ເຄາະແລະການປສມົ ທາດ) 4. ການເຄຸ່ ອຼື ນເໜງັ ແບບຊວີ ະ ( ການເຄຸ່ ອຼື ນໄຫວຂອງສຸ່ ງິ ທຸ່ ມີ ຊີ ວີ ດິ ແລະການ ຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕຂອງຮຸ່ າງກາຍ) 5. ການເຄຸ່ ອືຼ ນເໜງັ ແບບສງັ ຄມົ ( ຂະບວນວວິ ດັ ແຫຸ່ ງການພດັ ທະນາສງັ ຄມົ ແລະ ການປຸ່ ຽນແທຸ່ ນຮູບຖານເສດຖະກດິ ສງັ ຄມົ ).

ກດິ ຈະກາ 2 1. ສະຕແິ ມຸ່ ນຫຍງັ ?ກາເນດີ ມາຈາກໃສຸ່ ? 2. ກາຍພວົ ພນັ ທຸ່ ວົ ໄປແມຸ່ ນຫຍງັ ? 3. ການຂະຫຍາຍຕວົ ແມຸ່ ນຫຍງັ ? 4. ວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກຂອງລດັ ທມິ າກ - ເລນນິ ໄດສ້ ກສາ ແລະ ຄນົ້ ຄວ້ າຈດັ ແບຸ່ ງ ປະເພດຂອງຂຂ້ ດັ ແຍງ້ ຄແຼື ນວໃດ? 5. ຄວາມຮບັ ຮູແ້ ມຸ່ ນຫຍງັ ? ມທີ າດແທຄ້ ແືຼ ນວໃດ? ຕອບ1: ສະຕແິ ມຸ່ ນລກັ ສະນະພເິ ສດຂອງຮູບຊງົ ໜຸ່ ງທຸ່ ມີ ກີ ານຈດັ ຕງັ້ ສູງນນັ້ ແມຸ່ ນມນັ ສະໝອງ ຂອງຄນົ ເຮາົ . ➢ ສະຕກິ າເນດີ ມາຈາກ 4 ປັດໄຈຄ:ຼື 1. ສະຕເິ ກດີ ມາຈາກມນັ ສະໝອງຂອງຄນົ : ມນັ ສະໝອງແມຸ່ ນສູນກາງບນັ ຊາການເຄຸ່ ອຼື ນ ໄຫວຂອງຄນົ ເຮາົ . 2. ສະຕເິ ກດີ ຈາກໂລກວາວະວໄິ ສ: ໂລກພາວະວໄິ ສສຸ່ ອງແສງເຂາົ້ ເຖງິ ມນັ ສະໝອງຂອງຄນົ ເຮາົ ໃຫເ້ ກດີ ສະຕ.ິ 3. ສະຕເິ ກດີ ຈາກການອອກແຮງງານ: ຜຸ່ ານການອອກແຮງງານຂອງຄນົ ເຮາົ ເປັນເວລາດນົ ນານ ຈງິ ເຮດັ ໃຫສ້ ະຕຂິ ອງຄນົ ເຮາົ ອດມົ ສມົ ບູນຂນ້ . 4.ສະຕກິ າເນດີ ຈາກຄາເວາົ້ ພາສາຄາເວາົ້ ແມຸ່ ນເປືຼອກຂອງສະຕ.ິ

ຕອບ2: ການພວົ ພນັ ທຸ່ ວົ ໄປແມຸ່ ນການພວົ ພນັ ແບບກາຍອນິ ຊຂີ ອງບນັ ດາສຸ່ ງິ ວດັ ຖ ແລະ ປະກດົ ການ ໃນດາ້ ນຕຸ່ າງໆທຸ່ ນີ ອນຢຸ່ ູໃນສຸ່ ງິ ວດັ ຖແລະປະກດົ ການໃດໜຸ່ ງຂອງໂລກວດັ ຖ. ການພວົ ພນັ ທຸ່ ວົ ໄປນມີ້ ຢີ ຸ່ ູ ທກໆບຸ່ ອນທຸ່ ຢີ ຸ່ ູນາສຸ່ ງິ ວດັ ຖ ແລະ ປະກດົ ການທກຢຸ່ າງຢຸ່ ູບອຸ່ ນໃດມສີ ຸ່ ງິ ວດັ ຖແລະປະກດົ ການຢຸ່ ູບຸ່ ອນ ນນັ້ ລວ້ ນແຕຸ່ ມກີ ານພວົ ພນັ . ຕອບ3: ການຂະຫຍາຍຕວົ ແມຸ່ ນການຜນັ ປຸ່ ຽນທຸ່ ເີ ຮດັ ໃຫສ້ ຸ່ ງິ ວດັ ຖແລະປະກດົ ການຂະຫຍາຍຕວົ ຂນ້ ແຕຸ່ ຕຸ່ າຫາສູງ, ແຕຸ່ ງາຍຫາສບັ ສນົ , ແຕຸ່ ທນັ ບຸ່ ທນັ ບລບິ ູນໄປເຖງິ ບລບິ ູນ. ຕອບ4: ວທິ ສ​ີ ດັ ຈະ​ວພິ າກ​ຂອງ​ລດັ ທ​ມິ າກ - ​ເລ​ນນິ ໄ​ ດສ​້ ກສາ​ຄນົ້ ​ຄວ້ າ ແ​ ລະຈດັ ​ປະເພດຂອງ​ຂ​້ ຂດັ ແ​ ຍຸ່ ງລຸ່ ູ​ມນ:ີ້ - ຂ​ຂ້ ດັ ແ​ ຍຸ່ ງພາຍ​ໃນ ​ແລະ ພາຍ​ນອກ 1.ຂ​ຂ້ ດັ ​ແຍຸ່ ​ງພາຍ​ໃນ ​ ແມຸ່ ນກ​ ານ​ກະທບົ ​ເຊຸ່ ງິ ກນັ ​ແລະ​ ກນັ ຂອງບ​ ນັ ດາດ​ າ້ ນ​ທຸ່ ​ຄີ ງົ ຕ​ ວົ ຢ​ ຸ່ ູ​ໃນ​ສຸ່ ງິ ວ​ ດັ ຖ ແ​ ລະ ປະກດົ ​ ການນ​ ນັ້ ເ​ ອງ. ຂ​ງ້ ຂດັ ​ແຍຸ່ ງພາຍ​ໃນເ​ ປັນ​ບຸ່ ​ເກດີ ​ຂອງກ​ ານຂ​ ະຫຍາຍຕວົ ເ​ ພາະມ​ ນັ ​ການດົ ​ຮູບ​ໂສມ​ ທາ​ມະ​ຊາດຂອງສ​ ຸ່ ງິ ວ​ ດັ ຖນ​ ນັ້ ໆ. 2.ຂ​ຂ້ ດັ ແ​ ຍຸ່ ງພາຍນ​ ອກ ແມຸ່ ນ​ຂ​ຂ້ ດັ ແ​ ຍຸ່ ​ງລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ວ​ ດັ ຖ​ນກ​ີ້ ບັ ​ສຸ່ ງິ ​ແວດລ​ ອ້ ມອ​ ອ້ ມ​ຂາ້ ງຂ​ ອງມ​ ນັ . - ຂ​ຂ້ ດັ ແ​ ຍຸ່ ​ງທຸ່ ​ເີ ປັນ​ປລ​ ະປ​ ັກ ແ​ ລະບຸ່ ​ເປັນປ​ ​ລະ​ປັກ 1.ຂ​ຂ້ ດັ ແ​ ຍຸ່ ງທຸ່ ເ​ີ ປັນປ​ ​ລະ​ປັກ ​ ແມຸ່ ນຂ​ ຂ​້ ດັ ​ແຍຸ່ ງລ​ ະຫວຸ່ າງ​ມນັ ​ດາກ​ າລງັ ​ສງັ ຄມົ ແລະຊນົ ຊ​ ນັ້ ທ​ ຸ່ ມ​ີ ຜ​ີ ນົ ປ​ ະໂຫຍດອ​ ນັ ພ​ ນືຼ້ ຖານ​ ແຕກຕ​ ຸ່ າງ​ກນັ , ມລີ ກັ ສະນະ​ເປັນ​ສດັ ຕ​ ູກ​້ ນັ ຢ​ ຸ່ າງຈ​ ະ​ແຈງ້ ເ​ ດດັ ຂາດເ​ ປັນຂ​ ຂ​້ ດັ ແຍຸ່ ງທາງ​ດາ້ ນ​ ຈດປະສງົ ​ແລະອດມົ ກ​ ານ, ພາລະ​ໜາ້ ​ທຸ່ .ີ

2.ຂ​ຂ້ ດັ ​ແຍຸ່ ງທຸ່ ເ​ີ ປັນ​ປລ​ ະປ​ ັກ ​ ແມຸ່ ນຂ​ ຂ​້ ດັ ​ແຍຸ່ ງລ​ ະຫວຸ່ າງ​ມນັ ​ດາ​ກາລງັ ​ສງັ ຄມົ ແລະຊນົ ​ຊນັ້ ​ທຸ່ ມ​ີ ຜ​ີ ນົ ​ປະໂຫຍດອ​ ນັ ​ພນືຼ້ ຖານ​ແຕກຕ​ ຸ່ າງ​ ກສປຂະງົນັ ​ໂຂ​,້ແ​ ຫດມັລຍແ​ະລີ ​ດຍອກັ ຸ່ອງດສທນັມົ ະຸ່ ​ບເ​ີ ກ​ນປຸ່ ປ​ ະາັນນ​ລເ​ ​ພປ,ະນືຼັ້ນປ​ພຖສ​ັກາລາດັແນະ​ຕມ​ໜູຸ່​ກແ​້ນລນັາ​ຂ້ ທ​ ະຢ​ ​ຂ້ ຸຸ່່ .ີາດັ​ເງ​ປແ​​ຈັນຍະ​ເຸ່ ​ແງອລຈກະງ້ະຫ​ເດ​ພວດັາຸ່ າບຂງກກ​າດນັາລເ​ດປງັຂັນ​ສ​ຂ້ ​ຂງັ ດຄັ ​ຂ້ ​ແມົ ດັ ຍແ່​ຸແງ​ ຍລນຸ່ ງນະັ້ທຊມ​ ານົງລ​ີ ດ​ຊ​ ກັ ານ້ັ້ສນທ​ ະ​ຈຸ່ ​ມນີ ດະຈ​ີປຊ​ ດະຸ່ ວົ ໝຄ​ າາຍວ,, ມພ​ີ ນົ ​ ້ ​ແມຸ່ ນຂ​ ​ ແຢແ1-ຂຸ່.ມຫູດພ​ຂັຂຸຸ່່ ແ​ານ​ຂຂ​ງ້້ ຍ​ກຍ​ຂດດັັ ໃ​ຸ່ າ​ງຂ​​ແແ​້ ນນໃ​ ຍຍດັ ​​ຂນ​ສຸ່ ​ງ​ງ​ແຸ່້ ະໝງິພພຍວ​ ຫຸ່ນນຸ່ືຼືຼ້້​ປູ​ງດັ ຍທຖຖະຖາຸ່ ຊກ​າາີຍນນແ​າະຕຊ:ລທ​ແ​ວົ ນົ ະລບົຂຜ​ ະເ​ປອູຊອ​້ ຂະງຸ່ ອງິ ສ​​ຂ້ກກຸ່ກງດິັ ດົນັວ​ແ​ ແ​ ​ກດັຮແ​ຍາຖງລນງ​້ ​ງຕະ​ນາແ​ ນນົ້ ນັ້ກລ.ຕ.ະນັ ມໄ​ ປປນັ ະມ​ກກາາດົນຂ​ ​ກດອົ າ​ທງນບ​ າ.ນັດດແ​ າທ​ດ້ າ​້ ແນລ​ທຸ່ະ​ເີ ປທັນດິ ພ​ ທນືຼ້ າຖງ​ຂານະ​ທບ​ ຸ່ ​ກວີ ງນົ ກກນັ ານຂວ​າ້ ມວິ ກ​ ດັ ນັ​ ​ ຫແ2ມ.ຍຂຸ່ ນາ​ຂ້ ຍ​ຂດັ ຕຂ​້ ​ແວົ ດັ ຍ​ຂແ​ຸ່ ງ້ ອຍຕຸ່ງນ​ງົ້ ​ສທຕຸ່ ງຸ່ິ ​ພີ ​ວນົ້ດັ ​ເຖດຸ່ ນັ ​ແໃ​ ລນະ​ໄລປຍະກະໃ​ດົ ດກ​ ໜ​ ານຸ່ ງ,​ທມຸ່ ແ​ີ ນັນຸ່ມ​ ນ​ຄອີ ນນ​ປໃ​ ນະ​ໂຂ​ ຫະຍ​ບ​ດວຕນດວັ ສວິ ນດິັ ​ໃແ​ ຈຫຸ່ຕ​ ງຸ່ ກ​ໄ​ ລານຍປ​ ະຸ່ ຽຂນະຂຫະຍາຍ ຕວົ ​ດຸ່ ງັ ກຸ່ າວ ​ແລະ ຄອບງ​ າບ​ ນັ ດາ​ຂ​ຂ້ ດັ ແ​ ຍຸ່ ງ້ ອຸ່ ນຼື ໆໃ​ ນ​ໄລຍະດ​ ຽວກ​ ນັ ​ນນັ້ . ຕອບ5: ແມຸ່ ນຂະບວນວວິ ດັ ການສຸ່ ອງແສງຂອງລກພາວະວໄິ ສເຂາົ້ ໃນມນັ ສະໝອງຂອງຄນົ ເຮາົ ແລວ້ ເກດີ ມຄີ ວາມຮູສ້ ກ( ຮບັ ຮູ)້ . ທາດແ​ ທ​ຂ້ ອງ​ຄວາມ​ຮບັ ​ຮູແ້ ມຸ່ ນວວິ ດັ ການສຸ່ ອງແສງຄວາມເປັນຈງິ ພາວະວໄິ ສຢຸ່ າງສດັ ຈະວພິ າກ , ຕງັ້ ໜາ້ , ແຕຸ່ ປະກດົ ການເຖງີ ທາດແທຜ້ ຸ່ ານການເຄຸ່ ອືຼ ນໄຫວພດຕກິ າຕວົ ຈງິ ເພຸ່ ອຼື ຮບັ ຮູ ້ ແລະ ດດັ ສາ້ ງ ໂລກ.

ກດິ ຈະກາ 3 1. ໂຄງລຸ່ າງ ແລະ ໂຄງບນົ ມກີ ານພວົ ພນັ ກນັ ແນວໃດ? 2. ຊນົ ຊນັ້ ແມຸ່ ນຫຍງັ ?ລດັ ແມຸ່ ນຫຍງັ ? 3. ການຕຸ່ ສູຊ້ ນົ ຊນັ້ ແມຸ່ ນຫຍງັ ?ຈດປະສຸ່ ງົ ເພຸ່ ອືຼ ຫຍງັ ? 4. ເປັນຫຍງັ ຈຸ່ ງເອນີ້ ວຸ່ າມະຫາຊນົ ແລະ ປະຊາຊນົ ເປັນຜູສ້ າ້ ງປະຫວດັ ສາດ? ຕອບ1: ໂຄງລຸ່ າງ ແລະ ໂຄງບນົ ມກີ ານພວົ ພນັ ເຊຸ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ , ເນອືຼ້ ແທຂ້ ອງມນັ ແມຸ່ ນການ ພວົ ພນັ ເສດຖະກດິ ກບັ ການເມອຼື ງ; ການພວົ ພນັ ລະຫວຸ່ າງໂຄງລຸ່ າງກບັ ໂຄງບນົ ມລີ ກັ ສະນະຄກຼື ນັ ກສາບັ ນກກາຂນອພງວົ ສພງັ ນັຄໃມົ ນ.ລສະະບນບົ ນັ້ ກ, ນົ ຈໄຸ່ ງກເວທາຸ່ົ້ວີ ວຸ່ ຸ່າາພໂນຼື້ ຄຖງລານຸ່ າງທໃາຫງດກ້ າ້ານເນວດີ ດັ ໂຖຄຂງບອນົງສແງັ ລຄະມົ ຕດັ ສນິ ສະຕິ ຫຼື ຈດ ຕດັ ສນິ ໂຄງບນົ . ບດົ ບາດຕດັ ສນິ ຂອງໂຄງລຸ່ າງຕຸ່ ໂຄງບນົ ສະແດງອອກຄ:ືຼ ໂຄງລຸ່ າງແມຸ່ ນລະບບົ ແມຸ່ ນການພວົ ພນັ ກກາານນຜພະວົ ລພດິນັ ດທາແງມດຸ່ ານ້ ນກຈາດນິ ໃພຈວົ ພແລນັ ະທາກງາວນດັ ພຖວົ ພມນັບີ ອດົ ຸ່ ນືຼບໆາດທກງັ ໝານດົດົ ໃກນານສພງັ ຄວົ ມົ ພ.ນັ ທາງດາ້ ນການເມອຼື ງ, ➢ສນິ )ເ;ຖຖງິ ຢາຸ້່ ໂາຄງໃງດບກນົ ຸ່ ດສ,ີ ອໂດຄຄງຸ່ ອບງນົ ເແວລລະາໃເດຄຸ່ກອຼື ຸ່ ສນໄາມຫາວດອກາະນທວບຍົ ຄໃຫນຼື ກແ້ ຸ່ ກໂຸ່ຄກງາລນຸ່ າຂງ(ະແຫຕຍຸ່ ບາຸ່ ມຍລຕີ ກວັົ ສຂະອນງະລຕະດັ ,ແບຂບອຸ່ ງຂບ;ະເສໃຫນດຍດຖາາ້ຍະນກຕກດວົິ ງົ .ກຫອນັ ືຼ ນັຂໂຄນາ້ ມງແີ້ ລຖມຸ່ າຸ່ ານ້ງຫຢສຸ່ າາາກງຍກໂພຄມົ ວົ ງກພບຽນນົັ ວເແສປບງັັນບຄສກມົຸ່ ງິຸ່ າກນນນດັີ້ ອຂນກິ ວຸ່ ຊກງລີາກ້ ວະດົ ໜຫໜວາຸ້່ ຸ່ວຂາງງະໂໂຫຄຄຍງງລລາຸ່ຍຸ່າາງງຕກສວົ ນັງັ ຄໂແຄມົລງກະບຸ່ ຈນເົ ຂະ.ຢມັ້ ດຈງ້

ຕອບ2: ຊນົ ຊນັ້ ແມຸ່ ນກຸ່ ມຄນົ ຈານວນຫາຍທຸ່ ມີ ຄີ ວາມແຕກຕຸ່ າງກນັ ທາງດາ້ ນຖານະໃນລະບບົ ການຜະລດິ ຂອງສງັ ຄມົ ໃດໜຸ່ ງໃນປະຫວດັ ສາດ; ຕຸ່ າງກນັ ຍອ້ ນການພວົ ພນັ ພາຫະນະການ ຜະລດິ (ເຊຸ່ ງິ ຖກືຼ ການດົ ດວ້ ຍກດົ ໝາຍ); ຕຸ່ າງຍອ້ ນບດົ ບາດຂອງແຕຸ່ ລະກຸ່ ມຄນົ ໃນການຈດັ ຕງັ້ ງານສງັ ຄມົ ກຸ່ ຄໃຼື ນການໄດຮ້ ບັ ຜນົ ປະໂຫຍດຈາກສຸ່ ວນລວມ(ໄດຮ້ ບັ ໜອ້ ຍ, ໄດຮ້ ບັ ຫາຍ ແລະ ໄດຮ້ ບັ ດວ້ ຍວທິ ໃີ ດ). ລພຕກຊລ▪ອແລຸ່ ລອະງນບດອາັັ້ ບນປະບເລ:ມປາຕມັກ3າກ້ງອຸ່ລັນງສຄຈ:ຸ່ີ ນກນັືຼດແັທູທ້ງດັ້ ນງໆກມົແກາາປຈຸຸ່່ນຂອັມາງ້ນເະກນດອັຸ່ກອກີນກສຸ່ຕການີ້້ງໃ)ຸ່ເານຸ່ງົເ.ຄສວດຊລົ ຂພເຸຸ່່ແູອຊຼືາຂຸ່ສເງ້ັ້າອົືຼພຸ່ດລເມນຂົດີກໃຸ່ຈອືຼນະັຊຫອຂຖາືຼ າົປ້ທນນ(ງັອຊ້ຈະ້ ຸ່ຄາຊປພີງກນດບົຸ່ ຈານຊົະາຊປແດປຸ່ໃິ ງຕຊນົ ຮຫແນະຈາັ້ ວນິຊັມ້ສມງຂນມົ້ ດກັນງັຸ່້ຄງູົນດເາກີຸ່ທສຖປາູປນຮຮອາູງົກາງິລທນູບດີກາງກຄຸ່ະນສປເກເີວາຸ່ໝຄປອາງຸ່ຽັນາາດຄາັົກງນນນາຕລທ;ມະົຸ່ແທນັສ້່ບຸຫົສສໃີ,ປາູທສ້ຊເາມຼືງ້ົກງພວງດດາິລເຸ້່,ຕາງພອທືຼິ າສນ້ະກຸ່ປງັນ້ອໂືຼກີະບລຕາຄະຊປຸ່ເນາອະສຕໝນນນົົກເບບູຊ້ບິມລຕຊປພີອສນຸ່ົດັມົສອນ້ຼືັອ້້າບງັຊນບູທງອຂຄ້ງກນທັ້ະຸ່ຜ,າອມມົີ ຸ່າໂນມນີົຕນງໃນຫຍີ າຕປຄນອີເດດບີ້າມນົະວສບຍກວາ້ ອ.ໂຼືຍາງສັລາຍຫມຄງນປະະລທມຍສົໜປະດຸ່ະມີດບທັກົກບັບອໃຸ່ຊສີໂນມັຄີ ອນງດນນົົສອຜຄີບດຍຊງັງນວົແສາ້ຄເນັ້ນປາລລແງັ ມົມກຸ່ຄຕະລມະີ ຸ່າຂໂມາົະຈມຮງຫດັອໆາະນຸ່ຍແກນືຼ ກແດຍ.ອຮງປນງ ແລະ ຊາວຜູອ້ ອກແຮງງານເປັນເຈາົ້ .

ຕອບ4: ເພາະວຸ່ າ: 1.ມະຫາຊນົ ເປັນຜູສ້ າ້ ງໃຫສ້ ງັ ຄມົ ຄງົ ຕວົ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ 2.ມະຫາຊນົ ເປັນຜູປ້ ະດດິ ແຕຸ່ ງຄນຄຸ່ າທາງດາ້ ນວດັ ທະນະທາ 3.ມະຫາຊນົ ເປັນກາລງັ ແຮງຂອງທກການປະຕວິ ດັ ສະຫູ ບ: ບດົ ບາດຂອງມະຫາຊນົ ແລະ ບກຄນົ ໃນປະຫວດັ ສາດ ແລະ ເວລາໃດກຸ່ ຕດິ ພນັ ກບັ ການອອກແຮງງານຜະລດິ ວດັ ຖສຸ່ ງິ ຂອງຮບັ ສງັ ຄມົ ; ໃຊຊ້ ວີ ດິ ການເປັນຢຸ່ ູ ແລະ ຂະບວນການຕສູ,້ ສາ້ ງສາເພຸ່ ອືຼ ສດິ ແລະ ຜນົ ປະໂຫຍດຂອງມະຫາຊນົ ເຂາົ້ ໃນຂະບວນການຜະລດິ ແລະ ປະດດິ ສາ້ ງ ຄນຄຸ່ າທາງດາ້ ນວດັ ຖ ແລະ ຈດິ ໃຈຂອງສງັ ຄມົ , ບກຄນົ ທຸ່ ມີ ບີ ດົ ບາດສາຄນັ ໂດຍຕດິ ພນັ ກບັ ບດົ ບາດຂອງມະຫາຊນົ ເພາະວຸ່ າມາຫາຊນົ ແມຸ່ ນຜູສ້ າ້ ງ ປະຫວດັ ສາດ; ການເຄຸ່ ອຼື ນໄຫວຂອງມະຫາຊນົ ເວລາໃດກຸ່ ເລຸ່ ງັ ທວງໃຫມ້ ີ ການຈດັ ຕງັ້ - ນາພາຊຸ່ ງໃນນນັ້ ບກຄນົ ກຸ່ ຍຸ່ ອມມບີ ດົ ບາດສາຄນັ .

ບດົ ທີ 3 ຄວາມຮູກ້ ຸ່ ຽວກບັ ເສດຖະສາດການເມອຼື ງ ກດິ ຈະກາ 1 1. ເສດຖະກດິ ທາມະຊາດ ແລະ ເສດຖະກດິ ສນິ ຄາ້ ແມຸ່ ນຫຍງັ ? 2.ສນິ ຄາ້ ແມຸ່ ນຫຍງັ ?ການຜະລດິ ສນິ ຄາ້ ໄດກ້ າເນດີ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ ແມຸ່ ນອງີ ໃສຸ່ ເງຸ່ອືຼ ນໄຂໃດແດຸ່ ? 3.ສະມດັ ຖະພາບຂອງງານແມຸ່ ນຂນ້ ກບັ ຫຍງັ ? 4. ເງນິ ແມຸ່ ນຫຍງັ ?ມພີ າລະບດົ ບາດຄແືຼ ນວໃດ? 5. ກດົ ເກນມູນຄຸ່ າແມຸ່ ນຫຍງັ ?ມຜີ ນົ ກະທບົ ຄແືຼ ນວໃດແດຸ່ ? ຕອບ1: ເສດຖະກິດທາມະຊາດ: ແມຸ່ ນເສດຖະກິດທຸ່ ີມີພຼືນ້ ຖານການຜະລິດ ເອກະເທດເປັນຕນົ້ ຕ ເຊຸ່ ງິ ການຜະລດິ ແມຸ່ ນແນຸ່ ໃສຸ່ ຕອບສະໜອງຄວາມຕອ້ ງການຂອງ ຄນົ ພາຍໃນຫວົ ໜຸ່ ວຍເສດຖະກດິ ນນັ້ ໆ. ມນັ ແມຸ່ ນການຜະລດິ ແບບກມ້ ຕນົ ເອງພໃຜພ ລາວ, ປິດຢຸ່ ູໃນຂອບເຂດຂອງແຕຸ່ ລະຫວົ ໜຸ່ ວຍເສດຖະກດິ ນອ້ ຍໆ, ບຸ່ ມກີ ານເປີດກ ້ ວາງກບັ ຫວົ ໜຸ່ ວຍເສດຖະກດິ ອຸ່ ນຼື ໆໃນສງັ ຄມົ . ພນືຼ້ ຖານການຜະລດິ ທຸ່ ແີ ທດເໝາະກບັ ກາລັງການຜະລິດທຸ່ ີບຸ່ ທັນຂະຫຍາຍຕົວ, ແຮງງານຫັດຖະກາເປັ ນພືຼນ້ ຖານ, ສະມດັ ຖະພາບຂອງງານແມຸ່ ນຍງັ ຕຸ່ າ. ເສດຖະກດິ ທາມະຊາດຍງັ ມຢີ ຸ່ າງແຜຸ່ ຫາຍຢຸ່ ູ ປະເທດເຮາົ , ເປັນຕນົ້ ແມຸ່ ນເຂດຊນົ ນະບດົ ຫຸ່ າງໄກສອກຫກີ ຢຸ່ ູເຂດພູດອຍຊນົ ເຜຸ່ າົ ຊຸ່ ງ ການຜະລດິ ແມຸ່ ນອີງໃສຸ່ ທາມະຊາດອານວຍເປັນຕນົ້ ຕເພຸ່ ືຼອຕອບສະໜອງຄວາມ ຕອ້ ງການຂອງຄອບຄວົ ເທຸ່ າົ ນນັ້ , ແຕຸ່ ຫາກບຸ່ ແມຸ່ ນເພຸ່ ອືຼ ຂາຍ.

➢ ເສດຖະກດິ ສນິ ຄາ້ : ແມຸ່ ນເສດຖະກດິ ທຸ່ ອີ ງີ ໃສຸ່ ພນືຼ້ ຖານການຜະລດິ ທຸ່ ກີ າ້ ວໜາ້ ກວຸ່ າການຜະລດິ ແບບ ທາມະຊາດ. ມນັ ແມຸ່ ນພນືຼ້ ຖານການຜະລດິ ທຸ່ ເີ ລຸ່ ງັ ໃສຸ່ ສາ້ ງຜະລດິ ຕະພນັ ອອກເພຸ່ ອຼື ຂາຍເປັນຕນົ້ ຕ, ຫາກ ບຸ່ ແມຸ່ ນເພຸ່ ອືຼ ຕອບາະໜອງຄວາມຕອ້ ງການໃຊສ້ ອ້ ຍຂອງຜູຜ້ ະລດິ ຫຼື ຄອບຄວົ . ສະນນັ້ ການຜະລດິ ສນິ ຄາ້ ຈຸ່ ງແມຸ່ ນຮູບການຈດັ ຕງັ້ ພນຼື້ ຖານແຫຸ່ ງການຜະລດິ ສງັ ຄມົ , ໃນນນັ້ ແຕຸ່ ລະການພວົ ພນັ ການຜະລດິ ລະຫວຸ່ າງຜູຜ້ ະລດິ ສະແດງອອກໂດຍຜຸ່ ານຕະຫາດ, ຜຸ່ ານການຊີືຼ້ ແລະ ຂາຍຜະລດິ ຕະພນັ ແຮງງານຂອງ ກນັ ແລະ ກນັ . ຮູບການທາອດິ ຂອງການຜະລດິ ສນິ ຄາ້ ປະກດົ ຂນ້ ໃນລະບອບສະຫະຊບີ ປະຖມົ ບູຮານ ສະລາຍຕວົ ແລະ ມນັ ໄດສບືຼ ຄງົ ຕວົ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ ຈນົ ຮອດທກມນຼື້ .ີ້ ຕອບ2: ສນິ ຄາ້ ແມຸ່ ນຜນົ ຜະລດິ ທຸ່ ຜີ ະລດິ ອອກມາເພຸ່ ອືຼ ຂາຍ ຫຼື ແລກປຸ່ ຽນ. ການຜະລດິ ສນິ ຄາ້ ແມຸ່ ນການຈດັ ຕງັ້ ເສດຖະກດິ ຫຼື ແມຸ່ ນການຜະລດິ ແບບໜຸ່ ງທຸ່ ສີ າ້ ງຜນົ ຜະລດິ ອອກມາເພຸ່ ອຼື ຫາກ ຕອບສະໜອງຄວາມຕອ້ ງການໃດໜຸ່ ງຂອງຄນົ ເຮາົ ແລະມນັ ແມຸ່ ນຜະລດິ ຕະພນັ ທຸ່ ຜີ ະລດິ ອອກມາບຸ່ ແມຸ່ ນເພຸ່ ອໃຊສ້ ອ້ ຍແຕຸ່ ຫາກແມຸ່ ນເພຸ່ ອຼື ຂາຍແລະແລກປຸ່ ຽນກນັ ໄດເ້ ປັນຕນົ້ . ❑ ການຜະລດິ ສນິ ຄາ້ ໄດກ້ າເນດີ ແລະ ຂຫຍາຍຕວົ ແມຸ່ ນອງີ ໃສຸ່ ສອງເງຸ່ອືຼ ນໄຂ: ໜຸ່ ງ: ມກີ ານແບຸ່ ງງານສງັ ຄມົ . ອນັ ນໝີ້ າຍຄວາມວຸ່ າໃນສງັ ຄມົ ໄດມ້ ກີ ານຜະລດິ ປະເພດຕຸ່ າງໆເກດີ ຂນ້ ຕາມວຊິ າອາຊບີ ຂອງໃຜມນັ ເຊຸ່ ນັ : ຜູຜ້ ະລດິ ເຂາົ້ , ຜູຜ້ ະລດິ ເກອຼື , ຜູຜ້ ະລດິ ແພ, ຜູຜ້ ະລດິ ເກບີ ແລະ ອຸ່ ນຼື ໆ...ອນັ ນເີ້ ອນີ້ ວຸ່ າ ການແບຸ່ ງງານສງັ ຄມົ . ສອງ: ການມຫີ າຍຮູບແບບກາມະສດິ ເປັນຕນົ້ ແມຸ່ ນກາມະສດິ ເອກະເທດ, ເອກະຊນົ ກຸ່ ຽວກບັ ພາຫະນະການຜະລດິ . ຍອ້ ນແນວນເີ້ ອງເອນີ້ ວຸ່ າ ເສດຖະກດິ ສນິ ຄາ້ ແມຸ່ ນເສດຖະກດິ ທຸ່ ມີ ຫີ າຍຮູບ ການກາມະສດິ ຫຼື ເອນີ້ ວຸ່ າ ເສດຖະກດິ ຫາຍພາກສຸ່ ວນ. ຖາ້ ມກີ າມະສດິ ແຕຸ່ ຮູບຖານດຽວກຸ່ ບຸ່ ມີ ການຜະລດິ ສນິ ຄາ້ ອນັ ນເີ້ ຮດັ ໃຫຄ້ ນົ ຜູຜ້ ະລດິ ສນິ ຄາ້ ເປັນເອກະລາດພໃຜພລາວ ແລະ ແຕຸ່ ລະຄນົ ກຸ່ ມສີ ດິ ເອາົ ຜະລດິ ຕະພນັ ຂອງຕນົ ໄປແລກປຸ່ ຽນກບັ ຜະລດິ ຕະພນັ ຂອງຄນົ ອຸ່ ນືຼ .

ຕອບ3: ສະມດັ ຖະພາບຂອງງານຂນ້ ກບັ ຫາຍຍປັດໄຈຄ:ຼື 1.ແມຸ່ ນຂນ້ ກບັ ເຄຸ່ ອືຼ ງມກືຼ ານຜະລດິ .ຖາ້ ເຄຸ່ ອືຼ ງມກຼື າສນຜະລດິ ໃໝຸ່ -ທນັ ສະໄໝຜູຜ້ ະລດິ ກຸ່ ສາມາດຜະລດິ ສນິ ຄາ້ ໄດຫ້ າຍໃນຫວົ ໜຸ່ ວຍເວລາໜຸ່ ງ. 2.ແມຸ່ ນຂນ້ ກບັ ລະດບັ ສມີ .ຼື ຖາ້ ຜູຜ້ ະລດິ ທຸ່ ມີ ສີ ມີ ດຼື ,ີ ຊານຊິ ານານກຸ່ ສາມາດຜະລດິ ໄດ້ ຫາຍ. ຂນ້ ກບັ ລະດບັ ການນາໃຊຄ້ ວາມກາ້ ວໜາ້ ຂອງວທິ ະຍາສາດ. ຖາ້ ນາໃຊຜ້ ນົ ສາເລດັ ໃໝຸ່ ທາງວທິ ະຍາສາດເຂາົ້ ໃນການຜະລດິ ຫາຍເທຸ່ າົ ໃດຍຸ່ ງິ ສາມາດຜະລດິ ໄດຫ້ າຍເທຸ່ າົ ນນັ້ . 3.ແມຸ່ ນຂນ້ ກບັ ສະພາບແວດລອ້ ມທາງທາມະຊາດ ແລະ ສງັ ຄມົ ຕອບ4: ເງນິ ແມຸ່ ນສນິ ຄາ້ ພເິ ສດຊະນດິ ທຸ່ ໃີ ຊເ້ ປັນສນິ ຄາ້ ເທຸ່ າົ ທຽມກບັ ລາຄາຂອງສນິ ຄາ້ ເພຸ່ ອືຼ ເປັນສຸ່ ກຼື າງໃນການແລກປຸ່ ຽນ. ➢ ເງນິ ມພີ າລະບດົ ບາດດຸ່ ງັ ນ:ີ້ 1.ພາລະບດົ ບາດວດັ ແທກມູນຄຸ່ າຂອງສນິ ຄາ້ ອຸ່ ນຼື ໆ. 2.ພາລະບດົ ບາດເປັນພາຫະນາການຈລະຈອນ. 3.ພາລະບດົ ບາດເປັນພາຫະນະສະສມົ (ທອ້ ນໂຮມໄວ)້ 4.ພາລະບດົ ບາດເປັນພາຫະນະການຊາລະສະສາງ 5.ພາລະບດົ ບາດເປັນເງນິ ຂອງໂລກ

ຕອບ5: ກດົ ເກນມູນຄຸ່ າ ແມຸ່ ນກດົ ເກນທຸ່ ຄີ ອບງາ ແລະ ມບີ ດົ ບາດດດັ ສມົ ການຜະລດິ ສນິ ຄາ້ . ສະນນັ້ ກດົ ເກນມນູ ຄຸ່ າຈຸ່ ງແມຸ່ ນກດົ ເກນເສດຖະກດິ ພນືຼ້ ຖານຂອງການຜະລດິ ສນິ ຄາ້ . ➢ ຜນົ ກະທບົ ຂອງກດົ ເກນມນູ ຄຸ່ າ ອນັ ທໜີ ຸ່ ງ: ກດົ ເກນມູນຄຸ່ າດດັ ສມົ ການຜະລດິ ແລະ ການຈລະຈອນສນິ ຄາ້ ອນັ ທສີ ອງ:ກດົ ເກນມນູ ຄຸ່ າສຸ່ ງົ ຜນົ ກະທບົ ຕຸ່ ການດດັ ສມົ ເຕກັ ນກິ , ເພຸ່ ມີ ສະມດັ ຖະພາບຂອງງານ. ອນັ ທສີ າມ: ກດົ ເກນມູນຄຸ່ າສຸ່ ງົ ຜນົ ກະທບົ ຕກະໂຕຜູຜ້ ະລດິ ສນິ ຄາ້ . ກດິ ຈະກາ 2 1. ທນແມຸ່ ນຫຍງັ ? 2.ທນຄງົ ທີ ແລະ ທນປຸ່ ຽນແປງແມຸ່ ນຫຍງັ ? 3.ການສະສມົ ທນມຄີ ແຼື ນວໃດ?ການສະສມົ ທນສາມາດເຮດັ ໄດວ້ ທິ ໃີ ດແດຸ່ ? 4.ລດັ ມທິ ນຜູກຂາດແຫຸ່ ງລດັ ແມຸ່ ນຫຍງັ ?ມທີ າດແທຄ້ ແືຼ ນວໃດ 5.ທາດແທເ້ ສດຖະກດິ ຂອງລດັ ທຈິ ກັ ກະພດັ ສະແດງອອກຄແຼື ນວໃດ? ຕອບ1: ທນແມຸ່ ນຈານວນເງນິ ທຸ່ ໃີ ຊເ້ ຂາົ້ ໃນການຜະລດິ ສນິ ຄາ້ ແລະ ເມຸ່ ອືຼ ຂາຍສນິ ຄາ້ ແລວ້ ຈະໄດຮ້ ບັ ເງນິ ຫາຍກວຸ່ າເກຸ່ າົ , ເງນິ ທຸ່ ລີ ຸ່ ນຼື ຈາກທນນນັ້ ເອນີ້ ວຸ່ າ ກາໄລ. ຕອບ2: ❑ ທນຄງົ ທຸ່ :ີ ແມຸ່ ນທນທຸ່ ເີ ປັນເຄຸ່ ອຼື ງມ,ຼື ເປັນອປະກອນ ແລະ ເປັນພາຫະນະການຜະລດິ ຊຸ່ ງຄວາມ ສາຄນັ ສາລບັ ການສາ້ ງຜະລດິ ຕະພນັ ໃໝຸ່ ຫືຼ ມນູ ຄຸ່ າໃໝຸ່ . ເພຸ່ ນິ ເອນີ້ ວຸ່ າ ທນຄງົ ທຸ່ ີ ກຸ່ ເພາະໃນເວລາໃຊງ້ ານ ອປະກອນ ແລະ ເຄອືຼ ງມເືຼ ຫຸ່ າົ ນນັ້ ບຸ່ໄດປ້ ຸ່ ຽນແປງຮູບລກັ ສະນະ ແລະ ຈານວນຂອງມນັ ແຕຸ່ ລະປະການ ມນັ ພຽງແຕຸ່ ເອາົ ມນູ ຄຸ່ າເຂາົ້ ໄປເປັນມນູ ຄຸ່ າໃໝຸ່ ຂອງສນິ ຄາ້ ຫຼື ເອນີ້ ວຸ່ າ ເຊຸ່ ອຼື ມມູນຄຸ່ າຂອງມນັ ເຂາົ້ ໃນ ຜະລດິ ຕະພນັ ອນັ ນເີ້ ອນີ້ ວຸ່ າ ທນຄງົ ທີ (C). ❑ ທນປຸ່ ຽນແປງ: ແມຸ່ ນພາກສວນທນທຸ່ ເີ ປັນກາລງັ ແຮງງານ ເຊຸ່ ງິ ວວິ ດັ ການຜະລດິ ນນັ້ ມນັ ສາ້ ງມູນຄຸ່ າ ໃໝຸ່ ທຸ່ ມີ ຈີ ານວນຫາຍກວຸ່ າເກຸ່ າົ ອອກມາວຸ່ າເອນີ້ ວຸ່ າທນປຸ່ ຽນແປງ (ສນັ ຍາລກັ ດວ້ ຍ V).

ຕອບ3: ການສະສມົ ທນແມຸ່ ນລກັ ສະນະກດົ ເກນທຸ່ ຕີ ອ້ ງເປັນໄປຂອງການຜະລດິ ສນິ ຄາ້ . ການສະສມົ ທນ ມຈີ ດປະສຸ່ ງົ ເພຸ່ ອຼື ມທີ ນຫາຍຂນ້ ສາລບັ ເປີດກວ້ າງ ຫຼື ຍກົ ສູງສະມດັ ຖະພາບຂອງການຜະລດິ ໃຫສ້ າມາດ ຜະລດິ ສນິ ຄາ້ ໄດຈ້ ານວນຫາຍກວຸ່ າເກຸ່ າົ , ຂາຍໄດກ້ າໄລຫາຍກວຸ່ າເກຸ່ າົ . ການສະສມົ ທນແມຸ່ ນຫກັ ເອາົ ມູນຄຸ່ າສຸ່ ວນເກນີ ທນີ າຍທນໄດຮ້ ບັ ນນັ້ ໄວສ້ ຸ່ ວນໜຸ່ ງ; ໂຮມໄວເປັນໄລຍະໆ ເທຸ່ ອຼື ລະກາ້ ວ, ຈນົ ໃນທຸ່ ສີ ດກຸ່ ສາມາດສະສມົ ພສາລບັ ເປັນທນເພຸ່ ມີ ເຕມີ ເພຸ່ ອືຼ ເປີດກວ້ າງການຜະລດິ (ຂະຫຍາຍໂຮງງານຕຸ່ ມືຼ , ເພຸ່ ມີ ເຕມີ ເພຸ່ ອຼື ເປີດກວ້ າງການຜະລດິ (ຂະຫຍາຍໂຮງງານຕຸ່ ມຼື , ເພຸ່ ມີ ເຄອຼື ງຈກັ , ຈາ້ ງກາມະກອນເພຸ່ ມີ ...) ການແບຸ່ ງເອາົ ກາໄລ(ມນູ ຄຸ່ າສຸ່ ວນເກນີ )ມາໂຮໃໄວເ້ ພຸ່ ອຼື ເປັນທນ ເອນີ້ ວຸ່ າ ການສະ ສມົ ທນ. ການສະສມົ ທນສາມາດເຮດັ ໄດຫ້ າຍວທິ .ີ ເພຸ່ ມີ ຄວາມເຂມັ້ ງານ: ໝາຍເຖງິ ໃຫກ້ າມະກອນເຮດັ ວຽກໜກັ ຂນ້ ໃນຫວົ ໜຸ່ ວຍເວລາຄເືຼ ກຸ່ າົ . ຕວົ ຢຸ່ າງ: 1 ຊຸ່ ວົ ໂມງ ໃຫຫ້ ຍບິ້ ໄດ້ 2 ໂຕດ ຕອ້ ງຫຍບິ້ ໃຫໄ້ ດ້ 3 ໂຕ, ນາຍທນຈະໄດກ້ າໄລຫາຍຂນ້ . ເພຸ່ ມີ ສະມດັ ຖະພາບຂອງງານ: ໃຊເ້ ຄຸ່ ອຼື ງຈກັ ໃຫມ້ ສີ ະມດັ ຖະພາບ: ເຝິກອບົ ຮມົ ກາມະກອນໃຫເ້ ກຸ່ ງັ ເພຸ່ ອືຼ ສາມາດຜະລດິ ໄດຫ້ າຍກວຸ່ າເກຸ່ າົ ໃນເວລາເທຸ່ າົ ເກຸ່ າົ . ໂຮມທນກນັ : ໝາຍຄວາມວຸ່ າເອາົ ທນຂອງຜູນ້ ນັ້ , ຄຸ່ ນູ ມີ້ າໂຮມເຂາົ້ ກນັ ເປັນທນຈານວນຫາຍ.

ຕອບ4: ລດັ ທທິ ນນຍິ ມົ ຜູກຂາດແຫຸ່ ງລດັ ແມຸ່ ນຂນັ້ ແຫຸ່ ງການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງລດັ ທິ ທນນມິ ຜູກຂາດ. ທາດແທຂ້ ອງລດັ ທທິ ນນມິ ຜູກຂາດແຫຸ່ ງລດັ ແມຸ່ ນການສມົ ທບົ ກາລງັ ແຮງຂອງບນັ ດາການຈດັ ຕງັ້ ຜູກຂາດເອກະຊນົ ກບັ ກາລງັ ແຮງຂອງລດັ ນາຍທນ, ແນຸ່ ໃສຸ່ ປົກປອ້ ງຜນົ ປະໂຫຍດຂອງບນັ ດາກາຈດັ ຕງັ້ ຜູກຂາດ ແລະ ກອບກເູ້ ອາົ ທນນຍິ ມົ ອອກຈາກຄວາມ ອນັ ຕະລາຍ, ທາດແທຂ້ ອງລດັ ທທິ ນນມິ ຜູກຂາດແຫຸ່ ງລດັ ແມຸ່ ນຂນັ້ ແຫຸ່ ງການຂະຫຍາຍ ຕວົ ໃໝຸ່ ຂອງລດັ ທທິ ນນຍິ ມົ ສຸ່ ູລດັ ທຈິ ກັ ກະພດັ . ໃນ 5 ຈດພເິ ສດດຸ່ງັ ນ:ີ ້ ຕອບ5: ທາດແທເ້ ສດຖະກດິ ຂອງລດັ ທຈິ ກັ ກະພດັ ສະແດງອອກ 1. ການໂຮມທນ ແລະ ການຜະລດິ ໄວໃ້ ນກາມຂືຼ ອງນາຍທນໃຫຍຸ່ ຫືຼ ກຸ່ ມນາຍທນ. 2. ການລວມຕວົ ກນັ ລະຫວຸ່ າງນາຍທນອດສາຫະກາກບັ ນາຍທນການເງນິ 3. ການສຸ່ ງົ ທນອອກນອກແທຸ່ ນໃຫກ້ ານສຸ່ ງົ ສນິ ຄາ້ ອອກນອກ. 4. ການສາ້ ງຕງັ້ ອງົ ການສາກນົ ຂອງນາຍທນຜູກຂາດປະເທດຕຸ່ າງໆ 5. ການແບຸ່ ງພນືຼ້ ທຸ່ ເີ ສດຖະກດິ ຂອງໂລກລະຫວຸ່ າງປະເທດມະຫາອານາດນາຍທນ.

ບດົ ທີ 4 ການບລຫິ ານຂອງ ສ ປ ປ ລາວ ກດິ ຈະກາ 1 1. ພາລະບດົ ບາດຂອງລດັ ຖະທາມະນນູ ມຄີ ແືຼ ນວໃດ? ແລະ ມໜີ າ້ ທຸ່ ຄີ ແຼື ນວໃດແດຸ່ ?ອະທບິ າຍ 2.ລະບບົ ກງົ ຈກັ ລດັ ແຫຸ່ ງສປປ ລາວມຈີ ກັ ອງົ ການຄອືຼ ງົ ການໃດແດຸ່ ?ຈຸ່ ງົ ອະທບິ າຍ 3. ຈດປະສຸ່ ງົ ຂອງກດົ ໝາຍການສກສາແມຸ່ ນເພຸ່ ອຼື ຫຍງັ ? ລະບບົ ການສກສາໃນປັດຈບນັ ປະ ກອບມຫີ ຍງັ ແດຸ່ ? 4.ຄູໝາຍເຖງິ ຫຍງັ ?ມມີ າດຖານຫຍງັ ແດຸ່ ? 5. ເປົາ້ ໝາຍດດັ ປັບຂອງກດົ ໝາຍແພຸ່ ງແມຸ່ ນເພຸ່ ອຼື ຫຍງັ ? ຕອບ1: ລດັ ຖະທາມະນນູ ແຫຸ່ ງສປປລາວມພີ າລະບດົ ບາດປົກປັກຮກັ ສາ ແລະ ກຸ່ ສາ້ ງປະເທດ ຊາດເວາົ້ ລວມ, ປົກປັກຮກັ ສາລະບອບປະຊາທປິ ະໄຕປະຊາຊນົ ແລະໝາກຜນົ ຂອງການປະຕວິ ດັ , ປົກປັກຮກັ ສາໃຫມ້ ສີ ະຖຽນລະພາບທາງດາ້ ນການເມອຼື ງທງັ ມພີ າລະໜາ້ ທຸ່ ກີ ຸ່ ສາ້ ງພນ້ ຖານ ເສດຖະກດິ ໃໝຸ່ , ວດັ ທະນາທາອນັ ດງີ າມແລະສາ້ ງຄນົ ຮນ້ ໃໝຸ່ ເປັນພນົ ລະເມອືຼ ງດຂີ ອງຊາດ. ລດັ ຖະທາມະນນູ ມີ 3 ໜາ້ ທຸ່ ໃີ ຫຍຸ່ ຄ:ຼື ກ. ໜາ້ ທຸ່ ທີ າງດາ້ ນການເມອືຼ ງ ແມຸ່ ນການດົ ລະບອບການເມອືຼ ງ, ເສກຖະກດິ , ສງັ ຄມົ , ທາດແທຊ້ ນົ ຊນັ້ ຂອງລດັ ແລະ ຕຸ່ າງປະເທດ, ສດິ ແລະພນັ ທະພນຼື້ ຖານຂອງພນົ ລະເມອຼື ງລາວ, ຫກັ ການຈດັ ຕງັ້ ແລະ ການເຄຸ່ ອຼື ນໄຫວຂອງກງົ ຈກັ ລດັ .

ຂ. ໜາ້ ທຸ່ ທີ າງດາ້ ນກດົ ໝາຍ ແມຸ່ ນກດົ ໝາຍພນຼື້ ຖານແມຸ່ ນໃຈກາງຂອງລະບບົ ກດົ ໝາຍ, ທງັ ແມຸ່ ນຍດທະສາດທາງດາ້ ນກດົ ໝາຍ ຂອງສປປລາວ. ຄ. ໜາ້ ທຸ່ ທີ າງດາ້ ນແນວຄດິ ລດັ ຖະທາມະນນູ ມກີ ານກະທບົ ໃສຸ່ ແນວຄດິ ຕຸ່ ສງັ ຄມົ , ສກສາອບົ ຮມົ ປະຊາຊນົ ໃຫມ້ ນີ າ້ ໃຈຮກັ ຊາດ, ຮກັ ລະບອບປະຊາທປິ ະໄຕປະຊາຊນົ , ເຊດີ ຊູສະຕເິ ປັນເຈາົ້ ຂອງປະເທດຊາດ, ສະຕເິ ຄາົ ລບົ ກດົ ໝາຍ. ຕອບ2: ລະ​ບບົ ກງົ ຈກັ ລ​ ດັ ຂອງສປປລາວ​ປະກອບດ​ ວ້ ຍ 3 ອງົ ການຈ​ ດັ ຕ​ ງັ້ ຕ​ ນົ້ ຕ​ ​ຄ:ືຼ ອງົ ການ​ນຕິ ບິ ນັ ຍດັ , ອງົ ການບ​ ລຫິ ານ ແ​ ລະ ອງົ ການຕ​ ລາການ. ▪ ອງົ ການບ​ ລຫິ ານລວມມປ​ີ ະທານ​ປະ​ເທດ, ລດັ ຖະບານ ແ​ ລະອານາດ​ການ​ປົກຄອງທອ້ ງ​ຖຸ່ ນິ ມາດຕາ 69 ຂອງ​ລດັ ຖະທາມ​ ະນນູ ສປປລາວ ​ໄດ​ກ້ ານດົ ​ໄວວ​ ້ ຸ່ າລດັ ຖະບານ​ແມຸ່ ນ​ ອງົ ການບ​ ລຫິ ານ​ແຫຸ່ ງລ​ ດັ .ລດັ ຖະບານຄ​ ມ້ ຄ​ ອ້ ງ​ເປັນເ​ ອກະພ​ າບການ​ປະຕບິ ດັ ​ໜາ້ ​ທຸ່ ​ຂີ ອງ​ລດັ ໃ​ ນທ​ ກດ​ າ້ ນ​ຄ:ຼື ດາ້ ນ​ການ​ເມອືຼ ງ, ​ເສດຖະກດິ , ວດັ ທະນະທາ - ສງັ ຄມົ , ປອ້ ງກ​ ນັ ຊ​ າດ - ປອ້ ງກ​ ນັ ຄ​ ວາມ​ສະຫງບົ ແ​ ລະ ການ​ຕຸ່ າງປະ​ເທດ. ▪ ອງົ ການ​ຕລາການ ​ ອນັ ​ປະກອບມ​ ສີ ານ ແ​ ລະ ​ໄອຍ​ ະກ​ ານປ​ ະຊາຊນົ ​ ມາດຕາ 79 ຂອງລ​ ດັ ຖ​ ະທາ​ ມະນນູ ​ແຫຸ່ ງ ສ.ປ.ປ ລາວ ​ໄດກ​້ ານດົ ວ​ ຸ່ າ: ສານ​ປະຊາຊນົ ​ແມຸ່ ນອງົ ການພ​ ພິ າກສາຂ​ ອງ​ລດັ ເ​ ຊຸ່ ງິ ​ເຊຸ່ ງິ ປະກອບ​ດວ້ ຍ: 1.ສານ​ປະຊາຊນົ ​ສູງສ​ ດ 2.ສານປ​ ະຊາຊນົ ​ແຂວງ , ນະຄອນຫວງ 3.ສານປະ​ປະຊາຊນົ ​ເຂດ 4.ສານ​ທະຫານ ​

• ໄອ​ຍະກ​ ານ​ປະຊາຊນົ ​ແມຸ່ ນອ​ ງົ ການຕ​ ດິ ຕາມ​ກວດກາ​ນປະຕບິ ດັ ກ​ ດົ ໝາຍ ​ ເຊຸ່ ງິ ປະກອບ​ມ:ີ 1.ອງົ ການ​ໄອ​ຍະ​ການປ​ ະຊາຊນົ ສ​ ູ​ງສດ 2.ອງົ ການໄ​ ອ​ຍະ​ການປ​ ະຊາຊນົ ຂ​ ນັ້ ອ​ ທອນ 3.ອງົ ການ​ໄອ​ຍະກ​ ານ​ປະຊາຊນົ ​ແຂວງ, ນະຄອນຫວງ 4.ອງົ ການ​ໄອຍ​ ະກ​ ານ​ປະຊາຊນົ ເ​ ຂດ 5.ອງົ ການໄ​ ອ​ຍະ​ການທ​ ະ​ການ • ອງົ ການນ​ ຕິ ບິ ນັ ຍ​ ດັ ແ​ ມຸ່ ນ​ອງົ ການ​ຕວົ ແ​ ທນ​ແຫຸ່ ງສ​ ດິ ​ອານາດ​ ​ແລະ ຜນົ ປ​ ະ​ ໂຫຍ​ດຂອງ​ ປະຊາຊນົ ບ​ ນັ ດາເ​ ຜຸ່ າົ ເ​ ປັນອ​ ງົ ການອ​ ານາດຂ​ ອງ​ລດັ ​ແລະທງັ ​ເປັນອ​ ງົ ການນ​ ຕິ ິ ບນັ ຍ​ ດັ ​ທຸ່ ມ​ີ ສ​ີ ດິ ຕ​ ກົ ລງົ ບ​ ນັ ຫາ​ພນືຼ້ ຖານ​ຂອງ​ປະ​ເທດ​ຊາດ. ຕດິ ຕາມກ​ ານ​ ເຄຸ່ ອືຼ ນ​ໄຫວອ​ ງົ ການບ​ ລຫິ ານ, ສານ​ປະຊາຊນົ ແ​ ລະອງົ ການໄ​ ອ​ຍະກ​ ານ​ ປະຊາຊນົ .

ຕອບ3: ກດົ ໝາຍການສກສາ ແມຸ່ ນຂກ້ ານດົ , ຫກັ ການດ ລະບຽບ ແລະ ມາດຕະການຕຸ່ າງໆກຸ່ ຽວກບັ ການສກສາ ຈດປະສຸ່ ງົ ການສກສາ ເພຸ່ ອຼື ພດັ ທະນາຊບັ ພະຍາກອນມະນດດ ສາ້ ງຄນົ ໃຫກ້ າຍເປັນ ພນົ ລະເມອືຼ ງດດີ ມຄີ ນສມົ ບດັ ສນິ ທາປະຕວິ ດັ ດ ມຄີ ວາມຮູຄ້ ວາມຮູຄ້ ວາມສາມາດດ ມວີ ຊິ າອາຊບີ ແລະ ຄວາມຊານານງານ ເພຸ່ ອຼື ປະກອບສຸ່ ວນເຂາົ້ ໃນການປົກປັກຮກັ ສາ ແລະ ສາ້ ງສາປະເທດຊາດ, ເຮດັ ໃຫ້ ປະຊາຊນົ ບນັ ດາເຜຸ່ າົ ຫດພນົ້ ອອກຈາກຄວາມທກຍາກ ເພຸ່ ອືຼ ເຮດັ ໃຫເ້ ສດຖະກດິ ສງັ ຄມົ ຂະຫຍາຍຕວົ ແລະ ອດມົ ຮຸ່ ງັ ມ.ີ ▪ ລະບບົ ການສກສາໃນປັດຈບນັ ປະກອບດວ້ ຍ: 1.ການສກສາກຸ່ ອນໄວຮຽນ 2.ສາມາມນັ ສກສາ 3.ອະຊວີ ະສກສາ 4.ການສກສາຊນັ້ ສູງ ຕອບ4: ຄູໝາຍເຖງິ ຜູປ້ ະຕບິ ດັ ໜາ້ ທຸ່ ກີ ານສດິ ສອນດ ຖຸ່ າຍຖອດຄວາມຮູ,້ ສກສາອບົ ຮມົ ຜູຮ້ ຽນໃນ ໂຮງຮຽນ, ສູນ ແລະ ສະຖາບນັ ການສກສາແຫຸ່ ງຕຸ່ າງໆເຊຸ່ ງິ ແຕກຕຸ່ າງຈາກສະຖາບນັ ການສກສາ. ▪ ມາດຖານຂອງຄູ 1.ມຫີ ກັ ໝນັ້ ທດັ ສະນະການເມອືຼ ງທຸ່ ຖີ ກຼື ຕອ້ ງ, ຮກັ ແລະ ປົກປອ້ ງລະບອບປະຊາທປິ ະໄຕປະຊາຊນົ . 2.ມຄີ ນສມົ ບດັ ສນິ ທາປະຕວິ ດັ , ຈນັ ຍາບນັ ຄູ, ຮກັ ອາຊບີ ຄູ, ມມີ ະນດສາພນັ ທຸ່ ດີ ,ີ ເປັນແບບຢຸ່ າງທຸ່ ດີ ໃີ ຫ້ ແກຸ່ ນກັ ຮຽນ. 3.ມຄີ ວາມຮູຄ້ ວາມສາມາດ, ວຊີ າສະເພາະໃນການສອນຢຸ່ ູຊນັ້ ຮຽນຕຸ່ າງໆມາດຖານທຸ່ ກີ ະຊວງສກສາທິ ການວາງອອກ. 4.ມປີ ະກາສະນຍີ ະບດັ ຫຼື ໃບຢັງ້ ຢືຼນອາຊບີ ຄູ 5.ມຄີ ວາມດໝຸ່ ນັ ຊອກຮູຮ້ ຸ່ າຮຽນດ ພດັ ທະນາຕນົ ເອງ 6.ມສີ ະຂະພາບແຂງແຮງ.

ຕອບ5: ເປົາ້ ໝາຍດດັ ປັບຂອງກດົ ໝາຍ ແມຸ່ ນສາຍພວົ ພນັ ສງັ ຄມົ ເຊຸ່ ງິ ດດັ ປັບດວ້ ຍຂກ້ ານດົ ກດົ ໝາຍ ແພງ. ກດົ ໝາຍແພຸ່ ງດດັ ປັບສາຍພວົ ພນັ ສງັ ຄມົ 2 ປະເພດ: ສາຍພວົ ພນັ ທຸ່ ມີ ລີ ກັ ສະນະຊບັ ສມົ ບດັ ແລະ ສາຍພວົ ພນັ ສຸ່ ວນຕວົ ທຸ່ ບີ ຸ່ ມລີ ກັ ສະນະຊບັ ສມົ ບດັ . • ສາຍພວົ ພນັ ທຸ່ ມີ ລີ ກັ ສະນະຊບັ ສມົ ບດັ ແມຸ່ ນສາຍພວົ ພນັ ສງັ ຄມົ ແຕຸ່ ຫາກບຸ່ ແມຸ່ ນສາຍພວົ ພນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ຂອງດວ້ ຍກນັ ແລະ ກບຸ່ ແມຸ່ ນສາຍພວົ ພນັ ລະຫວຸ່ າງຄນົ ກບັ ສຸ່ ງິ ຂອງ ຫືຼ ຊບັ ສມົ ບດັ . ສາຍ ພວົ ພນັ ທຸ່ ມີ ລີ ກັ ສະນະຊບັ ສມົ ບດັ ແມຸ່ ນ ສາຍພວົ ພນັ ລະຫວຸ່ າງຄນົ ກບັ ຄນົ ກຸ່ ຽວກບັ ຊບັ ສມົ ບດັ . ບນັ ດາຜູ ້ ເຂາົ້ ຮຸ່ ວມສາຍພວົ ພນັ ທຸ່ ມີ ລີ ກັ ສະນະຊບັ ສມົ ບດັ ອາດຈະແມຸ່ ນໂຮງງານ, ອງົ ການ, ການຈດັ ຕງັ້ ແລະ ພນົ ລະເມອຼື ງເຊຸ່ ນັ : ພນົ ລະເມອຼື ງທຸ່ ມີ ຊີ ບັ ສມົ ບດັ ອນັ ໃດອນັ ໜຸ່ ງເປັນກາມະສດິ ສຸ່ ວນຕວົ ໄວໃ້ ນຄອບຄອງ ຫືຼ ມອບໃຫກ້ ບັ ບກຄນົ ອຸ່ ນຼື , ເຂາົ້ ຮຸ່ ວມສາຍພວົ ພນັ ດຸ່ ງັ ກຸ່ າວກບັ ບກຄນົ ອຸ່ ນືຼ ຫຼື ໂຮງງານ, ອງົ ການ ແລະ ການຈດັ ຕງັ້ ເຊຸ່ ນັ : ໃນຂະບວນການເຄຸ່ ອືຼ ນໄຫວທາງດາ້ ນການຜະລດິ , ການກຸ່ ສາ້ ງ, ການຂນົ ສຸ່ ງົ , ການຄາ້ ຫຼື ເສດຖະກດິ ອຸ່ ນືຼ ໆ. • ສາຍພວົ ພນັ ສຸ່ ວນຕວົ ທຸ່ ບີ ຸ່ ມລີ ກັ ສະນະຊບັ ສມົ ບດັ ມລີ ກັ ສະນະພນຼື້ ຖານດຸ່ ງັ ນເີ້ ຊຸ່ ນັ : 1.ສາຍພວົ ພນັ ປະເພດນບີ້ ຸ່ ມເີ ນອືຼ້ ໃນເສດຖະກດິ 2.ເປົາ້ ໝາຍຂອງສາຍປະເພດນແີ້ ມຸ່ ນຊບັ ສມົ ບດັ ທຸ່ ບີ ຸ່ ແມຸ່ ນວດັ ຖເຂຸ່ ນັ : ກຽດສກັ ສ,ີ ຊຸ່ ,ືຼ ກນປະພນັ ,ບດົ ວທິ ະຍາສາດ, ວນັ ນະຄະດີ ຫືຼ ສລີ ະປະ ແລະ ອຸ່ ນຼື ໆ. 3.ສາຍພວົ ພນັ ປະເພດນອີ້ າດຈະຖກືຼ ບຸ່ ສາມາດແຍກອອກຈາກຕວົ ບກຄນົ ໄດເ້ ຊຸ່ ນັ : ຖາ້ ວຸ່ າບກຄນົ ໃດໜຸ່ ງ ຫາກເປັນຜູປ້ ະພນັ ບດົ ໃດບດົ ໜຸ່ ງ ແລວ້ ເວລານນັ້ ບຸ່ ມບີ ກຄນົ ອຸ່ ນືຼ ໃດ ສາມາດເປັນຜູປ້ ະພນັ ດຸ່ ງັ ກຸ່ າວ. 4.ສາຍພວົ ພນັ ປະເພດນອີ້ າດຈະຖກືຼ ດດັ ປັບດວ້ ຍຂະແໜຸ່ ງກດົ ໝາຍຕຸ່ າງໆເຊຸ່ ນັ : ກດົ ໝາຍອາຍາກຸ່ ຽວກບັ ການນນິ ທາ ແລະ ການໃສຸ່ ຮາ້ ຍ, ກດົ ໝາຍຄອບຄວົ ກຸ່ ຽວກບັ ການເລອືຼ ກນາມສະກນຂອງຜວົ ຫືຼ ເມຍ , ກດົ ໝາຍກຸ່ ຽວກບັ ການບລຫິ ານກຸ່ ຽວກບັ ການໃຫນ້ າມມະຍດົ ແກຸ່ ຜູໃ້ ດຜູໜ້ ຸ່ ງ. ໃນບາງກຸ່ ລະນກີ ານຮບັ ຮູ ້ ສດິ ສຸ່ ວນຕວົ ທຸ່ ບີ ຸ່ ແມຸ່ ນວດັ ຖຂອງຜູໃ້ ດຜູໜ້ ຸ່ ງນນັ້ ແມຸ່ ນເງຸ່ອືຼ ນໄຂທຸ່ ພີ າໃຫເ້ ກດີ ສາຍພວົ ພນັ ທຸ່ ມີ ລີ ກັ ສະນະ ຊບັ ສມົ ບດັ .

ກດິ ຈະກາ 2 1. ວດັ ຖກາຂອງສາຍພວົ ພນັ ທາງແພງມຄີ ວາມໝາຍຄວາມສາຄນັ ຄແຼື ນວໃດ? 2.ກດົ ໝາຍແພຸ່ ງແຕກຕຸ່ າງກບັ ກດົ ໝາຍອາຍາແນວໃດ?ຈຸ່ ງົ ອະທບິ າຍ? 453...ຄໜເງອາຸ່ອ້ ຼືບທນຸ່ຄຂີໄວົຂອມຂງກໜອີ ດົງາ້ກໝທາຸ່ ສາີນຍາແຄແຕຮນັຸ່ ງງຄດງແອຼືານນງມມວຫີໃຄີ ດແຍຼື ແນງັ ແດວຸ່ ດ?ໃຸ່ ?ດ?ມຂີ ອບເຂດແນວໃດ? ກກທສ312ຕກ...ອາະຊາະາວສຍນງທທບບັ ແໃມຽົພ1ສາບົກນພ:ບວສົຸ່ໃຸ່ງິນງງຸ່ວດພັງສຂິ າຈໃມີຸ່້ດນັສນຸ່ນັອດງຸ່ສີຖໃວແກນງັ້ສດດິມນຸ່ກດເົງິ ອຸ່ໜໜຕນໝາແນີຂ້ ຸ່ວ:ົຸ່ລງງາວອທ.ຍະຸ່ຫາງຸ່ ສບີສພືຼວແຸ່ ະກມານມັດັນຍາລີຸ່ທຖນນນພັ້ ກັ ຮະສກ,ວົ ສຂບາັສາພຍະຂຸ່ອໃງນິັ ນພອທຊງທະເຸ່ວັງຂເ້ຈີ ຊາສຈພອງາົ້ບາາັົກແ້ນັງຍກສບພລາພໄາຸ່ ມົກງະສດວົ ບຫຄາແກ້ພຍດນັມົວານັພຸຸ່່ນ.ນານກງວົດຕົີ້ສບດົຸ່ພຸ່ຄຜງິນັໝນທັວູນ້ ດຸ່ກາສນາີັ້າມຍດົເາຜຈຍດສໝນົ າົພວາ້້ ກຂມາວຍົ ຍອາາພເຜ(ດງຫຂນູັກທ້ ດແອຸ່ທາມີ ນນລງາສີຜວເະງີ້ ຄດດູິມ້ດັຸ່ ຄອຼືາ້ສຖີແນວນດິລກກໄາມຫະາດົຫຂຈວໝພຼືອຜາປນັເງາູມະປ້ຍສທດັນພີກາະຍດິຕນັະດພສອທທ້ວ້ ວາົ້ງະບຍົງພໃ.) ນສັ ຸ່ .

ຕອບ2: ຄວາມແຕກຕຸ່ າງລະຫວຸ່ າງກດົ ໝາຍແພຸ່ ງ ແລະ ກດົ ໝາຍອາຍາ ກດົ ໝາຍແພຸ່ ງ ກດົ ໝາຍອາຍາ ກດົ ໝາຍແພຸ່ ງແມຸ່ ນບນັ ດາຂກ້ ານດົ ກດົ ໝາຍທຸ່ ີດັດປັບສາຍ ກດົ ໝາຍອາຍາ ແມຸ່ ນຂກ້ ານດົ ທຸ່ ວີ ຸ່ າງອອກ ແລະ ຄມ້ ຄອງໂດຍ ພວົ ພນັ ທຸ່ ມີ ລີ ກັ ສະນະຊບັ ສມົ ບດັ ໃນຮູບການສນິ ຄາ້ - ເງນິ ຕາ ລດັ ເຊຸ່ ງິ ກຸ່ າວເຖງິ ບນັ ດາພດຕກິ າທຸ່ ຖີ ວືຼ ຸ່ າເປັນການກະທາຜດິ ທາງ ແລະ ສາຍພວົ ພນັ ສຸ່ ວນຕວົ ທຸ່ ບີ ຸ່ ມລີ ກັ ສະນະຊບັ ສມົ ບດັ ບຸ່ າງຢຸ່ າງ ອາຍາ, ການດົ ເງຸ່ອືຼ ນໄຂ ແລະ ວທິ ກີ ານວຸ່ າງໂທດ, ການດົ ສາເຫດ ກຸ່ ຕດິ ພນັ ທຸ່ ມີ ລີ ກັ ສະນະຊບັ ສມົ ບດັ ບນົ ພນຼື້ ຖານຄວາມສະເໝີ ທຸ່ ພີ າໃຫພ້ ນົ້ ຈາກຄວາມຮບັ ຜດິ ຊອບທາງອາຍາ ແລະ ເງຸ່ອືຼ ນໄຂພນົ້ ພາບລະຫວຸ່ າງຜູເ້ ຂາົ້ ຮຸ່ ວມສາຍພວົ ພນັ ດຸ່ ງັ ກຸ່ າວ. ຈາກການລງົ ໂທດ. ຕອບ3: ແມຸ່ ນດດັ ປັບສາຍພວົ ພນັ ການອອກແຮງງານ, ເສຸ່ ມີ ຂະຫຍາຍທກຄວາມສາມາດຂອງແຮງງານຢຸ່ າງຄບົ ຖວ້ ນເຂາົ້ ໃນການພດັ ທະນາເສດຖະກດິ - ສງັ ຄມົ ຂອງຊາດຍກົ ສູງປະສດິ ທພິ າບ ແລະ ຜະລດິ ຄະພນັ ຂອງແຮງ ງານສງັ ຄມົ . - ຂອບເຂດການນາໃຊກ້ ດົ ໝາຍແຮງງານ, ກດົ ໝາຍແຮງງານມຜີ ນົ ບງັ ຄບັ ປະຕບິ ດັ ສາລບັ ກາມະກອນ ແລະ ລດັ ຖະກອນທຸ່ ເີ ຮດັ ວຽກງນໂຮງງານ, ອງົ ການ, ການຈດັ ຕງັ້ ຢຸ່ ູໃນຂງົ ເຂດຂອງລດັ - ເອກະຊນົ ແລະ ເອກະຊນົ ເຊຸ່ ງິ ເອນີ້ ວຸ່ າ ກມົ ກອງແຮງງານ. ຕອບ4: ຄອບຄວົ ກຸ່ ແມຸ່ ນສະຖາບນັ ທຸ່ ສີ າຄນັ ແລະ ເປັນຫວົ ໜຸ່ ວຍຕນົ້ ຕຂອງສງັ ຄມົ , ເຊຸ່ ງິ ມບີ ນັ ດາບກຄນົ ທຸ່ ີ ດາລງົ ຊວີ ດິ ຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກນັ ຢຸ່ າງສະໜດິ ແໜນ້ . ໝາຍຄວາມວຸ່ າ: ຄອບຄວົ ແມຸ່ ນອງົ ປະກອບໜຸ່ ງ ເຊຸ່ ງິ ມລີ ກັ ສະນະ ການຈດັ ຕງັ້ ໃດໜຸ່ ງຂອງລດັ , ສະນນັ້ , ຄອບຄວົ ຈຸ່ ງມບີ າງໜາ້ ທຸ່ ທີ ຸ່ ສີ າຄນັ ດຸ່ ງັ ນ:ີ້ - ປົກປັກຮກັ ສາ ແລະ ສາ້ ງຄອບຄວົ ໃຫເ້ ປັນຈລງັ ອນັ ເຂມັ້ ແຂງຂອງສງັ ຄມົ . - ສາ້ ງສາຍພວົ ພນັ ຄອບຄວົ ດວ້ ຍການແຕຸ່ ງດອງດວ້ ຍຄວາມສະໝກັ ໃຈ, ສະເໜພີ າບສະຫວຸ່ າງຍງິ - ຊາຍ. - ສກສາອບົ ຮມົ ລູກໃຫມ້ ນີ າ້ ໃຈຮກັ ຄອບຄວົ , ຮກັ ຊາດ ແລະ ເຂາົ້ ຮຸ່ ວມການປົກປັກຮກັ ສາ ແລະ ກຸ່ ສາ້ ງສາ ປະເທດຊາດ. - ປົກປັກຮກັ ສາສດິ ຜນົ ປະໂຫຍດຂອງພຸ່ ແມຸ່ ແລະ ເດກັ ໃນຄອບຄວົ ແລະ ໃນເມຸ່ ອືຼ ຜວົ ເມຍຢຸ່ າຮາ້ ງກນັ . - ປົກປັກຮກັ ສາ ແລະ ເສມີ ຂະຫຍາຍຮດີ ຄອງປະເພນອີ ນັ ດງີ າມຂອງຊາດ.

ຕອບ5: ເງຸ່ອືຼ ນໄຂໃນການແຕຸ່ ງດອງ ▪ ຍງິ - ຊາຍທຸ່ ຈີ ະເອາົ ກກນັ ເປັນຜວົ ເມຍຕອ້ ງມເີ ງຸ່ອືຼ ນໄຂດຸ່ ງັ ນ:ີ້ 1.ມອີ າຍ 18 ປີ ຂນ້ ໄປ. 2.ມຄີ ວາມມກັ ຮກັ , ການຕກົ ລງົ ແລະ ຄວາມສະໝກັ ໃຈຂອງຄຸ່ ູບຸ່ າວສາວ. 3.ເປັນໂສດ, ເປັນຮາ້ ງ ຫືຼ ເປັນໝາ້ ຍໂດຍມເີ ອກະສານຢັງ້ ຢຼືນຢຸ່ າງຖກືຼ ຕອ້ ງ. 4.ບຸ່ ເປັນບາ້ ເສຍຈດິ ຫືຼ ເປັນພະຍາດຮາ້ ຍແຮງ ຫືຼ ຕດິ ແປດ.

ກດິ ຈະກາ 3 1. ສາເຫດຂອງການຢຸ່ າຮາ້ ງມສີ າເຫດໃດແດຸ່ ? 2.ປະເພດຂອງການຢຸ່ າຮາ້ ງມປີ ະເພດໃດແດຸ່ ?ອະທບິ າຍ 3. ກດົ ໝາຍອາຍາແມຸ່ ນຫຍງັ ?ມໜີ າ້ ທຸ່ ຄີ ແືຼ ນວໃດ? 4. ການກະທາຜດິ ທາງອາຍາແມຸ່ ນຫຍງັ ? 5.ອງົ ປະກອບຂອງການກະທາຜດິ ທາງອາຍາມຫີ ຍງັ ແດຸ່ ?ອະທບິ າຍ ຕອບ1: ຜວົ ຫືຼ ເມຍຈ​ ະຂ​ ​ຢຸ່ າ​ຮາ້ ງກ​ ນັ ​ເມຸ່ ອຼື ມ​ ​ສີ າເ​ ຫດໄ​ ດໜ​້ ຸ່ ງ​ດຸ່ ງັ ນ​ :ີ້ 1.ທາ​ມດິ ​ສະຈ​ ານ 2.ໃຊ​ຄ້ າຮ​ ຸ່ ນແ​ ຮງ ຫຼື ປຸ່ ອຍ​ດຸ່ າດ​ ວ້ ຍ​ຄວາມ​ຫຍ​ າບ​ຊາ້ ​ຕຸ່ ກ​ ນັ ຫຼື ຕຸ່ ​ພຸ່ ​ແມຸ່ , ຍາດ​ຕພ​ີ ​ນີ ອ້ ງ ຫືຼ ການປ​ ະ​ພດທ​ ຸ່ ບີ ຸ່ ​ເ ໝາະສ​ ມົ ​ຢຸ່ າງຮ​ າ້ ຍແ​ ຮງ ເຊຸ່ ນັ : ການຕ​ ດິ ​ເຫາົ້ , ຕດິ ​ຢາ​ເສບຕ​ ດິ ຢ​ ຸ່ າງ​ໜກັ ​ໜຸ່ ວງ ຫຼື ຫນິ້ ​ການພ​ ະ​ນນັ ຈ​ ນົ ເ​ ປັນ​ອາ​ ຈນີ , ຫນິ້ ​ກ​ນິ ​ຟມ​ເຟຼືອຍ. 3.ໜໄ​ີ ປ​ບຸ່ ​ຄອບ​ກນັ ແລະ ບຸ່ ​ສຸ່ ງົ ຂ​ ຸ່ າວຫ​ າ​ກນັ ຫຼື ບຸ່ ສ​ ຸ່ ງົ ຊ​ ບັ ມ​ າລ​ ຽ້ ງຄ​ ອບຄ​ ວົ ເ​ ປັນເ​ ວ​ລາ​ສາມ​ປີ​ຂນ້ ​ໄປ. 4.ຜວົ ​ໄປບ​ ວດ​ເປັນ​ພກິ ​ຂ, ສາ​ມະ​ເນນ ຫືຼ ພຸ່ ຂ​ າວ ຫຼື ເມຍ​ໄປກ​ ວດ​ເປັນແ​ ມຸ່ ​ຂາວເ​ ກນີ ກວຸ່ າ​ສາມ​ປີ​ໂດຍບຸ່ ​ມ​ີ ຄວາມ​ເຫນັ ​ດ​ນີ າກ​ ນັ . 5.ເປັນຜ​ ູ​ຫ້ າຍ​ຊາບສ​ ູນຕ​ າມ​ການຕ​ ດັ ​ສນິ ຂ​ ອງ​ສານ ໃນ​ກລ​ ະນ​ ຜ​ີ ວົ ຫຼື ເມຍນນັ້ ຫ​ າກ​ໜ​ຈີ້ າກຄ​ ອບຄ​ ວົ ​ໂດຍບຸ່ ​ ຮູ​ບ້ ຸ່ ອນ​ ​ຢຸ່ ູ ແລະ ບຸ່ ​ຮູ​ຂ້ ຸ່ າວ​ຄາວເ​ ປັນ​ເວລ​ າສ​ ອງ​ ​ປີ ຫືຼ ໃນກ​ ​ລະ​ນ​ເີ ກດີ ​ອບ​ ດັ ​ຕ​ເິ ຫດ​ຫາກບຸ່ ຮ​ ູ​ຂ້ ຸ່ າວຄ​ າວ​ເປັນ​ເວ​ລາ​ ຫກົ ​ເດອຼື ນ. 6.ຖາ້ ຫາກສ​ ານຕ​ ດັ ສ​ ນິ ​ລງົ ໂ​ ທດ​ຕດັ ​ອດິ ​ສະຫະພ​ າບ ແຕາຫ​ າ້ ປ​ ີຂ​ ນ້ ໄ​ ປ.

7.ເປັນພ​ ະ​ຍາດເ​ ຊຸ່ ງິ ເ​ ປັນພ​ ະ​ຍາດຢ​ ຸ່ າງຮ​ າ້ ຍ​ແຮງ​ທຸ່ ບີ ຸ່ ​ສາມ​ າດ​ຢຸ່ ູນາກນັ ​ໄດ.້ 8.ເປັນ​ຄນົ ບ​ າ້ ​ເສຍ​ຈດິ ຈ​ ນົ ບ​ ຸ່ ສ​ າ​ມາດ​ຢຸ່ ູ​ນາ​ກນັ ​ໄດ.້ 9.ບຸ່ ​ສາ​ມາດ​ຮຸ່ ວມປ​ ະເ​ ວ​ນທ​ີ າງ​ເພດ. 10.ບຸ່ ​ສາ​ມາ​ດາ​ລງົ ​ຊ​ວີ ດິ ເ​ ປັນ​ຜວົ ​ເມຍ​ກນັ ຕ​ ຸ່ ​ໄປ​ໄດຍ​້ ອ້ ນສ​ າ​ເຫດຕ​ ຸ່ າງໆ​ເຊຸ່ ນັ : ບຸ່ ​ຊສ​ຼື ດັ ​ຕຸ່ ກນັ ທລ​ ະ​ມານຈ​ ດິ ​ໃຈ​ ກນັ . ຕອບ2: ການຢ​ ຸ່ າຮ​ າ້ ງ​ມີ 2 ປະ​ເພດດ​ ຸ່ ງັ ນ​ :ີ້ 1.ການຢຸ່ າຮາ້ ງດວ້ ຍຄວາມສະໝກັ ໃຈ 2.ການຢຸ່ າຮາ້ ງດວ້ ຍຄາຕດັ ສນິ ຂອງສານ ບຸ່ ວຸ່ າກລະນໃີ ດບຸ່ ອະນຍາດໃຫມ້ ກີ ານຊກືຼ້ ານຢຸ່ າຮາ້ ງ. 3.ການຢຸ່ າຮາ້ ງດວ້ ຍຄວາມສະໝກັ ໃຈຕອ້ ງມເີ ງຸ່ອຼື ນໄຂດຸ່ ງັ ນ:ີ້ 4.ຄຸ່ ູຜວົ ເມຍ ມຄີ ວາມເຫນັ ດພີ ອ້ ມກນັ ຢຸ່ າຮາ້ ງ 5.ຄຸ່ ູຜວົ ເມຍບຸ່ ຂດັ ແຍຸ່ ງບນັ ຫາລູກເປັນຕນົ້ ແມຸ່ ນການລຽ້ ງດູ 6.ຄຸ່ ູຜວົ ເມຍບຸ່ ມກີ ານຂດັ ແຍຸ່ ງກຸ່ ຽວກບັ ສນິ ສມົ ສາ້ ງ 7.ຄຸ່ ູຜວົ ເມຍບຸ່ ມຂີ ຂ້ ດັ ແຍຸ່ ງກຸ່ ຽວກບັ ໜສີ້ ນິ ຕອບ3: ກດົ ໝາຍອາຍາ ແມຸ່ ນຂກ້ ານດົ ທຸ່ ວີ ຸ່ າງອອກ ແລະ ຄມ້ ຄອງໂດຍລດັ ເຊຸ່ ງິ ກຸ່ າວເຖງິ ບນັ ດາພດຕກິ າ ທຸ່ ຖີ ວຼື ຸ່ າເປັນການກະທາຜດິ ທາງອາຍາ, ການດົ ເງຸ່ອືຼ ນໄຂ ແລະ ວທິ ກີ ານວຸ່ າງໂທດ, ການດົ ສາເຫດທຸ່ ພີ າໃຫ້ ພນົ້ ຈາກຄວາມຮບັ ຜດິ ຊອບທາງອາຍາ ແລະ ເງຸ່ອຼື ນໄຂພນົ້ ຈາກການລງົ ໂທດ. ▪ ກດົ ​ໝາຍ​ອາ​ຍາ ມ​ພີ າລ​ ະ​ບດົ ບ​ າດປ​ ົກ​ປັກຮ​ ກັ ​ສາລະບ​ ອບ​ການເ​ ມອຼື ງ, ເສດຖ​ ະ​ກດິ ແລະ ສງັ ຄ​ ມົ ຂ​ ອງ​ ສາ​ທາລ​ ະ​ນະ​ລດັ ປະຊ​ າ​ທປ​ິ ະ​ໄຕ ປະຊ​ າຊ​ ນົ ​ລາວ, ກາມ​ ະ​ສດິ ​ຂອງ​ລດັ ແລະ ລວມ​ໝຸ່ ,ູ ບກ​ຄນົ ​ສດິ ແລະ ຜນົ ​ປະ​ໂຫຍດ​ອນັ ​ຊອບ​ທາຂ​ ອງພ​ ນົ ​ລະເ​ ມອຼື ງ ຄວາມ​ເປັ​ຮລ​ ະ​ບຽບຮ​ ຽບຮ​ ອ້ ຍ​ຂອງ​ສງັ ​ຄມົ ແລະ ຄວາມສ​ ະ​ ຫງບົ ​ສກຂ​ ອງ​ບາ້ ນ. ຕາ້ ນ ແລະ ສະກ​ ດັ ກ​ ນັ້ ກ​ ານກ​ ະທ​ າ​ຜດິ ແລະ ສກ​ສາ​ອບົ ​ຮມົ ​ໃຫ​ພ້ ນົ ​ລະ​ເມອືຼ ງ​ຕຸ່ ນືຼ ຕ​ ວົ ​ ເຄາົ ລ​ ບົ ກ​ ດົ ໝ​ າຍ.

ຕອບ4: ການກ​ ະທ​ າ​ຜດິ ​ທາງອ​ າ​ຍາ ແມຸ່ ນທ​ ກ​ການ​ກະທ​ າ ຫືຼ ທກ​ການເ​ ມນີ ​ເສຍີ ທ​ ຸ່ ​ເີ ປັນ​ອນັ ຕ​ ະ​ລາຍຕ​ ຸ່ ສ​ ງັ ​ ຄມົ , ເສດຖ​ ະກ​ ດິ ແລະ ສງັ ​ຄມົ ​ສາ​ທາລ​ ະນ​ ະລ​ ດັ ປະ​ຊາ​ທປ​ິ ະໄ​ ຕ ປະ​ຊາ​ຊນົ ລ​ າວ . ກາມ​ ະສ​ ດິ ​ຂອງ​ລດັ , ລວມ​ໝຸ່ ,ູ ບກ​ຄນົ , ສດິ ແລະ ຜນົ ປ​ ະໂ​ ຫຍດ​ອນັ ຊ​ ອບທ​ າ​ຂອງ​ພນົ ລ​ ະເ​ ມອຼື ງ, ຄວາມ​ເປັນ​ລະ​ບຽບຮ​ ຽບ​ ຮອ້ ຍຂ​ ອງ​ສງັ ຄ​ ມົ ແລະ ຄວາມສ​ ະ​ຫງບົ ​ສກຂ​ ອງບ​ າ້ ນເ​ ມອຼື ງ. ຕອບ5: ອງົ ປ​ ະກ​ ອບຂ​ ອງກ​ ານກ​ ະທ​ າຜ​ ດິ ​ທາງ​ອາຍ​ າ ແມຸ່ ນ​ບນັ ດ​ າ​ເຄຸ່ ອືຼ ງໝ​ າຍ​ທຸ່ ບີ ອກວຸ່ າ​ພດຕ​ ​ກິ າ​ໃດ​ໜຸ່ ງ​ ເປັນກ​ ານກ​ ະ​ທາ​ຜດິ . ການ​ກະ​ທາ​ຜດິ ທ​ າງ​ອາຍ​ າ​ປະ​ກອບມ​ ີ 4 ອນັ ​ຄ:ຼື 1.ວດັ ຖ​ ​ກາ ແມຸ່ ນສ​ າຍພ​ ວົ ພ​ ນັ ສ​ ງັ ​ຄມົ ທ​ ຸ່ ໄ​ີ ດ​ຮ້ ບັ ​ການຄ​ ມ້ ຄ​ ອງ ຈາກກ​ ດົ ​ໝາຍອ​ າຍ​ າ​ເຊຸ່ ງິ ກ​ ານກ​ ະທ​ າ​ຜດິ ​ແນຸ່ ໃ​ ສຸ່ ທ​ າລ​ າຍ. 2.ດາ້ ນ​ພາວ​ ະ​ວ​ໄິ ສ ແມຸ່ ນບ​ ນັ ​ດາເ​ ຄຸ່ ອຼື ງໝ​ າຍຂ​ ອງກ​ ານກ​ ະ​ທາຜ​ ດິ ທຸ່ ​ສີ ະ​ແດງອ​ ອກມ​ າ​ພາຍນອກ ທຸ່ ບ​ີ ຸ່ ງົ ​ໄວ​ໃ້ ນ​ກດົ ​ໝາຍ​ອາ​ຍາ ມີ 4 ເຄຸ່ ອືຼ ງ​ໝາຍຄ​ :ຼື 1.ພດຕ​ ​ກິ າ​ແມຸ່ ນ​ການກ​ ະທ​ າ ຫືຼ ເມນີ ເ​ ສຍີ ທ​ ຸ່ ​ເີ ປັນອ​ ນັ ຕ​ ະລ​ າຍເ​ ປັນ​ໄພໃ​ ນສ​ ງັ ຄ​ ມົ ແລະ ເປັນກ​ ານ​ລະເ​ ມດີ ​ ກດົ ​ໝາຍ​ອາຍ​ າ. ການ​ເມນີ ເ​ ສຍີ ແ​ ມຸ່ ນກ​ ານບຸ່ ​ເຮດັ ໃນ​ສຸ່ ງິ ກ​ ດົ ​ໝາຍບອກ​ໃຫ​ເ້ ຮດັ . 2.ຜນ​ົ ​ສະທ​ ອ້ ນຈ​ າກພ​ ດ​ຕ​ກິ າ ແມຸ່ ນ​ຄວ​ າມເ​ ສຍ​ຫາຍ​ຈາກພ​ ດຕ​ ກ​ິ າ. ຄວາມເ​ ສຍຫ​ າຍ​ອາດ​ແມຸ່ ນ​ທາງດ​ າ້ ນ​ ຮຸ່ າງກ​ າຍ, ວດັ ​ຖ, ຊຸ່ ​ສືຼ ຽງ ແລະ ອຸ່ ນືຼ ໆ. 3.ສາຍພວົ ​ພນັ ເ​ ຫດ ແລະ ຜນົ ​ລະ​ຫວຸ່ າງພດຕ​ ກ​ິ າ ແລະ ຜນົ ​ສະ​ທອ້ ນແ​ ມຸ່ ນ​ສາຍ​ພວົ ພ​ ນັ ລະຫ​ ວຸ່ າງພ​ ດຕ​ ກ​ິ າ ແລະ ຜນົ ​ສະ​ທອ້ ນ​ທຸ່ ​ເີ ກດີ ຂ​ ນ້ ຈ​ າກພ​ ດ​ຕ​ກິ າ​ນນັ້ ພດ​ຕ​ກິ າຕ​ ອ້ ງເ​ ກດີ ​ກຸ່ ອນ​ຜນົ ສ​ ະ​ທອ້ ນ ແລະ ເປັນ​ສາເ​ ຫດ​ ທຸ່ ​ຈີ າ​ເປັນໃ​ ຫ​ແ້ ກຸ່ ຜ​ ນົ ​ສະ​ທອ້ ນນນັ້ . 4.ວນັ , ເວລ​ າ ແລະ ສະ​ຖານ​ທຸ່ ີ ແລະ ພາ​ຫະ​ນະ​ການກ​ ະທ​ າຜ​ ດິ . ໃນບ​ າງກ​ ​ລະນ​ ວ​ີ ນັ , ເວ​ລາ, ສະຖ​ ານທ​ ຸ່ ​ີ ທຸ່ ​ເີ ປັນ​ອງົ ​ປະກ​ ອບ​ອນັ ຈ​ າ​ເປັນຂ​ ອງກ​ ານ​ກະ​ທາຜ​ ດິ .

3.ດາ້ ນ​ອດັ ​ຕະວ​ ​ໄິ ສ ແມຸ່ ນ​ທດັ ​ສະ​ນະ​ຂອງ​ເຈາົ້ ກ​ າ​ຕຸ່ ​ການ​ກະທ​ າຜ​ ດິ ​ຂອງ​ຕນົ ທຸ່ ສ​ີ ະແ​ ດງອ​ ອກ​ຢຸ່ ູ​ໃນ​ຮູບ​ການ​ຂອງ​ຄວາມຜ​ ດິ , ສາ​ເຫດ ແລະ ຈດ​ປະ​ສງົ ຂ​ ອງ​ການ​ກະ​ທາຜ​ ດິ . ກດິ ຈະກາ 4 1. ສະຖານະການກະທາຜດິ ມຈີ ກັ ຢຸ່ າງຄອືຼ ນັ ໃດແດຸ່ ? 2.ສາເຫດທຸ່ ພີ າໃຫພ້ ນົ້ ຈາກການກະທາຜດິ ທາງອາຍາມຫີ ຍງັ ແດຸ່ ? 3. ໂທດແມຸ່ ນຫຍງັ ?ມລີ ກັ ສະນະຄແຼື ນວໃດ? ຕອບ1: ມດີ ຸ່ ງັ ນ:ີ້ - ລະ​ຫໂ​ ທດ (ໂທດ​ເບາົ ): ແມຸ່ ນກ​ ານ​ກະ​ທາ​ຜດິ ທ​ ຸ່ ກ​ີ ດົ ​ໝາຍໄ​ ດ​ກ້ າ​ນດົ ​ໂທດຕ​ ານ​ ​ວິ ​ຈິ ານຕ​ ຸ່ ໜ​ າ້ ມ​ ະ​ຫາ​ ຊນົ - ໂທສ​ ານ​ ​ໂທດ (ໂທດປ​ ານກ​ າງ ) : ແມຸ່ ນ​ການ​ກະທ​ າທ​ ຸ່ ​ກີ ດົ ໝ​ າຍໄ​ ດກ​້ າ​ນດົ ໂ​ ທດ​ດດັ ສ​ າ້ ງ ໂດຍບຸ່ ຕ​ ດັ ​ ອດິ ສ​ ະລ​ ະ​ ພາບ, ປັບໃໝ, ໂທດ​ຕດັ ​ສນິ ​ອດິ ສ​ ະ​ລະ​ພາບແ​ ຕຸ່ ສາມເ​ ດອຼື ນ​ຫາ​ຫາ້ ​ປີ. - ຄະຣ​ ​ໂທດ (ໂທດໜ​ ກັ ): ແມຸ່ ນ​ການ​ກະ​ທາທ​ ຸ່ ກ​ີ ດົ ​ມາຍໄ​ ດກ​ ້ າ​ນດົ ​ໂທດ​ຕດັ ອ​ ດິ ​ສະລ​ ະ​ພາບ​ແຕຸ່ ຫ​ າ້ ​ປີ​ຂນ້ ​ ໄປຫ​ າປ​ ະຫ​ ານ​ຊ​ວີ ດິ . ຕອບ2: ແມຸ່ ນສ​ າ​ເຫດ​ທ​ພີ າໃ​ ຫ​ເ້ ກດີ ກ​ ຸ່ ​ຄວາມ​ເສຍຫ​ ​າຍ​ໃຫແ​້ ກສ​ ້ ງັ ຄ​ ມົ ໃ​ ຫ​ມ້ ​ລີ ກັ ​ສະ​ນະ​ ​ເປັນ​ການກ​ ະທ​ າ​ຜດິ ​ ແຕຸ່ ​ບຸ່ ເ​ ປັນໄ​ ພອ​ ນັ ​ຕະ​ລາຍ​ຕຸ່ ສ​ ງັ ຄ​ ມົ ແລະ ບຸ່ ຖເ​ືຼ ປັນກ​ ານ​ກະທ​ າຜ​ ດິ ​ທາງອ​ າຍ​ າ. ສາເ​ ຫດດຸ່ ງັ ກ​ າວມ​ ຄ​ີ :ືຼ ກ.) ການຖ​ ກຼື ​ບງັ ຄ​ ບັ ຫ​ືຼ ການຂ​ ຸ່ ມົ ​ຂຸ່ ູ ເຊຸ່ ງິ ຕ​ ນົ້ ບ​ ຸ່ ສ​ າມ​ າດ​ຫກີ ລ​ ຽ້ ງໄ​ ດ.້ ຂ.) ການປ​ ອ້ ງ​ກນັ ຕ​ ວົ ​ແມຸ່ ນ​ການ​ກະ​ທາເ​ ພຸ່ ອືຼ ປ​ ອ້ ງ​ກນັ ຜ​ ນົ ​ປະ​ໂຫຍດຂ​ ອງ​ລດັ , ຂອງ​ສງັ ຄ​ ມົ , ຂອງ​ຕນົ ເ​ ອງ ຫືຼ ຂອງຄ​ ນົ ອ​ ຸ່ ນຼື ໆ. ຕາ້ ນກ​ ານ​ບກ​ລກ​ທຸ່ ​ພີ ດິ ກ​ ດົ ໝ​ າຍ. ການບ​ ກ​ລກຕ​ ອ້ ງ​ມຈ​ີ ງິ ແລະ ລກັ ສ​ ະ​ນະເ​ ປັນອ​ ນັ ​ຕະ​ ລາຍ ແລະ​ ການປ​ ອ້ ງ​ກນັ ບ​ ຸ່ ໃ​ ຫ​ກ້ າຍ​ຂອບ​ເຂດຂ​ ອງ​ການ​ບກລ​ ກ.