th

สานวนเปรียบเทียบ เป็นท่ีทราบกนั ดีวา่ คนไทยเป็นพวกเจา้ บทเจา้ กลอน จะพูดจาหรือสงั่ สอนใคร ก็มกั จะอา้ งเอาสานวน สุภาษิต หรือคาพงั เพยท่ีพูดต่อ ๆ กนั มาต้งั แตค่ ร้ังโบราณมาเปรียบเทียบเปรียบเปรยเสมอ ซ่ึงคาเหล่าน้ีมกั จะ เป็นคาท่ีคลอ้ งจองกนั ทาใหจ้ ดจาไดง้ ่ายและเห็นภาพไดช้ ดั เจนมากยงิ่ ข้ึน ที่สาคญั สานวนไทยยงั มีเสน่ห์ เป็นเอกลกั ษณ์เฉพาะตวั โดยการดึงเอาสิ่งท่ีอยรู่ อบตวั มา เปรียบเทียบ ดงั น้นั เราอาจพูดไดว้ า่ สานวนไทยมีความผกู พนั กบั ชีวติ ของเราอยา่ งใกลช้ ิด และยงั ใหข้ อ้ คิด สอนใจ ซ่ึงสานวนไทยน้นั มีอยมู่ ากมาย แตเ่ ชื่อวา่ เพือ่ น ๆ หลายคนอาจยงั ไมเ่ ขา้ ใจความหมายของ สานวน ไทย บางคา หรือบางประโยค แมจ้ ะไดย้ นิ อยบู่ ่อย ๆ ก็ตาม วนั น้ี กระปุกดอทคอม มีเกร็ดความรู้เร่ืองน้ีมา ฝากกนั ค่ะ สานวน หมายถึง ถอ้ ยคาที่เรียบเรียงไดต้ ายตวั สลบั ที่หรือตดั ตอนไมไ่ ด้ มีความหมายเชิง เปรียบเทียบลึกซ้ึงโดยครอบคลุมไปถึง ภาษิต สุภาษิต และคาพงั เพย โดยสามารถแยกไดเ้ ป็น สาหรับ สานวน สุภาษิตไทย ที่เรามกั จะไดย้ นิ และเห็นกนั อยบู่ ่อย ๆ มีดงั น้ี หมวด ก. กงเกวยี นกาเกวยี น - เวรสนองเวร กรรมสนองกรรม กบในกะลาครอบ - ผมู้ ีประสบการณ์และความรู้นอ้ ย แต่สาคญั ตนวา่ มีความรู้มาก กรวดน้าควา่ กะลา, กรวดน้าควา่ ขนั – ตดั ขาดไมข่ อเกี่ยวขอ้ งดว้ ย กระเชอกน้ ร่ัว – สุรุ่ยสุร่าย, ไมร่ ู้จกั เก็บหอมรอมริบ, ไม่ประหยดั กระดงั งาลนไฟ – ผหู้ ญิงท่ีเคยแตง่ งานหรือผา่ นผชู้ ายมาแลว้ ยอ่ มรู้จกั ช้นั เชิงทางปรนนิบตั ิ และเอาอกเอาใจ ผชู้ ายไดด้ ีกวา่ ผหู้ ญิงท่ียงั ไม่เคยแต่งงาน กระดี่ไดน้ ้า – อาการแสดงความดีอกดีใจ ตื่นเตน้ จนตวั สั่น กระตา่ ยขาเดียว – ยนื กรานไม่ยอมรับ

กระต่ายตื่นตูม – คนท่ีแสดงอาการตื่นตกใจง่ายโดยไม่ทนั สารวจใหถ้ ่องแทก้ ่อน กระตา่ ยหมายจนั ทร์ – ผชู้ ายหมายปองผหู้ ญิงที่มีฐานะดีกวา่ กระโถนทอ้ งพระโรง – ผทู้ ่ีใคร ๆ กใ็ ชไ้ ด้ หรือผทู้ ่ีใคร ๆ กพ็ ากนั รุมใชอ้ ยคู่ นเดียว กวนน้าใหข้ ่นุ – ทาเรื่องราวท่ีสงบอยแู่ ลว้ ใหเ้ กิดวนุ่ วายข้ึนมา กวา่ ถวั่ จะสุก งาก็ไหม้ – ลกั ษณะของการทางานท่ีมีความลงั เล ทาใหแ้ กป้ ัญหาไดไ้ ม่ทนั ทว่ งที เมื่อไดอ้ ยา่ ง หน่ึง แต่ตอ้ งเสียอีกอยา่ งหน่ึงไป กาคาบพริก – ลกั ษณะที่คนผวิ ดาแต่งตวั ดว้ ยเส้ือผา้ สีแดง กาแพงมีหูประตูมีช่อง, กาแพงมีหูประตูมีตา – การท่ีจะพดู หรือทาอะไรให้ระมดั ระวงั แมจ้ ะเป็นความลบั เพียงไร ก็อาจมีคนล่วงรู้ได้ กินที่ลบั ไขที่แจง้ – เปิ ดเผยเรื่องที่ทากนั ในท่ีลบั กินน้าใตศ้ อก – จาตอ้ งยอมเป็ นรองเขา, ไมเ่ ทียมหนา้ เทียมตาเท่า (มกั หมายถึงเมียนอ้ ยท่ีตอ้ งยอมลงใหแ้ ก่เมีย หลวง) กินบนเรือนข้ีบนหลงั คา – เนรคุณ กินปูนร้อนทอ้ ง – ทาอาการมีพริ ุธข้ึนเอง, แสดงอาการเดือดร้อนข้ึนเอง เกลียดตวั กินไข่ เกลียดปลาไหลกินน้าแกง – เกลียดตวั เขา แต่อยากไดผ้ ลประโยชน์จากเขา เกลือจิ้มเกลือ – ไม่ยอมเสียเปรียบกนั , แกเ้ ผด็ ใหส้ าสมกนั เกลือเป็นหนอน – ญาติมิตร สามีภรรยา บุตรธิดา เพื่อนร่วมงาน หรือคนในบา้ นที่คิดทรยศ,หนอนบอ่ นไส้ เก่ียวแฝกมุงป่ า – ทาอะไรเกินกาลงั ความสามารถของตวั แกวง่ เทา้ หาเส้ียน – รนหาเรื่องเดือดร้อน ใกลเ้ กลือกินด่าง – มองขา้ มหรือไม่รู้ค่าของดีที่อยใู่ กลต้ วั ซ่ึงจะเป็นประโยชนแ์ ก่ตน กลบั ไปแสวงหาส่ิงอื่นที่ ดอ้ ยกวา่

ไก่แก่แม่ปลาช่อน – หญิงคอ่ นขา้ งมีอายทุ ่ีมีมารยาและเล่ห์เหลี่ยมมาก และมีกิริยาจดั จา้ น ไกลปื นเที่ยง – ไม่รู้อะไรเพราะอยหู่ ่างไกลความเจริญ ไก่เห็นตีนงู งูเห็นนมไก่ – ตา่ งฝ่ ายตา่ งรู้ความลบั ของกนั และกนั หมวด ข. ขนทรายเขา้ วดั – หาประโยชนใ์ หส้ ่วนรวม ขนมผสมน้ายา – พอดีกนั จะวา่ ขา้ งไหนดีกวา่ กนั ไม่ได้ ขนหนา้ แขง้ ไม่ร่วง – ไม่กระทบกระเทือนถึงเดือดร้อน ขม่ เขาโคขืนใหก้ ินหญา้ – บงั คบั ขืนใจผอู้ ่ืนใหท้ าตามท่ีตนตอ้ งการ ขวา้ งงูไม่พน้ คอ – ทาอะไรแลว้ ผลร้ายกลบั มาสู่ตวั เอง ขวานผา่ ซาก – โผงผางไมเ่ กรงใจใคร ขายผา้ เอาหนา้ รอด – ยอมสละสิ่งสาคญั เพื่อรักษาช่ือเสียงไว้ ขิงก็รา ข่ากแ็ รง – ต่างไม่ยอมลดละกนั ขี่ชา้ งจบั ตกั๊ แตน – ลงทุนมากแต่ไดผ้ ลนอ้ ย เขน็ ครกข้ึนภูเขา – ทางานที่ยากลาบากอยา่ งยง่ิ โดยตอ้ งใชค้ วามพยายามและอดทนอยา่ งมาก เขา้ ตามตรอกออกตามประตู – ทาตามธรรมเนียมประเพณี เขา้ เมืองตาหลิ่ว ตอ้ งหลิ่วตาตาม – ประพฤติตนให้เหมาะสมกบั กาละเทศะ เขียนดว้ ยมือลบดว้ ยตีน – ยกยอ่ งแลว้ กลบั ทาลายในภายหลงั เขียนเสือใหว้ วั กลวั – ทาอยา่ งใดอยา่ งหน่ึงเพ่ือใหอ้ ีกฝ่ ายหน่ึงเสียขวญั หรือเกรงขาม ไข่ในหิน – ของท่ีตอ้ งระมดั ระวงั ทะนุถนอมอยา่ งยง่ิ

หมวด ค. , ฆ. คดในขอ้ งอในกระดูก – มีสนั ดานคดโกง คนรักเท่าผนื หนงั คนชงั เทา่ ผืนเส่ือ – คนรักมีนอ้ ย คนชงั มีมาก คบคนใหด้ ูหนา้ ซ้ือผา้ ใหด้ ูเน้ือ – คนรักมีนอ้ ย คนชงั มีมาก คมในฝัก – มีความรู้ความสามารถ แตเ่ มื่อยงั ไมถ่ ึงเวลากไ็ มแ่ สดงออกมาใหเ้ ห็น ควา้ น้าเหลว – ไมไ่ ดผ้ ลตามตอ้ งการ ความรู้ท่วมหวั เอาตวั ไม่รอด – มีความรู้มาก แต่ไม่รู้จกั เอาความรู้มาใชใ้ หเ้ ป็นประโยชน์ คางคกข้ึนวอ – คนที่มีฐานะต่าตอ้ ย พอไดด้ ิบไดด้ ีก็มกั แสดงกิริยาอวดดี ลืมตวั โคแก่ชอบกินหญา้ อ่อน – ชายสูงอายทุ ี่ชอบผหู้ ญิงรุ่นสาว ฆา่ ความอยา่ เสียดายพริก – ทาการใหญไ่ มค่ วรตระหนี่ หมวด ง. , จ. งมเขม็ ในมหาสมุทร – ทากิจท่ีสาเร็จไดย้ าก งอมืองอตีน – เกียจคร้าน, ไมส่ นใจขวนขวายการทางาน เงยหนา้ อา้ ปาก – มีฐานะดีข้ึนกวา่ เดิมพอทดั เทียมเพอ่ื น จบั แพะชนแกะ – ทาอยา่ งขอไปที ไม่ไดอ้ ยา่ งน้ีกเ็ อาอยา่ งน้นั เขา้ แทน เพื่อใหล้ ุล่วงไป จบั เสือมือเปล่า – แสวงหาประโยชนโ์ ดยตวั เองไม่ตอ้ งลงทุน จุดไตต้ าตอ – พดู หรือทาส่ิงใดสิ่งหน่ึงบงั เอิญไปโดนเจา้ ตวั เขา้ โดยที่ผพู้ ูดไมร่ ู้ตวั

หมวด ช. , ซ. ชนกั ติดหลงั – ความชว่ั หรือความผดิ ที่ยงั ติดตวั อยู่ ชกั น้าเขา้ ลึก ชกั ศึกเขา้ บา้ น – ชกั นาศตั รูเขา้ บา้ น ชกั ใบใหเ้ รือเสีย – พดู หรือทาขวาง ๆ ใหก้ ารสนทนาหรือการงานเขวออกนอกเร่ืองไป ชกั แม่น้าท้งั หา้ – พดู จาหวา่ นลอ้ มยกยอบุญคุณเพ่ือขอสิ่งที่ประสงค์ ชกั หนา้ ไมถ่ ึงหลงั – มีรายไดไ้ มพ่ อกบั รายจา่ ย ชา้ ๆ ไดพ้ ร้าเล่มงาม, ชา้ ๆ ไดพ้ ร้าสองเล่มงาม – ค่อย ๆ คิด ค่อย ๆ ทาแลว้ จะสาเร็จผล ชา้ งตายท้งั ตวั เอาใบบวั มาปิ ดไม่มิด – ความชว่ั หรือความผดิ ร้ายแรงที่คนรู้ทวั่ กนั แลว้ จะปิ ดอยา่ งไรกไ็ ม่มิด ชิงสุกก่อนห่าม – ทาส่ิงท่ียงั ไม่สมควรแก่วนั หรือยงั ไมถ่ ึงเวลา (มกั หมายถึงการลกั ลอบไดเ้ สียกนั ก่อน แตง่ งาน) ชุบมือเปิ บ – ฉวยประโยชนจ์ ากคนอื่นโดยไมไ่ ดล้ งทุนลงแรง ซ้ือควายหนา้ นา ซ้ือผา้ หนา้ ตรุษ, ซ้ือควายหนา้ นา ซ้ือผา้ หนา้ หนาว – ซ้ือของไมค่ านึงถึงกาลเวลายอ่ มไดข้ อง แพง, ทาอะไรไม่เหมาะกบั กาลเวลายอ่ มไดร้ ับความเดือดร้อน หมวด ฒ. , ด. เฒ่าหวั งู – คนแก่หรือคนมีอายมุ ากที่มีเล่ห์เหล่ียมหรือกลอุบาย หลอกเดก็ ผหู้ ญิงในทางกามารมณ์ ดูชา้ งใหด้ ูหาง ดูนางใหด้ ูแม่, ดูววั ใหด้ ูหาง ดูนางใหด้ ูแม่ – ใหร้ ู้จกั พจิ ารณาลกั ษณะบุคคลหรือผหู้ ญิงท่ีจะ เลือกเป็ นคู่ครอง เด็ดดอกไมร้ ่วมตน้ – เคยทาบุญกศุ ลร่วมกนั มาแต่ชาติก่อน จึงมาอยรู่ ่วมกนั ในชาติน้ี เดินตามหลงั ผใู้ หญ่ หมาไมก่ ดั – ประพฤติตามอยา่ งผใู้ หญ่ยอ่ มปลอดภยั ไดท้ ีขี่แพะไล่ – ซ้าเติมเม่ือผอู้ ่ืนเพลี่ยงพล้า

หมวด ต. ตกกระไดพลอยโจน – จาเป็นท่ีจะตอ้ งยอมเขา้ ไปเก่ียวขอ้ งกบั เหตุการณ์ท่ีเกิดข้ึนเม่ือไมม่ ีทางเล่ียง ตกน้าไม่ไหล ตกไฟไมไ่ หม้ – ตกอยใู่ นที่คบั ขนั อยา่ งไรก็ไมเ่ ป็นอนั ตราย ตบมือขา้ งเดียวไม่ดงั – ทาอะไรฝ่ ายเดียวไมเ่ กิดผล ตกั น้าใส่กะโหลก ชะโงกดูเงา – ใหร้ ู้จกั ฐานะของตนและเจียมตวั ตดั ช่องนอ้ ยแต่พอตวั – เอาตวั รอดแต่ผเู้ ดียว ตดั ไฟตน้ ลม, ตดั ไฟหวั ลม – ตดั ตน้ เหตุเพื่อไม่ใหเ้ หตุการณ์ลุกลามตอ่ ไป ตดั หางปล่อยวดั – ตดั ขาดไม่เก่ียวขอ้ ง ไม่เอาเป็นธุระอีกต่อไป ตาน้าพริกละลายแม่น้า – ลงทุนไปโดยไดผ้ ลประโยชน์ไมค่ ุม้ ทุน ตีตนก่อนไข,้ ตีตนตายก่อนไข้ – กงั วลทุกขร์ ้อนหรือหวาดกลวั ในเรื่องที่ยงั ไม่เกิดข้ึน ตีนถีบปากกดั – มานะพยายามทางานทุกอยา่ งเพ่อื ปากทอ้ งโดยไม่คานึงถึงความเหนื่อยยาก ตีววั กระทบคราด – โกรธคนหน่ึงแตท่ าอะไรเขาไมไ่ ด้ ไพล่ไปรังควานอีกคนหน่ึง เต้ียอุม้ ค่อม – คนที่มีฐานะต่าตอ้ ยหรือยากจน แต่รับภาระเล้ียงดูคนที่มีฐานะเช่นตนอีก แตงร่มใบ – มีผวิ เป็นนวลใยในวยั สาว หมวด ถ. , ท. ถ่มน้าลายรดฟ้า – ประทุษร้ายตอ่ สิ่งท่ีสูงกวา่ ตน ตวั เองยอ่ มไดร้ ับผลร้าย ถอนรากถอนโคน – ทาลายใหส้ ิ้นเส้ียนหนาม ถี่ลอดตาชา้ ง ห่างลอดตาเลน็ – ดูเหมือนรอบคอบถ่ีถว้ น แต่ไม่รอบคอบถี่ถว้ นจริง

เถรส่องบาตร – คนท่ีทาอะไรตามเขาท้งั ๆ ที่ไมร่ ู้เรื่องราว ทรัพยใ์ นดิน สินในน้า – สิ่งที่มีอยหู่ รือเกิดตามธรรมชาติ อนั อาจนามาใชใ้ หเ้ ป็นประโยชน์ได้ ทองไม่รู้ร้อน – เฉยเมย,ไมก่ ระตือรือร้น, ไมส่ ะดุง้ สะเทือน ทาคุณบูชาโทษ โปรดสัตวไ์ ดบ้ าป – ทาคุณแตก่ ลบั เป็ นโทษ ทาดีแตก่ ลบั เป็นร้าย ทานาบนหลงั คน – หาผลประโยชน์ใส่ตนโดยขดู รีดผอู้ ่ืน ทาบุญเอาหนา้ – ทาบุญเพื่ออวดผอู้ ื่น ไม่ใช่ทาดว้ ยใจบริสุทธ์ิ เทือกเถาเหล่ากอ - เช้ือสายวงศต์ ระกูลท่ีสืบเน่ืองต่อกนั มา หมวด น. นกสองหวั – คนท่ีทาตวั ฝักใฝ่ เขา้ ดว้ ยท้งั 2 ฝ่ ายท่ีไมเ่ ป็นมิตรกยั โดยหวงั ประโยชนเ์ พ่ือตน นายวา่ ข้ีขา้ พลอย – พลอยพูดผสมโรงติเตียนผอู้ ่ืนตามนายไปดว้ ย น้าท่วมทุง่ ผกั บุง้ โหรงเหรง – พูดมากแต่ไดเ้ น้ือหาสาระนอ้ ย น้ามาปลากินมด น้าลดมดกินปลา – ทีใครทีมนั น้าร้อนปลาเป็น น้าเยน็ ปลาตาย – คาพูดท่ีตรงไปตรงมา อาจไม่ถูกใจผฟู้ ัง แต่ไม่เป็นพิษเป็นภยั คาพดู ที่ ไพเราะอ่อนหวาน ซ่ึงถูกใจผฟู้ ัง แต่อาจเป็นโทษเป็นภยั ได้ หมวด บ. บวั ไม่ใหช้ ้า น้าไมใ่ หข้ ่นุ – รู้จกั ผอ่ นปรนเขา้ หากนั มิใหก้ ระทบกระเทือนใจกนั บา่ งช่างยุ – คนที่ชอบพูดส่อเสียดยยุ งใหเ้ ขาแตกกนั บา้ หอบฟาง – บา้ สมบตั ิ เห็นอะไร ๆ เป็นของมีค่าจะเอาท้งั น้นั , อาการที่หอบหิ้วส่ิงของพะรุงพะรัง

บุญทากรรมแต่ง – บุญหรือบาปที่ทาไวใ้ นชาติก่อน เป็นเหตุทาใหร้ ูปร่างหนา้ ตาหรือชีวิตของคนเราในชาติน้ี สวยงาม ดี ชว่ั เป็นตน้ เบ้ียนอ้ ยหอยนอ้ ย – มีเงินนอ้ ย, มีไม่มาก เบ้ียบา้ ยรายทาง – เงินที่จะตอ้ งใชจ้ ่ายหรือเสียไปเร่ือย ๆ เป็นระยะ ๆ ในขณะทาธุรกิจอยา่ งใดอยา่ งหน่ึงให้ สาเร็จ หมวด ป. ปล่อยลูกนกลูกกา – ปล่อยใหเ้ ป็นอิสระ, ไม่เอาผดิ ปล่อยเสือเขา้ ป่ า – ปล่อยศตั รูไปอาจกลบั มาทาร้ายภายหลงั อีก ปลาหมอตายเพราะปาก – คนที่พูดพล่อยจนไดร้ ับอนั ตราย ปลาใหญ่กินปลาเล็ก – คนท่ีมีอานาจหรือผใู้ หญท่ ่ีกดข่ีขม่ เหงผอู้ ่อนแอหรือผนู้ อ้ ย ปลูกเรือนคร่อมตอ – กระทาส่ิงซ่ึงล่วงล้า กา้ วก่ายสิทธิของผอู้ ื่น จะโดยรู้เทา่ ไม่ถึงการณ์หรือไมก่ ็ตาม ปลูกเรือนตามใจผอู้ ยู่ ผกู อูต่ ามใจผนู้ อน – ทาตามความพอใจของผทู้ ี่จะไดร้ ับผลโดยตรง ปอกกลว้ ยเขา้ ปาก – ง่าย ปากปราศรัยใจเชือดคอ – พดู ดีแต่ใจคิดร้าย ปากไมส่ ิ้นกล่ินน้านม – ยงั เป็นเดก็ ปากวา่ ตาขยบิ – พูดอยา่ งหน่ึง แตท่ าอีกอยา่ งหน่ึง ปากหวานกน้ เปร้ียว – พดู จาอ่อนหวานแตไ่ ม่จริงใจ ปิ ดทองหลงั พระ – ทาความดีแตไ่ ม่ไดร้ ับการยกยอ่ ง เพราะไม่มีใครเห็นคุณค่า ปิ ดประตูตีแมว – รังแกคนไม่มีทางสู้ และไมม่ ีทางหนีรอดไปได้

ปี กกลา้ ขาแขง็ – พ่งึ ตวั เองได้ (เป็นคาที่ผใู้ หญม่ กั ใชก้ ล่าวเชิงตาหนิติเตียนผนู้ อ้ ย) เป็ดขนั ประชนั ไก่ – ผทู้ ่ีมีความรู้ความสามารถนอ้ ย แต่อวดแสดงแขง่ กบั ผทู้ ่ีมีความรู้ความสามารถสูง ไปไหนมาสามวาสองศอก – ถามอยา่ งหน่ึงตอบไปอีกอยา่ งหน่ึง หมวด ผ. ฝ. ผกั ชีโรยหนา้ – การทาความดีเพยี งผวิ เผิน ผา้ ข้ีริ้วห่อทอง – คนมง่ั มีแต่แต่งตวั ซอมซ่อ ผซี ้าด้าพลอย – ถูกซ้าเติมเมื่อพลาดพล้งั ลง หรือเมื่อคราวเคราะห์ร้าย ฝนตกข้ีหมูไหล คนจญั ไรมาพบกนั – พลอยเหลวไหลไปดว้ ยกนั ฝนทงั่ ใหเ้ ป็นเขม็ – เพยี รพยายามสุดความสามารถจนกวา่ จะสาเร็จผล ฝากปลาไวก้ บั แมว – ไวว้ างใจคนที่ไมค่ วรไวว้ างใจ ฝากผฝี ากไข้ – ขอยดึ เป็นที่พ่ึงจนวนั ตาย ฝ่ าคมหอกคมดาบ – เสี่ยงภยั ในสงคราม, เสี่ยงอนั ตรายจากอาวธุ นานาชนิด หมวด พ. ฟ. พบไมง้ ามเม่ือยามขวานบ่ิน – พบหญิงสาวที่ตอ้ งใจเมื่อแก่ พระศุกร์เขา้ พระเสาร์แทรก – ความทุกขย์ ากเกิดซอ้ น ๆ เขา้ มาในขณะเดียวกนั พระอิฐพระปูน – น่ิงเฉย, ไมร่ ู้สึกยนิ ดียนิ ร้าย พลิกหนา้ มือเป็ นหลงั มือ – เปลี่ยนแปงหรือทาใหผ้ ดิ ไปจากเดิมอยา่ งตรงกนั ขา้ ม พออา้ ปากกเ็ ห็นลิ้นไก่ – รู้ทนั กนั

พูดไปสองไพเบ้ีย น่ิงเสียตาลึงทอง – พูดไปไม่มีประโยชน์ นิ่งเสียดีกวา่ เพชรตดั เพชร – คนเก่งต่อคนเก่งมาต่อสู้กนั แพเ้ ป็นพระ ชนะเป็นมาร – การยอมแพท้ าใหเ้ รื่องสงบ ฟังไม่ไดศ้ พั ท์ จบั ไปกระเดียด – ฟังไม่ไดค้ วามแจม่ ชดั แลว้ เอาไปพูดต่อ ไฟสุมขอน – อารมณ์ร้อนรุ่มที่คุกรุ่นอยใู่ นใจ หมวด ม. มะกอกสามตะกร้าปาไมถ่ ูก – พดู จาตลบตะแลงพลิกแพลงไปมาจนจบั คาพดู ไม่ทนั มะพร้าวต่ืนดก ยาจกตื่นมี – เห่อหรือตื่นเตน้ ในสิ่งที่ตนไม่เคยมีไม่เคยไดจ้ นเกินพอดี มดั มือชก – บงั คบั หรือใชว้ ธิ ีการใด ๆ ใหอ้ ีกฝ่ ายหน่ึงตกอยใู่ นอานาจและจดั การเอาตามใจชอบ มากหมอมากความ – มากคนก็มากเรื่อง มา้ ดีดกะโหลก – มีกิริยากระโดกกระเดกลุกลนหรือไม่เรียบร้อย มีทองเท่าหนวดกุง้ นอนสะดุง้ จนเรือนไหว – มีสมบตั ิเพียงเล็กนอ้ ย แต่กงั วลจนนอนไมห่ ลบั มือถือสาก ปากถือศีล – มกั แสดงตวั วา่ เป็ นคนมีศีลธรรม แต่กลบั ประพฤติชว่ั มือไม่พาย เอาเทา้ ราน้า – ไม่ช่วยแลว้ ยงั ขดั ขวางการทางานของผูอ้ ื่น ไมด่ ูตามา้ ตาเรือ – ไมพ่ ิจารณาใหร้ อบคอบ ไม่มีมูลฝอยหมาไม่ข้ี – ไมม่ ีเหตุยอ่ มไม่มีผล ไมเ่ ห็นน้าตดั กระบอก ไม่เห็นกระรอกโก่งหนา้ ไม้ – ด่วนทาไปท้งั ๆ ที่ยงั ไม่ถึงเวลาอนั ควร ไมใ้ กลฝ้ ่ัง – แก่ใกลต้ าย ไมห้ ลกั ปักข้ีควาย, ไมห้ ลกั ปักเลน – โลเล, ไม่แน่นอน

ไมอ้ ่อนดดั ง่าย ไมแ้ ก่ดดั ยาก – อบรมสัง่ สอนเดก็ ใหป้ ระพฤติดีไดง้ ่ายกวา่ อบรมสัง่ สอนผใู้ หญ่ หมวด ย. ยกตนข่มทา่ น – พูดทบั ถมผอู้ ื่นแสดงใหเ้ ห็นวา่ ตวั เหนือกวา่ ยกภูเขาออกจากอก – โล่งใจ, หมดวติ กกงั วล ยกเมฆ – เดาเอา, นึกคาดเอาเอง; กุเรื่องข้ึน ยกหางตวั เอง – ยกยอตนเอง ยงิ ปื นนดั เดียวไดน้ กสองตวั – ทาอยา่ งเดียวไดผ้ ล 2 อยา่ ง ยมิ้ ดว้ ยปาก ถากดว้ ยตา – เยาะเยย้ ดว้ ยกิริยาทา่ ทาง ยนื กระต่ายขาเดียว – พดู ยนื ยนั อยคู่ าเดียว ไม่เปล่ียนความคิดเดิม ยใุ หร้ าตาให้ร่ัว – ยใุ หผ้ ดิ ใจกนั , ยใุ หแ้ ตกกนั หมวด ร. รักดีหามจวั่ รักชว่ั หามเสา – ใฝ่ ดีจะมีความสุขความเจริญ ใฝ่ ชวั่ จะไดร้ ับความลาบาก รักพี่เสียดายนอ้ ง - ลงั เลใจ, ตดั สินใจไม่ถูกวา่ จะเลือกอยา่ งไหนดี รักยาวใหบ้ น่ั รักส้ันใหต้ อ่ – รักจะอยดู่ ว้ ยกนั นาน ๆ ใหต้ ดั ความคิดอาฆาตพยาบาทออกไป รักจะอยกู่ นั ส้นั ๆ ใหค้ ิดอาฆาตพยาบาทเขา้ ไว้ ราชรถมาเกย – โชค ลาภ หรือยศตาแหน่งมาถึงโดยไม่รู้ตวั ราชสีห์สองตวั อยถู่ ้าเดียวกนั ไม่ได้ – คนท่ีมีอานาจหรืออิทธิพลพอ ๆ กนั อยรู่ วมกนั ไม่ได้ ราไม่ดีโทษป่ี โทษกลอง – ทาไม่ดีหรือทาผดิ แลว้ ไม่รับผดิ กลบั โทษผอู้ ื่น

รีดเลือดกบั ปู – เค่ียวเขญ็ หรือบีบบงั คบั เอากบั ผทู้ ่ีไม่มีจะให้ รู้งู ๆ ปลา ๆ – รู้เล็ก ๆ นอ้ ย ๆ, รู้ไม่จริง รู้ไวใ้ ช่วา่ ใส่บ่าแบกหาม – เรียนรู้ไวไ้ มห่ นกั เร่ียวหนกั แรงหรือเสียหายอะไร รู้หลบเป็นปี ก รู้หลีกเป็นหาง – รู้จกั เอาตวั รอดหรือปรับตวั ใหเ้ ขา้ กบั เหตุการณ์ เรียนผกู ตอ้ งเรียนแก้ – รู้วธิ ีทากต็ อ้ งรู้วธิ ีแกไ้ ข เรือร่มในหนอง ทองจะไปไหน – คนในเครือญาติแตง่ งานกนั ทาใหท้ รัพยม์ รดกไมต่ กไปอยกู่ บั ผอู้ ่ืน เรือล่มเม่ือจอด ตาบอดเม่ือแก่ – มีอุปสรรคเมื่อใกลจ้ ะสาเร็จ หมวด ล. ลม้ หมอนนอนเสื่อ – ป่ วยจนตอ้ งนอนพกั รักษาตวั ลางเน้ือชอบลางยา – ของสิ่งเดียวกนั คนหน่ึงชอบแตอ่ ีกคนหน่ึงกลบั ไมช่ อบ ลิ้นกบั ฟัน – การระทบกระทงั่ กนั บา้ งแตไ่ มร่ ุนแรงของคนท่ีใกลช้ ิดกนั ลิ้นตวดั ถึงใบหู – พูดจาตลบตะแลงเช่ือไม่ได้ ลูกไก่อยใู่ นกามือ – ผทู้ ี่ตกอยภู่ ายใตอ้ านาจ ไมม่ ีทางหนีหรือทางต่อสู้ ลูกไมห้ ล่นไมไ่ กลตน้ – ลูกยอ่ มไม่ต่างกบั พอ่ แม่มากนกั เล่นกบั หมา หมาเลียปาก – ลดตวั ลงไปหรือวางตวั ไม่เหมาะสมจึงถูกลามปาม เล้ียงลูกเสือลูกจระเข้ – เล้ียงลูกศตั รูหรือลูกคนพาลจะไดร้ ับความเดือดร้อนในภายหลงั เลือกท่ีรักมกั ที่ชงั – ลาเอียง เลือกนกั มกั ไดแ้ ร่ – เลือกนกั มกั จะไดท้ ่ีไมด่ ี (มกั ใชพ้ ดู ตาหนิผเู้ ลือกคูค่ รอง) เลือดขน้ กวา่ น้า – ญาติพ่ีนอ้ งยอ่ มดีกวา่ คนอ่ืน

หมวด ว. ศ. วดั รอยเทา้ – คอยเทียบตวั เองกบั ผทู้ ่ีเหนือกวา่ เพื่อชิงดีชิงเด่น วนั พระไมม่ ีหนเดียว – วนั หนา้ ยงั มีโอกาสอีก (มกั ใชพ้ ูดเป็นเชิงอาฆาต) ววั ลืมตีน – คนที่ไดด้ ีแลว้ ลืมฐานะเดิมของตน ววั สนั หลงั หวะ – คนท่ีมีความผดิ ติดตวั ทาใหม้ ีความหวาดระแวง ววั หายลอ้ มคอก – เรื่องเกิดข้ึนแลว้ จึงคิดแกไ้ ข วา่ แต่เขาอิเหนาเป็ นเอง – ตาหนิผอู้ ื่นเรื่องใดแลว้ ตนกก็ ลบั ทาในเร่ืองน้นั เสียเอง ศิษยค์ ิดลา้ งครู – ศิษยเ์ นรคุณท่ีมุง่ คิดจะทาลายลา้ งครูบาอาจารย์ ศิษยน์ อกครู – ศิษยท์ ่ีประพฤติไม่ตรงตามคาสงั่ สอนของครูบาอาจารย์ หมวด ส. สร้างวมิ านในอากาศ – ใฝ่ ฝันถึงความมง่ั มี, คิดคาดหรือหวงั จะมี หรือเป็นอะไรอยา่ งเลิศลอย สวยแต่รูป จูบไมห่ อม – มีคูปร่างหนา้ ตาสวย แตม่ ีความประพฤติและกิริยามารยาทไมด่ ี สวรรคอ์ ยใู่ นอก นรกอยใู่ นใจ – ความสุขท่ีเกิดจากการทาความดี หรือความทุกขท์ ี่เกิดจากการทาความชวั่ ยอ่ มอยใู่ นใจของผทู้ าเอง สอนจระเขใ้ หว้ า่ ยน้า – สอนสิ่งที่เขารู้ดีหรือท่ีเขาถนดั อยแู่ ลว้ สนั หลงั ยาว – คาเรียกคนเกียจคร้านเอาแตน่ อน สาวไส้ใหก้ ากิน – เอาความลบั ของฝ่ ายตนไปเปิ ดเผยใหค้ นอื่นรู้เป็ นการประจานตนหรือพรรคพวกของตน สิ้นไร้ไมต้ อก – ยากไร้, ขดั สนถึงท่ีสุด, ไม่มีทรัพยส์ มบตั ิติดตวั

สิบเบ้ียใกลม้ ือ – ของหรือประโยชนท์ ่ีควรไดก้ ็เอาไวก้ ่อน สีซอใหค้ วายฟัง – แนะนาคนโง่ไมม่ ีประโยชน์ สุกเอาเผากิน – ทาลวก ๆ, ทาพอเสร็จไปคราวหน่ึง ๆ สุนขั จนตรอก – คนท่ีฮึดสู้อยา่ งไม่คิดชีวติ เส้นผมบงั ภูเขา – เร่ืองง่าย ๆ แตค่ ิดไม่ออก เสือซ่อนเลบ็ – ผทู่ ่ีมีความเก่งกลา้ สามารถแต่ไม่ยอมแสดงออกมาใหป้ รากฏ เสือนอนกิน –คนท่ีไดร้ ับผลประโยชนห์ รือผลกาไร โดยไมต่ อ้ งลงทุนลงแรง ใส่ตะกร้าลา้ งน้า – ทาใหห้ มดราคี, ทาใหห้ มดมลทิน หมวด ห. หนกั ไม่เอา เบาไมส่ ู้ – ไม่มีความอดทนที่จะทาการงาน หนามยอกเอาหนามบง่ – ตอบโตด้ ว้ ยวธิ ีการทานองเดียวกนั หนา้ ไหวห้ ลงั หลอก – ต่อหนา้ ทาเป็นดี แตล่ บั หลงั ก็นินทาหรือหาทางทาร้าย หนีเสือปจระเข้ – หนีภยั อนั ตรายอยา่ งหน่ึงแลว้ ตอ้ งพบภยั อนั ตรายอีกอยา่ งหน่ึง หมาหวงราง – คนท่ีหวงแหนส่ิงท่ีตนเองกินหรือใชไ้ มไ่ ด้ แต่ไม่ยอมใหค้ นอื่น หมาสองราง – คนที่ทาตวั เขา้ ดว้ ยท้งั 2 ฝ่ ายท่ีมกั ไม่เป็นมิตรกนั โดยหวงั ประโยชน์เพ่ือตน หมาหวงหา้ ง – คนท่ีหวงชองท่ีตนไมม่ ีสิทธ์ิ หมาเห่าใบตองแหง้ – คนท่ีเก่งแตพ่ ูด หมายน้าบ่อหนา้ – มุ่งหวงั จะไดส้ ิ่งท่ียงั มาไม่ถึง หอกขา้ งแคร่ – คนใกลช้ ิดที่อาจคิดร้ายข้ึนมาเม่ือไรก็ได้

หวั มงั กุทา้ ยมงั กร – ไมเ่ ขา้ กนั , ไม่กลมกลืนกนั หวั ลา้ นไดห้ วี – ผทู้ ่ีไดส้ ่ิงซ่ึงไมเ่ ป็นประโยชน์แก่ตน หุงขา้ วประชดหมา ปิ้ งปลาประชดแมว – ทาประชด ซ่ึงรังแต่จะเสียประโยชน์ เห็นกงจกั รเป็นดอกบวั – เห็นผดิ เป็ นชอบ, เห็นสิ่งที่ไม่ถูกตอ้ งวา่ เป็ นส่ิงที่ถูกตอ้ ง เห็นข้ีดีกวา่ ไส้ – เห็นคนอ่ืนดีกวา่ ญาติพี่นอ้ ง เห็นชา้ งข้ี ข้ีตามชา้ ง – ทาเลียนแบบคนใหญ่คนโตหรือคนมง่ั มีท้งั ๆ ที่ตนไมม่ ีกาลงั ทรัพยห์ รือความสามารถ พอ เหยยี บข้ีไก่ไม่ฝ่ อ – หยบิ หยง่ , ทาอะไรไมจ่ ริงจงั , ไมเ่ อาการเอางาน เหยยี บเรือสองแคม – ทาทีเขา้ ดว้ ยท้งั 2 ฝ่ าย หมวด อ. อดเปร้ียวไวก้ ินหวาน – อดใจไวก้ ่อน เพราะหวงั สิ่งท่ีดีกวา่ ขา้ งหนา้ ออ้ ยเขา้ ปากชา้ ง – สิ่งหรือประโยชนท์ ่ีตกอยใู่ นมือแลว้ ไม่ยอมคืน อาบน้าร้อนมาก่อน – เกิดก่อนจึงมีประสบการณ์มากกวา่ เอาทองไปรู่กระเบ้ือง, เอาพิมเสนไปแลกกบั เกลือ – โตต้ อบหรือทะเลาะกบั คนพาล หรือคนท่ีมีฐานะต่ากวา่ เป็ นการไม่สมควร เอามะพร้าวหา้ วไปขายสวน – แสดงความรู้หรืออวดรู้กบั ผทู้ ี่รู้เรื่องดีกวา่ เอามือซุกหีบ – หาเร่ืองเดือดร้อนหรือความลาบากใส่ตวั โดยใช่ที่ เอาไมซ้ ีกไปงดั ไมซ้ ุง – คดั คา้ นผใู้ หญ่ ผทู้ ่ีมีอานาจมากกวา่ หรือผทู้ ี่มีฐานะสูงกวา่ ยอ่ มไม่สาเร็จ และอาจ ไดร้ ับผลร้ายแก่ตวั เองอีกดว้ ย เอาหูไปนา เอาตาไปไร่ – แสร้งทาเป็นไม่รู้ไม่เห็น