Παχγαλκιδικός Λόγος, τεύχος 33

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ «Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ»ΜΑΝΤΩΣ ΜΑΥΡΟΓΕΝΟΥΣ 23 - Τ.Κ. 542 49, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΤΕΥΧΟΣ 33ο • Οκτώβριος -Νοέμβριος -Δεκέμβριος 2017ΠΛΗΡΩΜΕΝΟ RESS POSP ΤΕΛΟΣ X+5 ST T Ταχ. Γραφείο ESS POPR Θεσ/νίκης 16 Αριθμός Αδείας 020050

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περιοδική έκδοση ■ Εγκύκλιος Χριστουγέννων 2017 1 του Παγχαλκιδικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης του Μητροπολίτη Ιερισσού κλπ. κ.κ. Θεοκλήτου «Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» ■ Μακρογιάννης Τιμολέων, Έτος ιδρύσεως 1903 14 Νοεμβρίου ημέρα μνήμης του \"Χαλασμού\" Μαντώς Μαυρογένους 23, Τ.Κ. 542 49 Θεσ/νίκηΤηλ. 2310/323-839, κιν. 6946/470 157, φαξ 2310/326-108 της Κασσάνδρας το 1821 3 Ηλεκτρ. δ/νση: www.panchalkidikos.gr ■ Κύρου Θ. Δημήτριος, E-mail Συλλόγου: [email protected], Η συμμετοχή της Χαλκιδικής στον Μακεδονικό Αγώνα 5 E-mail Προέδρου: [email protected] ■ Γουδήρας Β. Δημήτρης, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ -ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017 Η συμμετοχή των Λειβαδιωτών στον Μακεδονικό Αγώνα 7 Επιτροπή Έκδοσης:Αυγολούπης Σταύρος, Καθηγητής Αστρονομίας του ΑΠΘ ■ Βερροιώτης Χ. Πάνος,Καραμίχος Ιωάννης, Φιλόλογος Είμαι η ελιά η τιμημένη... 9Καρτσιώτης Μιχαήλ, τ. Εκπαιδευτικός, πρόεδρος του Δ.Σ. ■ Μάντσιος Φιλ. Άγγελος, 12 του Παγχαλκιδικού Συλλόγου ΘεσσαλονίκηςΚοντογιαννόπουλος Κωνσταντίνος, Μαθηματικός ΑμίμητοΤσαμουρτζή Μαρία, ΑρχιτέκτωνΤσίκουλας Ιωάννης, Καθηγητής Ιατρικής του ΑΠΘ ■ Γραμμένος Κ. Αθανάσιος, 13Ιδιοκτήτης: Παγχαλκιδικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης Οι ΦωταροίΕκδότης - Διευθυντής: Μιχαήλ Θ. Καρτσιώτης, Πρόεδροςτου Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου. ■ Αυγολούπης Σταύρος, Τα κάλαντα των Χριστουγέννων και της ΠρωτοχρονιάςΤο περιοδικό εκδίδεται με χορηγίες συμπατριωτών,φίλων και φορέων και αποστέλλεται δωρεάν. στη Μεγάλη Παναγία Χαλκιδικής 15Σελιδοποίηση, Εκτύπωση: GRAFIS ■ Αυγολούπης Ιωάννης,Νέα Ραιδεστός Θεσσαλονίκης, Τηλ. 2310.466.776 Συμβολή στη διερεύνηση των πηγών των εγκωμίωνe-mail: [email protected] του Αγ. Βασιλείου στη Μεγάλη Παναγία Χαλκιδικής 18Αρ. Λογαριασμού: Πειραιώς 6 2 3 3 0 4 0 0 3 2 5 7 2 ■ Μαυροδής Βαγγέλης,Α.Φ.Μ.: 0 9 0 1 4 5 9 7 7 Δ.Ο.Υ.: Ζ΄ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η βίζιτα 21 Χορηγός της έκδοσης του παρόντος 33ού τεύχους είναι ■ Καϊάφα-Σαροπούλου Μίνα, 23 ο κ. Ορέστης Δημ. Σιμώνης Άφυτος. Οφθαλμών ριπές σε παλιούς χρόνους Αρχιτέκτων από τη Γαλάτιστα. ■ Παπαστεργίου Αστέριος, 25Εικόνα εξωφύλλου: Νέος ζωγραφικός πίνακας του κ. Πάνου Βερροιώτη Πορταριά Χαλκιδικής: Η βυζαντινή Πορταρέα (ελαιογραφία 100x70 εκ.) ■ Παπάγγελος Αθ. Ιωακείμ, ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Ειδήσεις από την Πορταριά της Καλαμαρίας 31Πρόεδρος: Μιχαήλ Θεμ. Καρτσιώτης (Πετροκέρασα) ■ Γιαγκιόζης Φαίδωνας, 32Αντιπρόεδρος: Θεόδωρος Τσαμούρης (Αρναία)Γεν. Γραμματέας: Ιωάννης Κοτσάνης (Αρναία) Η πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης του 1917Ταμίας: Αβραάμ Παπαδόπουλος (Βράσταμα)Ειδ. Γραμματέας: Αστέριος Λυρτζής (Ταξιάρχης) ■ Τσίκουλας Γιάννης,Μέλος: Θεόδωρος Φλώρος (Αρναία)Μέλος: Ανδρομάχη Κωστοπούλου (Άθυτος) Η Βασίλου με τα \"σαλουν(ι)κιά\" που \"γίν(ι)κι...Μέλος: Αναστασία Σούστα-Δάφφα (Νεοχώρι)Μέλος: Άννα Εμμανουήλ (Άγιος Νικόλαος) γκαρσόν'(ι)\" 35Αναπληρωματικά μέληΠάνος Βερροιώτης (Πολύγυρος) ■ Καραμίχος Γιάννης, 37Μαρία Τσαμουρτζή (Πολύγυρος)Άννα Τσότσου-Κυργιαφίνη (Βραστά) Επίκαιρη μνήμη. ΠοιήματαΒασίλειος Μαυρουδής (Στρατονίκη) ■ Κανατάς Γιάννης,Εξελεγκτική Επιτροπή Σαν απόψι τέτοια μέρα... 38Φώτης Ταλέας (Νέα Ρόδα)Αστέριος Βαμβακάς (Πολύχρονο) - Ένα σπάνιο απόκτημα (Εφημ. ΑΣΠΙΣ) 39Μαρία Λαθούρη-Πάργα (Συκιά) - Η δράση του Συλλόγου μας 40Αναπληρωματικά μέληΓεώργιος Χαλκιάς (Αγ. Νικόλαος) - Η δράση των άλλων Χαλκιδικιώτικων Συλλόγων 45Αθανάσιος Χατζηπαπάς (Ν. Μουδανιά) - Νέα της ΧαλκιΔικής μας, ολίγα..! 47 - Βιβλία και λοιπά έντυπα που λάβαμε 48 - Πένθη 48 - Οι νέοι διευθυντές των Σχολείων της Χαλκιδικής 49 - Η χορηγία και οι χορηγοί 51 - Ευχαριστίες και ανακοινώσεις 52 - Ο ετήσιος χορός μας 55 - Υπόμνηση εκδηλώσεων και εκδρομών Νοέμ.-Δεκ. 2017 56 - Πρόσκληση στην ετήσια Γενική Συνέλευση 57 Φιλολογική επιμέλεια : Αθανάσιος Χριστιανός Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν τις απόψεις των συντακτών τους. Όσα δεν φέρουν υπογραφή συντάσσονται από τον εκδότη. Υπενθυμίζεται ότι αυτά δεν πρέπει να υπερβαίνουν τις 1800 - 2000 λέξεις ή 9000 περίπου χαρακτήρες (χτυπήματα). Αυτό το τελευταίο παράκληση να τηρείται πιστά.

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017 ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ 2017ΤΟΥ ΣΕΒΑΣΜΙΩΤΑΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΙΕΡΙΣΣΟΥ,ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ ΚΑΙ ΑΡΔΑΜΕΡΙΟΥ κ.κ. ΘΕΟΚΛΗΤΟΥ Πρός δία μέσα στή σταχτόχρωμη κι ἀπελπισμένη ἐν πολ- Τόν Ἱερό Κλῆρο, λοῖς καθημερινότητά μας. Τί σημαίνει Χριστούγεννα; Τίς Μοναστικές Ἀδελφότητες Ἁπλά, Χριστούγεννα εἶναι ἡ Θεοφανεία, ἡ φανέρωση καί τόν φιλόχριστο Λαό τῆς καθ’ ἡμᾶς Θεοσώστου τοῦ Θεοῦ στή ζωή μας, τό συναπάντημα καί συνταίρια-Μητροπόλεως σμά μας μέ τόν Θεό στόν κόσμο, ἡ πραγματική εἴσοδός Του στήν οἰκουμένη. Εἴσοδος τοῦ Θεοῦ μέσα στή δική Τέκνα μου ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά, μας ἀνθρώπινη πραγματικότητα καί ἱστορία, μέσα στό Σήμανε ἡ γλυκόλαλη εἶναι καί στή ζωή μας. Ὁ μέ-καμπάνα τῆς Ἐκκλησιᾶς γιά γας Ἀπόστολος Παῦλος τόνά μηνύση Χριστούγεννα, ἑρμηνεύει ἐξαίσια: «Ὁ Θεόςγιά νά κηρύξη τήν ἔνσαρ- φανερώθηκε σαρκωμένος,κη παρουσία τοῦ Θεοῦ στή πιστοποιήθηκε κι ἀπεδεί-χώρα τῶν βροτῶν, στή γῆ χθη ἀληθινός Μεσσίας διάμας. Καί ἰδού, βλέπουμε μέ τοῦ Πνεύματος, ἔγινε ὁρα-τά μάτια μας τόν Θεό τήν τός στούς ἀγγέλους, κηρύ-ὥρα τούτη τήν εὐλογημέ- χθηκε μεταξύ τῶν ἐθνικῶν,νη νήπιο στήν ἀγκαλιά τῆς πιστεύθηκε στόν κόσμο ὡςΠαρθένου, στήν ἀγκαλιά Θεάνθρωπος, ἀναλήφθηκετῆς Ἐκκλησίας, τῆς αἰώνια μέ δόξα» (Α΄ Τιμ. γ΄, 16). Κιπαρατεινομένης Θεοτόκου, ὁ ἱερός Χρυσόστομος συ-πού αὐθεντικά βεβαιώνει μπληρώνει: «Ὁ Χριστός στήτόν κόσμο: «Ὁ Πατήρ εὐδό- Γραφή λέγεται ὁδός, γιά νάκησε· ὁ Λόγος σαρκώθηκε μάθης ὅτι μέσῳ Αὐτοῦ ἀνα-καί ἡ Παρθένος ἐγέννησε βαίνουμε στόν Πατέρα»!τόν ἐνανθρωπήσαντα Θεό...» (Αἶνοι Χριστουγέννων). Ὁ Θεός, λοιπόν, δίπλα στόν ἀνθρώπινο πόνο, στό ἀνθρώπινο δάκρυ, δίπλα στήν ἀνθρώπινη ἀπελπισία Σκιρτοῦν μαζί μέ τῆς κτίσεως τά ὄρη τά φυλλοκάρ- κι ἀντάρα, δίπλα στό ἀνθρώπινο κλάμα καί τή χαρά!δια μας καί μέσα ἀπ’τή νύχτα τήν ἀσέληνη τῆς καταδί- Ὁ κόσμος γιορτάζει τό Εὐαγγέλιό Του, τή χαρμόσυνηκης καί αὐτοεξορίας μας ἀπ’ τήν ἀγκαλιά τοῦ Πατέρα ἀγγελία τῆς Θεοενσαρκώσεως, τῆς Θεανθρωποποι-στήν «ξένη» χώρα τῆς ὑλοφροσύνης καί κόλασής μας, ήσεως τοῦ Χριστοῦ μας. Καταλαβαίνεις; Ὁ Θεός Λό-προσμένοντας τό μοναδικό γεγονός, τήν ἔλευση τοῦ γος παίρνει σῶμα, ὁ Ἄναρχος ἀρχίζει μιά νέα δική Τουἀναμενόμενου Κυρίου, τό ρόδισμα τῆς «ἐξ ὕψους Ἀνα- ὕπαρξη ἀνθρώπινη, ἤ ἀκριβέστερα Θεανθρώπινη. Ἡτολῆς», βοοῦμε: «Ἔρχου, Κύριε Ἰησοῦ». θεία Του ζωή γίνεται τώρα, ὦ τοῦ θαύματος, θεανθρώ- πινη ζωή, ζωή ἀντάμα καί ταυτόχρονα καί Θεοῦ καί Κι ἐνῶ ἡ ἀπάντηση τοῦ Νηπίου τῆς Βηθλεέμ, «Ναί ἀνθρώπου σέ μιά ὑποστατική ἕνωση καί ἑνότητα. Ὁἔρχομαι ταχύ» (Ἀποκ. κβ΄, 20), ἀπρόσμενα σάν δη- Θεός γίνεται ἄνθρωπος, προσλαμβάνει τήν ἀνθρώπινημιουργικός σεισμός δονεῖ τήν ὕπαρξή μας, τά χείλη φύση καί τήν καθιστᾶ μέτοχο τῆς δικῆς Του Θείας Φύ-Τοῦ ψάλλουν: «Αὐτός εἶναι ὁ Θεός μας, καί ἐκτός σεως, ἑνώνοντας ἀσύγχητα κι ἀδιαίρετα κι ἄτρεπτα τίςἀπ’ Αὐτόν ἄλλος δέν ὑπάρχει. Αὐτός, πού γεννήθηκε δύο φύσεις σέ μιά ἑνική ὕπαρξη, σ’ ἔνα πρόσωπο. Αὐτόἀπό παρθένο καί συναναστράφηκε τούς ἀνθρώπους. τό ἕνα Πρόσωπο εἶναι ὁ Ἔνσαρκος Λόγος, τό δεύτεροΣέ Φάτνη φτωχική βλέπουμε τόν Μονογενῆ Υἱό τοῦ πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος «ἐν σαρκί», ὁ Υἱός ὁ Μο-Θεοῦ ὡς ἄνθρωπο, καί τυλιγμένο στά σπάργανα τόν νογενής τοῦ Πατρός, πού ἔγινε σάρκα, πού ἔγινε καίΚύριο τῆς δόξης. Ὁ ἀστέρας δίνει μήνυμα στούς Μά- ὕλη. Εἶναι ὁ Ἰησοῦς, ὁ Χριστός τοῦ Θεοῦ.γους νά ἔλθουν νά Τόν προσκυνήσουν. Κι ἐμεῖς ψάλ- Βλέπεις τόν Χριστό ἀπόψε;λουμε μελωδικά: Παναγία Τριάς, σῶσε τίς ψυχές μας» Βλέπεις τόν Θεό μέ τά μάτια σου!(Ἰδιόμελο τῆς Γ΄ Ὥρας τῶν Χριστουγέννων). Ἀδελφοί μου, μύρισε Χριστούγεννα, μιά ἄλλη εὐω- 1

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33ο Βλέπεις τόν Χριστός ἀπόψε; περβάσεως, διαστρέφοντάς την σέ ἐνστικτώδη ἐπιβί- Βλέπεις μαζί καί τόν ἀναπλασμένο Ἄνθρωπο μέ ωση, σέ αὐτονομημένη φυσική αὐθυπαρξία, σέ πορείατά μάτια σου! καί τρόπο θανάτου, ἔρχεται καί θεραπεύει ὁ δεύτερος Ὁ ἅγιος Ἰσαάκ ὁ Σύρος θεολογεῖ σάν χρυσήλα- Ἀδάμ, ὁ Χριστός. Ἑνώνει στό Πρόσωπό Του τήν ὅλητη σάλπιγγα: «Ὁ Θεός πού στή ζωή τοῦ Ἰησοῦ ἔγινε Θεότητα μέ τήν ὅλη ἀνθρωπότητα. Κάθε ἰδίωμα, κάθεἄνθρωπος παίρνει καί δανείζεται ὅλη τήν ὕπαρξή μας, ἐνέργεια τῆς καθολικῆς ἀνθρώπινης φύσεως προσλαμ-ἀτομική καί κοινωνική καί τήν καθαγιάζει καί κάνει βάνεται ἀπό τόν Χριστό· τίποτε τό ἀνθρώπινο δέν μέ-καινούργιο ὄχι μόνο τόν καθένα ἀπό μᾶς χωριστά, νει ἔξω ἀπ’ αὐτή τήν πρόσληψη. Συνάμα, σαρκωμένοςἀλλά καί τίς σχέσεις μας μέ τούς ἄλλους ἀνθρώπους ὁ Θεός δέν ἐκβιάζει τήν ἀνθρώπινη φύση, δέν τήν χρη-καί τήν ἀνθρωπότητα κτίση στό σύνολό της». σιμοποιεῖ σάν οὐδέτερο ὑλικό γιά νά πραγματοποιήση Τί σημαίνουν ὅλα αὐτά; Ὅτι ὁ ἄνθρωπος πλάστηκε τή βουλή Του. Παίρνει τή συγκατάβαση τῆς ἀνθρώπι-ὄχι μόνο ἀπό χῶμα-ὕλη καί «κατ’ εἰκόνα» Θεοῦ, ἀλλά νης φύσεως ἀπ’ τήν αὐτοπροσφορά τῆς Θεοτόκου, μ’καί «καθ’ ὁμοίωσιν» Θεοῦ (Γεν. α΄, 26). Πλάστηκε ἔτσι ἐκεῖνο τό περίφημο «ἰδού ἡ δούλη Κυρίου» (Λουκ. α΄,γιά νά μετάσχη ἐλεύθερα, ἐκούσια στήν ἐλευθερία τῆς 38) καί τήν ἑνώνει μέ τόν Θεό, μέ τό πρόσωπό Του, γιάζωῆς πού χαρακτηρίζει τόν Θεό, δηλαδή νά μετάσχη νά μετάσχη αὐτή, μέσα ἀπ’ τή θέληση τοῦ Υἱοῦ τοῦτοῦ Παραδείσου, δηλαδή νά μετάσχη στήν αἰώνια ζωή, Θεοῦ, στή ζωή τῆς Ἁγίας Τριάδος.τήν ἀδέσμευτη ἀπό περιορισμούς. Αὐτή τή μεγαλειώ-δη δυνατότηα ἀπολάκτισε, ἀρνήθηκε νά πραγματοποι- Ἀδελφοί μου ἀγαπητοί, μέ τόν ἅγιο Γρηγόριο τόνήση ὁ πρῶτος Ἀδάμ. Λοιπόν, παρεμβαίνει ὁ Θεός στήν Θεολόγο μαζί, ζώντας τή χαρά τῆς γέννας τοῦ Χριστοῦἱστορία, ὄχι γιά νά ἐπιβάλη στόν ἄνθρωπο νά ὁμοιωθῆ τούτη τήν ὥρα, ἄς κραυγάσουμε εἰλικρινά: «Αὐτό εἶναιμαζί Του, ἀλλά γιά νά ὁμοιωθῆ ὁ Ἴδιος μέ τόν ἄνθρωπο, γιά μᾶς τό νόημα τούτου τοῦ πανηγυριοῦ καί αὐτόπροσφέροντας ἔτσι στήν ἀνθρώπινη φύση τή δυνατό- γιορτάζουμε σήμερα: τήν κατάβαση καί τόν ἐρχομότητα νά ἑνωθῆ ἀδιάσπαστα μέ τήν Θεότητα, ἀκραῖο τοῦ Θεοῦ πρός τούς ἀνθρώπους γιά νά ἀνεβοῦμε νάκαί μέγα ἐπίτευγμα-δῶρο, ἀνέφικτο καί γιά τόν προ- κατοικήσουμε κοντά στόν Θεό ἤ γιά νά ἐπανέλθου-πτωτικό ἄνθρωπο. Τοῦτο τό «σεσιγημένο» μυστήριο με – διότι ἔτσι νομίζω ὅτι εἶναι σωστότερο νά εἰπωθῆτοῦ Θεοῦ, πού καί οἱ ἅγιοι ἄγγελοι ἀκόμα δέν γνώρι- –, γιά νά ἐνδυθοῦμε τόν νέο ἄνθρωπο, ἀφοῦ ἐγκατα-ζαν, ὑλοποιήθηκε στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ, δηλαδή λείψουμε τόν παλαιό. Κι ὅπως ἔχουμε πεθάνει μαζί μέστό μυστήριο τῆς σαρκώσεως καί τοῦ Χριστοῦ καί τῆς τόν Ἀδάμ, ἔτσι ἄς ζήσουμε μαζί μέ τόν Χριστό, ἄς γεν-σωτηρίας πού πραγματοποιήθηκε στό Πρόσωπό Του, νηθοῦμε μαζί Του, ἄς σταυρωθοῦμε καί ἄς ταφοῦμε«πού εἶχε μέν προγνωσθῆ ἀπό τόν Θεό πρίν ἀκόμα νά μαζί Του, γιά νά ἀναστηθοῦμε μέ τήν Ἀνάστασή Του».δημιουργηθῆ ὁ κόσμος, φανερώθηκε δέ μέ τήν ἐναν-θρώπησή Του, τούς τελευταίους τούτους καιρούς», Καλά Χριστούγεννα, Χριστούγεννα μέ Χριστό κικατά τόν Ἀπόστολο Πέτρο (Α΄ Πετρ. α΄, 20). εὐλογημένα! Πρόκειται γιά τήν ἱστορία τῆς θείας συγκαταβάσε-ως: τῆς καταβάσεως τοῦ Θεοῦ πρός τούς ἀνθρώπους, Σᾶς ἀσπάζομαι ἐν Χριστῷ τεχθέντι καί δι’ ἡμᾶς νη-καί τῆς ἀνθρωπίνης ἀνυψώσεως στή δόξα τῆς θεώ- πιάσαντι.σεως: τῆς ἀναβάσεως τοῦ ἀνθρώπου στόν Θεό, κατάτόν ὅσιο Μάξιμο τόν Ὁμολογητή. Αὐτό πού ἀρνήθηκε Χριστούγεννα 2017ὁ πρῶτος Ἀδάμ, νά πραγματοποιήση δηλαδή τή ζωήμέ τόν τρόπο τῆς ζωῆς ὡς κοινωνία ἀγάπης κι αὐθυ- Ὁ Ἐπίσκοπος καί πνευματικός σας πατέρας † Ὁ Ἱερισσοῦ, Ἁγίου Ὄρους καί Ἀρδαμερίου ΘΕΟΚΛΗΤΟΣ Το Δ.Σ. του Παγχαλκιδικού Συλλόγου σας εύχεταιΚαλά Χριστούγεννα με υγεία κι αισιοδοξία! Με ευγνωμοσύνη για τη στήριξη του Συλλόγου από τα μέλη και τους φίλους αποχαιρετούμε μια γεμάτη χρονιά κι ευχόμαστε το 2018 να ενώσει ολόκληρο τον κόσμο σε ένα κύκλο αγάπης και αλληλεγγύης. 2

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017 14 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ ΗΜΕΡΑ ΜΝΗΜΗΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ “ΧΑΛΑΣΜΟΥ” ΤΗΣ ΚΑΣΣΑΝΔΡΑΣ ΤΟ 1821 ΤΙΜΟΛΕΩΝ ΜΑΚΡΟΓΙΑΝΝΗΣ Ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου ΘεσσαλονίκηςΕφτά πασάδες πολεμούν σιος από το Παζαράκι) και λέει αμέσως στους στρατι- ώτες του. Εμείς θα τους παίξουμε τερτίπι. Θα κάνουμετην έρμη την Κασσάνδρα άκρα ησυχία. Και να πυροβολήσουν αυτοί, εμείς όχι.κανένας δεν την πάτησε Μόνο προσέχετε το ύποπτο-ρηχό μέρος, μήπως υπάρ-κανένας δεν την πήρε. χει κάποια προδοσία. Όταν όμως εγώ πυροβολήσω,Λουμπούτ πασάς την πάτησε τότε θα ακολουθήσει ομαδικό πυρ από όλα τα φυλά-Λουμπούτ πασάς την πήρε…Η λαϊκή μούσα, με το στίχο αυτό, αναφέρεται στον κια. Ήταν 80 τα φυλάκια με 5 άνδρες το καθένα. Ότανιστορικό «Χαλασμό» της Κασσάνδρας κατά το 1821. έφθασαν οι Τούρκοι, καβάλα στα άλογα, παρατηρούνΣτο άρθρο αυτό επιχειρείται μια εξιστόρηση των το χαντάκι προς τα πάνω, προς τα κάτω, άκρα ησυχία.προσπαθειών που έκαναν, οι Ρίχνουν 5-6 τουφεκιές τίπο-εφτά ως άνω Τούρκοι πασά- τε. Καμία απάντηση. Αξιω-δες, με σκοπό να νικήσουν ματικοί και οπλίτες χαλάρω-τους Κασσανδρινούς μαχη- σαν. Κάποια όμως στιγμή οτές, που ήταν οχυρωμένοι αρχηγός των Κασσανδρινώνστη διώρυγα της Ποτίδαιας, μαχητών έριξε μια τουφεκιά,και να καταλάβουν την Κασ- οπότε ακολούθησε ομοβρο-σάνδρα. ντία από όλα τα φυλάκια. ΟιΟ πρώτος πασάς ονο- Τούρκοι στρατιώτες αλλά καιμαζόταν Ντε-Βελής πασάς. τα άλογά τους ετράπησαν σεΠήρε την εντολή για τη σχε- άτακτο φυγή. Ο Σουκρής πα-τική επίθεση από τον Βαλή σάς ακούγεται να λέει: Με-πασά της Θεσσαλονίκης. γάλο τερτίπι μας έκαναν οιΠρώτος του σταθμός ήταν το Κασσανδρινοί. Ωραίο στρα-χωριό Άγιος Μάμας. Συμβου- Ο πύργος στη Νέα Φώκαια Χακλιδικής, όπου λέγεται ότι είχε τήγημα. Είναι άξιοι επαίνου.λεύτηκε τους εκεί κατοίκους το στρατηγείο του και διηύθυνε τον αγώνα ο Εμμ. Παπάς. Λέει στο ασκέρι του: Μπροςκαι στην πρώτη του επίθεση έστειλε μόνο 40 στρατιώ- πάμε στον Βαλή πασά να του πούμε τι πάθαμε. Όταντες. Γύρισαν μόνο οι 23 στρατιώτες του. Ο Ντε-Βελής έφθασε στον Βαλή πασά του είπε: Αυτοί, πασά μου, εί-επέστρεψε, νικημένος βέβαια, στον Βαλή πασά και ναι άξιοι επαίνου. Τα οχυρά τους είναι πολύ δύσκολοανέφερε τα γεγονότα. Σούτ τσακίσου από εδώ κοπρί- να πατηθούν.τη, ήταν η απάντηση του Βαλή πασά. Στη συνέχεια ο Βαλής κάλεσε τον τέταρτο πασάΣτη συνέχεια κάλεσε τον δεύτερο πασά με το όνο- με το όνομα Μουράτ. Αυτός είχε προηγουμένως τημα Μαξούτ. Του είπε: Πήγαινε στην Κασσάνδρα για να διοίκηση του Αγίου Όρους. Τελικά ο Μουράτ, μέσωτην υποτάξεις. Αν το κατορθώσεις, θα σε κάνω δευτε- Ορμύλιας, όπου και εφοδιάστηκε με πολλά τρόφιμα,ρεύοντα Βαλή της Θεσσαλονίκης. Πράγματι ο Μαξούτ έφθασε στην Ποτίδαια. Όταν πλησίασαν το χαντάκι,πήρε το ασκέρι του και πήγε στην Ποτίδαια, πολέμη- βλέπουν-ακούν άκρα ησυχία. Ο αρχηγός των Κασσαν-σε τους Κασσανδρινούς μαχητές αλλά δεν κατόρθω- δρινών μαχητών, που ήδη τους είχε εντοπίσει, εφάρμο-σε τίποτε. Έφυγε με απώλειες περίπου 150 στρατιωτών σε το ίδιο στρατηγικό σχέδιο, όπως και την προηγού-του. Πήγε στον Βαλή, πασά τον ανέφερε το γεγονός μενη φορά, με τον Σουκρή. Κάποια στιγμή ο Μουράτ,και τον παρακάλεσε να τον αντικαταστήσει με άλλον καβάλα στο άλογό του, θεώρησε πως βρήκε το κατάλ-πασά. ληλο ρηχό μέρος για να περάσει το ασκέρι του απένα-Πράγματι ο Βαλής πασάς κάλεσε τον τρίτο πασά ντι. Φώναξε τους αξιωματικούς και τους υπέδειξε τομε το όνομα Σουκρής πασάς. Πήρε και αυτός το ασκέ- μέρος αυτό. Την στιγμή όμως εκείνη δέχθηκαν ομα-ρι του και αρχικά κατασκήνωσε στο χωριό Άγιος Μά- δικό πυρ από τους Κασσανδρινούς μαχητές οπότε οιμας. Οι Αγιομαμίτες τους εφοδίασαν με αρκετά τρό- Τούρκοι και πάλι ετράπησαν εις άτακτο φυγή. Στρατο-φιμα και την άλλη μέρα ξεκίνησαν για την Ποτίδαια. πέδεψαν στον Άγιο Μάμα και ο Μουράτ έστειλε φιρ-Όταν έφθασαν κοντά, τους είδε με το κιάλι ο αρχη- μάνι στον Βαλή πασά λέγοντάς του ότι έπαθε μεγάληγός των Κασσανδρινών μαχητών (ο Κώστας Καρατά- νίλα από τους Έλληνες. 3

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33οΟ Βαλή πασάς στεναχωρήθηκε πολύ με τους Κασ- το ασκέρι του για την Κασσάνδρα, με πρώτο σταθμόσανδρινούς. Κάλεσε αμέσως δύο Βεζύριδες και δύο το χωριό Άγιος Μάμας. Λέγεται ότι εκεί συναντήθηκεΜπέηδες σε σύσκεψη με θέμα την Κασσάνδρα. Τους με τον παπά- Στρατή, ο οποίος του πρόδωσε το γνω-λέει ο Βαλής: 4 πασάδες έστειλα για να τους υποτά- στό ύποπτο-ρηχό μέρος της διώρυγας. Έτσι ένα βράδυ,ξουν αλλά εις μάτην. Μπορεί να μας σκότωσαν και 500 την πρώτη Νοεμβρίου 1821 (με το παλιό ημερολόγιο),άνδρες. Στη σύσκεψη αυτή αποφάσισαν και έστειλαν των Αγίων Αναργύρων ξημέρωμα, (ώρα 1:30 πρωινή)στην Κασσάνδρα τον πέμπτο πασά με το όνομα Σαίτ ο Λουμπούτ πασάς επιτέθηκε τους Κασσανδρινούς μα-με 100 ιππείς με άλογα διαλεχτά. Έφθασε ο Σαίτ στην χητές με το εξής στρατηγικό σχέδιο.Ποτίδαια, όρμησαν οι ιππείς στο ποτάμι αλλά τελικά Ύστερα από έντονα πυρά πυροβολικού, στο Ανατο-τα άλογα φοβήθηκαν και οπισθοχώρησαν. Οι Κασσαν- λικό μέρος (Τορωναίος κόλπος) της διώρυγας, ενήρ-δρινοί μαχητές με το γνωστό ομαδικό πυρ τούς ανά- γησε αλλεπάλληλες επιθέσεις πεζικού και ιππικού στογκασαν ύστερα από πόλεμο μιας περίπου ώρας να ίδιο αυτό μέρος. Έτσι η μεγάλη μάζα των Κασσανδρι-αποχωρήσουν. Γύρισε ο Σαίτ πασάς στον Βαλή και του νών μαχητών μετατοπίστηκε προς το Ανατολικό μέρος,ανέφερε ότι ήρθαμε οι μισοί, τους υπόλοιπους τους όπου γινόταν η μεγάλη επίθεση των Τούρκων. Στο Δυ-έφαγε το ποτάμι με τα άλογα μαζί. τικό μέρος της διώρυγας (Θερμαϊκός κόλπος) παρέμεινεΣε απόγνωση ευρισκόμενος ο Βαλής πασάς κάλεσε ο Μεγάλος Γιαννιός, ως αρχηγός, με λίγους μόνο μαχη-τον έκτο και τελευταίο πασά τές. Κάποια όμως στιγμή έναμε το όνομα Λουμπούτ, που μεγάλο τμήμα του Τούρκικουμόλις είχε επιστρέψει από τη στρατού μετατοπίστηκε αιφ-Βάρνα της Βουλγαρίας. (Στο νίδια προς το Δυτικό μέρος.σημείο αυτό πρέπει να ανα- Είχαν προφανώς την πληρο-φερθεί ότι ενώ η λαϊκή μού- φορία ότι εκεί ήταν ρηχά τασα μιλάει για “εφτά πασάδες νερά και, αφού έριξαν σάκουςπολεμούν…οι πασάδες αυτοί με μαλλιά και χώμα, σανίδια,ήταν τελικά 6. Φαίνεται πως βαρέλια και κλαδιά, κατόρ-τον ρόλο του έβδομου πασά, θωσαν να περάσουν τακτικάόπως λέει το σχετικό τραγού- τμήματα του στρατού τους,δι, τον έπαιξε ο Βαλής που μέσα στην Κασσάνδρα, σταέδινε τις σχετικές εντολές-δι- νώτα δηλαδή των ολίγων μα-αταγές). Λέει λοιπόν ο Βαλής χητών του μεγάλου Γιαννιού,στον Λουμπούτ: Δε μου λες τους οποίους και εξουδετέρω-Λουμπούτ, θα μπορέσεις να σαν. Το κακό συνέχισε και μεπας να υποτάξεις την Κασ- Η διώρυγα στης Ποτίδαιας όπως είναι σήμερα. τους άλλους μαχητές και τε-σάνδρα; Την έχω μεγάλο βάρος στην ψυχή μου. Έστει- λικά ακολούθησε ο γνωστός «χαλασμός» της Κασσάν-λα 5 πασάδες, έχασαν ένα σωρό ασκέρι και αποτέ- δρας. Ο απολογισμός αυτού του αγώνα υπήρξε φρικτός.λεσμα δεν μου έφερε κανείς. Ο Λουμπούτ απάντησε Πάνω από 10.000 άνθρωποι σφαγιάστηκαν και ο αριθ-ως εξής: Άκουσε Βαλή πασά αφέντη. Και αυτοί έχουν μός των αιχμαλώτων άγνωστος. Η Κασσάνδρα έγινεόπλα. Και αυτοί πολεμούν για τη θρησκεία τους, όπως «ολοκαύτωμα» των απίστων.πολεμάμε και εμείς. Αυτό δεν έχει “χόλιον”. Αφού με Ο πόλεμος αυτός των Κασσανδρινών μαχητών, μεδιατάζεις θα πάγω. Εάν τους υποτάξω καλώς. Εάν δω τους εφτά Τούρκους πασάδες αποτελεί ίσως το ση-δυσκολίες θα σου δώσω και εγώ τον ¨ιστεφά¨ όπως και μαντικότερο ιστορικό γεγονός κατά την μακραίωναοι άλλοι πασάδες. Κίνησε έτσι ο Λουμπούτ πασάς με ιστορία της Κασσάνδρας. ***Οι Κασσανδρινοί της Θεσσαλονίκης τίμησαν τον \"Χαλασμό\"Την Κυριακή 12 Νοεμβρίου 2017 τελέσθηκε από το Δ.Σ. ντες στη Λέσχη Αξιωματικών Φρουράς Θεσσαλονί-και τα μέλη του Μορφωτικού και Πολιτιστικού Συλλό- κης, όπου ο ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ κ. Τιμο-γου Κασσανδρινών Θεσσαλονίκης στον Ι. Ναό Νέας Πα- λέων Μακρογιάννης με σύντομη αλλά πολύ ουσια-ναγίας, Δοξολογία και Επιμνημόσυνη Δέηση για τους στική και περιεκτική εορταστική ομιλία αναφέρθηκεπεσόντες αγωνιστές της χερσονήσου Κασσάνδρας στο χρονικό της ηρωικής αντίστασης των μαχητώνκατά το 1821. Την ελληνική σημαία έφερε ο πρόεδρος στον ισθμό της Κασσάνδρας το 1821.του Συλλόγου ιατρός κ. Γεώργιος Δαλαμάγκας. Αεικίνητη η Γεν. Γραμματέας κ. Δήμητρα Παπαγιάν-Στη συνέχεια ο Σύλλογος δεξιώθηκε του παρευρεθέ- νη. Συγχαρητήρια Κασσανδρινοί και του χρόνου. 4

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017H ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΣΤΟΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΑΓΩΝΑ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Θ. ΚΥΡΟΥ Φιλόλογος Είναι γνωστό σ’ όλο τον κόσμο πώς η Ελλη- Ύστερα από τις σοβαρές αυτές εξελίξεις, ο κίνδυνος πια για τη Μακεδονία και το ελληνικό έθνος είναι με-νική Ιστορία έχει πάμπολλες χρυσές σελίδες από τα πα- γάλος. Ο Ελληνισμός της Μακεδονίας αυτοαμύνεται.νάρχαια χρόνια μέχρι σήμερα. Μια από τις χρυσές αυτές Παράλληλα και η κοινή ελληνική γνώμη της ελεύθερηςσελίδες αναφέρεται στον Μεγάλο Μακεδονικό Αγώνα, πατρίδας ξεσηκώνεται. Άμεση αντίδραση είναι η ίδρυ-που άρχισε το 1904 και τελείωσε το 1908 με την επα- ση διαφόρων οργανώσεων (εταιρειών) και η δημιουρ-νάσταση των Νεοτούρκων και τη θέσπιση του τουρκι- γία μικρών αντάρτικων σωμάτων. Το πρώτο ελληνικόκού Συντάγματος. Οι υπόδουλοι τότε Έλληνες Μακεδό- ανταρτικό σώμα στέλνεται το 1903 και διευθύνεται μυ-νες αγωνίζονταν για τον Ελληνισμό και τη Μακεδονία, στικά από τον ταγματάρχη του πεζικού Μαυρουδή Γε-για τη διάδοση της ελληνικής παιδείας και της εθνικήςιδέας, για τη διατήρηση του εθνι- ρογιάννη με τη βοήθεια του για-κού φρονήματος, για τη διαφύλα- τρού αδελφού του Θεοχάρη, πουξη της ορθόδοξης χριστιανικής κατάγονταν απ’ την Αρναία καιθρησκείας, για την εθνική τους είχαν ιδρύσει τον Κεντρικό Μα-ταυτότητα. Γνωστοί και άγνω- κεδονικό Σύλλογο στην Αθήνα.στοι Μακεδονομάχοι, ένοπλοικαι άοπλοι, κράτησαν με τα δό- Κατά τον Μακεδονικό Αγώναντια ορθή την ελληνική ψυχή στ’ η Χαλκιδική βρέθηκε έξω από τααγιασμένα χώματα της μακεδονι- όρια δραστηριότητας του βουλ-κής γης, ώσπου το 1912 ο ελληνι- γαρικού κομιτάτου (παρά τιςκός στρατός ήρθε και την ένωσε προσπάθειές του να μπει στηνμε την ελεύθερη Ελλάδα. Η εθνι- περιοχή της) λόγω του υψηλούκή μνήμη με πολύ σεβασμό και εθνικού φρονήματος, της γλωσ-απέραντο θαυμασμό αναφέρεται Οι Μακεδονομάχοι Βασίλειος Μαλανδρής σικής ομοιογένειας και της σθε-στο μεγάλο αυτό ιστορικό γεγο- (Νοεχώρι), Κων/νος Ζαμπούνης (Αρναία), ναρής αντίστασης των κατοίκων της. Ο ατίθασος και πατριώτης, Ιωάννης Μπαϊρακτάρης (Βαρβάρα) καινός, που σε κρίσιμη στιγμή υπό- Δημήτριος Στίνης (Γαλάτιστα). λοιπόν, λαός της Χαλκιδικής δενδουλου τμήματος της πατρίδας μας, της Μακεδονίας, ήταν δυνατόν να μείνει αμέτοχος στον σκληρό αγώνασταμάτησε τον αφανισμό και επέτρεψε στον Ελληνισμό για τη Μακεδονία. Οι Χαλκιδικιώτες κράτησαν ανέπα-να συνεχίσει την εκκλησιαστική, εκπαιδευτική και πολι- φη τη Χαλκιδική από εισβολή βουλγαρικών ένοπλωντιστική πορεία και υπεροχή. Ας δούμε τηλεγραφικά με- ομάδων. Ταυτόχρονα τη μετέβαλαν σε πύλη εισόδου,ρικά στιγμιότυπα του Αγώνα: σε έμπεδο και τόπο υποδοχής των ελληνικών ανταρ-Το 1870 οι Βούλγαροι πετυχαίνουν από τους Τούρ- τικών δυνάμεων, που προωθούνταν από την ελεύθερηκους την απόσπαση της βουλγαρικής Εκκλησίας από Ελλάδα στη Μακεδονία. Τη μετέβαλαν σε καταφύγιοτο Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, των καταδιωκόμενων από τα τουρκικά στρατεύματα,που είναι και το πρώτο βήμα για την εθνική τους ανε- που εξαιτίας της ελληνικής δραστηριότητας θέλησανξαρτησία, και ιδρύουν αυτοκέφαλη βουλγαρική Εκκλη- να ελέγξουν την κατάσταση στη Χαλκιδική χερσόνησο.σία, γνωστή με το όνομα «Εξαρχία». Πολλοί Χαλκιδικιώτες έτρεξαν και κατατάχτηκαν σταΜετά την ίδρυση της αυτόνομης βουλγαρικής Εκκλη- ανταρτικά σώματα και πολέμησαν με άφθαστο ηρωισμόσίας και τις Συνθήκες του Αγ. Στεφάνου και του Βερολί- σ’ ολόκληρο τον μακεδονικό χώρο. Ηρωική αντίστασηνου ακολουθεί μια σειρά σοβαρών εξελίξεων στη Μακε- στους Βούλγαρους και στους Τούρκους, αμέριστη βο-δονία. Οι Βούλγαροι βάζουν ως κύριο σκοπό τους την με ήθεια των κατοίκων στους αγωνιστές της Μακεδονίαςκάθε τρόπο απόσπαση της Μακεδονίας από την Τουρκία μέσα στη Χαλκιδική ως σύνδεσμοι, τροφοδότες, οδη-και την προσάρτησή της στη Βουλγαρία. Για την εκπλή- γοί σωμάτων, πράκτορες κ.λπ. και ένοπλη ενθουσιώδηςρωση του σκοπού αυτού ιδρύουν την «Εξωτερική Μακε- συμμετοχή στον Αγώνα στα μακεδονικά εδάφη έξω απόδονική Επαναστατική Οργάνωση» (ΕΜΕΟ), το γνωστό τη Χαλκιδική, να η συμβολή και η παρουσία της ηρω-Κομητάτο, με τη βοήθεια του οποίου εξαπολύουν στη οτόκου και πανώριας Χαλκιδικής στον μεγάλο, εθνικόΜακεδονία έντονη προπαγάνδα υπέρ της βουλγαρικής και μεγαλειώδη Μακεδονικό Αγώνα. Συμβολή ουσια-“Εξαρχίας” και κατά του Οικουμενικού Πατριαρχείου. στική, παρουσία επιβλητική και υπέροχη. Καθοδηγητής 5

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33οκαι πνευματικός ηγέτης του χαλκιδικιώτικου λαού, στις Είναι το μεγαλύτερο κατόρθωμα του Ελληνισμού σταπροσπάθειές του να απομακρύνει τον κίνδυνο που διέ- τελευταία 100 χρόνια. Εξετασμένος από κάθε πλευράτρεχε, ήταν ο ενθουσιώδης πατριώτης, ο σεμνός μα θρυ- ο Μακεδονικός Αγώνας σε αποτελέσματα και σε συνέ-λικός αγωνιστής μητροπολίτης Κασσανδρείας Ειρηναί- πειες, είναι ο δεύτερος σημαντικός και αξιόλογος σταθ-ος, ο εθνάρχης της Χαλκιδικής. Η δράση του Ειρηναίου μός της εθνικής ζωής των νεότερων Ελλήνων μετά τοστον Μακεδονικό Αγώνα αρχίζει από τότε που ήταν μη- 1821. Είναι η ιστορική προϋπόθεση για όλα τα άλλα,τροπολίτης Μελενίκου (1903-1907), όπου κινείται δρα- που τιμούμε και πανηγυρίζουμε. Ο Μακεδονικός Αγώ-στήρια για τη διάσωση του Ελληνικού. νας αναπτέρωσε το φρόνημα, τόνωσε το θάρρος καιΗ δράση του συνεχίζεται και όταν τον Σεπτέμβριο αναζωογόνησε την πίστη όλων μας στην αιώνια Ελλά-του 1907 μετατίθεται στη Χαλκιδική ως μητροπολίτης δα. Κατέδειξε σαφώς την ελληνικότητα του μακεδονι-Κασσανδρείας. Για την απόκρουση και εκδίωξη ένοπλων κού χώρου, γεγονός που έδινε στην Ελλάδα κάθε δικαί-βουλγαρικών ομάδων ιδρύει αμέσως Κέντρα και Επι- ωμα να την επικαλείται στα διεθνή συνέδρια.τροπές Άμυνας (Ε.Α.) σε κάθε κωμόπολη και χωριό της Στην αίσια έκβαση του Μακεδονικού Αγώνα συντέ-περιφέρειάς του. Δημιουργεί έπειτα ομάδες κρούσης, λεσε ένα θαυμαστό γεγονός. Η σύμπραξη των πιο ποικί-τροφοδότες, οδηγούς και συνδέσμους για την εξυπηρέ- λων παραγόντων: της Εκκλησίας (με τους ιεράρχες καιτηση των σωμάτων του ελληνικού κομιτάτου. Όταν κα- ιερείς), του τακτικού ελληνικού στρατού (με τους αξι-τεβαίνει στη Θεσσαλονίκη, ωματικούς, υπαξιωματικούςέρχεται σε επαφή και συνερ- και οπλίτες), των ελληνικώνγασία με το Κέντρο Άμυνας προξενείων, της εκπαίδευ-και το Γεν. Προξενείο. Επίσης σης, των προκρίτων-δημο-συνεργάζεται με τους αρχη- γερόντων, των διπλωματών,γούς σωμάτων Δημ. Κάκκα- των ντόπιων λαϊκών οπλαρ-βο, Βασ. Παπακώστα, Γεωργ. χηγών και του απλού λαού.Γαλανόπουλο και Αθαν. Μι- Όλοι αυτοί οι παράγοντεςνόπουλο. Στην περιοχή Κασ- με μια γιγαντιαία προσπά-σάνδρας ο Ειρηναίος είναι θεια διέσωσαν τη Μακεδονίαο ουσιαστικός αρχηγός του και πέτυχαν τη σφυρηλάτη-Αγώνα. Η συμβολή του Ει- Το μνημείο του Μακεδονικού Αγώνα στον Πολύγυρο. ση της ψυχής του Έθνους γιαρηναίου στον Μακεδονικό νέες εξορμήσεις. Όσοι αγωνί-Αγώνα ήταν εθνωφελής και καρποφόρα, συντέλεσε στη στηκαν, όσοι πολέμησαν για τη Μακεδονία τότε είναι οιδιαφύλαξη του Ελληνισμού και στην απελευθέρωση της ένδοξοι Μακεδονομάχοι. Εμείς οι Μακεδόνες τιμούμεΜακεδονίας από τη βαρβαρική δουλεία. και ευγνωμονούμε τους ένδοξους Μακεδονομάχους καιΌλα σχεδόν τα χωριά της Χαλκιδικής με 350 περί- τους διαβεβαιώνουμε πως τη Μακεδονία μας ποτέ πιαπου ένοπλους και άοπλους Μακεδονομάχους συμμε- και κανένας εχθρός δεν θα την πάρει. Τους διαβεβαιώ-τείχαν στον Μεγάλο Μακεδονικό Αγώνα. Γνωστοί και νουμε πως για τη Μακεδονία μας σκληρά θα πολεμή-άγνωστοι αλλά σημαντικοί Μακεδονομάχοι ήσαν ο σουμε τον κάθε καθαρόαιμο ή προβατόσχημο επιδρο-Γιώργης Γιάγκλης και ο Χριστόδουλος Τσόχας από την μέα. Από κανένα λαό δεν διεκδικούμε εδάφη. ΖητούμεΙερισσό, ο Αθανάσιος Μινόπουλος από τη Βαρβάρα, ο και επιδιώκουμε τη φιλία και την ειρήνη ανάμεσα στουςΑγαπητός Πιτούλας από την Αρναία, ο Γιάννης Παρ- λαούς της γης. Δεν διεκδικούμε εδάφη, αλλά και δεν πα-λιάρης και ο Ιωάννης Παπαπαύλου-Οικονόμου από τον ραχωρούμε σε κανένα ούτε μια σπιθαμή του ελληνικούΤαξιάρχη, ο Κωνσταντίνος Ιατρού (από τον Πολύγυρο), εδάφους, ούτε μια σπιθαμή της ελληνικής Μακεδονί-ο Θεόδωρος Ζάχος από τη Βάλτα, ο Παναγιώτης Καρα- ας, που ανέκαθεν διάφορες μικρές ή μεγάλες ιμπεριαλι-τάσος από την Άφυτο, ο Αθανάσιος Αποστολούδας από στικές δυνάμεις την είχαν βάλει στο μάτι. Η Μακεδονίατο Γομάτι, ο Γεώργιος Γεωργούδης ή Γκίνης (καπ. Γεωρ- είναι Ελλάδα. Οι Μακεδόνες είναι Έλληνες. Οι Έλλη-γάκης) και ο Γεώργιος Καζάνης από τη Νικήτη, ο Δημή- νες Μακεδόνες ανήκουν μόνο στην ελληνική Μακεδο-τριος Στίνης και ο Ζαχαρίας Καραπιλιάφης από τη Γα- νία και σε καμιά άλλη Μακεδονία με απίθανα σύνοραλάτιστα, ο Αρσένης Επίκουρος από τον Άγιο Νικόλαο, και ετερόκλητους πληθυσμούς. Οι Έλληνες Μακεδό-ο Δημήτριος Λιβανίδης από την Ορμύλια, ο Χρήστος νες ανήκουν στην Ελλάδα. Ας τα ’χει αυτά υπόψη τουΔρυστάρης από τον Βάβδο και άλλοι. κάθε Ευρωπαίος, βόρειος ή νότιος, ανατολικός ή δυτι-Ο Μακεδονικός Αγώνας, σκληρός και πολυαίμα- κός, βαλκάνιος ή ευρωενωσιακός. Ας τα ’χει αυτά υπό-κτος αποτελεί μια από τις πιο δοξασμένες, ευγενείς, ψη του κάθε Ασιάτης, γείτονας ή απόμερος. Ας τα ’χειηρωϊκές και μεγαλόπνοες προσπάθειες, που κατέβαλε αυτά υπόψη του κάθε Αφρικανός και κάθε Αμερικανός.η ελληνική φυλή για την επιβίωσή της στη μακραίωνη «Ο κάθε φίλος ή εχθρός πρέπει να εννοήση, ότι η Ελλάςιστορία της. Στέκει πάντα ένα σημαντικότατο γεγονός. προώρισται να ζήση και θα ζήση». 6

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017 Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΛΕΙΒΑΔΙΩΤΩΝ ΣΤΟΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΑΓΩΝΑ 1903-1908 ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΓΟΥΔΗΡΑΣ Καθηγητής Ψυχοπαιδαγωγικής ΠΑ.ΜΑΚ.«Αν θέλουμε, ορέ, να νιώθουμε λεύτεροι, πρέπει να Βόλβης και Κορώνειας και με πολλές περιπέτειες καιτιμούμε αυτούς που μας χάρισαν τη λευτεριά», δυσκολίες ήρθε στο Λειβάδι Χαλκιδικής (Παπακυ-Στρατηγού Μακρυγιάννη, Απομνημονεύματα ριάκος, 2012). Το Λειβάδι προσφερόταν ως καταφύ-Οι αγώνες, γιο των Κρητών, επειδή είναι κτισμένο μέσα σε κοιλά- τα κατορθώματα και η απελευθε- δα και δεν είναι ορατό από τα χωριά του κάμπου, είχερωτική δράση πολλών ηρώων και αγωνιστών του Μα- τότε μόνο ελληνικό πληθυσμό και το κυριότερο, διέ-κεδονικού Αγώνα δεν έχουν προβληθεί όσο αρμόζει θετε ανταρτικά σώματα, τα οποία απαρτίζονταν απόκαι οι ίδιοι δεν έχουν τιμηθεί επάξια. Ιδιαίτερα δεν έχει έμπειρους οπλαρχηγούς και αγωνιστές που πολεμού-εκτιμηθεί η προσφορά των απλών ανθρώπων, οι οποί- σαν στην ευρύτερη περιοχή για την απελευθέρωση τηςοι πλαισίωσαν και υποστήριξαν τα ελ- Μακεδονίας. Στο Λειβάδι οι Κρήτες εθε-ληνικά ανταρτικά σώματα των εθελο- λοντές ενισχύθηκαν από ένα σώμα 80ντών που έσπευσαν να υπερασπιστούν περίπου Λειβαδιωτών αγωνιστών που εί-την ελευθερία και την ελληνικότητα της χαν συγκροτήσει οι τοπικοί οπλαρχηγοίδοκιμαζόμενης Μακεδονίας από τις ένο- Νικόλας Μαυραντζάς, Ανδρέας Βενετό-πλες συγκρούσεις των εθνικών ομάδων πουλος, Άγγελος Γκάγκος, Αστέριος Λι-και κυρίως των βουλγαρικών οργανώσε- μπιτσούνης, Παναγιώτης Καμπανός καιων (Βακαλόπουλος, 1999). Ένεκα τού- άλλοι Λειβαδιώτεςτου μένουν περιθώρια στους παραχα- Μετά από προδοσία των Βουλγάρων,ράκτες των ιστορικών γεγονότων να οι Κρήτες και οι Λειβαδιώτες αγωνιστέςαλλοιώνουν και να παραποιούν την αναγκάστηκαν να οχυρωθούν σε ένανιστορική αλήθεια. Αποτελεί, επομένως, φυσικό βράχο στη θέση «Κερασώνας»,χρέος των απερχόμενων γενεών προς τις ο οποίος βρίσκεται σε απόκρημνη πε-νεότερες, οι οποίες δεν γνωρίζουν επαρ- ριοχή του «Καλογερικού» όρους μετα-κώς την ιστορία της Μακεδονίας, να φω- ξύ της μονής της Αγίας Αναστασίας καιτίσουν και να αναδείξουν τα γεγονότα του Λειβαδίου. Εκεί οι αγωνιστές έδω-αυτά, προκειμένου να μην χαθεί η ιστο- σαν την 3η Μαΐου 1905 σκληρή και άνι-ρική μνήμη του έθνους. Ένεκα τούτων, ση μάχη εναντίον πολυάριθμων τουρκι-στο κείμενο αυτό επιχειρούμε να αναδεί- κών δυνάμεων που τους είχαν κυκλώσει.ξουμε τη συμμετοχή και τη δράση των Όπως είναι ήδη γνωστό, στο πεδίο τηςαφανών Λειβαδιωτών ηρώων και αγωνι- μάχης έπεσαν ηρωικά 11 αγωνιστές, ενώστών στον Μακεδονικό Αγώνα. Καπετάν Νικόλας Μαυραντζάς οι υπόλοιποι κατόρθωσαν να διαφύγουν (1881-1960) χάρη στο σχέδιο διάσωσης που εφάρμο-Όπως γνωρίζουμε, ο αδόκητος θάνατος του Παύ- σε ο οπλαρχηγός Νταφώτης.λου Μελά στη Στάτιστα, στις 13-10-1904, συγκλόνι- Η μετονομασία της περιοχής σε «οι Κομμένοι» εκ-σε τον Ελληνισμό και ο ίδιος έγινε θρύλος και σύμ- φράζει το μέγεθος της καταστροφής που υπέστη εκείβολο του Μακεδονικού Αγώνα, με αποτέλεσμα να το τουρκικό ιππικό και ο βράχος στον οποίο οχυρώ-πολλαπλασιαστούν οι εθελοντές υπερασπιστές του θηκαν οι έλληνες αγωνιστές ονομάζεται «Βράχος τουαπελευθερωτικού αγώνα της Μακεδονίας. Ένα από Νταφώτη».τα ηρωικά σώματα εθελοντών ήταν και εκείνο του Ο σημαντικότερος από τους λειβαδιώτες Μακε-οπλαρχηγού Ιωάννη Νταφώτη, το οποίο συγκροτή- δονομάχους, και συνάμα ηρωική μορφή του Μακε-θηκε από 80 περίπου Κρήτες εθελοντές από την κω- δονικού Αγώνα, ήταν ο Καπετάν Νικόλας Β. Μαυρα-μόπολη Αβδού της επαρχίας των Αρχάνων του Ηρα- ντζάς (1881-1960), ο οποίος τραυματίστηκε στη μάχηκλείου και ήρθε να αγωνιστεί για την απελευθέρωση αυτή. Η προσφορά του στον απελευθερωτικό αγώ-της Μακεδονίας. να της Μακεδονίας υπήρξε σημαντική. ΑγωνίστηκεΤο σώμα του Καπετάν Νταφώτη, μετά τη σύγκρου- με εξαιρετική γενναιότητα και θάρρος εναντίον τωνσή με τουρκικές δυνάμεις στα Στεφανινά (την 23- Τούρκων και των Βουλγάρων στην περιοχή της Κε-4-1905), πέρασε στην απέναντι πλευρά των λιμνών ντρικής Μακεδονίας και στον βάλτο των Γιαννιτσών, 7

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33οόταν ο Μακεδονικός Αγώνας βρισκόταν σε ένταση. τραγουδιού που διέσωσε στο τετράδιο του ο λειβαδι-Ο Μητροπολίτης Αρδαμερίου και Γαλατίστης Ιωακείμ ώτης Πέτρος Γκάγκος (1909-1995), του οποίου ο πα-(Στρουμπής), σχεδόν αμέσως μετά την ενθρόνισή του τέρας Άγγελος Γκάγκος είχε λάβει μέρος στην ηρωική(το 1911), ζήτησε από τον Καπετάν Νικόλα Μαυρα- αυτή μάχη (Βενετόπουλος, 1998:242). Οι Τούρκοι φό-ντζά να τον συνοδεύει κατά τις επισκέψεις στις ενο- νευσαν τον Αράπη σε μια μικρή κοιλάδα κοντά στονρίες της Μητρόπολης αναγνωρίζοντας την προσφορά Κερασώνα, η οποία φέρει το όνομά του, «Στου Αρά-του προς τους υπόδουλους Έλληνες. Η φήμη του επι- πη τη Λάκκα». Το όνομα Ουβρανός δηλώνει το όροςκρατούσε, ενώ ακόμη η Μακεδονία ήταν σκλαβωμέ- Ομβριανός, του οποίου μέρος είναι το «Καλογερικό»νη στους Τούρκους, αλλά και μετά την απελευθέρω- όρος, και παρεμβάλλεται στην οροσειρά Χορτιάτη -ση (1912). Οι εφημερίδες της Θεσσαλονίκης, κυρίως η Χολομώντα.Μακεδονία (27-11-1960), φιλοξένησαν αρκετές φορέςαφιερώματα στην προσφορά του. Από τους 80 λειβαδιώτες αγωνιστές, που έλαβαν μέρος στη μάχη της 3ης Μαΐου 1905, γνωστοί είναι, Ένα δημοτικό τραγούδι που υμνεί τον ηρωισμό σύμφωνα με μαρτυρίες, οι εξής:του Καπετάν Νικόλα Μαυραντζά και των λοιπώνΛειβαδιωτών αγωνιστών στη μάχη αυτή, διασώζει ο Νικόλαος Μαυραντζάς, Χρήστος Μαυραντζάς, Αν-Κλεάνθης Βενετόπουλος στο βιβλίο του: «Τόπος κα- δρεάς Βενετόπουλος, Κωνσταντίνος Γιαννακός, Άγ-ταγωγής Λιβάδι Χαλκιδικής» (1998:240-247). Το δη- γελος Γκάγκος, Γεώργιος Καμπανός, Παναγιώτηςμοτικό αυτό τραγούδι αποτελείται από 14 δίστιχα και Καμπανός, Πασχάλης Καμπανός, Παναγιώτης Κου-έχει ως εξής: δούνης, Πασχάλης Κουδούνης, Γεώργιος Λιόλιος, Αστέριος Λυμπιτσιούνης, Ιωάννης Μούμκας, Πανα-«Τα κατορθώματα του Καπετάν Νικόλα Μαυραντζά» γιώτης Μούμκας, Κωνσταντίνος Μπαζούκας, Αστέ-«Το μάθατε τι έγινε στο Λειβαδιού τα μέρη; ριος Πάλλας, Δημήτριος Πολίτης, Ιωάννης Σαλταπί-Κύκλωσαν τον Μαυραντζά ένα τούρκικο ασκέρι. δας, Ιωάννης Στόϊκος και Δημήτριος Τζίτζικας.Οι Τούρκοι ήτανε πολλοί, γύρω στις δυο χιλιάδες,και η δύναμη του Μαυραντζά ογδόντα παλικαράδες. Τα ονόματα των λοιπών Λειβαδιωτών αγωνιστώνΚαι το Λειβάδι σαν τ’ άκουσε πολεμιστές συνάζει, που έλαβαν μέρος στη μάχη αυτή δεν είναι γνωστά.κι από την απέναντι πλαγιά του Μαυραντζά φωνάζει. Στον κατάλογο του Μακεδονομάχου οπλαρχηγούΒάστα γενναίε Μαυραντζά, κι ερχόμαστε κοντά σου, Αθανασίου Μινόπουλου, που υπάρχει στο ΜουσείοΕμείς θα τους χτυπήσουμε από τα δεξιά σου. Μακεδονικού Αγώνα Θεσσαλονίκης, αναγράφονταιΠέφτουν οι σφαίρες σαν βροχή, τα βόλια σαν χαλάζι, οι εξής Λειβαδιώτες Μακεδονομάχοι: Κατάκαλος Πα-και του Σουλτάνου το ασκέρι, Αλάχ, Αλάχ, φωνάζει. ναγιώτης του Γεωργίου, οπλίτης, Μανίκας Στέργιος,Γιούργια τους κάνει ο Μαυραντζάς με το σπαθί στο χέρι, οπλίτης, Μπουλιώνης Γεώργιος του Αθανασίου καικαι κυνηγάει σαν το λιοντάρι το τούρκικο ασκέρι. Λιόλιος Γεώργιος του Δημητρίου. Ο τελευταίος είχεΦεύγουν οι Τούρκοι, φεύγουνε, δεν ξέρουν που να πάνε, συλληφθεί από τους Τούρκους και καταδικαστεί σε δι-Κι όλο φωνές ακούγονται, τισλίμ Καπετάνιε. ετή φυλάκιση. Σε φυλάκιση είχε καταδικαστεί επίσηςΤι θέλετε εδώ βρωμόσκυλα, τον τόπο να μολύνετε, και ο αγωνιστής Ιωάννης Πανώρης, ο οποίος παρέμει-δεν ξέρετε, εδώ που ήρθατε κανένας δεν θα μείνετε! νε στις φυλακές του Επταπυργίου Θεσσαλονίκης μέχριΕδώ ο τόπος είναι ελληνικός και λευτεριά μυρίζει το 1906. Στην προφορική παράδοση μνημονεύεται επι-και ο Τούρκος που θα πατήσει εδώ, πίσω δεν θα γυρίζει. πλέον και ο Γεώργιος Μαυρομάτης, ο οποίος είχε πά-«Και όταν η μάχη του Ουβρανού τελείωσε, ρει μέρος από ενωρίς στον Μακεδονικό Αγώνα (Βενε-μετρήθηκαν και λείπαν δυο νομάτοι, τόπουλος,1998:244),Ένα Κρητικόπουλο και ένα Λειβαδιωτάκι.»Ο Γεώργιος Αράπης και ο Σ. Καντιδάκης. Κατόπιν αυτών, θεωρούμε ότι είναι υποχρέωση τηςΚαι ο Δεσπότης τον καλεί, παράσημα του δίνει, Κοινότητας Λειβαδίου να αναγνωρίσει πλέον επίσημαγια τη γενναία του καρδιά και την παλικαροσύνη. τη θυσία και την προσφορά των Κρητών και Λειβαδι-Πάρτο γενναίε Μαυραντζά, πάρτο γιατί σού αξίζει, ωτών αγωνιστών στον Μακεδονικό Αγώνα. Μια ενέρ-το μπόι σου και η τόλμη σου τους Τούρκους τους φοβίζει. γεια για την απόδοση τιμής στον οπλαρχηγό ΚαπετάνΚαι όταν τους Τούρκους διώξανε απ’ τη Μακεδονία, Νικόλα Μαυραντζά θα ήταν να μεριμνήσουν οι κάτοι-ο Δεσπότης τον Μαυραντζά διάλεξε για την περιοδεία.» κοι για την τοποθέτηση μιας προτομής του οπλαρχη- γού στον χώρο του Ηρώου ή σε κάποιο άλλο περίοπτο Τα ονόματα των νεκρών που αναφέρονται στο 11ο σημείο της Κοινότητας. Θα μπορούσε, επίσης, να ανα-δίστιχο δεν περιλαμβάνονται στον διασωθέντα κατά- θέσει η Κοινότητα τη συγγραφή της βιογραφίας τουλογο των ηρωικώς πεσόντων στη μάχη του «Κερασώ- Καπετάν Νικόλα Μαυραντζά και να δώσει το όνομάνα». Αναγράφονται, όμως, στην παραλλαγή αυτή του του και τα ονόματα του οπλαρχηγού Ι. Νταφώτη και των ηρωικώς πεσόντων αγωνιστών σε δρόμους της Κοινότητας. 8

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017ΕΙΜΑΙ Η ΕΛΙΑ Η ΤΙΜΗΜΕΝΗ… «Εάν αποσυνδέσεις την Ελλάδα, στο ΠΑΝΟΣ Χ. ΒΕΡΡΟΙΩΤΗΣ τ. Εκπαιδευτικός-Ζωγράφοςτέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέ-λι και ένα καράβι. Που σημαίνει: ότι με άλλα τόσα την τα απαραίτητα, γιατί θα μάζευαν ελιές όλη την ημέραξαναφτιάχνεις». και πολλές φορές θα διανυκτέρευαν στις καλύβες τους για να συνεχίσουν και την άλλη μέρα. Πρώτα μάζευαν Οι παραπάνω στίχοι, από την ποιητική συλλογή το «χαμολόι» και στη συνέχεια οι άντρες τίναζαν με τις«Ο Μικρός Ναυτίλος» του Οδυσσέα Ελύτη υπογραμ- μακριές βέργες τα κλωνάρια για να πέσουν οι ελιές στομίζουν τη στενή σχέση της ελιάς με την ιστορία, την έδαφος. Συγχρόνως οι γυναίκες μάζευαν στα καλάθιαπαράδοση, τη φύση της Ελλάδας, τη ζωή και τις δρα- τον καρπό που έπεφτε, ξεχωρίζοντας τις πιο καλές σεστηριότητες των Ελλήνων. άλλο δοχείο για αλάτισμα. Στη συνέχεια συγκεντρώ- νονταν στα σακιά και μεταφέρονταν στα ελαιοτριβεία Στο εξώφυλλο του περιοδικού μας εικονίζεται μια για ελαιοποίηση.ελιά. Αυτή η εικόνα λειτούργησε σαν έναυσμα για να δι-ατυπώσουμε μερικές σκέψεις, πληροφορίες και στοιχεία Σήμερα το μάζεμα της ελιάς έχει αλλάξει σημαντι-για την καταγωγή, την εξέλιξη, και τη χρησιμότητα του κά. Οι ποικιλίες των επιτραπέζιων ελιών είναι πολλέςευλογημένου αυτού δέντρου, που συνδέεται τόσο πολύ και μαζεύονται νωρίτερα και μόνο με το χέρι. Οι ελιέςμε την ιδιαίτερη πατρίδα μας, τη Χαλκιδική. για ελαιοποίηση, με τη βοήθεια των σύγχρονων μηχα- νημάτων, μαζεύονται εύκολα και γρήγορα στα πλαστι- Είναι φθινόπωρο κι η σκέψη μας τρέχει στα περα- κά δίχτυα, σακιάζονται ή μπαίνουν σε πλαστικά κιβώ-σμένα, στα παιδικά μας χρόνια, τότε που στη Χαλκιδι- τια και μεταφέρονται στα ελαιοτριβεία. Οι οικογένειεςκή, οι άνθρωποι, κάθε χρόνο, τέτοια εποχή, ήταν σκορ- δεν χρειάζεται πια να σηκώνονται από τα χαράμα-πισμένοι στους ελαιώνες και μάζευαν το χρυσό καρπό τα για το μάζεμα της ελιάς. Εικόνες του παρελθόντος,της ελιάς. Το μάζεμα της ελιάς στην ελληνική ύπαιθρο σαν αυτές που έρχονται στο μυαλό μας, περιορίζονταιήταν υπόθεση οικογενειακή. Η συμμετοχή ήταν μαζι- μόνο σε αναμνήσεις.κή. Τότε οι ποικιλίες της ελιάς ήταν ελάχιστες και προ-ορίζονταν μόνο για ελαιοποίηση. Η συγκομιδή άρχιζε, Το ελαιόδεντρο, το πολύτιμο αυτό δώρο της φύσης,γύρω στα τέλη Οκτωβρίου με αρχές Νοεμβρίου, ανά- είναι τόσο παλιό, όσο και η ανθρώπινη ύπαρξη. Χιλιά-λογα βέβαια με τις κλιματικές συνθήκες του κάθε τό- δες χρόνια τώρα ζει στην περιοχή της Μεσογείου καιπου και τον καιρό που επικρατούσε την κάθε χρονιά. είναι μια ζωντανή κληρονομιά, που συνδέεται με πολ- λούς τομείς της ζωής μας. Η ιστορία του δέντρου και Για τους Χαλκιδικιώτες η διαδικασία αυτή ήταν ένα οι συμβολισμοί του, αποδεικνύουν τον σπουδαίο ρόλοείδος ιεροτελεστίας, ένα πραγματικό πανηγύρι, καθώς του στην εξέλιξη της οικονομίας μας και του πολιτι-στους ελαιώνες πήγαιναν όλα τα μέλη της οικογένει- σμού μας.ας, με τα ζώα, τα σακιά, τις βέργες, τα φαγητά και όλα Είναι σχεδόν βέβαιο ότι τα πρώτα ελαιόδεντρα στις«Το λιομάζωμα». Πίνακας του λαϊκού ζωγράφου ΘΕΟΦΙΛΟΥ. 9

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33οχώρες της Μεσογείου ήταν αυτοφυείς αγριελιές που νούν σε ηλικία τα 1000 χρόνια. Σε πολλές περιοχές τηςεμφανίστηκαν σχεδόν μαζί με τους πρώτους ανθρώ- Ελλάδας υπάρχουν αιωνόβιες ελιές που θεωρούνταιπους, στην περιοχή. Αυτό άλλωστε καταμαρτυρούν τα πολιτιστική κληρονομιά μας. Είναι το ιερό δέντρο πουαπομεινάρια όλων σχεδόν των πολιτισμών που ανα- αγαπούν και διεκδικούν όλοι οι πολιτισμοί της Μεσο-πτύχθηκαν στην ευρύτερη περιοχή. Οι επιστήμονες γείου από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Είναι το δέ-δεν συμφωνούν για τον τόπο ή τη χώρα καταγωγής ντρο που αναφέρεται στην Κιβωτό του Νώε, στη σο-της ελιάς. Πιθανοί τόποι καταγωγής είναι τα παράλια φία της θεάς Αθηνάς και στον κήπο της Γεθσημανή, μετης Μικράς Ασίας, η Παλαιστίνη, η Συρία, τα παράλια τα αιωνόβια δέντρα του, που σώζονται μέχρι σήμερα.της Βόρειας Αφρικής,η Κρήτη, η Κύπρος, κάποια νη-σιά του Αιγαίου κ.ά. Σύμφωνα με τη βοτανική επιστή- Η ελιά και το λάδι εμφανίζονται σταθερά και δι-μη, η ήμερη ελιά προήλθε είτε από την άγρια ελιά, είτε αχρονικά σε όλες τις εκφάνσεις του ελληνικού βίου,από τη Χρυσόφυλλο Ελιά. ατομικού και συλλογικού: θρησκεία, τέχνη, παράδο- ση, κοινωνικές, πολιτιστικές και πολιτισμικές εκδηλώ- Η ιστορική εμφάνιση του ελαιόδεντρου ξεκινά από σεις, αθλητισμό, διατροφή κ.ά. Όποιο τομέα της ελ-τα πολύ παλιά χρόνια. Τα δέντρα μεταφέρθηκαν από την ληνικής καθημερινότητας κι αν εξετάσει κανείς και σεΕλλάδα στον υπόλοιπο Μεσογειακό Ευρω-παϊκό χώρο όποια εποχή, θα συναντήσει την πληθωρική παρουσίααπό Φοίνικες εμπόρους, που ξεκίνησαν από την Ελλά- του ελαιόδεντρου και των προϊόντων του.δα, ταξίδεψαν στη Νότια Ευρώπη και έφτασαν μέχρι τηνΠορτογαλία, αφού πέρασαν πρώτα από την Ιταλία, τη Η μακρόχρονη παρουσία της είχε σαν φυσικό επα-Γαλλία και την Ισπανία. Τον 16ο αιώνα διαδόθηκε από κόλουθο, εκτός των άλλων, να επηρεάσει και την καλλι-τη Μεσόγειο στις χώρες του Δυτικού Ημισφαιρίου από τεχνική ζωή των κατοίκων της περιοχής. Οι δημιουργοίΙσπανούς και Πορτογά-λους, το 1805 στην Αυστραλία της αρχαίας και της σύγχρονης τέχνης εμπνεύστηκαναπό Ιταλούς και τελευταία διαδόθηκε στην Κίνα και τις από την ομορφιά και τη χρησιμότητα του δέντρου καιΙνδίες. Η περιοχή της Μεσογείου, όπου καλλιεργείται, απέδωσαν θαυμάσια έργα ζωγραφικής (τοιχογραφίες),χαρακτηρίζεται σαν ζώνη της ελιάς. έργα αγγειογραφίας (μελανόμορφοι και ερυθρόμορ- φοι αμφορείς ζωγραφισμένοι με θέματα από την καλ- Κατά γενική παραδοχή η καλλιέργεια της ελιάς λιέργεια, τη συγκομιδή και την εξαγωγή του λαδιούαναπτύχτηκε πρώτα στον ελλαδικό χώρο και αργότε- της ελιάς), έργα αργυροχρυσοχοΐας (η ελιά υπήρχερα διαδόθηκε και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες και στη στις όψεις πολλών νομισμάτων), έργα ξυλογλυπτικήςσυνέχεια στον υπόλοιπο κόσμο. Κρήτες και νησιώτες (το πρωταρχικό άγαλμα της Αθηνάς, στην Ακρόπολη,του Αιγαίου της Νεολιθικής εποχής μεταμόρφωσαν τις ήταν ξόανο από ξύλο ελιάς). Αλλά και στη νεότερη καιάγριες ελιές σε καλλιεργήσιμα δέντρα και η πρώτη συ- σύγχρονη εποχή, μεγάλοι ξένοι και Έλληνες καλλιτέ-στηματική καλλιέργεια της αγριελιάς έγινε τη χρονική χνες δημιούργησαν εξαίρετα έργα τέχνης με θέμα τηνπερίοδο 3000 με 2000 π.Χ. Στην Κνωσό και στις Αρχά- ελιά. Εμπνευσμένος από την αγροτική ζωή της περιο-νες βρέθηκαν μέσα σε αγγεία κουκούτσια από ελιές, ενώ χής της Νότιας Γαλλίας, ο μεγάλος Ολλανδός ζωγρά-στη Ζάκρο βρέθηκαν ολόκληρες ελιές με τη σάρκα τους φος Βαν Γκογκ δημιούργησε εξαιρετικούς πίνακες μεπου χρονολογούνται γύρω στο 1450 π.Χ. Ελιές απει- το θέμα αυτό. Στην Ελλάδα, πάμπολλοι ζωγράφοι, χα-κονίζονται και σε έργα τέχνης της εποχής αυτής, όπως ράκτες, γλύπτες, αργυροχρυσοχόοι, ξυλογλύπτες καιστην Κνωσό και στο Βαφειό της Λακωνίας. άλλοι καλλιτέχνες δημιούργησαν αριστουργήματα τέ- χνης με θέμα το ελαιόδεντρο και τις δραστηριότητες Η ελιά, όπως αναφέρει ο μύθος, ήταν το δώρο της των ανθρώπων γύρω από την καλλιέργειά του και τηνθεάς Αθηνάς προς τους Αθηναίους, οι οποίοι σε ένδει- επεξεργασία των προϊόντων του.ξη ευγνωμοσύνης, έδωσαν το όνομά της στην πόλητους. Η ίδια η θεά τους δίδαξε και την καλλιέργεια του Διαχρονική είναι η παρουσία της ελιάς και στηνδέντρου. Είναι γνωστό σε όλους μας, από τη Μυθολο- ποίηση και την πεζογραφία. Ο Όμηρος στην Οδύσσειαγία το επεισόδιο της φιλονικίας της Αθηνάς με τον Πο- γράφει: «Δέντρο μακρόφυλλο ελιάς…έκοψα τη φυλ-σειδώνα για το όνομα της πόλης των Αθηνών. Η πρώ- λωσιά…Και τον κορμό του από τη ρίζα πελέκησα…».τη ελιά, λοιπόν, φυτεύτηκε από τη θεά Αθηνά πάνω Οι τραγικοί ποιητές: Αισχύλος, Σοφοκλής και Ευριπί-στην Ακρόπολη, η «Μορία Ελαία», νικώντας τον Πο- δης αναφέρουν την ελιά σε πολλά σημεία των έργωνσειδώνα και δίνοντας το όνομά της στην πόλη. Η δεύ- τους. Οι αρχαίοι συγγραφείς και φιλόσοφοι ασχολή-τερη ελιά, σύμφωνα με τον Παυσανία, φυτεύτηκε στην θηκαν στα έργα τους με το ελαιόδεντρο και τα προϊ-περιοχή «Ακαδημία Πλάτωνος». Αυτή η ελιά, αρχικά, όντα του, όπως ο Αριστοτέλης (Αθηναίων Πολιτεία),ονομαζόταν Ελιά του Περικλέους και μετέπειτα μετο- ο Δημοσθένης (Νόμος), ο Ηρόδοτος (Απολλόδωρος),νομάστηκε σε Ελιά του Πλάτωνα. ο Θεόφραστος («Περί φυτών αιτιών» και «Περί φυτών ιστορίας»), ο Σόλωνας, ο Παυσανίας κ.ά. Η ελιά είναι το μακροβιότερο από τα γνωστά μαςδέντρα. Η φυσιολογική διάρκεια ζωής μιας ελιάς είναι Ο μεγάλος μας ποιητής Κωστής Παλαμάς αποδί-300 έως 600 χρόνια. Υπάρχουν ελαιόδεντρα που ξεπερ- δει με εξαιρετικό τρόπο τη μεγάλη αξία της ως δέντρου 10

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017ανά τους αιώνες και την αδιάλειπτη σύνδεσή της με και Καινή). Το «Όρος των Ελαιών» επέλεξε ο Ιησούςτη θρησκεία, στο εξαίρετο ποίημά του «Η ελιά» (Είμαι για προσευχή και συνάντηση με τους μαθητές του καιτου ήλιου η θυγατέρα…). εκεί συνελήφθη, λίγο πριν να σταυρωθεί. Στο ίδιο όρος παρουσιάστηκε ο Ιησούς στους μαθητές του μετά την Αλλά για την ελιά έγραψαν εξαίρετα ποιήματα και Ανάστασή του και από το Όρος των Ελαιών αναλήφθη-πεζογραφήματα και άλλοι ποιητές και πεζογράφοι: κε στους ουρανούς. Στη Χριστιανική θρησκεία το λάδιΑνδρ. Κάλβος, Άγ. Σικελιανός, Ιωάν. Πολέμης, Αργ. είναι το κύριο συστατικό στο Άγιο Μύρο. Λάδι καίνεΕφταλιώτης, Στρ. Μυριβίλης, Αλέξ. Παπαδιαμάντης, τα καντήλια στις εκκλησίες και στα εικονοστάσια τωνΗλ. Βενέζης, αλλά και οι: Ν. Καζαντζάκης, Γιάν. Ρί- σπιτιών μας και στους τάφους των νεκρών, από τον 4οτσος, Κ. Βάρναλης, Γ. Σεφέρης καθώς και η Δημοτι- αι. μ.Χ. Λάδι χρησιμοποιείται και στα μυστήρια της Βά-κή ποίηση. φτισης, του Χρίσματος και του Ευχελαίου. Από τα αρχαιότατα χρόνια η ελιά θεωρείται ιερό δέ- Από τα αρχαιότατα χρόνια η χρήση του λαδιού ωςντρο. Είναι συνυφασμένη με τη δόξα, την ειρήνη, τη φι- τροφή, φάρμακο και καλλυντικό είναι συνεχής καιλία, την αγάπη, την υγεία, τη σοφία, την ευημερία, τη αδιάλειπτη. Αποτελούσε βασικό στοιχείο της ελληνι-γονιμότητα και την ευφορία. Οι αρχαίοι Έλληνες τη θεω- κής διατροφής με πολλά οφέλη. Στην ιατρική επιστή-ρούσαν σύμβολο των ολυμπιακών ιδεωδών. Γι αυτό και μη, εκτός της αντιοξειδωτικής του δράσης, έχει θετι-το μοναδικό βραβείο που έπαιρνε ο Ολυμπιονίκης ήτανένα στεφάνι φτιαγμένο από κλαδί κά αποτελέσματα στα επίπεδα τηςελιάς. Μέσα στο ναό της Ήρας, στην χοληστερόλης. Έχει αντιφλεγμονώ-Αρχαία Ολυμπία, υπήρχε μια ελιά, «η δεις και ευεργετικές ιδιότητες στοκαλλιστέφανος ελαία», από τα κλα- άσθμα και στη ρευματοειδή αρθρί-διά της οποίας φτιαχνόταν «ο κότι- τιδα. Βελτιώνει τη λειτουργία τουνος», το στεφάνι, με το οποίο στεφά- ήπατος και βοηθάει στην ανάπτυ-νωναν τους ολυμπιονίκες. Την ελιά ξη των οστών και του οργανισμούαυτή, κατά τη μυθολογία, την είχε στις βρεφικές και παιδικές ηλικί-φυτέψει ο Ηρακλής όταν ολοκλήρω- ες. Ήταν γνωστή η ευεργετική επί-σε τους 12 άθλους του. Το ελαιόλαδο δρασή του στο πεπτικό σύστημα,ήταν το βραβείο για τους νικητές των στη θεραπεία δερματικών παθήσε-Παναθηναϊκών Αγώνων. Οι Αθηναίοι ων, στην επούλωση τραυμάτων καιαπεικόνιζαν στα νομίσματά τους την στην αντιμετώπιση καρδιακών πα-Αθηνά με στεφάνι ελιάς στο κράνος θήσεων. Αλλά και τα άνθη και τατης και έναν αμφορέα με λάδι ή ένα φύλλα της χρησιμοποιούνταν ωςκλαδί ελιάς. Και το χρυσελεφάντινο αφέψημα για τη θεραπεία διαφό-άγαλμα του Δία στην Ολυμπία ήταν ρων παθήσεων. Οι αρχαίοι Έλληνεςστεφανωμένο με κλάδους ελιάς. Τέ- άλειφαν το σώμα τους με ελαιόλα-λος με λάδι ελιάς, οι αρχαίοι Έλληνες, δο σαν μέρος της καθημερινής τουςέκαναν σπονδές στους βωμούς και με υγιεινής και για προστασία από τονλάδι άλειφαν τις επιτύμβιες στήλες. ήλιο και το ψύχος. Ο Ιπποκράτης, που θεωρείται πατέρας της μοντέρ- Στην κλασική εποχή οι Έλλη- νας ιατρικής, αποκαλούσε το ελαιόλαδο «το μέγα θε-νες φιλόσοφοι μελέτησαν τις φαρμακευτικές ιδιότητες ραπευτικόν» και στον Ιπποκράτειο Κώδικα αναφέρο-του ελαιόλαδου και τη συμβολή του στην υγεία του νται τουλάχιστον 60 θεραπείες που είχαν σαν βάση τοανθρώπου. Ο Αριστοτέλης έγραψε για τον τρόπο με ελαιόλαδο.τον οποίο πρέπει να γίνεται η ελαιοκαλλιέργεια, ενώ Η ελληνική παράδοση είναι στενά συνδεδεμένη μεο μεγάλος νομοθέτης της Αθήνας, Σόλων, εισήγαγε το ελαιόδεντρο και το λάδι. Σε πολλές ελληνικές αγρο-την πρώτη νομοθεσία για την προστασία των ελαιόδε- τικές περιοχές, κάθε φορά που γεννιέται ένα παιδί φυ-ντρων και των ελαιοπαραγωγών. Στα βυζαντινά χρό- τεύουν και μια ελιά. Το παιδί μεγαλώνει παράλληλα μενια, η ελαιοκαλλιέργεια στις ελληνικές περιοχές ήταν την ελιά. Όταν το παιδί φτάσει στην ηλικία των 6 ετώνπολύ ανεπτυγμένη και η αυτοκρατορία έκανε τη μεγα- και είναι έτοιμο να πάει στο σχολείο, τότε και η ελιά εί-λύτερη εξαγωγή λαδιού στον κόσμο. ναι έτοιμη να καρποφορήσει. Η ελιά θα βρίσκεται συ- νέχεια κοντά στην οικογένεια για πολλές γενιές και θα Στον χώρο της θρησκείας, στην αρχαία Ελλάδα θυμίζει τη συνέχιση και την εξέλιξη της ζωής.εθεωρείτο ιερό δέντρο, ενώ το λάδι και οι ελιές χρησι- Η καλλιέργεια της ελιάς στην Ελλάδα αντιπροσω-μοποιούνταν στη λατρεία των θεών. Στην Παλαιά Δια- πεύει το 87,21% των δενδρωδών καλλιεργειών, γεγο-θήκη, φύλλο ελιάς κρατούσε το περιστέρι στο ράμφος νός που μεταφράζεται σε περίπου 10.000.000 στρέμμα-του, όταν επέστρεψε στην Κιβωτό του Νώε. Με δυο δέ-ντρα ελιάς συμβολίζονται οι δύο Διαθήκες (Παλαιά 11

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33οτα γης. Η Ελλάδα είναι τρίτη ελαιοπαραγωγός χώρα φορές για ελαιώνες στη Χαλκιδική. Στα μέσα του 19ουστον κόσμο, μετά την Ισπανία και την Ιταλία, με μέσο αιώνα υπήρχε συστηματική ενασχόληση με την ελαι-όρο παραγωγής 280.000 τόνους το χρόνο, από τους οκομία. Το 1887 αναφέρεται ο μεγάλος ελαιώνας τηςοποίους το 50% περίπου εξάγεται σε χώρες της Ευ- Πορταριάς, έκτασης 5.000 στρ. με 32.000 ελαιόδεντρα.ρωπαϊκής Ένωσης, κυρίως στην Ιταλία. Επίσης, είναι Στην ανάπτυξη της ελαιοκομίας της Χαλκιδικής συνέ-πρώτη στον κόσμο στην παραγωγή μαύρων ελιών. Στο βαλε ουσιαστικά η εξημέρωση των άγριων ελαιόδε-έδαφός της καλλιεργούνται περισσότερα από 150 εκα- ντρων που υπήρχαν σε περιοχές που δεν ήταν κατάλ-τομμύρια ελαιόδεντρα, από τα οποία τα 21 εκατομ- ληλες για σιτοκαλλιέργεια και έτσι δημιουργήθηκαν οιμύρια για την παραγωγή επιτραπέζιων ελιών. Το 60% πρώτοι ελαιώνες.του καλλιεργούμενου εδάφους της Ελλάδας καλύπτε-ται από ελαιώνες, ενώ είναι η χώρα με τις περισσότε- Στη Χαλκιδική υπάρχουν πολλά τοπωνύμια πουρες ποικιλίες ελιάς. Με την ελαιοκομία και την ελαι- έχουν σχέση με την ελιά. Ο οικισμός Ελαιοχώρια. Στηοπαραγωγή ασχολούνται και έχουν εισόδημα περίπου Νικήτη τα τοπωνύμια Ελιά και Μικρή Ελιά. Στο Στρα-600.000 οικογένειες, ενώ το ελαιόλαδο αντιστοιχεί στο τώνι η θέση Ελαιώνας. Στα αρχαία Στάγειρα το Λιο-9% της αξίας της αγροτικής παραγωγής στην Ελλάδα. τόπι κ.ά.Η κατανάλωση στην Ελλάδα είναι 19 λίτρα λάδι ανάάτομο το χρόνο, ενώ στις Η.Π.Α. 3, στη Γερμανία 0,7 Σήμερα στο νομό Χαλκιδικής καλλιεργούνταικαι στην Ιαπωνία 0,1 λίτρα. 310.000 στρ. (1/3 της καλλιεργούμενης έκτασης του νομού) με 5.200.000 ελαιόδεντρα από τα οποία τα Η ελαιοκαλλιέργεια στη Χαλκιδική έχει ιστορία 4.600.000 βρίσκονται σε στάδιο παραγωγής. Παράγο-πολλών εκατονταετιών. Διάφορες ενδείξεις μας κά- νται ετησίως 100.000 τόνοι λαδιού, από το οποίο 900νουν να πιστεύουμε ότι ήταν διαδεδομένη στους ελλη- τόνοι αγουρέλαιο. Περίπου 60.000 κάτοικοι απασχο-νιστικούς χρόνους, ενώ βεβαιώνεται για τη ρωμαϊκή λούνται σε 22.000 επιχειρήσεις καλλιέργειας ελαιόδε-και παλαιοχριστιανική περίοδο από τους τραπητούς ντρων και εκμετάλλευσης προϊόντων ελιάς, ενώ λει-(λίθινα κυπελόσχημα ελαιοτριβεία) και άλλα ανασκα- τουργούν 80 μεταποιητικές επιχειρήσεις ελιάς και 40φικά ευρήματα που ανακαλύφτηκαν κατά καιρούς. ελαιοτριβεία. Από τη Χαλκιδική εξάγονται 20.000 τό- νοι πράσινες ελιές σε 45 χώρες. Οι επιτραπέζιες ελιές Κατά τη μεσαιωνική περίοδο και την τουρκοκρα- είναι το δεύτερο εξαγώγιμο αγροτικό προϊόν με αξίατία, τα ελαιόδεντρα ήταν διάσπαρτα και σε μεγάλη εξαγωγών 577 εκατ. ευρώ για το 2014. Στη Χαλκιδικήσχετικά απόσταση, ώστε τα ίδια κτήματα να χρησιμο- παράγεται το 55% της συνολικής ποσότητας της επι-ποιούνται συγχρόνως και για άλλες καλλιέργειες, κυ- τραπέζιας ελιάς της Ελλάδας, ενώ περίπου το 90% τηςρίως δημητριακών. Το 14ο αιώνα αναφέρεται η ύπαρξη επιτραπέζιας ελιάς της Χαλκιδικής εξάγεται σε όλονΤζιμηλαρείων (ελαιοτριβείων). Το 1815 υπήρχαν ανα- τον κόσμο. ***ΑΜΙΜΗΤΟ… Βρισκόμαστε στα μέσα της 10ετίας του ’80, ΑΓΓΕΛΟΣ ΦΙΛ. ΜΑΝΤΣΙΟΣ κατάγεται ο Αριστοτέλης;». Και τότε ο Παύλος, με πε-στο Δημόσιο Γυμνάσιο του Αγίου Νικολάου Χαλκιδι- ρίσσια αυτοπεποίθηση, στρέφει τον άξονα του κορ-κής, Σεπτέμβριος. Η εξετάζουσα, τους λιγοστούς επα- μιού κατά 90 μοίρες, με τον τενωμένο δείκτη να δείχνεινεξεταστέους στο μάθημα της ιστορίας, νεαρά φιλό- κατά Βορρά μεριά, και με φωνή, που δεν επιδέχεται δι-λογος, απογοητευμένη από τις… μη απαντήσεις τους, αφωνίες και παρερμηνείες, αποφαίνεται: «Απου ‘δω σι’σ ’όλες γενικώς τις ερωτήσεις που τους υπέβαλε, τους απάν’ …!».απευθύνει τέλος και την εξής εύκολη,..κατά την γνώ-μη της ερώτηση, υπολογίζοντας και στην εντοπιότητα Η νεαρά φιλόλογος, μη γνωρίζουσα, ως φαίνε-των εξεταζομένων: «Από που κατάγεται ο Αριστοτέ- ται, προς τα …«πού παν’ τα τέσσερα», τα σημεία τουλης;» Κανείς δεν απαντά, τα κεφάλια σκυμμένα. Ο Νι- ορίζοντος εννοώ, δεν εκτιμά σωστά την απάντησηκητιανός, ο ευφυέστατος Παύλος, μεταξύ των εξετα- του Παύλου, και με την σειρά της κι εκείνη, αποφαί-ζομένων κι αυτός, …στύβει το μυαλό του να θυμηθεί νεται: «Απορρίπτεσθε». Παρεμβαίνει όμως ο παρευ-το όνομα της γενέτειρας του… Σταγειρίτη, αλλά δεν ρισκόμενος συνάδελφός της, ο Νικητιανός φιλόλο-τα καταφέρνει. Σηκώνει όμως, θαρραλέα, το δεξί του γος Ιωακείμ Κρικελίκος και την παρατηρεί: «Μα,χέρι με τον δείκτη του υπερυψωμένο, και πιεστικά –μη έδειξε προς την σωστή κατεύθυνση». Καταλυτικήτον προλάβει άλλος-ζητά την άδεια ν’ απαντήσει. Η η παρέμβαση του Ιωακείμ. Ο Παύλος πέρασε στηννεαρά καθηγήτρια τον ενθαρρύνει. «Ορίστε, από πού επόμενη τάξη. Στη συνέχεια τελείωσε και τις γυμνα- στικές του σπουδές. 12

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017 ΟΙ ΦΩΤΑΡΟΙ ΓΡΑΜΜΕΝΟΣ Κ. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣΦωταροί ή Φουταροί. ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ ΕΘΙΜΟΥΠαραμονή, αλλά και ανήμερα των Θεοφανείων,πραγματοποιείται εδώ και χρόνια στο Παλαιόκαστρο Το “λουκάνικο”. Πάνω σε ξύλινο ραβδί, δένεται προσεκτικά έναΧαλκιδικής ένα έθιμο με μορφή δρώμενου, που ίσως ωμό χοιρινό λουκάνικο. Αυτό μπήγεται στη μέση τουείναι και μοναδικό στον Ελλαδικό χώρο, όσον αφορά χώρο που θα γίνει ο χορός. Θα παραμείνει εκεί μέχριτο εθιμοτυπικό του. να καταφέρει να το αρπάξει κάποιος από τους θεατές.Την ονομασία του την οφείλει στην ημέρα πουπραγματοποιείται. Στην ημέρα των Φώτων. Ο “βασιλιάς”. Φοράει το ταλαγάνι (παραδοσιακή κάπα των βο-Λαϊκό Δρώμενο, όπως μας αποκαλύπτει και η ίδια σκών) και φορτώνεται με μεγάλα κουδούνια (τούντσιαη λέξη, είναι το είδος εθίμου που έχει δράση. Είναι σαν και ντουμπλέκες), τα οποία κάνουν εκκωφαντικό θό-μια μορφή λαϊκού θεάτρου, με την συμμετοχή μιας ρυβο. Βάζει στην πλάτη του, κάτω από το ταλαγάνι,ομάδας ατόμων από την ένα μαξιλάρι, ώστε ναίδια κοινότητα. Αυτή η φαίνεται καμπούρης καιλαϊκή ομάδα συντηρεί, αστείος. Κρατάει έναδιατηρεί και αναβιώ- μεγάλο ξύλινο σπαθίνει αυτήν την πρωτότυ- με το οποίο κάνει κινή-πη και αυθεντική παρά- σεις-παραγγέλματα, Μεδοση του τόπου. Στους αυτό χτυπά ή αποθαρ-Φωταρούς, εκτός από ρύνει τους “επίδοξουςτους πρωταγωνιστές, άρπαγες” αλλά και τι-απαραίτητη είναι και μωρεί τους “ανυπάκου-συμμετοχή των θεατών, ους” από την ακολουθίαγια να πραγματοποιηθεί του χορού. Είναι αυτόςτο δρώμενο. που σέρνει πρώτος το ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ Χορός των Φωταρών γύρω από το \"λουκάνικο\" κρατώντας χορό. ξύλινα σπαθιά.ΕΘΙΜΟΥ Ο “μάγειρας”.Το απόγευμα της παραμονής των Θεοφανίων, μα- Είναι ντυμένος τσολιάς. Δεν χορεύει μαζί με τουςζεύονται οι Φωταροί στην εκκλησία του χωριού και άλλους Φωταρούς, αλλά κάθεται στη μέση του χορούαφού χτυπήσουν την καμπάνα, ορκίζεται ο “βασιλιάς”. δίπλα στο λουκάνικο. Κρατάει ένα μεγάλο ξύλινο σπα-Η “ορκωμοσία” είναι απλή και συμβολική. Μπρο- θί, αλλά δεν ακολουθεί τα παραγγέλματα του “βασι-στά στην εικόνα του Αγίου Αθανασίου, πολιούχου του λιά”. Έργο του είναι να φυλάει το λουκάνικο.χωριού, κάνει τρεις μετάνοιες για να πάρει την ευλο-γία του. Οι “Φωταροί”. Είναι ντυμένοι με παραδοσιακές στολές και αποτε-Από αυτήν την στιγμή αρχίζει ουσιαστικά το έθιμο. λούν το κυρίως σώμα του χορού. Αποτελούν την ακο-Στη συνέχεια όλοι οι Φωταροί επισκέπτονται ένα- λουθία του “βασιλιά”. Κρατάνε στα χέρια τους μεγάλαένα τα σπίτια του χωριού, λέγοντας το τραγούδι-κά- ξύλινα σπαθιά. Ακολουθούν με αυτά τις κινήσεις-πα-λαντα των Φώτων. Αυτό έχει τις ιδιαιτερότητές τους, ραγγέλματα του “βασιλιά”, αλλά ταυτόχρονα προστα-αφού υπάρχει τραγούδι για κάθε μέλος της οικογένει- τεύουν και το λουκάνικο.ας. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΔΡΩΜΕΝΟΥΠαλιότερα το πρώτο τραγούδι το λέγανε στην ει- Την ημέρα των Θεοφανίων, γύρω στο μεσημέρι,κόνα του Αϊ-Θανάση. πραγματοποιείτε το δρώμενο σε κάποιο κεντρικό ση-Μόλις τελειώσουν τα τραγούδια οι οικοδεσπό- μείο του χωριού.τες προσφέρουν τα απαραίτητα κεράσματα που έχουν Μέσα από τους δυνατούς ήχους των κουδουνιώνετοιμάσει και μέσα από μια κατάσταση ευθυμίας και πρώτος εμφανίζεται ο “Βασιλιάς”. Ακολουθούν οι Φω-ευχών, οι Φωταροί συνεχίζουν για το επόμενο σπίτι. ταροί και τελευταίος βγαίνει ο “Mάγειρας”, κρατώνταςΤην επόμενη ημέρα, όταν σχολάσει η εκκλησία και το ραβδί με το λουκάνικο. Όλοι κρατούν στα χέρια τιςέχει γίνει ο αγιασμός των νερών, πηγαίνουν και στο ξύλινες μαχαίρες. Μπήγεται το λουκάνικο στην μέσησπίτι του παπά του χωριού, για τον οποίο υπάρχει ιδι- και με την συνοδεία μουσικής αρχίζει ο χορός.αίτερο τραγούδι. Όπως καταλαβαίνετε, κεντρικό “πρόσωπο” του 13

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33οεθίμου είναι το λουκάνικο. Αυτός που θα καταφέρει ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΦΩΤΑΡΩΝτελικά να το πάρει, θα είναι ο καλότυχος της χρονιάς. Σήμερα είν’ τα Φώτα και ο φωτισμός Από την άλλη μεριά οι Φωταροί είναι αυτοί που φυ- και χαρά μεγάλη στους ουρανούς.λάνε με τις μαχαίρες το λουκάνικο και δεν επιτρέπουν Σήμερα η κυρά μας η Παναγιάνα το πάρουν. σπάργανα οικονόμου κεριά αναφτεί Ο χορός θα τελειώσει όταν κάποιος μπορέσει να το σπάργανα οικονόμου κεριά αναφτείαρπάξει και να τρέξει μακριά. Οι μαχαίρες πετιούνταιστη μέση του χορού ή ξοπίσω από αυτόν που είχε πά- και τον Αι-Γιάννη παρακαλεί.ρει το λουκάνικο και συνεχίζεται το γλέντι με την συμ- Για να ρίξει δρόσο και λίβανομετοχή όλου του κόσμου. να καταπραγώσουν τα είδωλα. Σαν τα είπαμε όλα και είδε ο Χριστός Σε όλη τη διάρκεια του γλεντιού μοιράζεται στους σήμερα είν’ τα Φώτα κι ο φωτισμός.καλεσμένους άφθονο κρασί και μεζέδες. *(Οι παραπάνω στροφές συνήθως λέγονται όταν οι Φωταροί ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΕΘΙΜΟΥ είναι ακόμα στο δρόμο και πλησιάζουν ένα σπίτι, Είναι σαν προ- Σύμφωνα με μελέτες και καταγραφές διαφόρων άγγελμα για να ανοίξουν την πόρτα οι οικοδεσπότες).Ερευνητικών Κέντρων Λαογραφίας, στην Ελλάδα τέ-τοιου είδους έθιμα-δρώμενα έχουν τις ρίζες τους στις Σε κάθε σπίτι που μπαίνουν οι Φωταροί, ανάλογαδιονυσιακές τελετές της αρχαίας Ελλάδας. με τα άτομα της οικογένειας, λένε και τις αντίστοιχες Οι Φωταροί του Παλαιοκάστρου με το γενικότερο στροφές του τραγουδιού.τελετουργικό πλαισίωμα, είναι μια τοπική παραλλαγήτου εθίμου των μεταμφιέσεων του Δωδεκαημέρου, με Έτσι υπάρχει τραγούδι:άμεση αναγωγή σε στοιχεία του Διονυσιακού λατρευ- α) για τον “άρχοντα και την αρχόντισσα” δηλαδήτικού κύκλου. τον νοικοκύρη του σπιτιού και τη σύζυγό του. Το ότι δηλαδή ο “Βασιλιάς” φοράει ταλαγάνι, οι β) για τον “λεβέντη” δηλαδή για το ελεύθερο αγό-κουδούνες και το μαξιλάρι-καμπούρα, ο “Μάγειρας” ρι του σπιτιού.ντυμένος τσολιάς, οι μιμητικές κινήσεις των Φωτα- γ) για την “κόρη” την ελεύθερη κοπέλα.ρών, το κέντρο του ενδιαφέροντος να είναι ένα λουκά- δ) το “αστρούδι” δηλαδή το μικρό παιδί της οικο-νικο, τα κεράσματα, τα πειράγματα, ο χορός, οι ευχές γένειας.και τέλος η ενεργή συμμετοχή του κόσμου, είναι πυ- ε) για την “πόζα” δηλαδή τη χήρα γυναίκα.ρήνας πολλών αγροτικών τελετουργιών που έχουν ως στ) για τον “παπά” του χωριού.κύριο σκοπό την καλοχρονιά και συμβολίζουν το ξύ- ζ) και πάντα τελειώνουν με τα “σπίτια”, το τραγού-πνημα και την αναγέννηση της γης ενόψει της άνοι- δι της ευημερίας του κάθε νοικοκυριού.ξης που έρχεται. Όπως συμβαίνει σε πολλές περιοχές και περιπτώ- *(Παραθέτουμε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα από το τρα-σεις όλα αυτά τα ειδωλολατρικά έθιμα δεν μπόρεσαν γούδι των “σπιτιών”).να σβηστών από την Χριστιανική θρησκεία γιατί ήτανπολύ βαθιά ριζωμένα μέσα στην ζωή των ανθρώπων, ΤΑ ΑΥΘΕΝΤΙΚΑκυρίως των αγροτικών περιοχών. Έτσι λοιπόν τα ενσω- Για τα σπίτιαμάτωσε μέσα σε αυτήν. Γι’ αυτό βλέπουμε και τους Φω-ταρούς να αρχίζουν από την εκκλησία, προσκυνώντας Νε σ’αυτά να τα σπί-νί-τια τα νατην εικόνα, και να τελειώνουν με το σπίτι του παπά. ψηλά τα μαρμαρι-νου-στρουμένα. Επίσης τέτοιου είδους διονυσιακά κατάλοιπα στους Νε που κου-νού-σκι-νί-νίζουν τα να φλουριάμεταγενέστερους χρόνους άλλαξαν σκοπούς και στό-χους. Έτσι και οι Φωταροί στα χρόνια της Τουρκοκρα- Κι δινιρμου-νί-ζουν τ’ άσπρα.τίας, όπως σε όλη σχεδόν την Ελλάδα, προσαρμόστη- Νε κι αυτά να τα δινιρμου-νί-νίσματακαν στις ανάγκες της τότε εποχής. Διασκεδάζοντας και μεθώντας τους Τούρκους φο- δώστι τα στου Βασιλιά μας.ροεισπράκτορες, προσπαθούσαν οι πρόγονοί μας, να Νε κι μεις νεις καλού νουγλιτώσουν κάτι από τον αβάσταχτο φόρο της δεκάτης. Εκείνο που έχει σημασία είναι πως τέτοια έθιμα αξι- σας η-νί-βραμιέπαινα αναβιώνουν κάθε χρόνο, ως έκφραση ψυχικής σαν του νου καλού του χρόνου.ανάγκης και ως εκπλήρωση καθήκοντος προς την τοπι-κή κοινωνία. Δεν πρέπει λοιπόν να χαθούν και η διατήρη- Κι τ’ χρόν’ση και συνέχισή τους εξαρτάται πια από εμάς. Για να μην ΣΗΜΕΡΑξεχνούν οι μεγαλύτεροι και να μαθαίνουν οι νεότεροι … Για τα σπίτια Σ’ αυτά τα σπίτια τα ψηλά τα μαρμαροστρωμένα που κοσκινίζουν τα φλουριά και δερμονίζουν τα άσπρα. Και αυτά τα δερμονίσματα δώστε στον Βασιλιά μας. Και εμείς καλώς σας βρήκαμε σαν τον καλό το χρόνο. Και του χρόνου 14

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017 ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΠΑΝΑΓΙΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΑΥΓΟΛΟΥΠΗΣ Καθηγητής Αστρονομίας, Α.Π.Θ.Τα κάλαντα των Χριστουγέννων και της και τους αγγέλους, με το βασιλιά Ηρώδη, με τη φυγήΠρωτοχρονιάς στα δικά μoυ παιδικά χρόνια της δεκα- στην Αίγυπτο και με τη σφαγή των νηπίων.ετίας του 1950 ήταν η μοναδική ευκαιρία για να βρε- Τα κεράκια όμως έσταζαν πάνω στα χειρόγραφάθούν έστω και δείγματα χρημάτων στις τσέπες μας. Με μας και όλο και δυσκόλευε η ανάγνωσή τους. Αν προ-τα πρώτα βήματα που μπορούσαμε να κάνουμε, ακο- σπαθούσαμε να παραλείψουμε κάποιους στίχους ή ταλουθώντας τα μεγαλύτερα αδέλφια μας ή τα γειτονό- να πούμε πολύ βιαστικά, τότε ο γεροντότερος του σπι-πουλά μας, και με τις πρώτες λεξούλες που μπορούσα- τιού, που συνήθως ήταν αυτός που στεκόταν πιο κοντάμε να αρθρώσουμε, βγαίναμε στο τζάκι, θύμωνε και μαςστη γύρα του χωριού για τα επανέφερε στην τάξη κουνώ-κάλαντα, που στο χωριό μας ντας το μπαστούνι του.τα λέγαμε εγκώμια. Η βιασύνη μας δεν προ- Από τις αρχές Δεκεμβρί- έκυπτε από παιδική κουτο- πονηριά, αλλά από την ανά-ου αρχίζαμε τις πρόβες καισχεδιάζαμε τις παρέες. Η γκη να προλάβουμε όλα ταεπιλογή των μελών τής κάθε σπίτια που είχαμε γραμμέναομάδας, εκτός από τα κριτή- σε ξεχωριστό χαρτάκι, μετάρια της φιλίας και της συγ- από μεγάλη συλλογική σκέ-γένειας, είχε και οικονομικά ψη και συμβουλή και τωνκριτήρια. Φροντίζαμε στην γονιών και των παππούδωνπαρέα μας να συμμετέχουν μας, πριν από πολλές ημέρες.και κάποιοι γνωστοί μας Με το πρώτο φως της ημέ-από τη γειτονιά ή το σχο- Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Ρεβενικιώτισσας ρας της παραμονής των Χρι-λείο που είχαν πολλούς συγ- (Μεγάλης Παναγίας Χαλκιδικής). Εκλάπη το 1978. στουγέννων σταματούσανγενείς βασταγμένους, δηλα- (Αρχείο καθηγ. Στ. Αυγολούπη) τα κάλαντα και δεν τολμού-δή που είχαν μεγάλο σόι, όπως λέγαμε. σε κανείς να γυρίζει στους δρόμους για τα κάλαντα. Δεν πουλιούνταν έντυπα με γραμμένα τα κάλα- Άρχιζαν οι δουλειές στα σπίτια και δεν μπορούσαν οιντα, διότι δεν υπήρχαν χρήματα για να τα αγοράσου- οικογένειες να δέχονται τα παιδιά για τα κάλαντα μεμε. Έτσι, ο ένας αντέγραφε από τον άλλον τα εγκώμια τις καθιερωμένες ιεροτελεστίες μπροστά στα εικονί-στα τετράδιά μας, που τότε στο πίσω εξώφυλλό τους σματα με τα αναμμένα κεράκια.είχαν πάντα την προπαίδεια. Στο χωριό πάντα κυκλο- Έπρεπε, επομένως, να υπολογίσουμε ποια ώραφορούσαν κάποια κιτρινισμένα χειρόγραφα κάλαντα μετά τα μεσάνυχτα θα ξεκινούσαμε προκειμένου ναπου με δυσκολία βέβαια διαβάζονταν από τα λιωμέ- προφθάσουμε να τα πούμε σε όλους και μάλιστα απόνα κεριά, που ήταν πάνω τους. Τα κάλαντα τα λέγα- ποιους θα ξεκινούσαμε, οι οποίοι βέβαια και θα ξυ-με τότε μπροστά στα εικονίσματα των δωματίων με το πνούσαν για να μας ανοίξουν εκείνη την ώρα. Η πιοτζάκι αναμμένο. Όλα μάλιστα τα μέλη της οικογένειας συνηθισμένη ώρα που ξεκινούσαμε ήταν περίπου ηπου επισκεπτόμασταν, στέκονταν όρθιοι με ένα αναμ- ώρα δύο μετά τα μεσάνυχτα, μετά το λάλημα του πρώ-μένο κερί στο χέρι. Από ένα αναμμένο κερί κρατούσα- του πετεινού. Συνήθως όμως την πρώτη ώρα, μέχριμε και εμείς για να βλέπουμε τα χειρόγραφά εγκώμιά περίπου στις τρεις, την τρώγαμε γυρίζοντας από σπίτιμας, διότι δεν ήταν αρκετό το φως της γκαζόλαμπας σε σπίτι παρακολουθώντας πότε θα φέξει κανένα πα-του δωματίου. ράθυρο. Όλη αυτή την ώρα η συζήτηση που γίνονταν μεταξύ μας ήταν για το αν σίγουρα λάλησαν όλα τα Λέγαμε όλους τους στίχους των καλάντων μέχρι το πετεινάρια της γειτονιάς μας, αφού τότε ρολόγια δεντέλος και με τον τοπικό παραδοσιακό ρυθμό. Τα κά- υπήρχαν.λαντα των Χριστουγέννων ήταν τα μεγαλύτερα, διότιεξιστορούσαν όλα τα γεγονότα τα σχετικά με τη γέν- Οι βαριές για το κρύο κουρτίνες στα παράθυρα καινηση του Χριστού, με τους μάγους, με τους ποιμένες οι χαμηλωμένες φλόγες στις ταπεινωμένες γκαζόλα- 15

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33ομπες, τις κρεμασμένες στο μέτωπο του τζακιού, μας σκούς και με τι φάτνες και μ’ αυτά όλες τις ημέρες τωνδυσκόλευαν για τη διάγνωση και ήταν πάντα μέσα Χριστουγέννων έπαιζαν ατελείωτα. Άφηναν από τοστις διαφωνίες μας, αν πράγματι έπρεπε να χτυπήσου- πιο ψηλό σημείο του τοίχου, που μπορούσαν να φθά-με ή όχι την πόρτα. σουν πατώντας στα νύχια των ποδιών τους, να πέσει ένα σκαλιστό και κέρδιζαν όσα άλλα πλησίαζε το δικό Καλοτυχίζαμε τους γονείς μας που αυτοί, όπως μας τους σε απόσταση μικρότερη της σπιθαμής τους. Όλοιέλεγαν, τα παλιά χρόνια, πριν από τον πόλεμο με τους σχεδόν ξαπλωμένοι κάτω μέσα στις λάσπες των χωμα-Γερμανούς, τα κάλαντα τα έλεγαν την παραμονή των τόδρομων του χωριού φυσούσαν το σκαλιστό τους μή-Χριστουγέννων από την ώρα της δύσης του Ήλιου μέ- πως και ξεφύγει από το πάτημα των τεντωμένων δα-χρι τα μεσάνυχτα και βέβαια δεν έλεγαν «Καλήν ημέρα κτύλων της σπιθαμής του διεκδικητή.άρχοντες», αλλά «Καλήν εσπέραν άρχοντες». Οι περισσότεροι όμως όλη σχεδόν την ημέρα είχαν Τις πιο μεγάλες δυσκολίες τις είχαμε, όλη εκείνη τη βγαλμένο το παπούτσι και το σκφούνι του δεξιού πο-νύχτα που ξημέρωνε για την παραμονή των Χριστου- διού τους και έτριβαν στο χώμα με δύναμη τις τρύπιεςγέννων, όταν έπεφτε φρέσκο χιόνι και έπρεπε τα με- αλουμινένιες δεκάρες και εικοσάρες, που είχαν μαζέ-γαλύτερα παιδιά να προηγηθούν για να χαράξουν τα ψει από τα κάλαντα, προκειμένου να τις γυαλίσουνμονοπάτια μέσα στους χιονισμένους δρόμους, να κά- για να τις χαίρονται περισσότερο. Η δεκάρα και η ει-νουν δηλαδή τους γνωστούς «κοπούς» του χιονιού. Οι κοσάρα, που αργότερα με την υποτίμηση της δραχμήςσπιτονοικοκυρές βέβαια τότε μας υποδέχονταν κρα- αποσύρθηκαν από το κράτος, είχαν αξία ίση με το ένατώντας στο ένα χέρι το φτυάρι και στο άλλο τη σκού- δέκατο και τα δύο δέκατα της δραχμής, αντίστοιχα.πα. Με το φτυάρι έσπρωχναν το ανεμοσουσουρισμένο Ήταν αλουμινένιες και είχαν μια τρύπα στη μέση καιχιόνι μπροστά από την πόρτα τους και με τη σκούπα έτσι, όταν έχασαν πια την αξία τους, μας είχε απομεί-τους έδιωχναν το χιόνι από τα ρούχα μας, σκουπίζο- νει η έκφραση: «Καλά!!, αυτό δεν αξίζει ούτε μια τρύ-ντάς μας από την κορφή μέχρι τα πόδια. πια δεκάρα». Οι κανόνες ήταν αυστηροί όχι μόνο για το τελείω- Από την επόμενη ημέρα των Χριστουγέννων αρχί-μα των εγκωμίων με την ανατολή του Ήλιου, αλλά κυ- ζαμε τις προετοιμασίες για τα εγκώμια του Αγίου Βα-ρίως για τις ηλικίες των παιδιών που τα έλεγαν. Απα- σιλείου. Είναι δύσκολα κάλαντα και σχετικά μεγάλα,γορεύονταν να λένε τα κάλαντα όσοι τελείωναν το διότι αναφέρονται όχι μόνο στα έργα του Αγίου Βασι-Δημοτικό Σχολείο. Αυτό ήταν τόσο απαγορευτικό και λείου, αλλά κυρίως στη διαμάχη του Μέγα Βασιλείουτόσο δυσάρεστο σε εκείνα τα παιδικά μας χρόνια,ώστε με τον συμμαθητή του και αυτοκράτορα Ιουλιανό κα-πολύ συχνά άκουγες κατά τη διάρκεια του σχολικού θώς και στο επεισόδιο της θανάτωσης του αυτοκρά-έτους μετά τα Χριστούγεννα να λένε οι μαθητές και οι τορα.μαθήτριες της έκτης τάξης, «πω, πω, αμάν ρε δεν θα ξα-ναπούμε τα εγκώμια». Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός, ανιψιός του Μεγά- λου Κωνσταντίνου, σπούδασε στην Αθήνα, όπου Κάποιοι μαθητές συνομήλικοί μου, που είχαν μεί- γνωρίστηκε με τον Μέγα Βασίλειο και με τον Γρηγό-νει στάσιμοι σε κάποιες τάξεις, χαίρονταν που θα έλε- ριο Ναζιανζηνό, κοντά στους περίφημους εθνικούςγαν για περισσότερες χρονιές τα κάλαντα. Πολλές φο- διδασκάλους τους, τον Λιβάνιο και τον Ιμέριο. Ο Ιου-ρές όμως τους προσέβαλαν οι μη συγγενείς τους που λιανός έγινε αυτοκράτορας μετά το θάνατο του γιουαντιλαμβάνονταν την ηλικία τους, καθώς τα αναμ- του Μεγάλου Κωνσταντίνου, του Κωνστάντιου, τομένα κεριά φώτιζαν τα πρόσωπά τους. Οι προσβολές 361 μ.Χ.. Ήταν θαυμαστής των σοφών της Αρχαίαςπου δέχονταν ήταν πολύ μεγάλες, καθώς άκουγαν τις Ελλάδας και ήθελε την επαναφορά της λατρείας τωνσυνηθισμένες λέξεις: «Καλά, ρε εσείς χνιούδιασαν τα θεών τους. Ήρθε επομένως σε σύγκρουση με τουςμάγ’λά σας και ακόμη Σχολείο πηγαίν’τι!!!». δυο συμμαθητές του, τον Άγιο Μέγα Βασίλειο και τον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο ή Ναζιανζηνό, και γι΄ αυ- Η μεγάλη χαρά, που με συνοδεύει ακόμη τις ημέρες τόν τον λόγο ονομάστηκε ¨Ιουλιανός ο Παραβάτης ήτων Χριστουγέννων, είναι η ανάμνησή μου για τις πο- Αποστάτης¨.λύχρωμες ξυλομπογιές μέσα σε μια μικρή πολύχρωμηχάρτινη θήκη που αγόρασα με τις πέντε δραχμές, που Αυτή η σύγκρουση οξύνθηκε ιδιαίτερα, όταν ο αυ-μάζεψα στην πρώτη τάξη από τα κάλαντα. Το πάνω τοκράτορας Ιουλιανός πέρασε από την Αντιόχεια οδη-μέρος της θήκης ήταν ανοιχτό και φαίνονταν οι πο- γώντας τα νικηφόρα στρατεύματά του κατά των Περ-λύχρωμες μυτούλες που είχαν οι ξυλομπογιές και με σών, που ήταν τότε ο νότιος εχθρός της Βυζαντινήςξετρέλαιναν. Ήταν μια μεγάλη επιθυμία που είχα για αυτοκρατορίας. Είχε ήδη ως στρατηγός νικήσει όλεςνα μπογιατίζω τις ζωγραφιές, που κάναμε καθημερινά τις βόρειες γερμανικές φυλές. Αγαπούσε πάρα πολύστο Σχολείο στο μάθημα της αντιγραφής. Νόμιζα μέ- την Αντιόχεια με τον άφθονο ελληνικό πολιτισμό της,χρι τότε ότι ποτέ δεν θα κατάφερνα να τις αποκτήσω. αλλά δεν βρήκε τις τιμές που περίμενε. Πολλοί μαθητές με τα χρήματα αυτά αγόραζαν Ένα έργο που έγραψε ο ίδιος ο Ιουλιανός εκεί στηντα γνωστά σκαλιστά με τους αγγέλους, με τους βο- 16

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017Αντιόχεια και που επιγράφεται «Ο Μισοπώγων», εξι- τον ίδιο τρόπο που λέγονται και τα κάλαντα των Χρι-στορεί όλη αυτήν την εχθρική κατάσταση, που ένιωσε στουγέννων.ο ίδιος από την πλευρά των Χριστιανών. Όπως εξηγείο ίδιος, αποκαλεί τον εαυτό του «Μισοπώγωνα», διό- Τώρα λέγονται τις πρωινές ώρες, αλλά στα δικάτι, από τις πολλές του υποχρεώσεις απέναντι στην αυ- μας παιδικά χρόνια λέγονταν από τις δύο η ώρα μετάτοκρατορία που κυβερνούσε, δεν του έμενε καιρός να τα μεσάνυχτα μέχρι την ανατολή του Ήλιου, μπροστάπλυθεί και έτσι τα γένια του ήταν γεμάτα ψείρες και στα εικονίσματα, κρατώντας αναμμένα κεράκια στατα νύχια του μαύρα από τη μελάνη που έγραφε συνε- χέρια όλα τα μέλη της οικογένειας, όπως και στα κά-χώς. Γράφει μάλιστα ότι ούτε ντύνονταν βαριά, ούτε λαντα των Χριστουγέννων. Αξίζει να τα παραθέσω ταέτρωγε πολύ για να αντέχει στο κρύο και στην πείνα εγκώμια αυτά, όπως ακριβώς σώζονται ακόμη στα κι-σε δύσκολες στιγμές. Τόνιζε μάλιστα, ότι το μόνο που τρινισμένα φύλλα του παιδικού μου τετραδίου. Όπωςτου έλειπε ήταν λίγο αίμα από τον Αριστοτέλη και τον θα προσέξετε είναι γραμμένα σε δεκαπεντασύλλαβο:Πλάτωνα, που ήθελε να ρέει στις φλέβες του. Βασίλειος αθάνατος, όπου ‘ναι παρουσία, Λέγεται ότι αυτήν την περίοδο της παραμονής γράφει με πνεύμα άγιο τα ιερά βιβλία,του Ιουλιανού στην Αντιόχεια, δημιουργήθηκε και μια γράφει με πνεύμα αθάνατο, αμαρτωλούς να σώσει,έντονη διαμάχη με τον Άγιο Βασίλειο. Αυτή η διαμά- το γένος των Χριστιανών να το ελευθερώσει.χη είχε τελικά ως αποτέλεσμα την καθιέρωση της Βα- Αυτός είναι ο Βασίλειος, ο μέγας Ιεράρχης,σιλόπιτας για τους παρακάτω λόγους. Κατά τη δια- όπου μετά τους Έλληνες εστάθη πολεμάρχης.μάχη αυτή ο Ιουλιανός απείλησε τον Μέγα Βασίλειο, Ιουλιανέ παράνομε και μέγα παραβάτη,που ήταν επίσκοπος στην Καισάρεια της Καππαδοκί- σου μίλησα δια φιλία να στείλεις με και μέναας, ότι θα έστελνε έναν στρατηγό του να καταστρέψει φαϊ αρχιερατικό, που βρίσκομαι στα ξένα.την Καισάρεια. Τότε ο Μέγας Βασίλειος συγκέντρωσε Μα τόσο ζώο μ’ έκανες και μ’ έστειλες κριθάρι,από τους κατοίκους της Καισάρειας διάφορα πολύτιμα μα θα σου στείλω κι εγώ σπαθί με το κοντάρι.πράγματα, τα οποία θα δώριζε στον στρατηγό αυτόν Πολλά τα φοβερίσματα να παν και να γυρίσουν,του Ιουλιανού και έτσι με τη δωροδοκία αυτή θα απέ- να κάψουν την Καισάρεια και να την αφανίσουν.τρεπε την καταστροφή αυτή. Σαν τ’ άκουσε ο Βασίλειος, μαζεύει τον λαό του, αρχιερείς και ιερείς και τον υπήκουόν του Ο Ιουλιανός όμως δεν πραγματοποίησε τη λεκτι- και πάισαν μπρος την Παναγιά να κάνουν λιτανείακή αυτή απειλή του και έτσι ο Μέγας Βασίλειος έπρε- και στέλνει τον Μερκούριο με τας μεγάλας βίαςπε να επιστρέψει τα πολύτιμα αυτά πράγματα στους και πάισε και τον έφτασε μέσα εις την Περσίακατόχους τους, για τους οποίους όμως δεν γνώριζε και τον κτυπά μια κονταριά μέσα εις την καρδία.το τι είχε προσφέρει ο καθένας τους. Έτσι, λέγεται ότι Δέξου Ιουλιανέ το χάρισμα, δέξου αυτό με βία,αποφάσισε να κάνει πίτες μέσα στις οποίες τοποθέτη- που μ’ έστειλε ο Βασίλειος από την Καισαρεία.σε όλα αυτά τα πράγματα και τα μοίρασε στους κατοί- Καλημέρα και χρόνια πολλά.κους της Καισάρειας χωρίς να υπάρξουν μεγάλες δια-φωνίες. Πιθανόν έτσι να καθιερώθηκε μέχρι και στις Τα γνωστά κάλαντα της Πρωτοχρονιάς λέγοντανημέρες μας η Βασιλόπιτα με το νόμισμα. ανήμερα της Πρωτοχρονιάς, τις ίδιες πάλι ώρες, όπως και των Χριστουγέννων και του Αγίου Βασιλείου, δη- Ο Ιουλιανός, τελικά, νίκησε τους Πέρσες χωρίς να λαδή από τις δύο περίπου μετά τα μεσάνυχτα μέχρι τηνδώσει μεγάλη μάχη. Στην επιστροφή του όμως από το ανατολή του Ήλιου. Σταματούσαν την ώρα που ο κό-πεδίο της μάχης, το 363, τραυματίστηκε θανάσιμα και σμος άρχιζε να πηγαίνει στην εκκλησία για την εορτήπέθανε. Έτσι ο αυτοκράτορας Ιουλιανός, τελικά, κυ- του πολιούχου Αγίου Βασιλείου.βέρνησε τη μεγάλη ένδοξη τότε αυτοκρατορία μόνογια περίπου δύο χρόνια και πέντε μήνες. Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς όμως δεν λέγονταν μέσα στο σπίτι, μπροστά στο εικόνισμα, αλλά στην εί- Όλα αυτά ειπώθηκαν όχι για χάρη της ιστορίας σοδο του σπιτιού. Με μεγάλα κλαδιά ελιάς κτυπούσα-αλλά για να προλογίσω περίπου τα εγκώμια που θα με δυνατά τις πόρτες των σπιτιών λέγοντας συνήθωςκαταγράψω στη συνέχεια. Είναι τα κάλαντα του χω- διαφορετικά κάλαντα σε κάθε σπίτι. Στα γεωργοκτη-ριού μου και ίσως είναι αποκλειστικά μόνο του χω- νοτροφικά σπίτια ξεκινούσαμε με το «Σ’ αυτό το σπίτιριού μου, που έχει όμως ως πολιούχο ή, όπως λέμε, ως πού ‘ρθαμε πέτρα να μην ραγίσει…» ή με το «Μια χαράκτήτορά του, τον Άγιο Μέγα Βασίλειο. Είναι άγνωστο κι Άϊ Βασίλ΄ς, χίλια αρνούδια, χίλια κατσούδια….» καιτόσο το ποιος τα συνέταξε και τα μελοποίησε, αλλά τελειώναμε με το «Χίλια μτσούρια στάρ, χίλια βαρέ-και από πότε άρχισαν να αποτελούν τα κάλαντα του λια κρασί, τρεις χιλιάδες πρόβατα και άλλα τόσα γί-Αγίου Βασιλείου. Τα κάλαντα αυτά λέγονται ακόμη δια …». Στα πλούσια σπίτια λέγαμε «Σήκω κυρά μου κ’και σήμερα στο χωριό μου, τη Μεγάλη Παναγία, τα ξη- άνοιξε την πόρτα την καρυδένια, έχω δυο λόγια να σουμερώματα της παραμονής της εορτής του Αγίου Βα- πω…» και γενικότερα τα γνωστά κάλαντα «Αρχιμηνιάσιλείου, δηλαδή την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, με 17

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33οκ’ αρχή χρονιά...». οντας ότι μέσα στο πυκνό χειμωνιάτικο σκοτάδι με Για τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς, του στο χω- το φως του γκαζερού, που κρατούσε η γιαγιά στα χέ- ρια της, δεν μας καλοείδε, ξαναγυρίσαμε για δεύτερηριό μου τα λέγαμε «κόλεντα» δεν υπήρχε λίστα για φορά να πούμε τα κάλαντα. Αυτή τη φορά, όμως, μαςτα σπίτια των γνωστών, αλλά πηγαίναμε παντού. Σ’ καλοφώτισε τα πρόσωπά μας και μας προσέβαλε, κα-αυτά τα κάλαντα δεν δίνανε οι σπιτονοικοκυρές χρή- θώς της φανήκαμε μεγαλούτσικοι στην ηλικία, παρό-ματα, αλλά μόνον δώρα και κυρίως καρύδια, κάστα- τι ήμασταν ακόμη στην έκτη τάξη και οι κανόνες τουνα, ξερά σύκα και ξυλοκέρατα. Σ’ όλο το χωριό επικρα- χωριού μας επέτρεπαν για τελευταία χρονιά να λέμετούσε ένα ατέλειωτο θορυβώδες πανηγύρι, καθώς με τα κάλαντα. Θυμάμαι ακόμη τα λόγια της «Μπε-μπρε..βιασύνη προσπαθούσαμε να προλάβουμε όλα τα σπί- κατ κλίκδις,ολόκληρ μπαρπάδις που γυρίζν για κόλε-τια, πηγαίνοντας και κάθε τόσο στα σπίτια μας για να ντα».αδειάζουμε τον τρίχινο τρουβά, που κουβαλούσαμεκρεμασμένο στους ώμους μας. Την ημέρα αυτή ζούσαμε όλα τα παιδιά έναν φο- βερό αγώνα δρόμου για να προλάβουμε να γεμίσου- Οι δυσκολίες τις Πρωτοχρονιές ήταν όταν είχε χιό- με όσο το δυνατόν περισσότερους τρουβάδες για νανια και καθυστερούσαν οι νοικοκυρές να ανοίξουν την έχουμε να τρώμε κυρίως ξυλοκέρατα μέχρι σχεδόν καιεξώπορτα του σπιτιού τους. Τότε δυνάμωναν τα κτυ- το Πάσχα. Το βάρος όμως του ντρουβά στον ώμο, τοπήματα της πόρτας τους με τα χονδρά κλωνάρια της πολύ τρέξιμο από τα μεσάνυχτα και το κρύο είχαν ωςελιάς, με φόβο να πέσει ακόμα και η εξώπορτα των σπι- αποτέλεσμα η μύτη να μην έχει σταματημό. Τα μανί-τιών τους. Δεν έφθανε όμως μόνο αυτό, αλλά υπήρ- κια των σακακιών μας από το σφούγγισμα της μύξαςχαν και απειλές που ενσωματώνονταν στα κάλαντα: αποκτούσαν μια κόρα, καθώς κάθε τόσο διακόπταμε«Δωμ’, κυρά, καρύδια, να μη σι σπάσω τα κυραμίδια, τα κάλαντα για να σκουπίσουμε την ασταμάτητα «ρέ-δωμ΄κ’ ένα κ’λικ’ να μη σι σπάσω τ’ μύτ’». ουσαν ρήνα», πότε με το δεξί και πότε με το αριστερό μανίκι. Τις περισσότερες φορές όμως, όταν είχε πολύ Κατά τη διάρκεια των καλάντων ανταλλάσσονταν κρύο, η μύξα πυκνή και κατακίτρινη έφθανε από τηκαι πληροφορίες για το ποια σπίτια να προτιμήσου- μύτη μέχρι το γιακά του σακακιού συνεχόμενη και κά-με πιο γρήγορα. Μια χρονιά, σε ένα σπίτι στη βόρεια που-κάπου μόνον διακόπτονταν από τη γλώσσα, πουάκρη του χωριού, που είχαν αγελάδια πάνω στο βουνό, έγλυφε συνεχώς το πάνω χείλος του στόματος.στις Σκουριές, μας έδωσε η σπιτονοικοκυρά από μιαχούφτα κάστανα. Τα χαρήκαμε τόσο πολύ που, πιστεύ- *** ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΘΡΥΛΩΝ ΠΟΥ ΕΝΕΠΝΕΥΣΑΝ ΤΗ ΣΥΝΘΕΣΗΤΩΝ ΕΓΚΩΜΙΩΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΠΟΥ ΛΕΓΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΜΕΓΑΛΗ ΠΑΝΑΓΙΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ Τα ξημερώματα της παραμονής της Πρω- ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΥΓΟΛΟΥΠΗΣ Πολιτικός Μηχανικός και Ιστορικόςτοχρονιάς και εορτής του Αγίου Βασιλείου, που είναιπολιούχος της Μεγάλης Παναγίας της Χαλκιδικής, λέ- το γένος των Χριστιανών να το ελευθερώσει.γονται ως κάλαντα από τα μικρά παιδιά του χωριού Αυτός είναι ο Βασίλειος, ο μέγας Ιεράρχης,από τα πολύ παλιά χρόνια μέχρι και σήμερα τα εγκώ- όπου μετά τους Έλληνες εστάθη πολεμάρχης.μια του Αγίου Βασιλείου. Είναι γραμμένα σε δεκαπε-ντασύλλαβο και αναφέρονται κυρίως στη διαμάχη του Ιουλιανέ παράνομε και μέγα παραβάτη,Αγίου Βασιλείου με τον συμμαθητή του, αυτοκράτορα σου μίλησα δια φιλία να στείλεις με και μέναΙουλιανό. Είναι κάλαντα αποκλειστικά του χωριού τηςΜεγάλης Παναγίας, η δε ψαλμωδία τους έχει πολύ ευ- φαΐ αρχιερατικό, που βρίσκομαι στα ξένα,χάριστο πανηγυρικό ρυθμό και είναι τα ακόλουθα: μα τόσο ζώο μ’ έκανες και μ’ έστειλες κριθάρι, μα θα σου στείλω κι εγώ σπαθί με το κοντάρι. Βασίλειος αθάνατος, όπου ‘ναι παρουσία, Πολλά τα φοβερίσματα να παν και να γυρίσουν, γράφει με πνεύμα άγιο τα ιερά βιβλία, να κάψουν την Καισάρεια και να την αφανίσουν. Σαν τ’ άκουσε ο Βασίλειος, μαζεύει τον λαό του, γράφει με πνεύμα αθάνατο, αμαρτωλούς να σώσει, αρχιερείς και ιερείς και τον υπήκουόν του και πάισαν μπρος την Παναγιά να κάνουν λιτανεία και στέλνει τον Μερκούριο με τας μεγάλας βίας 18

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017 και πάισε και τον έφτασε μέσα εις την Περσία Gestae XXV.ΙΙΙ.2-10 και 15-21) ότι ο αυτοκράτο- και τον κτυπά μια κονταριά μέσα εις την καρδία. ρας Ιουλιανός (361-363) τραυματίστηκε σε μια μάχη κατά την επιστροφή της ρωμαϊκής στρατιάς της οποί- Δέξου Ιουλιανέ το χάρισμα, δέξου αυτό με βία, ας ηγούνταν από τα περσικά εδάφη και πέθανε από που μ’ έστειλε ο Βασίλειος από την Καισαρεία. τα τραύματά του, έχοντας περάσει τις τελευταίες του στιγμές συζητώντας με φιλοσόφους για τη φύση της Καλημέρα και χρόνια πολλά. ψυχής. Αυτά τα εγκώμια του Αγίου Βασιλείου (ή το «Βασί-λειος Αθάνατος», όπως καλείται για να ξεχωρίσει από Στο θρύλο που άρχισε να σχηματίζεται από τουςτα άλλα κάλαντα), αναφέρουν, μέσα στα άλλα, ότι ο εκκλησιαστικούς κύκλους μετά το θάνατο του αυτο-Μέγας Βασίλειος έστειλε τον Άγιο Μερκούριο να σκο- κράτορα Ιουλιανού, την πρώτη εμπλοκή του προσώ-τώσει τον αυτοκράτορα Ιουλιανό μέσα στην Περσία. που του Μεγάλου Βασιλείου με το φόνο του \"Παραβά-Προφανώς, η βάση της σύνθεσης αυτού του εγκωμί- τη\" συναντάμε στη χρονογραφία του Ιωάννη Μαλάλα,ου βρίσκεται μέσα στο σώμα των θρύλων που αναπτύ- κείμενο του 6ου αιώνα. Κατά τον Ιωάννη Μαλάλα οχθηκαν γύρω από το θάνατο του αυτοκράτορα Ιουλια- Μέγας Βασίλειος το βράδυ του θανάτου του Ιουλια-νού, του \"Παραβάτη\" της εκκλησιαστικής φιλολογίας. νού, οραματίστηκε το Χριστό να στέλνει τον Μερκού- Θρυλική είναι η βάση της σύνθεσης αυτής και ριο να φονεύσει τον Ιουλιανό. (PG97, σσ.497 και 500/όχι ιστορική διότι ο αγιοποιημένος Μερκούριος έζη- Ο Άγιος Βασίλειος ο Μέγας. Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός. (330 - 379 μ.Χ.) (331 - 363 μ.Χ.)σε έναν σχεδόν αιώνα πιο πριν από τον Μέγα Βασί- εκδ. Βόννης 1831, σσ. 333.18-334.6). Μάλιστα ο ιε-λειο και τον σύγχρονό του, Ιουλιανό. Ο Μερκούριος ράρχης, μόλις είδε στο όραμα τον Μερκούριο να επι-ήταν Ρωμαίος διακεκριμένος αξιωματικός στο στρα- βεβαιώνει την εκτέλεση, ταράχθηκε, διότι ο Ιουλιανόςτό του αυτοκράτορα Δέκιου (249-251) που, μετά την τον εκτιμούσε και οι δυο τους, όντας και συμφοιτητέςέκδοση του διατάγματος για την καταστολή του Χρι- παλαιότερα στην Αθήνα, είχαν συχνή αλληλογραφία-στιανισμού το 250, αρνήθηκε να εγκαταλείψει τη χρι- σώζεται, άλλωστε, η επιστολή του Ιουλιανού «Βασι-στιανική του πίστη και βρήκε μαρτυρικό θάνατο. Αυτό, λείῳ», στην οποία τον προσκαλεί κοντά του επαινώ-όμως, που συνδέει τους δύο Αγίους είναι η κοινή τους ντας τη σύνεσή του.πατρίδα, η Καππαδοκία. Επομένως, είναι λογικό ο Άγι-ος Μερκούριος να τιμώνταν ιδιαιτέρως στην μητρόπο- «Ἐν αὐτῇ δέ τῇ νυκτί εἶδεν ἐν ὀράματι καί ὁ ὁσιώ-λη της Καππαδοκίας και πόλη του Μεγάλου Βασιλεί- τατος ἐπίσκοπος Βασίλειος ὁ Καισαρείας Καππαδοκίαςου, την Καισάρεια. τούς οὐρανούς ἠνεωγμένους καί τόν σωτῆρα Χριστόν ἐπί θρόνου καθήμενον καί εἰπόντα κραυγῇ: Μερκούριε, Επιπλέον, γνωρίζουμε από τον αυτόπτη μάρτυ- ἀπελθών φόνευσον Ἰουλιανόν τόν βασιλέα τόν κατά τῶνρα και αξιόπιστο ιστορικό Αμμιανό Μαρκελλίνο (Res Χριστιανῶν. Ὁ δέ ἅγιος Μερκούριος ἑστώς ἔμπροσθεν 19

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33οτοῦ κυρίου ἐφόρει θώρακα σιδηροῦν ἀποστίλβοντα, καί θελημάτων (για την εξέλιξη των ιδιοτήτων του θεούἀκούσας τήν κέλευσιν ἀφανής ἐγένετο. Καί πάλιν εὑρέ- Ερμή μέσα στους αιώνες βλέπε Ελληνική Μυθολογίαθη ἑστώς ἔμπροσθεν τοῦ Κυρίου καί ἔκραξεν, Ἰουλιανός -Τ.1: Εισαγωγή στο Μύθο, Εκδοτική Αθηνών, Αθήναὁ βασιλεύς σφαγείς ἀπέθανεν, ὡς ἐκέλευσας, Κύριε. Καί 1986, σσ.235-236).πτοηθείς ἐκ τῆς κραυγῆς ὁ ἐπίσκοπος Βασίλειος διυπνί-σθη τεταραγμένος. Ἐτίμα γάρ αὐτόν Ἰουλιανός ὁ βασι- Όσον αφορά, δε, τις απειλές του Ιουλιανού προςλεύς καί ὡς ἐλλόγιμον καί ὡς συμπράκτορα αὐτοῦ, καί τον Μέγα Βασίλειο και την πόλη της Καισάρειας - ταἔγραφεν αὐτῷ συχνῳς... » «φοβερίσματα\" του εγκωμίου, αυτά έχουν την πηγή προέλευσής τους αφενός στη δεύτερη, απειλητική Πιο πριν στη διήγησή του ο Μαλάλας αναφέρει ότι αυτή τη φορά, Επιστολή (νο.81) του Ιουλιανού προςεκείνο το ίδιο βράδυ είχε δει και ο Ιουλιανός σε ενύ- τον Μ. Βασίλειο, η οποία όμως έχει αποδειχθεί πλαστήπνιο όραμα κάποιον λαμπρό θωρακοφόρο άνδρα να και, αφετέρου, στη διήγηση του εκκλησιαστικού ιστο-τον χτυπάει με τη λόγχη του, και μόλις ξύπνησε, όντως ρικού των μέσων του 5ου αι, Σωζομενού. Ο Σωζομενόςλαβωμένος από αυτό το πλήγμα, ξεψύχησε (PG97, (V.4) γράφει ότι ο Ιουλιανός όντως τιμώρησε-εκδική-σσ.496-497/εκδ. Βόννης 1831, σσ.332.18-333.20). θηκε την Καισάρεια διαγράφοντάς την από τον κατά- λογο των πόλεων της Αυτοκρατορίας και στερώντας «...ὡς καθεύδει, εἶδεν ἐν ὁράματι τινα τέλειον ἄνδρα της το ένδοξο καισαρικό της όνομα, με την επαναφοράἐνδεδυμένον ζάβαν καί εἰσελθόντα πρός αὐτόν εἰς τόν του παλαιού ονόματός της, Μάζακα. Επιπλέον, γρά-παπυλεῶνα αὐτοῦ πλησίον τῆς πόλεως Κτησιφῆντος ἐν φει ο Σωζομενός, ότι κατ' εντολή του Ιουλιανού κατα-πόλει λεγομένη Ἀσία καί κρούσαντα αὐτόν λόγχη. Καί σχέθηκαν τα περιουσιακά στοιχεία των εκκλησιών τηςπτοηθείς ἐξυπνίσθη κράξας. Καί ἐξανέστησαν οἱ κουβι- Καισάρειας και επιστρατεύτηκαν οι κληρικοί της.κουλάριοι εὐνούχοι καί σπαθάριοι καί ὁ στρατός ὁ φυ-λάττων τον παπυλεῶνα, καί εἰσελθόντες προς αὐτόν Το δε στοιχείο της ενημέρωσης μέσω οράματοςμετά λαμπάδων βασιλικῶν. Καί προσεσχηκώς Ἰουλιανός για τη θανάτωση του Ιουλιανού με θεία παρέμβασηὁ βασιλεύς ἑαυτόν σφαγέντα κατά τῆς μασχάλης ἐπη- υπάρχει και στην αρχαιότερη κατά έναν περίπου αιώ-ρώτησεν αὐτούς: Πῶς λέγεται ἡ κώμη ὅπου ἐστίν ο πα- να από τη διήγηση του Μαλάλα, διήγηση του Σωζο-πυλεών μου; καί εἶπον αὐτῷ ὃτι: Ἀσία λέγεται. Καί εὐθέ- μενού (VI.2). Εκεί, όμως, οι τιμωροί άγιοι είναι δύο,ως ἔκραξεν: Ὦ Ἥλιε, ἀπώλεσας Ἰουλιανόν. Καί ἐκχυθείς που δεν ονοματίζονται και τα πρόσωπα που ενημε-τό αἷμα παρέδωκε τήν ψυχήν ὥραν νυκτερινήν πέ- ρώνονται μέσω οράματος είναι ένας φίλος του Ιουλι-μπτην... » ανού και ο θεολόγος Δίδυμος (ο τυφλός) στην Αλε- ξάνδρεια. Βλέπουμε πως, κατά τον Ιωάννη Μαλάλα, αυτόςπου αναθέτει στον Μερκούριο την εκτέλεση του Ιου- Επομένως, μπορούμε να πούμε ότι ο λόγιος, απα-λιανού είναι ο Χριστός. Ο Μερκούριος τότε αστραπι- ραίτητα, ανώνυμος συνθέτης των εγκωμίων του Με-αία φονεύει τον Ιουλιανό και σε όνειρο βλέπουν, την γάλου Βασιλείου της Μεγάλης Παναγίας, θα εμπνεύ-μεν σκηνή του φόνου του ο ίδιος ο Ιουλιανός που βρι- στηκε τους στίχους του εγκωμίου από κάποια εκδοχήσκόταν μέσα στα περσικά εδάφη και τη δε αναγγελία του θρύλου της θανάτωσης του Ιουλιανού η οποίατης εκπληρώσεως της αποστολής, ο Μ. Βασίλειος από ήταν μετεξέλιξη αυτής που παραθέτει ο Ιω. Μαλάλας.την Καισάρεια. Άρα, σε αυτήν την εκδοχή του θρύλου, Αυτή η μεταγενέστερη εκδοχή του θρύλου θα απετέ-δεν είναι ο Μ. Βασίλειος που \"στέλνει\" τον Μερκούριο, λεσε και τη βάση της εικονογραφίας του επεισοδίου μεαλλά απλώς μέσω του ενύπνιου οράματός του γίνεται τον Μέγα Βασίλειο δεόμενο ή ευλογούντα τον Μερ-μάρτυρας της τιμωρητικής αποστολής του Μερκουρί- κούριο, που εμφανίζεται από τον 9ο αι. και μετά. Πιθα-ου και ειδοποιείται για το θάνατο του Ιουλιανού. νώς, δε, ο λόγιος συνθέτης να είχε υπ' όψην του ή να είχε εμπνευσθεί και από την εικόνα του Αγίου Μερκου- Αργότερα, όμως, σε εικονογράφηση χειρογράφου ρίου στο παρεκκλήσιο του Αγίου Νικολάου της Μο-του 9ου αιώνα με oμιλίες του Γρηγορίου Ναζιανζηνού νής Μεγίστης Λαύρας του Αγίου Όρους που χρονολο-(βλ. Βαγ. Μαλαδάκη και Αγγ. Στράτη, Το επεισόδιο της γείται στο 1630 (βλ. Βαγ. Μαλαδάκης και Αγγ. Στράτηθανάτωσης του αυτοκράτορα Ιουλιανού από τον Άγιο 2010, σελ.231 και εικ.1), όπως ο Αλέξανδρος Παπα-Μερκούριο: Θρύλοι και εικονογραφία, Βυζαντινά 30, διαμάντης εμπνεύστηκε από την αντίστοιχη τοιχογρα-2010,σελ.239 και εικ.2),ο Μέγας Βασίλειος απεικονίζε- φία στο ναό της Γεννήσεως του Χριστού στην παλιάται σε στάση προσευχής επάνω από τη σκηνή του φό- πόλη της Σκιάθου και την περιγράφει ζωντανά στο δι-νου του Ιουλιανού από τον άγιο Μερκούριο, σαν να ήγημά του \"Στο Χριστό στο Κάστρο\". Είναι, όπως κατα-δεήθηκε ο ίδιος υπέρ αυτού. λαβαίνουμε, ιδιαίτερα συγκινητικό να συνειδητοποιεί κανείς ότι αυτός ο βυζαντινός θρύλος που συντέθηκε Πάντως, πέρα από την εμπλοκή του Μ. Βασιλείου σε άγνωστο χρόνο και ψάλλεται ακόμα από τα παιδιά,σε αυτές τις εκδοχές του θρύλου, μπορεί να σημειωθεί συνεχίζει ως ζωντανή παράδοση, έστω και σε ένα μόνοκαι το ότι ο Άγιος Μερκούριος φαίνεται να παρέλαβε χωριό της Μακεδονίας.κάποια χαρακτηριστικά από τον συνονόματό του αρ-χαίο θεό Ερμή (Mercurius) ως μεταφορέας των θείων 20

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟ ΔΙΗΓΗΜΑ Η ΒΙΖΙΤΑ ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΜΑΥΡΟΔΗΣ Και το λοιπόν, Μάνας μου, η οποία κάποτε μόνο απορίες θα φέρει στους κατοπινούς αλλά μαζί με τη φυσική της φθορά, Ήταν τότε που ήμασταν πιο μικροί, αρκετά μι- θα εκλείψει και η ανορθογραφία στο κέντημα...κρότεροι δηλαδή γιατί όχι και πως μεγαλώσαμε πάραπολύ, αλλά να, δεν είμαστε και όπως πρώτα και εν Και ξαναρχόμαστε στη συνέχεια της «Βίζιτας» καιπάση περιπτώσει, σήμερα δεν είμαστε όπως τότε στο λέω ότι, πριν να τελειώσει η λειτουργία, ο παπάς έλε-χωριό, που όταν γιόρταζε κάποιος την ονομαστική του γε τις καθιερωμένες ευχές πάνω από τα πανέρια καιγιορτή τον επισκέπτονταν όλοι σχεδόν γνωστοί και μνημόνευε τα ονόματα των εορταζόντων (και των τέ-φίλοι, τότε που οι επισκέψεις στις ονομαστικές γιορ- κνων), έλεγε δηλαδή στην ευχή του ας πούμε Γεωρ-τές άρχιζαν από πολύ νωρίς, από το απόγευμα και ο γίου, Αυγούστας και των τέκνων και το εκκλησίασμακόσμος πήγαινε επίσκεψη σε ονομαστική γιορτή χω- καταλάβαινε ότι επρόκειτο για τον μπάρμπα Γιώρ’ τονρίς να κουβαλάει τίποτα, χωρίς να πονοκεφαλιάζει τι τάδε και τη γυναίκα του την Αυγούστα, την οποία Αυ-δώρο θα πάει στον εορτάζοντα. γούστα στα μέρη μας τής αλλάξαμε τα...φώτα και την κάναμε άκουσον άκουσον, την κάναμε Αγότσιου.... και Σήμερα κατάντησε βραχνάς και πρόβλημα μεγάλο όσο για κείνο το ευχητικό...συμπλήρωμα εκείνο το...το να κάνεις μια επίσκεψη σε κάποιον, γιατί όλο και και των τέκνων, όλοι ήξεραν και τα τέκνα και ο παπ-κάτι πρέπει να κουβαλήσεις, κάτι να προσφέρεις και πάς περισσότερο, αφού τα είχε βαφτίσει, και κατά κά-σκέφτεσαι, σε τόσους έχω να πάω τόσα θέλω, στο τέ- ποιο τρόπο στα παλιότερα τα χρόνια, ο παππάς στολος βλέπεις ότι για να πάς σε τρεις τέσσερες θέλεις δυο χωριό ήταν και ο ληξίαρχος.μεροκάματα, κάνεις ένα τηλεφώνημα και λες χρόνιαπολλά και, Με την «απόλυση» λοιπόν της εκκλησίας, οι εορ- τάζοντες, αφού έκοβαν τον άρτο σε κομμάτια, κρατώ- -Na,.. κάτι μας έτυχε, το παιδί έχει πυρετό και πού ντας το πανέρι έμπαιναν στη σειρά έξω από την εκκλη-να το αφήσουμε θα έρθουμε κάποια άλλη μέρα...» (και σία στον Νάρθηκα και τον μοίραζαν αυτόν τον άρτοαυτό το λες γιατί άμα περάσει η γιορτή η υποχρέω- σε όσους περνούσαν από μπροστά τους να τους ευχη-ση του δώρου εξατμίζεται και ξεχνιέται), και στο τέ- θούν προσφέροντας στους άντρες και μια γουλιά κρα-λος καθόμαστε και βλέπουμε τηλεόραση ή βγαίνουμε σί κατευθείαν από το μπουκάλι, ενώ συγχρόνως έλε-στο καφενείο ξεθαρρεμένοι ότι σίγουρα δε θα μας δει ο γαν «ουρίστι κι’ απ’ του σπίτ’» κι’ ήταν αυτό μια άμεσηεορτάζων γιατί οπωσδήποτε αφού γιορτάζει, είναι στο πρόσκληση για να επισκεφθεί κάποιος τον εορτάζο-σπίτι του.... ντα και στο σπίτι του, και εννοείται όποτε θέλει κατά τη διάρκεια όλης της ημέρας. Αυτά τα ωραία συνέβαι- Τότε, μόνο οι άντρες που γιόρταζαν (και γιατί μόνο ναν τότε και ευτυχώς μερικοί παλιοί τα τηρούν ακόμα,οι άντρες αυτό μέχρι σήμερα δεν το κατάλαβα), και αλλά όσο και να κρατήσουν δεν μπορεί, κάποτε θα μεί-όσοι ήθελαν βέβαια πήγαιναν ένα πανέρι με λειτουρ- νουν μόνο μια ανάμνηση.γιές (άρτους) στην εκκλησία (το έλεγαν πεντάρτο για-τί είχε πέντε άρτους μαζί κι’ ένα μπουκάλι κρασί). Και μακάρι κάποιος ερευνητής στο μέλλον να δια- βάσει το γραφτό μου και να ξεκινήσει μια διδακτορι- Οι άρτοι και το κρασί μέσα στο πανέρι ήταν τυλιγ- κή μελέτη πάνω σε αυτά, και δυο φορές μακάρι, να πε-μένοι με την καλύτερη υφαντή πετσέτα της νοικοκυ- τύχει και διπλή αύξηση στο...μισθό του...σε οβολούςράς που την είχε στην προίκα της αποκλειστικά για το τότε, γιατί ποιος ξέρει ποιο νόμισμα θα ισχύει ύστερασκοπό αυτό κι’ όποια δεν είχε, πράγμα σπάνιο, αν όχι από μερικά χρόνια και μάλιστα χρόνια... μνημονιακά...αδύνατο, δανείζονταν από κάποια άλλη. και θού Κύριε...κλπ κλπ... Και εδώ να πω ότι η Μάνα μας, άφησε τέτοιες πε- Εδώ όμως τέλος η εισαγωγή και,τσέτες τρεις τέσσερες, και έμειναν από τότε, έλα όμως Κάποια πρωτοχρονιά λοιπόν, που γιορτάζουν οιπου η Μάνα μας ζορίστηκε για να βάλλει, να κεντή- Βασίληδες, ο Βασίλης Παπαγγέλου, ο Παπάς όπωςσει το μονόγραμμα στην άκρη επειδή το όνομά της τον ήξερε το χωριό, ο ράφτης, αφού έκανε όλα αυτάήταν Αικατερίνη, και άρχιζε από το Άλφα, και βρήκε τα «αdέτια» δε θυμούμαι αν είπε το κλασσικό «περά-τη λύση, κέντησε σε όλες τις πετσέτες τις προικιάρικες στε κι’ απ’ το σπίτι» αλλά είπε δεν είπε, εμείς ήμαστανένα Έψιλον και όταν τη ρώτησα γιατί, μού απάντησε μια ωραία παρέα όλο παιδαράδες εκεί γύρω στα 20 καικαι είπε. -Αν κεντούσα το πρώτο γράμμα από το όνο- κάτι, και κατά το βραδάκι πήγαμε στο σπίτι και άντεμά μου το Α (άλφα) ποιος θα καταλάβαινε αφού από χρόνια πολλά και τα παρόμοια, περάστε καθίστε, ηΑλφα αρχίζουν τόσα γυναικεία ονόματα;;... Σωστό και έχω μια πετσέτα με το μονόγραμμά της 21

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33οσύζυγος Σουλτάνα επί της υποδοχής, αραδιαστήκαμε παρέα για το ποιος είναι στη μια και στην άλλη φωτο-όλοι, και ήμασταν πεντέξι, άρχισε η συζήτηση για το γραφία, όταν τελείωσαν όλες κι’ έμεινε η τελευταία τηςένα για το άλλο, για τον καιρό και τα λοιπά, είχαμε κοπέλας, ρωτήσαμε όλοι μαζί με μια φωνή, « κι’ εκείκαι το θάρρος με το Βασίλη, περνούσαμε όλοι κάποια Βασίλη ποια είναι;».ώρα απ’ το ραφείο, αυτός μάς έραβε, δεν είχε έτοιμαρούχα τότε, ωραίος άνθρωπος ο Βασίλης χαρούμενος Όλοι βέβαια γνωρίζαμε ποια είναι η κοπέλα, είχεκαι πάντα γελαστός, να φαίνεται και το χρυσό το δό- έρθει την είχαμε δει κι’ άλλες φορές στο χωριό, αλλάντι, ήρθαν και τα κεράσματα με το μεγάλο δίσκο, με- έπρεπε να γυρίσει η συζήτηση προς τα εκεί, να γλυκά-ζέδες χοιρινό και το τσίπουρο σε ποτηράκια δαχτυλή- νει πιο πολύ η ατμόσφαιρα, να γεμίσει καλόβολα χω-θρες, και, άντε εις υγείαν και πάλι χρόνια πολλά και ρατά νάρθει η ζωή στα μέτρα μας, είπαμε πολύ νέοιμέχρι να κεραστούμε όλοι, η κυρία Σουλτάνα όρθια ήμασταν τότε, τώρα είναι αλλιώς για όλους..με το δίσκο στα χέρια, γέλια και ευχές, η γιαγιά η πα-παδιά από δίπλα να λέει «και καλές νύφες», αμήν να Κι’ ο Βασίλης ο Παπάς γέλασε καλόκαρδα και είπε,λέμε εμείς «αλλά πού να τσ’ βρούμι»,έφυγε ο δίσκος κι’ -Αμ’ καλά κατάλαβα, γι’ αυτό αρχίσατε να ρωτάτεόπως ήμασταν όλοι αραδιασμένοι, βλέπαμε στον απέ- από τους παππούδες για να φτάσετε εκεί....»,ναντι τοίχο κρεμασμένες τις ασπρόμαυρες οικογενει- Γελάσαμε όλοι δευτέρωσαν και τα τσίπουρα είπα-ακές φωτογραφίες, πρόσωπα παρόντα και άλλα ορι- με κι’ άλλα κι άντε πάλι χρόνια πολλά να χαίρεστε τηστικά προ πολλού απόντα, αριστερά ένας παππούς με γιορτή σας κι’ από χρόνου πάλι, μας ξεπροβόδησε ομεγάλα μουστάκια και ντουλαμά κουμπωμένο σταυ- Βασίλης γελαστός μέχρι έξω, μέχρι τη σκάλα, καιρωτά, η φωτογραφία από τη μέση και πάνω, δίπλα μια -Να είσαστε καλά, παιδιά ευχαριστώ πολύ...και τουάλλη ολόσωμη αυτή με τον παπά γενάρχη, την παπα- χρόνου, και χιόνιζε, χιόνιζε πολύ...διά με το τσεμπέρι δίπλα του και τα πιδούδια κορίτσια Χιόνιζε ασταμάτητα, έξω και στο δρόμο λίγα τα πατή-και αγόρια όλα με καβάδια, το ένα το έχει αγκαλιά ο ματα, κινήσαμε όλοι μαζί τον κατήφορο να πάμε κι’ αλ-παπάς- πατέρας κι’ αν θυμούμαι καλά (πέρασε μισή λού, οι βίζιτες συνεχίζονταν στα σπίτια όσων γιόρταζαν.ζωή από τότε) θα πρέπει να ήταν ο αδερφός του Βα- ‘Ήταν ανοιχτά τα σπίτια όσων γιόρταζαν και ήτανσίλη ο Αποστόλης, παραδίπλα άλλες καναδυό φωτο- πολλοί οι εορτάζοντες, κι’ έπρεπε να πάμε παντού, καιγραφίες, η γαμπριάτικη του Βασίλη και της Σουλτάνας ξέραμε ότι μας περίμεναν, περίμεναν να μας δεχτούνκαι στο τέλος...έ εκεί στο τέλος ήταν που σταμάτησε για να τους τιμήσουμε, και να μας τρατάρουν αγάπητο βλέμμα όλων μας, εκεί ήταν μια φωτογραφία ενός και μεζέδες πατροπαράδοτους, αυτούς τους μεζέδεςωραίου κοριτσιού που δεν ήταν απ’ το χωριό μας, μάλ- που δεν έβγαιναν από Τσελεμεντέ, αλλά που ήταν αυ-λον ήταν συγγενής της Σουλτάνας. τοί που πρόσθεταν τη νοστιμιά τους στη ζεστασιά της στιγμής, και όποιος το έζησε αυτό, με καταλαβαίνει. Τώρα εμάς μας έτρωγε πώς να φέρουμε τη συζήτη- Κι’ έμοιαζαν σαν μεγάλη ζεστή αγκαλιά τα σπίτια,ση προς τα εκεί, προς την τελευταία φωτογραφία, ρώ- που περίμεναν οι νοικοκυραίοι τον επισκέπτη να τοντησε ένας, «Βασίλη ο παππούς εκεί ποιος είναι;», άρχισε τρατάρουν τα κεράσματα, να τον δουν, να τον ρωτή-ο εορτάζων να εξηγεί ποιος ήταν ο πρόγονος κι’ έτσι κι’ σουν και να τον χαρούν με το τζάκι αναμμένο, τη σό-αλλιώς, άλλος ρώτησε για την οικογενειακή φωτογρα- μπα να καίει και τα κιλίμια τα καλά στρωμένα, με τιςφία είπε ο Βασίλης αυτός είναι ο αδερφός μου ο Κώτσι- φωτογραφίες κρεμασμένες ή πάνω στο τζάκι και τα κυ-ος, δίπλα ο Αποστόλης, η Ελένη, αυτός εκεί στην άκρη δώνια να μοσχοβολούν περασμένα στα καρφιά στονείμαι εγώ, ο παπάς σοβαρός με το ράσο, δίπλα η παπα- τοίχο και τις γιαγιάδες να μας βλέπουν εξεταστικά καιδιά και τα πιδούδια όλα με κείνη την ωραία, σοβαρή και να ρωτούν «μ’ ισύ βρε πχνού είσι; ».τρομαγμένη αθωότητα, να κοιτάζουν το φακό της φω- Εκεί στη γειτονιά στο « απάνου το γιοφύρι» έμε-τογραφικής μηχανής εκείνης της εποχής με τον τρίποδα νε ο Βασίλης, ήταν η τελευταία επίσκεψη που κάναμεκαι την μαύρη κουκούλα, από κει περνούσε ο φωτογρά- στο σπίτι του...φος το ένα χέρι του μέσα στη μηχανή και κάτι σκάλι- Σκορπίσαμε μετά, άρχισε ο καθένας μας να χαράζειζε, και με το άλλο άνοιγε το φακό, όλα αυτά στα γρή- τη δική του αυλακιά στο χωράφι της ζωής...γορα και ώπ νάτο το πουλάκι...και πουλάκι δεν έβγαινε, Και κάποτε ο Βασίλης ο Παπάς ο Ράφτης έφυγε γιαέβγαινε όμως η φωτογραφία που έμεινε για να βλέπουμε το μεγάλο ταξίδι κι’ έμεινε το χαμόγελό του στη γα-και να θυμούμαστε αυτούς που πέρασαν κι άφησαν μια μπριάτικη φωτογραφία.αυλακιά στο χέρσο χωράφι της ζωής, έμειναν οι φωτο- Δεν ήμασταν όλοι εκεί...γραφίες κιτρινισμένες τώρα πια, να βλέπουμε πρόσωπα Άλλοι τον ξεπροβόδησαν στο μεγάλο ταξίδι....ακινητοποιημένα στο χαρτί, πρόσωπα σοβαρά με ένα Τώρα μεγαλώσαμε κι’ εμείς κι’ ο καθένας μας έχειχαμόγελο μισό, το άλλο το κράτησαν τα βάσανα και ο πολλές φωτογραφίες κι’ από κείνα τα χρόνια κι’ από τααγώνας για την επιβίωση και είχαμε δεν είχαμε το σοβα- άλλα που ακολούθησαν.ρέψαμε το θέμα, γυρίζουμε πάλι στη ξενάγηση του Βα- Και θα μένουν οι φωτογραφίες, να τις σχολιάζουνσίλη πάνω στις παλιές φωτογραφίες. οι επόμενοι. Αλλά τι να κάνουμε... C’ est la vie, αυτή είναι η ζωή. Και, αφού ρωτήσαμε ο ένας και ο άλλος από την Καλή Χρονιά σε όλους 22

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017ΑΦΥΤΟΣ, ΟΦΘΑΛΜΩΝ ΡΙΠΕΣ ΣΕ ΠΑΛΙΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ ΚΑΪΑΦΑ-ΣΑΡΟΠΟΥΛΟΥ ΜΙΝΑ Αρχαιολόγος, Δρ. Αρχιτεκτονικής ΑΠΘΣτον Γιώργη μου... το γιατί εκείνος το ξέρει τσόμυλο θα βάφτιζαν. Μαζί αγκυροβόλησαν και τη δι-Αδυναμία άθεσή τους τη νέα τους πολιτεία να ιδρύσουν. Παλιούς μεγάλη έχω στην Άθυτο….την είχα ένοικους βρήκαν όμως στην κορφή του υψώματος, μεαπό τα μικράτα μου, όταν η ομορφιά της ήταν ακόμη την απότομη ανατολική κλιτύ προς τη θάλασσα καιακατέργαστη, το γιατί ούτε το ξέρω, ούτε και μπορώ την ομαλότερη διαμόρφωση στην πλευρά της ενδοχώ-ακόμη να το εξηγήσω. Για έναν ακαθόριστο λόγο ήθε- ρας, ανθρώπους που ήδη από τους χρόνους του Χαλ-λα πάντα εκεί να πηγαίνω……και τώρα, διανύοντας τη κού και του Σιδήρου είχαν οργανώσει εκεί εγκατάστα-δεύτερη νιότη, ακόμη τους δικούς της κόρφους ανα- ση, στο φυσικό οχυρό πλάι στη θάλασσα.ζητώ για να γαληνέψω κάθε που βρίσκομαι στον τόπο Οι εκ του νότου άποικοι επικράτησαν τελικά, είτεμου, μόλις μιαν ανάσα πιο πέρα. Με τα χρόνια, εκείνη εκδιώκοντας τον παλιό πληθυσμό είτε ενσωματώνο-η γριφώδης αδυναμία έγινε αγάπη αδάμαστη για την ντας τον στις δικές τους δομές, κανείς δε ξέρει. Αυτουρ-ομορφιά του μικρού χωριού γοί της μετάλλαξηςπου αφοπλίζει, έγινε ανάγκη του τόπου πλημμύρι-ακατανίκητη να απολαμβά- σαν το ύψωμα με με-νω συχνά από το βράχο του γαλεπήβολα σχέδιατον αυθάδη ήλιο των καλο- που τα έδωσαν ανά-καιρινών πρωινών και από το σα και ρυθμό, τα με-λόφο του τα ολόγιομα φεγ- τουσίωσαν σε πόλη,γάρια έως της νύχτας τα ξε- την Άφυτη. Διαποτι-ψυχίσματα. Το ελιξίριο τού- σμένοι δε με την ανά-της της ανάγκης ποτέ μου γκη τους θεούς τουςδεν αναζήτησα, ούτε και να λατρεύουν έσπευ-σκοπεύω, παραμένω και θα σαν, ταυτόχρονα μεπαραμείνω σκλάβος της γο- Άθυτος, ο λόφος Κουτσόμυλος και τα γύρω, ανθρώπινη παρουσία την οργάνωση τηςητείας του που ποτέ δε θα αδιάλειπτη από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι και σήμερα. πόλης τους, κάπουγυρέψω λευτεριά. Λιάζει την ψυχή μου η ομορφιά της εκεί στο β’ μισό του 8ου αιώνα π.Χ., να αφιερώσουν ιερόΑθύτου σα βρεθώ στα πέτρινα που είναι σε σύναξη στο Θεό Διόνυσο. Σε μικρό σπήλαιο λίγο νοτιότεραγύρω από την ξυλόστεγη, τρίκλιτη βασιλική του Αη- από τη νέα πόλη, κρυμμένο σε απόσκιο απότομο πρα-Δημήτρη, την καμωμένη ξανά μετά το χαλασμό πάνω νές εγκατέστησαν το θυρσοφόρο θεό, της αμπέλου, τουσε παλιό, παλαιοχριστιανικό ναό που ερειπώθηκε. Και κρασιού, της μέθης και του χορού, της έξαψης και τηςστα στενά της σουλάτσο σα κάνω, σκέφτομαι πάντα την έκστασης. Επικυρώνεται τούτη η εγκατοίκηση στο κα-ιστορία που σεργιανάει κάτω από τα σοκάκια της, συ- τάφυτο τοπίο, στα σημερινά δίκαια της Καλλιθέας, απόντροφιά με σωριασμένα νοικοκυριά, δημόσια κτίρια και σκόρπια δείγματα επιγραφικής και γλυπτικής. Συμμε-τείχη, τη φορεμένη με συμμαχίες και συνεργασίες, πο- τοχή τους ξέφρενους χορούς και τα οργιαστικά δρώμε-λέμους ή μάχες σε πολεμίστρες. Να την αφηγηθώ θέλω να στα άδυτα του σπηλαίου, που διέθετε πομπική λίθινηεδώ δα, με αφήγηση όχι μεγάλη (μη και κάποιοι με... μα- κλίμακα πρόσβασης για τις τελετουργικές ανάγκες, εί-λώσουν), ξεκινώντας από τα πρώτα, πώς δηλαδή τούτο χαν πιθανότατα και οι νύμφες.το μέρος γραπώθηκε στην πλεύση του χρόνου. Στο λόφο Κουτσόμυλο στο ανατολικό άκρο τουΣτον ίδιο χώρο με το σημερινό χωριό γεννήθηκε η σημερινού χωριού βρίσκεται λοιπόν ο πυρήνας τηςπρώτη πόλη, «πόλις προς τη Παλλήνη Θράκης», ση- Αφύτου του 8ου αι. π.Χ., επάνω στα κατάλοιπα τηςμείωσε ο Στέφανος Βυζάντιος, «...από Αφύτου τινός πρότερης δράσης της εποχής του Χαλκού και του Σι-εγχωρίου». Αμίλητες είναι οι πηγές και εκλιπούσες οι δήρου. Το απόκρημνο ύψωμα παρέμεινε το ζωτι-σαφείς αρχαιολογικές μαρτυρίες για τους ιδρυτές της κό κέντρο της πόλης καθόλη τη διάρκεια της αρχαϊ-πόλης. Εμείς, δεχόμενοι μια γενική πληροφορία του κής εποχής, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται ίσως η άμεσηΣτράβωνα σε συνδυασμό με την παρουσία αρκετής εποπτεία της εμπορικής δραστηριότητας στο λιμάνιευβοϊκής κεραμικής, θεωρούμε ότι τον 8ο αι. π.Χ. τα- που είχε διαμορφωθεί στα ανατολικά ριζά του, δίαυ-ξιδιώτες άποικοι μπάρκαραν τα όνειρά τους από την λος ανταλλαγής προϊόντων και πολιτισμών. ΆγνωσταΕρέτρεια και επέλεξαν να ρίξουν άγκυρα σ’ εκείνον τον παραμένουν τα ακριβή όρια της αρχαϊκής πόλης, πουαπόκρημνο λόφο, που οι μακρινοί τους απόγονοι Κου- ίσως καταλάμβανε και μία πολύ περιορισμένη έκταση 23

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33ογύρω από τη βάση του. Την επέκταση του πολεοδομι- ύπνο του Λύσανδρου, δίνοντας στον ίδιο εντολή νακού ιστού και μάλιστα σε Ιπποδάμειο σχεδιασμό γύρω αποχωρήσει και αφήνοντας παραγγελιά στους Αφυ-από το διαρκώς χρησιμοποιούμενο ύψωμα, επέβαλε η ταίους προς τιμή του να θυσιάσουν. Βάλσαμο κύλησεπλυθησμιακή αύξηση κατά στους κλασικούς χρόνους, στην πληγιασμένη πόλη το μαντατοφόρο όραμα πουμε τους νέους κατοίκους να προέρχονται πλέον κυρί- φρονημάτισε το μένος του Σπαρτιάτη στρατηγού.ως από την Αττική. Η εγκατάστασή τους αποτυπώ- Την ευγνωμοσύνη τους για τη θεόσταλτη λευτεριάνεται στο αστικό περιβάλλον, που αναπτύσσεται, μα- οι κάτοικοι, απαλλαγμένοι από την σπαρτιατική απει-ντρωμένο σε προστατευτικά τείχη, προσανατολισμένο λή, την έδειξαν πρώτα απεικονίζοντας στα νομίσματάσχεδόν στον άξονα Β-Ν, υπαγορευμένο από τη φυσι- τους τον κερασφόρο θεό, ως προστάτη της πόλης τους.κή διαμόρφωση της περιοχής. Μέσα από αυτά τα τείχη Ύστερα, στο λημέρι του Διόνυσου και στέκι των Νυμ-οικιστικές ενότητες, θεμελιωμένες στο φυσικό πλαισί- φών, βωμό για τον Άμμωνα έκτισαν αρχικά και λίγο αρ-ωναν δρόμους σε αρμονικά πλέγματα. Βασικό οικοδο- γότερα, τον 4ο αι. π.Χ., ναό. Κάπως έτσι συγκατοίκησεμικό υλικό κάθε κτίσματος ο τοπικός λίθος, ξηλωμένος η Βακχική και η Αμμώνια λατρεία, ωστόσο λίγο μετά τησυνήθως από το λατομείο στη Μουδουνού. θριαμβική έλευση του Άμμωνα ο Διόνυσος περιέπεσε σεΑπό τη στάγδην πληροφόρηση των αρχαίων πη- ελάσσονα τιμή.γών, από τον 5ο αι. κι έπειτα, μαθαίνουμε ότι η Άφυτις Αν και τον 4οαι. π.Χ. οι ιστορικές αναφορές για τηνμετά την ταπεινωτική συν- πόλη είναι ακόμη λιγότερεςδρομή στον Ξέρξη στα μη- η συμμετοχή της στο Κοι-δικά, το 480π.Χ., συνέδραμε νό των Χαλκιδέων την επο-το 452π.Χ. και στην Αθη- χή της μεγάλης του ακμήςναική Συμμαχία, με 3 τάλα- (393-382π.Χ.) θεωρείται βέ-ντα ετησίως. Υπόχρεοι του βαιη, όπως επίσης βέβαιη εί-συμμαχικού φόρου οι Αφυ- ναι και η πλήρης αυτονομίαταίοι πορεύτηκαν έως την της τα είκοσι επόμενα χρό-έναρξη του Πελοποννησια- νια, έως το 360π.Χ. Λίγο αρ-κού πολέμου. Με την Αθή- γότερα, κατά την περίοδονα στοιχήθηκε η πόλη από της β’ Αθηναϊκής κληρουχί-την αρχή της αδελφοκτόνας Άφυτις, Νόμισμα με τον προστάτη θεό, Άμμωνα Δία, ας στη γειτονική Ποτίδαια,σύρραξης. Μάλιστα, φιλο- κερασφόρο, στον εμπροσθότυπο και κάνθαρο η επιρροή της Αθήνας είναιξένησε για χρόνια Αθηναί- στον οπισθότυπο, 4ος αιώνας π.Χ. εκ νέου αισθητή στην πόληους άρχοντες, που φαίνεται ότι είχαν λόγο και ενερ- της Αφύτου, που αμέσως μετά συνδέθηκε και πάλι μεγό ρόλο στα εσωτερικά της δρώμενα και ενέταξε το τη Χαλκιδική ένωση.αθηναϊκό νόμισμα στην εσωτερική της οικονομία. Τέ- Στα τέλη του 4ου αι. π.Χ., χρόνια μετά την ενσω-λος μέσα στης πολεμικής παραζάλης τους λυσσασμέ- μάτωσή της στο Μακεδονικό βασίλειο, η πολεοδομικήνους ανέμους χρησιμοποιήθηκε ως οχυρό-ορμητήριο ακεραιότητα της πόλης φαίνεται να πλήττεται ξαφνι-του στρατηγού Φορμίωνα και των 1600 οπλιτών του κά και από φυσικό αίτιο, πιθανότατα σεισμό. Την ξαφ-για την εκστρατεία του εναντίον της γειτονικής Ποτί- νική καταστροφή λαλούν τα ανασκαφικά ευρήματα,δαιας. Τα περισσότερα χνάρια της Αθηναϊκής παρου- που αντιστοιχούν σε ένα πλήθος ατάκτως ερριμμένωνσίας απαντούν στην εκτεταμένη επίπεδη γη στα δυτικά ευρημάτων μέσα σε γκρεμισμένα αρχαία κτίσματα, δι-της πόλης, στο νεκροταφείο της, όπου πλήθος πλού- ασπαρμένα κάτω από τα σύγχρονα οδοστρώματα….σια κτερισμένων τάφων διαλαλεί παράλληλα και την εύσαρκη ιστορία που ξεδιπλώνεται σήμερα πια στα-οικονομία, τις πολιτικές και εμπορικές εξωκοινοτικές λιά σταλιά. Η ζωή ωστόσο στη γη γύρω από το λόφοσχέσεις της από τα μέσα του 6ου αι. π.Χ. δείχνει να συνεχίζεται και στον επόμενο αιώνα, συρρι-Από τη σκέπη της Αθηνας ποτέ τους δε θέλησαν οι κνωμένη, ίσως ως συνέπεια της ίδρυσης της Κασσάν-κάτοικοι της Αφύτου να απομακρυνθούν και γι’ αυτή δρειας και των νέων πολιτειακών δομών των ελληνι-την αδιάλειπτη στήριξή της στην ισχυρή πόλη του νό- στικών χρόνων. Τρεις αιώνες αργότερα, τον 1ο αι. μ.Χ.,του η Άφυτις αντιμετωπίστηκε προνομιακά και εξα- η Άφυτις επιβιώνει υποβαθμισμένη πλέον σε απλήσφάλισε σημαντικές εμπορικού χαρακτήρα διευκο- κώμη της ρωμαϊκής Κασσάνδρειας, καταγράφεται δελύνσεις. Για την ίδια αμετακίνητη πολιτική της στάση απο το Στράβωνα ως μία εκ των τεσσάρων της Χερσο-πολιορκήθηκε το 404/3 από τον στρατηγό των Σπαρ- νήσου, μαζί με τη Μένδη, τη Σκιώνη και τη Σάνη.τιατών Λύσανδρο, που θέλησε να την τιμωρήσει. Τον Άγνωστος για τους επόμενους αιώνες παραμένει οαιματοφόρο αγώνα σύμφωνα με το μύθο που ομορφο- βίος της Αφύτου. Η νεφέλη που καλύπτει την πορείαπλέκεται στης ιστορίας τα λιθάρια, όνειρο τον σταμά-τησε. Ο Άμμωνας Δίας λένε ότι παρουσιάστηκε στον συνέχεια στη σελίδα 36 24

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017ΠΟΡΤΑΡΙΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ: Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΟΡΤΑΡΕΑ ΠΑΠΑΣΤΕΡΓΙΟΥ ΑΣΤΕΡΙΟΣ Γεωπόνος Πορταριά, ένα παλιό και σημαντικό χωριό λαος Φευρουάριος, Δημήτριος Σφεντζάκης (ιερέας), Θεόδωρος Γοργοντζής, Θεόδωρος Χρυσοχόος, Χήρατου κάμπου της Καλαμαριάς, όπως συνηθίζουμε να Καλή, Κεδρινός, Λιμοϊωάννης, Καμψοκαβάδης, Ιωάν-λέμε σήμερα την Δυτική πλευρά της Χαλκιδικής. Βέ- νης ο της Διακονίσσης κτλ. Αξίζει να σημειωθεί ότι κα-βαια δεν διαφέρει και πολύ από την ονομασία της κατάτα Βυζαντινά χρόνια δηλαδή του «κατεπανικίου Καλα- νένα από τα ανωτέρω επίθετα δεν απαντώνται σήμε-μαρίας», την περίοδο εκείνη το όνομα του χωριού μας ρα στο χωριό.ήταν Πορταρέα. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το συμβόλαιοΟι πρώτες αναφορές για την Πορταρέα είναι του του Γεωργίου Αναταυλά, ενός κατοίκου της Πορταρέ-1060 μ.Χ. στα αρχεία της Ι.Μ. Εσφιγμένου του Αγίου ας κατόχου μεγάλου κτήματος στην ‘Πορταραία γη’Όρους. Βέβαια αυτό δεν αποτελεί απόδειξη της απαρ- από τον οποίο και απέσπασαν το κτήμα οι Τούρκοι τοχής του χωριού, καθότι και η πρώτη γραπτή αναφορά 1388. Στο εν λόγω συμβόλαιο αναφέρεται ‘ει επανέλ-για την ύπαρξη της Μο- θωσι τα πράγματα εις τηννής Εσφιγμένου, είναι Ρωμαίων αρχήν και η τουπερίπου στο 1000 μ.Χ., κτήματος δεσποτεία προςπράγμα που πιθανολογεί με’ ενδεικτικό της ρευ-την προγενέστερη ύπαρ- στής κατάστασης, πουξη του χωριού, πριν δη- επικρατούσε το 14ο αι-λαδή ιδρυθεί η Μονή. ώνα πριν την άλωση τηςΑναφέρεται σαν ‘χω- Πόλης με την κατοχή τωνρίον Πορταρέα’ (χρυσό- κτημάτων.βουλος λόγος Μιχαήλ Έχουν περάσει 957Παλαιολόγου 1258 μ.Χ.), χρόνια από την πρώτησαν ‘προάστειο Πορτα- γραπτή αναφορά στο χω-ρέα’ (έγγραφο πρωτο- ριό, περί την χιλιετία πι-σπαθάριου Νικολάου Η παλιά εκκλησία της Πορταριάς στοποιημένης ύπαρξης1078 μ.Χ.), αλλά και ακόμη σαν ‘Πορταρική Δραγατία’ και μέσα στο διάβα όλων αυτών των αιώνων η Πορτα-(απόσπασμα πρακτικού 13ου αιώνα). ριά στολίστηκε με πλήθος ιστορικών στοιχείων και λα-Από τα αρχεία της Ι.Μ.Εσφιγμένου (Jacques Lefort ϊκών παραδόσεων.– Actes d’ Esphigmenou Paris 1973) αντλούνται πολ- Όσον αφορά το όνομα του χωριού η παράδοσηλές πληροφορίες για τη Βυζαντινή Πορταρέα. Πρόκει- αναφέρει ότι οφείλεται σε μια μεγάλη Πορτάρα (πύλη)ται για ένα πεδινό χωριό, αναφέρονται χαρακτηριστικά που βρισκόταν στην είσοδο του χωριού.τα ‘χωματοβούνια’ της, τα οποία καλλιεργούνταν, με τα Όμως η σημαντικότερη ιστορική αφήγηση του χω-όρια να καθορίζονται από ‘εσφραγισμένα δέντρα’, ένα ριού είναι η πειρατική εισβολή. Η προφορική παράδο-εκ των οποίων ήταν και ένας τρίκλωνος Δρυς. ση, που πέρασε από στόμα σε στόμα, θέλει την Πορ-Μεγάλο μέρος της ‘Πορταραίας γης’ (έως και όλη ταριά, κατά το παρελθόν, να έχει καταστραφεί απόσε κάποιες περιόδους) άνηκε στη Μονή Εσφιγμένου, πειρατές. Αυτή η ιστορία είναι γνωστή σε όλους τουςη οποία έπαιρνε από το χωριό το μερίδιο της από τη κατοίκους του χωριού, μια που ο καθένας την έχεισοδιά. Αναφέρονται χωράφια (γη) και αμπέλια, περι- ακούσει από τους προγόνους του. Έτσι και εγώ, είχαβόλια και εσωκήπια, βόδια ζευγάρια και μονά, χοίροι, ακούσει πολλές φορές από τον πατέρα μου, αλλά καιόνοι, άλογα, πρόβατα και μελίσσια. Από τα προϊόντα τον παππού μου, την ιστορία του «πατήματος» του χω-που παρήγαγε η Πορταρέα αναφέρονται, σίτος, οίνος, ριού από τους πειρατές. Η θέση του χωριού, κατά τηνέλαιο, όσπρια και μυζήθρα. εποχή πριν από αυτή την καταστροφή ήταν στην θέσηΕνδιαφέρον παρουσιάζουν τα ονόματα και τα επί- «Παλιοχώρι», η οποία βρίσκεται γύρω από το εκκλη-θετα των τότε κατοίκων, ενδεικτικά αναφέρονται Μι- σάκι του Αγίου Αντωνίου, στην διασταύρωση του δρό-χαήλ Βελονιώτης, Θεοδόσιος Πεπισσωμένος, Γεώργι- μου που οδηγεί προς την θάλασσα, με την παλιά επαρ-ος Φεγγητάς, Γεώργιος Μελιττινός, Ιωάννης Χαλκεύς, χιακή οδό Θεσσαλονίκης – Ν. Μουδανιών. Η θέσηΝικόλαος Κοκκολόγος, Χριστόδουλος Περδικαρίας, αυτή μάλιστα έχει οπτική επαφή με τη θάλασσα, πράγ-Κωνσταντίνος Βλάχος, Θεόδωρος Τζουνιώτης, Δη- μα που ενισχύει τη θεωρία να ήταν εκεί η θέση του χω-μήτριος Δημάνος, Δημήτριος Μοσχοϊωάννης, Νικό- ριού πριν την καταστροφή του. Βέβαια και μόνο η ονο- 25

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33ομασία της τοποθεσίας, σαν παλιοχώρι (μια ονομασία ράδοση (με μια πολύ γλαφυρή περιγραφή) θέλει τονπου δινόταν σε περιοχές που υπήρχαν εγκαταλελειμ- Άγιο Αθανάσιο να προστατεύει το χωριό από την φο-μένα χωριά), είναι μία ισχυρή ένδειξη, αν όχι απόδει- βερή αρρώστια και έτσι από τότε ο Άγιος τιμάται ιδιαί-ξη, της θεωρίας ότι το χωριό Πορταρέα βρισκόταν εκεί, τερα, στην εκκλησία που χτίστηκε προς τιμή του στηνπριν την καταστροφή του από τους πειρατές. Άλλωστε είσοδο του χωριού.όπως πολύ εύστοχα λέγεται τα τοπωνύμια αποτελούνιστορία γραμμένη στη γη. Η ζωή κατά τους Βυζαντινούς χρόνους ήταν άρρη- κτα δεμένη με τη Χριστιανική πίστη και λατρεία. Κάθε Σύμφωνα με την παράδοση αυτή η πειρατική επι- δραστηριότητα εκπορεύονταν από το εορτολόγιο τηςδρομή στο χωριό πρέπει να έγινε τον 13ο αιώνα. Η εκκλησίας και κάθε δράση είχε μέσα της θρησκευτικάπροφορική παράδοση γύρω από το γεγονός της πει- στοιχεία. Στην Πορταριά όπως και σε όλα τα χωριά τηςρατικής καταστροφής συνεχίζεται με την διήγηση που Χαλκιδικής απαντώνται πολλά και διάφορα έθιμα άρ-αφορά την τύχη των κατοίκων κατά την καταστροφή. ρηκτα δεμένα με την θρησκευτική ζωή του τόπου. ΘαΑναφέρεται λοιπόν ότι κάποιοι σκοτώθηκαν και κά- ήθελα όμως να αναφέρω μόνο μια ξεχωριστή απόδοσηποιοι αιχμαλωτίστηκαν, ένα μέρος από όσους διέφυ- των καλάντων των Φώτων της περιοχής, που δεν είναιγαν ήρθαν σε μέρος χαμηλότερο, που δεν φαίνεται από καθόλου συνηθισμένα και μάλιστα με ρυθμό τελείωςτη θάλασσα, και ξαναέχτισαν το χωριό στη σημερινή διαφορετικό από τα γνωστά.του θέση. Εύκολα μπορεί κάποιος να παρατηρήσει ότιόντως η θέση του χωριού είναι σε «γούβα», όπως λέμε ΚΑΛΑΝΤΑ ΦΩΤΩΝστο χωριό, δηλαδή σε χαμηλότερο υψόμετρο σε σχέ- Σήμερον είναι των Φωτών π’ αγιάζουν οι παπάδεςση με τις γύρω περιοχές και δεν φαίνεται από τη θά- και μες στα σπίτια μπαίνουνε ψάλλουν τον Ιορδάνη,λασσα. Ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει η αφήγηση, πωςένα άλλο μέρος των κατοίκων πέρασαν απέναντι στο βοήθεια να ‘χει ο Θεός το Μέγα Ιωάννη.Πήλιο, όπου έχτισαν το ομώνυμο χωριό, την Πορτα- Στη Γαλιλαία ήτανε και ‘ρθεις στον Ιορδάνηριά του Πηλίου. Φοβισμένοι από την μανία των πει-ρατών, ανέβηκαν πολύ ψηλά και σε τοποθεσία αθέατη δια να λάβει βάπτισμα από τον Ιωάννη.από το Αιγαίο. Φυσικά απόδειξη γι αυτό δεν υπάρχει, Ναι, ’γω είμαι δούλος σου Χριστέ και πώς να σε βαπτίσωυπάρχει όμως η προφορική παράδοση. Επίσης η ύπαρ-ξη του ναού της Παναγίας της Πορταρέας (στην Πορ- να μην καούν τα χέρια μου σαν το κερί και λιώσουν.ταριά Πηλίου) είναι ένα στοιχείο που συνδέει τα δύο Εάπλωσεν ο Πρόδρομος τη δεξιάν του χείραχωριά. Το εν λόγω εκκλησάκι, το οποίο βρίσκεται στο μεγάλο θαύμα έγινεν στη γην την οικουμένην,προαύλιο του κυρίως ναού της Πορταριάς Πηλίου, ο ουρανός ραγίστηκε και βγήκε περιστέριφαίνεται να χτίστηκε τον 16ο αιώνα (αυτό μαρτυρούν το Άγιο-Πνεύμα ήτανε βγήκε να μαρτυρήσειοι αγιογραφίες του), αν και υπάρχουν πολλές μαρτυ-ρίες ότι είναι συνέχεια παλαιότερου (ίσως μοναστη- πως ο Χριστός βαφτίζεται σ’ ανατολή και δύση.ριού) το οποίο χτίστηκε το 13ο αιώνα. Η ονομασία της Βαφτίζονται και τα νερά μερεύουν τα στοιχεία.Παναγίας σαν «Πορταρέας», ενώ το χωριό ονομάζεταιόπως και το δικό μας Πορταριά, παραπέμπει στην πα- Μετά από τόσα χρόνια στο σύγχρονο πια χω-λιά ονομασία της Πορταριάς στη Χαλκιδική κατά τα ριό μας, λίγα θυμίζουν τη βυζαντινή Πορταρέα. Ευ-Βυζαντινά χρόνια σαν «Πορταρέα». τυχώς υπάρχουν οι γραπτές πηγές και η προφορική λαϊκή παράδοση, που έχει διασώσει κάποια ψήγμα- Στο χωριό μας υπάρχουν τέσσερις γειτονιές, μια τα της μακραίωνης ιστορίας του τόπου μας. Το μόνοαπό αυτές είναι γνωστή με το όνομα «Φράϊκο» είναι μνημείο που απέμεινε είναι η παλιά εκκλησία, χτισμέ-ένας πολύ σημαντικός μαχαλάς λόγω της ονομασίας νη το 1913, κατά την επανάσταση του 1821 κάηκε απότου. Εκτείνεται δυτικά του χωριού και ορίζεται από τους Τούρκους, μαζί με όλο το χωριό, σαν τιμωρία γιατο ρέμα. Η ονομασία του πιθανώς να προέρχεται από την ανυπακοή των κατοίκων της Πορταριάς. Οι κάτοι-την λέξη «Φράγκικο» και σύμφωνα με την παράδοση κοι τότε την ξαναέχτισαν με πολύ κόπο και φοβερέςπροσδιόριζε την περιοχή όπου βρισκόταν η Φράγκικη στερήσεις. Αυτή η εκκλησία, το σύμβολο της αντίστα-Διοίκηση κατά την Λατινοκρατία (1204-1261). σης και της ελπίδας του χωριού σήμερα δυστυχώς εί- ναι ετοιμόρροπη. Αυτή την εκκλησία οι κάτοικοι της Στη λαϊκή παράδοση έχει διασωθεί και η μαύρη πα- Πορταριάς κατά τους δύσκολους χρόνους της επανά-νούκλα το 14ο αιώνα. Μάλιστα η προφορική παράδο- στασης του 1821 και της μετεπαναστατικής περιόδου,ση λέει ότι η αρρώστια ήρθε στο λιμάνι της Ιερισσού, κατάφεραν να την ξαναχτίσουν. Αυτή την εκκλησία, τομε καράβι που μετέφερε βαμβάκι. Ένα φορτίο από αυτό πλούσιο πια χωριό αλλά και η αρμόδια αρχαιολογικήτο βαμβάκι ξεκίνησε από την Ιερισσό, με άμαξα που υπηρεσία, δεν μπορούν να προβούν ούτε στις απολύ-έσερναν βόδια και μετέδωσε την αρρώστια σε όλη την τως απαραίτητες σωστικές ενέργειες, προκειμένου ναπεριοχή των μετοχιών γύρω από την Πορταριά. Η πα- μην καταρρεύσει. Είναι κρίμα να χάνονται μνημεία, εί- ναι κρίμα να χάνονται μνήμες. Μακάρι να βρεθεί τρό- πος να διασωθεί το τελευταίο αυτό μνημείο του χω- ριού, έστω και την τελευταία στιγμή πριν είναι αργά. 26

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017 ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΚΔΡΟΜΕΣ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ Από τον Αγιασμό με την έναρξη, 4-10-2017 (ρεπ. σελ. 40)Το Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου. Ο π. Παύλος και ο Πρόεδρος του Συλλόγου απευθύνουν ευχές.Από την παρουσίαση του βιβλίου της κας Δέσποινας Στεργίου, 11-10-2017 (ρεπ. σελ. 43)Το ακροατήριο. Η συγγραφέας κ. Δέσποινα Στεργίου. Το ζεύγος Χρήστου-Κατερίνας Μπαμπαΐτη, σε βαλσάκι από την Προποντίδα.Από την επίσκεψη στο Πολεμικό Μουσείο στο Καλπάκι, 21-10-2017 (ρεπ. σελ. 43)Αναμνηστική φωτό μετά την ξενάγηση. Οι προτομές των πρωταγωνιστών του έπους του 1940: ΒασιλιάςΣτην τοξοτή γέφυρα του Κοκόρη. Γεώργιος, πρωθυπουργός Ι. Μεταξάς και αρχιστράτηγος Αλ. Παπάγος. Η Κασσάνδρα γιόρτασε το Ολοκαύτωμά της Κατάθεση στεφάνου από τον εκπρόσωπο του Παγχαλκιδικού κ. Αθ. Χατζηκονδέλη. 27

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33ο Από την 9ήμερη και 6ήμερη εκδρομ Με λεωφορείο-πλοίο: Δευτ. 25 Σεπτ.- Τρίτη 3 Οκτ., και με αεροπλΛουκέρνη. Λουκέρνη (ξύλινη γέφυρα).Ζυρίχη. Κόμο.Λωζάνη (Ολυμπιακό Μουσείο). Λωζάνη.Σαιντ Μόριτς (Άλπεις). 28

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017ομή στην Ελβετία με 148 εκδρομείς. λάνο: Τετάρτη 27 Σεπτ.- Δευτέρα 2 Οκτ. 2017 (βλ. ρεπορτάζ σελ. 40-42)Αλπικό χωριό. Σαμονί (Γαλλικές Άλπεις).Λουγκάνο.Βέρνη (το Δημαρχείο). Άνεσσυ (Γαλικό χωριό).Βέρνη. Βέρνη. Γενεύη. 29

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33ο Από την επίσκεψη στο Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ιωαννίνωνκαι ακριβό συμπατριώτη μας (Χαλκιδικιώτη) κ.κ. Μάξιμο, 22-10-2017 (βλ. σελ. 43-44)Προσφώνηση-καλωσόρισμα από τον Σεβασμιώτατο. Χαιρετισμός από τον Πρόεδρο του Συλλόγου κ. Μ. Καρτσιώτη.Η τράπεζα.Αναμνηστική ομαδική φωτογραφία λίγο πριν τον αποχαιρετισμό.Προσφορά αναμνηστικών σε όλους τους εκδρομείς. Ο Σεβασμιώτατος συνομιλεί με τον συμπατριώτη του καθηγητή κ. Στ. Αυγολούπη. Αμφότεροι κατάγονται από τη Μ. Παναγία. 30

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΡΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΛΑΜΑΡΙΑΣ Τὸν Μάϊο τοῦ 2012, μὲ τὴν εὐκαιρία διελεύ- ΙΩΑΚΕΙΜ ΑΘ. ΠΑΠΑΓΓΕΛΟΣ Δρ. Ἀρχαιολόγοςσεώς μου ἀπὸ τὴν Πορταριά, ἐπισκέφθηκα καὶ τὸν πα-λαιὸ ἐνοριακὸ ναὸ τοῦ χωριοῦ, τὸν ἀφιερωμένο στὴν ἔργο Γαλατσιάνου ζωγράφου.Κοίμηση τῆς Θεοτόκου, τὸν ὁποῖον ἐφωτογράφησα - ΜΡ ΘΟΥ Ὁδηγήτρια· μέσα 19ου αἰ. Πιθανῶς ἔργο(κατὰ τὸ δυνατόν) καὶ κράτησα λίγες σημειώσεις γιὰθέματα τὰ ὁποῖα μὲ ἐνδιέφεραν. τοῦ ἐργαστηρίου τῶν Ἰωασαφαίων. - Παντοκράτωρ· μέσα 19ου αἰ. Ἄγνωστος ζωγρά- Ὁ νέος ἐνοριακὸς ναὸς βρίσκεται ἀμέσως δυτικῶςτοῦ παλαιοῦ, ποὺ μᾶς ἀπασχολεῖ. Προκειμένου νὰ φος.ἰσοπεδωθῆ τὸ οἰκόπεδο γιὰ νὰ κτισθῆ ὁ νέος ναός, ἡ - Πρόδρομος· μέσα 19ου αἰ. Προφανῶς ἔργο Γαλα-ἐκσκαφὴ πλησίασε τὸν παλαιό, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ προ- τσιάνου ζωγράφου. - Ὑπάρχουν καὶ δύο εἰκονίδια (Ἅγία Τριὰς καὶ ἄλλο ἕνα), προφανῶς ἔργα τοῦ Παπαγιαννάκη ἐκ Λιαριγκό- βης· β' μισὸ 19ου αἰ.ΝΔ ἄποψη τοῦ ναοῦ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόλου Ἡ κτητορικὴ ἐπιγραφὴ του 1813, τοῦ παλαιοῦ ναοῦ στὴν Πορταριά (27-5-2012). τῆς Πορταριᾶς (27-5-2012).κληθοῦν μικροκαθιζήσεις καὶ νὰ ρηγματωθῆ ἐπικίνδυ- (Ἡ καταγραφὴ εἶναι ἀτελής).να ὁ ὑπερκείμενος παλαιὸς ναός. Πρὸ ἐτῶν, ἡ Ἀρχαι- Στὸ ὑπέρθυρο τῆς νοτίου εἰσόδου τοῦ παλαι-ολογικὴ Ὑπηρεσία ἔκανε τὶς πρέπουσες παρεμβάσεις οῦ ναοῦ εἶναι ἐνσωματωμένη ἡ ἀκόλουθη κτητορικὴγιὰ νὰ ἐπιβραδυνθῆ ἡ κατάρρευση τοῦ μνημείου, καὶ ἐπιγραφή. Πρόκειται γιὰ κακοχαραγμένο ἔργο ὀλι-ἂς ἐλπίσουμε ὅτι τὸ ἀξιόλογο αὐτὸ μνημεῖο τῆς ἱστο- γογράμματου μάστορα, ὁ ὁποῖος τὸ χάραξε πάνω σὲρίας τῆς Χαλκιδικῆς θὰ σωθῆ, ἔστω μὲ διδικασίες τὶς ἀρχαῖο μαρμάρινο ἀρχιτεκτονικὸ μέλος. Ἐπισημαίνωὁποῖες «Κύριος οἶδεν». ὅμως ὅτι (πιθανώτατα) ἡ ἐπιγραφὴ δὲν βρίσκεται στὴν ἀρχικὴ θέση της, γιατὶ σὲ μία ἀπὸ τὶς τέσσερεις, τουλά- Ἀπὸ βορεινὸ παράθυρο εἶδα τὸ ξύλινο τέμπλο τοῦ χιστον, οἰκοδομικὲς φάσεις τοῦ ναοῦ, τὴν μετακίνησανναοῦ, σὲ ἀρκετὰ καλὴ κατάσταση, καὶ μοῦ φάνηκε ὅτι στὴν θέση ποὺ βρίσκεται σήμερα. Τὸ κείμενο τῆς ἐπι-στὴν κόγχη τοῦ Ἁγίου Βήματος σώζονται τοιχογραφί- γραφῆς ἔχει ὡς ἑξῆς:ες. Οἱ εἰκόνες τοῦ τέμπλου βρίσκονται στὸ τέμπλο τοῦ 1813νέου ναοῦ καὶ εἶναι οἱ ἑξῆς: +ΗΚΟΔΟΜΗ Τ(.......) ΥΟΑΝΗΣ ΠΡ(ΩΤΟ) ΜΑΣΤΟΡΗ, ΑΠΟ ΕΝΟΡΙΑ - Οἱ Ἀρχάγγελοι· Χείρ Ἰωάννου ἱερέως καὶ Οἰκονό- ΣΗΣΑΝΗΟΥ ΑΠΟ ΧΟΡΙΟΝμου Πολυγύρου. 1840. ΚΟΣΤΑΝΗΣΚΟ ΚΑΙ ΕΤΟΥ(ΤΟΙ) Η ΛΙ ΠΗ ΣΗΝΤΡΟΦΙ ΤΟΥ ΚΟΖΗΑ - Ἅγιος Νικόλαος· 1849, αὐγούστου 25. Χεὶρ Γεωρ- ΤΡΑΤΑΦΙΛΟΣ ΝΗΚΟΛΑγίου. Πρόκειται γιὰ τὸν ζωγράφο Γεώργιο Ἀθανασίου ΝΙΚΟΛΑ (.......)ἀπὸ τὴν Γαλάτιστα. Εἶναι ἐνδιαφέρον καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι στὸν παλιὸ ναὸ ἔχουν ἐνσωματωθῆ πολλὰ ἀρχαῖα μάρμαρα, ἀγνώ- - Ἅγιος Μόδεστος· Χεὶρ οἰκονόμου τοῦ Πολυγύρου, στου προελεύσεως, μεταξύ τῶν ὁποίων καὶ ἀρράβδω-1848 Νοεμβρίου 24. τοι κίονες. - Ἅγιος Χαραλάμπης· μέσα 19ου αἰ. - Ἅγιος Γεώργιος· μέσα 19ου αἰ. Προφανῶς ἔργοΓαλατσιάνου ζωγράφου. - Κοίμηση τῆς Θεοτόκου· μέσα 19ου αἰ. Προφανῶς 31

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33οΠΡΙΝ ΑΠΟ 100 ΧΡΟΝΙΑΗ ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΟΥ 1917 ΦΑΙΔΩΝΑΣ ΓΙΑΓΚΙΟΖΗΣ Δημοσιογράφος - ΣυγγραφέαςΠερίπου δύο μήνες μετά την αναχώρηση για τά σπίτια, όπως τα έζησε ο Γάλλος μελετητής των βυ-την Αθήνα του Ελευθερίου Βενιζέλου και των συνερ- ζαντινών μνημείων της, Κάρολος Ντήλ και όπως τηγατών του και τη διακοπή λειτουργίας της Προσωρι- θυμούνται ακόμη ως σήμερα οι λίγοι κάτοικοί της πουνής Κυβέρνησης, η Θεσσαλονίκη δοκιμάζεται σκληρά επιζούν.στις 05/18 Αυγούστου 1917 από μεγάλη και καταστρο- Ας δούμε όμως πιο λεπτομερειακά τι ακριβώς συνέ-φική πυρκαγιά, τα αποτελέσματα της οποίας επανα- βη με την μεγάλη αυτή πυρκαγιά.προσδιόρισαν το ρόλο και τις προοπτικές της πόλης Ήταν Σάββατο 5 Αυγούστου 1917 (παλαιό ημε-στον ευρύτερο βορειοελλαδικό χώρο, προκαλώντας ρολόγιο), παραμονή του Σωτήρα. Οι Θεσσαλονικείςόμως τεράστια οικονομικά ανηφόριζαν τα στενά δρο-και κοινωνικά προβλήματα. μάκια που οδηγούσαν στηΗ πυρκαγιά δεν έριξε Μονή Βλατάδων, πάνω στηνμόνο στη φτώχεια χιλιάδες Ακρόπολη, που γιόρταζε.οικογένειες, που αντιμετώ- Μια ιταλική ορχήστρα τουπισαν προβλήματα διατρο- συμμαχικού στρατού έπαι-φής και στέγης, αλλά ακόμη ζε εμβατήρια στην πλατείαεξαφάνισε πολλά μνημεία Ελευθερίας κάτω στο λιμά-των περασμένων εποχών, νι, ενώ τα εστιατόρια καιχωρίς να προλάβουν οι ει- τα καφενεία είχαν απλώσειδικοί επιστήμονες να τα με- τα τραπέζια τους στα πεζο-λετήσουν. Σώθηκαν οι συ- δρόμια, για να δεχθούν τουςνοικίες της επάνω πόλης, οι Οι πρώτες ώρες της εκδήλωσης της φωτιάς. Θεσσαλονικείς και τουςοποίες ακόμη και σήμερα διατηρούν κάτι από την πα- στρατιώτες των Συμμάχων στη συνηθισμένη έξοδο τουλιά γραφικότητα της Ανατολής. Επίσης γλύτωσε και η Σαββατόβραδου. Η φωτιά ξεκίνησε από τη σημερινήάνω της Εγνατίας ανατολική περιοχή της πόλης. διασταύρωση των οδών Ολύμπου και Ίωνος Δραγού-Είναι αλήθεια ότι αμέσως μετά την πυρκαγιά η κυ- μη, στην κορυφή της οδού Βενιζέλου, της παλαιάς επίβέρνηση κινήθηκε με την πρωτοβουλία του υπουργού Τουρκοκρατίας οδού Σαμπρή-πασά με τη σκεπαστήτων εσωτερικών Αλ. Παπαναστασίου για τη δημιουρ- ξύλινη στέγη. Στην αρχή δε δόθηκε μεγάλη σημασίαγία μιας συγχρονισμένης πόλης και σχηματίστηκε η στο γεγονός. Η ζωή στην πόλη συνεχιζόταν κανονικάαρμόδια επιτροπή από Έλληνες και ξένους αρχιτέκτο- και η ιταλική ορχήστρα της πλατείας Ελευθερίας δε δι-νες και μηχανικούς για την εκπόνηση του ρυμοτομι- έκοψε το μελωδικό της πρόγραμμα. Όταν όμως άρχισεκού σχεδίου, ανάμεσα στους οποίους ξεχώριζε ο Γάλ- να φυσάει ο «Βαρδάρης», που τις απογευματινές καλο-λος πολεοδόμος Ερνέστος Εμπράρ, αλλά το φιλόδοξο καιριάτικες ώρες ήταν τόσο επιθυμητός, η φωτιά άρχι-σχέδιο δεν εφαρμόστηκε απόλυτα. Οι ενδιαφερόμενοι σε να παίρνει διαστάσεις και να κατεβαίνει προς τηνκάτοχοι οικοπέδων, πιέζοντας τις αρμόδιες υπηρεσί- παραλία με σφοδρότητα. Η πόλη δεν είχε πια ελπίδαες μέσω κομματικών ή και κρατικών μηχανισμών, προ- να σωθεί. Η δημοτική τότε πυροσβεστική υπηρεσία,καλούσαν την τροποποίηση του σε διάφορα σημεία, συνοδευόμενη από ένα «θορυβώδες πλήθος» ανάμει-ώστε να αδικηθεί η πολεοδομική διάρθρωση. κτο από άντρες και παιδιά, έσπευσε να σώσει την κα-Η πυρκαγιά έδωσε την ευκαιρία σ’ αυτούς που εί- τάσταση. Μόνο η τραγικότητα των ωρών εκείνων έκα-χαν πλουτίσει, καθώς και σε άλλους Έλληνες του εσω- νε σοβαρή την «προσπάθεια» των πυροσβεστών πουτερικού και του εξωτερικού, να κτίσουν πολλά από τα με δυο βαρέλια νερό τοποθετημένα πάνω σε ένα αυ-νέα οικοδομικά συγκροτήματα, που βλέπουμε σήμερα τοσχέδιο «χειροκίνητο» όχημα έτρεχαν απεγνωσμένααλλά έσβησε για πάντα την εικόνα της παλιάς Θεσ- με φωνές και σφυρίγματα να προλάβουν το κακό. Σεσαλονίκης, της στεφανωμένης με τη βενετό-βυζαντινή λίγες ώρες η πυρκαγιά είχε γιγαντωθεί και απειλούσεακρόπολή της και τις οδοντωτές επάλξεις των τειχών τα πάντα. Οι κάτοικοι της πόλης και οι έμποροι πανι-της, με τον λαβύρινθο των στενοσόκακων που σκαρ- κόβλητοι φόρτωναν τα υπάρχοντά τους σε ζώα ή δί-φάλωναν στις επάνω συνοικίες, με τα ξύλινα καφασω- τροχα ή ακόμα πάνω σε κρεβάτια και πόρτες και κα- 32

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017τευθύνονταν τρέχοντας προς την παραλία. Κανείς δε λάς», πολλά σχολεία, εργοστάσια, μαγαζιά, αποθή-πίστευε πως η φωτιά θα περνούσε το «φαρδύ δρόμο» κες, λέσχες, κινηματογράφοι («Έντεν», «Ολύμπια»,της Εγνατίας. Κατά τις 10 το βράδυ όμως συνέβη και «Πατέ») και τα γραφεία και οι εγκαταστάσεις των πε-αυτό. Οι σωλήνες του φωταερίου έλιωναν και τεράστι- ρισσοτέρων εφημερίδων, που από τότε σταμάτησαν ναες μπλε φλόγες έζωσαν από παντού την παλιά πόλη, εκδίδονται.όπου τα πάντα καίγονταν για να σωριαστούν στη συ- Μεγάλη ήταν η καταστροφή και στα μνημεία τηςνέχεια κάτω σε ερείπια, στέγες και ντουβάρια, μπαλ- παλιάς πόλης. Μόνο τα λιθόκτιστα μπόρεσαν να αντέ-κόνια και μεταλλικές μαρκίζες, ενώ τα σύρματα του ξουν στη φοβερή πυρκαγιά. Ο ναός του Αγίου Δημη-ηλεκτρικού τροχιοδρόμου έσπαζαν με κρότο προκα- τρίου, ο ναός του Αγίου Νικολάου, η μονή της Αγίαςλώντας σπινθήρες και νέες εστίες πυρκαγιάς. Τα μεγά- Θεοδώρας και πολλά τζαμιά και συναγωγές κατα-λα ξενοδοχεία άδειασαν γρήγορα και η στενή παραλία στράφηκαν.κατακλύσθηκε από ανθρώπους πλούσιους ή φτω- Αλλά και οι Σύμμαχοι έπαθαν πολλές ζημιές καιχούς, Έλληνες και ξένους, που με αγωνία και απόγνω- καταστροφές στις εγκαταστάσεις που είχαν μέσα στηνση έβλεπαν ότι η φωτιά κατέβαινε με ταχύτητα προς πόλη. Μια αποθήκη πολεμικού υλικού των Βρετανώντη θάλασσα. Σε κάποια στιγμή, μάλιστα, φάνηκε πως γεμάτη χειροβομβίδες τινάχθηκε στον αέρα, ενώ τοόλοι αυτοί οι άνθρωποι είχαν τελείως παγιδευτεί, γιατί παραλιακό βρετανικό στρατηγείο καταστράφηκε μαζίσπινθήρες είχαν μεταδώσει με μεγάλες ποσότητες κινί-τη φωτιά σ’ ένα πλοίο που νης και υγειονομικού υλι-ήταν δεμένο στην προκυ- κού.μαία, το οποίο κατά τη διάρ- Τα ερείπια της πυρκα-κεια της ημέρας είχε ξεφορ- γιάς της 5ης Αυγούστουτώσει βαρέλια βενζίνης, που 1917 κάπνιζαν 15 ημέρεςτώρα καίγονταν πάνω στην και νύχτες συνέχεια. Η πόληεπιφάνεια της θάλασσας. της Θεσσαλονίκης είχε νε-Ευτυχώς ναύτες των συμ- κρωθεί και μόνο μια περιο-μαχικών πολεμικών πλοί- χή γύρω στο Λευκό Πύργο,ων κατόρθωσαν γρήγορα που διασώθηκε, έδειχνε τηννα ρυμουλκήσουν το φλε- παλιά της αίγλη. Εβδομά-γόμενο φορτηγό στα ανοι- δες αργότερα καθάρισαν οιχτά του Κόλπου, όπου και Ο Ναός του Αγίου Δημήτριου. Ό,τι έμεινε μετά την πυρκαγιά. δρόμοι από τα ερείπια και ταβυθίστηκε. Στο μεταξύ το Γενικό Συμμαχικό Στρατη- μπάζα με τη βοήθεια του Μηχανικού των συμμαχικώνγείο είχε διατάξει συναγερμό και δύο βρετανικά πυρο- στρατευμάτων.σβεστικά οχήματα, που μόλις είχαν παραληφθεί, προ- Η αιτία της μεγάλης αυτής καταστροφής δεν προσ-σπάθησαν να περιορίσουν την έκταση της φωτιάς. Η διορίστηκε ποτέ με σιγουριά. Η φήμη που διαδόθηκεπροσπάθεια αυτή συνεχιζόταν επί πενήντα οχτώ ώρες. τότε στην πόλη, ότι την πυρκαγιά τη βάλανε πράκτο-Στρατιωτικά αυτοκίνητα και άκατοι του ναυτικού, πα- ρες των Κεντρικών Δυνάμεων, και μάλιστα σε επτά δι-ράλληλα μετέφεραν χιλιάδες προσφύγων σε ασφαλείς αφορετικά σημεία συγχρόνως, δεν είχε βάση αλήθειας.χώρους, δυτικά και ανατολικά της πόλης. Η τεράστια Το πιο πιθανό είναι ότι η φωτιά προήλθε από μια σό-πυρκαγιά κράτησε τρείς σχεδόν ημέρες και νύχτες και μπα μαγειρικής, που έκαιγε πετρέλαιο και η οποία είχεκατέστρεψε ολοκληρωτικά μια περιοχή 120 εκταρίων, διαρροή.από την πλατεία Βαρδαρίου ως το Ιπποδρόμιο και από Η Ελληνική Κυβέρνηση με πρωθυπουργό το Βενι-την οδό Κασσάνδρου ως την παραλία. ζέλο ανέθεσε αμέσως το έργο της αποκατάστασης τωνΌταν έσβησε η φωτιά, 9.500 κτίσματα είχαν ολο- «πυροπαθών» της Θεσσαλονίκης στον τότε Υπουργόκληρωτικά καταστραφεί και 73.000 κάτοικοι έμειναν Συγκοινωνιών και Δημοσίων Έργων Αλέξανδρο Πα-άστεγοι. παναστασίου, που εργάστηκε έντονα για να ξαναγεν-Ανάμεσα στα κτήρια που κάηκαν ήταν: το ταχυδρο- νηθεί η πόλη από τα ερείπια. Μεγάλη ήταν επίσης καιμείο, το τηλεγραφείο, το δημαρχείο, τα γραφεία των η συμβολή του τότε Νομάρχη Θεσσαλονίκης Περ. Αρ-εταιριών ύδρευσης και φωταερίου, το Βελγικό Προξε- γυρόπουλου και του Α. Πάλλη, υπεύθυνου της Κυβέρ-νείο, η Οθωμανική Τράπεζα, το Ελληνικό Γηροκομείο, νησης για την περίθαλψη των «πυροπαθών» της Θεσ-τα μεγάλα καταστήματα: Τίρριγκ, Μπον Μαρσέ, Μά- σαλονίκης.γερ και Orosdi, τα ξενοδοχεία της πλατείας Ελευθε- Αυτό το αντιλήφθηκε η κυβέρνηση Βενιζέλουρίας Imperial, Ρώμη, Hotel d’ Angleterre, Splendid, τα έγκαιρα και προχώρησε αμέσως σε λήψη αποφάσεωνβιβλιοπωλεία Μόλχο και Τριανταφύλλου, το ζαχαρο- για ριζική πολεοδομική ανάπλαση της περιοχής αυ-πλαστείο Φλόκα, το καφενείο Πεντζίκη και «Νέα Ελ- τής, που είχε τόσο νευραλγική σημασία για ολόκληρη 33

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33οτην πόλη της Θεσσαλονίκης. Λόγοι εθνικοί, αλλά και νέστ Εμπράρ, δεν επρόκειτο δυστυχώς να εφαρμοστεί.κοινωνικοί και οικονομικοί, επέβαλαν να ληφθούν τα Η δράση των «παρασκηνίων» και τα οικονομικά συμ-απαραίτητα μέτρα αμέσως, χωρίς χρονοτριβή. φέροντα έγιναν αιτία να τροποποιηθεί «επανειλημμέ- να» το σχέδιο Εμπράρ, ώσπου να οριστικοποιηθεί το Η κυβέρνηση, ξεπερνώντας πολλές δυσκολίες και 1919. Το σχέδιο όμως αυτό ήταν πια μόνο «ανάμνη-αντιξοότητες, με επικεφαλής τον υπουργό συγκοινω- ση» του αρχικού, που αν εφαρμοζόταν θα δημιουργού-νιών και δημοσίων έργων Αλέξανδρο Παπαναστασίου, σε μια νέα πόλη, όπου θα ήταν φανερή και σεβαστήοραματίστηκε την «αναβίωση» μιας νέας πόλης αντά- η ιστορική παράδοση και το ανθρώπινο μέτρο, αλλάξιας του ρόλου και προορισμού της στο βόρειο – ελ- συγχρόνως θα είχε τις προϋποθέσεις να δεχθεί το μελ-λαδικό χώρο. Ο ίδιος ο Βενιζέλος, καθώς βρισκόταν λοντικό σημερινό υπέρμετρο πληθυσμιακό φορτίο καιστο Παρίσι, συναντά τον πολεοδόμο Μάουσον και συ- τις νέες χρήσεις που προέκυψαν ως συνέπεια της ανά-ζητάει μαζί του τα σχέδια και τους οραματισμούς του πτυξης της πόλης.για τη νέα πόλη της Θεσσαλονίκης. Αμέσως μετά δη-μιουργείται ο θεσμός της «Κτηματικής ομάδας», όπου Να σημειώσουμε ακόμη ότι οι αποζημιώσεις πουκάθε ιδιοκτήτης γης της «πυρίκαυστης ζώνης» έπαιρνε καταβλήθηκαν στους πυροπαθείς της Θεσσαλονίκηςέναν τίτλο ιδιοκτησίας για οικόπεδο στην υπό πολε- ανήλθαν στο ποσό των 1.300.000 χρυσών λιρών Αγ-οδομική αναμόρφωση περιοχή, ανάλογα με το εμβα- γλίας. Από το γεγονός αυτό μπορεί να εκτιμηθεί το μέ-δό και τη θέση της ιδιοκτησίας του που καταστράφη- γεθος υλικών ζημιών της μεγάλης καταστροφής. Μεκε στην πυρκαγιά. Παράλληλα, και με την πολύτιμη την πυρκαγιά χάθηκε και ένα πλήθος κτισμάτων καιπροσφορά των Συμμάχων στη Θεσσαλονίκη, συγκρο- μνημείων ανυπολόγιστης ιστορικής και αρχαιολογικήςτήθηκε ειδική ομάδα για τη μελέτη του ρυμοτομικού αξίας. Επίσης καταστράφηκαν πολύτιμα αρχεία και βι-σχεδίου της πόλης. Την ομάδα αυτή, που πήρε το όνο- βλιοθήκες, όπως αυτά της Αρχιραββινείας των Εβραί-μα «Διεθνής Επιτροπή Νέου Σχεδίου Θεσσαλονίκης», ων της πόλης και των άλλων θρησκευτικών κοινοτή-αποτελούσαν οι εξής: των και ξένων αποστολών. -Τόμας Μάουσον (Thomas Mawson), Άγγλος πο- Η Θεσσαλονίκη δοκιμάστηκε πολλές φορές απόλεοδόμος – αρχιτέκτονας πάρκων. καταστροφικές πυρκαγιές στη μακραίωνη ιστορία της. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας μεγάλα τμήμα- -Ερνέστ Εμπράρ (Ernest Hebrard), Γάλλος αρχιτέ- τα της πόλης καταστράφηκαν στα χρόνια 1545, 1587,κτονας – πολεοδόμος. 1610,1620, 1625, 1734, 1840, 1849, 1856, 1877, 1890, 1896, 1910. Ιδιαίτερα μεγάλες καταστροφές έγιναν -Ζοζέφ Πλεϋμπέρ (Joseph Pleyber), Γάλλος οδο- κατά την πυρκαγιά της 22ης Αυγούστου 1890, κατάποιός – λοχαγός του γαλλικού στρατού της μονάδας την οποία κάηκαν περίπου 2.000 κτίσματα, μεταξύ των«μηχανικού». οποίων και ο ναός του Γρηγορίου Παλαμά με το πο- λύτιμο αρχείο του. Στην ίδια πυρκαγιά σοβαρές ζημιές -Αριστοτέλης Ζάχος, αρχιτέκτονας από Σιάτιστα. υπέστη και ο ναός της Αγίας Σοφίας. -Άγγελος Γκίνης, λιμενολόγος – καθηγητής Εθνι-κού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Η πυκνοκατοίκηση της παλιάς περιτειχισμένης πό- -Κώστας Κιτσίκης, αρχιτέκτονας – καθηγητής (αρ- λης, ο συνεχής περιορισμός των ελεύθερων χώρων καιγότερα) του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. ο τρόπος κατασκευής των κτιρίων, καθώς και οι ξύ- -Κωνσταντίνος Αγγελάκης, Δήμαρχος – τότε – της λινες στέγες των σκεπαστών δρόμων της Θεσσαλο-Θεσσαλονίκης. νίκης, δημιουργούσαν συνθήκες που ευνοούσαν τις Τα τοπογραφικά διαγράμματα και τις αποτυπώσεις πυρκαγιές.ανέλαβε και συνέταξε σε χρόνο ρεκόρ ο καθηγητήςΔ. Λαμπαδάριος. Ανεξάρτητα με την Επιτροπή αυτή, Ενδιαφέρον παρουσιάζει η έκθεση της 10/09/1917αλλά σε πλήρη συνεργασία μαζί της, άλλες ομάδες νο- του Α. Πάλλη προς την κυβέρνηση για την πυρκαγιάμομαθών και νομοτεχνικών επεξεργάστηκαν νόμους της Θεσσαλονίκης, τις συνέπειές της και τον τρόπο μεκαι ειδικά διατάγματα που αναφέρονταν σε διάφορες τον οποίο αντιμετωπίστηκαν οι τεράστιες δυσκολίεςσχετικές με την πυρκαγιά ρυθμίσεις με επικεφαλής τον και το πλήθος των προβλημάτων που προέκυψαν. Γρά-Α. Παπαναστασίου. φει ο Α. Πάλλης «Μέρος εξ αυτών (τον πυροπαθών) Το έργο της σύνταξης του νέου σχεδίου της Θεσ- εστεγάσθη εις τας κατασκηνώσεις ας διέθεσαν αι συμ-σαλονίκης στην «πυρίκαυστη ζώνη» κράτησε μόνο 9 μαχικαί αρχαί δια τον σκοπόν αυτόν.μήνες. Άρχισε ένα μήνα μετά την πυρκαγιά και τελεί-ωσε τον Ιούνιο του 1918. Προτάσεις, σχεδιασμένες Ήδη 75.299 άτομα (1.733 οικογένειαι)ευρίσκονταιάψογα σε 22 πίνακες, παρουσιάστηκαν, σε χρόνο που υπό σκηνάς, οι δε υπόλοιποι, 65.856 άτομα (12.516 οι-εντυπωσιάζει και σήμερα στο Διοικητήριο της Θεσ- κογένειαι), εξοικονομήθηκαν προσωρινώς εις οικίας ήσαλονίκης, για να λάβει γνώση κάθε ενδιαφερόμενος. δημόσια κτήρια».Το αξιόλογο αυτό έργο, που ουσιαστικά αποτελούσεέμπνευση του Γάλλου αρχιτέκτονα – πολεοδόμου Ερ- Το κείμενο είναι από το βιβλίο του συγγραφέα: ΘΕΣ- ΣΑΛΟΝΙΚΗ: Ο συγκλονιστικός 20ος αιώνας. 34

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017Η ΒΑΣΙΛΟΥ ΜΕ ΤΑ «ΣΑΛΟΥΝ(Ι)ΚΙΑ» ΠΟΥ «ΓΙΝ(Ι)ΚΙ … ΓΚΑΡΣΟΝ’(Ι)» Η Βασίλου ήταν λουλουπαρμέν’(ι), ήταν ξι- ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΙΚΟΥΛΑΣ Ομ. Καθηγητής Παιδιατρικής ΑΠΘπασιάρα και ήταν και φανταμέν’(ι) κατά γενική ομολο-γία των Πολυγυρινών. Τη Βασίλου εγώ τη γνώριζα από δα της Βασίλους.την πρώτη παιδική μου ηλικία καθότι την είχαν φιλε- Η πρώτη αλλαγή που είδαν οι Πολυγυρινοί ήταν ηνάδα οι αγαπημένες μου θείες Μαριγούλα και Τασούλα,αδελφές του πατέρα μου και έτσι ερχόταν τακτικά στο εμφάνισή της, το «λουκ» της όπως θα λέγαμε σήμερα.σπίτι μας. Τη θυμάμαι κοπελούδα να αλλάζει κάθε λίγο Βέβαια η Βασίλου τους είχε συνηθίσει να τη βλέπουνχτενισιές, πότε να κονταίνει, πότε να μακραίνει, πότε να κάθε λίγο με άλλη χτενισιά, όπως είπα, αλλά αυτό πουκάνει «καρουλάκια» τα μαλλιά της και να καμαρώνει είδαν τώρα ήταν άνω ποταμών. Η Βασίλου ήταν κου-και να ακκίζεται συνεχώς. Το άλλο που θυμάμαι έντονα ρεμένη σαν άντρας, σαν αγόρι! Μια φράντζα στο μέ-είναι ότι κάποια στιγμή δεν ήθελε να τη λέμε Βασίλου, τωπο, λίγα μαλλιά στην κορυφή και ξυρισμένο το σβέρ-που ήταν η Πολυγυρινή βερσιόν του ονόματός της αλλά κο. Ήταν η μόδα, που μόλις είχε έρθει στη ΘεσσαλονίκηΒασίλω, που κατά την άποψή της ήταν η Σαλονικιά τοι- από το Παρίσι και λεγόταν «κούρεμα αλά γκαρσόν»,αύτη. Αυτό ήταν πολύ δύσκολο για τους Πολυγυρινούς δηλαδή «κούρεμα σαν αγόρι» στα Γαλλικά. Στον Πολύ-εκείνης της εποχής, που δεν γύριζε η γλώσσα τους να γυρο δεν είχε έρθει ακόμα αυτή η μόδα. Η Βασίλου ήτανμετατρέψουν το Βασίλου σε Βασίλω. η πρώτη που τη λάνσαρε και όπου στεκόταν και όπου βρισκόταν διεκήρυττε με υπερηφάνεια ότι είχε μαλλιά Λογω των ανωτέρω και ενδεχομένως και κάποιων «αλά γκαρσόν». Όταν το άκουσε αυτό η θεια η Κατι-άλλων, τα οποία εγώ δεν είχα αξιολογήσει, η Βασίλου ρίν’(ι) έφριξε και είπε αλλοφρονούσα: «Τι, μαρή, λέειείχε κερδίσει επάξια τους τίτλους της λουλουπαρμέ- του λουλουπαρμένου, πως γίν(ι)κι γκαρσόν(ι); Μπανης, της ξιπασιάρας και της φανταμένης, κοσμητι- θα μας κάψ(ι) η θιός. Άκου γιν(ι)κι γκαρσόν(ι)»!κούς τίτλους, που τους παρείχαν αφειδώς οι αγαπη-μένοι μου συμπατριώτες σε όσους παρέκκλιναν της Μετά το οπτικό σοκ που προκάλεσε το κούρε-μέσης οδού. μα «αλά γκαρσόν» της Βασίλους επακολούθησε και δεύτερο εξίσου ισχυρό σοκ, ακουστικό αυτή τη φορά. Επιθυμούσε διακαώς λοιπόν η φτωχή Βασίλου να Όταν χρειάστηκε να τη φωνάξουν με το όνομά της δέ-ξεφύγει από τη γλώσσα και τις συνήθειες του περιγύ- χτηκαν αμέσως τα πυρά της. «Δεν θέλω να με λέτερου της, που την έκαναν να ασφυκτιά. Ονειρευόταν ούτε Βασίλου αλλά ούτε και Βασίλω πια, θέλω να μεέναν πιο προχωρημένο τρόπο ζωής σε μια πόλη όπως λέτε … Σίσσυ»!η Σαλονίκη χωρίς η δύστυχη να έχει τα εφόδια και τιςδυνατότητες να τον αποκτήσει και την ωριμότητα να Κουφάθηκαν οι Πολυγυρινοί. Άκου Σίσσυ! Πούτον αντιμετωπίσει, όταν ήρθε σε επαφή μαζί του, όπως ακούστηκε! Και όμως είχε ακουστεί! Εκείνο τον καιρόθα δούμε. παιζόταν στους κινηματογράφους η ταινία της Ρόμυ Σνάιντερ «Σίσσυ η πονεμένη αυτοκράτειρα». Την είδε Η πυροδότηση έγινε στο υπάρχον υπόστρωμα η Βασίλου κατά την παραμονή της στη Σαλονίκη καιαπό ένα ταξίδι της στη Σαλονίκη, τη χώρα των ονεί- αυτό ήταν. Άλλαξε πάραυτα το όνομά της σε Σίσσυ.ρων της. Μια συγγενής της που έμενε εκεί χρειάστη- Ίσως διέκρινε εκτός από τις ηχητικές ομοιότητες τουκε λόγω ασθένειάς της να καλέσει τη Βασίλου να μεί- ονόματός της με το όνομα της Σίσσυ και κάποιες ομοι-νει στο σπίτι της για ένα διάστημα να την βοηθάει, ότητες με τη Σίσσυ. Ευτυχώς που έμεινε μόνο στο όνο-ώσπου να αναρρώσει. Αυτό ήταν! Η πυροδότηση έφε- μα και δεν απαίτησε να την ονομάζουν και αυτοκράτει-ρε το αποτέλεσμά της λίαν επιτυχώς! Όταν επέστρε- ρα! Ζούσε και συμπεριφερόταν σαν αλλοπαρμένη. Ηψε στον Πολύγυρο η Βασίλου ήταν αγνώριστη. Έκανε παραμονή της στη μεγάλη πόλη την είχε αλλοτριώσειτο μεγάλο μπαμ. Και τότε οι Πολυγυρινοί είπαν με ένα τελείως. (Πέριξ ήταν του κουρβούλ’(ι) …).στόμα την παροιμία, που συνήθιζαν να λένε σε παρό-μοιες περιπτώσεις: Κάθε της κουβέντα άρχιζε πάντα με το «εγώ όταν ήμουν στη Θεσσαλονίκη» έκανα το ένα, έκανα το «Πέριξ ήταν του κουρβούλ(ι) άλλο, πήγα εδώ, πήγα εκεί, έφαγα το τάδε φαΐ κλπ. τόφαϊ κι του γαδούρ’», κλπ. Ήταν αδύνατο να προσαρμοστεί ξανά στην καθη- μερινότητα της μικρής μας πόλης. τουτέστιν «ήταν που ήταν στραβό το κουρβούλι(το κλήμα), το έφαγε και το γαϊδούρι» και αποσώθη- Από τα πολλά ανάμια που προέκυψαν από το απρο-κε! Αποσώθηκε η λουλάδα, η ξιπασιά και η φανταμά- σάρμοστο αυτό αξίζει να αναφέρω τη λέξη που καθιέ- ρωσε να διώχνει τα σκυλιά! Η Βασίλου θεώρησε ότι μετά την μετεκπαίδευσή της στη Σαλονίκη δεν ήταν 35

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33οσωστό να διώχνει τα σκυλιά με τη λέξη «ουστ». Αυτό το και κάθισε στη ρίζα ενός πεύκου, που πάνω του τιτίβι-«ου» ηχούσε πολύ χωριάτικο και το έκανε … «ο». Έτσι ζαν αμέτρητα πουλάκια, προτρέποντας και τη Βασίλουτο ουστ, έγινε όστ! Την άκουγα συχνά να φωνάζει όπου να την ακολουθήσει. Η Βασίλου όμως δεν πλησίαζε ναέβλεπε σκυλί «όστ, όστ παλιόσκυλο, όστ, όστ»! καθίσει και προσπαθούσε να αποτρέψει και τη φιλενά- δα της. Οπότε διημείφθη ο παρακάτω διάλογος μεταξύ Τώρα που το αξιολογώ πιστεύω ότι επεδίωκε να Βασίλους και φιλενάδας, που λεγόταν Ρένα:πλησιάζει τα σκυλιά, που συναντούσε στο δρόμο γιανα τα φωνάζει «οστ, οστ παλιόσκυλα» για να μάθουν - Μη, μη, καλέ Ρένα, κάθεσαι κάτω από το δέντροεπιτέλους οι Πολυγυρινοί πώς να διώχνουν τα σκυλιά αυτό.στη σαλονικιά γλώσσα! Θου Κύριες φυλακήν τω στό-ματί μου. Μια μέρα, που η μάνα μου της «έλεγε το φλι- - Μα γιατί; Είναι πολύ ωραία εδώ. Έχει ωραία σκιά.τζάνι», της είπε ότι «βλέπω ένα πρόσωπο που σε σκέ- - Μη, μη καλέ Ρένα, σε λέω, δεν πρέπει να καθίσεις.φτεται και αρχίζει από Ε». Χωρίς δεύτερη σκέψη η Η Ρένα επέμενε να μάθει το λόγο, που δεν έπρεπεΒασίλου αναφώνησε «Κάποιος … Ελίας θα με σκέ- να καθίσει εκεί κι αυτό έφερε σε τρομερή αμηχανία τηπτεται». Και το Ηλίας θεωρώντας το χωριάτικο το είχε Βασίλου. Δεν μπορούσε η δύστυχη να βρει εκείνη τηνμετατρέψει σε Ελίας επί το σαλονικιότερον! Στον Πο- ώρα τις αρμόζουσες σαλονικιές λέξεις για να εξηγήσειλύγυρο τα δηλητηριώδη μανιτάρια τα λένε «λουλου- στη φιλενάδα της το γιατί δεν έπρεπε να καθίσει στημάν(ι)ταρα» τουτέστιν «λωλά μανιτάρια»! Η Βασίλου ρίζα του πεύκου.βέβαια ήταν αδύνατο να χρησιμοποιήσει αυτή τη λέξη Τέλος στην επιμονή της φιλενάδας της να ζητάεικαι έτσι ακούστηκε να λέει «εγώ δεν τρώω ποτέ μανι- εξήγηση και στην αδυναμία της να βρει τις σαλονικιέςτάρια γιατί φοβάμαι μήπως είναι τρελά»! βέβαια και λέξεις για την εξήγηση αυτή και εν μέσω υπέρτατηςτην Πολυγυρινή λέξη λουλουμάν(ι)ταρα δεν είναι να συναισθηματικής φόρτισης και βρισκόμενη σε οικτρήτη μεταχειρίζεται κανείς, αλλά και την απόδοσή της θέση, η Βασίλου έδωσε την εξήγηση εις άπταιστον Πο-ως «τρελά μανιτάρια» της Βασίλους, πώς να την υιο- λυγυρινή γλώσσα: «Μη, μη καθισι ικεί, καλήμ’ Ρένα,θετήσει; γιατί θα σι κουτσουλουχέσ’ν τα πλιά, όπως μι κου- τσουλόχισαν κι μένα τσ’ προυάλλις». Το μεγαλύτερο όμως ανάμι το άφησε η Βασίλου, Η Ρένα στο άκουσμα του χείμαρρου αυτού των Πο-όταν φιλοξένησε στον Πολύγυρο μια συνομήλική της λυγυρινών λέξεων των εκφερομένων με τέτοια φόρτι-κοπέλα, που είχε γνωρίσει στη Σαλονίκη. Κάθε βρά- ση και με τέτοια βία ξέσπασε σε τρανταχτά γέλια καιδυ στη βόλτα, που ήταν θεσμός εκείνα τα χρόνια, την γέλασε με την ψυχή της. Η Βασίλου βέβαια δεν μπο-έπιανε αγκαζέ, πήγαιναν πέρα δώθε και μιλούσαν δυ- ρούσε να παρηγορηθεί για το πώς παρασύρθηκε καινατά συνεχώς για τα ωραία της Σαλονίκης για να τις μίλησε χωριάτικα και είπε τέτοιες τρομερές λέξεις καιακούει ο κόσμος. Πίστευε ότι είχε πετύχει το μεγαλύτε- έγινε ρεζίλι στη Σαλονικιά. «Τι ήταν αυτό που έπαθα.ρο απόκτημα το να έχει μια Σαλονικιά φιλενάδα και να Λένε «θα σι κουτσουλουχέσ’ν τα πλια» σε μια Σαλο-την επιδεικνύει κάθε βράδυ στον Πολύγυρο. Τα πρωι- νικιά; Τι ήταν αυτό; Τι ήταν αυτό;», έλεγε και ξανά-νά έπαιρναν το κέντημά τους και κάθονταν στο πάρκο λεγε απαρηγόρητη η φτωχή Βασίλου. Η Βασίλου πουτου Γυμνασίου, όπου τις έβλεπα συνέχεια γιατί εκεί πέ- έγινε Βασίλω και μετά έγινε Σίσσυ. Η Βασίλου πουρασα παίζοντας τα παιδικά μου χρόνια. έμαθε αντί για ουστ να λέει οστ, αντί για Ηλίας να λέει Ελίας και αντί για λουλουμάν(ι)ταρα να λέει τρε- Εκεί συνέβη το περί ου ο λόγος ανάμι. Κάθονταν σε λά μανιτάρια, αλλά δεν φρόντισε να μάθει πώς να λέειένα μέρος και κεντούσαν. Κάποια στιγμή σηκώθηκε η το «θα σι κουτσουλοχέσ’ν τα πλια» στα σαλουν(ι)κιά!Σαλονικιά φιλενάδα, ζητώντας προφανώς σκιά και πήγε*** συνέχεια από σελίδα 24 είχε, από τους προϊστορικούς χρόνους ίσαμε σήμερα. Κιτης για ολόκληρη τη βυζαντινή εποχή, έως τους νεότε- αν η επέλαση του χρόνου θάμπωσε κάποιες στιγμές ήρους χρόνους δε μας αφήνει άλλα περιθώρια από το να αιώνες, ένα είναι βέβαιο τελικά, το πείσμα τούτης τηςσκεφτούμε ότι ακολουθεί της μοίρα ολάκερης της Χερ- γης να κρατήσει αλώβητο σχεδόν το αρχικό όνομα της!σονήσου. Η σκαρφαλωμένη στο βράχο εγκατάσταση Ως Άφυτις, Άφετος ή Άθετος αναμετράται με το χρόνο,κάνει επισήμως ξανά την εμφάνισή της στο παλκοσένι- φορώντας ένδυμα εγκατάστασης, πόλης, κώμης ή χω-κο της ιστορίας με το όνομα Άφετος ή Άθετος, ως χω- ριού. Σήμερα, ως Άθυτος ή Άφυτος είναι το μικρό χω-ριό πλέον, γραμμένο σε αγιορείτικα έγγραφα του 13ου ριό στο βράχο γαντζωμένο, που φέρει την ακριβή πατί-και 14ου αιώνα. να της παράδοσης, της λαϊκής αρχιτεκτονικής και μας καλεί να απολαύσουμε τα ανεξάντλητα αποθέματα της Κάπως έτσι χάραξε η ιστορία τον ψηλό λόφο Κου- γοητείας του. Γι’ αυτό ας μου συγχωρεθεί για μια στιγμήτσόμυλο δίπλα στη θάλασσα και το χώρο γύρω του, το Θαλή να παραλλάξω και να χαράξω σε τούτο το χαρ-όπου η ανθρώπινη δραστηριότητα αναπαμό ποτέ δεν τί: « Κάλλιστον Άφυτις. Ποίημα γαρ Θεού»…. 36

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017ΣΕΛΙΔΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΕΠΙΚΑΙΡΗ ΜΝΗΜΗ Γυναίκες της Πίνδου ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΡ. ΚΑΡΑΜΙΧΟΣ Στέγνωναν τα όνειρά τους Φιλόλογος -Ποιητής στη μελαγχολία του Φθινοπώρου και στη σκιά της πικροδάφνης Ίτε παίδες … μετρούσαν τις απώλειες. Ασυγκράτητος ο ήχος της καμπάνας Σε κρύες κάμαρες σκορπούσε το μήνυμα της νίκης. θήλαζαν το γάλα της στέρησης. Απρόσμενη, εγερτήρια θωπεία Γλύκαιναν με ζάχαρη στις νεκρωμένες καρδιές. το άγουρο κλάμα του μωρού Ευφρόσυνα χαμόγελα. και στα πετρωμένα στήθια τους Παράθυρα ανοιχτά. κρέμασαν προθεσμία λήξης. Σημαίες της ναφθαλίνης Γυναίκες άσαρκες που άφησαν τα κελιά τους με το βαθύκογχο βλέμμα πότιζαν τις αφυδατωμένες ίνες τους και το μαύρο τσεμπέρι, στον αέρα της Λευτεριάς. άγιο κεφαλόδεσμο. Ο ξεχασμένος ήχος στο κρεσέντο του Άφησαν τον έρωτα να ανθίσει στην αναμονή και οι ιαχές, αιθέριες ανατάσεις, και στο πάνδημο ΟΧΙ συνέθλιβαν τις υποταγμένες θυσίασαν όλα τους τα ΝΑΙ. ανάσες του νεογέννητου πρωινού. Όταν η λύρα κλαίει * Μόνο στην εκπνοή του το ντιν-νταν Έκλεισε τα μάτια του έγινε λυγμός, παράπονο και μνημόσυνο. ο βρακοφόρος λυράρης του Πόντουκαι με την Ελεγειακή φωνή της χαμένης πατρίδας Ο αέρας μύρισε λιβάνι έβγαλε από τα σωθικά του και στις ανεπαίσθητες ανάσες του το γλυκόπικρο τραγούδι του ξεριζωμού. χιλιάδες οι ψυχές των πεσόντων «Την πατρίδα έχασα …». έκαναν πρόβα το « ίτε παίδες Ελλήνων …» Λυγμός, θρήνος και άγια νοσταλγία θεριεύει την ανταριασμένη ψυχή του. στην ουράνια χορωδία τους. Όι – όι οι επικλήσεις αρχαίου χορού μοιάζουν δέηση και βακχική έκσταση. Μετρούσαν τον χρόνο αντίστροφα * Τα ιδρωμένα σώματα των χορευτών Τους ρωτούσαν: εξαϋλώνονται στο ρυθμό του πυρρίχιου. Πολεμικές ιαχές σπαθίζουν τον αέρα, «Τι πάτε να κάνετε;» κορμιά σμίγουν παλίνδρομα Κι απαντούσαν: και πάλι άτακτα εκτινάσσονται. Στην απελπισμένη αντίσταση των γενναίων «Τις χλωρές μας ψυχές να μεστώσουμε». το αλλόθρησκο, φεσοφόρο κτήνος Σαν έτοιμοι από καιρό. κτείνει τους κτήτορες. Οι νέοι με το γαρύφαλλο Μιλιούνια οι λιμοκτονούντες παρελαύνουν στην καρδιά και οι εκατόμβες των αδικοχαμένων και τη μαύρη τουλίπα στήνουν το μοιρολόι του χαλασμού. στα μάτια. Οι κλαυθμοί όλων των κατατρεγμένων σμίγουν και το κουβάρι της περιπέτειας ξετυλίγεται. Μικρές κινούμενες φλόγες στη χακί σκακιέρα της Ιστορίας Όι μάναμ, όι … μετρούσαν το χρόνο αντίστροφα. Ξεψυχισμένη ανάσα ο απόηχος Ώσπου τα οργισμένα σύννεφα χάνεται στα βάθη της Ανατολίας. λύσανε τα μαύρα τσεμπέρια τους*Αφιερωμένο στη γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού. κι αρχίσανε το μοιρολόι των πρώτων νεκρών. 37 Άλικος χείμαρρος το αίμα τους έπνιξε την αιδώ του κόσμου και χάραξε στη στέρφα γη το πιο ακριβό συμβόλαιο τιμής τυλιγμένοι στη λευκή καταχνιά της Πίνδου. *Αφιερωμένο στους στρατευμένους του ‘40

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33ο ΣΑΝ ΑΠΟΨΙ ΤΕΤΟΙΑ ΜΕΡΑ... ΓΙΑΝΝΗΣ Δ. ΚΑΝΑΤΑΣ - ΧΡΙΣΤΟΣ ΓΕΡΟΧΡΙΣΤΟΣ• Ειδήσεις, τοπικά νέα, συμβάντα και σχόλια από τα χωριά της Χαλκιδικής, δράσεις και πεπραγμένα του Παγχαλκιδι- κού Συλλόγου όπως τα διαβάσαμε κι εμείς σε παλιές εφημερίδες της Χαλκιδικής, της Θεσσαλονίκης, των Αθηνών, ακόμη και της Κωνσταντινουπόλεως. Επιδίωξή μας είναι να φιλοξενούμε κάθε φορά όσο το δυνατόν περισσότερες εφημερίδες, σε θέματα που αφορούν τα χωριά της Χαλκιδικής και τον Παγχαλκιδικό, που το καθένα δίνει το κλίμα της εποχής που αναφέρεται.ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΑΣΤΗΡ 26 Οκτωβρίου 1919: ΙΔΡΥΣΙΣ ΧΑΡΤΟΠΩΛΕΙΟΥ Ευχαρίστως πληροφορούμεθα ότι ο από πολλού10 Νοεμβρίου 1869: (ΕΛΙΕΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ)Πληροφορούμεθα εκ Κασσάνδρας, ότι εις τα χω- εν τη πόλει μας εγκαταστημένος κτηματίας και εκ τωνρία, τα οποία παράγουσιν ελαίας, η εφετινή εισοδία εκλεκτοτέρων παραγόντων της Χαλκιδικής κ. Γ. Μα-αυτών εγένετο εξαισία, ως ουδέποτε άλλοτε, ομοίως ρέτης εν τη προσπαθεία του όπως επεκτείνει τον κύ-και η ποιότης αυτών πολλά καλή, πωλου- κλον των επιχειρήσεών του, συνεταιρίσθημένης της οκάς αυτών ανά 25-30 παρά- μετά του συναδέλφου κ. Β.Α. Βασιλικούδες. Όθεν οι κάτοικοι των χωρίων τού- επί τω σκοπώ όπως ιδρύσουν τέλειον τυ-των, οι μη λαβόντες ικανά εισοδήματα πογραφείον, βιβλιοπωλείον και χαρτοπω-εκ των λοιπών προιόντων αυτών, ελπίζε- λείον.ται ότι θέλουν αποζημιωθεί δια του προ- Οι κ.κ. Μαρέτης και Βασιλικού αναχω-ϊόντος τούτου. ρούν προσεχώς δι Αθήνας όπως προμη- θευτούν τ’ απαιτούμενα μηχανήματα καιΑΛΗΘΕΙΑ υλικά και θέσουν τας βάσεις της λαμπράς30 Οκτωβρίου 1904: ΕΥΧΑΡΙΣΤΗ- επιχειρήσεώς των ήτις υπό τας συνθή-ΡΙΟΝ κας υφ’ άς πραγματοποιείται θα σημειώ-Καθήκον δικαιοσύνης και ειλικρι-νούς ομολογίας, απαραίτητον θεωρώ σει ασφαλώς πρόοδον εις τον τόπον μας.ίνα και δημοσία εκφράσω τας ευχαριστί-ας μου προς τον εν Πολυγύρω αξιότιμονκ. Αθανάσιον Ι. Παλαμήδην δι’ όσας πε- ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 16 Νοεμβρίου 1958: ΗΧΟΓΡΑΦΗ-ριποιήσεις ευγενώς μοι παρέσχεν εις την Τάκης Σαμαράς (1914-1979). ΣΙΣ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝεν Πολυγυρινές Καλύβαις ευρισκομένην Κλιμάκιον του Εθνικού Ιδρύματος Ρα-εξοχικήν κατοικίαν του κατά το εις Κασσάνδραν δι’ διοφωνίας περιόδευσεν την παρελθούσαν εβδομάδαυπηρεσίαν ταξίδιόν μου, καθ’ ό δυστυχώς ησθένησα, την Χαλκιδικήν, αρχής γενομένης από Πολύγυρον ενέλαβα δε αδελφικήν εν ως περίθαλψιν παρά του φιλο- συνεχεία δε Αρναίαν και Μ. Παναγίαν, ηχογράφησανξένου κ. Αθανασίου Ι. Παλαμήδους. τραγούδια του τόπου μας προς διαιώνισιν του λαικούΕν Πολυγύρω 23η Οκτωβρίου 1904 Ι. Ε. τραγουδιού της Χαλκιδικής. Το κλιμάκιον εσυνώδευσε ο συμπατριώτης μας και(Ιωάννης Επαινετός, Κύπριος μετέπειτα Διοικητικός γνωστός ανά την Χαλκιδικήν κ. Τάκης Σαμαράς, ακου-επίτροπος της Χαλκιδικής κατά το έτος 1913) όμενος από το ΕΙΡ Θεσσαλονίκης εκάστην ΠέμπτηνΦΩΣ10 Οκτωβρίου 1917: ΤΟ ΣΤΡΑΤΟΔΙΚΕΙΟΝ και Κυριακήν και ώρας 23.45΄ και 17.45΄. Ως μας εβεβαίωσεν ο κ. Σαμαράς η επιτυχία τουΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣΣυνεπεία διαταγής του Υπουργείου των Στρατιω- κλιμακίου τόσον εις την συγκέντρωσιν αγνώστου μέ-τικών το εν Πολυγύρω έκτακτον στρατοδικείον εκ- χρι τούδε υλικού λαϊκού τραγουδιού όσoν και μελω-στρατείας διελύθη, οι δε απαρτίζοντες αυτό αξιωμα- δίας είναι αξιόλογον, χάρις εις τας προσπαθείας τωντικοί διετάχθησαν να επανέλθωσιν εις τας θέσεις των. κατά τόπους αρμοδίων αρχών…Κατόπιν τούτου αφίχθησαν χθες ενταύθα ο επίτροποςτου Στρατοδικείου κ. Λαπιδάκης Μιχαήλ και οι στρα- ΝΕΑ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 12 Δεκεμβρίου 1959: Ο ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΣΥΛ-τοδίκαι Γκότσης Ναπολέων και Γιαννόπουλος Νικό- ΛΟΓΟΣλαος. Άπασαι αι δικογραφίαι των εκρεμών υποθέσεων Στις 8 του παρελθόντος μηνός και στην αίθουσατου διαλυθέντος Στρατοδικείου παρεπέμφθησαν εις το Μοναστηριωτών έγιναν οι αρχαιρεσίαι του Παγχαλκι-Σώμα Στρατού Εθνικής Αμύνης προκειμένου να εκδι- δικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης για την ανάδειξη τουκασθώσιν αύται ενώπιον του ενταύθα Στρατοδικείου. νέου Διοικητικού Συμβουλίου αυτού…. 38

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017 Παρέστησαν: 1) Αθανάσιος Φιλιππίδης δικηγόρος, θιστά γνωστόν, ότι ανανεώθη η Διοίκησίς του, ανα-2) Γεώργιος Φιλιππίδης αρχίατρος, 3) Αριστείδης Κα- δειχθέντος νέου Διοικητικού Συμβουλίου, το οποίοντσαούνης δικηγόρος, 8) Αγαπητός Πιτούλας συν. Αξι- κατηρτίσθη ως εξής: 1) Πρόεδρος: Μαστρογιάννηςωματικός 9) Κλεάνθης Θεμελής δικηγόρος, 11) Χα- Λεωνίδας, 2) Αντιπρόεδρος: Τζαφέρος Σπύρος, 3) Γεν.ρίλαος Δώδος δικηγόρος, 18) Αστέριος Οικονόμου Γραμματέας: Αμπελάς Γεώργιος, 4) Ταμίας: Μπουρα-συντ. δάσκαλος… ντάς Κων/νος, 5) Βοηθός Γεν. Γραμματέα: Τσιώνης Βα- σίλειος 6) Καφαντάρης Εμμανουήλ… Γενομένης της εκλογής εξελέγησαν δια το Διοικη-τικόν: 1) Αθανάσιος Φιλιππίδης με 61 ψήφους, 2) Γε- ΝΕΑ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣώργιος Παπαδήμος με 56, 3) Πέτρος Παπαγεράκης με 6 Νοεμβρίου 1964: ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟ-50, 4) Αναστασία Ξυπολιτά με 41, 5) Αντώνιος Μιχα- ΓΟΣλάκης με 39, 6) Αριστείδης Κατσαούνης με 37, 7) Πα- Την παρελθούσαν Κυριακήν επραγματοποιήθη ηναγιώτης Καδής με 33, 8) Νικόλαος Τραγανός με 29, 9) αναγελθείσα συνεστίασις του Παγχαλκιδικού Συλλό-Δώδος και Τερτιλίνης με 21 εκλεγείς δια κληρώσεως ο γου εις το κέντρον «ΡΕΜΒΗ» εις την οποίαν έλαβονκ. Δώδος. (πρόεδρος εξελέγη ο εκ Νικήτης κ. Αθανά- μέρος πλείστα μέλη του Συλλόγου ως και πολλοί φί-σιος Φιλιππίδης, όπως ήτο και εις το προηγούμενον) λοι της Χαλκιδικής. Επ’ ευκαιρία της αφίξεως εν Θεσσαλονίκη του ει- ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ δικού Συμβούλου της Προεδρίας της Κυβερνήσεως κ. 24 Νοεμβρίου 1963: ΔΙΑ ΤΑ ΞΕΝΙΤΕΥΜΕΝΑ Μπέρτσου, η Διοίκησις του Παγχαλκιδικού ΣυλλόγουΑΔΕΛΦΙΑ ΜΑΣ επισκέφθη αυτόν και συνηργάσθη μετ’ αυτού δια την Από την Μελβούρνην της Αυστραλίας ελάβαμεν προβολήν των δημοτικών τραγουδιών Χαλκιδικής καιεπιστολήν, η οποία βαθύτατα μας συνεκίνησε. Την την οργάνωσιν τοπικών καλλιτεχνικών συγκροτημά-απέστειλε το εκεί ιδρυθέν και λειτουργούν, ως ήδη των υπό την εποπτείαν του Χαλκιδικώτη καλλιτέχνηέχομεν γράψει, λαμπρόν σωματείον «ΦΙΛΑΝΘΡΩ- κ. Τάκη Σαμαρά.ΠΙΚΗ ΑΔΕΛΦΟΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΕΩΝ» και μας κα-***ΕΝΑ ΣΠΑΝΙΟ ΑΠΟΚΤΗΜΑ Με τη συνδρομή του συγγραφέα και εκδότη του και η αρίθμηση δεν έχει συνέπεια φαίνεται ότι εκδό-περιοδικού ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ Γιάννη Κανατά ο Σύλλογος θηκαν χίλια περίπου φύλλα. Το επόμενο διάστημα θαμας αγόρασε και ήδη έχει στα χέρια του ένα κομμάτι σκαναρισθούν θα μελετηθούν θα καταγραφούν, θα γί-από το αρχείο της πολιτικοσατυρικής εφημερίδας, έμ- νει σχετική δημοσίευση και στη συνέχεια θα αναρτη-μετρα γραμμένης, με τον τίτλο ΑΣΠΙΣ με ιδρυτή-ιδιο- θούν στο διαδίκτυο προς χρήση όλων.κτήτη και υπεύθυνο διευθυντή των εκ Βραστών Χαλ-κιδικής Χρήστο Μαλανδρίνο. Με την ευκαιρία απευθυνόμαστε προς όλους που κατέχουν παλιά αρχεία, ημερολόγια κλπ. και τους Η εφημερίδα ΑΣΠΙΣ κυκλοφόρησε στις αρχές του γνωρίζουμε ότι Παγχαλκιδικός είναι πρόθυμος να τα20ού αιώνα και φαίνεται ότι συνέχισε να εκδίδεται μέ- δεχθεί και να τα αποκτήσει με οποιονδήποτε τρόπο,χρι τα τέλη της δεκαετίας του 1930, δηλαδή για σα- ώστε να τα διαφυλάξει πριν χαθούν, ώσπου να βρεθεί οράντα περίπου χρόνια. Ήταν περιοδική έκδοση. Εμείς κατάλληλος φορέας, όπου πρέπει να συγκεντρωθούναγοράσαμε και έχουμε στα χέρια μας 58 φύλλα που κυ- όλα τα σχετικά αρχεία που έχουν σχέση με τη Χαλκιδι-κλοφόρησαν από το 1927 μέχρι το 1936. Το φύλλο της κή και τους Χαλκιδικιώτες. Και αυτός ίσως μπορεί να25ης Ιουνίου 1927 έχει αριθμό 568 (βλ. εικόνα) και το είναι η Ι.ΛΕΧ. ή το αρχείο του Στέφανου Κότσιανου,φύλλο της 15ης Νοεμβρίου 1936 έχει αριθμό 984. Αν όταν με το καλό στεγασθεί στο νέο οίκημά του. 39

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33οΗ δράση του Συλλόγου μαςΑγιασμός με την έναρξη της νέας Συλλογικής πε- Ανάληψη της Παναγίας, τη βασιλική Σαντ Αμπόντιο,ριόδου 2017-2018.Τετάρτη 4-10-2017 διασχίσαμε το δημόσιο κήπο με το απέραντο πράσι-Την Τετάρτη 4 Οκτ. 2017 πραγματοποιήθηκε στην νο και περιηγηθήκαμε για λίγο στους δρόμους και τιςΕστία μας Αγιασμός για την έναρξη της νέας περιό- πλατείες της.δου της Συλλογικής δράσης, 2017-2018. Κι αν το Κόμο μας μάγεψε, το Λουγκάνο μας ενθου-Τον Αγιασμό τέλεσε ο προϊστάμενος του Ι. Ναού των σίασε. Η ομώνυμη λίμνη (Lago di Lugano) φωλια-Τριών Ιεραρχών (της ενορίας μας) πατέρας Παύλος, ο σμένη ανάμεσα στις απότομες πλαγιές των Άλπεωνοποίος μετά την ιεροτελεστία ευχήθηκε τα καλύτερα είναι από τα ωραιότερα φυσικά τοπία του Τιτσίνο.για τη νέα χρονιά και επαίνεσε το πραγματοποιούμε- Ανοιχτόκαρδη πόλη με ιταλικό ύφος, γεμάτη παρτέ-νο έργο του Συλλόγου στην μακρόχρονη πορεία του. ρια από άνθη, ήρεμους ανθρώπους να περπατούνΟ Πρόεδρος του Δ.Σ. κ. Μιχ. Καρτσιώτης τον ευχαρί- στους δρόμους ή να απολαμβάνουν τον καφέ τουςστησε, αναφέρθηκε για άλλη μια φορά επιγραμμα- στα πολυδαίδαλα αλλά και σχεδόν χωρίς αυτοκί-τικά στο έργο που επιτελείται από τον Παγχαλκιδικό νητα σοκάκια της. Ανάμεσά τους μεγάλος αριθμόςστη μακροχρόνια διαδρομή του και στάθηκε ιδιαίτε- τουριστών περιφέρονται στις γωνιές της και τηςρα στην ανέγερση της προτομής του καπετάν Χάψα δίνουν ένα χρώμα πολυπολιτισμικότητας. Στη συνέ-απέναντι από τον Ναό των Τριών Ιεραρχών για να χεια, επόμενος προορισμός και κατάληξη της πρώ-αποτελεί παντοτινό σύμβολο του διδύμου ιδεώδους, της ημέρας η Ζυρίχη, στην οποία είχαμε την πρώτηΠατρίδα-Θρησκεία. μας διανυκτέρευση επί ελβετικού εδάφους, αφούΠαρόντα ήταν όλα τα μέλη του Δ.Σ. και μικρός αριθ- διασχίσαμε μεγάλο αριθμό τούνελ στις υπώρειεςμός λοιπών μελών. Μετά τη λήξη παρατέθηκε μπου- των Άλπεων με κυριότερο το τούνελ του Αγίου Γοτ-φές με λιχουδιές από τα χέρια της κ. Μάχης Κωστο- θάρδου από τα μεγαλύτερα της Ευρώπης (μήκοςπούλου, μέλους του Δ.Σ. Και του χρόνου. 17,5 χιλιόμετρα).Πολυήμερη εκδρομή στην Ελβετία. Με λεωφο- Πέμπτη, 28 Σεπτεμβρίου 2017. Λένε ότι το Σαιντ Μό-ρείο-πλοίο: Δευτ.25 Σεπτ.- Τρίτη 3 Οκτ., και με αε- ριτζ διεκδικεί - και μάλλον δίκαια - την πατρότηταροπλάνο: Τετάρτη 27 Σεπτ.- Δευτέρα 2 Οκτ. 2017 της ιδέας των χειμερινών διακοπών και της φιλοσο-Αν ήθελε κάποιος να συμπυκνώσει τις εντυπώσεις φίας τους. Και όχι γενικώς των διακοπών αλλά τωντου από τη συγκεκριμένη εκδρομή μέσα σε λίγες λέ- αριστοκρατικών διακοπών. Γι αυτό και το προτιμά ηξεις, νομίζω ότι θα συναντούσε ιδιαίτερες δυσκολίες. παγκόσμια οικονομική ολιγαρχία, γι αυτό και είναι τοΠρόκειται για μια εμπειρία, που άφησε ανεξίτηλες τις πιο πλούσιο και ακριβό θέρετρο των Άλπεων. Είναιπολλαπλές μνήμες στη συνείδηση καθενός από τους ο τόπος, όπου γεννήθηκαν οι σύγχρονοι χειμερινοίσυμμετέχοντες.Για κάθε πόλη που επισκεπτόμασταν Ολυμπιακοί αγώνες, εκεί διοργανώθηκε δύο φορέςείμασταν σίγουροι πως ήταν η ωραιότερη.Η βεβαι- το παγκόσμιο πρωτάθλημα σκι. Το Σαιντ Μόριτζ είναιότητα όμως αυτή ίσχυε μέχρι να γνωρίσουμε την ταυτισμένο με τη χλιδή, εκεί σκοτώνει την πλήξη τουεπόμενη. Παράλληλα, η άψογη οργάνωση, το πλη- το διεθνές τζετ σετ, εκεί υπάρχουν τα ακριβότερα ξε-ρέστατο πρόγραμμα των περιηγήσεων, το ενδιαφέ- νοδοχεία με την καλύτερη εξυπηρέτηση. Γι αυτό καιρον των συνοδών για τους εκδρομείς, ο πολιτισμός δεν εκπλήσσει η φήμη ότι το μέρος αυτό αποτελεί τηπου γευθήκαμε, η ομορφιά που απολαύσαμε δεν εί- φαντασίωση κάθε χειμερινού - και όχι μόνο - επισκέ-ναι πράγματα που μπορούν να αποδοθούν με λίγες πτη.απλές λέξεις. Ένας τρόπος, για να φτάσει κανείς στο Σαιντ ΜόριτςΤετάρτη, 27 Σεπτεμβρίου 2017. Η εκδρομή μας αρ- είναι να πάρει από την πόλη Chur (Κουρ ή Χουρ) τοχίζει με τους καλύτερους οιωνούς, όταν μετά από αλπικό τραίνο. Μία διαδρομή δύο ωρών. σε μορφήδίωρη πτήση προσγειωθήκαμε στο αεροδρόμιο ανάβασης μέσα από ψηλές αλπικές βουνοκορφές,του Μπέργκαμο, επιβιβαστήκαμε στα λεωφορεία με βαθιά φαράγγια, λίμνες, δάση, ποτάμια, κινηματο-πρώτη στάση στο Κόμο (Lago di Como) της Ιταλίας. Η γραφικής ομορφιάς οικισμούς, εικόνες βγαλμένεςεμπειρία συγκλονιστική. Η πόλη χτισμένη στο άκρο μέσα από τη Μελωδία της ευτυχίας, δημιουργούντης ομώνυμης λίμνης (της οποίας το σχήμα είναι ένα συνειρμούς και παραπέμπουν στο δικό μας Καβάφη,ανεστραμμένο Υ) αποτελεί δημοφιλή τουριστικό που σημειώνει : Η Ιθάκη σ έδωσε τ ωραίο ταξίδι. Χω-προορισμό. Το τοπίο που περιβάλλεται από βουνά ρίς αυτήν δε θάβγαινες στο δρόμο...και λίμνες αλλά και διάσπαρτες βίλες προσφέρει μια Ακολουθεί το Νταβός, που μάλλον δεν είναι εφάμιλ-μοναδική αίσθηση ρομαντισμού.Επισκεφθήκαμε τον λο του Σαιντ Μόριτς, αλλά είναι διάσημο τόσο για τιςκαθεδρικό της ναό (Ντουόμο), αφιερωμένο στην χιονοδρομικές του πίστες, όσο και για το συνεδριακό τουρισμό που προσελκύει κάθε χρόνο. 40

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017Παρασκευή, 29 Σεπτεμβρίου 2017. Ίσως η μέρα της πόλη και της δίνουν μια ξεχωριστή ομορφιά.γνωριμίας με την καθαρά αστική πλευρά της Ελβετί- Σάββατο, 30 Σεπτεμβρίου 2017. Λωζάνη. Η πόληας. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει ξενάγηση στη Ζυρί- που είναι συνδεδεμένη με τη μοίρα της νεότερηςχη, περιήγηση στη Λουκέρνη, αποκάλυψη της μαγεί- Ελλάδας, η πόλη που μας θυμίζει φρικτές σελίδεςας της Βέρνης, επικοινωνία με την ονειρική ομορφιά του σύγχρονου ελληνισμού. Η γαλλόφωνη Λωζάνητου Μοντρέ. στις όχθες της λίμνης της Γενεύης ή Λεμάν αποτε-Η γερμανόφωνη Ζυρίχη, ίσως είναι γνωστό ότι απο- λεί ένα αντιπροσωπευτικό κομμάτι της ελβετικήςτελεί την πόλη που προσφέρει το καλύτερο επί- ομορφιάς με αμέτρητα αξιοθέατα και γαλήνιαπεδο ζωής από όλες τις ευρωπαϊκές πόλεις στους ατμόσφαιρα απέναντι από τις Άλπεις. Εδώ θαυμά-κατοίκους της. Είναι η πόλη να ζει κανείς και να χαί- σαμε τον καθεδρικό ναό της πόλης, χτισμένο το 13ρεται τη ζωή. Είναι η πόλη με τα πολλά πρόσωπα, ο αιώνα, το Δημαρχείο, την πλατεία ντε λα Παλί.οικονομικό και εμπορικό κέντρο της Ελβετίας, μια Ο πιο σημαντικός όμως χώρος για πολλούς απόαπό τις πλουσιότερες πόλεις στον κόσμο.Χτισμένη τους συνταξιδιώτες μας υπήρξε το Μουσείο τωνσε μια μοναδική τοποθεσία στα βόρεια της λίμνης Ολυμπιακών αγώνων της πόλης, το ΟλυμπιακόZurichsee είναι μαγνήτης για όσους αγαπούν τον μουσείο, η ύπαρξη του οποίου περιποιεί μεγάληπολιτισμό. Το κομμάτι της παλιάς πόλης είναι μια τιμή για την Ελλάδα, την πατρίδα του ολυμπισμού.σταθερή αξία με τα λιθόστρωτα δρομάκια και τα Περιηγηθήκαμε σε ένα μέρος του μουσείου αυτού,αρχοντικά κτήρια, απλωμένα στις δύο όχθες του τραβήξαμε πάρα πολλές φωτογραφίες κάτω καιποταμού Limmat.Αξιόλογος ο καθεδρικός της ναός, δίπλα από τις μορφές των αθλητικών μορφών πουτου 13ου αι. με τα περίφημα υαλογραφήματα του κοσμούσαν τον εξωτερικό χώρο του μουσείου, αρ-Σαγκάλ. κετοί από εμάς μάθαμε για τον Πιερ ντε Κουμπερ-Η πατρίδα του Γουλιέλμου Τέλλου, η Λουκέρνη, τέν και ποζάραμε περήφανοι δίπλα στον ανδριά-εκτείνεται κατά μήκος της λίμνης, ενώ είναι ξα- ντα του.κουστή η ξύλινη γέφυρα που διασχίζει την πόλη. Δυστυχώς η επίσκεψή μας στη Γενεύη συνέπεσε μεΗ γέφυρα αυτή θεωρείται από τις παλαιότερες, αν ένα τοπικό νεανικό φεστιβάλ, ενώ η βροχή επηρέα-όχι η παλαιότερη της Ευρώπης και στους τοίχους σε αρνητικά τη δυνατότητά μας να γνωρίσουμε στοτης υπάρχουν πίνακες ζωγραφικής, που απεικονί- βαθμό που θα θέλαμε και με τον τρόπο που θα ήτανζουν διάφορα γεγονότα της ιστορίας της Ελβετίας. ο πιο εποικοδομητικός τη Γενεύη. Δεν κατάφερεΕντυπωσιακό είναι και το σκαλισμένο σε βράχο όμως να ανακόψει τη διάθεσή μας να μάθουμε όσομέσα στη λίμνη θρυλικό λιοντάρι της πόλης. Είναι πιο πολλά μπορούσαμε γι αυτή, Η ξενάγησή μαςαφιερωμένο στους Ελβετούς στρατιώτες που έχα- στην πόλη έγινε υπό βροχήν. Ωστόσο καταφέραμεσαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια της γαλλικής να επισκεφθούμε την ευρωπαϊκή έδρα του Οργανι-επανάστασης. σμού Ηνωμένων Εθνών, περπατήσαμε στην όχθηΗ Βέρνη πάντως υπήρξε η μεγάλη αποκάλυψη φα- της λίμνης Λεμάν και θαυμάσαμε τον περίφημοντάζομαι για όλους τους συνταξιδιώτες μας. Αυτό δε πίδακα νερού που αναδύεται από τα σπλάχνα της.σημαίνει ότι οι υπόλοιπες πόλεις υστερούν σε κάτι, Στην παλιά πόλη μείναμε έκθαμβοι από το από τοαλλά η Βέρνη έχει ένα άλλο χρώμα, πιο γραφικό, μεγάλο ρολόι, το φτιαγμένο από 6.500 λουλούδια,πιο ανθρώπινο, βγαλμένη λες μέσα από τα παρα- κατασκευασμένο το 1955, προκειμένου να τιμή-μύθια. Αν και πρωτεύουσα της χώρας διατηρεί την σουν οι Ελβετοί την παράδοση της ωρολογοποιίαςατμόσφαιρα μιας επαρχιακής πόλης.Έμβλημά της η που είναι συνδεδεμένη με την ευμάρεια των κατοί-αρκούδα (στο κέντρο της πόλης υπάρχει και πάρκο κων της χώρας τους.- καταφύγιο γι αυτήν), από την οποία μάλιστα πήρε Κυριακή, 1 Οκτωβρίου 2017. Μια μικρή τροποποίη-και το όνομά της : Μπερν Αξιοθέατά της που επισκε- ση του προγράμματος μάς έφερε σήμερα και στηνφθήκαμε : Ο Πύργος του Ρολογιού με το εξαιρετικό παραλίμνια πόλη του Ανεσύ, που βέβαια ανήκει στηαστρονομικό ρολόι με τις μορφές που κινούνται στην γαλλική επικράτεια. Η πόλη διατηρεί ανέπαφο σε ένααλλαγή της ώρας, ο καθεδρικός ναός της πόλης, ένα πολύ μεγάλο βαθμό το μεσαιωνικό της χρώμα καιαριστούργημα γοτθικού ρυθμού. Διάσημος κάτοικός σου δημιουργεί την αίσθηση ότι μεταφέρεσαι σε μιατης ο Άλμπερτ Αινστάιν, γνωστός για τη θεωρία της άλλη εποχή πολύ μακρινή από τη σημερινή. Είχαμεσχετικότητας.. την ευκαιρία να διαπιστώσουμε πόσο πολύ οι Δυτι-Το πέρασμα από την πόλη του Μοντρέ (την πόλη, κοί φροντίζουν για την αισθητική των πόλεών τους,όπου υπογράφηκε η ομώνυμη συνθήκη το 1936 με κοσμώντας με παρτέρια και γλάστρες γεμάτες λου-θέμα τη ρύθμιση του καθεστώτος των Στενών) άφη- λούδια τους, ακόμη και τις προσόψεις των σπιτιών,σε τις καλύτερες εντυπώσεις με τα χρώματα από την των δημόσιων κτηρίων και των τραπεζών. Το Ανεσύποικιλία των λουλουδιών, που πλημμυρίζουν την κτισμένο κι αυτό μέσα στο πράσινο πάνω στην όχθη 41

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33ομιας λίμνης έσφυζε από ζωή και απέπνεε το άρωμα μένη πορεία στο μέλλον σε κάθε τομέα των δραστη-μιας πολιτισμένης πόλης, που συνδυάζει το σύγχρο- ριοτήτων του.νο πνεύμα σε αγαστή συνύπαρξη με το χθες.Αν η Βέρνη ήταν από τα εντυπωσιακότερα αστικά Νίκος Κασσιανίδηςκέντρα, το γαλλικό Σαμονί είναι εξαιρετική περί- Σημείωση Δ. Σ.πτωση ορεινού θερέτρου, το διασημότερο της Γαλ- Ήταν η καθιερωμένη πολυήμερη εκδρομή του Σεπτεμ-λίας. Το τοπίο κυριαρχείται από την επιβλητική πα- βρίου. Πήρανε μέρος 148 εκδρομείς, μέλη και φίλοι τουρουσία της οροσειράς των Λευκών Ορέων (Mont συλλόγου σε τρία λεωφορεία. Με το αεροπλάνο ταξί-Blanc).Χαρακτηριστικό του είναι το ότι αν και απο- δεψαν 112 άτομα και με το πλοίο 36 άτομα. Στις 25/09τελεί πόλο έλξης πολλών τουριστών και γνωρίζει το απόγευμα, φορτώθηκαν οι αποσκευές όλων στα λε-μια συνεχή οικιστική ανάπτυξη, προσπαθεί προς ωφορεία και ξεκίνησε το «ακτοπλοϊκό» γκρουπ των 36το παρόν τουλάχιστον, να ισορροπήσει με επιτυχία ατόμων, για Ηγουμενίτσα – Ανκόνα. Μετά από ένα υπέ-την αρμονική σχέση με το φυσικό περιβάλλον που ροχο και με διασκέδαση ταξίδι 15 ωρών έφτασε στηντο αγκαλιάζει. Ανκόνα το απόγευμα της 26/09 και αμέσως οδικώς Δευτέρα, 2 Οκτωβρίου 2017. Τελευταίος σταθμός στο Μιλάνο για διανυκτέρευση. Την άλλη ημέρα στιςτης εξαιρετικής εκδρομής, το Μιλάνο. Προηγήθηκε 11.30 το πρωί συναντήθηκε με το αεροπορικό γκρουπτο αποχαιρετιστήριο γλέντι στο ξενοδοχείο μας με στο αεροδρόμιο του Μπέργκαμο και αφού τακτοποιή-συμμετοχή των ταξιδιωτών και από τα τρία λεωφο- θηκαν αμέσως στα 3 λεωφορεία, ξεκίνησε η επίσκεψηρεία με αρκετό κέφι και χορό, παρά την κούραση στην Ελβετία. Ο συγχρονισμός τέλειος σ’ όλες τις φά-των ημερών που προηγήθηκαν. Η πρωτεύουσα της σεις της εκδρομής. στο αεροδρόμιο, στις reception σταΛομβαρδίας με τον περίφημο καθεδρικό ναό του, ξενοδοχεία, στις στάσεις για καφέ. Στο Αλπικό Τρένο,την περίφημη Σκάλα, το υπερπολυτελές εμπορικό στις επισκέψεις στις πόλεις κ.λπ.. Σύμμαχος σ’ όλη τηντου κέντρο με τα διάσημα μαγαζιά του, το φρούριο εκδρομή υπήρξε ο καλός καιρός, εκτός από το απόγευ-κατάφερε να κερδίσει ένα μεγάλο μέρος των ωραίων μα στις 30/09.εντυπώσεων και να κλείσει θεαματικά τον κύκλο της Ο Παγχαλκιδικός ευχαριστεί θερμά όλα τα μέλη καιεκδρομής μας. τους φίλους για την εμπιστοσύνη που δείχνουν στονΕίθισται να κλείνει κανείς μια τέτοιου καταγραφή με σύλλογο και έλαβαν μέρος στην πολυήμερη εκδρομήμια συνοπτική αποτίμηση της χώρας που γνώρισε στην Ελβετία καθώς και στις λοιπές εκδρομές μας. Επί-μέσα από την ολιγοήμερη γνωριμία με αυτή. Θα τολ- σης ευχαριστεί τους Άγγελο και Μπίλιω Καρδαμίλλα,μούσα να πω ότι η Ελβετία είναι μια υπέροχη χώρα, Νίκο Μπούφτα και Αθανάσιο Σιμώνη για τις φωτογρα-με σεβασμό στις παραδόσεις της, το ιστορικό της πα- φίες που έβγαλαν στην εκδρομή και παρέδωσαν στονρελθόν, τους προγόνους της.Οι κάτοικοί της, προο- σύλλογο.δευτικοί αναμφισβήτητα και φιλόπονοι κατόρθωσαν Ακόμη ευχαριστεί την Ρούλα Καραγιάννη και Νίκονα εξημερώσουν το φυσικό περιβάλλον της πατρί- Μπούφτα, για τις γευστικές κ.λπ. ετοιμασίες στο πολύ-δας τους, να εκμεταλλευθούν προς όφελός τους τις ωρο ακτοπλοϊκό ταξίδι.ομορφιές του, να ξεχωρίσουν στην ωρολογοποιία, Τον επιχειρηματία Νίκο Λαλιώτη, για το απλόχερο όπωςτη σοκολατοποιία, να αναπτύξουν τον τουρισμό. πάντα κέρασμα με τα υπέροχα προϊόντα της «ΣπιτικήςΤο κυριότερο βέβαια που πέτυχαν και γι αυτό είναι Νοστιμιάς». Χειρονομία που επαναλαμβάνεται στις με-αξιέπαινοι είναι η διατήρηση της ουδετερότητας γάλες εκδρομές.της χώρας και η μετατροπή της σε διεθνές τραπεζι- Επίσης ευχαριστίες οφείλουμε: στους τρεις ξεναγούς:κό κέντρο με αποτέλεσμα τη συγκέντρωση μεγάλου Τάσο Παπαδόπουλο, Δημήτρη Κασιμάτη και Γιώργοπλούτου στα ταμεία της. Κτενίδη για την υπέροχη ξενάγηση που έκαναν και τηνΌσον αφορά στην οργάνωση του ταξιδιού γενική βοήθεια που παρείχαν σ’ όλους τους ταξιδιώτες όπουαίσθηση είναι ότι επρόκειτο για μια εξαιρετικά οργα- χρειαζόταν και στους οδηγούς των λεωφορείων πουνωμένη στην κάθε της λεπτομέρεια εκδρομή, τόσο οδήγησαν με υψηλό επαγγελματισμό.που προκύπτει αβίαστη η ανάγκη να εκφραστούν τα Ακόμη ευχαριστίες απευθύνουμε στον Βελισάριο Χωρι-θερμότερα συγχαρητήρια στους διοργανωτές, που νό, εκ των ιδιοκτητών του πρακτορείου ΑΘΩΣ που ανέ-τιμούν την παράδοση και τη φήμη του Παγχαλκιδι- λαβε την οργάνωση και τις λεπτομέρειες της εκδρομής,κού συλλόγου. Έχω τη γνώμη ότι κανένας από τους σε συνεργασία με τα μέλη του Δ. Σ. που μετείχαν, Ιω-εκδρομείς δεν πρέπει να ένιωσε παραμελημένος ή άννη Κοτσάνη, Αβραάμ Παπαδόπουλο και Αναστασίααδικημένος, όλοι επιθυμούν τη συμμετοχή τους και Δάφφα.στην επόμενη και σε όλες τις επόμενες εξορμήσεις Τέλος, συγχαρητήρια και ευχαριστίες απευθύνουμετου συλλόγου. Θερμές ευχαριστίες στον Παγχαλκιδι- στον φιλόλογο καθηγητή Νίκο Κασσιανίδη για την υπέ-κό και θερμή παράκληση να συνεχίσει την επιτυχη- ροχη περιγραφή της εκδρομής που δημοσιεύεται πα- ραπάνω. 42

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017Παρουσίαση του βιβλίου της κ. Δέσποινας Στερ- Η 2ήμερη εκδρομή στα Ιωάννινα Σαββατοκύρια-γίου Κανέλα και γαρύφαλλο από την Προποντί- κο 21-22 Οκτωβρίου 2017δα. Τετάρτη11 Οκτ. 2017 Το Σαββατοκύριακο 21 και 22 Οκτωβρίου 2017Την Τετάρτη 11 Οκτωβρίου 2017 και ώρα 7 μ.μ. στην πραγματοποιήθηκε με ένα λεωφορείο (50 άτομα) ηΕστία μας έγινε η παρουσίαση του βιβλίου «Κανέλα προγραμματισμένη εκδρομή στα Ιωάννινα-Ζαγορο-και γαρύφαλλο από την Προποντίδα» της κ. Δέσποι- χώρια. Η εκκίνηση έγινε από την πλατεία Χάψα στιςνας Στεργίου, μέλους του Συλλόγου μας Α.Μ. 1558. 7.30 το πρωί και ύστερα από ένα ταξίδι 4 ωρών μεΗ συγγραφέας από το Στρατώνι της Χαλκιδικής, που δύο ενδιάμεσους σταθμούς επισκεφθήκαμε το πολε-κατοικεί στα Ν. Μουδανιά, απόγονος μικρασιατών μικό Μουσείο του Καλπακίου, όπου φυλάσσονται ταγονέων, κατόρθωσε να μας καταστήσει κοινωνούς όπλα και τα γραπτά ντοκουμέντα του πολέμου τουτου περιεχομένου του βιβλίου της με πλούσιο οπτι- 1940 και ιδιαίτερα της μάχης του Καλπακίου. Εξαιρε-κοακουστικό υλικό και δρώμενα. τικά θερμή υπήρξε η υποδοχή από τους στρατιώτεςΤο σχετικό και πλούσιο οπτικό υλικό επί της οθό- που υπηρετούν εκεί, ένας απ’ τους οποίους μας ενη-νης,τα επιλεκτικά ακούσματα από τη χορωδία γυναι- μέρωσε με εξαιρετικό λόγο και επάνω στο υπάρχονκών «Αγία Θεοδοσία των Μουδανιών με μαέστρο τη διόραμα, για τη μάχη του Καλπακίου και των γύρωΧρύσα Καραμιχάλη, η ζωντανή μουσική υπόκρουση υψωμάτων τις πρώτες μέρες του πολέμου, όταν οιτου βιολιού και η χορευτική ρετρό απόδοση του «ημέτεραι δυνάμεις αμύνονταν του πατρίου εδά-χορευτικού ζευγαριού του Συλλόγου, της Κατερί- φους» με αρχηγό τον υποστράτηγο Χαρίλαο Κατσι-νας και του Χρήστου Μπαμπαΐτη, ξαναζωντάνεψαν μήτρο. Τριγύρω οι φωτογραφίες όλων των αγωνι-τη ζωή των Ελλήνων στην Προποντίδα και τα πέριξ σθέντων δημιούργησαν μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα,πριν την μικρασιατική καταστροφή.. συγγραφέας και ειδικά για όσους έζησαν τότε τα γεγονότα και ξανα-παρουσιάστρια του βιβλίου κ. Δέσποινα Στεργίου με θυμήθηκαν πρόσωπα, γεγονότα και θρύλους. Απένα-την καθαρότητα και γλυκύτητα της φωνής της, την ντι από το μουσείο είναι στημένες οι τρεις προτομέςεύχαρη διάθεση, τη λιτή οδοιπορική περιδιάβαση των πρωταγωνιστών της ιστορικής εκείνης περιό-αναβίωσε μέσα από ζωντανές και γραπτές μαρτυρίες δου: Του τότε πρωθυπουργού Ιωάννη Μεταξά, τουτην παράδοση, τα ήθη και έθιμα, τα τραγούδια και τα Βασιλιά της Ελλάδος Γεωργίου και του αρχιστρατή-ποιήματα του μικρασιατικού ελληνισμού καθώς και γου των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων Αλεξάνδρουτο δράμα της μικρασιατικής καταστροφής, όπως αυ- Παπάγου.τούσια περιλαμβάνονται στο βιβλίο. Στη συνέχεια αναχωρήσαμε για τα Ζαγοροχώρια μεΣτη συνέχεια η γευστική πανδαισία της μικρασιατι- έναν καταπληκτικό καιρό, που μας έδωσε την ευκαι-κής κουζίνας, όπως αναδείχτηκε με λεπτομέρειες ρία να χαρούμε το φθινοπωρινό ηπειρωτικό τοπίο μεστην οθόνη, έκλεψε το ενδιαφέρον των ακροατών. τα χίλια χρώματα. Καλύτερη μέρα δεν ήταν δυνατόΦαγητά και γλυκά όπου η κανέλα και το γαρύφαλ- να γίνει. Το Μονοδένδρι ήταν ο πρώτος σταθμός.λο κυριαρχεί και είναι καταχωρημένα στο βιβλίο με Μια βόλτα στο χωριό με τα πέτρινα σπίτια, και τιςθαυμάσιες φωτογραφίες και γραμμένες τις παραδο- επίσης χαρακτηριστικές σκεπές με λιθόπλακες μαςσιακές συνταγές, παρουσιάσθηκαν με ζωντάνια και έδωσε υπέροχες εντυπώσεις από την αρχιτεκτονι-γλαφυρότητα. κή των κτισμάτων και το σεβασμό της παράδοσης.Το τέλος επισφραγίσθηκε με παρατεταμένο χειροκρό- Πολλές οι επιλογές για το μεσημεριανό φαγητό. Στιςτημα και ο πρόεδρος του Παγχαλκιδικού κ. Μιχ. Καρ- προτιμήσεις όμως κυριάρχησαν οι ξακουστές πίτες,τσιώτης συνεχάρη την κ. Στεργίου και για τη συγγρα- πίτες όλων των ειδών και πολύ νόστιμες. Οι πιο νέοιφή αλλά και για την τόσο όμορφη παρουσίαση του επισκέφθηκαν το ιστορικό μοναστήρι της Αγ. Παρα-βιβλίου. Η εκδήλωση, αν και είχς παραταθεί πέρα του σκευής από όπου φαίνεται καθαρά η χαράδρα τουπρογραμματισμένου χρόνου κατά μιάμιση ώρα περί- Βίκου.που, κράτησε ζωντανό το ενδιαφέρον των ακροατών. Το Τσεπέλοβο ήταν ο επόμενος προορισμός. ΄Ιδιο τοΕυχαρίστησε επίσης τη χορωδία, τη μαέστρο της κ. μοτίβο. Πέτρινα με πολύ γούστο τα κτίσματα. Καλ-Χρύσα Καραμιχάλη και τους μουσικούς που πλαισί- ντερίμια παντού. Δυσκολία στο περπάτημα για τουςωσαν την παρουσίαση καθώς και το εκλεκτό ζευγάρι πολλούς. Όμως έχουν την ομορφιά τους. Ένας περί-του Χρήστου και της Κατερίνας Μπαμπαΐτη που χόρε- πατος στα σοκάκια και ένα καφεδάκι στην πλατείαψαν το βαλσάκι «Μενεξέδες κι ζουμπούλια». κάτω από τον θεόρατο πλάτανο ήταν ό,τι χρειαζότανΉταν μια παρουσίαση αλλιώτικη από τις άλλες. για την ώρα. Μετά από μια σύντομη επίσκεψη στονΗ γλυκιά γεύση του μπισκοτολούκουμου της κ. Μά- τάφο του Βηλαρά αναχωρήσαμε για τα Ιωάννινα μεχης συνόδευσε την έξοδο όλων των παρευρισκο- τις καλύτερες εντυπώσεις για τα δυο Ζαγοροχώριαμένων, ενώ η συγγραφέας υπέγραφε τα βιβλία που που επικεφθήκαμε.κρατούσαν οι ακροατές. Στο ξενοδοχείο Ήπειρος 5* καταλύσαμε για λίγη ξε- 43

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33οκούραση και μετά ένας πλούσιος μπουφές μας πε- τους. Σημειώνεται ότι η ενορία αυτή της Περιβλέ-ρίμενε. ΄Ηταν το βραδυνό φαγητό. Ταυτόχρονα μια πτου(ιερείς, επίτροποι και Κυρίες) εδώ και μερικά χρό-απαλή μουσική μας συνόδευε. ΄Ηταν αυτή που αργό- νια ετοιμάζει σε καθημερινή βάση και μοιράζει 800τερα δυνάμωσε, έδωσε την ευκαιρία, στο γυναικείο μερίδες φαγητού στους ενδεείς ενορίτες και όχι μόνο.κυρίως πληθυσμό, να δείξει τις χορευτικές του ικανό- Θερμούς λόγους απηύθυνε στο Δεσπότη και ο καθη-τητες και μας διασκέδασε για δυο-τρεις ώρες. γητής αστρονομίας του ΑΠΘ Σταύρος Αυγολούπης ωςΤην επαύριο, Κυριακή, ξυπνήσαμε με μια πυκνή ομί- συμπατριώτης και φίλος του.χλη που είχε σκεπάσει όλη την πόλη των Ιωαννίνων, Ο Δεσπότης σε όλους πρόσφερε ως δώρο από μιατη λίμνη και τη γύρω περιοχή. Εκκλησιασθήκαμε εικόνα της Παναγίας της Περιβλέπτου, και από δύοστην Παναγία την Περίβλεπτο, όπου ιερουργούσε DVD (Ιησούς Χριστός και Αγία Μαρία η Μαγδαληνή),ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων κ. Μάξιμος, ακριβός συ- ενώ ο πρόεδρος κ. Μιχαήλ Καρτσιώτης ως αντίδωρομπατριώτης μας από τη Μεγ. Παναγία Χαλκιδικής. του πρόσφερε τους οκτώ τόμους του Παγχαλκιδικού΄Αλλωστε ο πρώτος σκοπός της εκδρομής ήταν να Λόγου και όλες τις αυτοτελείς εκδόσεις του Συλλό-επισκεφθούμε το εκλεκτό και επιφανές αυτό τέκνο γου για την προσωπική του βιβλιοθήκη.της Χαλκιδικής, να του φέρουμε τα χαιρετίσματα από Οι αναμνηστικές φωτογραφίες (βλ. σελ. 30) στο προ-την μικρή μας κοινή πατρίδα και να πάρουμε την ευ- αύλιο της Εκκλησίας και οι ευχαριστίες, οι ευχές, καιλογία του. οι χειραψίες αποχαιρετισμού σφράγισαν το τέλοςΣτην είσοδο του ναού μας υποδέχτηκε η εκκλησια- των εξαιρετικών στιγμών που ζήσαμε.στική επιτροπή και οδήγησε τον πρόεδρο του Δ.Σ. Το υπόλοιπο της ημέρας επισκεφθήκαμε (ελεύθεροικαι τον καθηγητή κ. Σταύρο Αυγολούπη, τον έχοντα και κατά βούληση) το κάστρο, μουσεία της πόλεωςκοινή καταγωγή με τον Δεσπότη (Μεγ. Παναγία), σε και το νησάκι με το σπίτι όπου σκότωσαν τον τύραν-τιμητικές θέσεις. Ο Ναός ήταν πλήρης. Ωραιότατη η νο των Ιωαννίνων Αλή Πασά. Στις 16.00΄αναχωρήσα-Θ. Λειτουργία με αρκετούς ιερείς, συλλειτουργούς με για το Μέτσοβο, από όπου μετά από μια σύντομητου Δεσπότη και καλλίφωνους ψάλτες. Πιο ωραίο αγορά τυριών και έναν καφέ αναχωρήσαμε για Θεσ-το κήρυγμα του Δεσπότη, μεστό και περιεκτικό, το σαλονίκη, για να φθάσουμε αργά το βράδυ.παρακολουθούσε με απόλυτη προσοχή το εκκλησί- Την εκδρομή συνόδευσαν ο πρόεδρος του Δ.Σ. και ηασμα και όλοι εμείς. Στο τέλος μας καλωσόρισε από έφορος κ. Νατάσα Δάφφα. Πρέπει επίσης να σημειω-την Ωραία Πύλη, ανακοίνωσε την άφιξή μας προς θεί ότι την όλη προετοιμασία της εκδρομής την είχετον κόσμο και μίλησε για την τιμή που του κάναμε κάνει από μέρες, με κάθε λεπτομέρεια, όπως πάντα,ως Χαλκιδικιώτες να τον επισκεφθούμε στην έδρα ο Γεν. Γραμματέας του Συλλόγου μας κ. Γιάννης Κο-της Μητροπόλεως. Πήραμε από το χέρι του αντίδω- τσάνης στον οποίο εκφράστηκε ένα μεγάλο ευχαρι-ρο και αμέσως οι επίτροποι μας οδήγησαν σε μια στώ από όλους τους εκδρομείς.μεγάλη ωραιότατη αίθουσα, όπου τα τραπέζια ήταν Εμφανίσεις των τμημάτων μας:στρωμένα με πλούσια εδέσματα για πρωινό. Και τι Το χορευτικό μας τμήμα με τον υπεύθυνο του τμή-δεν είχαν επάνω. Του πουλιού το γάλα. Όλα πλούσια, ματος Ειδ. Γραμματέα του Δ.Σ. κ. Στέργιο Λυρτζή καιεκλεκτά και καλοσερβιρισμένα. Τα είχαν ετοιμάσει οι τον χοροδιδάσκαλο και μέλος του Δ.Σ. κ. Θεόδ. Φλώ-Κυρίες της ενορίας, οι οποίες είχαν πληροφορηθεί ρο προσκλήθηκε και χόρεψε σε δύο εκδηλώσεις: α)από μέρες για την εκεί επίσκεψή μας. Το έκαναν για Στα Τριανδριώτικα, στην Τριανδρία της Θεσσαλονί-να τιμήσουν το Δεσπότη τους και εμάς τους συμπα- κης(15-10-2017) και β) Στο ξενοδοχείο Φιλίππειο τηςτριώτες του. Θεσσαλονίκης(11-11-2017), καλεσμένο από το Γη-Σε λίγο έφτασε και ο Δεσπότης, πήρε τη θέση στην κε- ροκομείο Αρναίας που οργάνωσε εκδήλωση για τηφαλή της τράπεζας και, αφού ευλόγησε «την βρώσιν στήριξη των σκοπών του.και την πόσιν» και όλοι γευθήκαμε τα προσφερόμενα, Η χορωδία μας δήλωσε συμμετοχή και εμφανίστη-απηύθυνε επίσημο χαιρετισμό καλωσορίσματος με κε στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης στο 8ο Φε-θερμά λόγια. ΄Ολοι διακρίναμε μια ευχαρίστηση να εί- στιβάλ του Συνδέσμου Φιλαρμονικών και Χορωδιώνναι ζωγραφισμένη στο πρόσωπό του. Αντιφώνησε με Ελλάδας (ΣΦΧΕ), την Κυριακή το απόγευμα 19 Νοεμ-επίσης θερμούς λόγους, εκ μέρους του Παγχαλκιδικού βρίου 2017. Πρόκειται για ένα διήμερο φεστιβάλ (18Συλλόγου ο Πρόεδρος του Δ.Σ. κ. Μιχαήλ Καρτσιώτης, και 19 Νοεμβρίου) στο οποίο πήραν μέρος 54 χορω-εκφράζοντας εκ μέρους όλων τη χαρά της Χαλκιδικής δίες και άλλα μουσικά σχήματα. Σημειώνεται ότι στιςγια τον εκκλησιαστικό άνδρα που τιμά τη γενέτειρά 26 Νοεμβρίου έχουμε τη δική μας διοργάνωση: 17ητου και τον χαρακτήρισε σέμνωμα της Χαλκιδικής Συνάντηση Χορωδιών της Χαλκιδικής στον ΑΛΕΞΑΝ-και αγλάισμα της Εκκλησίας. Τέλος τον ευχαρίστησε ΔΡΟ (Έναντι Λευκού Πύργου). Το ρεπορτάζ στο επό-για το πλούσιο τραπέζι και τις κυρίες της ενορίας και μενο τεύχος.τους επιτρόπους της Εκκλησίας για την προσφορά 44

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017Η δράση άλλων Χαλκιδικιώτικων Συλλόγων και φορέωνΤου Συλλόγου Λειβαδιωτών Θεσσαλονίκης Ιερού ναού Αγίου Γεωργίου Κορδελιού.1. Η αναβίωση του εθίμου της γιορτής Αη Γιάννη Συλλόγου Μικρασιατών – Σμυρναίων Ελευθερίουτου Κλήδονα Κορδελιού «Αγία Φωτεινή»Πραγματοποιήθηκε και εφέτος στο τέλος Ιουνίου η Ιερού ναού Αγίας Παρασκευής Μενεμένηςαναβίωση του εθίμου για το «αμίλητο νερό» με φω- Πολιτιστικού Συλλόγου Σταυρούπολης «Διόνυσος».τιές, «αφανούς», παραδοσιακά τοπικά εδέσματα, λαϊ- Πολιτιστικού Συλλόγου Συκιάς Χαλκιδικής «Τα Συ-κούς χορούς και τραγούδια. κιωτάκια»Συμμετείχαν, επίσης, τα χορευτικά τμήματα του Εκ- Πολιτιστικού Συλλόγου Ν. Μαρμαρά Χαλκιδικής «Οπολιτιστικού Συλλόγου Λειβαδιωτών «Ο Άγιος Αθα- Παρθενών»νάσιος», του Πολιτιστικού Συλλόγου Γαλάτιστας και και η Χορωδία του Πολιτιστικού Συλλόγου Ν. Μαρ-του Πολιτιστικού Συλλόγου Χαριλάου «Οι Τρεις Ιε- μαρά Χαλκιδικής «Ο Παρθενών» μαζί με τη χορωδίαράρχες». του.2. Αγώνας ανάβασης αυτοκινήτων στο Λειβάδι Του Συλλόγου Πετροκερασιωτών Ο ΟΜΒΡΙΑΝΟΣΟ Εκπολιτιστικός Σύλλογος Λειβαδιωτών και ο Αυτο- Το Σαββατο 8 Απριλίου,εκπρόσωπος του Συλλόγουκινητιστικός Όμιλος Θεσσαλονίκης (ΑΟΘ) διοργάνω- μας εκφώνησε τον Λόγο στην τελετή υποδοχής τουσαν στην αρχή του Ιουλίου τον 2ο αγώνα ανάβασης Τιμιου Ξύλου. Από το 1768 μέχρι και σήμερα κάθεαυτοκινήτων στο Λειβάδι. Σάββατο του Λαζάρου οι κάτοικοι υποδέχονται ανελ-Έγιναν 2 αγώνες, το Σάββατο 2 και την Κυριακή 3 λιπώς το Τίμιο Ξύλο στα Πετροκέρασα, ένα έθιμο πουΙουλίου 2017. Σε αυτούς συμμετείχαν 25 οδηγοί αγω- μετρά 246 χρόνια ζωής και αποτελεί το σπουδαιότε-νιστικών αυτοκινήτων από πολλές περιοχές της Βό- ρο και πιο σημαντικό γεγονός στη θρησκευτική ζωήρειας Ελλάδας. Η απονομή των επάθλων έγινε στην της περιοχής.κεντρική πλατεία του Λειβαδίου, «Τα Πλατάνια», με Από τις 8 Απριλίου μέχρι τις 23 του ίδιου μήνα, ορ-τη συμμετοχή των κατοίκων και πλήθους οπαδών γανώθηκε και παρουσιάστηκε έκθεση φωτογραφίαςτου μηχανοκίνητου αθλητισμού. της Ειρήνης Μπαϊρακτάρη στον εκθεσιακό χώρο του3. Το πανηγύρι – αντάμωμα την εορτή της Κοιμήσε- Συλλόγου, δίπλα στον παλιό Πετρόμυλο της Πλατεί-ως της Θεοτόκου (15 Αυγούστου). ας, με θέμα την ετήσια άφιξη του Τιμίου Σταυρού σταΤον Αύγουστο διοργανώθηκε από τον Εκπολιτιστικό Πετροκέρασα.Σύλλογο Λειβαδιωτών το μεγάλο πανηγύρι του Λει- Στις 14 Μαΐου, η γιορτή της Μητέρας. Ο «Ομβριανός»βαδίου, στο οποίο γίνεται το «αντάμωμα» των απα- τίμησε τις μητέρες, σε μια όμορφη γιορτή στην πλα-νταχού Λειβαδιωτών. τεία του χωριού μας.Την 14 η Αυγούστου 2017 έγινε ο εσπερινός και η Ποιήματα και τραγούδια από τα παιδιά του χωριούκαθιερωμένη λιτανεία της ιστορικής εικόνας της Κοι- ήταν ο ελάχιστος φόρος τιμής στην ΜΑΝΑ.μήσεως της Θεοτόκου, ενώ τη 15 η Αυγούστου έγι- Ένα κέρασμα, ένα γλαστράκι με λουλούδι και μιαναν στο εξωκκλήσι της Παναγίας η Θεία Λειτουργία αγκαλιά ήταν το ελάχιστο που μπορούσαμε να προ-και η παραδοσιακή συνεστίαση των προσκυνητών, σφέρουμε σε αυτές που μας πρόσφεραν τα ΠΑΝΤΑ.το «κουρμπάνι», το οποίο αποτελείται από φασόλια Στις 14 Μαΐου στις 8 το βράδυ,το χορευτικό τμήμαανάμικτα με κρέας, κρασί και σταφύλια και συνοδεύ- ενηλίκων του Μ.Α.Σ. ΟΜΒΡΙΑΝΟΣ, χόρεψε στο Μέ-εται με λαϊκούς χορούς και τραγούδια. γαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης στα πλαίσια της εκ-4. Η γιορτή του Κάστανου στο Λειβάδι δήλωσης «Η μουσική, ο χορός και το τραγούδι, απόΗ γιορτή έγινε την 22α Οκτωβρίου στην κεντρική την αρχαιότητα μέχρι σήμερα». Οι εισπράξεις από ταπλατεία του παραδοσιακού οικισμού «Τα Πλατάνια» εισιτήρια της εκδήλωσης, πήγαν στο Δημοτικό Βρε-με λαϊκούς χορούς και τραγούδια, τοπικά εδέσματα, φοκομείο Θεσσαλονίκης «Άγιος Στυλιανός»,για τιςάφθονο κρασί και κάστανα. ανάγκες των παιδιών του Ιδρύματος.Παράλληλα τις πρωινές ώρες της γιορτής έγινε η κα- Στις 4 Ιουνίου, σύσσωμο το Διοικητικό Συμβούλιοθιερωμένη ορεινή πεζοπορία στο περιαστικό δάσος του Ομβριανού παραβρέθηκε στο 1ο Ζαγκλιβερνόκαι στην κορυφή του «Καλογερικού», στον Αηλιά Αντάμωμα.(987μ. ύψος), στην οποία συμμετείχαν 180 πεζοπό- Την Κυριακή 18 Ιουνίου, έγινε για μια ακόμη χρονιά,ροι. Οδηγός ήταν, όπως πάντα, ο έμπειρος ορειβάτης η ετήσια Γιορτή Κερασιού. Άφθονα δωρεάν κεράσια,Κλεάνθης Μπουλιώνης. ζωντανή ορχήστρα με παραδοσιακούς και όχι μόνοΤις εκδηλώσεις πλαισίωσαν η λαϊκή ορχήστρα του ρυθμούς, τα χορευτικά τμήματα του ΟΜΒΡΙΑΝΟΥΒασιλείου Τζιαρού και τα χορευτικά τμήματα των πο- (παιδικό και ενηλίκων) και του χορευτικού Ομίλουλιτιστικών συλλόγων: 45

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33οΓαλάτιστας, γλυκά και μαρμελάδες από τα χέρια των Επισκεφτήκαμε πολλά αξιοθέατα στα μέρη αυτά,γυναικών του χωριού, έκθεση με τα έργα του καλλι- όπως το ρολόι και την εκκλησία του Αγίου Γεωργί-τεχνικού τμήματος του Συλλόγου, φαγητό στις υπέ- ου στην Αράχωβα, τον Παρνασσό, τον καταρράκτηροχες ταβέρνες του χωριού αλλά και σουβλάκια από στο πανέμορφο χωριό Επτάλοφο Φωκίδας και στητο σταντ του ΟΜΒΡΙΑΝΟΥ, καφέδες γλυκά και ποτά Λειβαδιά την περιοχή Κρύα με τις πηγές του ποτα-στα γραφικά 'καφέ' της πλατείας, λαχειοφόρος αγο- μού Έρκυνα. Ο χαβαλές που είχαμε στο λεωφορείορά με πλούσια δώρα, και ένα χωριό πεντακάθαρο με ανέκδοτα, τραγούδια βίντεο, χορούς, τσίπουραμέσα στο πράσινο. Με πανέρια με κεράσια και γλυκό κλπ δεν περιγράφονται.κεράσι από τον ''κουκά'', τα κορίτσια του χορευτικού Φυσικά όπως πάντα τα βράδια μας είχαν καλό φα-υποδέχθηκαν τους φίλους και συμπατριώτες στην γητό, καλή διάθεση και πολύ – πολύ κέφι και χορό.Γιορτή μας. Την πρώτη βραδιά μας διασκέδασε με τις νότες τουΜας τίμησαν με την παρουσία τους ο τ. υπουργός μπαγλαμά και τα τραγούδια του ο Αντιπρόεδρος μαςΜάρδας Δημήτρης, οι Αντιδήμαρχοι του Δήμου μας Γιώργος Ζιούπος. Τη δεύτερη βραδιά όλοι μαζί, μεΚομμάτας Στέργιος, Στοικος Ηλίας, Κεμαλμάς Γιώρ- ορχήστρα που είχαμε κλείσει, έγινε άλλο ένα πανέ-γος, ο Πρόεδρος ΔΕΥΑΛ Τσαγκάνας Ηλίας, ο Πρόε- μορφο και τρικούβερτο γλέντι.δρος Και η Αντιπροέδρος ΥΚΠΑΑΠ Τζανής Μιχάλης Οι αναμνήσεις από την εμπειρία του ταξιδιού μαςκαι Αλβανού Αννίτα, ο πρόεδρος του Παγχαλκιδικού αυτού θα μας συνοδεύουν για μεγάλο χρονικό διά-Συλλόγου Καρτσιώτης Μιχάλης, η πρόεδρος του Πο- στημα.λιτιστικού Συλλόγου Ζαγκλιβερίου Κεμαλμά Μαρίακαι ο ειδικός σύμβουλος του Δημάρχου Μπαντούλας Λυρτζής ΑστέριοςΜόσχος. Πρόεδρος Συλλόγου Απανταχού Ταξιαρχιωτών Χαλκι-Το Σάββατο 24 Ιουνίου, το χορευτικό τμήμα ενηλί-κων του Ομβριανού συμμετείχε στην Γιορτή Κερα- δικήςσιού της Όσσας. Εορτασμός της επετείου του \"Χαλασμού\" τηςΣτις 5 και 6 Αυγούστου, πραγματοποιήθηκε το διήμε- Κασσάνδρας το 1821.ρο εκδηλώσεων για τα παιδιά του χωριού μας. Η συμ- Την Τρίτη 14 Νοεμβρίου στην Τοπική Κοινότηταμετοχές ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο: 96 (!!) παιδιά Ν. Ποτίδαιας εορτάσθηκε η επέτειος του “Ολοκαυ-κάθε ηλικίας πλημμύρισαν την κεντρική πλατεία και τώματος της Κασσάνδρας”. Ημέρα τιμής και μνήμηςμε την ζωντάνια τους έδωσαν πνοή σε όλο το χωριό. στους αγωνιστές του 1821, που θυσίασαν τη ζωήΤο Σάββατο 12 Αυγούστου, έγινε το μεγάλο καλοκαι- τους για την ελευθερία του γένους.ρινό party του Συλλόγου στον προαύλιο χώρο του Το πρωί xοροστατούντος του Σεβασμιωτάτου Μη-Νέου Μουσείου. Τεράστια η συμμετοχή του κόσμου, τροπολίτη Κασσανδρείας κ.κ. Νικόδημου τελέσθηκεμε εκπροσώπηση όλων των ηλικιών, και κέφι που η Θεία Λειτουργία. Τον πανηγυρικό της ημέρας εκ-κράτησε μέχρι τα ξημερώματα! φώνησε ο υποδιευθυντής του Δημ. Σχολείου Πολυ-Την Κυριακή 27 Αυγούστου 2017 στις 11.00,έγινε η χρόνου κ. Απόστολος Κρασάς. Στη συνέχεια εψάληΓενική συνέλευση των μελών του ΟΜΒΡΙΑΝΟΥ, στον επιμνημόσυνη δέηση και ακολούθησε κατάθεσηχώρο του Πνευματικού Κέντρου Πετροκεράσων. στεφάνων στο ηρώο της Κοινότητας. Η εκδήλωσηΤου Συλλόγου των Απανταχού Ταξιαρχιωτών έληξε με παρέλαση των μαθητών των Σχολείων τηςΤριήμερη εκδρομή: Λιβαδιά – Θερμοπύλες – Δί- Κασσάνδρας και στρατιωτικών τμημάτων ενώπιονστομο – Μονή Οσίου Λουκά- Δελφούς – Γαλαξίδι – των επισήμων.Αράχωβα – Επτάλοφο 20-22 Οκτωβρίου Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους οι Βου-Μια ακόμη καταπληκτική τριήμερη εκδρο- λευτές Χαλκιδικής Γεώργιος Βαγιωνάς και Σωτηρίαμή του Συλλόγου μας πραγματοποιήθηκε στις Βλάχου, ο Αντιπεριφερειάρχης Ιωάννης Γιώργος, ο20,21,22/10/2017, όπου συνδυάσαμε την επίσκεψή Δήμαρχος Ν. Προποντίδας Εμμ. Καρράς, ο Δήμαρχοςμας σε Ιστορικούς χώρους, όπως το κέντρο Ιστορι- Κασσάνδρας Βασίλειος Κυρίτσης, οι Αντιδήμαρχοι,κής ενημέρωσης της μάχης των Θερμοπυλών και το Νέας Προποντίδας Κων. Κοκκινίδης και ΚασσάνδραςΜαυσωλείο στο Ιστορικό χωριό Δίστομο, θρησκευ- Θωμάς Κοντός και Αντώνης Μιχαλάκης, καθώς καιτικούς χώρους όπως η Μονή Οσίου Λουκά, ένα από εκπρόσωποι των στρατιωτικών Αρχων, των Σωμά-τα σπουδαιότερα Βυζαντινά Μνημεία της Ελλάδας, των Ασφαλείας, άλλων φορέων και πλήθος κόσμου.πολιτιστικούς χώρους, όπως το Μουσείο και τον Αρ- Εκ μέρους του Παγχαλκιδικού Συλλόγου στεφάνι κα-χαιολογικό χώρο των Δελφών, το Ναυτικό Μουσείο τέθεσε ο αντιπρόσωπός του στην Ν. Ποτίδαια Αθα-στο Γαλαξίδι και το Λαογραφικό Μουσείο στην Αρά- νάσιος Χατζηκονδέλης.χωβα. Τη διοργάνωση της εκδήλωσης είχε η Περιφερειακή Ενότητα Χαλκιδικής. Αντιπεριφερειάρχης Ιωάννης Γιώργος. Τελετάρχης Δημ. Λοκοβίτης. 46

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017Νέα της ΧαλκιΔικής μας, ολίγα..! Γράφει και επιμελείται ο Γιώργος ΔιαμαντουλάκηςΕκδήλωση για τον Καζαντζάκη στον Πολύγυρο περιοχή με σκοπό να εξυπηρετήσει με τον καλύτεροΜια βραδιά γεμάτη από το πλούσιο λογοτεχνικό και δυνατό τρόπο τους κατοίκους της Γαλάτιστας, του Λει-ποιητικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη απόλαυσε το βαδίου, των Πετροκεράσων και τους επισκέπτες.κοινό το βράδυ της Παρασκευής 3 Νοεμβρίου 2017 Από την εργολήπτρια εταιρία ο χρόνος ολοκλήρωσηςστο Δημοτικό Θέατρο Πολυγύρου.Tην εκδήλωση ορ- του έργου προσδιορίστηκε πριν από την περίοδο τωνγάνωσαν ο Δήμος Πολυγύρου και το Ν. Π. του Δήμου Χριστουγέννων.«ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ», η Δ/νση Α΄/θμιας Εκ/σης Ν. Χαλκι- Ο Δήμαρχος Θέρμης μίλησε, συνεχάρη προσωπικάδικής, η Διεθνής Εταιρεία Φίλων Ν. Καζαντζάκη και ο τον Δήμαρχο Πολυγύρου, Αστέριο Ζωγράφο, γιατί ηΣύλλογος Κρητών Χαλκιδικής «Ν. Καζαντζάκης», στο παρέμβαση αυτή αποτελεί δική του πρωτοβουλία.πλαίσιο των εκδηλώσεων του «Έτους Καζαντζάκη». Στη λιτή τελετή κλήθηκε και παρέστη και το προε-Η Πρόεδρος Ελληνικού Τμήματος Διεθνούς Εταιρείας δρείο του Παγχαλκιδκού Συλλόγου.Φίλων Ν. Καζαντζάκη, Γιούλη Ιεραπετριτάκη, μίλησε Εκδήλωση στην Ιερισσό με τίτλο «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ Ομε θέμα «Ο Καζαντζάκης, ο Ζορμπάς και η Χαλκιδική». ΣΤΑΓΕΙΡΙΤΗΣ, Μέγας Επιστήμων φιλόσοφος». Κυ-Ο Γιώργος Ζωγραφάκης, εκπαιδευτικός - συγγραφέ- ριακή 19-11-2017ας μίλησε με θέμα «Ο Νίκος Καζαντζάκης στο Άγιον Με τον ανωτέρω τίτλο η Περιφέρεια Κεντρικής Μακε-– Όρος», ενώ το θέμα που ανέπτυξε η Σταυρούλα Καλ- δονίας, πραγματοποίησε στο Αριστοτέλειο Πνευματι-πακίδου, Υπεύθυνη Σχολικών Δραστηριοτήτων Α΄/ κό Κέντρο Ιερισσού στις 19 Δεκεμβρίου 2017 εκδήλω-θμιας Εκ/σης Ν. Χαλκιδικής ήταν «Ο Νίκος Καζαντζά- ση-ημερίδα, με το εξής πρόγραμμα:κης στα προγράμματα σχολικών Δραστηριοτήτων». 1η Εισήγηση: Αρχαία Στάγειρα, η γενέτειρα του Αριστο-Συμμετείχαν ακόμα οι ηθοποιοί Μίλτος Μαρέτας και τέλη. Από το χθες στο αύριο. Εισηγήτρια η αρχαιολόγοςΜένη Χριστολιάκου, οι μουσικοί Δημήτρης Μακρής, κ. Στρατούλη Γεωργίαλύρα, Λευτέρης Στεργιανόπουλος, λαούτο και ο Χο- 2η Εισήγηση: Νεότερες απεικονίσεις του Αριστοτέληρευτικός Όμιλος Πολυγύρου. στην τέχνη, με προβολή της ταινίας «Αριστοτέλης οΠέντε χρόνια Νεολαία Γαλάτιστας Σταγειρίτης». Εισηγήτρια, σενάριο και σκηνοθεσία ηΤο Σάββατο 4 Νοεμβρίου η Νεολαία Γαλάτιστας γιόρ- αρχαιολόγος κ. Ελένη Στούμπου-Κατσαμούρη.τασε τα πέντε της χρόνια με έξι στάσεις και μια δια- 3η Εισήγηση: Ο Αριστοτέλης και οι επιστήμες. Εισηγή-δραστική ομιλία αφιερωμένη στον εθελοντισμό. Για τρια η κ. Σφενδόνη Μέντζου Δήμητρα, ομότιμη καθη-πρώτη φορά οι νέοι της Χαλκιδικής είχαν την ευκαι- γήτρια Φιλοσοφίας της Επιστήμης και πρόεδρος τουρία να παρουσιάσουν τη συλλογική τους διαδρομή, ΔΙ.Κ.Α.Μ., του ΑΠΘ.να μοιραστούν τους προβληματισμούς τους και να Στη συνέχεια ο κ. Δημήτρης Δελφινόπουλος, επικεφα-εμπνεύσουν ο ένας τον άλλον. Στην εκδήλωση συμ- λής του συνόλου της Ορφείας Αρμονίας και ο κ. Στέ-μετείχαν:- Ο Δημήτρης Σαββαΐδης, συντονιστής στη φανος Κωφίδης καθηγητής κρουστών έκαναν σύντο-ΜΚΟ AddArt, ο οποίος ενημέρωσε για το πώς ανα- μη αναφορά στα μουσικά όργανα και στις μουσικέςπτύσσεται η εθελοντική προσφορά στην πράξη και οι της αρχαιότητας και πρόβαλαν σχετικό απόσπασμαΣύλλογοι Νέων: Αγ. Προδρόμου, Ορμύλιας, Βάβδου, από το σύνολο της «Ορφείας Αρμονίας»Ταξιάρχη και ο σύνδεσμος νέων Αγ. Ακυλίνα Β΄ μέρος της εκδήλωσης: \"Διατροφικές συνήθειεςΞεκίνησαν οι εργασίες βελτίωσης του δρόμου Γα- στην Αρχαία Μακεδονία\".λάτιστα - Λιβάδι 1η Εισήγηση: Από το παρελθόν στο παρόν της κουζίναςΞεκίνησαν οι εργασίες βελτίωσης και αναβάθμισης της Μακεδονίας. Παρουσίαση: Χρύσα Πετρίδου, Κατα-της τοπικής οδού «Γαλάτιστα – Λιβάδι» συνολικού μή- θάνου Αγγελική και Γκατζόγια Ευθυμία (υποψήφιες δρ.)κους 12,5 χλμ, προϋπολογισμού 1.358.000 ευρώ, με 2η Εισήγηση: Φρούτα και καρποί στο «τραπέζι» τηςφορέα υλοποίησης τον Δήμο Πολυγύρου. αρχαίας Ακάνθου. Παρουσίαση Γκατζόγια ΕυθυμίαΗ τελετή έναρξης του έργου πραγματοποιήθηκε την Αρχαιολόγος-Αρχαιοβοτανολόγος. Προβολή βίντεοΤετάρτη, 25 Οκτωβρίου 2017 παρουσία των Δημάρχων με τίτλο: Αρχαιοβατανική έρευνα στη Χαλκιδική.Πολυγύρου, Αστέριου Ζωγράφου, Θέρμης, Θεόδωρου Η εκδήλωση έκλεισε με παρουσίαση τοπικών προϊ-Παπαδόπουλου, αντιδημάρχων, των προέδρων των όντων της Χαλκιδικής και της Π.Κ.Μ. ως εξέλιξη τωντριών Κοινοτήτων που θα συνδέσει ο νέος δρόμος, του αντιστοίχων προϊόντων του παρελθόντος. Παρου-προέδρου και του Γ. Γραμματρεά του Παγχαλκιδικού σίαση η κ. Νικολέτα Κράββα, βιολόγος-Ιχθυολόγος,Συλλόγου και κατοίκων των τριών Κοινοτήτων. αναπλ. δ/ντρια ΔΑΟΚ Χαλκιδικής. Στον αντιπεριφερει-Ο κ. Ζωγράφος έκανε λόγο για ένα έργο πνοής για την άρχη κ. Ιωάννη Γιώργο θερμά συγχαρητήρια. 47

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 33ο Βιβλία και λοιπά έντυπα που λάβαμεΛευκώματα-Οδηγοί Συλλόγου Κασσανδρινών Θεσσαλονίκης. Από ταΛεύκωμα: Μνήμες Γαλάτιστας. Λεύκωμα μεγάλων πεπραγμένα του Συλλόγου του έτους 2016. ΄Εκδοσηδιαστάσεων με τίτλο Μνήμες Γαλάτιστας με τετρακό- Συλλόγου Κασσανδρινών Θεσσαλονίκης. Θεσσαλο-σιες θαυμάσιες φωτογραφίες από τη ζωή της Γαλάτι- νίκη 2017.στας, με το φακό του φωτογράφου Δημητρίου Γαβανά. Γιώργου Ι. Ζωγραφάκη.13.878 +10 ημέρες. ΜιαΑυτοέκδοση του ίδιου του φωτογράφου αφιερωμέ- σύντομη, προσωπική αναφορά, στην οικογενειακήνη στο χωριό του και στα «περήφανα γηρατειά», όπως ιστορία. Πολύγυρος, Μάιος 2016γράφει.Λεύκωμα: Η Σιθωνία: ΄Ενας προορισμός χίλιες εικό- Περιοδικάνες. Έκδοση του Δήμου Σιθωνίας (ΔΗ.Κ.Ε.Δ.Σ.). Συγ- Αρναία. Περιοδική έκδοση ιστορικής και αρχαιολο-γραφέας ο Ιωακείμ Χονδρογιάννης. Χαιρετισμοί: Του γικής ενημέρωσης και καταγραφής. Εκδότης Δημ.Δημάρχου κ. Ι. Τζίτζιου του προέδρου της ΔΗ.Κ.Ε.Δ.Σ. Κύρου φιλόλογος-θεολόγος. Τεύχος 116, Ιούλιος-κ. Γ. Δαλδογιάννη, με εκατοντάδες ωραίες φωτογρα- Σεπτέμβριος 2017. Σημειώνεται ότι το εξώφυλλοφίες των κοινοτήτων Νικήτης, Αγ. Νικολάου, Ν. Μαρ- κοσμεί φωτογραφία του ορειχάλκινου ανδριάνταμαρά, Παρθενώνα, Σάρτης, Συκιάς και Μεταγγιστσί- του Αριστοτέλη του Σταγειρίτη, που βρίσκεται στονου και των απείρου κάλλους τοποθεσιών και παραλί- χώρο του ΑΠΘ, δώρο του Παγχαλκιδικού Συλλό-ων της χερσονήσου(μεσαίο πόδι). γου μας προς το ανώτατο πνευματικό ίδρυμα τηςΟδηγός Λειβαδίου Θεσσαλονίκης. Παρουσίασης Θεσσαλονίκης (2010).του ομώνυμου ορεινού οικισμού. ΄Εκδοση Συλλό- Διακονία. Τριμηνιαίο περιοδικό της Ιεράς Μητροπό-γου Λειβαδιωτών Θεσσαλονίκης. Με τη στήριξη της λεως Ξάνθης και Περιθεωρίου. Τεύχος 87, Ιούλιος-Σε-Κοινότητας Λειβαδίου και του Δήμου Θέρμης, όπου πτέμβριος 2017.υπάγεται το Λειβάδι. Πολύγυρος. Περιοδική έκδοση του Λαογραφικού Ομίλου Πολυγύρου. Εκδότης Γιάννης Κανατάς. Τεύ-Βιβλία χος 89, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2017.Δημ. Κύρου. Το εξωκκλήσι της Αγ. Παρασκευής Αρ-ναίας. Η υπεραιωνόβια επιβλητική παρουσία-δεσπο- Εφημερίδεςτεία του στο ομώνυμο άλσος Από το ξύλινο παράπηγ- Τα Χαλκιδικιώτικα Νέα. Τριμηνιαία εφημερίδα-όρ-μα του1880 στο πέτρινο περικαλλές οικοδόμημα του γανο του Παγχαλκιδικιώτικου Συλλόγου Αθηνών «Ο1903-1904. Αρναία 2017. (Εκδόθηκε με χορηγία του Αριστοτέλης». Φ160. Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2017.δικηγόρου κ. Αστερίου Γ. Ζωγράφου, δημάρχου Πο- Φιλυρέα. Έκδοση της Κίνησης Επικοινωνίας Πολιτώνλυγύρου, τ. Νομάρχου Χαλκιδικής, εις μνήμην της Φιλύρου. Φύλλο 49, Φθινόπωρο 2017.αείμνηστης μητέρας του Άννας).Χρυσοστόμου Μαΐδώνη, Πρωτοσυγκέλλου-Ιερο- DVDκήρυκος της Ι. Μητροπόλεως Ιερισσού, Αγ. ΄Ορους 1)Ιησούς Χριστός. Η ζωή του μέσα από τα μάτιακαι Αρδαμερίου. Η Παναγούδα. ΄Ιδρυμα Αγάπης, Στέ- μιας παρέας παιδιών και 2)Αγία Μαρία η Μαγδα-γη γερόντων «Παναγία του Ακαθίστου». Αρναία 2017 ληνή. Η ζωή του Χριστού μέσα από τα μάτια της.(Εκδόθηκε με χορηγία του ιατρού – βουλευτού δρ. ΄Εκδοση της Ιεράς ΜητροπόλεωςΙωαννίνων. ΔώροΓεωργίου Βαγιωνά). του σεβ. Μητροπολίτη κ.κ. Μαξίμου κατά την εκεί επίσκεψή μας, στις 22 Οκτωβρίου 2017.Έφυγαν απ’ τη ζωή: ΠΕΝΘΗΟ Βασίλειος Μπαντιάκας, συνταξιούχος τελωνειακός υπάλληλος, από Αρναία, μέλος του Συλλόγου μας με Α.Μ. 962.Η Ισμήνη Κυριαζή σύζυγος του οδοντιάτρου κ. Νικολάου Οδ. Κυριαζή, από τα Πετροκέρασα μέλους του Συλλόγουμας με Α.Μ. 849.Ο Σύλλογος απευθύνει θερμά συλλυπητήρια στους οικείους τους ευχόμενος την «εξ ύψους παρηγορία».ΑΙΩΝΙΑ Η ΜΝΗΜΗ ΤΟΥΣ. Το Δ.Σ 48