สามัคคีเภทคำฉันท์

ราชาลจิ ฉวี ไปม่ สี กั องค์ แปลความ อันนึกจำนง เพ่อื จกั เสด็จไป ไม่มีกษตั ริยแ์ มแ้ ตพ่ ระองค์เดยี วท่ี เรียกนัดทำไม ตา่ งองค์ดำรสั กลา้ หาญเห็นดี จะเสด็จไป แต่ละพระองค์ต่างตรสั ว่า ใครเปน็ ใหญใ่ คร ขดั ของขอ้ ใด เรยี กประชุมดว้ ยเหตุอันใด ผู้ใดเป็นใหญ่ ตามเรอ่ื งตามที ผู้ใดกล้าหาญ เหน็ ดปี ระการใดก็ไปเถิด จะ เชญิ เทอญท่านตอ้ ง เปน็ ใหญ่ยงั มี ปรกึ ษาหารอื อย่างไรก็ตามแต่ใจ ตวั ของเรา ปรกึ ษาปราศรัย รุกปราศอาจหาญ นน้ั ไมไ่ ดม้ ีอำนาจย่ิงใหญ่ จติ ใจกข็ ้ีขลาดข้ี ความแขงอำนาจ กลัว ไมก่ ล้าหาญ แต่ละพระองคต์ ่างแสดง สว่ นเราเล่าใช่ แก่งแย่งโดยมาน ความเพกิ เฉย ปราศจากความสามัคคี ใจอย่างผู้ภี วชั ชรี ฐั บาล ปรองดอง และถอื ตวั จึงไมม่ กี ษัตรยิ ์ลจิ ฉวี แมแ้ ตส่ ักองค์ ฯ สกั พระองค์ท่จี ะมาประชุมกนั ต่างทรงสำแดง สามคั คขี าด ภมู ิศลิจฉวี บ่ ชมุ นมุ สมาน

ป่นิ เขตมคธขตั ติยรัชธำรง แปลความ ยัง้ ทพั ประทบั ตรง นคเรศวิสาลี กษตั รยิ แ์ ห่งแควน้ มคธหยดุ พเิ คราะห์เหตุ ณ ธานี ภธู ร ธ สังเกต ขณะเศกิ ประชดิ แดน ทพั ตรงหนา้ เมืองเวสาลี พระองค์ทรง แหง่ ราชวชั ชี และมนี กึ จะเกรงแกลน สังเกตและวิเคราะห์เหตกุ ารณข์ อง รณทพั ระงับภยั เมืองเวสาลใี นขณะท่ีข้าศกึ มาประชิด เฉยดู บ รสู้ ึก บ มิทำประการใด ตวั กลบั ดูนงิ่ เฉยไม่เกรงกลัวหรือคิด ฤๅคิดจะตอบแทน บรุ วา่ งและรา้ งคน จะทำส่ิงใดเพ่ือปอ้ งกนั เหตรุ ้าย กลบั อยู่อย่างสงบเงยี บไม่ทำการใด นง่ิ เงียบสงบงำ มองดเู ปรยี บดังเมืองรา้ งปราศจากผู้คน ปรากฏประหนึง่ ใน

แนโ่ ดยมพี กั สง สยคงกระทบกล แปลความ ทา่ นวสั สการจน ลุกกระน้ีถนดั ตา แน่นอนไม่ตอ้ งสงสยั เลยวา่ คยิ พรรคพระราชา ภินทพ์ ัทธสามคั รจะพ้องอนตั ถ์ภยั คงถูกกลอบุ ายของวสั สการพราหมณ์จงึ ชาวลจิ ฉววี า รกกาลขวา้ งไป เปน็ เช่นนี้ กษัตรยิ ์ลจิ ฉวแี ตกความ ดุจกันฉะน้นั หนอ สามัคคแี ละจะพบเจอกบั ภยั พิบัติ ลูกขา่ งประดาทา กลแหย่ยุดพี อ ลูกข่างที่ขว้างเลน่ ไปสนกุ ฉันใดวสั สกา หมนุ เลน่ สนกุ ไฉน จะมิร้าวมิรานกัน รพราหมณ์กส็ ามารถยุแหย่ กษัตรยิ ์ลจิ ฉวีใหแ้ ตกความสามคั คีได้ตามใจชอบ ครูวัสสการแส่ และสนกุ ดงั การขว้างลูกข่างฉนั นั้น ปั่นป่วน บ เหลอื หลอ

ครั้นทรงพระปรารภ ธรุ ะจบ ธ จ่ึงบัญ แปลความ ชานายนิกายสรร พทแกลว้ ทหารหาญ ให้รบี สรา้ งแพไม่ไผ่ เพ่ือข้ามแม่น้า ฬุคะเนกะเกณฑ์การ เร่งทำอุฬมุ ปเ์ ว จรเขา้ นครบร จะเข้าเมืองของขา้ ศกึ ครง้ั ทรงคดิ ไดด้ งั นน้ั จงึ เพ่ือข้ามนทธี าร อดศิ ูรบดีศร มคี ำสัง่ แกเ่ หลา่ ทหารกล้า พวกทหารรับคำส่งั ทิวรุ่งสฤษฏพ์ ลัน แลว้ จดั ทำเครอ่ื งมือตามที่ไดร้ ับมอบหมาย เขารับพระบัณฑูร พยุหาธทิ พั ขนั ธ์ ในตอนเชา้ นนั้ กเ็ สรจ็ ทันทีจอมกษัตรยิ ์ ภาโรปกรณต์ อน พลขา้ ม ณ คงคา เคลอื่ นกองทัพอนั มีกองพลมากมายในแพท่ี พศิ เนอื งขนดั คลา ติดกัน นำกำลังข้ามแม่น้าจนหมดสนิ้ จอมนาถพยาตรา ลบิ ุเรศสะดวกดาย ฯ มองดูแน่นเปน็ ขนดั และถงึ ฝังเมอื ง โดยแพและพว่ งปนั เวสาลอี ย่างสะดวกและง่ายดาย จนหมดพหลเนอ่ื ง ขนึ้ ฝัง่ ลเุ วสา

จิตรปทา ฉนั ท์ ๘ นาครธา นวิ ิสาลี เหน็ ริปุมี พลมากมาย ข้ามตริ ชล กล็ ุพันหมาย มุ่งจะทลาย พระนครดน ตา่ งกต็ ระหนก มนอกเต้น ตืน่ บ มิเวน้ ตะละผคู้ น แปลความ ฝา่ ยเมืองเวสาลี ท่วั บุรคา มจลาจล มองเหน็ ขา้ ศึกจำนวนมาก เสียงอลวน อลเวงไป ขา้ มแมน่ า้ มาเพื่อจะทำลาย บา้ นเมืองของตน ต่างตระหนก ตกใจกันถว้ นหนา้ เกดิ จลาจล วุ่นวายไปทว่ั บ้านท่วั เมอื ง

สรรพสกล มุขมนตรี แปลความ ตรอมมนภี รกุ เภทภยั ขา้ ราชการช้ันผใู้ หญต่ า่ ง ทรปราศรยั บางคณะอา ขณะน้หี นอ หวาดกลัวภัย บางพวกก็พดู วา่ ยังมิกระไร พระทวารมนั่ ขณะน้ยี ังไม่เป็นอะไรมากหรอก อรกิ ่อนพอ ควรจะปอ้ งกันประตูเมืองเอาไว้ให้ ควรบรบิ าล ชสภารอ ม่ัน ต้านทานขา้ ศกึ เอาไวก้ ่อน รอ ต้านปะทะกัน วรโองการ ใหท้ ี่ประชุมเหล่ากษัตรยิ ไ์ ตร่ตรอง ว่าจะทรงทำประการใดต่อ ขัตตยิ รา ดำริจะขอ

ทรงตรไิ ฉน กจ็ ะไดท้ ำ แปลความ โดยนยดำ รัสภูบาล ก็จะไดด้ ำเนินการตามคำส่ังของ ก็เคาะกลองขาน เสวกผอง ดจุ กลองพงั พระมหากษตั รยิ ์ เหล่าข้าราชการ อาณัติปาน ประลโุ สตท้าว ท้งั หลายก็ตกี ลองส่งสญั ญาณข้นึ เพือ่ ขณะทรงฟงั เรยี กเหลา่ กษตั รยิ ม์ าประชมุ กัน แต่ ศพั ทอุโฆษ และละเลยดงั เปรยี บดงั กลองพังเพราะไม่มีพระองค์ใด ลจิ ฉวดี า้ ว ธุระกบั ใคร มา เสยี งดังกึกก้องไปถึงพระกรรณของ ณ สภาคาร กษัตรยิ ์ แต่กษัตริยแ์ ต่ละพระองค์ ต่าง ธ ก็เฉย บุรทวั่ ไป ตา่ งเพกิ เฉย ราวกบั ไมเ่ อาใจใส่เรอ่ื งราว ไท้มอิ นิ ัง และทวารใด ของผ้ไู ด้ กษตั ริยแ์ ตล่ ะพระองค์ตา่ งกไ็ ม่ สิจะปิดมี ฯ เสด็จ แมแ้ ตป่ ระตูเมือง รอบทิศทกุ บาน ตา่ งก็ บ คลา ก็ไมม่ ีผูใ้ ดปิด แม้พระทวาร รอบทศิ ดา้ น เหน็ นรไหน

สัททลุ วกิ กฬี ติ ฉันท์ ๑๙ จอมทัพมาคธราษฎร์ ธ ยาตรพยุหกรี ธาสวู่ ิสาลี นคร โดยทางอ่านพระทวารเปิดนรนิกร ฤๅรอจะต่อรอน อะไร เบื้องน้ันท่านครุ ุวสั สกาทิชกไ็ ป แปลความ จอมทพั แห่งแคว้นมคธยก นำทัพชเนนทรไ์ ท มคธ ทพั เขา้ เมืองเวสาลที างประตทู ี่เปิด เขา้ ปราบลิจฉวขิ ัตตยิ ร์ ัฐชนบท อยโู่ ดยไมม่ ีฝูงชนหรอื ทหารตอ่ สู้ ประการใด ขณะน้ันวัสสการพ ส่เู งอื้ มพระหัตถ์หมด และโดย ราหมณ์ผเู้ ปน็ อาจารย์กไ็ ปนำกองทัพ ของกษตั ริย์มคธเขา้ ปราบกษัตริย์ลจิ ฉวี อาณาจักรทั้งหมดก็ตกอยใู่ นพระ หัตถ์ของกษตั รยิ ม์ คธ

เบอ้ื งนนั้ ทา่ นคุรุวสั สกาทิชกไ็ ป นำทัพชเนนทร์ไท มคธ เขา้ ปราบลจิ ฉวิขัตติย์รัฐชนบท สู่เง้อื มพระหตั ถห์ มด และโดย ไปพ่ กั ต้องจะกะเกณฑน์ ิกายพหลโรย แรงเปลืองระดมโปรย ประยุทธ์ แปลความ ขณะนัน้ วสั สการพราหมณ์ผู้ ราบคาบเสรจ็ ธ เสรจ็ ลรุ าชคฤหอุต เป็นอาจารยก์ ็ไปนำกองทัพของ ดมเขตบุเรศดุจ ณ เดิม กษัตริย์มคธเข้าปราบกษัตริย์ลจิ ฉวี อาณาจักรทั้งหมดกต็ กอยใู่ นพระ หัตถข์ องกษตั รยิ ม์ คธ โดยที่กองทพั ไม่ตอ้ งเปลอื งแรงตอ่ สู้ ปราบราบ คาบแลว้ เสด็จไปยงั ราชคฤห์เมอื ง ยิง่ ใหญ่ดังเดิม

เร่ืองต้นยกุ ติก็แต่จะตอบพจนเติม ประสงค์ ภาษิตลขิ ติ เสรมิ ตริดู ฯ ปรุงโสตเป็นคติสนุ ทราภรณจง จบั ขอ้ ประโยชนต์ รง แปลความ เนอ้ื เร่ืองแตเ่ ดมิ จบ เพยี งเทา่ น้ี แตป่ ระสงค์จะแต่ง ให้ไพเราะนา่ ฟังโดยเป็นคติ อันทรงคณุ คา่ นำไปคดิ และตริ ตรองดูหาประโยชน์

อันภบู ดรี า ชอชาตศัตรู แปลความ ได้ลจิ ฉวภี ู วประเทศสะดวกดี พระเจา้ อาชาตศตั รูได้ วรราชวัชชี แลสรรพบรรดา ฑอนนั ถ์พินาศหนา แผ่นดนิ วัชชอี ย่างสะดวกและกษัตรยิ ์ ถงึ ซงึ่ พิบัติบี คณะแตกและตา่ งมา ลจิ ฉวีท้ังหลายกถ็ งึ ซึ่งความพนิ าศ หสโทษพิโรธจอง เหตเุ พราะความแตกแยก กษตั รยิ แ์ ต่ เห้ยี มน้ันเพราะผนั แผก ทนสน้ิ บ ปรองดอง ละพระองคต์ า่ งยึดความคดิ ของตน ถือทฐิ มิ านสา ตรมิ ลกั ประจกั ษเ์ จือ เป็นใหญ่ และผกู ความโกรธซ่งึ กนั และกนั ตา่ งแยกพรรคและแตกความ แยกพรรคสมรรคภนิ สามคั คี ขาดปัญญาพจิ ารณาไตร่ตรอง ขาดญาณพจิ ารณต์ รอง

เช่ืออรรถยุบลเอา รสเล่ากง็ ่ายเหลือ แปลความ เหตหุ าก ธ มากเมอื คติโมหเป็นมลู เชือ่ ถ้อยคำของบรรดาโอรส ยนภาวอาดรู จงึ ดาลประการหา ยศศกั ดเิ สอื่ มนาม อยา่ งงา่ ยดายท่ีเป็นเชน่ นัน้ ก็เพราะ เสยี แดนไผทสญู ครุ ุวัสสการพราหมณ์ กษตั ริยแ์ ต่ละพระองคม์ ากไปดว้ ย กลงำกระทำมา ความหลง จึงทำใหเ้ สียดินแดน เสีย ควรชมนิยมจัด พิเคราะหค์ ิดพินจิ ปรา เกียรตยิ ศศกั ดศ์ิ รีเสยี ช่อื เสยี งท่เี คย เปน็ เอกอุบายงาม ธสุ มัครภาพผล มีมา ควรช่นื ชมวสั สการพราหมณ์ เพราะเปน็ เลิศในการทำกลอุบาย ผรู้ ู้ พทุ ธาทิบณั ฑิต ท้ังหลายมพี ระพุทธเจ้าเป็นตน้ ได้ รภสรรเสรญิ สา ใครค่ รวญพิจารณากลา่ วสรรเสรญิ ใน ผลของความสมัครสมานสามัคคี

วา่ อาจจะอวยผา สกุ ภาวมาดล แปลความ ดีสู่ ณ หมตู่ น บ นริ าศนริ ันดร วา่ อำนวยความสุขให้แก่หมู่ คยพรรคสโมสร หมูใ่ ดผิสามคั คุณไรไ้ ฉนดล คณะเสอ่ื มคลายตลอดไป หากผู้ใดมี ไปปราศนิราศรอน เพราะฉะนนั้ แหละบคุ คล ความสามคั คีในหมคู่ ณะ ไม่หา่ งเหิน ธรุ ะเกย่ี วกะหมูเ่ ขา กัน กจ็ ะปราศจากความทุกข์ ความ พรอ้ มเพรียงประเสริฐคลัน มุขเปน็ ประธานเอา พร้อมเพรยี งนั้นเป็นสงิ่ ทปี่ ระเสรฐิ ผ้หู วังเจริญตน บ มเิ หน็ ณ ฝ่ายเดยี ว เพราะฉะนนั้ บุคคลใดหวังทจี่ ะได้รับ ความเจรญิ ตอ้ งมีกิจธรุ ะอนั เปน็ พงึ หมายสมคั รเป็น สว่ นรวม พงึ ตั้งใจเป็นหัวหนา้ เอาใจ ธรู ทวั่ ณ ตวั เรา ใสเ่ ปน็ ธรุ ะโดยไม่เหน็ แกป่ ระโยชน์ ตัวเองฝา่ ยเดียว

ควรยกประโยคย่ืน นรอ่ืนกแ็ ลเหลียว แปลความ ดูบ้างและกลมเกลยี ว มิตรภาพผดงุ ครอง ควรยกประโยชน์ใหบ้ คุ คลอนื่ ทมผ่อนผจงจอง ย้งั ทิฐิมานหย่อน มนเมื่อจะทำใด บา้ ง นกึ ถงึ ผู้อ่ืน ตอ้ งกลมเกลยี วมคี วาม อารมี มิ หี มอง ลุก็ปนั กแ็ บง่ ไป เป็นมิตรกนั ลดทฐิ ิ รู้จักข่มใจในการทำ สจุ รติ นยิ มธรรม์ สิ่งต่าง ๆ ผลประโยชนท์ ้ังหลายท่ี ลาภผลสกลบรร สปุ ระพฤตสิ งวนพรรค์ เกดิ ขึ้นก็ต้องแบง่ ปันกัน มากบา้ งนอ้ ย ตามนอ้ ยและมากใจ อุปเฉทไมตรี บางอย่างเปน็ ธรรม ยึดม่นั ในมารยาท และความประพฤตทิ ดี่ ีงาม รกั ษาหมู่ พึงมรรยาทยดึ คณะโดยไมอ่ จิ ฉารษิ ยาซ่งึ เปน็ เหตแุ ห่ง ร้ือริษยาอัน การตัดไมตรี

ดั่งนัน้ ณ หมู่ใด ผิ บ ไร้สมคั รมี แปลความ พรอ้ มเพรยี งนิพัทธ์นี รวีวาทระแวงกนั ดงั นัน้ ถา้ หมู่คณะใดไมข่ าดซง่ึ สยคงประสบพลัน หวงั เทอญมิต้องสง หติ ะกอบทวกี าร ความสามคั คี มีความพร้อมเพรียงกันอยู่ ซ่งึ สุขเกษมสันต์ มนอาจระรานหาญ เสมอ ไมท่ ะเลาะ หรือระแวงกัน หวังได้ กเ็ พราะพร้อมเพราะเพรยี งกนั โดยไมต่ ้องสงสยั วา่ จะพบแต่ความสขุ ใครเลา่ จะสามารถ นรสงู ประเสรฐิ ครัน ความสงบ และประกอบด้วยประโยชน์ หกั ลา้ ง บ แหลกลาญ เฉพาะมีชีวคี รอง มากมาย ใครเลา่ จะมีใจกล้าคิดจะระราน หวงั จะทำลายคงไมไ่ ด้ ทั้งน้ีเพราะความ ป่วยกล่าวอะไรฝงู พรอ้ มเพรยี งกนั นัน่ เอง กล่าวไปไยกบั ฤๅสรรพสตั วอ์ ัน มนุษยผ์ ูป้ ระเสริฐหรอื สรรพสตั วท์ ีม่ ชี ีวิต

แมม้ ากผิกง่ิ ไม้ ผิวใครจะใครล่ อง แปลความ มดั กำกระนัน้ ปอง พลหักกเ็ ตม็ ทน แมแ้ ตก่ ง่ิ ไมห้ ากใครจะใครล่ อง สละล้ี ณ หม่ตู น เหล่าไหนผิไมตรี บ มพิ รอ้ มมิเพียงกนั เอามามัดเป็นกำ ต้ังใจใช้กำลังหักก็ยาก กิจใดจะขวายขวน สุขทั้งเจริญอนั เตม็ ทน หากหมใู่ ดไมม่ คี วามสามัคคใี น ลุไฉน บ ไดม้ ี หมคู่ ณะของตน แม้ทำสิง่ อันใดท่ีจะต้อง อย่าปรารถนาหวัง พภยนั ตรายกลี ขวนขวายทำก็ไมพ่ ร้อมเพรยี งกนั ก็ มวลมาอุบัตบิ รร ตปิ ระสงค์ก็คง อย่าได้หวังเลยวา่ ความสุขความเจรญิ จะ เกดิ ข้นึ ความทกุ ข์พิบัติอนั ตรายและ ปวงทุกขพ์ ิบตั ิสรร ความชัว่ ร้ายทง้ั ปวงจะเกดิ ข้นึ แทนถงึ แม้ แมป้ ราศนิยมปรี จะไม่ตอ้ งการก็จะต้องได้รบั แน่นอน

ควรชนประชุมเชน่ คณะเปน็ สมาคม สามคั คปี รารม ภนิพัทธรำพงึ ผิวมกี ค็ ำนึง ไปม่ ีกใ็ ห้มี จะประสบสขุ าลัย ฯ เนืองเพอ่ื ภยิ โยจงึ แปลความ ผูท้ ีอ่ ยู่รวมกันเป็นหมู่คณะ หรือสมาคม ควรคำนึงถึงความ สามัคคีอยเู่ ป็นนิจ ถ้ายงั ไม่มีก็ควร จะมีขนึ้ ถา้ มีอยแู่ ลว้ ก็ควรให้ เจรญิ ร่งุ เรอื งยิ่งข้นึ ไปจึงจะถึงซ่ึง ความสขุ ความสบาย



คณุ คา่ ด้านเนอ้ื หา ๑. การขาดการพจิ ารณาไตรต่ รอง นำไปซ่งึ ความสญู เสีย ดงั เชน่ เหล่ากษัตริย์ลจิ ฉวี “ขาดการพจิ ารณาไตรต่ รอง” คือ ขาดความสามารถใน การใช้ปัญญาตรติ รองพิจารณาสอบสวน และใช้เหตุผลท่ถี ูกตอ้ ง จงึ หลงกล ของวัสสการพราหมณ์ ถกู ยแุ หยใ่ ห้แตกความสามคั คจี นเสยี บา้ นเสียเมอื ง ๒. แนวคดิ ของเรอ่ื งสามคั คเี ภท สามัคคีเภทคำฉนั ท์ เปน็ นิทาน สุภาษิตสอนใจให้เห็นโทษของการแตกความสามคั คี และแสดงให้เห็น ความสำคญั ของการใชส้ ติปญั ญาใหเ้ กดิ ผลโดยไมต่ อ้ งใช้กำลงั

คณุ ค่าด้านเนอ้ื หา ๓. ข้อคดิ สำคญั ทไี่ ดจ้ ากเรอื่ ง คอื โทษของการแตกความสามคั คี ๓.๑ การใช้ปัญญาเอาชนะศัตรูโดยไมเ่ สียเลอื ดเนื้อ ๓.๒ การเลอื กใชบ้ ุคคลใหเ้ หมาะสมกบั งานจะทำใหง้ านสำเรจ็ ได้ดว้ ยดี ๓.๓ การใชว้ ิจารณญาณไตร่ตรองกอ่ นทำการใด ๆ เปน็ สงิ่ ท่ดี ี ๓.๔ การถอื ความคิดของตนเป็นใหญ่และทะนงตนว่าดีกวา่ ผู้อน่ื ย่อม ทำใหเ้ กิดความเสียหายแกส่ ว่ นรวม

๑. หมน่ั ประชุมกันเนืองนติ ย์ ๒. พรอ้ มเพรียงกันประชมุ พรอ้ มเพรียงกันเลกิ ประชุม พรอ้ มเพรียงกนั ทำกจิ ๓. ไมบ่ ัญญัติส่งิ ทีม่ ไิ ดบ้ ญั ญตั ิเอาไว้ ไม่ลม้ ลา้ งส่ิงที่บญั ญัติไว้ ถือปฏบิ ัตติ ามวัชชี ธรรมตามท่วี างไวเ้ ดิม ๔. ท่านเหล่าใดเปน็ ผ้ใู หญใ่ นชนชาววชั ชี กค็ วรเคารพนบั ถอื ท่านเหลา่ นนั้ เหน็ ถอ้ ยคำของท่านวา่ เป็นสง่ิ อันควรรับฟงั ๕. บรรดากุลสตรีและกลุ กมุ ารีทง้ั หลายใหอ้ ยดู่ ี โดยมถิ กู ข่มเหงหรือฉดุ ครา่ ขืนใจ ๖. เคารพสกั การบูชาเจดยี ข์ องวัชชที ้ังหลายทั้งภายในและภายนอก ไมป่ ลอ่ ยให้ ธรรมิกพลที เ่ี คยใหเ้ คยทำแกเ่ จดยี ์เหลา่ นน้ั เสอ่ื มทรามไป ๗. จัดใหค้ วามอารักขา คมุ้ ครอง และปอ้ งกันอนั ชอบธรรมแกพ่ ระอรหนั ต์ ทง้ั หลายท้ังท่ยี งั มิไดม้ าพึงมาสแู่ ว่นแคว้นและทมี่ าแลว้ พึงอยู่ในแวน่ แควน้ โดยผาสกุ

คณุ คา่ ด้านวรรณศลิ ป์ ๑. ศิลปะการประพนั ธใ์ นสามคั คเี ภทคำฉนั ท์ ๑.๑ เลอื กสรรฉนั ทช์ นดิ ตา่ งๆ มาใชส้ ลบั กนั อย่างเหมาะสม กับเนือ้ เรอ่ื งแต่ละตอน เชน่ ใชว้ สนั ตดิลกฉนั ท์ ๑๔ ซง่ึ มลี ีลาไพเราะ ชมความงามของเมอื งราชคฤห์ ใช้อีทิสงั ฉนั ท์ ๒๐ ซึ่งมลี ีลา กระแทกกระทน้ั แสดงอารมณ์โกรธ ๑.๒ ดัดแปลงฉนั ทบ์ างชนดิ ใหไ้ พเราะยงิ่ ข้ึน เชน่ เพิ่มสมั ผสั บงั คบั คำสดุ ทา้ ยของวรรคแรกกบั คำท่ี ๓ ของวรรคท่ี ๒ ในฉันท์ ๑๑ ฉนั ท์ ๑๒ และฉันท์ ๑๔ เป็นทนี่ ิยมแตง่ ตามมาถงึ ปัจจุบนั นอกจากนี้ นายชติ บรุ ทตั ยงั เพิ่มลักษณะบงั คบั ครุ ลหุ สลบั กันลงในกาพย์ สุรางคนาง ๒๘ ให้มีจังหวะคล้ายฉนั ทด์ ว้ ย

คณุ ค่าด้านวรรณศลิ ป์ ๑.๓ เล่นสมั ผสั ในทง้ั สมั ผสั สระและสมั ผสั อกั ษรอยา่ งไพเราะ เชน่ คะเนกล – คะนงึ การ ระวังเหอื ด – ระแวงหาย ๑.๔ ใชค้ ำงา่ ย ๆ ในการเลา่ เรอื่ ง ทำใหด้ ำเนนิ เรอื่ งไดร้ วดเรว็ และผู้อ่านเข้าใจเรอ่ื งได้ทันที ๑.๕ ใช้คำงา่ ย ๆ ในการบรรยายและพรรณนาตวั ละครได้ อยา่ งกระชับ และสร้างภาพให้เห็นได้อย่างชดั เจน

คุณค่าดา้ นสงั คม ๑.๑ สะท้อนใหเ้ หน็ โทษของการแตกความสามคั คีในหมู่คณะ ๑.๒ สะท้อนความเชื่อทางดา้ นจริยธรรม เน้นถงึ หลักธรรม อปรหิ านยิ ธรรม ซงึ่ เปน็ ธรรมอันไม่เป็นทต่ี ัง้ แหง่ ความเสือ่ ม ๑.๓ สะทอ้ นใหเ้ หน็ ถงึ ความสำคัญของการใชส้ ติปัญญาตริตรอง และแก้ไขปัญหาตา่ ง ๆ โดยไมต่ อ้ งใชก้ ำลงั

จบแลว้