zxcvbnm,,,,

บทท่ี 1 พงศ์พันธุ์แห่งกญั ชา

กัญชา (Cannabis, Marijuana) เป็นพืชให้ดอกชนิด หนงึ่ ในวงศ์ Cannabidaceae (ตระกูล Cannabaceae) มชี ่อื วทิ ยาศาสตรว์ า่ Cannabis sativa L. subsp. indica กัญชามี ต้นก�ำเนิดอยู่ในแถบเอเชียกลาง และกระจายการปลูกอยู่ใน หลายๆ ส่วนของโลก มีชือ่ เรยี กหลายชื่อ เช่น Cannabis, Mari- juana, Ganja หรือบางคร้งั ก็เรยี กว่า Indian Hemp นอกจากน้ี ยงั มคี �ำในภาษาของวยั รุ่น ทเี่ ปน็ ศพั ท์สแลงซ่ึง มีความหมายถึงกัญชาอีกหลายค�ำ เช่น เน้ือ ปุ๊น ขนม เขียว สมนุ ไพร พืชสวรรค์ ภาพวาดแสดงลกั ษณะตน้ กญั ชาเพศผแู้ ละเพศเมยี ส. สุทธิพันธ์ 11

ชอ่ ดอกเพศผู้ ลักษณะทั่วไป กญั ชาเปน็ พชื ลม้ ลกุ จำ� พวกหญา้ โดยเปน็ พชื ใบเลย้ี งคู่ เมอื่ โตเต็มที่จะมีล�ำต้นสูงประมาณ 2-4 ฟุต ลักษณะใบมนแต่แยก เป็นแฉกลกึ เข้าไปทางกา้ นประมาณ 5-8 แฉก ลักษณะคลา้ ยใบ มนั สำ� ปะหลงั ขอบใบทกุ ใบจะมรี อยหยกั อยเู่ ปน็ ระยะๆ ออกดอก เปน็ ช่อเลก็ ๆ ตามง่ามของกง่ิ และกา้ น ดอกสีเขียว ช่อดอกเพศผู้ และช่อดอกเพศเมียแยกอยู่ต่างต้นกัน (Dioecious plant) ใบ และชอ่ ดอกเพศเมยี ทแ่ี หง้ ใชส้ บู ทำ� ใหร้ สู้ กึ มนึ เมา เปลอื กลำ� ตน้ ใช้ ท�ำเชือกป่านและทอผา้ 12 กญั ชา สรรพยาแห่งความหวัง

ชอ่ ดอกเพศเมยี ต้นกัญชาถูกจัดเป็นพืชในหมวดสารเสพติด โดยส่วนของ กัญชาที่นำ� มาใช้เปน็ ยาเสพติดก็คือ บริเวณใบ ยอดช่อดอก และ กง่ิ กา้ นทนี่ ำ� มาตากแดดจนแหง้ แลว้ บดใหล้ ะเอยี ด จากนนั้ กน็ ำ� มา ใส่ในบ้องกญั ชา หรอื น�ำมามวนผสมในบุหรี่เพื่อใช้ในการเสพ นอกจากน้ี กัญชายังถูกน�ำมาเป็นเครื่องปรุงแต่งรสใน อาหารบางชนดิ โดยเฉพาะอาหารประเภทต้ม แกง หรือน�ำ้ ซุป กลา่ วกนั ว่าเม่ือใสใ่ บกญั ชาลงไปในอาหารแล้ว จะทำ� ใหไ้ ดน้ ้�ำซุป ทม่ี รี สชาติกลมกล่อมและอร่อยยิง่ ข้ึนนั่นเอง ส. สุทธพิ ันธ์ 13

กัญชาสายพนั ธ์ุตา่ งๆ กัญชาสายพนั ธุห์ ลกั หากนับกันจริงๆ แล้วจะพบว่า กัญชาท้ังที่เกิดตาม ธรรมชาติและทม่ี กี ารปลูกขน้ึ มมี ากถึงกวา่ 14,000 สายพนั ธ์ุ แต่ กญั ชาท่ีมอี ย่เู ดมิ ตามธรรมชาติน้นั มอี ยู่ 3 สายพนั ธห์ุ ลกั ๆ ไดแ้ ก่ 1. Sativa (Cannabis Sativa L.) ถน่ิ ก�ำเนดิ มีแหล่งก�ำเนิดในภูมิประเทศเขตร้อนชื้น บริเวณใกล้ เส้นศูนย์สูตร ตั้งแต่ 30 องศาเหนือ ถึง 30 องศาใต้ ในแถบ อเมรกิ าใตท้ ีม่ อี ณุ หภมู ิรอ้ นชน้ื เชน่ โคลอมเบีย เมก็ ซิโก รวมถึง ประเทศไทย โดยพบในแถบลุ่มแม่น้�ำสงคราม บริเวณจังหวัด อดุ รธานี หนองคาย สกลนคร และนครพนม ลักษณะเดน่ มีกิ่งก้านที่แผ่ขยาย ใบเรียวยาวสีเขียวและมีจ�ำนวนแฉก มาก ล�ำต้นมีลักษณะสูงใหญ่ ดอกมีการเว้นระยะห่างกันพอ สมควร เนอ่ื งจากมกี ารปรบั ตวั ใหเ้ ขา้ กบั สภาพอากาศรอ้ นชน้ื เพอ่ื หลีกเล่ียงการเกดิ เชื้อรา 14 กัญชา สรรพยาแห่งความหวงั

การใช้ประโยชน์ เป็นสายพันธุ์ท่ีนิยมใช้เมล็ดมาสกัดเป็นน้�ำมันได้ดี เส้นใย มีความยืดหยุ่น แขง็ แรง และทนทานสูง เป็นวัตถุดบิ ในการผลิต เสอ้ื ผ้าและท�ำเย่ือกระดาษ กญั ชาสายพนั ธ์ุ Sativa ส. สุทธพิ ันธ์ 15

2. Indica (Cannabis Indica Lam.) ถิ่นกำ� เนิด มีแหล่งก�ำเนิดในภูมิประเทศที่ หนาวเย็น ห่างจากเส้นศูนย์สูตรออกไป บริเวณ 30-50 องศาเหนือ และ 30-50 องศาใต้ บรเิ วณแถบเอเชยี กลาง สายพนั ธ์ุ น้ีจึงปลูกได้ดีในพื้นที่ที่มีอากาศเย็น เช่น เทือกเขาฮนิ ดกู ูช ในอัฟกานิสถาน ลกั ษณะเด่น ล�ำต้นป้อมเต้ีย มีลักษณะเป็นพุ่ม ใบมีขนาดกว้างและสีเขียวเข้ม มีจ�ำนวน แฉกน้อยกว่า Sativa ดอกติดกันเป็นช่อ เน่ืองจากมีการปรับตัวให้เข้ากับสภาพ อากาศทห่ี นาวเยน็ และแหง้ การใชป้ ระโยชน์ ใช้ดอกมาสกัดเป็นน�้ำมัน ทางการ แพทย์น�ำมาใช้กับผู้ป่วยท่ีมีอาการเครียด เพ่อื ใหร้ ้สู ึกผอ่ นคลาย 16 กัญชา สรรพยาแหง่ ความหวัง

กญั ชาสายพนั ธ์ุ Indica ส. สทุ ธิพนั ธ์ 17

3. Ruderalis (Cannabis Ruderalis Janisch.) ถน่ิ ก�ำเนดิ มีถ่ินก�ำเนิดอยู่ในภูมิประเทศที่หนาวเย็นและมีแสงสว่าง เกือบตลอดทั้งวนั ในทุกฤดู อยใู่ กล้ขั้วโลกบรเิ วณ 50 องศาเหนือ ขึน้ ไป และ 50 องศาใตล้ งมา สามารถปลูกไดด้ ีในปา่ บริเวณภาค กลางของรสั เซีย ลักษณะเดน่ มีล�ำต้นที่เล็กและเต้ีย ใบมีท้ังขนาดเล็กและกว้างผสมกัน สามารถออกดอกได้เร็ว เน่ืองจากมีการปรับตัวให้เข้ากับสภาพ อากาศหนาวเยน็ และมแี สงแดดตลอดเวลาเกือบทง้ั วัน การใชป้ ระโยชน์ ใชด้ อกมาสกัดเป็นน้ำ� มนั ได้ กัญชาสายพันธ์ุ Ruderalis 18 กญั ชา สรรพยาแห่งความหวงั

8 ข้อแตกตา่ งระหว่าง Sativa กับ Indica พืชตระกลู Cannabis (กัญชา) สายพันธุ์ท่ีเป็นทนี่ ิยมมาก ท่สี ดุ ได้แก่ Sativa และ Indica ส่วน Ruderalis ไมค่ ่อยไดร้ ับ ความนิยมเพราะวา่ THC เปอรเ์ ซ็นต์ น้นั มนี อ้ ยมาก แม้วา่ จะให้ ผลผลิตเรว็ ท่สี ุดก็ตาม หัวข้อ สายพันธุ์ Sativa สายพันธุ์ Indica 1. แหล่งกำ�เนิด มีต้นกำ�เนิดมาจากประเทศแถว มีต้นกำ�เนิดมาจากแถบ เอเชีย- เส้นศูนย์สตู ร เช่น ไทย เม็กซิโก กลาง เช่น อัฟกานิสถาน โคลัมเบีย บางประเทศในแถบแอฟริกาใต้ ปากีสถาน โมร็อกโก 2. ลำ�ต้น ลำ�ต้นสูง ช่วงโตเต็มวัยอยู่ที่ 150-250 ซม. ล�ำ ตน้ ไมส่ งู มาก ในชว่ งโตเตม็ วยั ช่องว่างระหว่างกิ่งจะกว้าง ลักษณะคล้าย อยู่ที่ 100-150 ซม. ช่วงห่าง ต้นคริสต์มาส ระหว่างกิ่งจะสั้น มีลักษณะเป็น พุ่ม 3. ใบ ใบแคบเรียว ไม่ใหญ่มาก ใบกว้างและใหญ่ 4. ดอก ดอกยาว ไม่แน่น ดอกหนาแน่น มีนํ้าหนักมากกว่า 5. ช่วงเวลาของ มีช่วง Flower อยู่ที่ 8-14 สัปดาห์ มีช่วง Flower อยู่ที่ 6-10 การทำ�ดอก สัปดาห์ (Flowering)* 6. กลิ่น กลิ่นผลไม้ กลิ่นเปรี้ยว หวาน กลิ่นดิน กลิ่นค่อนข้างแรง มีกลิ่นฉุน (ขึ้นอยู่กับสายพันธุ์) กลน่ิ Skunk (ขน้ึ อยกู่ บั สายพนั ธ)์ุ 7. สารประกอบ มีสาร THC สูง มี CBD สูง ส. สทุ ธิพันธ์ 19

หัวข้อ สายพันธุ์ Sativa สายพันธุ์ Indica 8. การออกฤทธิ์ ให้ความรู้สึกตื่นตัว สดชื่น กระตุ้นให้ ช่วยคลายกล้ามเนื้อ ผ่อนคลาย เกิดความคิด ลดอาการคลื่นไส้อาเจียน ลดความตึงเครียด ใช้รักษาโรค กระตุ้นความรู้สึกอยากอาหาร เหมาะ นอนไม่หลับ ปวดกล้ามเนื้อ สำ�หรับใช้เวลากลางวัน กล้ามเนื้อหดเกร็ง โรคเครียด ไมเกรน เหมาะสำ�หรับใช้ในการ พักผ่อน *พืชตระกูล Cannabis จะมีลักษณะการเติบโตใน 3 ช่วงวัยได้แก่ 1. ช่วง Germinate คอื ชว่ งที่เริ่มตั้งแต่มีรากขาวๆ งอก ออกจากเมลด็   2. ช่วง Veg คือ ต้นทงี่ อกจากเมลด็ เร่ิมโผล่พน้ มาจากดิน หรอื เรยี กว่า ช่วงทำ� ใบ 3. ชว่ ง Flower คือ ช่วงทเ่ี รม่ิ ต้นตง้ั แตอ่ อกดอกไปจนถึง ขัน้ ตอนการเก็บเกี่ยว เปรยี บเทยี บลกั ษณะของตน้ กญั ชาแตล่ ะสายพนั ธ์ุ 20 กัญชา สรรพยาแห่งความหวัง

กัญชาสายพันธุ์ CBD กัญชาสายพนั ธ์ุ CBD เป็นช่อื เรียกกัญชาสายพนั ธต์ุ ่างๆ ท่ี มกี ารปลูกในตา่ งประเทศ และเปน็ สายพันธุท์ ี่นยิ มใช้ในทางการ แพทย์ เนื่องจากมีสาร CBD (Cannabidiol - แคนนาบไิ ดออล) ในปรมิ าณสงู อนั เปน็ ทมี่ าของชอื่ ทเี่ รยี กสายพนั ธก์ุ ญั ชาเหลา่ นว้ี า่ ‘สายพนั ธ์ุ CBD’ โดยท่ัวไปแล้ว ในกัญชาจะมีสารท่ีส�ำคัญอยู่ 2 ชนิด คือ สาร CBD ซ่งึ เป็นสารท่มี ปี ระโยชน์ทางการแพทย์ และสาร THC (Tetrahydrocannabinol - เตตราไฮโดรแคนนาบินอล) ที่ แม้จะมีประโยชน์แต่ก็มีฤทธิ์ท�ำให้มึนเมา อันเป็นอาการท่ีไม่ พึงประสงคน์ น่ั เอง สาเหตทุ ท่ี างการแพทยน์ ยิ มนำ� กญั ชาสายพนั ธ์ุ CBD มาใช้ รักษาผู้ป่วย เพราะกัญชาสายพนั ธ์นุ ี้มีปรมิ าณสาร CBD สูง และ มปี รมิ าณสาร THC ต่�ำ ในขณะทีก่ ัญชาสายพันธุ์อนื่ ๆ โดยทว่ั ไป มกั มสี าร CBD ต่�ำ แต่มปี รมิ าณสาร THC สูง ซง่ึ ส่งผลกระทบตอ่ ผ้ปู ่วยคือ ทำ� ให้รู้สกึ เคลบิ เคล้ิมและอาจ ‘เมายา’ ได้ ส. สุทธพิ นั ธ์ 21

(ขอ้ มลู เกยี่ วกบั สารทง้ั สองชนดิ นี้ จะขอกลา่ วถงึ โดยละเอยี ด อกี ครั้งในบทต่อไป) สารแคนนาบไิ ดออล (Cannabidiol - CBD) ในกญั ชามปี ระโยชนท์ างการแพทย์ 22 กญั ชา สรรพยาแหง่ ความหวงั

กญั ชาสายพนั ธ์ุ CBD ทนี่ า่ สนใจ และนยิ มนำ� มาใชท้ างการ แพทย์ มี 5 ชนดิ ไดแ้ ก่ 1. Cannatonic (แคนนาโทนิก) เปน็ ลกู ผสมขา้ มสายพนั ธร์ุ ะหวา่ ง Reina Madre และ NYC Diesel เป็นสายพันธุ์ที่ได้รับรางวัลในแง่ท่ีมี CBD สูง โดยมี ปริมาณ CBD และ THC อยู่ในอตั ราสว่ น 1:1 ซึ่งหาได้ยากมาก เพราะโดยทว่ั ไปแลว้ ในพชื กญั ชามกั มคี า่ THC สงู กวา่ CBD ขณะ ทโี่ อกาสทจ่ี ะไดอ้ ตั ราสว่ น 1:1 เชน่ นมี้ เี พยี งครงึ่ ตอ่ ครงึ่ เทา่ นนั้ เอง Cannatonic จงึ เป็นสายพันธุท์ ี่เหมาะสมอย่างมากในการนำ� ไป ท�ำเปน็ ยาเพอ่ื รกั ษาผู้ป่วย กญั ชาสายพนั ธ์ุ Cannatonic เหมาะสำ� หรบั นำ� มาทำ� ยารกั ษาโรค ส. สุทธิพนั ธ์ 23

2. CBD Therapy (ซบี ดี ี เทอราพ)ี เป็นสายพันธุ์ที่ถูกปรับแต่งข้ึนเพ่ือประโยชน์ในทางการ แพทยโ์ ดยเฉพาะ โดยกญั ชาสายพนั ธุ์น้มี ีปริมาณ CBD สูงถงึ 10 เปอร์เซ็นต์ ในขณะท่ีปริมาณ THC มีอยู่เพียง 0.5 เปอร์เซ็นต์ เทา่ นน้ั จงึ ทำ� ใหผ้ ใู้ ชก้ ญั ชาแทบไมไ่ ดร้ บั ผลขา้ งเคยี งจากฤทธขิ์ อง THC เลย กญั ชาสายพนั ธ์นุ ีจ้ ึงสามารถนำ� มาท�ำเปน็ น�้ำมนั กญั ชา คณุ ภาพดไี ด้ และเหมาะอยา่ งยงิ่ ส�ำหรบั ผปู้ ว่ ยทต่ี อ้ งการใชย้ าจาก กัญชา แตไ่ มต่ ้องการให้เกิดอาการมนึ เมา และไม่เกดิ ผลกระทบ ตอ่ การท�ำกิจกรรมตา่ งๆ ในชีวติ ประจำ� วันดว้ ย กญั ชาสายพนั ธ์ุ CBD Therapy เหมาะสำ� หรบั นำ� มาทำ� นำ�้ มนั กญั ชาคณุ ภาพดี 24 กัญชา สรรพยาแหง่ ความหวงั

3. Candida (CD-1) (แคนดิดา) เปน็ สายพนั ธุ์ทเ่ี กิดจากการผสมระหว่างพนั ธ์ุ AC/DC กบั Harlequin ซ่ึงท�ำให้กัญชาสายพันธุ์น้ีมีปริมาณ CBD ที่สูงถึง 11-20 เปอร์เซ็นต์ และมีปริมาณ THC เพียง 0.5 เปอร์เซ็นต์ เท่าน้ัน นับเป็นสายพันธุ์ที่มี CBD สูงที่สุดและ THC ต�่ำท่ีสุด ในสายพนั ธุก์ ัญชาทางการแพทยท์ ม่ี ีอยใู่ นตลาดปจั จุบนั 4. Juanita La Lagrimosa (ฮวนนติ า ลา ลากริมอซา) เปน็ พนั ธล์ุ กู ครงึ่ ระหวา่ งสายพนั ธ์ุ Reina Madre และสาย พนั ธ์ุ Mexico/Afgana โดยมปี รมิ าณ CBD อยทู่ ี่ 7-8 เปอรเ์ ซน็ ต์ และมีปรมิ าณ THC อยู่ประมาณ 6-7 เปอรเ์ ซ็นต์ เป็นสายพันธุ์ ทเี่ หมาะสำ� หรบั การนำ� มาสกดั ทำ� นำ้� มนั ดว้ ยอตั ราสว่ น THC และ CBD แบบ 1:1 น้�ำมันท่ีสกัดได้จากกัญชาสายพันธุ์นี้เหมาะกับ ผูป้ ว่ ยทตี่ อ้ งการทัง้ THC และ CBD ในการรักษาโดยไม่ตอ้ งการ ผลขา้ งเคยี งจาก THC ส. สุทธิพนั ธ์ 25

26 กญั ชา สรรพยาแห่งความหวงั

5. OG Kush CBD (โอจี คชุ ซดี บี )ี เป็นสายพันธุ์ที่ถูกผสมกันระหว่าง OG Kush และ pureCBD มีอัตราส่วน THC กับ CBD อยู่ที่ 1:1 โดยมีปริมาณ THC และ CBD สงู ถงึ 10 เปอรเ์ ซน็ ต์ ดว้ ย ปรมิ าณ CBD ทส่ี งู นเ้ี อง จงึ ทำ� ใหผ้ ลติ ภณั ฑ์ ทไ่ี ดจ้ ากกญั ชาสายพนั ธน์ุ ส้ี ามารถนำ� มาใช้ บรรเทาอาการปวด ลดความตงึ เครยี ดและ วิตกกังวลลงได้ ทั้งยังช่วยให้นอนหลับ สบายอกี ดว้ ย กญั ชาสายพันธ์ุ OG Kush CBD เหมาะสำ� หรบั ใช้บรรเทาอาการปวด ส. สทุ ธิพันธ์ 27

กญั ชาสายพนั ธ์ุไทย ส�ำหรับประเทศไทยน้ัน ก่อนหน้านี้เรามีกัญชาสายพันธุ์ ดง้ั เดมิ ทไี่ ดร้ บั การยกยอ่ งจากตา่ งประเทศวา่ เปน็ สายพนั ธท์ุ ด่ี มี าก คอื ถงึ ขน้ั ตดิ อนั ดบั 1 ใน 5 ของสายพนั ธท์ุ ด่ี ที สี่ ดุ ในโลกเลยทเี ดยี ว นน่ั คอื กญั ชาสายพันธุ์ ‘หางกระรอก’ (Thai Stick) โดยพบวา่ กญั ชาไทยสายพนั ธน์ุ มี้ ปี รมิ าณสารสำ� คญั อยา่ ง Tetrahydrocan- nabinol (THC) ซ่ึงมีสรรพคุณทางยาสูงกว่าสายพันธุ์อื่นๆ เนอ่ื งจากภมู อิ ากาศ ความชนื้ สมั พทั ธ์ รวมทง้ั อณุ หภมู แิ ละสภาพ แสงแดดท่ีมีในบ้านเรา ล้วนเป็นปัจจัยท่ีเหมาะสมต่อการเจริญ เติบโตอย่างมคี ุณภาพของกญั ชาแทบทง้ั สิ้น อยา่ งไรกต็ าม เนอ่ื งจากหลายทศวรรษทผ่ี า่ นมา ฐานะของ กัญชาในประเทศไทยเรานั้นถูกจัดให้อยู่ในหมวดสารเสพติด ประเภทท่ี 5 ทำ� ใหก้ ารพฒั นาดา้ นตา่ งๆ ทเ่ี กี่ยวข้องกบั กญั ชาถกู จ�ำกัดและไม่อาจท�ำได้โดยเสรี เป็นผลให้การด�ำเนินการเพ่ือ พัฒนาสายพันธุ์กัญชา ตลอดจนการศึกษาวิจัยเพ่ือน�ำสารท่ีมี ประโยชน์ในกัญชามาใช้ต้องหยุดชะงักลง ในขณะท่ีหลายๆ ประเทศ (โดยเฉพาะประเทศทย่ี อมรับให้กัญชาเปน็ พืชที่ปลูกได้ อยา่ งถกู กฎหมายภายใตก้ ารควบคมุ ของรฐั ) ไดน้ ำ� กญั ชาสายพนั ธ์ุ ไทยไปพัฒนา จนกระท่ังไดก้ ญั ชาสายพนั ธุ์ใหม่ที่มคี ณุ ภาพดกี ว่า กญั ชาสายพนั ธ์ดุ ัง้ เดมิ ของไทยไปเสียแล้ว 28 กัญชา สรรพยาแหง่ ความหวงั

‘หางกระรอก’ (Thai Stick) กญั ชาไทยสายพนั ธด์ุ รี ะดบั โลก ส. สทุ ธพิ นั ธ์ 29

ความสับสนระหวา่ ง ‘กัญชง’ กบั ‘กญั ชา’ กัญชง (Hemp) พชื ในสกุลกญั ชา (Cannabis) กัญชง (Hemp) มชี อ่ื วิทยาศาสตรว์ ่า Cannabis sativa L. subsp. Sativa กญั ชา (Cannabis) มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Cannabis sa- tiva L. subsp. indica (Lam.) E. Small & Cronquist ทงั้ กัญชง และ กญั ชา เป็นพชื สายพันธ์เุ ดยี วกัน เพยี งแต่ ต่างสายพนั ธ์ยุ อ่ ย ด้วยลกั ษณะทางพฤกษศาสตร์ท่คี ล้ายคลงึ กนั ถ้าดูเผินๆ อาจจะท�ำให้สับสนได้ แต่หากพิจารณาให้ละเอียด จะพบความแตกต่างของพืชทั้งสองชนิดนี้อย่างเห็นได้ชัด ดัง ตาราง 30 กัญชา สรรพยาแห่งความหวัง

ลักษณะทั่วไป ข้อเปรียบเทียบ กัญชง กัญชา 1. ลักษณะลำ�ต้น ลำ�ต้นสงู (เกิน 2 เมตร) ลำ�ต้นเตี้ย และแข็งแรง (ไม่ถึง 2 เมตร) 2. ลักษณะกิ่ง กิ่งก้านน้อย แตกกิ่งไป แตกกิ่งก้านมาก ในทิศทางเดียวกัน แตกกิ่งแบบสลับ 3. ลักษณะข้อปล้อง ข้อปล้องยาว ข้อปล้องสั้น 4. ลักษณะการเรียงตัวของใบ ใบยาว เรียว ใบกว้าง สั้น เรียงตัวห่าง ใบเรียงตัวชิดกัน 5. สีของใบ สีเขียวอมเหลือง สีเขียวถึงเขียวจัด 6. จำ�นวนแฉกของใบ มีแฉกมาก (7-11 แฉก) มแี ฉกนอ้ ย (5-7 แฉก) 7. ลักษณะเปลือก เปลือกเหนียว ลอกง่าย เปลือกไม่เหนียว ลอกยาก 8. ลักษณะเมล็ด ขนาดใหญ่ ผิวเมล็ดหยาบ ขนาดเล็ก ผิวเมล็ดมี เป็นลาย ความมันวาว 9. ปริมาณเส้นใย เส้นใยยาว เส้นใยสั้นกว่า คณุ ภาพสงู คุณภาพตํ่ากว่า 10. ปริมาณสาร THC น้อยกว่า 0.3 หรือไม่เกิน ประมาณ 1 เปอร์เซ็นต์ 1-10 เปอร์เซ็นต์ ส. สทุ ธพิ ันธ์ 31