123

วหิ ารหลวงวดั เกตการาม สถาปัตยกรรมล้านนา ประวตั ิย่อวดั เกตการาม ในสมยั ก่อน วดั เกตเป็นยา่ นการคา้ ที่มีความเจริญรุ่งเรืองมาก เป็ นชุมชนใหญ่ เน่ืองจากยา่ นน้ี ต้งั อยรู่ ิมแม่น้าปิ งท่ีเปรียบเสมือนเส้นเลือดใหญ่ ท่ีมาหล่อเล้ียงประชากรที่อาศยั อยทู่ ้งั สองฟากฝ่ัง ทกุ บา้ นท่ีทาการคา้ จะมีท่าเรือเป็นของตนเอง ใชเ้ รือหางแมงป่ อง (หรือเรือสะดอ เรือสีดอ เรือ แมป่ ะ) เป็ นพาหนะข้ึนล่องตามลาน้าปิ ง ความเจริญรุ่งเรืองของยา่ นวดั เกตเริ่มซบเซาลง นบั ต้งั แตก่ บฏพระยาปราบสงคราม (พญาผาบ) พ.ศ. 2432 เน่ืองจากคนไทยภาคกลางข้ึนมาข่ม เหง และถูกคนจีนท่ีเป็ นนายอากรเก็บภาษีตน้ หมากตน้ พลู ก่อใหเ้ กิดความเดือดร้อนไปทวั่ พญาผาบจึงไดร้ วบรวมผคู้ นก่อการกบฏข้ึนและคิดฆา่ คนจีนท่ีวดั เกตใหห้ มด คนจีนและลูกหลานคนจีนเกิดความเกรงกลวั พากนั ล้ีภยั ขา้ มไปอยฝู่ ั่งตะวนั ตก คงเหลือแตเ่ พียงครอบครัวนายหนอ้ ย แซ่ แตเ่ ท่าน้นั ท่ียงั อยู่ เพราะเคยช่วยเหลือรับซ้ือครั่งจากพญาผาบและชาวบา้ นอาเภอสนั ทราย จึงมีความรักใคร่ชอบพอกนั ตอ่ มาในปี พ.ศ. 2464มี การสร้างทางรถไฟมาถึงเชียงใหม่ และเมื่อวนั ท่ี 25 เมษายน พ.ศ. 2477 มีอากาศยานมาลงที่สนามบินเชียงใหม่เป็นคร้ังแรก การคมนาคมทาง น้าถูกลดบทบาทเน่ืองจากมีความยากลาบากกวา่ ท้งั ยงั กินเวลาและเสียคา่ ใชจ้ ่ายสูง ยา่ นวดั เกตจึงลดบทบาททางการคา้ กลายเป็ นยา่ นท่ีอยอู่ าศยั เพยี งอยา่ งเดียว คนท่ีอยใู่ นยา่ นน้ีส่วนใหญก่ ค็ ือลูกหลานของคนที่มาต้งั ถิ่นฐานด้งั เดิม และแมจ้ ะมีบางคนยา้ ยออกไปอยทู่ ี่อื่นแลว้ ก็ตาม แต่ยงั คงมี สายใยผกู พนั กบั ยา่ นน้ีอยู่ สิ่งทน่ี ่าสนใจภายในวดั เกตการาม เจดยี ์จุฬามณี หรือ พระธาตุวดั เกต ประดิษฐานอยบู่ นสวรรคช์ ้นั ดาวดึงส์ ซ่ึงเป็นสวรรคท์ ่ีอยบู่ นยอดเขาพระสุเมรุ เป็นเจดียท์ ี่บรรจุเคร่ืองทรง และพระเมาฬีของเจา้ ชายสิทธตั ถะ ซ่ึงทรงสละทิ้งเมื่อคราวออกผนวช และยงั เป็นที่เก็บรักษาพระเข้ียวแกว้ ของพระพทุ ธองค์ หลงั การถวายพระ เพลิงพระบรมศพอีกด้

ปลายยอดของเจดยี ์จะมลี กั ษณะเอนเอียงเลก็ น้อย ผู้สร้างต้องการสร้างให้เจดยี ์มลี กั ษณะเอยี ง เพราะไม่ประสงค์ที่จะให้ยอดของเจดยี ์ชีข้ นึ้ ไปยงั สวรรค์อนั เป็ นทีต่ ้งั ของพระธาตุเกศแก้วจุฬามณี เพราะถือเป็ นการไม่สมควร เมื่อเจดียจ์ ุฬามณีเป็นเจดียท์ ่ีอยไู่ กลถึงสวรรคช์ ้นั ดาวดึงส์ จึงมีการสมมติให้เจดียอ์ งคห์ น่ึงในประเทศพมา่ เป็นท่ีกราบไหวแ้ ทน โดยมีตานานเล่า วา่ พระอินทร์เป็นผนู้ าลงมาแขวนไวร้ ิมหนา้ ผาใหผ้ คู้ นบูชา คนไทยจึงเรียกเจดียอ์ งคน์ ้ีวา่ “พระธาตอุ ินทร์แขวน” พระธาตุอินทร์แขวนองค์ น้ี ต้งั อยบู่ นกอ้ นหินสูง 5.5 เมตร ใตพ้ ระเจดียเ์ ป็ นท่ีบรรจพุ ระเกศาธาตุ โดยอนุญาตให้เฉพาะผชู้ ายเท่าน้นั ที่จะขา้ มเขา้ ไปกราบและปิ ดทองถึง องคพ์ ระธาตุได้ ดงั น้นั พระธาตเุ จดียเ์ กษแกว้ จฬุ ามณี แห่งวดั เกตการาม จึงถูกกาหนดให้เป็ นองคแ์ ทนเจดียจ์ ฬุ ามณีอีกองคห์ น่ึง ซ่ึงนอกจากจะเป็นการสะดวกใน การเดินทางมากราบไหวแ้ ลว้ อีกเหตุผลหน่ึงกค็ ือ ช่ือของวดั เสียงเหมือนคาวา่ “เกศ” แกว้ จฬุ ามณี พระอุโบสถ ประดบั ลายปูนป้ันวจิ ติ รมาก อุโบสถ ต้งั อยทู่ างดา้ นหนา้ ของพระวิหาร อโุ บสถหลงั น้ีปิ ดไวไ้ มใ่ หน้ กั ทอ่ งเที่ยวเขา้ ไปเยี่ยมชม เพราะถือเป็นสถานที่ศกั ด์ิสิทธ์ิ อโุ บสถหลงั น้ีจะ เปิ ดใชเ้ ฉพาะในงานพธิ ีอปุ สมบทเท่าน้นั และที่สาคญั หา้ มสุภาพสตรีข้ึนไป แมจ้ ะไม่ไดเ้ ขา้ ไปชมดา้ นใน แตก่ ็สามารถชมความงดงามของ ศิลปกรรมที่ประดบั อยดู่ า้ นหนา้ อุโบสถ ซ่ึงน่าชมมาก ๆ มีพญานาค 2 ตวั เล้ือยออกมาจากผนงั โบสถ์ ขนาบขา้ งไปกบั ราวบนั ได แลว้ มว้ นตวั ชู หวั อา้ ปาก ซ่ึงแสดงให้เห็นถึงพลงั อนั ยง่ิ ใหญ่ของผปู้ กป้ องพทุ ธศาสนา นอกจากน้ีที่บานประตยู งั มีลวดลายสลกั ไมร้ ูปเทพพนมสีทอง บน ลวดลายสีแดง ดูโดดเด่น ดา้ นขา้ งบานประตมู ีลวดลายปูนป้ันประดบั ท้งั สองขา้ งบานประตู รูปกิเลน มงั กร ปลา และตน้ ไมแ้ บบจีนท่ีดูเรียบง่าย แต่ทรงเสน่ห์

พระพทุ ธรูปปางมารวชิ ัย พระประธานในพระวหิ าร พระวหิ าร สร้างสมนั รัตนโกสินทร์ เป็นอาคารก่ออิฐถือปนู 9 หอ้ ง มีเสาคูใ่ นรองรับหลงั คาหน้าจวั่ และเสาคูน่ อกรับแนวหลงั คาปี กนกยอ่ เกจ็ 3 ตอน ในแนวตะวนั ออก – ตะวนั ตก หวั เสาประดบั ดว้ ยแกว้ องั วะ ตวั เสามีลายทอง มีประตทู างเขา้ สามทาง หลงั คาทรงจว่ั เรียงซ้อนกนั 5 ช้นั (คา เมืองเรียกวา่ ซด) 2 ตบั งดงามยากจะหาวดั ใดมาเทียบได้ อโุ บสถทรงเดียวกบั พระวหิ าร แต่มีขนาดเล็กกวา่ อาคารศาลาบาตร มีอายปุ ระมาณร้อยปี ภายในมีภาพจิตรกรรมฝาผนงั ลวดลายแบบจีนเป็ นรูปไก่ฟ้ า ดอกบวั ดอกโบตนั๋ ตน้ สน และทิวทศั น์ แบบจีน เดิมเคยมีศาลาหลงั ใหญท่ ี่สร้างคูก่ นั กบั ศาลาบาตรน้ี อยทู่ างทิศตะวนั ออกของวดั ภายในมีลวดลายมงั กรใหญ่โตสวยงามอลงั การมาก แต่ ถูกร้ือทิ้งเพอื่ สร้างอาคารโรงเรียนเทศบาลวดั เกตการาม ศาลาน้ีชาวบา้ นมกั เรียกวา่ ”ศาลาเจก๊ อยุ ”เพราะสร้างโดยนายเหล่ียว เนียวอบุ บรรพบุรุษ ของตระกูล “เหลี่ยวยง่ งว้ น

โรงเรียนวดั เกตการาม อยดู่ า้ นซา้ ยมือของประตูทางเขา้ ส่วนดา้ นขวามือเป็ นอาคารโรงเรียนนกั ธรรมหลงั เก่าสองช้นั เป็นเรือนไม้ งดงามดว้ ย ลวดลายฉลุไมป้ ระดบั หนา้ จวั่ และตามมุมตา่ งๆ ส่วนตรงขา้ มอโุ บสถจะเป็นพระวหิ าร ซ่ึงเป็นที่ประดิษฐานของพระประธาน แตเ่ ป็นท่ีน่า เสียดาย เพราะวนั ที่เราไปน้นั พระวหิ ารกาลงั ปิ ดปรับปรุงชว่ั คราว เราเลยไม่มีโอกาสไดเ้ ขา้ ไปชมความงามของพทุ ธลกั ษณะของพระประธาน กฏุ ิสงฆ์และสามเณร เป็ นอาคารไม้ วจิ ติ รสวยงามมาก พพิ ธิ ภัณฑ์วดั เกตการาม เดมิ เป็ นกฏุ ิเจ้าอาวาส สร้างขนึ้ โดยความร่วมมือกนั ระหว่างทางวดั และชุมชน จดั ต้งั เป็ นพพิ ิธภณั ฑ์ เป็นท่ีเกบ็ รวมรวม ของเก่าแก่มีคา่ มหาศาล ต้งั แต่โบราณกาล พพิ ธิ ภณั ฑน์ ้ีถูกสร้างข้ึนโดยความร่วมมือร่วมใจของชาวบา้ นละแวกวดั เกตุ สร้างข้ึนเมื่อปี พ.ศ. 2542 ก่อนหนา้ น้ีเป็ นกุฏิของอดีตเจา้ อาวาส เป็ นเรือนไมท้ ้งั หลงั ภายหลงั การสร้างกุฏิหลงั ใหม่ ทางวดั จะล้ือเรือนหลงั น้ีทิง้ แต่ คณะกรรมการของชุมชนเห็นวา่ ไมค่ วรร้ือเพราะอาคารหลงั น้ีมีคุณค่าทางประวตั ิศาสตร์ แต่น่าจะปรับปรุงบูรณะจดั ทาเป็นพพิ ิธภณั ฑช์ ุมชนข้ึน เพื่อให้อนุชนรุ่นหลงั ไดศ้ ึกษา เนื่องจากท่ีวดั เกตมีของเก่าแก่สะสมไวม้ าก อีกท้งั ยงั มีชาวบา้ นบริจาคขา้ วของเก่าแก่ใหท้ าพพิ ิธภณั ฑก์ นั เป็น จานวนมาก พพิ ธิ ภณั ฑ์วดั เกตการาม

ภายในพิพิธภณั ฑม์ ีของเก่าแก่มากมาย ไม่วา่ จะเป็นเงินตราที่ใชใ้ นอดีต ถว้ ยโถโอชาม ถว้ ยสารับท่ีใชใ้ นสมยั รัชกาลที่ 7 เส้ือผา้ ของชาวลา้ นนา เครื่องศาสตราอาวธุ และพระพทุ ธรูปเก่าแก่ นอกจากน้ียงั มีภาพถ่ายของเมืองเชียงใหม่ในอดีต มีภาพวดั วาอาราม ถนนหนทาง และภาพการ ประหารชีวิตนกั โทษท่ีทาผดิ เรียกไดว้ ่ามนั ช่างเหมือนกบั เรื่องราวในสมยั อดีตที่ปรากฏในหนงั สือประวตั ิศาสตร์จริง ๆ การเดนิ ทางไปวดั เกตการาม วดั เกตการาม ต้งั อยบู่ นถนนเจริญราษฎร์ หากมาจากตวั เมืองกข็ า้ มสะพานนวรัฐ เล้ียวซา้ ยตรงคอสะพาน แลว้ ขบั เลียบแมน่ ้าปิ งโดยจะผา่ น ร้านอาหารกูด๊ ววิ และ ริเวอร์ไซด์ ไปสัก 200 เมตร กจ็ ะพบสามแยกให้เล้ียวขวาตามถนนเขา้ ไปกจ็ ะพบวดั เกตการาม หากไม่เล้ียวขวาก็หาท่ี จอดริมถนน แลว้ เดินเขา้ ประตูเลก็ ที่อยตู่ ิดกบั ถนนเจริญราษฎร์ไดเ้ ลย (ประตูเล็กจะอยตู่ รงกบั สะพานเดินขา้ มน้าปิ ง มองเห็นวิวแม่น้าปิ งและ ตลาดวโรรสฝั่งตรงขา้ ม)