แบบฝึกทักษะ เรื่อง การเขียนผังงาน (flowchart)

คำนำ การจัดทำแบบฝึกเสริมทักษะ เรื่อง การเขยี นผงั งาน (flowchart) ฉบับนี้ จัดทำขึ้นเพื่อเป็นสื่อการเรียนเพิม่ เตมิ สำหรับการเรยี นการสอนใน รายวิชา การเขียนโปรแกรมคอมพิวเตอร์ ประกอบเนื้อหาที่เกี่ยวกับการ แก้ปัญหาด้วยเครื่องมือผังงาน (flowchart) เพื่อจะเป็นเครื่องมือหนึ่งใน การออกแบบโปรแกรม และผู้เรียนจะสามารถแยกย่อยปัญหาต่าง ๆ ออกเป็นส่วนแล้วใช้วิธีการทางการเขียนโปรแกรมคอมพิวเตอร์เพ่ือแก้ไข ปัญหา ซึ่งจะช่วยให้การเรียนเขียนโปรแกรมคอมพิวเตอร์ภาษาไพทอนมี ประสทิ ธิภาพและมีผลสัมฤทธ์ิทางการเรยี นทีส่ งู ข้ึน หวังเป็นอย่างย่ิงว่าสื่อการสอนฉบับนี้จะช่วยพัฒนาผู้เรียนใหเ้ กิด การเรียนรู้เต็มที่ เต็มศักยภาพ และช่วยให้เกิดผมสัมฤทธิท์ างการเรียนใน รายวิชาการเขียนโปรแกรมคอมพิวเตอร์สูงขึ้น นายสันติ ศรีวิเชียร ผู้จดั ทำ 1

เกีย่ วกบั บทเรยี น แบบฝึกเสรมิ ทกั ษะ เรอ่ื ง การเขยี นผังงาน (flowchart) เล่มนี้จดั ทำขึ้น เพื่อเป็นการเสริมความรู้เกี่ยวกับการเรียนรายวิชาการเขียนโปรแกรม คอมพวิ เตอร์ เน้อื หาประกอบด้วย สญั ลกั ษณแ์ ละความหมาย ประโยชน์ของผัง งานลักษณะโครงสรา้ งของผงั งานในแบบต่าง ๆ ไดแ้ ก่ แบบลำดับ แบบทางเลอื ก และบบทำซ้ำ มีแบบทดสอบก่อนเรียนและหลังเรียนพร้อมเฉลยนักเรียน สามารถนำไปเรยี นรูด้ ว้ ยตนเองได้เพอื่ ประเมนิ ความเขา้ ใจของนกั เรยี น จดุ ประสงค์การเรยี นรู้ 1. นักเรียนสามารถเลอื กเครอ่ื งมอื และออกแบบลำดบั ขน้ั ตอนของผงั งานได้ 2. นักเรยี นสามารถอธิบายวธิ กี ารเขยี นโครงสร้างผงั งานในแบบต่าง ๆ ได้ แนะนำการใช้ 1. นกั เรยี นควรทำแบบทดสอบก่อนเรยี นกอ่ นเรียนเพ่อื ทบทวนความรู้เดมิ 2. นกั เรียนฝึกออกเสียงคำศพั ทแ์ ละอา่ นความหมายของคำศัพท์ 3. ทำแบบทดสอบหลังเรียน เพ่อื ประเมินความเข้าใจของเน้ือหาท่ีเรียน 4. หากทำแบบทดสอบหลงั เรียนไดน้ ้อยกวา่ ร้อยละ 70 ควรไปศกึ ษาเน้ือหา ใหม่อกี ครัง้ ครสู นั ติ ศรีวเิ ชยี ร ครชู ำนาญการพิเศษ (คอมพวิ เตอร์) โรงเรยี นพนมเบญจา อ.เขาพนม จ.กระบี่ สพม.ตรัง กระบ่ี 2

แบบทดสอบกอ่ นเรียนเป็นแบบเลือกตอบ จำนวน 10 ขอ้ คะแนนเต็ม 10 คะแนน ใชเ้ วลาในการทำแบบทดสอบ 10 นาที 1. หน่วยงานใดทเี่ ป็นผู้กำหนดมาตรฐานของสญั ลักษณ์ผงั งาน ก. ANSI ข. ISO ค. UNI ง. ขอ้ ก. และ ข. 2. สญั ลกั ษณ์นท้ี ำหน้าที่อะไร ก. แสดงจุดเร่ิมต้นและจุดจบการทำงาน ข. นำเขา้ ข้อมูลหรือแสดงผลลพั ธ์ ค. ประมวลผล ง. การตดั สินใจ 3. สญั ลักษณ์น้ที ำหนา้ ท่ีอะไร ก. การตดั สนิ ใจ ข. ประมวลผล ค. นำเข้าข้อมลู หรอื แสดงผลลพั ธ์ ง. แสดงจุดเร่ิมตน้ และจุดจบการทำงาน 3

4. สญั ลกั ษณน์ ้ีทำหนา้ ทีอ่ ะไร ก. แสดงจดุ เรม่ิ ต้นและจดุ จบการทำงาน ข. นำเข้าขอ้ มูลหรือแสดงผลลัพธ์ ค. ประมวลผล ง. การตดั สนิ ใจ 5. สัญลกั ษณน์ ้ที ำหน้าทอ่ี ะไร ก. แสดงจุดเร่ิมตน้ และจดุ จบการทำงาน ข. นำเข้าขอ้ มูลหรอื แสดงผลลัพธ์ ค. แสดงจุดต่อเน่ืองของผังงานทอี่ ยู่คนละหน้า ง. แสดงจุดต่อเนอ่ื งของผังงานในหน้าเดยี วกัน 6. ลำดับและทิศทางการประมวลผลใช้สญั ลักษณใ์ ด ก. ลูกศรชีบ้ น ข. ลกู ศรชี้ลา่ ง ค. ลกู ศรชซี้ า้ ยและขวา ง. ถกู ทุกขอ้ 7. ข้อใดกล่าวถงึ ความหมายของผงั งาน (Flowchart) ไดถ้ กู ตอ้ งท่ีสดุ ก. การเขยี นขน้ั ตอนวธิ กี ารทำงานในลักษณะของขอ้ ความ ข. การเขยี นข้ันตอนวิธีการทำงานในลกั ษณะของรูปภาพ ค. การอธบิ ายการทำงานของโปรแกรมคอมพวิ เตอรโ์ ดยใชร้ ปู การต์ ูน ง. ถูกทุกข้อ 4

8. ขอ้ ใดคือประโยชนข์ องการนำผังงานเขา้ มาชว่ ยสำหรับหาวธิ กี ารแกป้ ัญหา ก. ทำให้สะดวกสำหรบั การหาข้ันตอนวิธกี ารสำหรบั การทำงาน ข. สามารถเห็นลำดบั ข้นั ตอนการทำงานทช่ี ัดเจนข้ึน ค. อธบิ ายได้ดีกวา่ การเขียนข้อความ ง. ถูกทุกขอ้ 9. ข้อใดกล่าวถึงผังงานระบบ ได้ถกู ต้อง ก. มีโครงแบบลำดับ ข. แสดงขัน้ ตอนการทำอย่างอยา่ งกว้างๆ ค. แสดงขน้ั ตอนการทำงานโดยละเอยี ด ง. มโี ครงสร้างแบบทางเลอื ก 10. โครงสร้างทมี่ ีขน้ั ตอนการทำงานบางขั้นตอนทีไ่ ด้รับการประมวลผล มากกว่า 1 ครั้ง เรียกว่า ก. โครงสรา้ งแบบวนซำ้ ข. โครงสรา้ งแบบทางเลอื ก ค. โครงสรา้ งแบบลำดบั ง. ถูกทุกข้อ 5

ช่อื _________________หอ้ ง_______เลขที่____ ขอ้ ก ข ค ง เกณฑ์การประเมิน 1. ✓ ตอบถกู ต้อง ให้ข้อละ 1 คะแนน 2. ✓ ตอบไม่ถูกตอ้ ง ใหข้ อ้ ละ 0 คะแนน 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. คะแนน คะแนนที่ ร้อยละ ผลการประเมนิ เต็ม ได้ ผา่ น ไมผ่ ่าน 10 6

ผังงาน (flowchart) ผังงาน (Flowchart) คือ รปู ภาพ (Image) หรือสญั ลักษณ์(Symbol) ท่ี ใช้เขียนแทนขั้นตอน คำอธิบาย ข้อความหรือคำพูด ที่ใช้ในอัลกอริทึม (Algorithm) เพราะการนำเสนอขั้นตอนของงานให้เข้าใจตรงกัน ระหว่าง ผู้เกี่ยวข้อง ด้วยคำพูด หรือ ข้อความ ทำได้ยากกว่าเมื่อใช้รูปภาพ หรือ สญั ลกั ษณ์ ผงั งานแบ่งออกไดเ้ ปน็ 2 ประเภท 1. ผังงานระบบ (System Flowchart) คือ ผังงานที่แสดงลำดับ ขนั้ ตอนการทำงานในระบบอย่างกว้างๆ แตไ่ มเ่ จาะลงในระบบงานยอ่ ย 2. ผังงานโปรแกรม (Program Flowchart) คือ ผังงานที่แสดงถึง ขั้นตอนในการทำงานของโปรแกรมโดยละเอยี ดในแตล่ ะขน้ั ตอน ต้ังแต่รับข้อมูล คำนวณ จนถึงแสดงผลลพั ธ์ทำใหง้ า่ ยตอ่ การนำไปเขยี นโปรแกรม ประโยชนข์ องผงั งาน 1. ช่วยลำดับขนั้ ตอนการทำงานของโปรแกรม และสามารถนำไปเขียน โปรแกรมไดโ้ ดยไม่สบั สน 2. ช่วยในการตรวจสอบ และแก้ไขโปรแกรมไดง้ า่ ย เม่อื เกดิ ขอ้ ผิดพลาด 3. ชว่ ยใหก้ ารดดั แปลง แกไ้ ข ทำได้อยา่ งสะดวกและรวดเรว็ 4. ช่วยให้ผ้อู ่นื สามารถศกึ ษาการทำงานของโปรแกรมได้อยา่ งงา่ ยและ รวดเรว็ มากขึน้ 7

วธิ กี ารเขียนผังงานทด่ี ี 1. ใชส้ ญั ลักษณต์ ามทีก่ ำหนดไว้ และใชค้ ำอธิบายในภาพทสี่ ้ันกะทดั รดั และเข้าใจงา่ ย 2. ทกุ แผนภาพตอ้ งมลี กู ศรแสดงทศิ ทางเข้า - ออก แสดงทศิ ทางการ ไหลของข้อมลู ที่ชัดเจน 3. ไม่ควรโยงเสน้ เช่ือมผังงานท่ีอยไู่ กลมากๆ ควรใชส้ ญั ลกั ษณ์จดุ เช่อื ม ต่อแทน 4. ผงั งานควรมีการทดสอบความถกู ตอ้ งของการทำงานก่อนนำไปเขยี น โปรแกรม สัญลักษณท์ ใ่ี ชใ้ นการเขยี นผงั งาน การเขียนผังงาน เป็นการเขยี นแผนภาพเพอ่ื แสดงข้นั ตอนการทำงาน โดยนำภาพสัญลกั ษณ์ต่างๆ มาเรียงตอ่ กนั สัญลกั ษณท์ ่ีนิยมใช้ในการเขียนผัง งานน้ันมหี นว่ ยงานทีช่ ่ือว่า American National standards Institute (ANSI) และ International Standard Organization (ISO) ไดร้ ว่ มกันกำหนด 8

สญั ลกั ษณ์มาตรฐานเพื่อใชใ้ นการเขียนผงั งาน ดงั นี้ สัญลกั ษณ์ ช่อื สัญลกั ษณ์ คำอธบิ าย เทอร์มนิ ลั สัญลักษณ์แสดงจดุ เร่มิ ตน้ และจดุ จบ (terminal) การทำงาน การรับเข้าหรือแสดงผล สญั ลักษณ์การนำข้อมลู เขา้ หรอื แสดง (input/output) ผลลัพธ์ การประมวลผล สัญลักษณแ์ สดงการประมวลผล ไดแ้ ก่ (process) การคำณวณ การกำหนดคา่ การตัดสินใจ สญั ลกั ษณ์แสดงการตัดสนิ ใจหรอื การ (decision) เปรยี บเทยี บ จดุ เช่ือมต่อ สัญลักษณ์แสดงจดุ ต่อเน่ืองของผงั งาน (connector) ภายในหนา้ เดียวกัน จดุ เชื่อมตอ่ ระหว่างหนา้ สัญลกั ษณ์แสดงจดุ ตอ่ เนอ่ื งของผงั งาน (page connector) ทอ่ี ยคู่ นละหนา้ จะมีหมายเลขกำกบั ลกู ศรแสดงทศิ ทาง สญั ลักษณ์ลูกศรแสดงทิศทางและ (arrow) ลำดบั ข้นั ตอนการดำเนินงาน 9

ลักษณะโครงสร้างของผังงาน ผังงานโดยทั่วไปจะประกอบดว้ ยโครงสร้างพน้ื ฐาน 3 รปู แบบ ดงั น้ี 1. โครงสร้างแบบลำดับ (sequence structure) 2. โครงสรา้ งแบบทางเลอื ก (selection structure) 3. โครงสรา้ งแบบทำซ้ำ (iteration structure) โครงสร้างแบบลำดับ (sequence structure) คือ โครงสรา้ งแสดง ขน้ั ตอนการทำงานไปตามลำดับก่อนหลงั แตล่ ะขัน้ ตอนจะประมวลผลเพียง ครง้ั เดยี วเท่านน้ั คำส่ังท่ี 1 คำสั่งที่ 2 คำสง่ั ท่ี 3 ……… คำสัง่ ที่ n ภาพแสดงการทำงานของโครงสรา้ งแบบลำดบั 10

โครงสร้างแบบทางเลือก (selection structure) คือ โครงสร้างที่ มีเงื่อนไข ขั้นตอนการทำงานบางขั้นตอนที่ต้องมีการตัดสินใจ เพื่อเลือก วธิ ีการประมวลผลตอ่ ไป เง่อื นไข จรงิ คำสง่ั เท็จ คำส่ัง ภาพแสดงการทำงานของโครงสรา้ งแบบทางเลอื ก if else ตัวอยา่ งโปรแกรม if else print (\"Input Number :\") a=int(input()) if a>10 : print (\"Yes A > 10\") else : print (\"No A <= 10\") print (\"Bye.\") 11

โครงสรา้ งแบบทำซ้ำ (iteration structure) คอื โครงสรา้ งที่มี ขน้ั ตอนการทำงานบางขนั้ ตอนได้รับการประมวลผลมากกวา่ 1 ครง้ั โครงสร้างแบบทำซำ้ จะตอ้ งมีการตัดสนิ ใจในการทำซำ้ เชน่ for loop เงื่อนไข เทจ็ จริง คำส่งั ภาพแสดงการทำงานของโครงสรา้ งแบบทำซำ้ ตัวอยา่ งโปรแกรม for loop count = 5 for i in range(count): print (i) print (\"Bye.\") 12

การถ่ายทอดความคิดโดยใชผ้ ังงาน (Flowchart) ตัวอยา่ งที่ 1: การถา่ ยทอดความคดิ ในการแก้ปญั หาในชวี ิตประจำวัน ด้วยผงั งานแบบลำดบั ใหน้ กั เรยี นเขยี นวธิ ีการทำสุก้ีนำ้ โดยใชก้ ารสังเกตหรือศกึ ษาจากแหลง่ เรยี นรู้ โดยไม่มีขอ้ จำกัดด้านอุปกรณ์ ออกแบบขั้นตอนด้วยการบรรยาย เรม่ิ ต้น 1. ตงั้ กระทะบนเตาไฟใส่น้ำ ต้งั กระทะบนเตาไฟใส่นำ้ ซปุ ต้ม ซปุ ต้มกระดกู หมลู งไปรอจน กระดูกหมูลงไปรอจนน้ำเดือด น้ำเดือด 2. นำเนอ้ื สตั วท์ ี่เตรยี มไว้ใส่ลง นำเนื้อสตั ว์ท่ีเตรยี มไว้ใสล่ งไปใน ไปในขณะทนี่ ำ้ กำลังเดือด ปิด ขณะท่นี ้ำกำลงั เดอื ด ปิดฝาไวส้ กั ครู่ ฝาไว้สักครู่ 3. ใส่ผักสดต่าง ๆ ไข่ไก่ ลูกชนิ้ ใส่ผักสดตา่ ง ๆ ไขไ่ ก่ ลูกช้ินทเ่ี ตรียมไว้ ทเ่ี ตรียมไว้ ปรุงรสชาด ปรุงรสชาดเพ่มิ เตมิ แลว้ ปิดไฟทันที เพ่มิ เติม แลว้ ปิดไฟทนั ที 4. ตักใสถ่ ้วย เติมน้ำจ้มิ ตาม ตักใส่ถว้ ย เตมิ นำ้ จ้ิมตามชอบ ชอบ ส้นิ สุด ออกแบบขั้นตอนดว้ ยผงั งาน 13

ตวั อยา่ งท่ี 2: การถ่ายทอดความคดิ ในการแก้ปญั หาทางคณิตศาสตรด์ ้วย ผังงานแบบทางเลือก ให้นกั เรียนตัดสนิ ใจ ซ้อื โทรศัพทโ์ ดยคำนวณจากจำนวนเงินทีไ่ ดร้ ับ ถา้ มเี งนิ มากกว่า 10,000 บาท จะซอ้ื Samsung galaxy S20 ได้ ถา้ เงิน ไม่ถงึ จะซอื้ ได้แค่ Samsung galaxy y ออกแบบขน้ั ตอนดว้ ยการบรรยาย 1. รับขอ้ มลู จำนวนเงินท่มี ี 2. ตรวจสอบเงอื่ นไข จำนวนเงินมากกว่า 10,000 หรอื ไม่ - ถา้ จรงิ แสดงผล ซอ้ื โทรศพั ท์ galaxy s20 - ถ้าไมจ่ รงิ แสดงผล ซือ้ โทรศพั ท์ galaxy y 3. จบการทำงาน ออกแบบข้ันตอนด้วยผังงาน 14

ตวั อยา่ งท่ี 3: การถา่ ยทอดความคิดในการแก้ปญั หาทางคณติ ศาสตร์ด้วยผงั งานแบบวนซ้ำ ให้นักเรยี นเขียนการบวกเลขตงั้ แต่ 1 -10 ออกแบบขั้นตอนดว้ ยการบรรยาย 1. กำหนดค่าเร่ิมต้น sum = 0 และ a = 0 3. ตรวจสอบว่า a <= 10 หรือยงั - ถ้าจรงิ กลับไปดำเนนิ การ คำนวณสตู ร sum = sum + a เพ่ิมคา่ a = a + 1 - ถา้ เทจ็ จบการทำงาน 4. แสดงคา่ sum ออกแบบขน้ั ตอนด้วยผังงาน 15

แบบทดสอบหลังเรียนเป็นแบบเลือกตอบ จำนวน 10 ขอ้ คะแนนเต็ม 10 คะแนน ใชเ้ วลาในการทำแบบทดสอบ 10 นาที 1. ลำดบั และทิศทางการประมวลผลใช้สญั ลักษณ์ใด ก. ลกู ศรช้บี น ข. ลกู ศรช้ีล่าง ค. ลูกศรชีซ้ ้ายและขวา ง. ถูกทกุ ข้อ 2. สญั ลักษณน์ ที้ ำหนา้ ทอ่ี ะไร ก. แสดงจดุ เริม่ ตน้ และจุดจบการทำงาน ข. นำเขา้ ขอ้ มูลหรือแสดงผลลพั ธ์ ค. การตัดสนิ ใจ ง. ประมวลผล 3. สญั ลกั ษณ์นท้ี ำหน้าทีอ่ ะไร ก. แสดงจุดเร่มิ ต้นและจุดจบการทำงาน ข. นำเขา้ ขอ้ มูลหรือแสดงผลลพั ธ์ ค. ประมวลผล ง. การตดั สินใจ 16

4. หนว่ ยงานใดท่ีเป็นผกู้ ำหนดมาตรฐานของสัญลักษณ์ผงั งาน ก. ANSI ข. ISO ค. UNI ง. ข้อ ก. และ ข. 5. ข้อใดกล่าวถึงผงั งานระบบ ได้ถูกตอ้ ง ก. มโี ครงแบบลำดับ ข. แสดงข้นั ตอนการทำอย่างอย่างกว้างๆ ค. แสดงข้นั ตอนการทำงานโดยละเอียด ง. มีโครงสร้างแบบทางเลอื ก 6. สัญลักษณน์ ้ีทำหน้าทอี่ ะไร ก. แสดงจดุ เร่มิ ตน้ และจุดจบการทำงาน ข. นำเข้าขอ้ มูลหรือแสดงผลลพั ธ์ ค. แสดงจดุ ต่อเนื่องของผังงานทอ่ี ยคู่ นละหน้า ง. แสดงจดุ ตอ่ เน่อื งของผังงานในหนา้ เดียวกัน 7. ขอ้ ใดคือประโยชน์ของการนำผังงานเขา้ มาชว่ ยสำหรับหาวธิ กี ารแก้ปญั หา ก. ทำให้สะดวกสำหรับการหาขั้นตอนวิธกี ารสำหรับการทำงาน ข. สามารถเห็นลำดับข้ันตอนการทำงานทชี่ ัดเจนขึน้ ค. อธบิ ายได้ดีกวา่ การเขียนขอ้ ความ ง. ถกู ทกุ ขอ้ 17

8. ข้อใดกล่าวถึงความหมายของผังงาน (Flowchart) ได้ถูกต้องที่สดุ ก. การเขยี นขน้ั ตอนวธิ ีการทำงานในลกั ษณะของรปู ภาพ ข. การเขยี นขนั้ ตอนวิธีการทำงานในลกั ษณะของขอ้ ความ ค. การอธบิ ายการทำงานของโปรแกรมคอมพิวเตอรโ์ ดยใชร้ ปู การต์ ูน ง. ถกู ทกุ ขอ้ 9. โครงสรา้ งทม่ี ีขน้ั ตอนการทำงานบางข้ันตอนท่ีไดร้ บั การประมวลผล มากกว่า 1 คร้ัง เรยี กวา่ ก. โครงสร้างแบบวนซำ้ ข. โครงสร้างแบบทางเลือก ค. โครงสร้างแบบลำดบั ง. ถูกทุกขอ้ 10. สญั ลกั ษณน์ ีท้ ำหน้าที่อะไร ก. นำเข้าข้อมูลหรอื แสดงผลลพั ธ์ ข. แสดงจุดเริ่มตน้ และจดุ จบการทำงาน ค. ประมวลผล ง. การตดั สนิ ใจ 18

ช่อื _________________หอ้ ง_______เลขที่____ ขอ้ ก ข ค ง เกณฑ์การประเมิน 1. ✓ ตอบถกู ตอ้ ง ใหข้ ้อละ 1 คะแนน 2. ✓ ตอบไมถ่ ูกต้อง ให้ข้อละ 0 คะแนน 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. คะแนน คะแนนที่ รอ้ ยละ ผลการประเมนิ เต็ม ได้ ผา่ น ไมผ่ ่าน 10 19

1. ง 2. ข 3. ก 4. ค 5. ค 6. ง 7. ข 8. ง 9. ข 10. ก 1. ง 2. ค 3. ค 4. ง 5. ข 6. ค 7. ง 8. ก 9. ก 10. ข 20

ชื่อ- สกุล : นายสนั ติ ศรวี เิ ชียร ปัจจุบันดำรงตำแหน่ง : ครู วิทยฐานะชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นพนมเบญจา จ.กระบ่ี ประวัตกิ ำรศึกษำ : พ.ศ. 2540 : ปวช. (ช่างอิเลก็ ทรอนิกส)์ วทิ ยาลยั เทคนิคตรงั จงั หวดั ตรงั พ.ศ. 2542 : ปวส. (เทคนิคคอมพวิ เตอร)์ สถาบนั เทคโนโลยีราชมงคล ว.ภาคใต้ พ.ศ. 2548 : ปรญิ ญาตรี วท.บ. (เทคโนโลยีสารสนเทศ) มหาวิทยาลยั สงขลานครินทร์ จ.สงขลา พ.ศ. 2551 : การศึกษา ป.บณั ฑิต (วชิ าชีพครู) มหาวิทยาลยั ราชภฏั สงขลา จงั หวดั สงขลา พ.ศ. 2560 : ปริญญาโท กศ.ม (บริหารการศกึ ษา) มหาวทิ ยาลยั ทกั ษิณ จงั หวดั สงขลา 21

Website: www.kru-santi.com/python Email: [email protected]